Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Giriş<br />
2004 yılında imzalanan ve 5262 sayılı Yasa ile<br />
yürürlük kazanan Dünya Sağlık Örgütü Tütün<br />
Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi (DSÖ TKÇS) ile<br />
1996 yılında yürürlüğe giren ve 2008 yılında<br />
yeni hükümlerle güçlendirilen 4207 sayılı Yasa<br />
Türkiye’de tütün kontrolünün hukuk<br />
çerçevesini oluşturmaktadır. Dünya Sağlık<br />
Örgütü Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesinin<br />
sınırlı da olsa tütün ürünü üretimi ve ticaretine<br />
yönelik stratejiler içermesine ve 4207 sayılı<br />
Yasa’nın adı ve amacının tütün ürünlerinin<br />
zararlarının önlenmesine, kontrolüne ve<br />
toplumun bu zararlara karşı korunmasına işaret<br />
etmesine rağmen, benimsenen tütün kontrolü<br />
politikaları ağırlıklı olarak tütün ürünlerine olan<br />
talebi kontrol etmeye yönelik olmuş, tütün<br />
ürünlerinin üretimi ve ticaretine ilişkin<br />
düzenlemeler ise, bazı satış sınırlandırmaları<br />
haricinde, piyasa serbestisi kurallarına göre<br />
yapılmıştır.<br />
Bu politika tercihinin belirleyicileri arasında,<br />
uluslararası düzeyde egemen neo-liberal<br />
ekonomi politikalarının ve yönetsel yapıların<br />
serbest üretim ve ticaret politikalarını<br />
desteklemesi ve piyasa müdahalelerinden<br />
kaçınması; ulusal düzeyde aynı paralelde,<br />
yatırımın korunması, üretimin ve serbest<br />
ticaretin desteklenmesi yönündeki politikalar<br />
sayılabilir. Ancak bu genel belirleyici<br />
çerçevenin ötesinde, Türkiye’de özel bir durum<br />
daha söz konusu olmuştur: 1980 sonrasında<br />
Türkiye’nin tütün politikasında yaşanan<br />
dönüşümün çok önemli bir sonucu olarak,<br />
tütün ürünü üretim ve ticaret politikalarının ve<br />
düzenlemelerinin 2002 yılında yürürlüğe giren<br />
4733 sayılı Yasa ile kurulan ve bir bağımsız<br />
düzenleme idaresi olarak görev ve yetkilerle<br />
donatılan Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme<br />
Kurumu (TAPDK) tarafından doğrudan<br />
üretiliyor ve uygulanıyor olmasının Türkiye’nin<br />
tütün kontrolü pratiği üzerinde spesifik<br />
belirleyiciliği söz konusudur.<br />
Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme<br />
Kurumu’nun görev ve yetki alanındaki diğer<br />
piyasalarda olduğu gibi, Yasa, tütün ürünü<br />
piyasasının düzenlenmesi görev ve yetkisini<br />
kuruma iki temel amacı gerçekleştirmek üzere<br />
vermektedir. Bunlardan ilki “piyasa<br />
etkinliğinin sağlanması” şeklinde ifade edilen<br />
arz-talep dengesine dayalı serbest piyasa<br />
koşullarının oluşturulması amacıdır. Bu amacın<br />
gerçekleştirilmesi için, piyasanın dışsal<br />
müdahalelerden korunması, burada faaliyet<br />
gösteren şirketlerin oluşturulan piyasa<br />
koşullarına uyumlarının sağlanması,<br />
karşılığında hukuk güvencesi, öngörülebilirlik,<br />
istikrar ortamı sağlanması ön plana<br />
çıkmaktadır. Piyasa düzenleme rejimi özünde,<br />
şirketlerin satın almaya hazır ve istekli<br />
oldukları, üzerinde mutabakat sağlanan bu tür<br />
düzenlemelerin hayata geçirilmesidir. İkinci<br />
amaç ise mevzuatta “tüketimden<br />
kaynaklanan zararlı etkilerin önlenmesi”<br />
şeklinde ifade edilmekte ve hâliyle tüketimi<br />
teşvik eden unsurların önlenmesi stratejilerini<br />
beraberinde getirmektedir. Birinci amaç,<br />
şirketlerin kâr maksimizasyonu zorunluluğu<br />
doğrultusunda piyasanın gelişimini<br />
öngörürken, “önleyici” piyasa müdahalesi<br />
gerektiren ikinci amaç birbiriyle çelişmektedir.<br />
Kuruluşundan beri TAPDK Türkiye’de tütün<br />
ürünlerinin üretim ve ticaret politikasını bu iki<br />
amaç doğrultusunda çıkardığı yönetmelik,<br />
tebliğ ve kurul kararları ile belirlemekte,<br />
düzenlemekte ve uygulamaktadır. Bakanlar<br />
Kurulu’nun sadece tütün ürünlerinin dış<br />
ticaretine ve ithal ürünlerin yurt içinde<br />
pazarlamasına ilişkin usul ve esasları belirleme<br />
yetkisi saklı tutulmuştur.<br />
Bu yazıda, birbiriyle çelişen bu iki amaç<br />
doğrultusunda Türkiye’de ortaya çıkan tütün<br />
ürünleri üretimi ve ticaretine ilişkin düzenleme<br />
ve uygulamalar hakkında yapılan incelemelerin<br />
bir özeti tütün kontrolünün yerleşik ilkeleri ve<br />
stratejileri bakış açısından sunulmaktadır.<br />
Yöntem<br />
Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurulu<br />
tarafından 4733 sayılı Yasa çerçevesinde<br />
yayınlanan yönetmelik, tebliğ ve kurul kararları<br />
ile kurumun web sitesinde yayınlanan rapor,<br />
duyuru ve veriler incelenmiştir.<br />
Mevzuat: amaç ve politikalarda ikilik ve<br />
açmaz<br />
Tütün ve Alkol Piyasası Düzenleme Kurumu,<br />
tütün ürünü üretim ve ticaret politikasını 4733<br />
sayılı Yasa çerçevesinde çıkarttığı altı<br />
yönetmelik, beş tebliğ ve bunların<br />
uygulanmasına ilişkin kurul kararları ile hayata<br />
geçirmektedir. Tablo 1’de, yürürlük ve<br />
• 2014 • cilt 23 • özel sayı • 25
Change language