Download (5Mb) - Suleyman Demirel University Research Repository

T.C. 

SÜLEYMAN DEMĠREL ÜNĠVERSĠTESĠ 

SOSYAL BĠLĠMLER ENSTĠTÜSÜ 

KAMU YÖNETĠMĠ ANABĠLĠM DALI 

KENTSEL DÖNÜġÜM SÜRECĠNE DÖNÜġÜM 

ALANLARINDAN BAKMAK: ĠSTANBUL 

MALTEPE (BAġIBÜYÜK VE GÜLSUYU 

MAHALLESĠ) ÖRNEĞĠ 

DOKTORA TEZĠ 

Cem ERGUN 

Tez DanıĢmanı 

Prof. Dr. HÜSEYĠN GÜL 

ISPARTA-2011

i 

ÖNSÖZ 

Bu çalıĢmada yakın dönemin en yaygın kentsel/kamu politikası olan kentsel 

dönüĢüm projelerinin dönüĢüm alanlarında yaĢamakta olan kesimler tarafından nasıl 

algılandığı ve bu kesimleri nasıl etkilediği ortaya konmaya çalıĢılmıĢtır. Bu 

çerçevede Ġstanbul Maltepe Ġlçesi BaĢıbüyük ve Gülsuyu Mahalleleri‟nde mahalle 

sakinlerinin kentsel dönüĢüm sürecini nasıl değerlendirdikleri, projeye iliĢkin görüĢ, 

beklenti ve önerileri ile yaĢam alanları kentsel dönüĢüm alanı ilan edildikten sonraki 

süreçte neler yaĢadıkları saptanmaya çalıĢılmıĢtır. 

Bu çalıĢmanın ortaya çıkması ve olgunlaĢmasında verdiği destek kadar hayatın 

her alanında ve her konuda zaman-mekan gözetmeksizin her Ģeyi danıĢabilme 

olanağı sağlayan değerli hocam Prof. Dr. Hüseyin Gül‟e öncelikle teĢekkür etmek 

isterim. Lisans eğitimimden bugüne kadar desteğini eksik etmeyen ve akademik 

düzeyin ötesinde hayata dair de yol göstericilik yapan değerli hocam Prof. Dr. 

Songül Sallan Gül‟e de teĢekkürü bir borç bilirim. ÇalıĢmaya baĢladığım dönemden 

itibaren yapıcı eleĢtirileri ve önerileri ile yol gösteren Prof. Dr. ġaban 

SitembölükbaĢı‟na, Yrd. Doç. Dr. Pervin ġenol‟a ve Yrd. Doç Dr. Ġsmail Gökdayı‟ya 

ve yoğun çalıĢma temposu içinde zaman ayıran ve Isparta‟ya gelen Prof. Dr. YeĢim 

Edis ġahin‟e ve Doç. Dr. Firdevs GümüĢoğlu‟na buradan teĢekkürlerimi sunmak 

isterim. 

ÇalıĢma boyunca mekanları yakın kılan ve her türlü desteği sağlayan baĢta 

çalıĢmanın yapıldığı mahallelerde yaĢayan dostlar olmak üzere Hade ve Mehmet 

Ģahsında ĠMECE‟ye, Özgür ġahsında DayanıĢmacı Atölye‟ye, Erbatur ÇavuĢoğlu‟na, 

ġükrü Aslan‟a, Murat Cemal Yalçıntan‟a, Erdoğan ve Adem ağabeylere, Nurten 

ablaya, Sinan Danacı‟ya, Erdem ve Kayhan Geyik‟e, her çalıĢmamda olduğu gibi 

yine kahrımı çeken ve desteğini esirgemeyen Ozan ġulha‟ya, Arbak Demirdağ ve 

Hande Ersöz Demirdağ‟a, AyĢe Alican ve Fatih Kahraman‟a, beni her zaman 

destekleyen ve motive eden aileme ve bu çalıĢmada desteği olan herkese çok 

teĢekkür ederim. Gerek yüksek lisans gerekse doktora eğitimim boyunca sabırla 

yardımcı olan üniversitemiz Sosyal Bilimler Enstitüsü ve Bilimsel AraĢtırma 

Projeleri Koordinasyon Birimi çalıĢanlarına da teĢekkürlerimi sunmak isterim.

ii 

En büyük teĢekkürü ise hayatıma girdiğinden beri yaĢamın her alanında 

karanlığı aydınlığa, umutsuzluğu umuda ve inançsızlığı inanca çeviren; 

beraberliğimiz boyunca geçen sürenin büyük kısmını Ġstanbul‟da ve baĢka kentlerde 

tezimle ilgili çalıĢmalarla geçirmeme ses çıkarmayan, en büyük destekçim olan can 

yoldaĢım AyĢe‟ye çok teĢekkür ederim. Son olarak da aramıza yeni katılan kızım 

Eylül‟e insan onuruna yakıĢan bir hayatı olması dileklerimi sunmak isterim. 

Cem Ergun

iii 

ÖZET 

KENTSEL DÖNÜġÜM SÜRECĠNE DÖNÜġÜM ALANLARINDAN 

BAKMAK: ĠSTANBUL MALTEPE (BAġIBÜYÜK VE GÜLSUYU 

MAHALLESĠ) ÖRNEĞĠ 

Cem ERGUN 

Süleyman Demirel Üniversitesi, Kamu Yönetimi Bölümü Doktora Tezi, 

DanıĢman: Prof. Dr. Hüseyin GÜL 

369 sayfa, Ocak 2011 

Bu çalıĢmada öncelikle kent, kentleĢme, kentlileĢme, kent yoksulluğu, 

enformel sektör, gecekondu ve kentsel dönüĢüm kavramlarına açıklık 

getirilmektedir. Ardından kentsel mekanların ele alınıĢ biçimlerinin, sosyal devlet 

anlayıĢının hakim olduğu 1940‟lı yıllardan günümüzün küreselleĢme sürecine kadar 

geçen dönemde nasıl değiĢtiğine değinilmektedir. Türkiye‟de kentsel dönüĢümün 

yasalar çerçevesinde geliĢimi, uygulama biçimleri ve toplumsal yansımaları 

tartıĢılmakta; Ġstanbul özelinde kentsel dönüĢümün genel seyri ele alınmaktadır. 

Genel olarak çalıĢma; bir kamu politikası olarak kentsel dönüĢüm projelerinin neden 

ve sonuçlarından çok, uygulama sürecine, bir bütün olarak uygulamadan doğrudan 

etkilenen kesimlerin yaĢam süreçlerine ve bu iki sürecin etkileĢimine 

odaklanmaktadır. ÇalıĢmada ayrıca 1980 sonrası dönemde sermayenin yatırım alanı 

haline gelen kentlerde nasıl bir değiĢim/dönüĢüm yaĢandığı, bu 

değiĢim/dönüĢümlerin kentlilere nasıl yansıdığı ortaya konmaya çalıĢılmaktadır. 

ÇalıĢmanın alan uygulaması Ġstanbul Maltepe Ġlçesi BaĢıbüyük ve Gülsuyu 

Mahallelerinde yürütülmüĢtür. Her iki mahalleden 50 ve toplamda 100 kiĢiyle 

derinlemesine mülakat yapılmıĢtır. Mülakatlar ses kayıt cihazı ile kayıt altına 

alınmıĢtır. Aynı zamanda, mülakat sürecinde araĢtırmacı tarafından notlar da 

alınmıĢtır. Her iki mahallede alan araĢtırması sürecinde fotoğraf çekimi yapılarak 

görsel malzeme de toplanmıĢtır. BaĢıbüyük ve Gülsuyu‟nda yaĢamakta olan 

kesimlerin kentsel dönüĢüm süreçlerinde ne ölçüde söz sahibi oldukları ve 

katıldıkları; kentsel dönüĢüm projelerine iliĢkin algıları, değerlendirmeleri, 

beklentileri ve önerileri saptanmıĢ; bu saptamalardan hareketle mahallelinin de içinde 

yer aldığı bir projenin nasıl Ģekillendirilebileceği ortaya konmaya çalıĢılmıĢtır. 

Anahtar Kelimeler: Kent, kentleĢme, kentsel dönüĢüm, katılım, kent politikaları, 

metakent, küresel kent, gecekondu, soylulaĢtırma

iv 

ABSTRACT 

A LOOK AT URBAN REGENERATĠON PROCESS FROM 

REGENERATĠON AREAS: THE CASES OF BAġIBÜYÜK and 

GÜLSUYU NEĠGHBORHOODS ĠN MALTEPE DĠSTRĠCT, ĠSTANBUL 

Cem ERGUN 

Süleyman Demirel University, Department Of Public Administration Ph. D., 

369 pages, January 2011 

Supervising Professor: Prof. Dr. Hüseyin GÜL 

In this paper first, concepts such as city, urbanization, urban poverty, 

informal sector, squatter housing and urban regeneration are defined. Second, it 

deals with the change in the meaning of urban space in retrospect since the 

1940‟s when welfare state became dominant form of the state until today, the 

era of globalization. Thirdly, the development of urban regeneration in Turkey 

within the framework of the regulations, implementation process and social 

consequences are discussed and the general situation of urban regeneration in 

Istanbul is presented. In general, this study focuses on implementation process 

and the direct influence of this process on the process of dwellers‟ social life in 

the regeneration neighborhoods, and interaction between these two processes. 

Finally, in this study it is also attempted to reveal what sorts of transformations 

have taken place during the period after 1980 in cities that have become the 

major investment areas for capitalists and how this regeneration has affected 

citizens. 

This study‟s field research is conducted in Basibuyuk and Gulsuyu 

Neighborhoods in Maltepe District in Istanbul. Detailed interviews are carried 

out with 50 people in each districts, and 100 people in total. These interviews 

are also recorded. At the same time, notes are taken by researcher. Photos of 

the neighborhoods are also taken as a visional material in both districts in the 

period of field study. During the field research, one of the main goals was to 

determine the level of participation of citizens in the process of urban 

regeneration. Besides, the feelings, evaluations, expectations and suggestions 

of the settlers living in Basibuyuk and Gulsuyu districts with regard to 

regeneration are determined; then depending on the views and opinions of the 

neighborhood dwellers, how can a regeneration project could be formed with 

the involvement of the settlers of the regeneration area is attempted to 

determine. 

Keywords: City, urbanization, urban regeneration, participation, urban policy, 

meta-city, global city, squatter housing, gentrification.

v 

ĠÇĠNDEKĠLER 

ÖNSÖZ .................................................................................................................................... Ġ 

ÖZET .................................................................................................................................... ĠĠĠ 

ABSTRACT .......................................................................................................................... ĠV 

ĠÇĠNDEKĠLER ...................................................................................................................... V 

KISALTMALAR DĠZĠNĠ ................................................................................................ VĠĠĠ 

TABLOLAR DĠZĠNĠ ........................................................................................................... ĠX 

GĠRĠġ ...................................................................................................................................... 1 

BĠRĠNCĠ BÖLÜM 

ARAġTIRMA KONUSU VE YÖNTEMĠ ............................................................................ 7 

1.1. ARAġTIRMANIN KONUSU........................................................................................ 7 

1.2. ARAġTIRMA SORUSU .............................................................................................. 9 

1.3. ARAġTIRMANIN AMACI VE ÖNEMĠ ...................................................................... 10 

1.4. ARAġTIRMANIN KAVRAMSAL VE KURAMSAL ÇERÇEVESĠ ................................ 11 

1.5. ARAġTIRMA YÖNTEMĠ .......................................................................................... 13 

1.5.1. Araştırmanın Varsayımları ............................................................................ 13 

1.5.2. Araştırmanın Bağımlı-Bağımsız Değişkenleri ............................................... 14 

1.5.3. Araştırma Örneklemi ve Kapsamı .................................................................. 14 

1.5.4. Veri Kaynakları ve Veri Toplama Teknikleri ................................................. 14 

1.5.5. Araştırmanın Metodolojisi ............................................................................. 15 

1.6. ÇALIġMANIN ĠÇERĠĞĠ ........................................................................................... 17 

ĠKĠNCĠ BÖLÜM 

TEMEL KAVRAM VE TARTIġMALAR ........................................................................ 19 

2.1. KENT ...................................................................................................................... 21 

2.2. KENTLEġME .......................................................................................................... 23 

2.3. KENTLĠLEġME ....................................................................................................... 24 

2.4. TÜRKĠYE’DE KENTLEġME VE KENTLEġMEYE EKLEMLĠ SORUNLAR................ 26 

2.4.1. Yoksulluk ve Kent Yoksulluğu ........................................................................ 28 

2.4.1.1. Yoksulluk Kültürü......................................................................................... 30 

2.4.1.2. Yapısal Yoksulluk ......................................................................................... 32 

2.4.2. Enformel Sektör.............................................................................................. 35 

2.4.3. Gecekondu Olgusu ......................................................................................... 37 

2.4.3.1.Gecekondu Olgusuna YaklaĢımlar ................................................................. 38 

2.4.3.2.Kullanım Değerinden DeğiĢim Değerine Gecekondu .................................... 42 

2.5. 1980 SONRASINDA KENT EKONOMĠSĠNDE YAġANAN DEĞĠġĠM VE GECEKONDU 

OLGUSUNA YANSIMALARI ............................................................................................... 44 

2.6. YENĠ KENTSEL YATIRIM ALANI OLARAK GECEKONDU BÖLGELERĠ ............... 48 

2.7. KENTSEL DÖNÜġÜM ............................................................................................. 54 

2.7.1. Kentsel Yeniden Canlandırma ....................................................................... 55 

2.7.2. Kentsel Koruma.............................................................................................. 55 

2.7.3. Kentsel Yeniden Geliştirme ............................................................................ 56 

2.7.4. Kentsel Yeniden Üretim ................................................................................. 57 

2.7.5. Kentsel Yenileme ............................................................................................ 57 

2.7.6. Kentsel Soylulaştırma .................................................................................... 61

vi 

2.7.7. Kentsel Dönüşüm ........................................................................................... 65 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

KURAMSAL ÇERÇEVE .................................................................................................... 70 

SOSYAL DEVLET ANLAYIġINDAN KÜRESELLEġMEYE KENTLER .................. 70 

3.1. SOSYAL DEVLET ................................................................................................... 72 

3.2. KÜRESELLEġME .................................................................................................... 75 

3.3. KÜRESELLEġME SÜRECĠNDE SOSYAL DEVLET ANLAYIġINDA ORTAYA ÇIKAN 

DÖNÜġÜM .......................................................................................................................... 80 

3.3.1. Vatandaş Odaklı Devletten Piyasa Dostu Devlete ......................................... 84 

3.3.2. Sosyal Devlet Çözülürken Yükselen Yerellikler ............................................. 88 

3.4. KÜRESELLEġME SÜRECĠNDE KENTLER: SERMAYENĠN KENTLERĠ YENĠDEN 

KEġFĠ 91 

3.5. KÜRESEL KENTLER ............................................................................................ 100 

3.6. YARIġAN KENTLER ............................................................................................. 106 

3.7. KÜRESEL YARIġTA PAZARLANAN MEKÂNLAR: META KENTLER .................. 110 

3.7.1. Metalaşan Kentlerde Sosyo-Mekânsal Ayrışma ........................................... 116 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

TÜRKĠYE’DE KENTSEL DÖNÜġÜMÜN YASALAR ÇERÇEVESĠNDE GELĠġĠMĠ 

............................................................................................................................................. 124 

4.1. 5104 SAYILI KUZEY ANKARA GĠRĠġĠ KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠ KANUNU 

126 

4.2. 5366 SAYILI YIPRANAN TARĠHĠ VE KÜLTÜREL TAġINMAZ VARLIKLARIN 

YENĠLENEREK KORUNMASI VE YAġATILMASI HAKKINDA KANUN ........................... 127 

4.3. 5393 SAYILI BELEDĠYE KANUNU ...................................................................... 133 

4.3.1. Belediye Kanununda Değişiklik Yapılmasına İlişkin Kanun ....................... 136 

4.4. 5216 SAYILI BÜYÜKġEHĠR BELEDĠYESĠ KANUNU ............................................ 141 

4.5. DÖNÜġÜM ALANLARI HAKKINDA KANUN TASARISI ....................................... 142 

4.6. TOKĠ’NĠN YENĠDEN YAPILANDIRILMASI VE KENTSEL DÖNÜġÜM SÜRECĠNDE 

TOKĠ 148 

4.7. YASAL ÇERÇEVENĠN GENEL DEĞERLENDĠRMESĠ ............................................ 152 

BEġĠNCĠ BÖLÜM 

TÜRKĠYE’DE KENTSEL DÖNÜġÜM BĠÇĠMLERĠ VE YANSIMALARI ............... 153 

5.1. KENTSEL DÖNÜġÜM UYGULAMA ALANLARI .................................................... 154 

5.1.1. Konut Alanlarında Kentsel Dönüşüm .......................................................... 155 

5.1.2. Kent Merkezlerinde Kentsel Dönüşüm ......................................................... 157 

5.1.3. Afet Zararlarını ve Kentsel Riskleri Azaltmak Amaçlı Kentsel Dönüşüm .... 158 

5.1.4. Sanayi Alanlarında Kentsel Dönüşüm ......................................................... 160 

5.1.5. Liman ve Dok Alanlarında Kentsel Dönüşüm .............................................. 162 

5.2. TÜRKĠYE’DE KENTSEL DÖNÜġÜM PROJELERĠNĠN YER SEÇĠM SÜREÇLERĠ ... 163 

5.3. KENTSEL PAZARDA YER EDĠNME ARACI OLARAK KENTSEL DÖNÜġÜM 

PROJELERĠ ...................................................................................................................... 169 

5.4. KENTSEL DÖNÜġÜM UYGULAMALARINDA SOYLULAġTIRMANIN ĠZLERĠ: 

MEKAN KULLANICILARININ DEĞĠġĠMĠ ......................................................................... 177 

5.5. TASFĠYE ETME VE DIġLAMA ARACI OLARAK KENTSEL DÖNÜġÜM ............... 184 

5.6. KENTSEL DÖNÜġÜM OLGUSUNA GENEL BĠR BAKIġ ........................................ 192

vii 

ALTINCI BÖLÜM 

KÜRESELLEġME SÜRECĠNDE ĠSTANBUL............................................................... 196 

6.1. 1980 SONRASI DÖNEMDE TÜRKĠYE’DE YAġANAN DÖNÜġÜM VE KENTLER ... 198 

6.2. ĠSTANBUL’UN KÜREDEKĠ KONUMU: KÜRESEL KENT-ULUSLARARASI KENT 

TARTIġMALARI ............................................................................................................... 209 

6.3. TÜRKĠYE’NĠN KÜRESELLEġME ANAHTARI OLARAK ĠSTANBUL...................... 213 

6.4. ĠSTANBUL’DA KENTSEL DÖNÜġÜM.................................................................... 220 

YEDĠNCĠ BÖLÜM 

ARAġTIRMA BULGULARI: .......................................................................................... 232 

BAġIBÜYÜK VE GÜLSUYU MAHALLELERĠNDE KENTSEL DÖNÜġÜM ......... 232 

7.1. ARAġTIRMA SAHASININ ÖZELLĠKLERĠ ............................................................. 232 

7.2. BULGULAR........................................................................................................... 235 

7.2.1. Görüşülen Kişilerin Demografik Özellikleri ................................................ 235 

7.2.2. Konut Özellikleri ve Mülkiyet Durumu ........................................................ 237 

7.2.3. İstihdam Süreçleri ........................................................................................ 243 

7.2.4. Mahallede Yaşam Süreçleri ......................................................................... 254 

7.2.5. Kentsel Dönüşüm Süreci .............................................................................. 264 

7.2.6. Araştırma Sürecinin Genel Değerlendirmesi ............................................... 288 

SEKĠZĠNCĠ BÖLÜM 

SONUÇ VE ÖNERĠLER ................................................................................................... 291 

KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 307 

EKLER ............................................................................................................................... 347 

ÖZGEÇMĠġ ....................................................................................................................... 364

viii 

TOKĠ 

ĠBB 

STK 

YÖK 

ġPO 

TMMOB 

TÜSĠAD 

KISALTMALAR DĠZĠNĠ 

T.C. BaĢbakanlık Toplu Konut Ġdaresi BaĢkanlığı 

Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi 

Sivil Toplum KuruluĢu 

Yüksek Öğretim Kurumu 

ġehir Plancıları Odası 

Türk Mühendis Ve Mimarlar Odaları Birliği 

Türk Sanayicileri Ve ĠĢ Adamları Derneği 

DPT T.C. BaĢbakanlık Devlet Planlama TeĢkilatı 

MüsteĢarlığı 

DĠE 

MSÜ ġPB 

IMF 

DTÖ 

ABD 

AEP 

TBMM 

YAYED 

ÇMO 

AB 

DPA 

ĠETT 

TÜRK-Ġġ 

TMMOB PMO 

TMMOB JMO 

Devlet Ġstatistik Enstitüsü 

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi ġehir Ve 

Bölge Planlama Bölümü 

Uluslararası Para Fonu 

Dünya Ticaret Örgütü 

Amerika BirleĢik Devletleri 

Acil Eylem Planı 

Türkiye Büyük Millet Meclisi 

Yerel Yönetim AraĢtırma Yardım Ve Eğitim Derneği 

Çevre Mühendisleri Odası 

Avrupa Birliği 

DayanıĢmacı Planlama Atölyesi 

Ġstanbul Elektrik Tramvay Ve Tünel ĠĢletmeleri 

Türkiye ĠĢçi Sendikaları Konfederasyonu 

Türkiye Mühendis Ve Mimarlar Odaları Birliği Peyzaj 

Mimarlığı Odası 

Türkiye Mühendis Ve Mimarlar Odaları Birliği Jeoloji 

Mühendisleri Odası

ix 

TABLOLAR DĠZĠNĠ 

TABLO 1 KÜRESELLEġME SÜRECĠNE FARKLI EKLEMLENME BĠÇĠMLERĠ VE FARKLI 

KENT TĠPLERĠ .......................................................................................................................... 96 

TABLO 2. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN DOĞUM YERĠ ....................................................................... 236 

TABLO 3. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KONUTUNUN MÜLKĠYET DURUMU ............................... 237 

TABLO 4. GÖRÜġÜLEN KĠġĠ MÜLK SAHĠBĠ ĠSE MÜLKÜ EDĠNME BĠÇĠMĠ ......................... 239 

TABLO 5. GÖRÜġÜLEN KĠġĠ KĠRACI ĠSE AYLIK KĠRA BEDELĠ ............................................ 240 

TABLO 6. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KONUT KULLANIM ALANI ............................................... 241 

TABLO 7. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KONUT ODA SAYISI ........................................................... 242 

TABLO 8. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN NE Ġġ YAPTIĞI ...................................................................... 243 

TABLO 9. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN DAHA ÖNCE ÇALIġTIĞI/ġU AN ÇALIġMAKTA OLDUĞU 

ĠġĠ NASIL BULDUĞU ............................................................................................................. 244 

TABLO 10. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENDĠSĠ DIġINDA HANE HALKINDAN VARSA GELĠR 

SAĞLAYAN KĠġĠNĠN YAPTIĞI Ġġ ........................................................................................ 245 

TABLO 11. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN TOPLAM HANE GELĠRĠ .................................................... 247 

TABLO 12. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN VE EVDE VARSA DĠĞER ÇALIġANLARIN ĠġE NASIL 

GĠDĠP GELDĠĞĠ ....................................................................................................................... 249 

TABLO 13. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN VE EVDE VARSA DĠĞER ÇALIġANLARIN ĠġE NE 

KADAR ZAMANDA GĠDĠP GELDĠĞĠ ................................................................................... 250 

TABLO 14. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN VE EVDE VARSA DĠĞER ÇALIġANLARIN ĠġE GĠDĠġ 

GELĠġ TOPLAM MASRAFLARI ............................................................................................ 252 

TABLO 15. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN BU MAHALLEDEN ÖNCE ĠKAMET ETTĠĞĠ YER .......... 254 

TABLO 16. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN DAHA ÖNCE ĠKAMET ETTĠĞĠ YERDEN AYRILMA 

SEBEBĠ ..................................................................................................................................... 255 

TABLO 17. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KAÇ YILDIR GÖRÜġMENĠN YAPILDIĞI MAHALLEDE 

OTURDUĞU............................................................................................................................. 256 

TABLO 18. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN BU MAHALLEYĠ SEÇME NEDENĠ .................................. 257 

TABLO 19. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN ġU ANDA OTURDUĞU KONUTTAN MEMNUN OLUP 

OLMAMA NEDENĠ ................................................................................................................. 258 

TABLO 20. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN YAġADIĞI ÇEVREDEN MEMNUN OLUP OLMAMA 

NEDENĠ .................................................................................................................................... 259 

TABLO 21. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KOMġULARIYLA NE SIKLIKLA BĠR ARAYA GELDĠĞĠ 

................................................................................................................................................... 260 

TABLO 22. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KOMġULARIYLA EN ÇOK YARDIMLAġTIĞI KONU . 261 

TABLO 23. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN AKRABALARIYLA GÖRÜġME SIKLIĞI ......................... 262 

TABLO 24. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN EV ALIġVERĠġĠNĠ NEREDEN YAPTIĞI .......................... 263 

TABLO 25. GÖRÜġÜLEN KĠġĠYE KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠ HAKKINDA RESMĠ 

KURUMLAR TARAFINDAN BĠLGĠ VERĠLĠP VERĠLMEDĠĞĠ........................................... 264 

TABLO 26. GÖRÜġÜLEN KĠġĠYE KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠNE ĠLĠġKĠN PROJE 

HAZIRLANIRKEN FĠKRĠNĠN SORULUP SORULMADIĞI ................................................ 264 

TABLO 27. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN PROJE SÜRECĠNDE SÖZ SAHĠBĠ OLUP OLMADIĞI .... 265 

TABLO 28. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠ HAKKINDA NASIL BĠLGĠ 

EDĠNDĠĞĠ ................................................................................................................................. 266 

TABLO 29. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠ HAKKINDAKĠ 

BĠLGĠSĠNĠN ĠÇERĠĞĠ .............................................................................................................. 267 

TABLO 30. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠNDEN NE KADAR 

ZAMANDIR HABERĠ OLDUĞU ............................................................................................ 268 

TABLO 31. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠ HAKKINDA NE 

DÜġÜNDÜĞÜ .......................................................................................................................... 269

TABLO 32. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠ DOĞRULTUSUNDA NE 

YAPMAYI DÜġÜNDÜĞÜ ...................................................................................................... 271 

TABLO 33. GÖRÜġÜLEN KĠġĠYE GÖRE OTURDUĞU MAHALLEDE YAġAYANLARIN 

KENTSEL DÖNÜġÜM SÜRECĠNDEN NASIL ETKĠLENECEKLERĠ ................................ 272 

TABLO 34. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN OTURDUĞU MAHALLEDE YAġAYANLARIN KENTSEL 

DÖNÜġÜME YÖNELĠK TUTUMLARI HAKKINDA NE DÜġÜNDÜĞÜ ........................... 274 

TABLO 35. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENTSEL DÖNÜġÜM SÜRECĠNDE NELER YAġADIĞI 

.................................................................................................................................................. .275 

TABLO 36. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN OTURDUĞU MAHALLEDE KENTSEL DÖNÜġÜM 

SÜRECĠNDE NELER YAġANDIĞI ........................................................................................ 276 

TABLO 37. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN ġU AN OTURDUĞU EVĠN BULUNDUĞU ALANIN 

KENTSEL DÖNÜġÜM SÜRECĠNDE DEĞER KAZANIP KAZANMAYACAĞI 

HAKKINDAKĠ GÖRÜġÜ ........................................................................................................ 277 

TABLO 38. GÖRÜġÜLEN KĠġĠYE KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠ KAPSAMINDA NASIL BĠR 

TEKLĠF YAPILDIĞI ................................................................................................................ 278 

TABLO 39. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠ KAPSAMINDA YAPILAN 

TEKLĠF HAKKINDA NE DÜġÜNDÜĞÜ .............................................................................. 279 

TABLO 40. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENDĠSĠNE YAPILAN TEKLĠFLE MEVCUT 

KOġULLARINI KARġILAġTIRDIĞINDA NE DÜġÜNDÜĞÜ ............................................ 280 

TABLO 41. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠNĠN BAġ AKTÖRÜ 

OLARAK KĠMĠ GÖRDÜĞÜ ................................................................................................... 281 

TABLO 42. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠNĠ HAZIRLAMIġ OLAN 

BELEDĠYE BAġKANINA OY VERĠP VERMEDĠĞĠ ............................................................. 282 

TABLO 43. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN SÖZ HAKKI OLSA MAHALLESĠNE YÖNELĠK NASIL BĠR 

UYGULAMA YAPILMASINI ĠSTEDĠĞĠ ............................................................................... 283 

TABLO 44. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN HANGĠ KOġULLARDA KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠNĠ 

KABUL EDECEĞĠ ................................................................................................................... 284 

TABLO 45. GÖRÜġÜLEN KĠġĠNĠN KENTSEL DÖNÜġÜM PROJESĠ ĠLE OTURDUĞU 

MAHALLENĠN NASIL DÖNÜġECEĞĠNĠ DÜġÜNDÜĞÜ ................................................... 286 

x

1 

GĠRĠġ 

Nüfusun belirli bir mekânsal ölçekte yoğunlaĢmasına yol açan Tarım Devrimi 

ile birlikte insanın yerleĢikleĢmesinin de temelleri atılmıĢ ve böylelikle insanlık tarihi 

de kentlerin tarihi ile birlikte anılmaya baĢlanmıĢtır. Kentlerin varlığı ve geliĢimi 

toplumların geliĢmiĢlik ölçütü olarak algılanmıĢ ve medeniyet tarihi kentler 

çerçevesinde ele alınmıĢtır. 

YerleĢik yaĢama geçilmesiyle birlikte toplumsal yaĢantıda en önemli 

mekânsal ölçek haline gelen kentler, toplumların üretim ve yönetim tarzlarındaki 

değiĢimlere paralel olarak tarihsel süreç içinde dönüĢümler geçirerek günümüze 

kadar gelmiĢlerdir. Ortaya çıkıĢından günümüze kadar ekonomik, politik, sosyal ve 

fiziksel niteliklerinde değiĢikliğe uğrayan kentlerin günümüzdeki anlamıyla 

tartıĢılması süreci ise Sanayi Devrimi‟nden sonra baĢlamıĢtır. Bu dönemde üretim 

tarzının köklü bir değiĢime uğraması ve sanayinin kentlerde yoğunlaĢmasına paralel 

olarak kentli nüfus da önemli oranda artmıĢtır. Tarımsal faaliyetlerden kopan oldukça 

geniĢ bir nüfus, sanayiye dayalı üretimin yoğunlaĢtığı kentlere yönelmiĢ ve kentler 

üretimin örgütlendiği mekânsal ölçekler haline gelmiĢlerdir. Kapitalist sistemin 

kendini var ettiği ve yenileme/geliĢme aracı olarak gördüğü kentler, Sanayi Devrimi 

ile birlikte metaların akıĢ sistemlerinde yer alma biçimlerine göre tanımlanmaya 

baĢlamıĢlardır. UlaĢım akslarına, su, enerji ve hammadde kaynaklarına 

ulaĢılabilirlikleri doğrultusunda değer kazanan ve üretim merkezi olan kentlerde, 

üretimin örgütlenmesi için emek ve hammadde/enerji yoğunluğunun bulunması 

gerekli/yeterli temel kriter olarak görülmüĢtür. Bu kritere sahip kentler sermayenin 

yöneldiği ve yeniden üretilerek yönetildiği mekânlar olarak önem kazanmıĢlardır. Bir 

diğer ifade ile Sanayi Devrimi sonrasında kentleri biçimlendiren ve kentlere önem 

kazandıran etkenler, sanayinin yani sermayenin yer seçim kriterleri olmuĢtur. 

Kent üzerine yapılan çalıĢmalarda üzerinde durulan noktalar tarihsel süreç 

içinde farklılıklar göstermiĢtir. Ġçinde bulunduğu dönemin özelliklerine göre ticaret, 

üretim, yönetim, din hiyerarĢisi gibi etkenler ve bu etkenlere yön veren güçlerin 

(sermaye, kral-derebeyi-imparator, papa-halife) konumlanıĢına göre önem kazanan

2 

kentler, günümüzde ise küresel sermayenin etkisi doğrultusunda ortaya çıkan dünya 

kenti, küresel kent, yarıĢmacı kent vb tanım ve geliĢmeler doğrultusunda ele 

alınmaktadır. 

Sermayenin geliĢim ve varlığını sürdürebileceği mekân olarak keĢfettiği 

kentler, bu özelliğini günümüzde de korumakla birlikte değiĢime de uğramaktadırlar. 

Günümüzde üretim biçimlerinde, üretilen ürünlerde ve hizmetlerde, bunların akıĢ 

biçimlerinde ortaya çıkan dönüĢüme, yani kapitalizmin dönüĢümüne paralel olarak, 

kentlerin konumları ve görevleri de değiĢmektedir. Tarihsel süreç içinde dönemsel 

olarak yaĢadığı derin krizlerden kendisini sürekli yenileyerek çıkan kapitalist sistem, 

1980 sonrası dönemde de 1970‟lerde yaĢadığı krizlerin etkisini silmek adına 

kendisini yeniden yapılandırmıĢ ve bu dönemde kapitalist sistemin yeni biçimi 

küreselleĢme söylemiyle karĢımıza çıkmıĢtır. Neoliberal anlayıĢtan beslenen 

küreselleĢme; ulaĢım, haberleĢme, taĢımacılık gibi alanlarda yaĢanan geliĢmeler 

sayesinde sermayenin sınır tanımaksızın dolanımının önünün açılmasını 

hedeflemektedir. Günümüzün hâkim görüĢü olan neoliberal küreselleĢme söylemi, 

ulus devletin artık egemenliğini yitirdiğini ve küresel ekonominin ulus devlet 

sınırları içinde değil yeni bir mekânsal mantıkla organize edildiğini ileri sürmektedir. 

Önceleri ulus-devletler aracılığı ile gerçekleĢtirilen sermaye, mal, hizmet ve bilgi 

akıĢları artık kentler aracılığı ile gerçekleĢtirilmeye baĢlamıĢtır. Etkinliğini günden 

güne arttıran neoliberal küreselleĢme politikalarının etkisiyle kentsel mekân, 

günümüzde sermaye birikiminin kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Sermaye ve 

aktörlerinin sınır tanımaksızın serbestçe hareket edebildiği ve ulus devletin 

etkinliğinin azaldığı söyleminin egemen olduğu günümüzde, küresel ya da bölgesel 

ölçekte ekonomik etkinliğin ve karar verme mekanizmalarının merkezi olarak 

karĢımıza kentler çıkmakta ve bu kentler; küresel kent olarak adlandırılmaktadır. 

Sermaye açısından her dönem önem taĢıyan kentler, günümüzde üretimin 

örgütlendiği mekânlar olmalarının ötesinde küresel ekonominin kalbinin attığı, 

kontrol edildiği ve yönetildiği mekânlar haline gelmektedirler. Bir diğer ifade ile 

belli sayıdaki kent, küresel kent niteliğine bürünerek, dünya ölçeğinde karar alma ve 

uygulama süreçlerine yön verir duruma gelmiĢtir. 

Günümüzde kentler ve kent yöneticileri yaĢanan sosyo-ekonomik 

değiĢimlerle birlikte, ulusal ekonomileri de aĢarak küresel ekonominin birer aktörü

3 

haline gelmiĢler ve konumlarına/etkinliklerine göre kentler hiyerarĢisinde yer edinme 

çabasına girmiĢlerdir. Dünya genelinde küresel kent olarak adlandırılan az sayıda 

kentin ortak özelliği olarak, geliĢmiĢ ülkelerde yer almaları ve tarihsel geçmiĢlerinde 

kapitalist sermayenin birikim mekânları olmaları karĢımıza çıkmaktadır. Bir kentin 

küresel kentler arasındaki konumunu sermayenin o kentte konuĢlanma biçim ve 

yoğunluğu belirlemektedir. Kentin küresel sermayeye sunduğu olanaklar ve küresel 

ekonomide oynadığı rol, küresel kentler hiyerarĢisinde kente yer açmaktadır. 

Sermayeye sunulan olanakların baĢında gerekli altyapının varlığı, yeni yatırım 

alanlarının ve kentsel arazilerin oluĢturulması, küresel sermaye için çalıĢan aktörlere 

yeterli derecede iĢ, alıĢveriĢ merkezleri, kültürel faaliyet alanları sağlanması ve lüks 

konutların varlığı gibi özelliklere sahip olunması vurgulanmaktadır. Ekonominin 

küreselleĢtiği günümüz dünyasında her ne kadar belli baĢlı kentler küresel kent 

olarak adlandırılsa da özellikle azgeliĢmiĢ ülkelere sermayeye gerekli kolaylıklar, 

altyapı hizmetleri, yatırım ve yaĢam alanları sunan kentlere sahip olmaları 

durumunda küresel süreçlerde yer alabilecekleri ve bu kentlerin küresel kent 

kategorisine dâhil olabilecekleri doktrine edilmektedir. 

AzgeliĢmiĢ ülke hükümetleri ve kent yöneticileri, küresel süreçlere dâhil 

olabilmek adına küresel sermaye açısından en cazip olduğu düĢünülen kentlerine 

yönelik politikalar geliĢtirmekte ve belli baĢlı kentlerini sermaye açısından tercih 

edilir kılma çabalarına yönelmektedirler. Küresel sermayeyi çekebilmek ve kalıcı 

kılabilmek adına hayata geçirilen uygulamalar ve harcanan yoğun çabalar küresel 

kent olma adına kentler arasında bir yarıĢa neden olmaktadır. Kentleri bu yarıĢta öne 

geçirmek adına ulusaĢırı iĢ merkezleri, alıĢveriĢ merkezleri, lüks konut alanları, 

uluslararası havaalanı, fuar alanları, teknoparklar, oteller vb yapılar ardı ardına inĢa 

edilmekte ve kentler pazarlanabilir birer meta oldukları anlayıĢı çerçevesinde sosyal, 

kültürel, toplumsal tüm kazanımları ve birikimleri göz ardı edilerek yeniden 

yapılandırılmaktadırlar. Küresel kent olabilme yarıĢında kentler; tarihi, kültürel, 

sosyal, doğal, çevresel vb. değerlerinden ve varlıklarından dahi ödün vermeye razı 

olmaktadırlar. 

Türkiye‟de de küresel süreçlere eklemlenmenin aracı ve küresel kent 

potansiyeli taĢıyan kent olarak Ġstanbul görülmektedir. Tarihsel süreçte uluslararası 

anlamda her zaman gözde bir kent olan Ġstanbul, önüne küresel kent olma hedefi

4 

konularak son yıllarda adeta yeniden yapılandırılmaktadır. Kentin küresel kent 

yapılma vizyonu doğrultusunda iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri, lüks oteller ve konut 

alanları vb inĢa edilmekte ve bu alanların inĢa edilebilmesi için yeterli kentsel arsa 

stoku bulunmadığından, arsa talebini karĢılayacak yeni politikalar geliĢtirilmektedir. 

Bu politikaların günümüz pratiğine yansımaları ise kentsel dönüĢüm projeleri 

olmaktadır. Özellikle TOKĠ ve ĠBB bu doğrultuda Ġstanbul‟un küresel kent olma 

hedefinin gerçekleĢtirilmesi ve kente yeni bir imaj kazandırılarak küresel sermaye 

açısından cazip bir yatırım alanı olabilmesi için kentsel dönüĢüm projelerinin temel 

anahtar olduğunu sıklıkla vurgulamaktadırlar. Ġstanbul genelinde hazırlanan ve 

uygulamaya konulan kentsel dönüĢüm projelerinin, dönüĢüm alanı olarak kent içi 

eski yerleĢim merkezlerinin yanı sıra yoğun olarak gecekondu bölgelerini kapsadığı 

görülmektedir. 

Türkiye gibi ülkelerde kentleĢme, modernleĢme ve kalkınma açılarından 

oldukça önemli bir yere sahiptir. KentleĢme, geliĢme ile eĢdeğer kabul 

edilebilmektedir. Öyle ki, kentleĢme hızlı, çarpık ve gecekondulaĢma Ģeklinde 

gerçekleĢmesine karĢın 1990‟lara kadar olumlu görülmüĢtür. Türkiye‟de kentleĢme 

geliĢmiĢ Batı ülkelerindekilerden farklı bir biçimde gerçekleĢmiĢtir. Batıda 

sanayileĢmeyle paralel biçimde gerçekleĢirken, Türkiye vb azgeliĢmiĢ/geliĢmekte 

olan ülkelerde kentleĢme, sanayileĢmeden bağımsız bir biçimde ilerlemiĢtir. II. 

Dünya SavaĢı sonrası kentleĢme oranı hızla artarken, sanayinin dolayısıyla istihdam 

olanaklarının yetersizliği iĢ süreçlerinde, konut sayısının düĢüklüğü ise yerleĢme 

süreçlerinde kente yeni gelen kesimlerin sıkıntılar yaĢamasına neden olmuĢ ve kötü 

yaĢam koĢullarıyla karĢı karĢıya kalmalarına yol açmıĢtır. Bu süreçte kentle formel 

yollardan bütünleĢemeyen yeni kentliler, sorunlarına formel olmayan yollardan 

çözüm aramıĢlardır. Konut sorununu yasal olmayan yollardan, gecekondular inĢa 

ederek çözen bu kesim, iĢ sorununu da enformel/türedi iĢlere yönelerek ya da yeni iĢ 

alanları yaratarak çözmeye çalıĢmıĢlardır. Emek yoğun üretimin olduğu bu dönemde, 

gerek konut gerekse istihdam sorununu devlete ek bir yük getirmeden çözen bu 

kesimin dönem dönem çıkarılan imar afları ve yapılan yasal düzenlemelerle 

desteklendiği bile ifade edilebilir. 

Küresel kentler ya da küresel kent olma çabasındaki kentler, sanayinin kent 

merkezlerinin dıĢına itilmesi sonucunda finans, bankacılık, hukuki ve idari hizmetler,

5 

reklâmcılık, turizm, ticaret, biliĢim vb farklı hizmet sektörlerinde geliĢme 

gösterirlerken, bu kentlerde talep edilen emekte de farklı nitelikler aranmaktadır. Bu 

sektörlerde yüksek nitelikli profesyonel emeğe olan talep hızla artarken, hizmetler 

sektöründe düĢük ücretle çalıĢacak kesim dıĢındaki emek çok da 

önemsenmemektedir. Küresel kent olma/yapılma çabasındaki Ġstanbul‟da da bir 

yandan üretim biçimleri değiĢirken bir yandan da değiĢen iĢgücüne yönelik yeni iĢ ve 

yaĢam alanları oluĢturulmaya çalıĢılmaktadır. Bu çabalar beraberinde iĢ ve ofis 

merkezlerinin, alıĢveriĢ ve eğlence merkezlerinin, bu merkezleri kullanan ve 

buralarda çalıĢanların barınma ihtiyacını karĢılamaya yönelik lüks konut alanlarının 

ve otellerin yapımı için kentsel dönüĢümü gerekli kılmaktadır. Kentlere göçün ilk 

baĢladığı 1950‟li yıllarda kentleri çevreleyen gecekondu bölgeleri, süreç içinde 

kentlerin dıĢa doğru büyümesiyle kent merkezine yakın alanlar konumuna 

gelmiĢlerdir. Bir yandan emek yoğun sanayinin kent dıĢına çıkarılmasıyla bu 

sektörde çalıĢan kesimlere ihtiyacın kalmaması diğer yandan da küresel sermaye ve 

aktörleri için yeni iĢ ve yaĢam alanları oluĢturmak için kentsel alanlara ihtiyaç 

duyulması nedeniyle günümüzde gecekondu bölgeleri hedef haline gelmiĢ 

durumdadır. 

Ülkemizde yakın dönemde hemen her kentte uygulanan ve sıklıkla duymaya 

baĢladığımız bir kentsel politika olan kentsel dönüĢüm projeleri, dünyada özellikle 

iĢlev yitiren alanlara ve yerleĢim yerlerine yeniden iĢlev kazandırma kaygısıyla 

hayata geçirilmiĢtir. Özellikle Batı Avrupa‟da II. Dünya SavaĢı‟nın izlerini silmek ve 

yıkılan alanları yeniden kazandırmak amacıyla kentlere müdahaleyi içeren bu 

uygulamalar, temelde kentlileri göz önünde bulundurarak yaĢam alanlarında 

iyileĢtirme yapma kaygısıyla oluĢturulmuĢtur. Yakın dönemde Türkiye‟de hayata 

geçirilen kentsel dönüĢüm projeleri ise kentsel alanlara yeni iĢlevler kazandırma 

çabalarının izlerini taĢırken, kentlerde yaĢayanların da değiĢmesine neden 

olmaktadır. Ülkemizde hemen her kentte hayata geçirilen kentsel dönüĢüm projeleri 

özellikle plansız ve kontrolsüz biçimlenmiĢ kentler söz konusu olduğunda 

baĢlangıçta olumlu anlamlarla yüklü olarak karĢımıza çıkmaktadır. Plansız ve 

kontrolsüz mekansal geliĢmenin özellikle kentli yoksul kesimler açısından ortaya 

çıkardığı kötü yaĢam ve barınma koĢullarının dönüĢüm projeleriyle iyileĢtirileceği 

söylemi yaygın bir biçimde kullanılmaktadır. Ancak bu çalıĢma kapsamında ele

6 

alınan BaĢıbüyük ve Gülsuyu Mahalleri de dâhil olmak üzere, ülke genelinde 

hazırlanan ve uygulanan kentsel dönüĢüm projelerinde kentlerin fiziksel ve 

ekonomik özelliklerinin ön plana çıktığı ve sosyal-kültürel dokunun göz ardı 

edilebildiği görülmektedir. Kentsel alanlardaki ekonomik, kültürel, sosyal, fiziksel ve 

toplumsal boyutları bir bütün dâhilinde ele alması gereken kentsel dönüĢüm projeleri, 

aynı zamanda kentteki tüm aktörleri de paydaĢ kılmalıdır. Bu bağlamda kentsel 

dönüĢüm projelerinin kamu-özel sektör birimleri, sivil toplum kuruluĢları, farklı 

meslek grupları ve dönüĢüm alanı ilan edilen mekânsal ölçeklerde yaĢayan yerel 

halkı da içerecek ve tüm bu aktörleri projenin hazırlanması, uygulanması ve 

sonlandırılması sürecinde etkin kılacak biçimde hazırlanması gerekmektedir. 

Ancak özelde Ġstanbul genelde ise tüm ülkede hayata geçirilen kentsel 

dönüĢüm projelerinin ortak özelliklerinin yoksul ve iĢçi kesimlerin yaĢam alanı olan 

gecekondu bölgelerini hedef alan olarak seçmelerinin yanı sıra; dönüĢüm alanlarında 

yaĢayan kesimlerin görüĢ, talep ve önerileri dikkate alınmaksızın ve bu kesimler 

hazırlama ve uygulama süreçlerine dahil edilmeksizin uygulanması olduğu 

görülmektedir. Çoğu kez yerel yönetim-TOKĠ iĢbirliğinde hazırlanan ve uygulamaya 

geçileceği aĢamada kamuoyu ile paylaĢılan kentsel dönüĢüm projeleri bu özellikleri 

nedeniyle eksik kalmaktadır. Bu çalıĢmada halk katılımını sağlamayan proje 

örneklerinden biri olan Ġstanbul Maltepe Ġlçesi‟ndeki BaĢıbüyük ve Gülsuyu 

Mahallerini bu mahallelerde gerçekleĢtirilen kentsel dönüĢüm projelerini konu 

edinmektedir. Yakın dönemin en yaygın kentsel politikası olan kentsel dönüĢüm 

projelerinin ortaya çıkıĢ süreci ve olası sonuçlarının yanı sıra, projelerin uygulama 

süreçlerinin mahalle sakinlerinin yaĢamını nasıl etkileyebileceği, sosyo-kültürel 

hayatın yanı sıra yerleĢim ve istihdam süreçlerine iliĢkin olası etkileri ve sonuçları 

incelenmektedir. Her iki mahallede yaĢayan kesimlerin kentsel dönüĢüm projelerine 

iliĢkin algıları, görüĢleri, değerlendirmeleri, önerileri ve beklentileri ele alınmaktadır. 

Genel olarak çalıĢma bir kamu politikası olarak kentsel dönüĢüm projelerinin neden 

ve sonuçlarından çok, politikanın uygulama sürecine ve bir bütün olarak 

uygulamadan doğrudan etkilenen kesimlerin yaĢam süreçlerine ve kentsel 

dönüĢümün bu süreçlere etkileri üzerine odaklanmaktadır.

7 

BĠRĠNCĠ BÖLÜM 

ARAġTIRMA KONUSU VE YÖNTEMĠ 

Bu bölümde araĢtırmanın konusu, sorusu, amacı, yararı ve önemine yer 

verilmekte; çalıĢmanın diğer çalıĢmalardan farklı yönleri üzerinde durulmakta ve 

çalıĢmanın temel amacı ifade edilmektedir. Ayrıca çalıĢmada ortaya konulan 

kavramsal ve kuramsal çerçeve genel özellikleri kapsamında tanımlanmaktadır. 

AraĢtırma sürecinde nasıl bir yol izlendiğine yer verilen araĢtırma yöntemi alt 

baĢlığında araĢtırmanın varsayımları belirlenmekte ve bağımlı-bağımsız değiĢkenler 

belirtilmektedir. Aynı alt baĢlıkta araĢtırmanın kapsam ve örneklemi, veri toplama 

teknikleri, kaynakları ve elde edilen verilerin değerlendirme yöntemi ortaya 

konmaktadır. 

1.1. AraĢtırmanın Konusu 

AraĢtırmanın konusunu Ġstanbul Maltepe ilçesinde kentsel dönüĢüm alanı ilan 

edilen BaĢıbüyük ve Gülsuyu mahallelerinde uygulanan kentsel dönüĢüm projeleri 

ile kentsel dönüĢümün etkileri ve mahalle sakinlerinin süreci algılama ve 

değerlendirme biçimleri oluĢturmaktadır. 

1980 sonrası dönemde üretim biçimlerinde yaĢanan dönüĢüm ve sermayenin 

yeni yatırım alanı olarak kentlere yönelmesiyle birlikte gecekondular ve gecekondulu 

nüfusa yaklaĢım da değiĢmeye baĢlamıĢtır. 1980‟lerden itibaren giderek yaygınlaĢan 

ve hâkim ideoloji haline gelen küreselleĢme ve yeni sağ liberal politikalar kentleri de 

etkisi altına almıĢtır. Bu süreçte özellikle küresel sermayenin hedefi haline gelmiĢ 

olan kentlerde (küresel kent, dünya kenti vb ifadelerle de anılan kentler), devletlerin 

ve sermayenin küresel çıkar ve politikalarını korumak adına yeniden iskân projeleri 

üretilmiĢ, tabiri yerindeyse sermayeye yer açmak için yerel olanın yerinden edilmesi 

konusunda giriĢimler hız kazanmıĢtır. Sermaye kesimi için 1970‟li yıllara kadar en 

karlı yatırım alanı iç pazara dönük sanayi üretimiyken, 1980‟li ve 1990‟lı yıllar sahip 

olunan arsaların üzerine lüks konutlar, oteller, iĢ merkezleri vb inĢa ederek, 

tarihi/kültürel mekânların restorasyonuyla paraya para katma ve daha büyük karlar 

elde etmek için yeni arsalar elde etme zamanı haline gelmiĢtir. Bu dönemde sanayi

8 

hizmetleri yavaĢ yavaĢ kent dıĢına taĢınırken, kent merkezlerinde kalan eski 

fabrikaların arsaları kadar onları çevreleyen gecekondular ve arsaları ile yoksul ve 

marjinal kesimlerin yaĢadığı kent içi eski alanlar çok değerli hale gelmiĢtir (Sönmez, 

1996: 76–77, 84). Kentlere göçün ilk baĢladığı 1950‟li yıllarda kentleri çevreleyen 

gecekondu bölgeleri, süreç içinde kentlerin dıĢa doğru büyümesiyle kent merkezine 

yakın alanlar konumuna gelmiĢlerdir. Günümüzde ise kent merkezinde yer edinmek 

isteyen sermayenin temel hedefi ve öncelikle elde edilmek istenen alanlar 

halindedirler. Gerek Türkiye‟de gerekse aynı toplumsal tecrübelere sahip olan ve 

kentleĢme açısından benzer süreçlerden geçmiĢ ülkelerde yakın dönemde yapılan 

kentsel dönüĢüm tartıĢmalarının odak noktasını da yoksul kesimlerin yaĢadığı 

gecekondu bölgeleri oluĢturmaktadır. 

Önceleri gecekonduya yönelik çözüm arayıcı ya da affedici özellikler taĢıyan 

politik tutum ve tercihler, günümüzde yıkma ve yok etme tutumu çerçevesinde 

değerlendirilmektedir. Günümüz gecekondu politikalarında önceki dönemlerden bir 

kopuĢ ve bir kırılma olduğu, gecekonduları ve gecekonduluları dıĢlayan bir anlayıĢın 

hâkim hale geldiği görülmektedir. Günümüz politikalarına damgasını vuran dıĢlayıcı 

söylemin temel nedeni gecekondu alanlarının sermaye açısından yeni yatırım alanları 

olarak önem kazanmıĢ olmasıdır. Sermaye birikim süreçleri açısından kentin önemli 

ve merkezi noktalarına yakın olan gecekondu mahallelerinin değiĢim değeri önem 

kazanmaya baĢlamıĢtır. Bir yandan barınma ihtiyacını karĢılayan yapılar olma 

özelliğini kaybeden diğer yandan da sanayi açısından ucuz iĢgücü sağlama iĢlevini 

yitiren gecekondular gözden çıkarılırken; gecekondu bölgeleri de küresel sermayenin 

çekim alanları olarak yeniden yapılandırılmaya çalıĢılmaktadır. Bu yeniden 

yapılandırma sürecinde, gecekondulu nüfusun yaĢanabilir kıldıkları yaĢam alanlarını 

terk etmeleri ve kentlere yeni bir görünüm kazandırılması söylemi yoğun bir biçimde 

vurgulanmaya baĢlamıĢtır (Aslan, 2007a: 129). 

Tarihsel süreçte sorunlu bir yapıya sahip olduğu gerçeği göz ardı edilemeyecek 

Türkiye kentlerinde, çarpık yapılaĢma ve sağlıksız kentleĢmeye çözüm olarak son 

yıllarda kentsel dönüĢüm projeleri gösterilmektedir. Bu doğrultuda yerel yönetimler 

ve TOKĠ iĢbirliği ile kentsel dönüĢüm projeleri hazırlanmakta ve hızla uygulamaya 

konulmaktadır. DönüĢüm alanı ilan edilen yerler ise genellikle yoksul ve marjinal 

kesimlerin yaĢamakta olduğu gecekondu bölgeleri ve eski kent merkezleri

9 

olmaktadır. Kentsel dönüĢüm projelerinin dikkat çeken en önemli özelliği ise 

dönüĢüm alanında yaĢayan kesimlerin proje hazırlandıktan ve uygulama kararı 

alındıktan sonra sürece dahil edilmeleridir. Bir diğer ifade ile dönüĢüm alanlarında 

yaĢamakta olan kiĢilerin yaĢam alanlarını doğrudan etkileyecek uygulamalara iliĢkin 

görüĢ, beklenti ve önerileri alınmamakta yani mahalle sakinlerine söz hakkı 

tanınmamaktadır. Bu çalıĢmada da yukarıda sayılan süreçleri yaĢayan BaĢıbüyük ve 

Gülsuyu mahallelerinde yaĢamakta olan kesimlerin kentsel dönüĢüm uygulamalarına 

iliĢkin görüĢ, beklenti, öneri ve talepleri saptanmaya çalıĢılmaktadır. ÇalıĢma aynı 

zamanda kentsel dönüĢüm projelerinin mahalle sakinlerinin yaĢamını nasıl 

etkileyebileceği, sosyo-kültürel hayatın yanı sıra yerleĢim ve istihdam süreçlerine 

iliĢkin olası etkileri ve sonuçlarını da ortaya koymaya çalıĢmaktadır. Kentsel 

dönüĢüme iliĢkin çalıĢmalara bakıldığında genellikle projelerin tamamlandığı ya da 

tamamlanmak üzere olduğu alanlarda yoğunlaĢıldığı, sürecin hemen baĢında 

dönüĢüm alanlarında yaĢamakta olan kesimlerin görüĢlerini saptamaya yönelik 

çalıĢmaların oldukça az olduğu görülmektedir. Bir diğer ifade ile konuya iliĢkin 

çalıĢmalar genellikle neden ve sonuçlara odaklanmakta ve sürece iliĢkin 

değerlendirmeler yapılamamaktadır. Genel olarak çalıĢma bir kamu politikası olarak 

kentsel dönüĢüm projelerinin neden ve sonuçlarından çok, politikanın uygulama 

sürecine ve bir bütün olarak uygulamadan doğrudan etkilenen kesimlerin yaĢam 

süreçlerine odaklanmaktadır. Bu nedenle bir kamu politikasından doğrudan etkilenen 

kesimlerin süreç hakkındaki görüĢlerine ve beklentilerine odaklanmıĢ olan bu 

çalıĢmanın kentleĢme literatürü açısından önem taĢıdığı düĢünülmektedir. 

1.2. AraĢtırma Sorusu 

Yukarıda belirtilen konu çerçevesinde çalıĢmanın araĢtırma soruları aĢağıdaki 

gibi belirlenmiĢtir. 

Ana Soru: Küresel piyasalarla görece eklemlenmiş bir kent olan ve bu 

konumu güçlendirilmek istenen İstanbul’da (Maltepe İlçesi Başıbüyük ve Gülsuyu 

Mahalleleri) gerçekleştirilen kentsel dönüşüm projeleri, İstanbul’u daha cazip hale 

getirme amacını toplumsal açıdan sorunlara yol açmadan ve katılımcı bir biçimde 

gerçekleştirebilmekte midir? 

Alt Soru 1: Kentsel Dönüşüm Projelerinin uygulanması katılımcı yöntemlerle 

gerçekleştirilmekte midir?

10 

Alt Soru 2: Kentsel Dönüşüm Projeleri sadece fiziksel dönüşüm projeleri 

olarak mı algılanmaktadır? 

Alt Soru 3: Kentsel Dönüşüm Projeleri yönetsel ve sosyo-ekonomik açılardan 

dışlayıcı ve ayrıştırıcı sonuçlar ortaya koymakta mıdır? 

1.3. AraĢtırmanın Amacı ve Önemi 

AraĢtırmanın en önemli özelliği kentsel dönüĢüm kavramını kamu yönetimi 

ve kamu politikası oluĢturma süreci açısından ele alacak olmasıdır. GeliĢmiĢ 

ülkelerde özellikle Batı Avrupa ve Amerika‟da kentsel dönüĢüm/yeniden 

yapılandırma süreçleri 1950‟li yıllardan beri yaĢanmaktadır. Bu anlamda bu ülkeler 

farklı aktörlerin katılımıyla kentlerini yeniden yapılandırmakta ve dönüĢtürmektedir. 

Ülkemizde ise kentleĢme uzun yıllardır sorunlu bir alan olmasına karĢın, kentlere ve 

kentleĢmeye yönelik politikalar ya hiç geliĢtirilmemiĢ ya da siyasi kaygı taĢıyan af 

vb uygulamalarla geçici müdahaleler söz konusu olmuĢtur. Kentbilim yazınında 

1950‟li yıllardan itibaren sorunlu bir yapıya sahip olduğu vurgulanan Türkiye 

kentleĢmesinin baĢta gecekondu olmak üzere tüm sorunlarına yönelik çözüm olarak 

yakın dönemde kentsel dönüĢüm projeleri öne sürülmektedir. Kentsel dönüĢüm tüm 

kent aktörlerinin katılımıyla gerçekleĢmesi (merkezi ve yerel yöneticiler, dönüĢüm 

alanında yaĢayanlar, sivil toplum kuruluĢları, akademik çevre) gereken bir 

demokratik karar alma ve siyasa oluĢturma sürecidir. Uygulama örneklerine 

bakıldığında ise kentsel dönüĢüm projelerinin; oluĢturma ve uygulama süreçlerinde o 

alanda yaĢayanların ve projelere muhalefet eden/alternatif yaratan sivil toplum 

kuruluĢları ve akademik çevrelerin görüĢ ve önerilerinin dikkate alınmadığı, yerinden 

değil yerine yönetim anlayıĢı çerçevesinde oldu-bittilerle hazırlandığı görülmektedir. 

Bir diğer ifade ile dönüĢüm alanlarında yaĢayanlar, yaĢam alanlarına iliĢkin sorunları 

en iyi bilen kesim olmasına karĢın sürecin en baĢında söz sahibi kılınmamakta, yerel 

yönetimler-sermaye-TOKĠ iĢbirliğinde projeler hazırlanmakta ve sonuçlar bu 

alanlarda yaĢayan kesimlere dayatılmaktadır. 

Kentsel dönüĢüme iliĢkin kapsamlı bir literatür bulunmakla birlikte, bu 

literatürde yer alan çalıĢmaların daha çok teknik alanlarda (çevre mühendisliği, inĢaat 

mühendisliği, mimarlık, Ģehir bölge planlama vb) yapıldığı görülmektedir. Sosyal 

bilimler (ekonomi, sosyoloji, kamu yönetimi, hukuk vb) alanında yapılan çalıĢmalar

11 

ise daha çok tek bir boyut açısından gerçekleĢtirilmekte ve kendi disiplinleri 

çerçevesinde sorun ele alınmaktadır. BaĢıbüyük ve Gülsuyu mahalleleri için 

hazırlanan Kentsel DönüĢüm Projeleri‟nin ele alınacağı bu çalıĢma; proje kapsamına 

alınan mahalle sakinlerinin kentsel dönüĢüme bakıĢlarını kamu yönetimi 

perspektifinden ve kamu politikası oluĢturma ve analiz etme açısından inceleyecek 

bir alan araĢtırması olması nedeniyle bir ilk niteliği taĢıyacaktır. 

ÇalıĢmanın amacı: Bu çalıĢmanın temel amacı yaĢam alanları kentsel 

dönüĢüm kapsamına alınan kesimlerin kentsel dönüĢüm projelerine iliĢkin görüĢ, 

düĢünce, öneri ve beklentilerinin saptanması ve ortaya konulmasıdır. ÇalıĢmada 

ayrıca 1980 sonrası dönemde sermayenin yatırım alanı haline gelen kentlerde nasıl 

bir değiĢim/dönüĢüm yaĢandığı, bu değiĢim/dönüĢümlerin kentlilere nasıl yansıdığı 

ortaya konmaya çalıĢılmaktadır. Yakın dönemin en yaygın kentsel politikası olan 

kentsel dönüĢüm projelerinin ortaya çıkıĢ süreci ve olası sonuçlarının yanı sıra, 

projelerin uygulama süreçlerinin mahalle sakinlerinin yaĢamını nasıl 

etkileyebileceği, sosyo-kültürel hayatın yanı sıra yerleĢim ve istihdam süreçlerine 

iliĢkin olası etkileri ve sonuçları incelenmektedir. Her iki mahallede yaĢayan 

kesimlerin kentsel dönüĢüm projelerine iliĢkin algıları, değerlendirmeleri ve önerileri 

ele alınmaktadır. Genel olarak çalıĢma bir kamu politikası olarak kentsel dönüĢüm 

projelerinin neden ve sonuçlarından çok, politikanın uygulama sürecine ve bir bütün 

olarak uygulamadan doğrudan etkilenen kesimlerin yaĢam süreçlerine 

odaklanmaktadır. 

1.4. AraĢtırmanın Kavramsal ve Kuramsal Çerçevesi 

Ülkemizde yakın dönemde hemen her kentte uygulanan bir kentsel politika 

olan kentsel dönüĢüm projeleri, dünyada ilk uygulanmaya konulduklarında özellikle 

iĢlev yitiren alanlara ve yerleĢim yerlerine yeniden iĢlev kazandırma kaygısıyla 

hayata geçirilmiĢtir. Kentsel dönüĢüm genel olarak kentsel alanlarda ortaya çıkan 

sorunlara çözüm olarak ekonomik, fiziksel, sosyal ve çevresel koĢulları gözeterek 

kentsel alana yönelik geliĢtirilen uygulama olarak tanımlanabilir. Tarihsel süreçte 

gerek yöntem gerekse uygulama amacı açısından değiĢiklikler yaĢanan kentsel 

dönüĢüm olgusu ülkeden ülkeye de farklılıklar gösterebilmektedir. Özellikle Batı 

Avrupa‟da II. Dünya SavaĢı‟nın izlerini silmek ve yıkılan alanları yeniden

12 

kazandırmak amacıyla kentlere müdahaleyi içeren bu uygulamalar, günümüzde farklı 

dinamiklere sahiptir. 

Kentsel dönüĢüm uygulamaları günümüzde küreselleĢme sürecinde kentlerin 

ulusal ekonomilerin önüne geçmesiyle birlikte kentler arasında ortaya çıkan küresel 

ağlarına dahil olmak isteyen ülke kentlerinde ortaya çıkan yeniden yapılandırmanın 

aracı olarak karĢımıza çıkmaktadır. Türkiye‟de dâhil olmak üzere birçok ülkede 

küresel süreçlere eklemlenme çabasındaki merkezi-yerel yönetimler, küresel kent 

olma potansiyeli taĢıdığını düĢündükleri kentlerine yönelik yatırımlara ağırlık 

vermekte ve politika/projeler geliĢtirmektedirler. Günümüzde en yaygın kentsel 

politika olarak da kentsel dönüĢüm uygulamaları karĢımıza çıkmaktadır. Ancak ilk 

ortaya çıktığı dönemden farklı olarak günümüz kentsel dönüĢüm projeleri kentsel 

alanlara yeniden iĢlev kazandırmaktan çok yeni iĢlevler kazandırma kaygısıyla 

hayata geçirilmektedir. Bir diğer ifadeyle kentsel mekânın mevcut kullanım özelliği 

(iĢ, konut, kültür, sanayi, orman alanları, su havzaları vb) göz önünde 

bulundurulmaksızın kentsel dönüĢüm projeleri ile küresel-ulusal-yerel sermayeye 

yeni yatırım alanları yaratılmaya çalıĢılmaktadır. 

Kentleri çağdaĢ ve yaĢanabilir kılma söyleminden hareketle hayata geçirilen 

kentsel dönüĢüm projeleri ile altyapısı olan çağdaĢ konut alanları, imarlı düzgün 

alanlar, geniĢ caddeler, dinlence ve eğlence yerleri, iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri 

yaratılmaya çalıĢılmaktadır. Ancak günümüzde uygulanan kentsel dönüĢüm projeleri 

yukarıda sayılan kentsel mekânları yaratma kaygısıyla uygulamaya konulurken ve 

etkin bir kamusal araç olarak kullanılırken sonuçları itibariyle bir kamusal hizmet 

yaratırken yeni kamusal sorunlara da yol açabilmektedir. Ülke örnekleri ele 

alındığında kent içi eski yerleĢim alanları ve gecekondu bölgelerinin kentsel 

dönüĢüm kapsamına alındığı görülmektedir. Sağlıklı yaĢam alanları oluĢturma 

kaygısıyla bu alanlarda hayata geçirilen kentsel dönüĢüm projeleri sonuçları 

itibariyle bu alanlarda yaĢayan kesimlerin (konut, sosyo-kültürel ağlar, istihdam 

süreçleri vb) zorluklarla karĢılaĢmasına neden olabilmektedir. Bunun nedeni kentsel 

dönüĢüm sürecinde kentsel mekânların sadece fiziksel boyutlarının göz önüne 

alınması ve ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel boyutlarının göz ardı edilmesidir. 

Özellikle de dönüĢüm alanlarında yaĢayan kesimlerin yaĢam alanlarına iliĢkin 

sorunları en iyi bilen kesimler olmalarına karĢın proje süreçlerinde paydaĢ

13 

kılınmaması sorunlar yaĢanmasına neden olmaktadır. Bu çalıĢmada kentsel dönüĢüm 

projelerinden doğrudan etkilenen BaĢıbüyük ve Gülsuyu mahallelerinde yaĢamakta 

olan kesimlerin kentsel dönüĢüm projelerine iliĢkin algıları, değerlendirmeleri, 

beklentileri ve önerileri saptanmaya çalıĢılarak; mahallelinin de içinde yer aldığı bir 

projenin nasıl Ģekillendirilebileceği ortaya konmaya çalıĢılmaktadır. 

1.5. AraĢtırma Yöntemi 

ÇalıĢma temel araĢtırma sorusuna, ikincil kaynak taramaları ve belediye 

dokümanları yanında, kiĢi ve kuruluĢlarla yapılan derinlemesine görüĢmelerden elde 

edilen bulgularla yanıt aramaktadır. Bu bağlamda çalıĢmanın kurgusu aĢağıda detaylı 

olarak sunulmaktadır. 

1.5.1. AraĢtırmanın Varsayımları 

Kentsel dönüĢüm kavramı özellikle plansız ve kontrolsüz biçimlenmiĢ kentler 

söz konusu olduğunda, baĢlangıçta olumlu anlamlarla yüklü olarak karĢımıza 

çıkmaktadır. Plansız ve kontrolsüz mekânsal geliĢmenin özellikle kentli yoksul 

kesimler açısından ortaya çıkardığı kötü yaĢam ve barınma koĢullarının dönüĢüm 

projeleriyle iyileĢtirileceği söylemi oldukça yaygındır. Ancak bu söylemlerin arka 

planında, küreselleĢme ve liberal anlayıĢın belirleyiciliğinde oluĢan uygulamaların 

yer aldığı görülmektedir. Bu doğrultuda kentsel alanlar metalaĢtırılmakta ve pazar 

aktörlerinin güç-rekabet iliĢkilerine teslim edilmektedir. Kentsel dönüĢüm projelerine 

bu açıdan bakıldığında ekonomik yönden güçsüz, yoksul ve dıĢlanmıĢ grupların 

yerleĢim yerlerinden ayrılmak zorunda kalmaları ya da uzaklaĢtırılma çabaları da 

gözle görülür hale gelmektedir. Bu çerçeveden hareketle çalıĢmanın temel 

varsayımları Ģu Ģekilde sıralanabilir: 

Varsayım 1: Kentsel dönüĢüm projelerinde dönüĢüm alanlarında yaĢayan 

kesimlerin katılımı sağlanmamaktadır. 

Varsayım 2: Kamu politikası oluĢturucu ve uygulayıcıları kentsel dönüĢüm 

projeleri ile mekanların yalnızca fiziksel olarak dönüĢümüne öncelik vermekte, 

sosyal dokuyu yok saymaktadırlar. 

Varsayım 3: Kentsel dönüĢüm projeleri ile kentlerde özellikle dezavantajlı 

grupları dıĢlayıcı ikili (zengin-yoksul, merkez-çevre) bir toplumsal yapı ortaya 

çıkmaktadır.

14 

1.5.2. AraĢtırmanın Bağımlı-Bağımsız DeğiĢkenleri 

ÇalıĢmada Ġstanbul Maltepe ilçesinde uygulanmak üzere hazırlanan Kentsel 

DönüĢüm Projesinin etkileri/boyutları bağımlı değiĢken, kentsel dönüĢüm sürecinde 

yer alan aktörler (belediye, TOKĠ, STK‟lar, mahalle sakinleri, muhtarlar vb) ve 

faktörler (küreselleĢme, piyasa, yoksulluk, kentsel dönüĢüm projeleri, yasa, mevzuat 

vb) bağımsız değiĢken olarak ele alınmaktadır. 

1.5.3. AraĢtırma Örneklemi ve Kapsamı 

AraĢtırma evreni Ġstanbul olup, Ġstanbul ili Maltepe ilçesinde kentsel 

dönüĢüm projesi kapsamına alınan BaĢıbüyük ve Gülsuyu mahallesi sakinleri 

örneklem grubunu oluĢturmaktadır. Kentsel dönüĢüm projelerinin en yoğun 

uygulandığı kent olan Ġstanbul‟da bir baĢka ilçe seçilerek araĢtırma konusu 

yapılabilecek olsa da, kamu politikalarının oluĢum ve geliĢim sürecinde bu 

politikalardan etkilenen vatandaĢların görüĢ ve beklentilerinin saptanması açısından 

kentsel dönüĢüm projesinin yeni uygulanmaya baĢladığı Maltepe ilçesi BaĢıbüyük ve 

Gülsuyu mahalleleri seçilmiĢtir. 

1.5.4.Veri Kaynakları ve Veri Toplama Teknikleri 

ÇalıĢmanın kuramsal ve kavramsal çerçevesinin oluĢturulması aĢamasında 

farklı bilgi ve veri toplama yöntemleri kullanılarak nitel ve nicel verilere ulaĢılması 

hedeflenmiĢtir. 

Üniversite ve kurum kütüphanelerinde çalıĢma konusuna iliĢkin daha önce 

yapılmıĢ çalıĢmaları kapsayan literatür taranmıĢ ve çalıĢmada yararlanılabilecek 

eserler saptanmıĢtır. Ayrıca YÖK veri tabanı taranmıĢ ve bu çalıĢmaya yararlı 

olabilecek tezler belirlenmiĢ ve elde edilmiĢtir 1 . ġPO (ġehir Plancıları Odası), 

TMMOB (Türk Mühendis ve Mimar Odaları Birliği) ve TOKĠ (Toplu Konut Ġdaresi) 

yetkilileri ile görüĢmeler yapılmıĢ ve kaynak temin edilmiĢtir. Ayrıca kentsel 

dönüĢüm ve kent sorunlarına iliĢkin çalıĢmalar yapan ĠMECE Toplumun ġehircilik 

Hareketi ve DayanıĢmacı Atölye gibi sivil toplum kuruluĢları ile görüĢülmüĢ, 

kendilerinden yazılı materyaller temin edilmiĢtir. ÇalıĢma kapsamında saha 

1 ÇalıĢma kapsamında incelenen tezlere kaynakça bölümünde yer verilmiĢtir.

15 

araĢtırması yapılan mahalleri kapsayan kentsel dönüĢüm projesinin temel aktörü olan 

Maltepe Belediyesi‟nden sınırlı sayıda da olsa kaynak ve bilgi alınmıĢtır. 

Konuya iliĢkin bilimsel toplantı ve etkinlikler izlenmiĢ, notlar almak ya da 

bildirilere ulaĢmak suretiyle ikincil veriler elde edilmiĢtir. 

Kentsel dönüĢüm kapsamında olan her iki mahallede projeden ilk olarak 

etkilenmesi beklenen alanlarda her mahalleden 50 ve toplamda 100 kiĢiyle 

derinlemesine mülakat yapılmıĢtır. Mülakatlar ses kayıt cihazı ile kayıt altına alınmıĢ 

aynı zamanda mülakat sürecinde araĢtırmacı tarafından notlar alınmıĢtır. Her iki 

mahallede alan araĢtırması sürecinde fotoğraf çekimi yapılarak görsel malzeme de 

toplanmıĢtır. 

1.5.5. AraĢtırmanın Metodolojisi 

ÇalıĢmada nitel araĢtırma tekniği kullanılmıĢtır. Nitel araĢtırma, doğası gereği 

esnektir ve bu esneklik araĢtırma sürecinin her aĢaması için söz konusudur. 

AraĢtırmacılar nitel araĢtırmaların bu özelliğini bir artı olarak kullanabilirler. 

AraĢtırmada örneklemeye iliĢkin kararlarını verirken, birden fazla örnekleme 

yöntemini aynı anda kullanabilirler. Ya da araĢtırmanın herhangi bir aĢamasında, 

gerek duyuyorlarsa, baĢlangıç aĢamasında olmadığı halde yeni örnekleme 

yöntemlerini her an uygulamaya koyabilirler. Bütün bunları yapmanın amacı, 

çalıĢtıkları durum veya durumlarla ilgili daha zengin, betimsel ve derinlemesine 

bilgiye dayalı bir veri seti oluĢturmaktır (Yıldırım ve ġimĢek, 2006: 114; Baydar vd, 

2007: 128). Nitel araĢtırma insanların gerçekliğe yükledikleri anlamı, olayları, 

süreçleri, kavrayıĢ ve anlayıĢlarını ortaya koymak için yapılan bir eylemdir. Nitel 

araĢtırmada bilgi veya veri toplamaktan çok bilgiyi oluĢturma kaygısı ön plandadır. 

AraĢtırma sürecinde bireylerle konuĢarak, gözlem yaparak, fotoğraf elde ederek 

anlamlı, ayrıntılı ve bütüncül bir resim ortaya çıkarılmaya çalıĢılmaktadır. Bireyin 

içinde yer aldığı koĢullara, sosyal olguların bağlamsal özelliklerine, tarihsel, sosyal, 

mekansal varoluĢlara ve simgesel anlam dünyasına duyarlı, esnek bir yöntem anlayıĢı 

ile oluĢturulan nitel veri; bilimsel kanunlara ulaĢmak amacına hizmet etmekten çok 

araĢtırılanların iç dünyasına girebilme olanağı sunmaktadır (Kümbetoğlu, 2005: 47, 

45).

16 

Örneklemin belirlenmesinde “amaçlı örnekleme (purposive sample)” 

yöntemleri içinde yer alan ölçüt örnekleme ve kartopu-zincir örnekleme modelleri 

temel alınmıĢtır. Amaçlı örnekleme yöntemi zengin bilgiye sahip olduğu düĢünülen 

durumların derinlemesine çalıĢılmasına olanak vermektedir. Olasılık temelli 

örnekleme yöntemlerinin tersine amaçlı örnekleme yöntemleri, tam anlamıyla nitel 

araĢtırma geleneği içinde ortaya çıkmıĢtır. Patton‟a göre, olasılık temeli örnekleme 

temsiliyeti sağlama yoluyla evrene geçerli genellemeler yapma konusunda önemli 

yararlar sağlarken, amaçlı örnekleme zengin bilgiye sahip olduğu düĢünülen 

durumların çalıĢılmasına olanak vermektedir. Bu anlamda, amaçlı örnekleme 

yöntemleri birçok durumda, olgu ve olayların ortaya çıkarılmasında ve 

açıklanmasında yararlı olur (Kümbetoğlu, 2005: 98; Yıldırım ve ġimĢek, 2006: 107). 

Kartopu-zincir örnekleme modeli araĢtırmacının problemine iliĢkin olarak 

zengin bilgi kaynağı olabilecek birey veya durumların saptanmasında özellikle 

etkilidir. AraĢtırma çerçevesinde ele alınan temel soruna iliĢkin en kapsamlı 

bilgilerin edinilebileceği kiĢilere ulaĢma konusunda anahtar rol oynayan bu model 

sayesinde araĢtırmacının görüĢmesi gereken birey veya ilgilenmesi gereken durum 

sayısının net bir biçimde sınırlandırılabilmesine olanak sağlamaktadır (Yıldırım ve 

ġimĢek, 2006: 111). Kartopu örnekleme özellikle gözlem ve görüĢme (mülakat) 

tekniğinin kullanıldığı araĢtırmalarda kullanılan bir yöntemdir. Önce istenen 

özellikleri taĢıyan birimlerle görüĢme yapılır ve onlardan yola çıkarak ilk görüĢülen 

birimler referans alınarak ikinci birimlerle görüĢülür, ikinci birimlerden yola 

çıkılarak üçüncü birimlerle vb görüĢmeler sürdürülür (Kümbetoğlu, 2005: 98; 

Baydar vd, 2007: 138). ÇalıĢma kapsamında kentsel dönüĢüm projesi kapsamında ilk 

müdahale edilecek alanlar saptanmıĢ ve modelde de tanımlandığı gibi görüĢülen 

haneler referans alınarak kentsel dönüĢümden etkilenecek diğer haneler saptanarak 

mülakatlar gerçekleĢtirilmiĢtir. 

AraĢtırmada kullanılan bir diğer model ise ölçüt örnekleme modelidir. Bu 

örnekleme modelindeki temel anlayıĢ önceden belirlenmiĢ bir dizi ölçütü karĢılayan 

bütün durumların çalıĢılmasıdır. Burada sözü edilen ölçüt veya ölçütler araĢtırmacı 

tarafından oluĢturulabilir ya da daha önceden hazırlanmıĢ bir ölçüt listesi 

kullanılabilir (Yıldırım ve ġimĢek, 2006: 112). ÇalıĢmada kullanılan temel ölçüt

17 

kentsel dönüĢüm projesinden doğrudan etkilenme olarak belirlenmiĢ ve bu ölçüt 

temel alınarak mülakatlar gerçekleĢtirilmiĢtir. 

Mülakat (görüĢme) en az iki kiĢi arasında yüz yüze, önceden belirlenmiĢ bir 

konu üzerinde belirli sorular çerçevesinde gerçekleĢtirilen ve yanıtların araĢtırmacı 

tarafından kaydedildiği bir veri toplama tekniğidir. Bu teknik anket tekniğine göre 

daha kapsamlı ve çok boyutlu veri elde edilmesine olanak sağlamaktadır. Mülakatlar 

yapılandırılmıĢ görüĢme Ģeklinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Alan araĢtırmasından önce 

gerçekleĢtirilen pilot araĢtırma sürecinde son hali verilen ve standart hale getirilmiĢ 

sorular çerçevesinde hazırlanan, hangi verilerin toplanacağını en ayrıntılı biçimde 

saptayan görüĢme planı doğrultusunda (Baydar vd, 2007: 149-150; Bal, 2001: 142; 

Bal, 2009: 124; Karasar, 1999: 165-167) görüĢmeler yapılmıĢtır. GörüĢme sırasında 

hem soru sorup hem de kayıt yapmanın zor olacağı ve veri kaybına yol açabileceği 

(Baydar vd, 2007: 151) öngörüsünden hareketle ses kayıt cihazı hazır 

bulundurulmuĢ; ilk görüĢmelerde görüĢülen kiĢilerden bazılarının ses kaydına sıcak 

bakmaması nedeniyle sonraki görüĢmelerde veri kaybını en aza indirmek için 

yardımcı görüĢmeci 2 desteği alınmıĢtır. 

AraĢtırma sürecinde elde edilen veriler, görüĢme ve gözlemlerden elde edilen 

verilerin belli süreçlerden geçirilerek sayılara dökülmesi yoluyla (Yıldırım ve 

ġimĢek, 2006: 242) analiz edilmiĢtir. Bu süreçte araĢtırma sürecinde görüĢmelere 

yön vermesi için kullanılan görüĢme formunda yer alan sorulara verilen cevaplar, 

verilerin incelenmesi sonucunda oluĢturulan kategoriler altına yerleĢtirilerek 

sınıflanmıĢ ve kodlanmıĢtır (Yıldırım ve ġimĢek, 2006: 246). GörüĢme formunda yer 

alan açık uçlu sorulara verilen cevaplar çerçevesinde birbirine benzer ve anlam 

açısından yakın olan ifadelerden belirli seçenekler oluĢturularak (Gökçe, 2007: 125; 

Kümbetoğlu, 2005: 156) kodlama yapılmıĢtır. Kodlama ile edilen veriler SPSS 15.00 

programı kullanılarak analiz edilmiĢ ve tablolaĢtırılmıĢtır. 

1.6. ÇalıĢmanın Ġçeriği 

ÇalıĢmanın ikinci bölümünde kavramsal çerçeveye yer verilmektedir. Bu 

doğrultuda kent, kentleĢme, kentlileĢme, kent yoksulluğu, enformel sektör, 

2 ÇalıĢmanın saha araĢtırma kısmında desteklerini esirgemeyen Kayhan Geyik ve Sinan Danacı‟ya 

teĢekkürü bir borç bilirim.

18 

gecekondu, kentsel dönüĢüm vb kavramların Türkiye‟deki geliĢim süreçleri ve süreç 

içinde yaĢanan değiĢimler ele alınmaktadır. 

ÇalıĢmanın üçüncü bölümünde kuramsal çerçeve ortaya konmakta ve 

tartıĢılmaktadır. Tarihsel süreçte kentlerin değiĢimi birçok etkene bağlı olarak ortaya 

çıkarken 1950‟li yıllardan günümüze bu değiĢim ekonomik etkenlere daha bağımlı 

olarak gerçekleĢmektedir. Bu bağlamda çalıĢmanın bu bölümünde sosyal devlet 

anlayıĢının hâkim olduğu dönemdeki kentler ve bu anlayıĢın terk edildiği 1980 

sonrası küreselleĢme dönemindeki kentler ele alınmaktadır. Bu dönemde ortaya 

çıkan küresel kent tartıĢmaları ekseninde kentlerde yaĢanan geliĢmeler ve 

küreselleĢmenin kentlere etkileri tartıĢılmaktadır. KüreselleĢme ve onun ideolojik 

boyutu olan neoliberal anlayıĢın kentleri salt ekonomik değeri olan fiziksel nesne 

konumuna indirgediği, bir diğer ifadeyle alınıp satılabilen birer öğe durumuna 

getirerek metakent formuna soktuğu süreç değerlendirilmektedir. 

Dördüncü bölümde Türkiye‟de kentsel dönüĢümün yasalar çerçevesinde 

geliĢimi, yasa metinleri ve ilgili metinler üzerinden ele alınmaktadır. 

BeĢinci bölümde birer meta haline gelen kentleri pazarlamanın temel aracı olan 

kentsel dönüĢüm kavramı ele alınmakta ve Türkiye‟de kentsel dönüĢüm projelerinin 

uygulama biçimleri ve bunların toplumsal yansımaları tartıĢılmaktadır. 

Altıncı bölümde Türkiye açısından küresel süreçlere eklemlenmenin anahtarı 

olarak görülen Ġstanbul özelinde küresel kent tartıĢmalarına ve kenti küresel kentler 

hiyerarĢisinde üst sıralara taĢıyacağı ileri sürülen kentsel dönüĢüm projelerinin genel 

özelliklerine yer verilmektedir. 

ÇalıĢmanın yedinci bölümünde Ġstanbul ili Maltepe ilçesinde kentsel dönüĢüm 

kapsamına alınan BaĢıbüyük ve Gülsuyu mahallelerinde yaĢayan kesimlerin kentsel 

dönüĢüm projelerine iliĢkin görüĢ, beklenti, talep ve değerlendirmelerini saptamaya 

yönelik olarak gerçekleĢtirilen saha araĢtırmasında elde edilen veriler 

paylaĢılmaktadır. 

Sonuç ve önerilere yer verilen sekizinci bölümde ise çalıĢmada cevap aranan 

sorulara karĢılık olarak elde edilen cevaplar, varsayımlar çerçevesinde elde edilen 

sonuçlar ve yakın dönemde hemen her kentte uygulanmakta olan kentsel dönüĢüm 

projelerine iliĢkin öneriler yer almaktadır.

19 

ĠKĠNCĠ BÖLÜM 

TEMEL KAVRAM VE TARTIġMALAR 

Ġnsanlık tarihi ya da medeniyet tarihi genel anlamda kentlerin tarihi ile 

anılagelmiĢtir. Ġnsan yerleĢimlerinin geliĢmesi ve zaman içinde aldıkları biçim 

konusu farklı disiplinler tarafından sorunsallaĢtırılmıĢ ve konu edinilmiĢtir. Bütün bu 

disiplinler, kent ve insan kavramlarını bir arada ele almıĢ, tek bir kavram formunda 

değerlendirmiĢlerdir. Bir diğer ifadeyle mekânsal bir anlama iĢaret eden kent olgusu, 

insanın kendisini var ettiği alan olarak da nitelendirilmiĢtir. Yapısal değiĢiklikler aynı 

zamanda insan iliĢkilerinin de yeniden biçimlenmesini ve değiĢmesini içermektedir. 

KiĢilerin çevre koĢulları kadar davranıĢları, düĢünceleri, yaĢam biçimleri de 

değiĢmektedir. Toplumsal yapının nitelikleriyle kentlerin özellikleri arasındaki 

uyumu her çağın kentinde görmek bu yargıyı doğrulamaktadır. Toplumsal alt yapıyı 

oluĢturan üretim biçiminin tüm üst yapı kurumlarını kendisine uyumlu olmaya 

zorlamasıyla, toplumların tarihsel geliĢim süreçleri içinde toplumsal-ekonomik 

yapılar doğmuĢ, kentler de her ayrı toplumsal yapıda o yapının gerektirdiği iĢlevlere 

sahip olmuĢlardır. Kısaca kentler, ekonomik-toplumsal yaĢamla birlikte zorunlu 

olarak doğmuĢlardır (Özer, 2004: 5). GeçmiĢten günümüze kendini sürekli olarak 

mekânlarda inĢa etmiĢ olan insan, ihtiyaçlarına göre farklı biçimlerde yerleĢikleĢmiĢ, 

süreç içinde de yerleĢim modelleri değiĢkenlik göstermiĢtir. 

Ġnsanlık tarihinin hemen her aĢamasında, özellikle de Sanayi Devrimi 

sonrasında kentler, kentleĢme ve kentli nüfus oranı geliĢmiĢliğin ve kalkınmıĢlığın 

yansıması olarak görülmüĢtür. Bu doğrultuda daha çok azgeliĢmiĢ ülkelerde 

görülmekle birlikte, neredeyse tüm ülkelerde hızlı bir kentleĢme süreci yaĢanmıĢ; 

hızlı kentleĢmenin ortaya çıkardığı olumsuzluklar ise göz ardı edilmiĢtir. KentleĢme 

oranının yüksekliğinin ülkelerin geliĢmiĢlik/kalkınmıĢlık düzeyini gösterdiği 

savından hareketle oluĢan yanlıĢ algı, kentlerde ortaya çıkan çarpık yapılaĢma, 

iĢsizlik, yoksulluk vb sorunların büyüyerek artmasına yol açmıĢtır. 

Günümüzde de bir yandan kentlerin sermaye açısından tercih edilen yatırım 

alanları olması bir yandan da küreselleĢme sürecinde küresel aktörlere hitap eden

20 

kentlerin varlığının ön planda tutulması, kentleri genel anlamda geliĢmiĢlik ölçütü 

haline getirmektedir. Özellikle azgeliĢmiĢ ve geliĢmekte olan ülke kentlerinin 

sermayenin talep ve beklentilerine karĢılık vermekten uzak olmaları yeni arayıĢları 

ortaya çıkarmıĢ ve bu arayıĢlar günümüz kent ve kamu politikalarında karĢılığını ise 

kentsel dönüĢüm projelerinde bulmuĢtur. Kentlerin yeniden yapılandırılması ve 

kentsel alanlara yeni iĢlevler kazandırılmasının temel aracı olarak görülen kentsel 

dönüĢüm projeleri ile; sermayeye yeni alanlar yaratılarak kentlerin tercih edilebilir 

kılınmasının ve böylelikle de küresel anlamda ülke ekonomilerine katkıda 

bulunmasının öngörüldüğü sıklıkla dile getirilmektedir. Bir diğer ifade ile küresel 

sermayeye sağladığı olanaklar ve sermayeyi çekebilme/tutabilme kapasitelerine göre 

konumlandırılan kentlerin ülkeler açısından da küresel anlamda yer edinme aracı 

olarak görülmesi günümüzde ardı ardına hayata geçirilen kentsel dönüĢüm 

uygulamalarının tetikleyicisi olmaktadır. Bu doğrultuda merkezi ve yerel yönetimler, 

kentsel dönüĢümü etkili bir araç olarak görmekte ve fiziksel yeniden yapılanmayı 

ortaya çıkaran projeleri hayata geçirmektedirler. 

Toplumsal ve ekonomik yaĢamdaki dönüĢüm kent, kentleĢme, kent 

ekonomisi, yoksulluk, gecekondu gibi olguların da anlam ve algılanıĢını 

dönüĢtürmüĢtür. Türkiye gibi geliĢmekte olan ülkelerde kent kavramına iliĢkin 

tartıĢmalar genellikle gecekondu, yoksulluk ve enformel sektör üzerinden 

geliĢtirilmektedir. Ulusal kalkınmacılık ve sanayiye dayalı büyüme anlayıĢının hakim 

olduğu dönemden itibaren var olan gecekondu ve ona eklemli sorunlar dönemden 

döneme farklı biçimlerde ele alınmıĢ; kimi zaman desteklenmiĢ kimi zaman göz 

yumulmuĢ kimi zamansa engellenmeye çalıĢılmıĢtır. Bir diğer ifadeyle ülke 

kentlerine iliĢkin hemen hemen her çalıĢmada ve uygulamada baĢ aktör olan 

gecekondu olgusu ve olguyu ele alıĢ biçimi süreç içinde önemli değiĢimler 

yaĢamıĢtır. Günümüzde de kentsel tartıĢmaların temelinde yer alan gecekondu 

olgusuna yönelik politika ve uygulamalar kentsel dönüĢüm tartıĢmaları ekseninde 

yürütülmektedir. Bu bölümde temel kavramlar tanımlanmakta, sosyo-ekonomik 

dönüĢümün gecekondu kavramı ekseninde bu kavramlara yansıması ve kentsel 

dönüĢüm olgusu ortaya konmaktadır.

21 

2.1. Kent 

Kent, sürekli toplumsal geliĢme içinde bulunan ve toplumun yerleĢme, 

barınma, gidiĢ-geliĢ, çalıĢma, dinlenme ve eğlenme gibi gereksinimlerinin 

karĢılandığı, çok az sayıda kiĢinin tarımsal uğraĢılarda bulunduğu, köylere oranla 

nüfus yönünden daha yoğun olan ve küçük komĢuluk birimlerinden oluĢan yerleĢme 

birimi olarak tanımlanmaktadır (KeleĢ, 1998: 75; Toprak Karaman, 1998: 8). 

Bir baĢka tanımda ise kent Ģu Ģekilde ifade edilmektedir: “Sanayi, ticaret, 

hizmet gibi ekonomik etkinliği olan, tarımsal ürünler de dâhil olmak üzere her türlü 

ürünün dağıtıldığı, sınırları belirlenmiĢ bir alanda yoğunlaĢmıĢ nüfusun sosyal 

bakımdan tabakalaĢtığı, mesleksel rollerin artarak farklılaĢtığı, dikey ve yatay 

hareketliliğin yaygın olduğu, çeĢitli sosyal grupları barındıran, sivil toplum 

örgütlerinin etkinliğinin gittikçe arttığı, merkezi ve yerel yönetimi temsil eden 

yönetsel kurumların bulunduğu, yerel, bölgesel ya da uluslararası iliĢki ağlarına sahip 

heterojen bir toplumdur” (Bal, 2008: 31). 

Genel olarak bir kentte bulunan özellikler Ģu Ģekilde sıralanmaktadır: 

- Kent heterojen bir sosyal gruptur. 

- Büyük nüfusuna rağmen yerleĢim alanının sınırlılığı sonucu nüfus 

yoğunluğu vardır. 

- Ġnsanlar mekân bakımından yakın olmalarına rağmen sosyal mesafe 

bakımından birbirlerine uzaktırlar. 

- Kent Ģahsiyetin, ferdiyetin ve özgürlüğün geliĢmiĢ olduğu bir çevredir. 

- Kentte insanlar arasındaki iliĢkiler geleneklerin hâkim olduğu enformel 

yollarla değil, formel ve rasyonel kanunlarla düzenlenir. 

- UzmanlaĢmaya dayalı, farklılaĢmıĢ formel iĢ organizasyonları 

yaygınlaĢmıĢtır. 

- Yol ve ulaĢım imkânları ile sosyal unsurların mekânsal hareketliliği ve 

sınıflar arasında sosyal hareketlilik ileri düzeydedir. 

- Kent kültürü dinamik bir yapıya sahiptir. Kentler; sosyal iliĢkilere açık, 

sosyal ve kültürel değiĢimin yoğun yaĢandığı yerlerdir.

22 

- Kent, ekonomik imkânlar, sağlık, eğitim, bilim, sanat vb bakımdan 

geliĢmiĢtir (Yörükan, 2006: 49-56; Gül, 2006: 1222; Bal, 2008: 45). 

Kent bir yerleĢme türü olarak; yerel yönetime sahip yasal bir birim, çevresine 

bakarak bir merkez ve aynı zamanda toplama ve dağıtma merkezi, tarım dıĢı 

faaliyetler olan sanayi ve hizmet sektörünün yoğunlaĢtığı, tarımsal ve tarım dıĢı 

faaliyetlerin kontrol edildiği mekândır (Suher, 1995: 27). Kent, genellikle arazi 

üzerine inĢa edilmiĢ yapılardan oluĢan yerleĢik bir mekân gibi anlamlandırılıyor olsa 

bile aslında üzerinde yaĢayan nüfusla bir bütün olarak değerlendirilmelidir. Kent 

üzerinde yaĢayan nüfusun kültürel yapısını yansıtmakta ve tekrar üretmektedir. 

Durağan bir doğa ya da çevre olarak görünse de özünde kent mekânı tarafsız 

değildir. Ġnsanlar mekânları, insan iliĢkileri de değer ve sembolleri toplumsal ve 

politik olarak yeniden üretmektedir (Gül vd., 2008: 357). 

Wirth‟e göre kentlerin toplumsal yaĢam ya da birey üzerinde oldukça önemli 

etkileri bulunmaktadır. Kent, yalnızca bireylere daha büyük oranda iĢ ve yerleĢim 

olanakları sunan bir yer değildir. Aynı zamanda dünyanın en uzak yerlerini kendine 

çeken, çeĢitli bölgeleri, insanları ve etkinlikleri bir düzene göre biçimlendiren, 

ekonomik, siyasal ve kültürel yaĢamın öncüsü ve denetleyicisi konumunda olan bir 

merkezdir (Wirth, 2002: 78). 

Kentler, insanın yaĢamını sürdürdüğü ve yeryüzünden yararlandığı odak 

noktalardır. Kentler, çevresindeki bölgelerin bir ürünüdür ve buraları etkilerken 

ekonomik ve toplumsal ihtiyaçlara cevap verecek biçimde geliĢmektedirler (Harris 

ve Ullman, 2002: 55). 

Kente iliĢkin tanım yapma çabalarında genellikle kentten; nüfus birikiminin, 

uzmanlaĢmanın, iĢbölümünün, sanayileĢmenin, ikincil iliĢkilerin yoğun biçimde 

yaĢandığı mekânsal ölçek olarak söz edilmektedir. Ayrıca; “uygarlığın doğduğu ve 

beslendiği, her türlü toplumsal, bilimsel, siyasal ve ekonomik iliĢkilerin 

sürdürüldüğü, bunun sonucunda insanlığın uğraĢmak zorunda kaldığı sorunların 

ortaya çıktığı ve bu sorunlara çözüm bulmak üzere her türlü yenilik ve geliĢmelerin 

kaynaklandığı yerler” olma nitelikleri de kentlerin tanımlarda çok da yer verilmeyen 

diğer özellikleri olarak ifade edilmektedir (Duru ve Alkan, 2002: 7).

23 

2.2. KentleĢme 

KentleĢme; “mekânda bir yerleĢme, bir nüfus toplanması ve nüfus yoğunluğu, 

yerel örgütlenme, sosyal tabakalaĢma, kurumlaĢma, üretimde farklılaĢma, 

uzmanlaĢma, yeni bir yerleĢme biçimlenmesi ve sosyo-ekonomik ve kültürel 

değiĢime yol açan bir nüfus toplanması süreci” olarak tanımlanmaktadır (Suher, 

1995: 10-11). 

KentleĢme, yalnızca insanları kent olarak adlandırılan yere çekme sürecini 

belirtmekle kalmamakta, insanların kentin yaĢam biçimini benimsemesi anlamına da 

gelmektedir (Wirth, 2002: 81). Bir diğer ifadeyle, nüfus hareketine bağlı bir olay gibi 

görünen kentleĢme, toplum yapısında ve ekonomide yaĢanan geliĢmelerle yakından 

iliĢkilidir. Bu nedenle kentleĢmeyi tanımlarken nüfus hareketini ortaya çıkaran 

ekonomik ve toplumsal değiĢmeler de göz önünde bulundurulmalıdır. Bu doğrultuda 

kentleĢme; “sanayileĢmeye ve ekonomik geliĢmeye bağlı olarak kent sayısının 

artması ve bugünkü kentlerin büyümesi sonucunu ortaya çıkaran, toplum yapısında 

artan oranda örgütleĢme, iĢbölümü ve uzmanlaĢma yaratan, insan davranıĢ ve 

iliĢkilerinde kentlere özgü değiĢikliklere neden olan nüfus birikimi” Ģeklinde ifade 

edilebilir (KeleĢ, 1982: 67; KeleĢ, 2000: 19; Gül, 2006: 1227; Kartal, 1982: 123- 

125). 

Tekeli‟ye göre kentleĢme; yapısal değiĢmeyi de iĢaret eden bir iç göç 

hareketidir. Bu iç göçle hayatlarını kırsal alanlarda sürdüren kiĢilerin bu yaĢam 

alanlarından koparak kentlerde tarım dıĢı sektörlerde geçimlerini sağlayarak 

yaĢamaya baĢlamaları anlatılmaktadır. KentleĢme kavramı ile bu tür tek yönlü bir yer 

değiĢtirme ve aynı zamanda toplumsal anlamda yaĢanan bir dönüĢüme vurgu 

yapılmaktadır (Tekeli, 2008: 49). Dolayısıyla kentleĢme, toplumsal yapılarda ortaya 

çıkan değiĢmelerin en net biçimde görüldüğü süreçtir. KentleĢme öncelikle, nüfusun 

büyük bir oranının tarımdan ve topraktan kopup tarım dıĢı alanlarda, sanayide, 

karmaĢık örgütlerde ve köy dıĢı alanlarda yani kentlerde geçimlerini sağlamaya ve 

hayatlarını sürdürmeye baĢlamaları anlamına gelmektedir (Kıray, 1982: 57; Güçlü, 

2002: 13). 

KentleĢmenin nedenleri dört ana kategoride toplanabilir: Ġtici nedenler, çekici 

nedenler, iletici nedenler ve sosyo-psikolojik nedenlerdir. Ġtici nedenler, kırsal alanın

24 

mahrumiyetliklerinden kaynaklanan nedenlerdir. Örneğin, bir yerde okul, hastane 

veya kültürel imkânların bulunmaması gibi. Bu neden, Türkiye kırsalı için ve hatta 

küçük ölçekli kentleri için bile söz konusu edilebilir. Ancak, tek baĢına itici 

nedenlerden kaynaklanan bir göç ve ona bağlı bir kentleĢme olgusundan bahsetmek 

güçtür. KentleĢme nedenleri arasında gösterilen bir ikincisi, çekici nedenlerdir. Buna 

göre kentin sağladığı çeĢitli hizmetlerden dolayı kırsal nüfusu kendisine çektiği, bir 

cazibe merkezi olduğu söylenmektedir. Öteden beri, kırsal alandaki nüfuzlu ailelerin 

çocuklarını okutmak için ve benzeri gerekçelerle büyük kentlere göç ettikleri 

bilinmektedir. Çünkü bu tarz bir sosyal hareketlilik belli bir varsıllık düzeyini gerekli 

kılmaktadır. Türkiye‟de kentleĢmenin hız kazandığı dönemin kırsal ekonomisi göz 

önüne alındığında, bunun ne denli güç olduğu kendiliğinden ortaya çıkar. Özellikle 

az geliĢmiĢ ülkelerde, tarımın verimliliği ve kiĢi baĢına düĢen tarımsal gelir, köylüyü 

köyünde tutmaya yetmeyecek kadar düĢüktür. Sosyo-psikolojik nedenler ise, kentlere 

atfedilen olumlu bir takım nitelemelerle ilgilidir. “Kentin taĢının toprağının altın 

olması”, “kentlerin özgür havası”, “kente göçün aĢağılık duygusunu ortadan kaldıran 

bir yükseliĢ olarak görülmesi”, “kente ait olmanın gururu” vb. gibi her zaman 

gerçekliği yansıtmayan sosyo-psikolojik nedenler de kentleĢmede önemli bir etken 

olabilmektedir. Ġletici nedenler ise, çekici, itici ve sosyo-psikolojik nedenlerle göç 

etmek isteyenlere hareket olanağı sağlayan araç, gereç ve teknolojilerin geliĢmesidir. 

Özellikle ulaĢım sisteminin ve araçlarının geliĢmesi, insanları mekâna aĢırı 

bağımlılıktan kurtarmıĢ ve hareketliliklerini kolaylaĢtırmıĢtır (KeleĢ, 2000: 47-52; 

Sallan Gül, 2009; Toprak Karaman, 1998: 15-22). 

2.3. KentlileĢme 

KentlileĢme; kırdan kente göç eden kiĢinin kente özgü iĢlerde çalıĢması, 

kente özgü davranıĢ kalıplarını benimsemesi ve kentin sunduğu fırsat ve 

olanaklardan yararlanması yönünde ortaya çıkan bir değiĢim sürecidir (Suher, 1995: 

28). 

KentlileĢme sürecinin temelini ekonomik süreçler oluĢturmakta ve sonrasında 

sosyal süreçler devreye girmektedir. Göç sonucunda kente gelmiĢ olan kiĢiler zaman 

içinde ekonomik ve sosyal bakımdan kentlileĢmektedirler. Ekonomik bakımdan 

kentlileĢme, kiĢinin geçimini tamamen kentte veya kente özgü istihdam ve çalıĢma

25 

biçimleriyle sağlıyor duruma gelmesiyle gerçekleĢmektedir. Sosyal bakımdan 

kentlileĢme ise, kır kökenli insanların kente özgü tavır ve davranıĢ biçimlerini, sosyal 

ve tinsel değer yargılarını benimsemesiyle oluĢmaktadır (Kartal, 1982: 228, 

50).Kentsel yaĢam biçiminin belirgin özellikleri olarak genellikle; birincil iliĢkilerin 

yerini ikincil iliĢkilerin alması, akrabalık bağlarının zayıflaması, ailenin toplumsal 

açıdan öneminin zayıflaması, komĢuluğun kaybolmaya baĢlaması ve toplumsal 

dayanıĢmanın geleneksel temelinin zayıflaması gösterilmektedir (Wirth, 2002: 101). 

KentlileĢme sürecinin açıklanmasında „ekonomik mekân‟ ve „sosyal mekân‟ 

kavramları birer araç olarak kullanılabilmektedir. Ekonomik mekân; kiĢinin 

altyapısını oluĢturan tüm ekonomik iliĢki ve faaliyetleri kapsayan, ekonomik değer 

üretme, elde etme ve bunları kullanma biçimlerini içeren soyut bir mekân anlamında 

kullanılmaktadır. Ekonomik mekânın içeriğini sırasıyla; “a) Yapılan iĢlerin türleri, b) 

Gelir türleri ve miktarları, c) Geliri kullanma biçimleri, d) Varlıklanma biçimleri, e) 

Sahip olunan varlık türleri ve miktarları ve f) Varlıkları kullanma biçimleri” 

oluĢturmaktadır. Sosyal mekân ise kiĢinin üstyapısını oluĢturan tüm sosyal ve tinsel 

değerlerini, tavır ve davranıĢlarını kapsayan soyut bir mekâna karĢılık gelmektedir. 

Sosyal mekânın içeriğini; “a) Siyasal tutum ve davranıĢlar, b) DayanıĢma ve 

yardımlaĢma konusunda benimsenen değerler, c) Örgütlenme biçimleri ve tutumları, 

d) Benimsenen ve benimsenmeyen gelenek ve görenekler, e) Eğitim ve öğretim 

konusundaki görüĢ, tutum ve davranıĢlar, f) Bilgilenme biçimleri, g) Dini tutum ve 

davranıĢlar, h) Hak arama yöntemleri, ı) Toplumdaki farklılıkları açıklama biçimleri 

ve gerekçeleri” oluĢturmaktadır (Kartal, 1982: 50-51). 

KentlileĢme, bir diğer ifade ile kentli olmak, birey ölçeğindeki bir değiĢim 

sürecidir. Bu süreç, toplum ölçeğindeki kentleĢme sürecinin birey ölçeğindeki 

yansımasıdır ve sosyal psikolojik yönü ağırlıklı olan bir süreçtir. KentlileĢme, 

kentleĢme akımı sonucunda, toplumsal değiĢmenin insanların davranıĢlarında ve 

iliĢkilerinde, değer yargılarında, tinsel ve özdeksel yaĢam biçimlerinde değiĢiklikler 

yaratması sürecidir. KentlileĢme süreci kırdan kente göç sonucu kiĢinin kente özgü 

iĢlerde çalıĢması, hem kente özgü davranıĢ kalıplarını benimsemesi hem de kentin 

sunduğu tüm olanaklardan yararlanması yönünde bir değiĢimdir (Erkut, 1995: 60).

26 

2.4. Türkiye’de KentleĢme ve KentleĢmeye Eklemli Sorunlar 

Kentler, içinde bulundukları toplumsal yapı ve büyüklükleri ne olursa olsun, 

tarihsel süreçte bünyesinde sorunları barındıran yerleĢim birimleri olmuĢlardır. 

Kentler her zaman birbirinden farklı iĢlevleri olan tabakalaĢmıĢ ve farklılaĢmıĢ 

gruplardan oluĢmuĢtur (Kıray, 1982: 59). 

Kentler, bünyelerinde barındırdıkları imkân ve olanakların da etkisiyle 

toplumsal yapılarda ortaya çıkan sosyo-ekonomik değiĢikliklere paralel bir biçimde 

artan kentleĢme sonucunda, kırsal alanlarda yaĢayanlar açısından çekim merkezleri 

haline gelmiĢlerdir. Türkiye‟de de II. Dünya SavaĢı sonrasında kentleĢme olgusu 

ivme kazanmıĢ ve kırsal alanlardan kentlere doğru hızlı bir nüfus akıĢı baĢlamıĢtır 

(Ciğeroğlu, 2008: 211). Bu dönemde özellikle tarımda makineleĢme sonucu kırsal 

yapıda süregelen geleneksel üretim iliĢkilerinin çözülmesi ile birlikte kırsal 

alanlardan kentlere doğru yoğun bir nüfus hareketi yaĢanmıĢtır. Kırsal yapıdaki 

değiĢimle birlikte; kentlerin eğitim, sağlık ve istihdam olanaklarının yanı sıra daha 

kaliteli bir yaĢam sunması da kırdan kente göçü hızlandırmıĢtır (TÜSĠAD, 2001: 

210). 

Toplumsal ve ekonomik yapıda ortaya çıkan değiĢmelerle yakın iliĢkili olan 

kentleĢme, ülkemizde özellikle II. Dünya SavaĢı‟ndan sonra hızlanmıĢtır. KentleĢme, 

bir yandan kentlerin sayısını arttırırken bir yandan da kentlerin nüfus ve alanca 

büyümesine ve bu süreçte içyapılarında ve örgütlenmelerinde önemli değiĢikliklerin 

yaĢanmasına yol açmaktadır. Kentlerin çekici, kırsal alanların itici güçlerinin etkisi 

altında nüfus, kent özekleri doğrultusunda sürekli bir devinim içine girmiĢtir. UlaĢım 

araç ve kolaylıklarındaki geliĢmenin iletici rolü de eklenince nüfusun kentlere 

yönelme oranı günden güne artmıĢtır (KeleĢ, 1998: 251; Aral, 2000: 56; Tekeli, 

1977: 11). 

II. Dünya SavaĢı‟nı izleyen yıllarda geliĢmiĢ ülkelerde devletler aĢırı 

birikimin yarattığı sermayeyi yönlendirme görevini üstlenirken, Türkiye gibi 

azgeliĢmiĢ ülke devletleri, sınırlı bir sermaye birikimi ile geliĢmeyi gerçekleĢtirme 

çabasına giriĢmiĢlerdir. AĢırı birikim, geliĢmiĢ ülkelerde üretimi içeren birinci 

çevrimden, kentsel yatırımları da içeren doğrudan üretken olmayan ikinci çevrime 

kaynak aktarımını olanaklı kılmıĢtır. Refah devletinin geniĢ ölçekli uygulamaları

27 

ikinci çevrime kaynak aktarılması ile mümkün olmuĢ, kentler de bu kaynak 

aktarımının ve refah devleti uygulamalarının merkezinde yer almıĢtır. Türkiye gibi 

azgeliĢmiĢ ülkelerde ise; yetersiz sermaye birikimi nedeniyle, devlet kentsel alanlara 

yapılan yatırımları önemli ölçüde sınırlama yoluna gitmiĢtir. Kaynakların öncelikli 

olarak sanayileĢmeye yönlendirilmesi, kentsel altyapı ile birlikte tüketime ayrılan 

kaynakların oldukça sınırlı kalmasına yol açmıĢtır. Buna rağmen bu dönem, kentlerin 

kırsal kökenli göçleri yoğun bir biçimde yaĢamaya baĢladığı dönem olmuĢtur. Yoğun 

göçler beraberinde kentsel altyapı ve hizmetler konusunda aĢırı bir talebin de 

oluĢmasına neden olmuĢtur. Kentsel alanlara yapılan yatırımlara getirilen 

sınırlamalar nedeniyle kentleĢme sürecinde ortaya çıkan talepler karĢılanmamıĢtır. 

Bunun yerine, bu sürecin gerektirdiği çözümlerin bulunması yerel toplulukların 

inisiyatifine bırakılmıĢtır. Kentsel hizmetleri sağlamada devletin herhangi bir 

giriĢimde bulunmaması, özellikle kente yeni gelenlerin ve kent yoksullarının 

sorunlarını kendi olanakları ile çözmeye yönelmelerine neden olmuĢtur. Bu 

doğrultuda gecekondu, enformel sektör vb türden oluĢumlar, yerel topluluk temelli 

çözümler olarak ortaya çıkmıĢtır (ġengül, 2000a: 254-255; ġengül, 2005: 124; 

ġengül, 2004: 69-70; Ġsbir, 1986: 14-19; Khan, 1994: 114-115; Kongar, 2000: 559; 

Tekeli, 2008: 49; Genç, 2003: 445; Ġçduygu ve Sirkeci, 1999: 252; Gül, 2006: 1252). 

Türkiye‟de yapılan kent çalıĢmaları da temelini, kente yeni gelenlerin konut edinme 

ve kendilerine yer sağlama çabalarının ortaya çıkardığı gecekondular ve kente yeni 

gelen kesimlerin formel iĢgücü piyasalarında yer edinemeyiĢleri sonucunda ortaya 

çıkardıkları enformel istihdam biçimleri üzerine kurmaktadır. 

Ülkemizde kentleĢme, özellikle büyük kentlerde, yaĢam ve kültür düzeyleri 

ile tüketim kalıpları birbirinden oldukça farklı bireylerden oluĢan bir toplumsal 

yapıyı da ortaya çıkarmaktadır. KentleĢmenin bu niteliğini; kentleĢmenin 

sanayileĢmeden daha hızlı olması karĢısında kentlere göçün kentlerde yaratılan iĢ 

olanaklarıyla koĢut gitmemesi ve kentlerdeki iĢsizliğin kentsel yoksulluğu da ortaya 

çıkarması oluĢturmaktadır (KeleĢ, 1998: 252; KeleĢ, 1982: 69; Okutan, 1995: 20; 

Güçhan, 1992: 33-34). Kente yeni gelen kitleler, kentleĢmenin sanayileĢmeden daha 

hızlı olması nedeniyle yani göç ile kentte yaratılan iĢ olanaklarının koĢut 

gitmemesinden dolayı istihdam konusunda sıkıntı yaĢamaktadırlar. Ġstihdam

28 

sorununun yanı sıra barınma, sağlık, eğitim vb ihtiyaçların karĢılanması da yeni 

kentliler için bir sorun yumağı oluĢturmaktadır (KeleĢ, 1982: 69-70). 

Türkiye‟de kentleĢme denilince salt kentli nüfusun artması ya da kentlerin 

planlı olarak büyümesi değil, bir arada ya da birbirine eklemlenmiĢ biçimde 

yoksulluk, gecekondu ve enformel sektör gibi sorunlar akla gelmektedir (Ekinci, 

1995:19). Bir diğer ifade ile kent çalıĢmaları daha çok kır-kent göçü, 

gecekondulaĢma ve kent yoksulluğu bağlamında yapılmaktadır (Erder, 1996: 17). 

Kırdan kente göç eden kitlelerin barınma ve geçinme stratejileri özünde 

enformel özellikler taĢımaktadır. Gecekondu, formel olarak adlandırılan ekonomik 

ve toplumsal iliĢkilerin dıĢında enformel süreçlerde doğar, geliĢir ve sakinlerine 

kentte bir yaĢam sunar. Bu süreçler, hem kent hukuku dıĢında kural dıĢı bir biçimde 

yapılan enformel konut piyasasının hem de yaĢamı devam ettirebilmek için elde 

edilmesi gereken gelirin kazanılmasını sağlayan enformel iĢgücü piyasasının 

oluĢması ile gerçekleĢmektedir. Enformel süreçler, azgeliĢmiĢ ülkelerin dengesiz 

toplumsal yapısının ortaya çıkardığı kendi özgül koĢullarının ürünü olarak 

görülmektedir. Bu görüĢe göre; enformel konut ve istihdam piyasaları, formel pazar 

mekanizması içinde kalkınma çabası gösteren geri kalmıĢ ülkelerin bağımlı 

ekonomilerinin bir sonucudur. Tarımsal teknoloji ithalatının kırda açığa çıkardığı atıl 

iĢgücü kentlere yönelmekte; kentlere göç edenlerin barınma ve istihdam süreçlerinde 

gösterdikleri çabalar da enformel bir piyasanın ortaya çıkmasına yol açmaktadır (IĢık 

ve Pınarcıoğlu, 2003: 50-51). 

2.4.1. Yoksulluk ve Kent Yoksulluğu 

ÇağdaĢ anlamını 18. yüzyıl sonlarında kazanan yoksulluk olgusu o dönemde 

anlamını iĢsiz olma durumundan almaktayken; günümüzdeki anlamını esas olarak 

yeterince tüketemiyor olma durumundan almaktadır (Bauman, 1999: 10). Tüm 

toplumlarda olduğu gibi tüketim toplumundaki yoksullar da normal-standart yaĢama 

ulaĢamayan insanlardır. Tüketim toplumunda normal bir yaĢama eriĢememek 

baĢarısız ya da yeterince tüketemeyen tüketici olmak anlamına gelmekte ve kentle 

bütünleĢememe olarak nitelendirilmektedir. Bu yüzden tüketim toplumu yoksulları; 

sakat, arızalı, kusurlu ve noksan diğer bir ifadeyle yetersiz olarak tanımlanmaktadır 

(Bauman, 1999: 59-60).

29 

Yoksulluğun giderek artması ve yoksulluk çalıĢmalarının önem kazanmasına 

rağmen; üzerinde görüĢ birliğine varılmıĢ bir yoksulluk tanımı olduğu söylenemez. 

Yoksulluğa iliĢkin birçok kavram ve bunlara bağlı olarak da birçok değiĢik tanım 

bulunmaktadır. Yoksulluk tanım ve ölçümünde en baĢta üzerinde durulması gereken 

nokta, yoksulluk göstergesi olarak salt ekonomik kıstasların mı dikkate alınacağı 

sorusuyla ilgilidir. Yoksulluk araĢtırmalarında yakın bir geçmiĢe kadar iktisat 

ağırlıklı bir geliĢmenin bir yansıması olarak ekonomik göstergelerin ön plana çıktığı 

görülmektedir (ġenses, 2001: 62). Ekonomik göstergeler çerçevesinde yoksulluk, bir 

toplum ya da topluluğun üretmiĢ oldukları toplumsal değerlerin azlığı ve çokluğu ile 

değil, o değerin topluluğu oluĢturan bireyler arasındaki eĢitsiz dağılımı halinde söz 

konusu edilmektedir. Bu da çoğu kez yoksulluk kavramının gelir dağılımının 

eĢitsizliğiyle özdeĢ görülmesine neden olmaktadır (DPT, 2001: 103). 

Yoksulluğun tanım ve ölçümlerindeki farklılıklara karĢın, yoksulluğu kabaca 

tanımlamak gerekirse yoksulluk; insanların kabul edilebilir yaĢam koĢullarına özgür 

ve insana yakıĢır, kendine ve baĢkalarına saygılı, uzun, sağlıklı ve yaratıcı bir hayat 

sürebilmeleri için gerekli insani, en temel öğe olan fırsat ve olanaklara sahip 

olamamaları durumudur (Gül v.d., 2007: 248; Erdoğan, 2000: 4). Bir diğer ifade ile 

yoksulluk, insanların en temel ihtiyaçlarının karĢılanmasına yönelik gelir 

yoksunluğundan, yoksulların insani ve kapasite geliĢimleri ile dıĢlanma süreçlerine 

kadar farklı açılardan yeniden tanımlanmakta ve farklı sınıflamalara konu olmaktadır 

(ġenses, 2001: 63; Gül ve Sallan Gül, 2008: 59). 

Yoksulluk üzerine yapılan çalıĢmalarda, yoksulluğun nedenleri ve çözümleri 

bağlamında farklı tanımlamalar ve yaklaĢımlar kullanılmaktadır. Modern kapitalist 

toplum ve piyasa iliĢkilerinin belirleyiciliği çerçevesinde, 18. yüzyıldan 1960‟lara 

kadar, yoksulluğun kavramsallaĢtırması ağırlıkla ekonomik temelli olarak 

yapılmıĢtır. Ancak, 1960‟lardan itibaren yoksulluğun bireysel mi yoksa kapitalist 

piyasa iliĢkilerinin bir ürünü mü olduğu ya da kültürel mi yoksa yapısal bir sorun mu 

olduğu tartıĢmaları hız kazanmıĢtır. Kapitalizmin yapısal ve kültürel dinamikleri 

arasında, hangisinin yoksullukta belirleyici etken olduğu sorusu, yoksulluğa bakıĢta 

yeni tanım ve sınıflamaların yapılmasına da öncülük etmiĢtir. Bu temelde yoksulluk 

tartıĢmalarında, yoksulları ve onların yaĢam biçimlerini ve / veya farklılaĢan kültürel 

özelliklerini temel alan yaklaĢımlar öne çıkmıĢtır. Günümüzde yoksullukla ilgili

30 

yazına bakıldığında yoksulluk olgusunun; bireysel refah ve sorumluluk, sosyal ve 

kültürel bütünleĢememe, sosyal dıĢlanma, sınıf-alt sınıf-sınıf altı, yoksulluk kültürü, 

ayrımcılık, sosyal patoloji, toplumsal cinsiyet, ırk, etniklik, mekânsal ayrıĢmıĢlık, 

çalıĢma refahı gibi kavramlar çerçevesinde ele alındığı görülmektedir. Bu da 

yoksulluğun tanımlanmasında, ekonomik etkenler kadar kültür olgusunun da önemli 

bir öğe olduğunu ortaya koymaktadır. Yoksulluğu açıklama çabalarının, yoksulları ve 

onların kültürel örüntülerini temel alan sosyo-kültürel yaklaĢımlar ile yoksulların 

karĢılaĢtıkları çevresel ve yapısal unsurları temel alan yaklaĢımlar olarak iki karĢıt 

kutupta yoğunlaĢtığı gözlenmektedir (Gül ve Sallan Gül, 2008: 57-58). 

2.4.1.1. Yoksulluk Kültürü 

Yoksulluk kültürüne iliĢkin ilk çalıĢma olarak, Oscar Lewis‟in Meksikalı bir 

ailenin otobiyografisini anlattığı “Sanchez‟in Çocukları” isimli eser gösterilmektedir. 

Lewis‟e göre, yoksulluk kültürü; yapısı, ana ilkeleri ve savunma mekanizmalarıyla 

yoksulların sürdükleri hayata dayanabilmelerini sağlayan pozitif bir olgudur. (Lewis, 

1971: XXIII). 

Yoksulluk kültürü çalıĢmalarında yoksulluk; sosyal değiĢme sürecinde 

geleneksellik ve modernliğin birbirine zıt ikilemleri çerçevesinde değerlendirilmekte 

ve sosyal öğrenme sürecinin bir parçası olarak görülmektedir. Yoksulluk kültürü 

çalıĢmalarında ayrıca, yoksulluğun sosyalleĢme sürecinde belirli gelir gruplarının 

içinde yaĢadıkları toplumsal çevreyi de içerdiği belirtilmekte, çoğunlukla kent içi 

yoksul mahalleler ve göçmenlerin yaĢadığı bölgeler ele alınmaktadır. Türkiye‟de 

yapılan araĢtırmalarda ise yoksulluk kültürü, genellikle gecekondu olgusuyla beraber 

incelenmekte ve modernleĢme sürecinde sanayileĢmesiz kentleĢmenin bir sonucu 

olarak görülmektedir (Türkdoğan, 1974: 6; 1996a: 64). Bu noktada, yoksulluk 

kültürünün büyük Ģehir merkezlerindeki en yoksul kesimlerin yaĢayıĢ biçimlerini 

ortaya koyduğu ileri sürülmektedir (Türkdoğan, 1996b: 116-117). Bazı yazarlara 

göre ise yoksulluk kültürü, yoksulluğu üreten ve sürekli kılan temel öğedir 

(TaĢdelen, 1997: 115; Hayek, 1993: 126). 

Yoksulluk kültürünü benimseyenler, gelir dağılımındaki yetersizlikler ya da 

baĢka ekonomik sebepler yoksulluğa neden olsa bile temel sorunun bireylerin tutum 

ve davranıĢlarından ortaya çıktığına vurgu yapmaktadırlar. Yoksulların dıĢlanmıĢlık

31 

ve vurdumduymazlık gibi duyguları, isteksizlik ve özgüven eksikliği gibi olumsuz 

tutum ve davranıĢları üzerinde durmaktadırlar. Yoksulluk kültüründe yoksullar, 

ekonomik anlamda yararsız ve tembel, ahlaki açıdan zayıf, psikolojik olarak kendine 

güvensiz ve sosyolojik olarak da sapma 3 davranıĢlarını sergileyen kiĢiler olarak ele 

alınmaktadır. Yoksulluğu yoksulluk kültürü çerçevesinde ele almak, yoksulların 

çalıĢmama yanlısı oldukları yönündeki olumsuz yaklaĢımlara iliĢkin kalıp tipleri öne 

çıkarmak, gerçeklikle birebir örtüĢmemektedir. Böyle bir yaklaĢımla, toplum içinde 

belli kesimlere yönelik ön yargılar pekiĢtirilmekte ve toplumsal dıĢlanmalara neden 

olmaktadır. Yoksulların büyük bir kısmı tembellikten, çalıĢmama yanlısı 

olduklarından ya da psikolojik nedenlerden ötürü değil, yaĢları çalıĢmaya uygun 

olmadığından, hasta/özürlü olduklarından, kendi niteliklerine uygun iĢ 

bulamadıklarından ya da iyi koĢullarda istihdam edilebilecekleri iĢlerin piyasada 

mevcut olmamasından dolayı yoksuldurlar. Kapitalizmin krizlerinin, adaletsiz gelir 

dağılımının, piyasanın yoksulu ve gücü olmayanı dıĢlamasının, iĢsizliğin ve 

toplumsal Ģartların bir sonucu/ürünü olan yoksulluğu, sapma-patolojik gibi sıra dıĢı 

davranıĢ kalıplarına, yoksulların çalıĢmama yanlısı olmalarına ve çalıĢma kültürünün 

zayıflığına bağlamak neden sonuç iliĢkilerini yeterince sorgulamadan, bilimsel 

verilerle desteklemeden ileri sürmek anlamına gelmektedir (Sallan Gül, 2001: 31, 35- 

40). SanayileĢmiĢ toplumlarda sapma ya da anomi olarak değerlendirilen davranıĢlar, 

ekonomik eĢitsizliklerin bir yan ürünüdür. Giddens bu durumu Ģu Ģekilde 

açıklamaktadır: 

“Amerikan toplumunda (ve bir ölçüye kadar diğer sanayi 

toplumlarında) genel olarak benimsenen değerler maddi baĢarıyı 

vurgulamaktadır ve baĢarıya ulaĢma araçlarının disiplinle çok çalıĢmak 

olduğu varsayılmaktadır... Ancak bu düĢünce doğru değildir... Sapkınlıklar 

ekonomik eĢitsizliklerin yan ürünüdür (Giddens, 2000: 187-188). 

3 Patoloji, anomi, sapma gibi kavramlar için “Margaret M.Poloma ÇağdaĢ Sosyoloji Kuramları, 

Gündoğan Yayınları, Ankara, 1993. Sezgin Kızılçelik, Sosyoloji Teorileri 1, Emre Yayınları, Konya, 

1994. Emile Durkheim, Toplumbilimsel Yöntemin Kuralları, Engin Yayıncılık, Ġstanbul, 1995. 

Anthony Giddens, Sosyoloji, Ayraç Yayınevi, Ankara, 2000. Tom Bottomore-Robert Nisbet, 

Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Ayraç Yayınevi, Ġstanbul, 1997. Raymond Aron, Sosyolojik 

DüĢüncenin Evreleri, Türkiye ĠĢ Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1986 vb” bakılabilir.

32 

Genel olarak ifade etmek gerekirse; yoksulluk kültürü yaklaĢımı, 

modernleĢme kuramları bağlamında yoksulluğu, “modernleĢememenin ve kentle 

bütünleĢememenin bir sonucu olarak ortaya çıkan alt kültürde geliĢen ve anomik bir 

olgu ve sosyal bir sorun” olarak ele almaktadır. Bu yaklaĢım, 1950 ve 1960‟larda 

Amerika‟da geliĢtirilmiĢ, ama 1980‟lerden itibaren yeniden güncellik kazanmaya 

baĢlamıĢtır. KüreselleĢmenin artan etkisiyle ekonomik liberalizmin en az devlet 

ilkesi etrafında biçimlendirilmeye çalıĢılan sosyal politikalarda yoksulluk kültürü 

tezleri, hem söylemsel düzlemde hem de ulusal ve uluslararası siyasalarda giderek 

artan bir etkiye sahip olmuĢtur (Sallan Gül vd., 2003). Lewis‟in yoksulların yaĢam 

süreçlerine iliĢkin değerlendirme yapma amacıyla geliĢtirdiği yoksulluk kültürü 

kavramı, günümüzde yoksulları dıĢlama amaçlı olarak kullanılmaktadır. 

2.4.1.2. Yapısal Yoksulluk 

Yapısal yoksulluk yaklaĢımı, yoksulluğu yoksulluk kültüründen farklı bir 

biçimde ele almaktadır. Özünde yoksulluğu bireysel bir kusur ve olumsuz 

sosyalleĢmenin bir sonucu olarak değerlendirmemektedir. Bu yaklaĢımda yoksulluk, 

kapitalist sistem içinde yapısal ve tarihsel koĢulların bir sonucu olarak ele alınmakta 

ve yoksulluğun sınıfa, etnikliğe, dine ya da cinsiyete dayalı ayrımcılıklar, mekânsal 

ve ekonomik ayrıĢmalar sonucu ortaya çıktığına vurgu yapılmaktadır. Bir diğer 

ifadeyle sosyal ve ekonomik engellemeler ve yetersizliklerden dolayı yoksul olan 

bireyler, eğitim ve istihdam olanaklarının yokluğu veya yetersizliği, konut türü ve 

konutun bulunduğu bölgenin olumsuzlukları, düĢük gelir gibi nedenlerle yoksul 

kalmaktadırlar (Sallan Gül, 2001: 40-41). Yoksulluğa neden olan faktörlerin bu 

kadar ayrıntılı biçimde ele alınması, yoksulluğun asıl nedeninin; bireysel eksiklikler 

ya da çalıĢmama eğilimi değil, toplumsal yapıdaki olumsuz koĢullarla ekonomik ve 

yapısal faktörlerden kaynaklandığını ortaya koymaktadır (Marshall, 1999: 827; Gül 

ve Sallan Gül, 2004: 307; Sallan Gül, 2004: 123; Rawls, 1993: 327). 

Yapısal yoksulluk yaklaĢımı, yoksulluğu kapitalist sistemdeki eĢitsiz iliĢkiler 

ve piyasadaki adaletsizliklerin bir sonucu olarak görürken iki temel öğeye vurgu 

yapmaktadır. Bu öğelerden ilki, yoksulların bireysel yetersizlikleridir. Bu yaklaĢıma 

göre, yoksulluğun temel nedenlerinden biri olan yoksulların insan sermayelerinin 

yetersizlikleri sorunu çözülür ve yoksullar yaĢamlarını sürdürebilecekleri geliri elde

33 

edebilecekleri bir iĢte istihdam edilebilirlerse, devletin sosyal programlarının da 

yardımıyla yoksulluklarından kurtulabileceklerdir. Burada temel hedef, yoksulların 

piyasa sürecinde yer edinmelerini sağlamak ve devlete bağımlılıklarını azaltmaktır. 

Yapısal yaklaĢımın bir diğer vurgusu ise yoksulluğa iĢgücü piyasalarındaki ikili 

yapının neden olduğu yönündedir (Sallan Gül, 2001: 46). ĠĢgücü piyasaları birincilikincil 

veya formel-enformel piyasalar Ģeklinde ikili bir yapıya sahiptir. 4 Birincilformel 

piyasalarda yer alan iĢler; sosyal güvenceli, iyi ücretli, çalıĢma koĢulları 

düzenli ve geliĢmeye olanaklı iken, ikinci sektör iĢler düzensiz zamanlı, düĢük 

ücretli, güvencesiz ve geliĢmeye uygun olmayan iĢlerdir (Castells, 1989: 203-205). 

Özellikle 1980‟li yıllardan sonra uygulanmaya baĢlayan yeni liberal politikalar 

sonucu tarım dıĢı kentsel faaliyetlerde enformel/türedi faaliyetler önemli bir artıĢ 

göstermiĢtir. Konut sorununu gecekondular inĢa ederek gidermeye, iĢgal arazi ve 

evlerde oturarak çözmeye çalıĢan yeni kentliler, istihdam alanında ise formel ve 

enformel süreçlere yönelmektedirler. ĠĢ piyasalarında ya asgari ücret veya altı 

ücretlerle ucuz iĢgücü olarak istihdam olanağı bulabilmekte ya da bu soruna da 

çözüm olarak normal olmayan bir yol olarak kabul edilen; marjinal iĢlere yönelerek 

ya da yeni enformel piyasalar içinde yer alarak yeni bireysel stratejiler üretmeye 

çalıĢmaktadırlar. Ancak iĢsizliğe geçici bir çözüm olabilen enformel iĢler, zamanla 

kalıcı sorunlara yol açmaktadır. DüĢük ücretler, sosyal hak ve güvenceden 

yoksunluk, kötü iĢ ve yaĢam koĢulları; belirsiz ve güvencesiz bir yaĢamda iĢsizlik ve 

dolayısıyla yoksulluk nedeniyle kente gelenler daha da yoksullaĢmaktadır. 

Son dönemlerde yapılan kent araĢtırmalarının ortaya koyduğu en önemli 

geliĢmelerden biri, yoksulluğun ve kentsel yoksulların hızla artmakta olduğudur. 

Toplumsal hayatta ve bu hayatın dönüĢümünde önemli bir yeri olan kentler 

günümüzde; bir yandan kendilerini günün koĢullarına göre yenilemeye, olanakları ve 

yetenekleri ölçüsünde çağı yakalamaya ve bir yerel olarak kendilerini cazip kılmaya 

çalıĢırken, aynı zamanda geçmiĢten daha farklı ve daha derin biçimde hissedilen kent 

yoksullarını da bünyelerinde arttırmaktadır (Göktürk, 2002: 218). Bu anlamda yeni 

kentsel yoksulluk, azgeliĢmiĢ ülkelerin yanı sıra geliĢmiĢ ülkeleri de kapsayacak bir 

biçimde, sadece toplumsal bir kategori olarak yedek emek ordusunun parçası olan 

4 Ġkili piyasalara ve enformel sektöre iliĢkin ayrıntılı bilgi, bu çalıĢmanın devamında 2.4.2. 

altbaĢlığında verilmektedir.

34 

kent yoksulları kategorisinin değil, son yıllarda göreli olarak yoksullaĢan daha geniĢ 

toplum kesimlerinin yaĢam koĢullarını anlatmak üzere kullanılmaktadır (Kaygalak, 

2001b: 126-127; Erder, 2002: 37). 19. yüzyılın büyük endüstri kentlerindeki iĢçilerin 

yoksulluğunun yerini günümüzde iĢçi olmayan kent içi yoksul sınıflar almıĢtır. Genel 

olarak bakıldığında kent içi yoksul sınıflar, belirli bir iĢi olmayan, enformel sektörle 

bağlantılı bir Ģekilde hayatını idame ettiren ve yaĢamlarını dönüĢtürme 

olanaklarından yoksun bir kesimdir. Bu yeni yoksulluk deneyimi, ekonomik 

yoksulluğun yanında kendini Ģiddetle hissettiren bir toplumsal dıĢlanmayı da içinde 

barındırmaktadır (AltuntaĢ, 2008: 33; Akçar, 1998: 198, 202; Bauman, 2005: 143). 

Gerek geliĢmiĢ ülkelerde gerekse azgeliĢmiĢ ülkelerde kentsel yoksulları nitelemek 

için çeĢitli kavramlara baĢvurulmaktadır. Toplumsal dıĢlanma, marjinalleĢme bu 

kavramlar arasında yer almaktadır. Toplumsal dıĢlanma, mahrumiyeti üreten veya 

sürdüren oluĢumlara vurgu yapmaktadır. DıĢlanma; bir bireyin hayatının sadece 

birkaç yönünü değil, az çok tümünü etkileyen koĢulları ifade etmektedir. DıĢlanma, 

birkaç yönden yoksul veya düĢük gelirli olmaktan farklı özellikler taĢımaktadır. 

DıĢlanma, toplumun diğer kesimlerinden derece bakımından farklı olma-daha az 

kaynağa sahip olma- meselesi değil, çoğunluğun sahip olduğu fırsatlara 

ulaĢamama/sahip olamama meselesidir. ġehrin en kötü alanlarında veya 

mahallelerinde dıĢlanma, toplumun geri kalan kesimlerinden fiziksel anlamda bir 

ayrılma Ģeklini almaktadır. Ġstihdam süreçlerinde ise, normal iĢgücü piyasası 

fırsatlarına ulaĢmaktan mahrum kalma anlamına gelmektedir (Giddens, 2001: 97-98). 

Bireylerin toplumsal yaĢam içinde, gıda, konut, sağlık hizmeti, eğitim, toplumsal 

çevre ve hizmet, tüketim malları, boĢ zamanların değerlendirilmesi olanakları, ulaĢım 

vb alt yapı hizmetleri gibi ihtiyaçlarını karĢılayamaması durumunda kente 

eklemlenme süreçlerinde de sıkıntılar yaĢanmaktadır (Harvey, 2003: 98). Bu 

sıkıntıların temelinde de dıĢlanma ve marjinalleĢtirilmeye yol açan iĢsizlik ve 

yoksulluk yatmaktadır. Kentsel olanaklara ulaĢmada yaĢanan dengesizlik, varlıklı ve 

kentle bütünleĢmiĢ kesimin daha fazla olanağa sahip olmasına karĢın yoksul ve 

dıĢlanmıĢ kesimin sınırlı kaynaklara sahip olması ile net bir biçimde görülmektedir. 

Günümüzün eĢitsiz ve tüketime dayalı toplumsal yapılarında da piyasa aktörleri bir 

yandan daha fazla tüketim yapılmasını körükleyerek küresel kültürün sözcülüğünü 

yapmakta diğer yandan ise yoksul ve marjinal grupları yani tüketemeyenleri kendine

35 

tüketim alanları yaratabilmek uğruna sert bir biçimde dıĢlamaktadır (IĢık ve 

Pınarcıoğlu, 2003: 140). Sosyal dıĢlanma; kasıtlı ya da kasıtsız biçimde bireyleri, 

sosyal grupları ya da tüm toplulukları normal olarak görülen kazanç ve haklardan 

dıĢlamaya hizmet eden süreçlere göndermede bulunmaktadır. Sosyal dıĢlanma; 

insanlar için eğitim, iĢ, konut, hizmet ve uygun kazanımlara imkân sağlayan destek 

ve enformasyon ağlarına eriĢim yokluğudur (Bilton vd., 2008: 79-80). Bir diğer ifade 

ile dıĢlanma; bazı kesimlerin sosyal yaĢama katılımlarının engellenmesi, giderek 

dıĢarı ve hatta yok olmaya itilmesi olgusunu nitelemektedir (ġengül, 2001: 203). 

Özellikle büyük kentlerde belirginleĢen dıĢlanma, yoksul kesimleri ekonomik 

sömürünün öznesi haline getirmektedir. ĠĢgücü piyasasının kutuplaĢmıĢ yapısı ve 

formel iĢ olanaklarının azalması, onlara genellikle enformel iĢlerde çalıĢmaktan 

baĢka çare bırakmamıĢtır. (AltuntaĢ, 2008: 34; Ergun, 2005: 3). 

2.4.2. Enformel Sektör 

Enformel sektör kavramı, 1970‟lerden itibaren farklı ülkelerde farklı 

açılardan tartıĢılan bir olgu olmuĢtur. Özellikle 1980‟lerden itibaren dünya genelinde 

hızlanan ekonomik yeniden yapılanma süreci ile birlikte rekabette üstünlük 

sağlamaya çalıĢan bir çok iĢletme, enformel üretim kanallarına yönelmiĢtir. Bir diğer 

ifade ile bu dönemde formel sektör, enformel sektörde faaliyet gösteren aktörleri, 

üretimde esnekliğin yaĢanmasına paralel olarak ucuz emek ve mal sağlaması 

açısından kullanma yoluna gitmiĢtir. Böylelikle, iĢ yasalarının uygulanmadığı, sosyal 

güvenlikten yoksun ve düzensiz sürelerle çalıĢtırılabilen yani ucuza malolan iĢgücü 

sunabilme potansiyelinin, enformel sektörün en önemli varlık nedenlerini 

oluĢturduğu söylenebilir (Lordoğlu ve Özar, 1998: 5; Khan, 1994: 119-120). 

Enformel sektörün nitelikleri; “örgütsüzlük ya da gevĢek bir örgüt biçimi 

olan, güvencesiz, deneyim-uzmanlaĢma-eğitim aranmayan, iyi tanımlanmamıĢ, 

yasalarla düzenlenmemiĢ, güvence altına alınmamıĢ, çalıĢma koĢulları ağır, yeterli 

gelir getirmeyen, iĢçi devinimi yüksek iĢ türleri” olarak sıralanmaktadır (ġenyapılı, 

1981: 74). 

Kentlerde formel kesimin dıĢında ve bu kesim tarafından emilemeyen bir 

grup bulunmaktadır. Bu grup; kentin modern kesimlerine hizmet ederek, yeni iĢ 

imkânları bularak, daha çok kendi emeklerine dayanan, düzensiz, örgütleĢmemiĢ iĢ

36 

imkânlarını kullanarak geçimini sağlamaya çalıĢmaktadır. Bu grup, marjinal sektör 

olarak da adlandırılan enformel sektörü oluĢturmaktadır. Enformel sektörü ortaya 

çıkaran temel koĢul; formel istihdam olanakları tarafından emilemeyen ve kentte 

yaĢamak durumunda olan iĢgücünde bir artıĢ olmasıdır (Tekeli, 1977: 54-60; Gedikli, 

2003: 71; Bircan, 1998: 40). 

Enformel sektörün ortaya çıkmasında ve yaygınlaĢmasında etkili olan çeĢitli 

nedenlerden ilki, azgeliĢmiĢ ülkelerin demografik ve sosyoekonomik özelliklerine 

bağlı olup yapısal niteliktedir. Özellikle kırdan kente göç sonucu büyük bir kentsel 

iĢgücü fazlasına sahip olan ülkelerde, formel sektörün yeterli istihdam alanı 

yaratmaması sonucunda kendi hesabına çalıĢma ve mikro iĢletmeler önemli bir 

ekonomik faaliyet ve istihdam kaynağı oluĢturmaktadır. Yine bu ülkelerde yasal 

düzenlemelerin katılığı ve küçük üreticilerin bunlara uymada karĢılaĢtığı güçlükler, 

ekonomik faaliyetlerin enformel olarak yürütülmesinde etkili olmaktadır. Bir diğer 

faktör, küreselleĢmeyle bağlantılı yapısal uyum politikaları ve ihracata dayalı 

sanayileĢme modeli bağlamında uluslararası pazarlarda rekabeti arttırmak için, 

iĢgücü maliyetlerinin düĢürülmesi amacıyla üretim sürecinde ortaya çıkan 

değiĢiklikler ve taĢeronlaĢmanın yaygınlaĢmasıdır. KuĢkusuz bununla bağlantılı 

olarak, 1970‟lere kadar geliĢmiĢ ülkelerde izlenen sosyal refah devleti politikalarının 

emeği koruyan düzenlemelerinin geliĢmekte olan ülkelere olan yansımalarına 

sermaye çevrelerinin duyduğu tepkinin de ele alınması gerekmektedir. Ġstihdam 

güvencesi, gelir güvencesi, sosyal güvenlik, örgütlenme ve toplu pazarlık haklarına 

bağlı olarak iĢgücü piyasasını düzenleyen yasa, kurallar ve politikalarda yapılan 

köklü değiĢiklikler ve kuralsızlaĢtırma enformel sektörün yaygınlaĢmasında etkili 

olmuĢtur (Türcan ÖzĢuca ve Toksöz, 2003: 5-6). Enformel sektörün geliĢmesi ve 

büyümesi ile yaĢam değerleri ve normlar arasında çok önemli paralellikler vardır. 

YaĢam Ģartları ağırlaĢtıkça uyum sağlamaya çalıĢan birey, ekonomik durumunu 

iyileĢtirmeye çalıĢacaktır. Bunu gerçekleĢtirmenin bir yolu, yapılan harcamalarda 

kısıtlamalara gidilmesiyken, diğer yol ise elde edilen gelirin arttırılmasına 

çalıĢılmasıdır. Tüketim ekonomisinde kısıtlama yapmanın zorluğundan dolayı birey 

kazancını arttırmanın yollarını arar ve enformel sektörün en önemli alanlarından biri 

olan kaçak çalıĢma için uygun ortam yaratılmıĢ olur. Kaçak çalıĢma; bir yandan 

emeklilik ya da sigortasız çalıĢma Ģeklinde gerçekleĢirken, diğer yandan ek iĢ yapma

37 

ya da ev içi hizmet ya da mal üretilmesi Ģeklinde de olabilmektedir (Özsoylu, 1996: 

95-96). 

Enformel sektörün ortaya çıkmasında genel olarak iki eğilimin varlığından 

söz edilebilir; geçim stratejisi olarak enformelleĢme ve birikim stratejisi olarak 

enformelleĢme. Geçim stratejisi olarak enformelleĢme, enformelleĢme sürecinde 

ailenin etkinliğine iĢaret etmektedir. Aile emeğin yeniden üretiminde önemli bir yer 

tutmaktadır. Aile bireylerinin yaĢamlarını devam ettirebilmeleri için yeni faaliyetler 

üretmektedir. Bir diğer ifadeyle; iĢsizliğe, gelir azalmalarına, ekonomik koĢulların 

bozulmasına karĢı ya da yaĢam koĢullarını düzeltmek için aile yeni stratejiler 

geliĢtirir. Enformel/türedi faaliyetlere yönelme de üretilen bu stratejilerin önemli bir 

parçasını oluĢturur. Birikim stratejisi olarak enformelleĢme sürecinde ise büyük 

Ģirketlerin ve güçlü sermayenin etkin olduğu görülmektedir. Genel olarak tüm üretim 

süreçlerinde ama özellikle ekonomik kriz yaĢanan dönemlerde, bu kesim karları 

arttırmak, riskleri azaltmak, sendikalarla muhatap olmamak, uluslararası piyasalarda 

rekabet gücüne sahip olabilmek için üretimi enformelleĢtirmeye yönelmektedirler. 

Örneğin 1970‟lerde yaĢanan ekonomik krizde hem geliĢmiĢ hem de geliĢmekte olan 

ve azgeliĢmiĢ ülkelerde, çeĢitli sektörlerde faaliyet gösteren Ģirketler fason 

bağlantılar kurma yoluna gitmiĢler ya da küçük iĢletmelerde olduğu gibi doğrudan 

fason üretime baĢlamıĢlardır. Dolayısıyla Ģirketlerin sermaye birikimine yönelik 

olarak uyguladıkları bu stratejiler de enformel sektör faaliyetlerinin ve enformel 

ekonominin boyutlarının geniĢlemesine neden olmuĢtur (Demir, 1993: 39-40; Tabak, 

1999: 15; Tatlıcan, 1996: 112-113; Lordoğlu vd., 1999: 76; Tunalı, 2000: 29). 

2.4.3. Gecekondu Olgusu 

Farklı Ģekillerde ele alınabilmekle birlikte genel olarak gecekondu olgusunu; 

“sanayileĢmeyle kentleĢmenin paralel bir seyir izlemediği, kentlerin yoğun göçü 

emebilecek kapasitede olmadığı ülke kentlerinde göç sonucu kente gelen kesimin 

kendi imkânlarıyla yaptığı ve yoksulların yoğun olarak yaĢadığı mekânsal ölçek” 

olarak tanımlamak mümkündür. Bir diğer ifadeyle gecekondu; “kırsal alanlardan 

kentlere göç eden kesimin formel yollardan ihtiyaçlarını karĢılayamaması sonucu, 

kentlere eklemlenme sürecinde konut sorununa enformel yollardan bulduğu çözüm” 

olarak da tanımlanabilir.

38 

Nüfusu olanaklarından çok daha hızlı artan bir kentte, en önemli sorunlardan 

biri olarak karĢımıza barınma çıkmaktadır. Göç sonucu kente gelen kiĢiler 

belediyenin, devletin ya da üçüncü kiĢilerin arsaları üzerine kendi konutlarını 

yaparak bu sorunu çözmeye çalıĢmıĢlardır. Gecekondu olgusu genel olarak Türkiye 

gibi kentleĢme hızının sanayileĢme hızından daha yüksek olduğu ülkelerde, kente 

yeni gelenlerin (göç edenlerin) kente tutunma çabalarının bir aracı olarak karĢımıza 

çıkmaktadır (Kongar, 2000: 562; Arslan, 2007: 85). 

Gecekondu olgusuna genellikle kentleĢme sorunu olarak bakılsa da aslında 

gecekondu, ülkemizin ekonomik ve sosyal yapısındaki değiĢimin bir sonucu olarak 

ele alınmalıdır. II. Dünya SavaĢı sonrasında hızını ve yoğunluğunu giderek arttıran 

bir biçimde kentlere yönelen nüfus, yönlendirici bir arazi ve yeterli destekleyici bir 

konut politikası olmayıĢından dolayı barınma sorununu kendi olanaklarıyla çözmeye 

çalıĢmıĢtır. (Güçhan, 1992: 35,45; Toprak Karaman, 1998: 189; TÜSĠAD, 2001: 

212). Gecekondu, 1950‟lerde sanayileĢmeye baĢlayan Türkiye‟nin büyük kent 

merkezlerinde, günlük iĢ olanaklarına yakın ve yaĢam kalitesi düĢük konutlar olarak 

ortaya çıkmıĢtır (Ekinci, 1995: 15-16; Özden, 2008: 279). Bu anlamda gecekondunun 

adını aldığı süreçten de anlaĢılabileceği gibi yeni kentliler, barınma sorununu 

çözmek için oldukça kısa sürelerde konutlarını yapmıĢlar ve süreç içinde 

konutlarının yaĢam kalitesini yükseltmiĢlerdir (Kongar, 2000; 565; Yörükan, 2006: 

55-57). 

2.4.3.1.Gecekondu Olgusuna YaklaĢımlar 

1940‟lı yıllardan sonra konuĢma dilimize giren gecekondu genel olarak; 

“bayındırlık ve yapı kurallarına aykırı olarak, gerçek ya da tüzel, kamusal ve özel 

kiĢilerin toprakları üzerine, toprak sahibinin istenç ve bilgisi dıĢında yapılan, barınma 

gereksinmeleri devletçe, kent yönetimlerince karĢılanamayan yoksul ya da dar gelirli 

ailelerin yaĢadığı barınak türü” olarak tanımlanmaktadır (KeleĢ, 2000: 385). 

Gecekondu olgusuna yönelik olarak literatürde üç önemli yaklaĢım yer almaktadır. 

Bunlar sırasıyla; “tampon kurumlar”, “marjinal sektör” ve “merkez-çevre” 

yaklaĢımlarıdır (Gökçe vd.,1993: 15). 

Tampon kurumlar yaklaĢımı açısından gecekondu; göç sonucu kente gelmiĢ 

olanların barınma sorununa bir çözüm olarak ortaya çıkarken aynı zamanda bu

39 

kesimlerin kentle bütünleĢmesi açısından kolaylaĢtırıcı mekanizmaları da 

içermektedir (Gökçe vd., 1993: 15). Bir diğer ifade ile gecekondular, kente uyum 

sağlamada aracı kurum olarak iĢlev görmektedirler (Özer, 2004: 78). Türkiye‟de 

kentleĢme üzerine yapılan araĢtırmalar, kır-kent göçü, gecekondulaĢma, kentte 

kurulan enformel iliĢkilerin niteliği ve son zamanlarda da kent yoksulluğu 

bağlamında ele alınmıĢtır. Bu araĢtırmaların sonuçları, kentlerde formel piyasaların 

kente yeni gelenleri istihdam etmede yetersiz kaldığını ve yeni kentlilerin 

yaĢamlarını sürdürebilmek için daha çok enformel iliĢki kanallarını (akrabalık, 

hemĢerilik vb) kullanarak enformel piyasalara dâhil olduklarını/türedi iĢler 

oluĢturduklarını ortaya çıkarmıĢtır. Genel olarak gecekondu araĢtırmaları olarak 

adlandırılan bu çalıĢmalar yeni kentliler açısından öncelikli sorunun konut edinme ve 

kente eklemlenebilme-kentte tutunabilme olduğunu ortaya çıkarmıĢtır (Erder, 1996: 

17-18). KentleĢme sürecinde özellikle yoksullar, gerek göç sırasında gerekse göçten 

sonra yerleĢme, iĢ bulma ve gündelik hayatta karĢılaĢtıkları sorunları çözebilmek için 

aile, akrabalık ve giderek hemĢerilik gibi kökene dayalı dayanıĢma iliĢkilerini yaygın 

olarak kullanmıĢlardır (Gökçe vd., 1993: 257-266 ). Kıray ise tampon kurum 

kavramını sosyal değiĢmeyi açıklarken kullanmaktadır. Kıray‟a göre her sosyal yapı, 

bu yapıyı meydana getiren sosyal kurumların, insan iliĢkilerinin ve bunların karĢılıklı 

etkileĢimlerinden doğan sosyal değerlerin birbirlerini karĢılıklı olarak etkiledikleri 

bir bütündür. Bu bütün, her zaman aynı olmayan bir hız ve tempoyla değiĢmektedir. 

Toplumsal yapıda yaĢanan değiĢim sürecinin bunalımsız geçmesini sağlayan ve 

çatıĢmaları önleyen kurumları Kıray; “tampon mekanizma” olarak adlandırmaktadır. 

Bu mekanizmalar sayesinde toplumun değiĢme sürecinde bir denge halinde kalması 

sağlanabilmektedir (Kıray, 2000: 19-20). Türkiye‟nin kentleĢme sürecinde de 

gecekondu ve etrafında ortaya çıkan iliĢki ağlarının kentle bütünleĢmede tampon 

kurum iĢlevi gördüğü söylenebilir. Tarımda makineleĢme ve toprağın küçük 

birimlere bölünmesi sonucunda açığa çıkan iĢgücü; kentsel alanlardaki hizmetler ve 

ücretler bakımından kentlere çekildikleri fakat mevcut sanayi ve hizmetler yapısı 

içinde emilemediklerinde, konut ihtiyacını karĢılamak için gecekondular inĢa 

etmiĢlerdir. Sonrasında ise bu yerleĢme bir yaĢam biçimi halini almıĢtır. Hızla 

değiĢen ve dıĢa bağımlı bir toplumsal-ekonomik yapıya sahip ülkelerde ortaya çıkma 

eğilimi, gecekondunun tam bir tampon kurum olarak ele alınmasına olanak

40 

sağlamaktadır. Bir tampon kurum olarak gecekondu, bireyin kente adaptasyonu ve 

kentle bütünleĢmesi sürecinde oldukça önemli bir rol oynamaktadır (Kongar, 1982: 

31). 

Gecekondu olgusunu ele alan bir diğer yaklaĢım olan “marjinal sektör” 

yaklaĢımı ise; gecekonduların genel olarak toplumun ekonomik, sosyal ve değer 

sistemiyle bütünleĢememiĢ kiĢi ve grupları kapsadığına vurgu yapmaktadır. Bu 

yaklaĢım çerçevesinde gecekondu sorunu ekonomik ve toplumsal boyutlarıyla ele 

alınmakta, marjinal etkinlikler ve marjinal yaĢam biçimi çerçevesinde 

tanımlanmaktadır (Gökçe vd., 1993: 15). Marjinal etkinlikler ve yaĢam biçimi, 

egemen ya da geleneksel olarak adlandırılabilecek süreçlerin dıĢında kalan 

kavramlara iĢaret etmektedir. Bir diğer ifadeyle formel yollardan kentle 

bütünleĢemeyen yeni kentlilerin mevcut kurallar çerçevesinde yer almayan yollardan 

çözüm üretmeleri bu yaklaĢım çerçevesinde ele alınmaktadır. Özellikle 1980‟li 

yıllardan sonra uygulanmaya baĢlayan yeni liberal politikalar sonucu, tarım dıĢı 

kentsel faaliyetlerde enformel/türedi faaliyetler önemli bir artıĢ göstermiĢtir. Konut 

sorununu gecekondular inĢa ederek gidermeye, iĢgal arazi ve evlerde oturarak 

çözmeye çalıĢan yeni kentliler, istihdam alanında ise formel ve enformel süreçlere 

yönelmektedirler. ĠĢ piyasalarında ya asgari ücret veya altı ücretlerle ucuz iĢgücü 

olarak istihdam olanağı bulabilmekte ya da bu soruna da çözüm olarak normal 

olmayan bir yol olarak kabul edilen; marjinal iĢlere yönelerek ya da yeni enformel 

piyasalar içinde yer alarak yeni bireysel stratejiler üretmeye çalıĢmaktadırlar. 

Marjinallik kavramı özellikle yakın dönemde kent yoksullarını nitelemede kullanılan 

kavramların baĢında gelmektedir. MarjinalleĢmenin genellikle dört temel çeĢidi 

vardır: Toplumsal marjinalleşme, gecekondularda yaĢayanların kent yaĢamından 

soyutlandıkları anlamına gelmektedir. Kültürel marjinalleşme, bu insanların 

kültüründe kırsal ve geleneksel kültürel kuralların egemenliklerini sürdürdüğü 

anlamına gelir. Siyasal marjinalleşme aynı insanların siyasal yaĢama doyurucu 

biçimde katılmadıklarını ifade etmektedir. Bunun bir tehlikeli sonucu her türlü 

Ģiddete baĢvurulmasıdır. İktisadi marjinalleşme ise söz konusu kiĢilerin genellikle 

güvenli olmayan iĢlerde çalıĢtıkları anlamına gelmektedir (Bulutay, 2000: XIV). 

“Bağımlı kentleĢme” yaklaĢımı olarak da adlandırılan “merkez-çevre” 

yaklaĢımına göre ise azgeliĢmiĢ (çevre) toplumların tüm yapıları geliĢmiĢ (metropol)

41 

toplumlar tarafından belirlenmektedir. Buna göre; gecekondu olgusu, çağdaĢ 

kapitalist kesimle gelenekçi feodal kesimin kentleĢme sürecine fiziksel yansıması 

olarak değerlendirilmektedir (Gökçe vd., 1993: 15-16). Bu anlayıĢa göre, dünya 

kapitalist sisteminin bir parçası olan tüm azgeliĢmiĢ ülkeler, metropol ülkelerinin 

uzantısı ve taĢralarıdır. Bu tür ülkelerde çağdaĢ-kapitalist kesim ile geleneksel-feodal 

kesim bir arada yaĢamaktadır. Geleneksel-feodal kesim, ülkenin kendi tarihinden ve 

özbenliğinden gelen nitelikleri yansıtmaktadır. ÇağdaĢ-kapitalist kesim ise dıĢa 

bağımlı geliĢmenin ve metropoller tarafından denetlenen ekonomik yapının bir 

sonucu olarak bağımlılığı vurgulamaktadır. Bu görüĢe göre bir çevre ülkesi olan 

Türkiye‟deki kentleĢme süreci, dıĢa bağımlı bir nitelik taĢır ve Batı toplumlarında 

görülen kentleĢme olgusundan çok farklı niteliklere sahiptir. GeliĢmiĢ metropol 

ülkelerinin ekonomik çıkarlarına göre örgütlenen bir yapıda, kentli iĢgücünün önemli 

bir bölümü çağdaĢ kesimlerle bütünleĢememektedir. Aslında bütün kentlerde görülen 

bu durum Türkiye gibi çevre ülkelerde daha belirgindir (Kongar, 1982: 26-27). 

Kısaca belirtmek gerekirse gecekondu olgusu, merkez ülkelerinin ekonomilerine 

bağımlı bir kapitalistleĢme süreci içinde bulunan azgeliĢmiĢ çevre ülkelerindeki 

kentleĢmenin görünümüdür (ġenyapılı, 1981: 17-19; Kaygalak, 2008: 15; Özer, 

2004: 81). KentleĢme ile modernleĢme arasında çok sıkı bir iliĢki bulunduğu ve 

kentleĢmenin evrensel bir olgu olduğu ileri sürülmektedir. GeliĢmekte olan ya da 

azgeliĢmiĢ ülke kentlerinin de geliĢmiĢ ülke kentlerinin geliĢme çizgisini izleyerek 

geliĢecekleri ifade edilmektedir. Yüzyılın baĢından beri merkez ülkeler ile çevre 

ülkeler arasındaki iliĢkiler, bağımlılık iliĢkileri nedeniyle çevre ülkeler aleyhine 

geliĢmektedir. Merkezdeki kentler, bağımlı ülkelerdeki kentlerin kaynaklarını 

merkez ülkelere aktarma iĢlevini görmektedirler. Bu iĢlevleriyle sosyal dengeyi 

bozmakta ve geliĢmekte olan ülke kentleri sömürü zincirinin birer halkasına 

dönüĢmektedirler. Bu durum, kendi iç dinamiklerine dayalı bağımsız geliĢmeyi 

ortadan kaldırmaktadır. Bu süreçte ortaya çıkan bağımlı kentler, temelde küresel 

sermaye tarafından Ģekillendirilmektedir. Bu kentler; yoksullukla zenginliği, 

gökdelenle gecekonduyu, formel ve enformel ekonomiyi bir arada barındırmakta ve 

toplumsal ayrımlaĢma ve eĢitsizliği net bir biçimde yansıtmaktadırlar (Aslan, 2004: 

33-34; Kaygalak, 2008: 15-16).

42 

2.4.3.2.Kullanım Değerinden DeğiĢim Değerine Gecekondu 

Gecekondu olgusunun tarihsel süreç içinde geliĢimi, kullanım değeri/değiĢim 

değeri tartıĢmaları çerçevesinde örüntülendirilmektedir. Gecekonduya ve 

gecekonduluya bakıĢın bu çerçevede nasıl dönüĢtüğü ise kimi çalıĢmalarda farklı 

zaman dilimleri kullanılsa da 1980 öncesi ve sonrası Ģeklinde ele alınarak net bir 

biçimde ortaya konabilir. (Kongar, 2000: 567; Okutan, 1995: 38-40; Torlak, 2003: 

64-66; Gedikli, 2003: 71-72; ġenyapılı, 2006: 84-122; ġenyapılı, 1981: 43-49; KeleĢ, 

2000: 393-394). 

Gecekonduların kullanım değerinden değiĢim değerine sahip olgulara 

dönüĢmesi süreci “ilk kuĢak gecekondular” ve “ikinci kuĢak gecekondular” Ģeklinde 

incelenebilir. Buna göre; ilk kuĢak gecekonduların temel özellikleri Ģu Ģekilde 

sıralanabilir: 

- Kamu arazilerinin iĢgal edilmesi, 

- Konut sahibi, yapımcı ve kullanıcının genelde aynı kiĢi olması, 

- Gecekondunun ticari bir meta olarak görülmemesi ve kullanım amaçlı 

yapılması, 

- Kullanıcının ihtiyacına göre zaman içinde eklemeler yapılması, 

- Kentle bütünleĢme iĢlevinin olması, Ģeklinde sıralanabilir. 

Ġkinci kuĢak gecekonduların temel özellikleri ise Ģu Ģekildedir: 

- ĠĢgal yoluyla arsa elde etmenin yanı sıra kent çevresindeki arsaların 

sahipleri tarafından parsellenerek satılması, 

- Gecekonduların artan oranlarda baĢka gruplar tarafından inĢa edilmesi ve 

satılması, 

- Gecekondulara özgü bir inĢaat piyasasının geliĢmesi, bu piyasaya giriĢ ve 

çıkıĢların denetlenmesi, 

- Kiracılığın geliĢmesi, 

- Af ve ıslah imar planlarıyla gecekonduların çok katlı apartmanlara 

dönüĢmesi (Bal, 2008: 119; Erder, 1996: 18-20; IĢık ve Pınarcıoğlu, 

2003:112-114, 164-167; IĢık, 1999: 282-288).

43 

1940‟lı yıllardan itibaren, geçimini tarımdan sağlayan oldukça geniĢ bir 

kesim tarımda makineleĢme süreci nedeniyle iĢsiz kalmıĢtır. Aynı dönemde 

sanayileĢmeye baĢlayan kentler, iĢ ve sosyal hayatın merkezi konumuna gelmeye 

baĢlamıĢtır. Bu geliĢmeler kırdan kente göçün temel nedenlerini oluĢturmuĢtur. 

Kentlerde yeterli konut stoku bulunmadığından ve göç edenlerin gelir/birikim 

seviyeleri kentsel konut pazarındaki fiyatlar karĢısında düĢük kaldığından, kente göç 

eden kesim kendi evini kendisi yapma yoluna gitmiĢ ve bunun için de ağırlıklı olarak 

kamu arazilerini seçmiĢlerdir. Bu süreçte (1940-1960) yapılan gecekondular, sadece 

barınma ihtiyacına yönelik masum birer olgu Ģeklinde görülmüĢtür (Gedikli, 2003: 

71; Özer, 2000: 47). 

Türkiye‟nin sanayileĢme sürecinde gecekondular, emeğin ucuzlaması iĢlevini 

görmesi ve kaynakların konuta aktarılmamasını sağladığı için kabul edilmiĢtir. Bir 

diğer ifadeyle kentlerde sürekli artan gecekondulu nüfus, emek piyasasında değerin 

düĢük kalmasını ve gecekondu da kapitalin konut alanına akmayıp üretim alanında 

kalmasını sağlamıĢtır. Burada kullanılan emeğin değerinin düĢük kalması yani ucuz 

olması ifadesi yalnızca emeğin ücretini kapsamamakta, sorunlarını iĢverene ve 

devlete mali yük getirmeden çözebilen iĢgücüne de iĢaret etmektedir. Bu anlamdaki 

“ucuz” iĢgücünü ise gecekondulu nüfus sağlamaktadır. Böylelikle sermaye, 

kendisinin sağlaması gereken iĢçi barınma ihtiyacını çözmüĢ, iktidarlar da 

gecekonduya göz yummuĢtur (ġenyapılı, 1981: 45; Torlak, 2003: 65). 

1960-1980 arası dönemde gecekondunun ticari bir mal niteliği kazanmaya 

baĢladığına vurgu yapılmaktadır. Artık gecekondular alınıp satılmakta, kiralanmakta 

ve arsa rantlarına el koyulabilmektedir. Bu dönemde ayrıca kente yeni gelenlere arsa 

ve ekipman sağlayan, gecekondu yapıp satan Ģirketler de ortaya çıkmıĢtır. Bir diğer 

ifade ile yeterli konut ve ucuz arsa olmayıĢından kaynaklanan aĢırı talep, gecekondu 

yapımını ticarileĢtirmiĢ ve kendi patronlarını/tüccarlarını üretmiĢtir (Torlak, 2003: 

66; Gedikli, 2003: 72). Ancak gecekondular üzerinde söz sahibi kesim, halen asıl 

sahipleridir. 

1980 sonrası dönemde ise gecekondunun değiĢim değeri kullanım değerinin 

önüne geçmiĢtir. Gecekondu bölgelerini düzeltmek için piyasa mekanizması içinde 

çözümler getirilmiĢ, ancak bu doğrultuda elde edilen rant, gecekonduludan çok arsa

44 

spekülatörleri ve piyasa aktörlerince paylaĢılmıĢtır. Gecekondu bölgeleri piyasa 

mekanizması içinde önemli rant kaynağı olmuĢ ve müteahhitlerin girdiği alanlar 

apartmanlaĢmıĢtır. Bu süreçte gecekondulu belki sahip olduğu evin dıĢında bir eve 

daha sahip olurken, arta kalan rant piyasa aktörlerince paylaĢılmıĢtır. Gecekondu 

sahipleri bu süreçte konutunu çok katlı yapıya dönüĢtürecek olanaklara sahipse 

kendisi kat çıkmıĢ (çalıĢma koĢulları ve gelirleri göz önünde bulundurulursa bu oran 

oldukça azdır), bu olanaklara sahip değilse müteahhitle anlaĢma yoluna gitmiĢtir. 

Tek katlı gecekondulardan çok katlı apartmanlara geçiĢ; genel olarak 

gecekondulunun tercihi değil, kentsel arsa talebinin artmasına paralel olarak 

gecekondu bölgelerinin hedef haline gelmesi nedeniyle olmuĢtur. Kendi 

olanaklarıyla kat çıkan ya da ek yapan gecekondulular daha çok bunları aile 

bireylerinin kullanımı için yaparlarken, müteahhitler rant kaygısı ile bu alanlara 

yönelmiĢlerdir. (Gedikli, 2003: 72; ġenyapılı, 1981: 48-49; Torlak, 2003: 66). Bu 

dönemde çıkarılan af yasaları ve ıslah planlarıyla gecekondu bölgeleri, piyasa 

aktörleri açısından önemli rant kaynağı haline gelmiĢtir. Af yasaları ve ıslah imar 

planlarında temel amaç, gecekondu bölgelerindeki mülkiyet sorunlarını çözerek bu 

alanlara hızla yasal statü kazandırmak ve gecekonduların düzenli apartman türü 

konut stokuna dönüĢtürülmesini sağlamaktır. Beklenen dönüĢüm, kent içinde en 

avantajlı ve çekim gücüne sahip alanlarda gerçekleĢmiĢtir. Gerek yerel yönetimler 

gerekse özel sektör kent merkezlerine yakın gecekondu alanlarında ya da arsa 

boyutları ve sağlanan olanakların büyük giriĢimciyi tatmin edecek ölçüde olduğu 

alanlarda dönüĢümün gerçekleĢmesi için çaba sarf etmiĢlerdir. Mekânsal konumu 

avantajlı olmayan gecekondu bölgelerinde ise dönüĢüm genellikle orada yaĢayanlara 

bırakılmıĢ, bu alanlarda yaĢayanların gerek mülkiyet sorunlarından kaynaklı gerekse 

ekonomik yetersizliklerinden kaynaklı sorunlar nedeniyle af ve planlarda öngörülen 

dönüĢüm gerçekleĢtirilememiĢtir. (ġenyapılı, 1998: 311-312; Çopuroğlu, 2006: 148; 

Özdemir Sönmez, 2006: 122). 

2.5. 1980 Sonrasında Kent Ekonomisinde YaĢanan DeğiĢim ve Gecekondu 

Olgusuna Yansımaları 

Sanayi Devrimi sonrası süreçte üretim biçiminin yabancılaĢtırıcı etkisi ve 

kurumsal yapısının karmaĢıklığı nedeniyle kentlerde önceki dönem kentlerinden

45 

farklılıklar görülmeye baĢlamıĢtır. Bu dönemde kent; ekonomik, toplumsal ve 

kültürel bir bütün olarak algılanmaya baĢlamıĢtır. Bu bütünlüğün temel nedeni, 

kentin ekonomik geliĢmesine katkıda bulunma çabasından kaynaklanmaktadır. 

Sanayi Devrimiyle ortaya çıkan yeni birikim tarzının bir sonucu olan bu durum, toplu 

tüketim hizmetleri ve kent planlaması gibi anlayıĢları da ortaya çıkarmıĢtır. Kentleri 

ekonomik geliĢme ve toplumsal modernleĢmenin merkezi olarak gören bu yeni 

durum, kentin ekonomik büyümesine katkı sunarken, toplumsal refahın ve 

bütünleĢmenin oluĢumuna da hizmet etmiĢtir (Kaygalak, 2009: 45). Bu dönemde 

kentler sanayinin, emeğin ve sermayenin hızla yoğunlaĢtığı yerler olmuĢ ve üretim 

sisteminin merkezi haline gelmiĢtir (Kaygalak, 2008: 50). Sanayi ve üretim merkezli 

kent kurgusu 1960‟lı yılların ikinci yarısından itibaren zayıflamaya baĢlamıĢ 

(DayanıĢmacı Atölye, 2007: 143) ve kentler üretimin örgütlendiği kentlerden 

tüketimin örgütlendiği kentlere dönüĢmüĢ ve bizzat tüketilen birer olgu haline 

gelmeye baĢlamıĢlardır. 

1980 sonrası dönemde ise fordist üretim biçimi önemini yitirmiĢ ve esnek 

uzmanlaĢmaya dayalı esnek üretim biçimleri ön plana çıkmıĢtır. Bu doğrultuda 

sermaye ve emek yoğun sanayi ekonomilerinin yerini bilgi ve teknoloji yoğun 

ekonomiler almıĢtır. Bilgi ve teknoloji yoğun ekonomi dönemi, mekânsal anlamda 

yeni bir düzenlemeyi de beraberinde getirmektedir. Bu süreçte kentsel ekonomi bir 

ağ ekonomisine dönüĢmekte ve ulaĢım, taĢıma, iletiĢim, ticaret, hizmet, teknolojik 

yenilik, bilgi ve enformasyon ağlarından oluĢan bir kentsel ekonomik sistem ortaya 

çıkmaktadır (BaĢer, 2005: 496). 

1980 sonrasında küresel anlamda ortaya çıkan ekonomik yeniden yapılanma, 

ulus devletlerin değiĢen rolleri, kentler arasında artan rekabet gibi faktörler kentleri 

ve kent ekonomisinin yeniden ortaya çıkıĢını yönlendirmektedir. Bunlar arasında 

kentleri en çok etkileyen faktör, küresel yeniden yapılanma sonucunda ekonomide ve 

üretim sistemlerinde ortaya çıkan dönüĢümdür. Bu süreçte sanayi kent 

merkezlerinden uzaklaĢtırılırken, hizmet ve finans sektörleri kent merkezlerinde 

yoğunlaĢmıĢtır. Üretim sistemlerindeki dönüĢümler, ekonomik altyapıda ve yerleĢim 

örüntüsünde değiĢimlere yol açarken toplumsal anlamda da değiĢimlere neden 

olmuĢtur. Hizmetler ve finans sektörünün öneminin artmasına paralel olarak 

profesyonel meslek grupları, üst düzey yöneticiler, teknik personel ön plana çıkarken

46 

üretim sektöründe çalıĢan kesimler gözden düĢmüĢtür. Buna paralel olarak üretimin 

kent dıĢına taĢınmasıyla kent merkezleri hizmetler ve finans merkezlerinin yöneldiği 

alanlar olmuĢtur (Kayasu ve YaĢar, 2003: 23). Sermayenin yer seçimi ve üretim 

biçimleri kentsel alanlarda mekânsal organizasyonları da etkilemektedir. 1980 

sonrasında üretim biçimlerinin değiĢmesi, kent merkezlerindeki sanayinin kent dıĢına 

itilmesi ve kent merkezlerinde yeni iĢ alanlarının yaratılması kentsel mekânı da 

etkilemiĢtir (Osmay, 1998: 139). Sanayinin boĢalttığı alanlar, kentsel 

yenilemenin/dönüĢümün konusu olurken imalat ağırlıklı üretimin yerini alan dağıtım, 

sigortacılık, iletiĢim, turizm, bankacılık, kültürel etkinlikler, finansal hizmetler, 

yöneticilik hizmetleri, reklamcılık, pazarlama, araĢtırma ve benzeri sektörler kent 

merkezinde yoğunlaĢmıĢ ve kent ekonomilerinde ağırlık kazanmaya baĢlamıĢtır 

(BaĢer, 2005: 495; Bayraktar, 2007: 128; Kalkan vd., 2005: 796-797). Kentlerde 

hizmetler sektörünün geliĢimine paralel olarak, kent merkezlerinde yaĢanan yığılma 

(gerek iĢyeri gerekse bu sektörlerde çalıĢanların konut vb talepleri) kentsel arsa rant 

değerlerinin yükselmesine neden olmuĢtur (Ayten, 2005: 691). 

Kent ekonomisinde ve üretim biçimlerinde yaĢanan değiĢmeler kent içi 

alanların rantını yükseltmiĢ; bu geliĢmeler bir yandan sanayinin desantralizasyonuna 

neden olurken (Demirer vd., 1999: 319) bir yandan da kentsel arsa talebine olan artıĢ, 

eski kent merkezleri ve gecekondu alanlarının da sakinlerinden boĢaltılmasını 

gündeme getirmiĢtir. 

Yoğunluk, arsa değerleri, kira bedeli, eriĢebilirlik, sağlıklılık, saygınlık, 

estetik, gürültü vb sıkıntıların olmaması gibi etkenler farklı nüfus kesimlerinden 

insanların kentin değiĢik alanlarını yerleĢim yeri olarak seçmesinde etkili olmaktadır. 

ÇalıĢılan yer ve yapılan iĢin niteliği, gelir, ırksal ve etnik özellikler, toplumsal statü, 

gelenekler, alıĢkanlıklar, zevkler, tercihler ve önyargılar kentsel nüfusun farklı 

yerleĢim yerlerine seçilip dağıtılmasında önemli yer tutmaktadır. Yoğun bir yerleĢim 

yerinde oturan farklı nüfus öğeleri böylece, gereksinimlerinin ve yaĢam biçimlerinin 

birbirleriyle uyumlu olup olmamasına göre birbirlerinden ayrılmaktadırlar. Benzer 

bir biçimde, aynı konumda bulunan ve benzer gereksinimlere sahip bireyler, bilinçli 

olarak ya da içinde bulundukları koĢulların sonucunda farkında olmadan aynı 

yerlerde yaĢamayı tercih edebilmektedirler (Wirth, 2002: 94). Mekânsal farklılaĢma; 

kapitalist üretim sürecinden doğan güçlerce üretilir, insanların özerk ve

47 

kendiliğinden yeğlemelerinin ürünü olarak yorumlanmamalıdır (Harvey, 2002: 169). 

Günümüz kentlerindeki mekânsal farklılaĢma, pazar donanımına ulaĢabilmek için 

gerekli kıt kaynaklara eriĢim olanaklarında farklılaĢma anlamına gelmektedir. 

Örneğin eğitim fırsatlarına eriĢim olanaklarındaki farklılıklar pazar donanımının bir 

kuĢaktan ötekine taĢınmasını kolaylaĢtırır ve devingenlik olanaklarının belirgin bir 

biçimde kısıtlanmasına yol açar. Fırsatlar öyle yapılanmıĢ olabilir ki, beyaz yakalı 

iĢgücü beyaz yakalı bir komĢuluk biriminde, mavi yakalı iĢgücü mavi yakalı 

komĢuluk biriminde vb yeniden üretilir. Topluluğun yaĢadığı mekân, üretim yeri için 

uygun iĢgücünün yeniden üretildiği mekândır. Bir diğer ifade ile mekânsal yerleĢim, 

sınıfsal boyutlu özellikler taĢımakta ve üretim biçim ve iliĢkileri de bu süreçte etkili 

olmaktadır. Yani kentlerde genel olarak herkes kendi gelir düzeyine uygun düĢen bir 

konut alanında oturmakta, sınıfsal ayrımlar mekâna ve konut alanlarına doğrudan 

yansımaktadır. Sermayenin yoğun baskı ve talebi altındaki kentsel alanlarda, 

mekânsal farklılaĢma zaten büyük ölçüde üretilmiĢ durumdadır ve kentli bireyler 

tercihlerini buna uydurmak durumundadır. Pazar düzeneği kentlilerin seçim 

yelpazesini daraltmaktadır. Bu süreçte varsıl grupların ve sermayenin tercihlerinin 

biçimleniĢi ortaya keskin mekânsal farklılaĢmalar çıkarmaktadır. Mekân seçiminde 

yoksulların hiçbir tercih hakları bulunmamaktadır ve varsıl gruplar seçimde 

bulunduktan sonra geriye kalanla yetinmek durumundadırlar (Harvey, 2002: 161- 

162, 166-167; Peet, 1987: 40; Özer, 2004: 10; Harris ve Ullman, 2002: 55; Kartal, 

1982: 229; Sert vd., 2005: 109; Erder, 1996: 20-21). 

Ülke kentlerinde ilk ortaya çıkıĢından itibaren gecekondulara iliĢkin 

politikalar geliĢtirilmiĢ, yasa ve yönetmelikler hazırlanmıĢtır. Hazırlanan yasa ve 

yönetmelikler temelde; “belli bir tarihe kadar meydana gelen yapılaĢma çerçevesinde 

durum ve konum itibariyle yasada belirtilen koĢullara uygun olanların ya da uygun 

hale getirilenlerin affedilmesi ve o dönemki yasadan sonra yapılanların önlenmesi” 

Ģeklinde pratiğe yansımıĢtır. Tüm yasaların gecekondulaĢmayı ülke genelinde bir 

konut sorunuymuĢçasına ele alıp, sosyo-ekonomik nedenlerden ortaya çıktığını 

görmezden gelmesi sorunun kaynağına inilmesini engellemiĢtir (KızıltaĢ, 2002: 615). 

Sorunu yaratan nedenlerin ortadan kaldırılmasına yönelik hiçbir giriĢimde 

bulunulmaması, çıkarılan yasa ve yönetmeliklerin temelde gecekonduyu

48 

yasallaĢtırma çabasında olması; tüm bu giriĢimlerin günü kurtarma anlayıĢıyla ortaya 

çıktığını göstermektedir (Görgülü, 1997: 21, 23). 

Gecekonduya iliĢkin tanım ve kavramsallaĢtırmaların temelinde mülkiyet, 

imar planı ve mevzuatına aykırılık yer almaktadır. Oysa gecekondu; çok yönlü 

sosyo-ekonomik ve fiziksel mekân faktörlerinin oluĢturduğu, barınma sorunu 

ekseninde tartıĢılmakla birlikte bünyesinde gelir dağılımı, sınıfsal yapı ve sosyal 

güvenlik sorunlarını da barındıran bir olgudur (Turgut, 2002: 387). Ülkemizde II. 

Dünya SavaĢı sonrasında hızını günden güne arttırarak geliĢen iç göç olgusunun ve 

kentleĢmenin simgesi olarak görülen gecekondu olgusu, aynı zamanda kentsel 

sorunların da kaynağı olarak lanse edilmektedir (Görgülü, 1997: 19). Oysa göç ve 

ona bağlı bir kavram olarak ortaya çıkan gecekondu, bir neden değil sonuçtur. 

Siyasal ve ekonomik anlamda oluĢturulan politikaların yetersizliğinin hatta 

çarpıklığının bir sonucudur. Bu nedenle formel olmayan yöntem ve iliĢkilerle 

oluĢturulan gecekondu alanlarına çarpık kentleĢme değil çarpık ekonomik geliĢme 

denmesi daha gerçekçi bir yaklaĢımdır (Toker, 1997: 36). 

2.6. Yeni Kentsel Yatırım Alanı Olarak Gecekondu Bölgeleri 

1980 sonrası dönemde kar getirecek yatırım alanı arayan ve sanayi 

yatırımlarını tercih etmeyen özel sektör, büyük çaplı ve lüks konut projeleriyle konut 

sektörüne girmiĢtir. Bu yaklaĢım, kentin bazı alanlarındaki gecekonduları özel sektör 

için rant kaynağına çeviren af ve ıslah imar planları ile güçlenmiĢtir. Diğer sektörlere 

göre daha yüksek kar sağlayan bir sektör olarak konut sektörü, giderek sermayenin 

ilk tercihi konumuna gelirken, gecekondu bölgeleri de bu dönemde ticarileĢmiĢ ve 

bir konut türü olarak temel özelliklerini yitirmeye baĢlamıĢtır (ġenyapılı, 2006: 112). 

Gecekondu nüfusu yeni sanayileĢen ülkemizde uzun yıllar boyunca 

ekonominin ve kentsel yapının geliĢmesinde önemli rol oynamıĢtır. Gecekondu 

nüfusunun ekonomiye katmıĢ olduğu ucuz emek gücü sanayileĢmenin geliĢmesinde 

katkıda bulunmuĢtur. Bu emek gücü aynı zamanda fabrikalar ya da ticaret ve hizmet 

sektörlerinin mekândaki yerlerine en yakın alanlara yerleĢerek iĢverenin ödediği 

ücrete eklenebilecek bir ulaĢım maliyetinin önüne geçmiĢtir. Aynı Ģekilde konut 

sorununa kendiliğinden bir alternatif geliĢtirerek yapım maliyetini iĢveren ve kamuya 

yüklemeden barınma sorununu çözmüĢtür (ġenyapılı, 2004: 272). Bahsedilen olumlu

49 

katkılarından dolayı da ülkemizde uzunca bir dönem gecekonduya ve gecekonduluya 

göz yumulmuĢ ya da bu enformel konut edinme biçimi bir Ģekilde af ve ıslah imar 

planlarıyla formelleĢtirilmeye çalıĢılmıĢtır. Bir diğer ifade ile sanayileĢme yoğun 

kalkınma döneminde kentlerde iĢgücüne yönelik ihtiyacı karĢıladığı için gecekondu 

ve gecekondulu nüfus, genel anlamda bir sorun olarak görülmemiĢtir. Ancak son 

yıllarda kentlerin kimlik değiĢtirmesi, üretici vasfıyla birlikte birer idari merkez ve 

denetim merkezi olarak iĢlerlik kazanmaları istihdamın biçimini (kalifiye elemana 

duyulan ihtiyacın artmasıyla, vasıfsız iĢgücü/gecekondulu nüfus üretimin ve kentsel 

yaĢamın dıĢına itilmiĢtir) değiĢtirmiĢtir. Dolayısıyla kent içerisinde bu gruplara 

duyulan ihtiyaç geçerliliğini yitirmiĢ ve kentlerin bu kesimlerden arındırılması bir 

zorunluluk halini almıĢtır (Demirer vd., 1999: 333-335). 

Günümüzde neoliberal politikaların belirleyici olduğu yeni kentsel politikalar 

gereği, sanayi kentin dıĢına kaymaktadır. Böylelikle gecekondu alanlarının, 

sanayinin iĢgücü ihtiyacını karĢılayan nüfusun konut sorununu çözme bağlamında 

gördüğü iĢlev de geçerliliğini yitirmektedir. Yoksul kesimlerin mekânı olmak ve 

sanayi için iĢgücü sağlamak gibi iĢlevleri geçersizleĢen gecekondu bölgeleri, 

günümüzde sermayenin yeni yatırım alanları olmak gibi yeni bir iĢlev 

kazanmıĢlardır. Bir konut türü olarak iĢlevini dolduran ve artık sanayi için iĢgücü 

ihtiyacıyla ilgisi kalmayan gecekondular gözden çıkarılırken, gecekondu mahalleleri 

sermayenin çekim alanları olarak yeniden örgütlenmek istenmektedir. Bu süreçte 

gecekondulu nüfusun yerleĢim alanlarını terk etmesi ve kentin yeni bir görünüme 

kavuĢturulması söylemi daha fazla vurgulanmaya baĢlanmıĢtır (Aslan, 2006: 105- 

106). Bu vurgu beraberinde gecekonduya ve gecekonduluya bakıĢın da değiĢmesi ve 

bu değiĢimin söylemlere de yansıması sonucunu getirmiĢtir. 

Bu söylemlerin en çarpıcı örneğini Ġstanbul Karanfilköy yıkımları sırasında 

medyadaki yansımalar oluĢturmaktadır: 

“Yıkımlar medyanın da dolayımıyla toplumsal meĢruiyet kazanıyor. 

Karanfilköy‟de yaĢayanlar kentsel rantların peĢinde olan, kentin kısıtlı 

olanaklarını hak etmeden paylaĢan, asıl kentlilerin ve onların çocuklarının 

geleceğini tehdit eden, kaçak yapılaĢmanın, kentsel Ģiddetin, siyasi 

huzursuzluğun sorumlusu olarak görülüyor. Hatta bu insanlar mezbelelerde 

yaĢayan, rant uğruna çocuklarını öldürmeye kalkan hayvanlar olarak

50 

adlandırılıyor” (Arıkanlı Özdemir, 2005: 189-190, 205, 207, 230; 

Erder, 2002: 89). 

Özellikle 1990‟lardan sonra gecekondu kavramı yerine varoĢ kavramı 

kullanılmaya baĢlamıĢtır. Kentlerin çevrelerinde kurulmuĢ olan ve çevre alanlar, 

gecekondu mahalleleri vb söylemler yerini kentlerin varoĢları söylemine bırakmıĢtır. 

Bu durum sadece bir terim değiĢikliğine değil; kente göç eden kesime yönelik farklı 

bir tutumun ortaya çıkmasına da iĢaret etmektedir. Bu tutum, aslında gecekondu 

nüfusuna bakıĢın nasıl değiĢtiğini ve kavramın bir dıĢlama/ötekileĢtirme anlamında 

kullanıldığını da ortaya koymaktadır (Aksoy, 2001: 39-40; Kongar, 2000: 563; IĢık, 

1999: 290). 

1950‟lerden itibaren ülke içinde büyük kentlere, özellikle de Ġstanbul‟a doğru 

yaĢanan yoğun göçle birlikte, kentlerde kültürel çeĢitlenme de ortaya çıkmıĢtır. Süreç 

içinde bu kültürel çeĢitlenme, farklılıkların kabulüne dayalı bir kentli kültürü ortaya 

çıkarmak yerine dıĢlanmaya yol açan bir eğilimin ortaya çıkmasına yol açmıĢtır. 

VaroĢ kavramı da bu dıĢlanmaya vurgu yapmakta ve neredeyse kente göçle gelen 

tüm kesimleri ve gecekondulu nüfusu bu dıĢlanmanın içine yerleĢtirmektedir. Bir 

diğer ifade ile önceleri bütünleĢtirici olarak ifade edilen kentleĢme süreci yerini 

dıĢlayıcı kentleĢme söylemine bırakmıĢtır (Aksoy, 2001: 40; Bal, 2008: 120; Aslan, 

2007: 55; IĢık, 1999: 284, 289). 

1980‟li yıllara kadar, kente göç eden kiĢilerin kente entegre olma sürecindeki 

yaĢam alanları olarak görülen ve müsamaha edilen gecekondu bölgeleri 1980‟lerden 

sonra kaçak yapılaĢma (Gürel, 1997: 26) rant terörü/kent suçu (Ekinci, 1995: 15) ya 

da yağma/talan (Erman, 1998: 317) alanları olarak anılmaya baĢlanmıĢtır. Önceleri 

yeni kentlilerin barınma sorununun çözümünde geçici bir araç olarak görülen 

gecekondu, daha sonraları barındırdığı nüfusla birlikte yok edilmesi/dıĢa itilmesi 

gereken bir olguya dönüĢmüĢtür (Aksoy, 2001: 42-43). 

Önceleri gecekonduya yönelik çözüm arayıcı ya da affedici özellikler taĢıyan 

politik tutum ve tercihler, günümüzde yerini net bir Ģekilde yıkma ve yok etme 

tutumuna bırakmıĢtır. Günümüz gecekondu politikalarında önceki dönemlerden bir 

kopuĢ ve bir kırılma olduğu, gecekonduları ve gecekonduluları dıĢlayan bir anlayıĢın 

hâkim hale geldiği görülmektedir. Günümüz politikalarına damgasını vuran dıĢlayıcı

51 

söylemin temel nedeni; gecekondu alanlarının sermaye açısından yeni yatırım 

alanları olarak önem kazanmıĢ olmasıdır. Sermaye birikim süreçleri açısından kentin 

önemli ve merkezi noktalarına yakın olan gecekondu mahallelerinin değiĢim değeri 

önem kazanmaya baĢlamıĢtır. Bir yandan barınma ihtiyacını karĢılayan yapılar olma 

özelliğini kaybeden diğer yandan da sanayi açısından ucuz iĢgücü sağlama iĢlevini 

yitiren gecekondular gözden çıkarılırken; gecekondu bölgeleri de küresel sermayenin 

çekim alanları olarak yeniden yapılandırılmaya çalıĢılmaktadır. Bu yeniden 

yapılandırma sürecinde, gecekondulu nüfusun yaĢanabilir kıldıkları yaĢam alanlarını 

terk etmeleri ve kentlere yeni bir görünüm kazandırılması söylemi yoğun bir biçimde 

vurgulanmaya baĢlamıĢtır (Aslan, 2007a: 129). 

1980 sonrası dönem neoliberal politikalardaki geliĢmelere paralel olarak 

kentsel alanların sermaye birikim aracı olarak görüldüğü dönemdir (Gedikli, 2003: 

73). Bu dönemde kentsel arsa pazarı neoliberal anlayıĢ doğrultusunda değiĢmeye 

baĢlamıĢ, gecekondu alanları da bu pazara çekilmeye çalıĢılmıĢtır (Lök ve Selek, 

2003: 112). Sermayenin en karlı yatırım alanı olarak gördüğü kentsel alanlara 

yönelmesi beraberinde kentsel yeniden yapılanmayı da getirmiĢtir. Bu süreçte, 

özellikle kent merkezinde bulunan eski yerleĢim alanları ile gecekondu bölgeleri 

tasfiye edilmekte ve yerlerine sermaye açısından cazip yatırım alanları 

yaratılmaktadır. Kentsel alanların rant kaynağına dönüĢmesi ile birlikte, kentlerin 

çekim gücü artarken, özellikle yoksul ve emekçi kesim açısından sıkıntılar ortaya 

çıkmaktadır. Sermaye aktörleri, müteahhitler, yapsatçılar ve küresel elitler kentin 

rantını paylaĢırken, kentliler yaĢam alanlarından edilmektedir (Bıçkı, 2006: 489). 

Gecekondu, Türkiye‟de özellikle 1950‟li yıllardan sonra üretim süreçlerinde 

yaĢanan yapısal dönüĢümün sonucunda kentlere doğru yaĢanan yoğun göçlerin 

ortaya çıkardığı çok boyutlu bir olgudur. Özellikle sanayi yatırımlarının yoğun 

olduğu büyük kentlerde ortaya çıkan gecekondu bölgeleri, ilk kuruluĢ aĢamalarında 

kentlerin çevrelerinde yer almıĢ olmakla birlikte; kentler geliĢtikçe kentlerin merkezi 

konumuna gelmiĢlerdir (Bal, 2008: 117) 5 Yoksul kesimlerin yoğun olarak yaĢadığı 

gecekondu alanları, önceleri kentsel üst ve orta kesim için yeterince uzak, 

uğranmaması gereken ve hatta bir ölçüde çekinilen alanlar olma özelliği 

5 Bu ifadeyi kapsamlı bir biçimde ortaya koyan bir örnek için bkz. Erder 1996.

52 

taĢımaktaydı. Ancak süreç içinde kentlerin merkezi ve rant getiren bölgeleri 

konumuna gelen bu alanlar, yakın zamanda sermayenin de göz koymasıyla etkin 

müdahalelerle karĢı karĢıya kalmıĢlardır. Bu alanları ele geçirmek isteyen sermaye, 

bir yandan da bu alanlarda yaĢayan kesimleri burada istemediğinden adına kentsel 

dönüĢüm denilen uygulamalarla bu alanların asıl/eski sahiplerini kentlerin uzak 

alanlarına itme yoluna gitmiĢtir. Sermaye kesimi için 1970‟li yıllara kadar en karlı 

yatırım alanı iç pazara dönük sanayi üretimiyken, 1980‟li 1990‟lı yıllar sahip olunan 

arsaların üzerine lüks konutlar, oteller, iĢ merkezleri vb inĢa ederek, tarihi/kültürel 

mekânların restorasyonuyla paraya para katma ve daha büyük karlar elde etmek için 

yeni arsalar elde etme zamanı haline gelmiĢtir. Bu dönemde sanayi hizmetleri yavaĢ 

yavaĢ kent dıĢına taĢınırken, kent merkezlerinde kalan eski fabrikaların arsaları kadar 

onları çevreleyen gecekondular ve arsaları ile yoksul ve marjinal kesimlerin yaĢadığı 

kent içi eski alanlar çok değerli hale gelmiĢtir (Sönmez, 1996: 76-77,84). Öyle ki bu 

alanlar, artık gerçek sahiplerine bırakılamayacak kadar değerlidir ve bir an önce 

sermayenin kullanımına açılabilmesi için boĢaltılması gerekmektedir. Bu doğrultuda 

yakın dönemde özellikle büyük kentlerde gecekondu alanlarına yönelik kentsel 

dönüĢüm projeleri hayata geçirilmektedir. Türkiye‟de gecekondu alanlarının 

yenilenerek kentsel arsa pazarına kazandırılmasına iliĢkin ilk çözüm ıslah imar 

planları olmuĢtur. Islah imar planları ile var olan tüm gecekondu alanlarının 

dönüĢtürülememesi ve dönüĢümü sağlanan alanlarda da yeni problemlerle 

karĢılaĢılması yerel otoriteleri farklı çözüm önerileri geliĢtirme yoluna itmiĢtir 

(Dündar, 2003: 66-67). Bu çözüm önerileri de günümüzde kentsel dönüĢüm projeleri 

ile vücut bulmaktadır. Bu çalıĢmanın ilerleyen bölümlerinde detaylı olarak 

incelenecek olan kentsel dönüĢüm projeleri; kentleri yaĢanabilir kılma söyleminden 

hareketle hayata geçirilmektedir. Dikkat çeken en temel vurgu ise, yoksul kesimlerin 

yaĢam alanlarının fiziksel olarak çok kötü olduğu ve kentsel dönüĢüm projeleri ile bu 

kötü yaĢam koĢullarının yok edileceği söylemidir. 

Türkiye kentlerinin en önemli sorunu olarak gösterilen gecekondulaĢmaya 

çözüm olarak günümüzde kentsel dönüĢüm projeleri gösterilmektedir. Aslında 

yapılması gereken gecekondulaĢmaya neden olan Ģartları engellemek, toplumsal 

ihtiyacı dikkate alan kamusal projeler geliĢtirmek, bütün kent projelerinin ve kente 

iliĢkin her türlü giriĢimin sınırlarını belirleyen hukuksal bir çerçevenin geçerliliğini

53 

sağlamaktır. Kentlere iliĢkin hukuksal çerçeve için iki temel koĢul aciliyetini 

günümüzde iyiden iyiye hissettirmektedir. Bunlardan birincisi kentin tarihsel, 

kültürel ve çevre dokusunun korunmasıdır. Diğeri de mekân baĢta olmak üzere tüm 

tüketim alanlarının (ulaĢım, iletiĢim, sağlık, konut, eğitim vb) kamusal yarar 

amacıyla toplumsal adalet anlayıĢı gözetilerek planlanması ve düzenlenmesidir 

(Aslan, 2004: 195). 

Kentsel dönüĢüm alanı olarak belirlenen yerlerde yaĢayanlar kentlerin yoksul 

kesimleri ise ve bu yoksulluk ve yoksunlukla uygun bir biçimde yaĢamak 

durumundaysa; en büyüleyici ve yaratıcı projeler bile baĢarısız olacaktır. 

Uygulamaya konan yeni projeler, kentlilerin bölünmüĢlüğünü sürdürüyor ve 

mekânsal ayrımları yoksulların aleyhine körüklüyorsa yeni yaĢam alanları 

yaratmanın çok da anlamlı olduğu söylenemez. Kentlerin yaĢanabilir kılınması adına 

yeni uygulamaların geliĢtirilmesi ve hayata geçirilmesi kuĢkusuz büyük önem 

taĢımaktadır, ancak bu uygulamalar toplumsal yaĢantıda gerçek bir adalet ve ussallık 

barındırmıyorsa çok da anlamlı değillerdir (Fishman, 2002: 108). 

Günümüz kentleĢmesinin temel özelliğini sermayenin daha önce görülmemiĢ 

ölçüde kent mekânına kendisini dayattığı bir süreç oluĢturmaktadır. Bu süreçte 

yaĢanan sosyo-mekânsal çeliĢkilerle birlikte kentsel yoksulluk, dıĢlanma ve ezilme 

oldukça çarpıcı bir içerik kazanmıĢtır (ġengül, 2001: 94). Önceleri dıĢlanma 

dendiğinde gecekondu alanlarında ve kentlerin çeperlerinde yaĢayan kesim akla 

gelirken; günümüzde kent merkezlerindeki çöküntü alanlarında ve terk edilmiĢ tarihieski 

evlerde yaĢayan kesimler de dıĢlanmıĢ gruplarla birlikte anılmaktadır. DıĢlanma 

ve yoksulluk bir yandan yoksulluğu süreklileĢtirirken (Özbek Sönmez, 2002: 253) bir 

yandan görünür kılmaktadır. 

1980‟lerden itibaren egemen doktrin haline gelen neoliberal söylem ve 

politikalar, tüm ülkelerde belli kesimlerin yaĢam standartlarında düĢüĢe neden 

olmuĢtur. Sosyal devletten kopuĢun hızlanması ve piyasa süreçlerinin 

etkinleĢmesiyle birlikte yaĢanan değiĢimlerle birlikte zaten hassas bir yapıya sahip 

olan yoksul ve düĢük gelirli haneler, kadınlar, çocuklar ve yaĢlıların durumu daha da 

kötüleĢmiĢtir. Neoliberal politikaların refah devletine karĢı giriĢtiği saldırının 

toplumsal sonuçları da en fazla kentlerde hissedilmiĢtir. ĠĢsizlik, konut sorunu,

54 

dıĢlanma vb sorunlar kentlerde odaklanmıĢtır (ġengül, 2001: 170). Ġstihdam 

olanaklarının azaldığı gözlenen bir dünyada, özellikle geliĢmekte olan ülkelerin 

büyüyen kentlerinde, iĢgücü piyasası ile iliĢkisi giderek zayıflayan yoksul bir 

kesimin ortaya çıktığı sıkça ifade edilen bir gözlemdir (Buğra Kavala ve Keyder, 

2008:5 ). Türkiye‟de giderek toplumsal olarak dıĢlanan, yeni, ne formel ne de 

enformel tarafından tanımlanabilen bir kesim oluĢmaya baĢlamaktadır. Sistem dıĢına 

atılmıĢ, kronik bir yoksulluğa mahkûm, mücadele yeteneğini kaybetmiĢ, kent 

içerisinde tecrit edilmeye çalıĢılan bu yeni yoksullar, en acımasız kentsel Ģiddetin 

mağdurları olmaya aday görünmektedirler. KuĢkusuz bu dıĢlanmıĢlar grubu, 

(sistemde siyasal, sosyal ve ekonomik olarak) bugün ne tüketici olarak ne de üretici 

olarak sistem açısından önemlidir. Önemli olmamak bir yana, bu kesimler artık 

sistem için bir yük olarak görülmekte, hatta görünmez kılınmaya ve kentten itilmeye 

çalıĢılmaktadır (Akkaya, 2002: 212). Bu itme sürecinin en önemli aracı olarak ise 

kentsel dönüĢüm projeleri karĢımıza çıkmaktadır. Ülkemizde dönüĢüm alanı olarak 

belirlenen yerler, çoğunlukla kent yoksullarının yaĢadığı, kent çeperlerinde yer alan 

gecekondu alanları, kent merkezlerinde sıkıĢmıĢ eski mahalleler ve çöküntü 

alanlarıdır. Büyük kentlerde son dönemlerde, gecekondudan dönüĢüm adı altında 

gündeme gelen yeni bir yap sat süreci ve kent yoksullarını yaĢadıkları alanlardan 

farklı alanlara taĢınmak durumunda bırakan uygulamalar giderek hız kazanmaktadır 

(Torunoğlu, 2007:385). 

2.7. Kentsel DönüĢüm 

Kentsel dönüĢüm karĢılığında daha önce kullanılmıĢ ve çoğu günümüzde de 

kullanılmakta olan birçok kavram vardır. Kentsel yenileme, kentsel yeniden 

canlandırma, kentsel koruma, kentsel yeniden geliĢtirme, kentsel yeniden üretim, 

kentsel soylulaĢtırma bu kavramlardan en yaygın olarak kullanılanlarıdır (KeleĢ, 

2004: 73, Gül, 1997; Gül, 2006: 1255; Tekeli, 2003: 5-6; ġahin, 2007: 179; Özden, 

2008: 159-180; Polat ve Dostoğlu, 2007: 63; ġahin, 2003: 91; Uzun, 2006: 41). 

Bütün bu kavramlar farklı içeriklere sahip olmakla birlikte, kentin farklı ölçeklerde 

ve içerikte dönüĢen parçalarına iĢaret etmektedirler. Kentsel dönüĢüm ise, mevcut 

kent yapısının yenilenmesi için yapılan uygulamaları içinde toplayan genel bir 

kavramdır. Bir diğer ifade ile kentsel yenileme, kentsel yeniden canlandırma, kentsel

55 

koruma, kentsel yeniden geliĢtirme, kentsel yeniden üretim, kentsel soylulaĢtırma 

gibi kavramlar kentlerde yaĢanan dönüĢümün bir boyutuna karĢılık gelirken, kentsel 

dönüĢüm tüm bu süreçleri kapsamaktadır. Bu nedenle bu çalıĢmada da kente yönelik 

tüm müdahale biçimlerini içermesi nedeniyle kentsel dönüĢüm kavramı 

kullanılmaktadır. ÇalıĢmanın bu bölümünde kentsel dönüĢümle birlikte anılan 

kavramlar ve kentsel dönüĢüm olgusu ele alınmaktadır. 

2.7.1. Kentsel Yeniden Canlandırma 

Kentsel yeniden canlandırma; yapıların özgün iĢlevlerini yitirdikleri, yapı 

olarak sağlam olmalarına karĢın değerlerinin farklı nedenlerden dolayı azaldığı 

durumlarda ortaya çıkan bir gereksinimdir (KeleĢ, 2000: 297-298). 

Özden‟e göre yeniden canlandırma kavramı; “ekonomik, sosyal veya fiziksel 

açılardan bir çöküntü sürecine girmiĢ ya da çöküntü nedeniyle terk edilmiĢ kentsel 

alanların, çöküntüye neden olan etkenlerin ortadan kaldırılmasıyla tekrar hayata 

döndürülmesi” anlamına gelmektedir (2008: 167, 179-180). 

Bir diğer yaklaĢıma göre yeniden canlandırma; sanayinin desantralizasyonu 

ile birlikte kullanım dıĢı kalan endüstri alanlarının küresel sermayeye ve küresel 

kültüre pazarlanması sürecidir. Yeniden canlandırma; yerel sorunların varlığından 

hareket etmekte, ancak uygulama sonuçları açısından ortaya çıkardığı ürünlerle 

yerelden çok küreye hizmet vermektedir. Yani mekân pazarlama sürecinde 

sermayeyi çekmek için bir araç olarak kullanılmaktadır (Özkan, 2005: 283) 

2.7.2. Kentsel Koruma 

Kentsel koruma; “genellikle iĢlevlerini yerine getirebilmekte olan yapıların, 

büyük tarihsel mimari ve kültürel değerler taĢıyan bölgeler içinde korunmasını 

sağlamak için plansızlığın denetlenmesi ve aĢırı nüfus birikiminin önlenmesi” olarak 

ifade edilmektedir (KeleĢ, 2000: 298). 

Kentsel koruma, kentsel yenileme ile sıkı bağlantısı olan bir dinamiktir. 

Zaman içinde bozulan, tahrip olan ve çöküntüye uğrayan eski kent merkezlerinin 

yenilenmesi, kentsel koruma ilkeleriyle birlikte gerçekleĢtirilmelidir. Bu çerçevede 

kültür mirası niteliği taĢıyan eski kent merkezlerinin bir yandan günün koĢullarına 

göre değiĢerek eskimeye karĢı durmaya çalıĢırken özgün kimliklerini de korumak

56 

zorunda olmaları gerçeği, koruyarak yenilemeyi gerekli kılmaktadır (Özden, 2008: 

46-47). 

2.7.3. Kentsel Yeniden GeliĢtirme 

Yeniden geliĢtirme kavramı ile mevcut yapıların yıkılması ve bu süreçte elde 

edilen kentsel alanın yeni kullanımlara ayrılması kastedilmektedir. Yeniden 

geliĢtirme sürecinde temel amaç; sınırları önceden belirlenen kentsel alanlarda hem 

yapıların hem de alanın bir bütün olarak yitirmiĢ oldukları ekonomik ve toplumsal 

değerleriyle fiziksel ölçünlerine kavuĢturulmasıdır (KeleĢ, 2000: 298). Yeniden 

geliĢtirme sürecinde eskiyen sorunlu kentsel alanlardaki tüm yapılar yıkılıp baĢka bir 

yere taĢınır ve boĢalan alana yeni bir kentsel iĢlev (yeĢil alan, ticaret merkezi, konut 

alanları vb) kazandırılır (Gül, 2006: 1255). Bir kentsel alanın yıkılıp yeniden 

yapılandırılmasını içeren bu uygulamada temel neden, sosyal ve fiziksel olmaktan 

çok arsa değeridir. Ekonomik açıdan değerli olduğu düĢünülen kentsel alanlar, yeni 

ihtiyaç ve taleplere göre yeniden yaratılmaktadır. Uygulama sürecinde alanın 

muhtemel kullanıcıları da düĢünülerek lüks ve üst gelir grubuna hitap eden bir 

yapılaĢmaya gidilmektedir. Böylelikle arsa değerini fiziksel durumuyla da karĢılayan 

prestij mekânlarına dönüĢmüĢ kent mekânlarının elde edilmesi hedeflenmektedir 

(Eke ve Uğurlar, 2005: 382). 

Bu süreçte öncelikli olarak ele alınan kentsel alanlar, ekonomik ve yapısal 

özellikleri iyileĢtirilemeyecek kadar kötüleĢmiĢ olan yoksul mahalleleri olmakta ve 

yoksul konutlarının yıkılarak yerlerine yeni yapılar inĢa edilmesi söz konusu 

olmaktadır (Özden, 2008: 176). Yerel yönetimler için bu yaklaĢım, arazinin 

maksimum kullanımı, daha yüksek zemin alanı ve Ģehir merkezine daha yüksek gelir 

grupları ve bunların aktivitelerinin gelmesi ile avantajlı görünmektedir. Yeniden 

geliĢtirme yaklaĢımı, genellikle müdahale edilen kentsel alanda yaĢamakta olan 

kesimin kentin baĢka bir kısmına yerleĢtirilmesine neden olmaktadır. Bu durum ağır 

sosyal ve çevresel maliyetleri ortaya çıkarmaktadır. Kiracılar, mal sahipleri ve iĢ 

sahipleri için mahallenin yıkımı, sosyal ve psikolojik kayıplara neden olurken, 

sadece eski binalar değil, iĢlevsel bir sosyal sistem de harap edilmektedir (Karadağ, 

2008).

57 

2.7.4. Kentsel Yeniden Üretim 

Kentsel yeniden üretim yok olmuĢ, bozulmuĢ, çöküntüye uğramıĢ alanlarda 

yeni bir kentsel doku yaratılması sürecidir. Yeni kentsel dokunun yaratılması 

sürecinde ıslah edilebilecek ya da çöküntüye uğramıĢ olduğu düĢünülen alanların 

iyileĢtirilerek sürece dâhil edilmesi de söz konusudur. Kentsel dönüĢüm olarak ifade 

edilen sürece tam karĢılık olarak bu kavram kullanılabilmektedir (Özden, 2008: 177). 

Kentsel yeniden üretim sürecinde kentsel (alansal) temizleme söz konusudur. 

Yani çöküntüye uğramıĢ olan bir kentsel alanda yer alan fiziksel dokunun tümüyle 

yıkılıp yerine yeni bir kentsel doku getirilmektedir. Temizleme yönteminde genel 

olarak baĢvurulan yasal yöntem, kentsel arazinin ve yapıların kamulaĢtırılması 

olmaktadır. KamulaĢtırma toplum yararına olan yol, yeĢil alan, eğitim alanı vb 

ihtiyaçları karĢılamak ve kamunun yararına belli fonksiyonları gerçekleĢtirmek için 

yapılır. Kentsel dönüĢüm projelerinde ise bu kavramsallaĢtırmadan uzak bir anlayıĢ 

söz konusudur (Tapan, 2008: 23). 

2.7.5. Kentsel Yenileme 

Kentler tüm canlı varlıklar gibi doğan, büyüyen ve yapıları sürekli olarak 

değiĢen birimlerdir. Kentlerin eskiyen bölgeleri, gerek geliĢmiĢ gerekse geliĢmekte 

olan tüm ülkelerde süreç içinde bir yenileme ihtiyacını/zorunluluğunu ortaya 

çıkarmaktadır. Kentsel yenileme ihtiyacı/zorunluluğu; kentteki yapıların fiziksel ve 

toplumsal açıdan eskimesi sonucu ortaya çıkabildiği gibi belli bir kentsel alanın 

değerini yitirmesi sonucunda da oluĢabilmektedir. Bu süreçte, yapı sahipleri 

kendiliklerinden ya da dıĢsal aktörlerin (arsa spekülatörleri, yerel ya da merkezi 

yönetimler vb) etkisi ile konutlarının yıkılmasına ve yerlerine yüksek kat yoğunluklu 

binaların yapılmasına karar verebilirler (KeleĢ, 2000: 296-297; 2004: 73). 

Genel anlamda kentsel yenileme; “zaman süreci içinde eskiyen, köhneyen, 

yıpranan, sağlıksız/yasadıĢı geliĢen ya da potansiyel arsa değeri üstyapı değerinin 

üzerinde seyrederek değerlendirilmeyi bekleyen ve yaygın bir yoksunluğun hüküm 

sürdüğü kent dokusunun, kamu giriĢimi ya da yardımıyla altyapısının sosyal ve 

ekonomik programlar ile oluĢturulup beslendiği bir stratejik yaklaĢım içinde, günün 

sosyo-ekonomik ve fiziksel Ģartlarına uygun olarak değiĢtirilmesi, geliĢtirilmesi, 

yeniden canlandırılması ve bazen de yeniden üretilmesi göre daha iyi bir çevre

58 

verebilecek duruma getirilmesi eylemi” Ģeklinde tanımlamaktadır (Özden, 2008: 44; 

2006: 217; Ünal vd, 1998: 103; Yiğitcanlar, 2001: 55). 

Kentsel yenilemeye yukarıdaki tanıma paralel biçimde yaklaĢan KeleĢ; 

kentsel yenilemenin baĢlıca üç amaca hizmet eder biçimde kullanıldığını ifade 

etmektedir. Bu amaçlardan biri yoksul yuvalarının temizlenmesi, ikincisi kent 

özeklerinin kentin diğer kesimleri ile olan ekonomik canlılık ayrımlarını gidermek 

üzere yenilenmesi ve üçüncüsü de yerel yönetimlerin akçal olanaklarının 

arttırılmasıdır ( 2000: 297). 

Kentsel yenileme sürecinin kentli bireyler açısından bünyesinde barındırdığı 

belli baĢlı hedefler bulunmaktadır. Bu hedefler doğrultusunda kentsel yenileme 

sürecinde; 

- YaĢam alanları iyileĢtirilerek ve daha iyi bir yaĢam kalitesi sunularak alanda 

yaĢayanlara fayda sağlanmalıdır, 

- Gelir seviyesi düĢük evsahiplerine daha iyi konut olanaklarına 

kavuĢabilmeleri için konut yardımları verilmelidir, 

- Kentsel alanlara sahip çıkma, daha iyi bakım ve kullanım güdüsü yaratma 

adına, mülk sahipliğinin önemi göz önünde bulundurularak kiracıların da 

evsahibi yapılması hedeflenmelidir (Aaen 1999‟dan aktaran Özden, 2008: 

47-48). 

Kentsel yenileme; bir kentsel alandaki binaların, sokakların, kanalizasyon 

sisteminin düzeltilmesi, onarımı ya da yeni baĢtan yapılanmasından sorumlu 

planlamacının kenti tümüyle sağlıklı bir yapıya kavuĢturabilmesinin temel aracıdır. 

Yenileme sürecinde plancının tek sorunu, fiziksel anlamda iyileĢtirmeler/düzeltmeler 

yapmak değildir. Kentsel yenileme; değiĢim içinde olan bir kentsel alanın 

sorunlarının çözümüne yönelik olarak ekonomik, fiziksel, sosyal ve çevresel koĢullar 

göz önünde bulundurularak alana yönelik geliĢtirilen proje Ģeklinde ele alınmalıdır. 

Plancı kentsel yenileme ile aynı zamanda değer kaybına uğramıĢ kentsel alanlarda 

ortaya çıkan toplumsal sorunların önüne geçmeye çalıĢmalıdır. Bu nedenle kentsel 

yenileme, sadece teknik bir süreç olmayıp aynı zamanda toplumsal bir olgu özelliği 

de taĢımaktadır ve her kent kendi fiziksel, sosyal, politik ve ekonomik koĢuları

59 

çerçevesinde ele alınmalı ve politikalar geliĢtirilmelidir (Küntay, 1997: 132-133; 

Erden Erbey, 2004: 80). 

Yenileme politikaları önceleri dar kapsamlı hedeflerle geliĢtirilmiĢ ve 

standardın altında kalan konut alanlarını yok etmenin bir aracı olarak görülmüĢlerdir. 

Sosyal ve ekonomik açıdan çöküntü içinde olan alanların problemlerine çok boyutlu 

yaklaĢılmaya baĢlandıkça yenileme eyleminin çöküntü mahallelerinde kapsamlı bir 

dönüĢümün gerçekleĢtirilmesini sağlayacağı öne sürülmüĢtür (Bailey, 2005: 171). 

Günümüzde uygulanan projelerde bu kapsamın konut alanlarıyla birlikte kentlileri de 

kapsadığı ve mekânlarla birlikte kullanıcılarının da dönüĢtürüldüğü görülmektedir. 

Kentsel yenileme kavramı, kentsel yerleĢim alanlarının kalitesini yükseltmek 

amacına dayalı fiziksel bir müdahaleye karĢılık gelmektedir. Bir diğer ifade ile 

yenileme sürecinde, eylem türü olarak yıkma ve yeniden yapma söz konusudur. Bu 

tarz bir yaklaĢım sonucunda kentsel dokuda eskiye iliĢkin herhangi bir referans 

bulmak olanaksızlaĢmaktadır (Tekeli, 2003: 5; Yılmaz, 2005: 580; Bilsel vd, 2003: 

55; Özden, 2008:176). 

Günümüzdeki kentsel dönüĢüm yaklaĢımı, daha çok fiziksel planlama 

temeline dayanmaktadır. Oysa kentsel dönüĢüm, toplumsal bir proje olarak 

algılanmalı ve fiziksel planlama bunun araçlarından biri olarak ele alınmalıdır. 

Kentsel dönüĢüm sürecinde dönüĢüm alanı ilan edilen alanlarda yapılan mekânsal 

değiĢikliklerin yanı sıra, o alanlarda yaĢayan kesimlerin yaĢamları da kaçınılmaz 

olarak değiĢmektedir (Çakılcıoğlu ve Cebeci, 2003: 298). Kentlerin yenilenmesi ve 

canlandırılması sürecinde hayata geçirilen projelerin baĢarılı olabilmesi için; 

projelerin alanın kendi yerel özellikleri dikkate alınarak üretilen modeller 

doğrultusunda uygulanması, görsel ve mekânsal nitelikler kadar sosyal boyutun da 

göz önünde bulundurulması, dönüĢüm alanında yaĢayan sakinlerin sürece dâhil 

edilmesi ve projeler tamamlandığında orada ikametinin garanti edilmesi 

gerekmektedir (Özden, 2008: 105; ġahin, 2008: 79; Dülger Türkoğlu; 2007: 260; 

Gürler, 2005: 644; +Ġvme, 2007: 43, 52; Cömertler, 2003: 223; Atkinson, 2005: 91; 

+Ġvme, 2007: 52, 55; ġen, 2006: 73; Yılmaz, 2005: 595). DönüĢüm alanında yaĢayan 

kesimlerin katılımının sağlanmasının en önemli katkısı; halkın yaĢadığı çevreye dair 

sorunları biliyor olmasıdır. Bu nedenle gerek projenin baĢında sorun tanımlanırken

60 

gerekse uygulama aĢamasında o alanda yaĢayanların sürece dâhil olması oldukça 

önemlidir (Hague, 2005: 185; Aksu Kaya vd., 2007: 156; Tapan, 2008: 13; Atkinson, 

2005: 88). Ancak kentsel dönüĢüm süreçlerinde katılım genellikle bir nakarat gibi 

sürekli tekrarlanan, ancak ihmal edilen ve yeterince üzerinde durulmayan bir konu 

olmaktadır (Özdemir, 2003: 395). Oysa bir kararın meĢruiyet kazanması için yasa ve 

yönetmelik çıkarmak yeterli değildir. Karar, geniĢ kitlelerce benimsenip kabul ve 

destek gördüğü oranda meĢruiyet kazanabilir (Gül, 2006: 1254; Çakılcıoğlu ve 

Cebeci, 2003: 296). Aksi durumda yönetsel ve ekonomik erki elinde bulunduranlar 

tarafından hazırlanan ve hayata geçirilen, bir diğer ifade ile yukarıdan yerele empoze 

edilen bir dönüĢümün dönüĢüm alanlarında yaĢayan kesimleri yerinden etme ihtimali 

oldukça yüksek olacaktır (Hague, 2005:186). 

Kentsel dönüĢüm/yenileme, bir stratejiler bütünü dâhilinde 

gerçekleĢtirilebilecek bir süreçtir. Bu sürecin kültürel ve toplumsal boyutları da 

olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Bu stratejileri oluĢturup uygulamada yerel 

yönetimlere önemli görevler düĢmektedir. Yerel yönetimler, bu görevlerini, alanın 

sosyo-kültürel, ekonomik ve fizik-mekânsal niteliklerine göre, farklı kurum ve 

kuruluĢlarla paylaĢarak, bir iĢ bölümü yaparak gerçekleĢtirmelidirler (Özden, 

2000/2001: 265). Kentsel dönüĢümün çok boyutlu, birden çok disiplini içine alan bir 

uygulama alanı oluĢturmasından dolayı, kent yenileme kararları ve uygulamaları, 

kamu yönetimi birimlerinin yanında (merkezi yönetim bazında bakanlıklar, yerel 

yönetim birimleri, kent yöneticileri) farklı meslek gruplarının (Ģehir ve bölge 

plancısı, mimar, hukukçu, sosyolog vb) da katılımını gerektirmektedir. Bu iki grup 

yanında, dönüĢüm uygulamalarının yerellik özelliğini ön plana çıkaran ise yerel 

halktır (sivil toplum örgütleri, mal sahipleri, kiracılar, baskı grupları) (ġahingür ve 

Müderrisoğlu, 2005: 513; Genç, 2003:442). 

Kent yalnızca yapı yığınlarıyla sınırlı, isimsiz sakinlerine mal ve hizmet 

sağlamak için tasarlanmıĢ bir yerleĢim yeri değildir. Tam tersine yurttaĢların gönüllü 

etik birliğine, katılımına, ortak bir kentli kültürüne ve topluluk bilincine dayanan bir 

araya gelmiĢliğin adıdır (Duru, 2001: 357; Bookchin, 1999: 15). Bir diğer ifade ile 

kent, semt, mahalle gibi ölçekler ya da en genel anlamıyla mekânlar; sadece fiziksel 

ve demografik olarak ölçülebilen sayısal büyüklükler değil, belli bir tarihsel 

dönemde, belirli toplumsal sınıflar tarafından belirli maliyetler ödenerek sosyal

61 

olarak kurulmuĢ ölçeklerdir (ÇavuĢoğlu, 2004: 33-34; Çizmeci ve Çınar; 2007: 275; 

KurtuluĢ, 2006: 9). Bu özelliğinden dolayı da kentler öncelikle kentlilerin konusu 

olarak ele alınmalıdır. Kenti kurmak, düzenlemek, yenilemek, değiĢik alanların 

uzmanlarından önce kentlilerin iĢidir. Ġnsanlar kentleri üzerine karar verme yetkisini 

ne merkezi iktidara ne yerel yönetimlere ne de kent konusunda evrensel bir 

bilimselliğin taĢıyıcısı olduğunu iddia eden uzmanlara bırakmalıdırlar. Kentlilerin 

etkin katılımı olmadan onlar için iyi bir kent kurulamaz (Bumin, 1990: 18,20) 

Kentsel mekâna iliĢkin en acil ihtiyaçları, talep ve öncelikleri en iyi 

tanımlayabilecek olanların o alanlarda yaĢayan yerleĢimciler olduğu gerçeği göz 

önünde bulundurulmalıdır. DönüĢümün gerekli olduğu düĢünülen kentsel alanlarda o 

alanda yaĢayan kesimler, sürece ne kadar etkin katılırlarsa öncelikleri de o kadar çok 

karĢılanabilir. Bu nedenle hiçbir kentsel uygulama ondan doğrudan etkilenecek olan 

kesimlerin görüĢ ve önerileri alınmadan yapılmamalıdır (Robert, 1999: 61). Bu 

ifadeler Bumin‟den yapılan Ģu alıntıyla kısa bir biçimde özetlenebilir: 

“Bir ülkedeki merkezi-yerel iktidarların konut politikasını ve kent 

planlamasını kendi istedikleri gibi yönlendirmeleri „despot‟luktur. Ġnsanlar 

bir kenti doldurmak için değil, kentler insanları barındırmak için varsa; 

değiĢik kültürden insanlar oturacakları konutlar ve yaĢayacakları kentler 

üzerinde söz sahibi olmalıdırlar. Kentliler istek ve gereksinimlerini 

tartıĢabilecekleri, bunların karĢılanması için çözümler önerebilecekleri bir 

ortam bulduklarında, belki daha iĢin baĢından kentsel dönüĢümü 

istemeyecek (Bumin burada sosyal konutlar demektedir, vurgu 

değiĢtirilmiĢtir), ulaĢım, dinlenme, kültür, sağlık, eğitim vb sorunlarının 

çözümü için hayat biçimlerine çok daha uygun ve pratik çözümler 

bulabilecektir” (1990: 148-149). 

2.7.6. Kentsel SoylulaĢtırma 

Kentsel mekânda ortaya çıkan herhangi bir fiziksel dönüĢümün soylulaĢtırma 

olarak ifade edilebilmesi için üzerinde uzlaĢılmıĢ bazı koĢullar bulunmaktadır. Bu 

koĢullar genel olarak Ģu Ģekilde ifade edilmektedir; 

- DüĢük gelir grubunda yer alan kesimlerin yerinden edilmesi ve bu 

kesimlerin yerine yüksek gelir gruplarının yerleĢmesiyle yeni bir sosyal 

ayrıĢma yapısının ortaya çıkması,

62 

- Yapılı çevrede gözle görülür biçimde fiziksel dönüĢümün yaĢanması ve yeni 

yapıların inĢasından çok tarihi yapıların dönüĢtürülmesi, 

- Kentin değer kaybetmiĢ konut alanlarında baĢlaması, 

- Sosyal statü ve yaĢam standardı açısından birbirine benzer kesimlerin bir 

arada yaĢadığı konut alanlarının yaratılması, 

- Arsa ve konut piyasasında değerlerin yeniden tanımlanarak inĢaat 

sektöründe yeni fırsatların yaratılması, 

- Eski sahiplerinin gönüllü ya da gönülsüz olarak yerinden edilmesi (Warde 

1991‟den aktaran Özdemir Sönmez, 2006: 122; Uysal, 2006: 81). 

Ġlk kez 1963 yılında Ruth Glass tarafından kavramsallaĢtırılan soylulaĢtırma, 

1980‟li yıllara kadar iĢçi sınıflarının ya da dar gelirlilerin yaĢamakta olduğu Ģehir 

merkezindeki tarihi binalara, orta ve üst sınıfların bu grupları yerlerinden ederek 

yerleĢmesi ve buradaki yapıları rehabilite etmesi sürecini ifade etmek için 

kullanılmıĢtır. 1980‟li yıllarla birlikte ise sürecin anlamı ve kapsamı önemli ölçüde 

değiĢmiĢtir. Önceleri değer kaybına uğramıĢ tarihi yapıların üst-orta sınıflarca ele 

geçirilip rehabilite edilmesi ve sakinlerinin bu alanları terk etmesi söz konusuyken; 

günümüzde yüksek gelir gruplarının yoksul/marjinal kesimleri yerlerinden etme 

özelliğini korumakla birlikte yapıların değer kaybı ve restorasyonundan öte, rant 

aracı olarak görülen tüm yerleĢmelerin (gecekondu bölgeleri, sosyal konutlar vb) 

yıkılarak yerlerine lüks konut ve tüketim alanlarının inĢa edilmesi Ģeklinde 

yaĢanmaktadır (Ġslam, 2003: 160-161). 

Kentlerin birbiriyle kıyasıya bir yarıĢa girmesi ve yarıĢan kentler 

ekonomisinin ortaya çıkmasına paralel olarak soylulaĢtırma, bir kentsel birikim 

stratejisi haline gelmiĢtir (Smith, 2006: 26). Etkinliğini günden güne arttıran 

neoliberal küreselleĢme politikalarının etkisiyle kentsel mekân, günümüzde sermaye 

birikiminin kaynağı olarak öne çıkmaktadır. Bu durum kente yönelik geliĢtirilen her 

türlü uygulamanın sermayenin beklenti ve kurallarına göre oluĢturulmasına neden 

olmaktadır. Burada rantı maksimum düzeye çıkarma çabaları söz konusu olmakta ve 

rant artıĢını karĢılayamayacak kesimlerin yerinden edilmesi sonucu karĢımıza 

çıkmaktadır. Piyasa mekanizmasının belirleyici olduğu bu süreçte, bazı kesimler

63 

(sermaye kesimi ve varsıl gruplar) daha avantajlı olurken sınıfsal ve mekânsal 

ayrıĢma da artmaktadır. Çünkü bu alanlardan elde edilen rant, burada yaĢayanlara 

kalmamaktadır. Bu nedenle de eski kent merkezlerinde gerçekleĢen soylulaĢtırma, 

sorunları çözmek yerine adeta bu alanlarda yaĢayan yoksul/marjinal kesimlerin 

sırtına yüklemekte ve yerlerinden olmalarına neden olmaktadır (ġen, 2007a: 184, 

192-193). 

SoylulaĢtırma, kent merkezinde yer alan fiziksel ve sosyal köhnemenin 

yaĢandığı konut alanlarının rehabilitasyonu sonucunda, rehabilite edilen alan 

genelinde sosyal sınıfın ve mülkiyet değiĢiminin gerçekleĢmesi olarak 

tanımlanmaktadır. Mülkiyet değiĢimi sürecinde, düĢük gelirli kiĢilerin yerini yüksek 

gelirli kiĢiler almaktadır. Kentsel alanın asıl sahipleri ve kullanıcıları farklı sosyal 

sınıf, kültür, gelir düzeyi ve yaĢam tarzı olan kiĢilerle yer değiĢtirmekte daha doğrusu 

yerlerini bu kiĢilere bırakmaktadır (Ergün, 2006: 15). 

Genel olarak ifade edilecek olursa soylulaĢtırmanın temelinde yüksek gelirli 

kesimlerin düĢük gelirli kesimlerin yerini alması yatmaktadır (Andersen, 2005: 156). 

Bir diğer ifade ile soylulaĢtırma, eski kent merkezleri ile tarihi kent içindeki alanların 

mekânsal ve sınıfsal değiĢimini ifade etmektedir. Bu alanlarda yer alan yapıların 

yenilenmesi veya yıkılıp yeniden yapılması ile birlikte kentsel mekânın mülkiyet 

değerlerinde bir artıĢa yol açarak piyasadaki el değiĢtirmelerin dayatıldığı bir süreç 

Ģeklinde yaĢanmaktadır. El değiĢtirmeler, mekânda yaĢamakta olan sosyal sınıfların 

yerine yeni bir sınıfın gelmesini de olanaklı kılmaktadır (ġen, 2007b: 60; 2006: 66). 

SoylulaĢtırma süreci genel olarak üç aĢamada gerçekleĢmektedir. Çok küçük 

bir yer değiĢtirmeyle baĢlayan birinci aĢamada; yeni gelenler bazı konutları satın alır 

ve yenilerler. Ġkinci aĢamada bahsedilen semt ya da mahalledeki mülk fiyatları - 

kiralar artmaya baĢlar ve kira farkı hissedilir oranlara ulaĢır. Bunun sonucunda 

bölgenin-semtin düĢük gelirli eski sakinleri yer değiĢtirmeye ve baĢka daha ucuz 

bölgelere taĢınmaya baĢlarlar. Son aĢamada ise; fiyatlar büyük oranlarda yükselir ve 

alanın eski sakinleriyle yeni sakinleri arasında yer değiĢtirme zorla oluĢmaya baĢlar 

ve süreç eski sakinlerin yerini hemen hemen tamamen yeni sakinlerin alması ile 

tamamlanır (Ergün; 2006: 20).

64 

Üst-orta sınıflardan bireylerin kentlerin belli semtlerine yerleĢmesi anlamına 

gelen soylulaĢtırma sürecinde, fiziksel çevrenin iyileĢtirilmesi ve dönüĢtürülmesi 

kadar nüfus dönüĢümleri de ön plana çıkmaktadır. Türkçede mutenalaĢtırma, 

nezihleĢtirme, seçkinleĢtirme gibi kavramlarla da ifade edilen soylulaĢtırma, genel 

anlamda sosyo-ekonomik yenileme olarak ifade edilebilir (Özden, 2008: 169). Bu 

süreçte kentsel mekâna yeni gelen grup açısından bakıldığında mekânın kalitesinin 

arttığı izlenimi oluĢsa da alanı terk etmek zorunda kalanlar açısından yerinden 

edilme, belirsizlik, sosyal anlamda dıĢlanmıĢlık gibi sonuçlar ortaya çıkabilmektedir 

(Özden, 2008: 174). Glass‟ın aĢağıdaki ifadeleri soylulaĢtırma sürecinin genel 

hatlarını net bir biçimde ortaya koymaktadır: 

“Teker teker Londra‟nın birçok iĢçi sınıfı mahallesi orta sınıflar (üst-orta 

ve alt-orta) tarafından istila edildi. Eski püskü, sade (alt ve üst katlarda 

ikiĢer odası bulunan) küçük kulübemsi evler, kira sözleĢmeleri sona 

erdiğinde el geçirildi ve zarif ve pahalı konutlar haline geldi… Bir 

mahallede bu soylulaĢtırma süreci bir kere baĢladı mı, orada yaĢamakta 

olan iĢçi-sınıfı sakinlerin hepsi ya da büyük bir çoğunluğu yerlerinden 

edilene ve mahallenin tüm sosyal dokusu değiĢene kadar hızla devam eder” 

(Glass 1963‟ten aktaran Ġslam, 2003: 160; Smith, 2006: 20). 

SoylulaĢtırma, kentsel dönüĢüm sürecinde oluĢan konut pazarının etkisiyle, 

daha önce düĢük gelirli kesimlerin oturduğu kent içi bölgelerine, mahallelerine orta 

ve yüksek kesimlerce yerleĢilmeye baĢlaması sonucu oluĢan kentsel dinamik olarak 

tanımlanabilir (Karaman, 2006: 71). Kentsel yeniden yapılanmanın bir parçası olan 

soylulaĢtırma, gerilemiĢ eski kent içi alanların gerek mekânsal gerekse sınıfsal 

değiĢiminin çarpıcı bir örneğidir. SoylulaĢtırma, yeni orta sınıf ve iĢçi sınıfı olmak 

üzere iki farklı sınıfın karĢılaĢması biçiminde baĢlayıp, iĢçi sınıfının yerinden 

edilmesi ile sonuçlanmaktadır. Dolayısıyla neden ve sonuçları itibariyle politik bir 

alana da iĢaret etmektedir. Çünkü soylulaĢtırma gerçekleĢme koĢulları ve sonuçları 

itibariyle mekânsal ve toplumsal ayrıĢma ile toplumsal eĢitsizlik yaratan bir etkiye 

sahiptir. Günümüzde ise uluslararası ölçekte yaygın olarak uygulanan neoliberal 

politikalar, bu olumsuz etkileri arttırmaktadır. Gerek genel politikalarda gerekse 

kentsel politikalarda oldukça etkili olan neoliberal politikalar, kentsel yeniden 

yapılanmanın bir boyutu olan soylulaĢtırmanın yol açtığı olumsuz sonuçlara dair

65 

politikalar üretmede yetersiz ve kayıtsız kalmaktadır. YaĢam koĢulları iyice gerilemiĢ 

olan iĢçi sınıfı ve gelir düzeyi gerilemiĢ diğer marjinal grupların kent içindeki konut 

seçenekleri, uygulanan bu politikaların etkisiyle sınırlanmakta hatta kentsel yaĢamın 

olanaklarından mahrum bırakılmaktadırlar. Bir baĢka boyutuyla ise soylulaĢtırma ile 

eski kent içi alanlarında mülkiyet ve arazi değerleri üzerinden kentsel rantlar 

yaratılarak yine belirli sınıflar ayrıcalıklı konuma gelmektedirler. Bu durum 

kaynakların bölüĢümü açısından da eĢitsiz bir ortam yaratmaktadır (ġen, 2005: 128). 

SoylulaĢtırmaya özellikle yerinden etme meselesi üzerinden bakıldığında, 

soylulaĢtırmanın gerilemiĢ bir semtin veya mahallenin iyileĢtirilmesinden öte bir 

süreç olduğu görülmektedir. GerilemiĢ eski kent içi alanlarının yoksul ve marjinal 

gruplardan kurtarılması biçiminde destek gören soylulaĢtırma; var olan sorunlara 

yönelik bir politika önerisinden yoksun oluĢu ile aslında marjinalleĢmeyi arttıran bir 

etkiye sahiptir. SoylulaĢtırılan alanlarda ise kentsel hizmetlerin iyileĢtirilmesi ve 

yenileĢtirilmesi sonucu ortaya çıkan dıĢsallıklardan sadece belirli bir kesim 

faydalanmıĢ olmakta ve toplumsal eĢitsizlik artmaktadır (ġen, 2005:156). 

2.7.7. Kentsel DönüĢüm 

Genel bir ifade ile kentsel dönüĢüm; bütün yenileme kavramlarını eĢzamanlı 

olarak kapsayan, sürekliliği olması gereken ve her aĢamada toplumun bütün 

katmanlarını içermesi gereken çok boyutlu bir süreç olarak tanımlanabilir (ġahingür 

ve Müderrisoğlu, 2005: 512). 

Kentsel dönüĢüm, birçok etmene bağlı olarak yaĢamın her anında ve alanında 

gerçekleĢen, sürekli bir değiĢim özelliğine sahip bir süreç olarak ifade edilebilir. 

DönüĢüm; sosyal, psikolojik, kültürel, politik, ekonomik vb birçok faktörü bir arada 

barındıran ve makro ölçekten mikro ölçeğe uzanan bir süreçtir. Süreçte kent 

yaĢamını paylaĢan ve belirli biçimlerde yeniden üreten tüm aktörler, önemli roller 

almaktadırlar. Kavram bu açıdan değerlendirildiğinde, gerek kentlilerin kendi 

içlerinde oluĢturacakları gerekse yönetim birimleriyle sağlanacak iletiĢim ortamları 

ve iliĢkilerin taĢıdığı önem de ortaya çıkmaktadır (Ġncedayı, 2004: 60-61). 

Kentsel dönüĢüm; kentin tümünün ya da bir bölümünün mevcut Ģekil ve 

görüntüsünden baĢka bir Ģekil veya görüntüye geçmesi/geçirilmesi olarak ele 

alınmaktadır (Aydın, 2008: 5). Kentlerde yaĢanan dönüĢümler kimi zaman mekân ve

66 

yaĢam kalitesini arttırma Ģeklinde ortaya çıkarken; kimi zaman da mekânın 

ekonomik, sosyal, çevresel ve fiziksel bozulması olarak yaĢanmaktadır. Ancak 

kentsel dönüĢüm her halükarda belli bir zaman aralığında sürekli gerçekleĢen bir 

olgudur. Kent planlaması açısından kentsel dönüĢüm; kentsel alanlardaki belirli bir 

zaman aralığında ekonomik, sosyal fiziksel ve çevresel çökme ve bozulmaya çözüm 

arayan/getiren bir müdahale biçimi olarak görülmektedir (Akkar, 2006: 29). 

Turgut ve Ceylan kentsel dönüĢümü; farklı nedenlerle sorun yaĢanan ve 

giderek hastalıklı bir dokuya dönüĢen kentsel alanlarda ortaya çıkan mekânsal 

sorunların sosyal, ekonomik, çevresel, ekolojik ve yasal tabanlı bir bütünsellik 

çerçevesinde ele alınarak sorunların giderilmesine yönelik strateji ve eylemleri 

hazırlama/uygulama süreci olarak ifade etmektedir (2010: 44). 

Kentsel dönüĢüm projeleri; kent içinde yenileĢtirme, koruma, sağlamlaĢtırma 

ve sağlıklaĢtırma amaçları ile belli bir program dâhilinde yeniden düzenlenmesi 

gereken alanları kapsayan ve temelde konut sorununu çözerek sorunlu alanları kente 

kazandırmayı hedefleyen uygulamalardır (Bayraktar, 2007: 44). 

Kentsel dönüĢüm projelerinin genel olarak kentlerde ortaya çıkan dört 

olumsuz geliĢmeye karĢı hazırlandığı ve uygulandığı ileri sürülmektedir. Bu 

doğrultuda kentsel dönüĢüm projelerinin; göç ve nüfus artıĢı gibi nedenlere bağlı 

olarak sağlıksız ve plansız geliĢen kentlerin sağlıklı ve çağdaĢ yapıya 

kavuĢturulması; eskimiĢ ve iĢlevini yitirmiĢ sanayi alanlarının yeni iĢlevlerle kente 

kazandırılması; tarihi değeri olan alanların restore edilmesi ve deprem vb doğal 

afetlerden dolayı yıpranan/yıkılan kentsel alanların yenilenmesi ya da yeniden 

yapılandırılması amacıyla hayata geçirildiği ifade edilebilir (Aydın, 2008: 6). 

Kentsel dönüĢüm bozulma, çökme, köhneme olan kentsel alanın ekonomik, 

sosyal, fiziksel, çevresel ve kültürel koĢullarının kapsamlı ve bütüncül bir anlayıĢa 

iyileĢtirilmesine yönelik olarak hayata geçirilen strateji ve eylemler bütünü olarak 

tanımlanabilir (ġahin, 2008: 76; Roberts ve Sykes, 2000: 17; Lang, 2005: 8; Göz, 

2008: 8; Gül, 2006: 1254; KocabaĢ, 2006: 10). Bu kapsamda; kentsel bozulma 

süreçlerinin anlaĢılması ve üzerinde uzlaĢılması, düĢük yaĢam koĢullarının 

iyileĢtirilerek fiziksel ve sosyal altyapı eksikliklerinin giderilmesi, sorunların 

eĢgüdümlü ve sürekli bir biçimde çözümlenmesi, yeni alanlar yaratmak yerine

67 

mevcut kentsel alanların planlanması ve kentsel dokuda yitirilmiĢ değerlerin yeniden 

sağlanması, gibi vurgular kentsel dönüĢümde sıklıkla dile getirilmektedir (Yıldırım, 

2006: 8; Akkar, 2006: 29). 

KocabaĢ kentsel dönüĢümü; “toplum tabanlı yenileştirme aracılığı ile en 

yoksul mahallelerde yaşayan vatandaşların koşullarının iyileştirilmesi ve aynı 

zamanda doğal ve yapılaştırılmış tarihi çevrenin korunması ve kentsel alanların 

çevresel performanslarının iyileştirilmesine ilişkin ölçüler aracılığı ile kentsel 

yapılaşmanın/gelişmenin olumsuz çevresel etkisini azaltan, kent ve kasabaların 

ekonomik yarışabilirliğini desteleyen ortaklık tabanlı eylem programlarını 

uygulamayı hedefleyen, bütünleştirilmiş kamu sektörü öncülüğünde yürütülen bir 

süreç” olarak tanımlamaktadır ( 2006: 10). 

Turok, kentsel dönüĢümün üç ayırt edici özelliği belirlenerek 

tanımlanabileceğini ifade etmektedir. Buna göre kentsel dönüĢüm; 

- Bir mekânın doğasını değiĢtirmeyi ve mekânda yaĢayan halk ile mekânın 

geleceğinde söz hakkı bulunan tüm aktörleri sürece dâhil etmeyi amaçlar, 

- Bölgenin sorunlarına ve potansiyellerine bağlı olarak devletin temel iĢlevsel 

sorumlulukları ile kesiĢen hedef ve faaliyetleri içerir, 

- Ortaklığın kurumsal yapısı değiĢkenlik gösterse de genellikle farklı 

paydaĢlar arasında iĢleyen bir ortaklık yapısı içerir (Turok, 2005: 25). 

Kentsel dönüĢümün temel amaçları Ģu Ģekilde sıralanabilir: 

- Toplumsal bozulma ve çatıĢmaların nedenlerinin araĢtırılarak, bu durumun 

ortadan kaldırılmasına yönelik uygulamaları hayata geçirerek kentsel 

alanların çöküntü bölgesi haline gelmesini önlemek, 

- Kentin hızla büyüyen, değiĢen ve bozulan dokusunda ortaya çıkan yeni 

fiziksel, ekonomik, çevresel ve altyapısal ihtiyaçlara göre kentsel alanların 

yeniden geliĢtirilmesini sağlamak, 

- Kentsel refah ve yaĢam kalitesini arttırıcı bir ekonomik kalkınma modeli 

ortaya koymak,

68 

- Kentsel alanların etkin bir Ģekilde kullanımını sağlayan ve gereksiz kentsel 

yayılmayı önleyen stratejiler belirlemek, 

- Sivil toplumun, yerel halkın, yöneticilerin, meslek odalarının, 

akademisyenlerin vb katılımını sağlayan yaklaĢımlar geliĢtirmek, 

- DönüĢüm alanı ilan edilen kentsel alanların kentin geneli ile 

bütünleĢtirilmesi (Yıldırım, 2006: 8; Akkar, 2006: 30; ġahin, 2008: 77; 

Friesecke; 2007: 6, 9; Gül ve Dulupçu, 2010: 159; Dickinson, 2005: 225; 

Hemphill vd., 2002: 353-354; Kuzu, 2005: 253; Karadağ, 2008; Erden, 

2006: 76). 

Kentsel dönüĢüm kavramını net olarak ortaya koyabilmenin önemli bir yolu 

da dört temel boyutu (ekonomik, sosyal, fiziksel ve yönetsel) incelemektir. 

Ekonomik bakıĢ açısı, her Ģeyden önce iĢ imkânları ve gelirle ilgilenir. Öncelikli 

alanın içinde veya çevresinde istihdam olanaklarının nitelik veya niceliğini 

arttırmaya çalıĢır ve/veya daha geniĢ yerel emek piyasasında rekabet edebilmeleri 

için yerel halkın becerilerini ve iĢe kabul edilebilirliğini arttırmaya çalıĢır. Sosyal 

boyut daha çeĢitlidir ve bir bölgedeki yaĢam kalitesi ve sosyal iliĢkiler ile ilgilenir. 

Sağlık, eğitim, suç, konut ve kamu hizmetlerine eriĢimle ilgili koĢulları içerebilir. 

Fiziksel boyut; temel altyapı, konut stoku ve çevre ile ilgilenir. Ayrıca, bölgenin 

içinde bulunduğu kent ile arasındaki ulaĢım ve elektronik bağlantılarını da içerir. 

Yönetsel boyut; yerel karar verme mekanizmasının yapısı, yerel halkla iliĢkiler, diğer 

grupların katılımı ve liderliğin özelliği ve türü ile ilgilenir (Turok, 2005: 26). 

Kentsel dönüĢüm uygulamalarının baĢarılı olup olmadıklarına iliĢkin farklı 

görüĢler bulunmaktadır. Bu görüĢlerden biri dönüĢüm alanı ilan edilen yere 

odaklanmakta ve alanın fiziksel anlamda iyileĢtirilmesiyle ilgilenmektedir. Bu görüĢe 

göre, sorun alanları standardın altında kalan konutların yoğun olarak bulunduğu 

bölgelerdir ve bu konutların ıslah edilmesi ya da ortadan kaldırılması dönüĢüm 

projesinin baĢarı kriteri olmaktadır. Kentsel dönüĢüme iliĢkin bir diğer görüĢ, 

dönüĢüm alanlarında yaĢayan insanlar üzerinde odaklanmaktadır. Bu bakıĢ açısından 

bakıldığında kentsel dönüĢümün amacı, bu insanların yaĢam koĢullarının 

iyileĢtirilmesidir. DönüĢüm bu alanlarda yaĢayan grupların sosyal ağlarını ya da 

düzenlerini bozmamalıdır. Bu görüĢe göre kentsel dönüĢüm projelerinin temel baĢarı

69 

kriteri, dönüĢüm alanında yaĢayan kesimlerin o alanda kalmalarını sağlamaktır. 

Kentsel dönüĢüm sürecinde konutların ıslahı söz konusu olabilse de mülkiyet hakkı, 

o alanda yaĢayan kesimlere ait olmalıdır (Bailey, 2005: 173). Her iki görüĢ bir arada 

ele alındığında ilk anlayıĢın günümüz kentsel dönüĢüm süreçleri ile örtüĢtüğü, ikinci 

anlayıĢın ise kentsel dönüĢüm eğer bir zorunluluk ise nasıl olması gerektiğini 

gösterdiği görülmektedir. 

Günümüzde kentlerin sermaye tarafından cazip yatırım alanı olarak görülmesi 

ve küresel süreçlere eklemlenebilmenin yolunun küresel sermayeye hitap eden 

kentlerin varlığına bağlı olduğu anlayıĢı dünya genelinde kentleri ön plana 

çıkarmıĢtır. Bu doğrultuda küresel ağlara dahil olma kaygısındaki (geliĢmekte olan 

ülkeler baĢta olmak üzere) tüm ülkelerde kentsel politikalar ve projeler ön plana 

çıkmaktadır. Kentlerin tarihsel süreçte olduğu gibi günümüzde de kalkınmıĢlığın ve 

geliĢmiĢliğin göstergesi olarak görülmesi, merkezi ve yerel yönetimleri kentlerin 

yeniden yapılandırılması konusunda hummalı çalıĢmalar yapmaya itmiĢ ve bu 

doğrultuda kentler, kentsel dönüĢüm projeleri ile adeta baĢtan yaratılır hale gelmiĢtir. 

Tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de özellikle Ġstanbul gibi büyük kentler kentsel 

dönüĢüm projeleri ile yeniden yapılandırılmakta ve küreselleĢme sürecinde ön plana 

çıkarılmaya/cazip hale getirilmeye çalıĢılmaktadır.

70 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

KURAMSAL ÇERÇEVE 

SOSYAL DEVLET ANLAYIġINDAN KÜRESELLEġMEYE KENTLER 

Tarihsel süreç içinde kentler, toplumsal eĢitsizliklerin ve bu eĢitsizliklere 

paralel olarak mekânsal ayrıĢmaların mekânı olmuĢlardır (Sert vd, 2005: 109). 

Ortaya çıkıĢından günümüze değin yoksulluk, ayrıcalık, güç ve çıkar sorunlarını 

bünyesinde barındıran bir kavram olan kent; hem bir yaĢam çevresini hem de sürekli 

akıĢ içinde bulunan bir toplumsal pratiği anlatmaktadır. Bu ifadeden hareketle, 

insanlık tarihi içinde kentin; yöneten-yönetilen, egemen-bastırılan, sömürensömürülen 

çeliĢkilerini ve toplumsal mücadeleleri içinde barındıran bir kavram 

olduğu söylenebilir (Doğan, 2001: 97). 

Sanayi Devrimi sonrasında kentler, kapitalizm açısından emeğin yeniden 

üretiminin mekânı olarak algılanmıĢtır. Bu dönem kentlerini sanayi faaliyetleri 

biçimlendirmiĢ ve kentler sanayinin öncelikli yer seçimine göre oluĢmuĢlardır (Sert 

vd, 2005: 102). Bu dönemde kent; ekonomik, toplumsal ve kültürel bir bütün olarak 

algılanmaya baĢlamıĢtır. Bu bütünlüğün temel nedeni, kentin ekonomik geliĢmesine 

katkıda bulunma çabasından kaynaklanmaktadır. Sanayi Devrimiyle ortaya çıkan 

yeni birikim tarzının bir sonucu olan bu durum, toplu tüketim hizmetleri ve kent 

planlaması gibi anlayıĢları da ortaya çıkarmıĢtır. Kentleri ekonomik geliĢme ve 

toplumsal modernleĢmenin merkezi olarak gören bu yeni durum, kentin ekonomik 

büyümesine katkı sunarken, toplumsal refahın ve bütünleĢmenin oluĢumuna da 

hizmet etmiĢtir (Kaygalak, 2009: 45). Bu dönemde kentler; sanayinin, emeğin ve 

sermayenin hızla yoğunlaĢtığı yerler olmuĢ ve üretim sisteminin merkezi haline 

gelmiĢtir (Kaygalak, 2008: 50). 

Sanayi Devrimi‟nin ürünü olan kentler materyal akıĢ sistemlerindeki 

konumlarıyla tanımlanmaktadırlar. Bu kentler, deniz limanları kıyısında, suyolları 

üzerinde, demiryolu ve karayolu kenarlarında, enerji kaynaklarının kolay ulaĢılır 

olduğu alanlarda, maden yatakları civarlarında vb. kurulmuĢlardır. Kentler; 

materyale yeni biçimler vererek iĢleyen materyal iĢleme ve üretim merkezleri olarak 

faaliyet göstermektedirler. Bu dönemde üretim, emek ve enerji yoğun özellik

71 

taĢımaktadır ve bu ikisini elde etmek üretim için yeterlidir. Günümüzde ise, asıl 

olarak küreselleĢme olarak adlandırılan ve halen devam eden süreçte ilk olarak, 

Sanayi Devrimi‟nin ürünü olan klasik kentler köklü bir değiĢime uğramaktadırlar 

(Laçiner, 1996: 10). 1980‟lerden sonra, küreselleĢme sürecinin ve kamusal yaĢam 

alanlarında ciddi bir daralmanın sonucu olarak, kent mekânının kullanımı ve bu 

mekâna yüklenen anlam yeni biçimler almıĢtır. Kentin dönüĢümünü biçimlendiren 

sermaye, mal, insan, bilgi vb göstergelerin ulus aĢırı akıĢının yoğunlaĢması, 

ekonominin serbestleĢmesi ve devlet müdahalesinin kısıtlanması sonucu kentler, 

gerek anlam gerekse iĢlev yönünden farklılaĢmıĢlardır (Gül vd, 2008: 360). 

Kent tarihsel süreçte uygarlığın geliĢiminde ve ilerlemesinde odak noktası 

olmuĢ bir yerleĢim birimidir. Günümüz kentleri ise önceki dönemlerle 

karĢılaĢtırılamayacak ölçüde ekonomik, toplumsal, kültürel ve teknolojik oluĢumların 

bileĢkesinde yer almaktadırlar (Bayram, 2001: 251). Sermayenin sürekli büyüyen bir 

ölçekte birikimi, hızla ivme kazanan bir kentleĢme süreci içinde gerçekleĢmiĢtir 

(Harvey, 2002: 160). Bir diğer ifade ile kent tarihsel süreçte sermaye tarafından 

birikimin mekânı ve aracı olarak görüĢmüĢ ve geliĢmiĢtir. KüreselleĢme olarak 

adlandırılan yeni ekonomik düzende kentler yine ön plana çıkmıĢ, bu süreçte önceki 

dönemlerden farklı kriterler geliĢtirilerek kent tanımları oluĢturulmuĢtur (Kılınç, 

2005: 417). 

Kent çalıĢmalarına iliĢkin literatür incelendiğinde gerek yapısal gerekse 

iĢlevsel özellikler göz önünde bulundurularak; megapol (büyük kent), metropol (ana 

kent-odak kent) ve cosmopol (dünya kenti-evrensel kent) gibi kavramların 

kullanıldığı görülmektedir (Erkün, 1998: 39). Günümüzde kente iliĢkin 

tanımlamalarda kentin; ekonomik, sosyal, kültürel, ruhani ve bilimsel ilerlemeyi 

sağlayan uygarlık merkezi olduğuna iliĢkin vurgular yapılmaktadır. Genel kent 

tanımlarından farklı olarak bu tanımda dikkat çeken nokta; tarım dıĢı ekonomi, 

sanayi vb gibi kenti tanımlamada sıklıkla kullanılan özelliklerin kullanılmamasıdır. 

Bu ifade özünde kentin üretim merkezi olmaktan çıkıp tüketim merkezi olmaya 

baĢlaması sürecini barındırmaktadır (MSÜ ġPB, 1998: 345-346). Yakın dönem kent 

çalıĢmalarının temelini ise; küresel sermayenin kentlere etkisi ve bu doğrultuda 

ortaya çıkan dünya kenti, küresel kent, yarıĢmacı kent vb tanımlamalar ve geliĢmeler 

oluĢturmaktadır. Günümüzde kentler ve kent yöneticileri yaĢanan sosyo-ekonomik

72 

değiĢimlerle birlikte, ulusal ekonomileri de aĢarak küresel ekonominin birer aktörü 

haline gelmiĢler ve konumlarına/etkinliklerine göre kentler hiyerarĢisinde yer edinme 

çabasına girmiĢlerdir. 

Kent, günümüzde küresel kapitalist geliĢmenin mekânsal ve toplumsal etkiler 

yaratan eĢitsiz doğası temelinde ele alınmalıdır. KüreselleĢme açısından kent, 

kapitalist üretim tarzının çeliĢki ve gerilimlerinin ve bunlardan kaynaklanan 

çatıĢmaların hem bir ürünü hem de mekânsal örgütlenmesidir. Küresel kapitalizmde 

kentsel mekâna iliĢkin temel ideoloji, mekânı sadece ekonomik değeri olan bir 

metaya indirgemektir (Keskinok, 2007: 247, 249-250). 

Ġktisadi üretimin yapısal olarak değiĢmesi, dolayısıyla sınıfsal iliĢkilerin 

yeniden yapılanması ve bu değiĢimin günümüzde neoliberal küreselleĢmenin 

etkileriyle devam etmesi, küreselleĢme sürecinde kentleĢmenin tartıĢılmasını önemli 

kılmaktadır (ġen, 2007a: 184). KüreselleĢme sürecinde bir yandan kentsel mekânın 

kendisi metalaĢtırılırken, bir yandan da kentsel hizmetler piyasa aktörlerine 

açılmaktadır. Sosyal devletin temel etkinlik alanı olan eğitim, sağlık, konut vb 

hizmetlerin kentsel alanlarda daha yoğun talep edilmesi ve bu hizmetlerin sermaye 

açısından en karlı alanlar olarak görülmeye baĢlaması, kentleri bir bütün olarak 

sermayenin yöneldiği alanlar haline getirmiĢtir. ÇalıĢmanın kuramsal çerçevesinin 

ele alındığı bu bölümde küresel kent olgusu ve küreselleĢmenin kentler üzerindeki 

etkisi üzerinde durulmaktadır. Bu bağlamda öncelikle sosyal devlet olgusu ve 

dönüĢümü ele alınmakta, küreselleĢme sürecinde kent mekânına yüklenen anlam 

tartıĢılmakta ve kentlerdeki ve kent algısındaki dönüĢüm ortaya konmaktadır. 

3.1. Sosyal Devlet 

En genel tanımıyla sosyal devlet; ekonomik ve toplumsal yaĢama kamusal 

araçlarla doğrudan ve dolaylı olarak müdahale etme yetkisiyle donatılmıĢ devlettir. 

Sosyal devlet anlayıĢında; eğitim, sağlık, sosyal güvenlik, barınma, istihdam vb 

haklar toplumun tüm kesimlerine açık ve tüm toplumun eĢit biçimde ulaĢabildiği 

olanaklar halinde devletçe güvence altına alınan temel haklar olarak görülmektedir 

(Ayman Güler, 2004: 33). 

Günümüzdeki anlam ve içeriğini 1929 Dünya Ekonomik Bunalımından sonra 

geliĢtirilen devletçi ya da Keynesci politikaların bir ürünü olarak kazanan (Sallan

73 

Gül, 2004: 144) ve yirminci yüzyıl Avrupa siyasal hayatının temel özelliği olan refah 

devletini MacGregor, Asa Briggs‟ten (1961) yaptığı alıntıda Ģu Ģekilde ifade 

etmektedir: 

“Refah devleti, piyasa kuvvetlerinin oyununu en azından üç yönde 

değiĢtirmek amacıyla örgütlü gücün (siyaset ve idare aracılığıyla) bilinçli 

olarak kullanıldığı bir devlettir: Birincisi, yaptığı iĢin ya da sahip olduğu 

malın mülkün piyasa değerine bakılmaksızın bireylere ve ailelere asgari bir 

gelir güvencesi sağlayarak; ikincisi, bireysel ve ailevi krizlere yol 

açabilecek hastalık, yaĢlılık ya da iĢsizlik gibi toplumsal belirsizliklerin 

kapsamını daraltarak; üçüncüsü, toplumsal ya da sınıfsal konuma göre 

hiçbir ayrım yapmaksızın, üzerinde mutabık kalınmıĢ sosyal hizmet 

çeĢitleriyle ilgili en iyi standartların bütün yurttaĢlara sunulmasını 

sağlayarak” (MacGregor, 2007: 236). 

SanayileĢmiĢ Batı Avrupa ülkelerinde devlet, bir yandan çalıĢma ve yaĢam 

koĢullarının iyileĢtirilmesine iliĢkin düzenlemeler yapmıĢ, diğer yandan da özellikle 

yaĢanılan konutların kalitesi ve kamu sağlığının korunması gibi alanlarda sosyal 

güvenlik hizmetlerine öncülük etmiĢtir. Sosyal devlet, serbest piyasa ekonomisinin 

baĢarısız olduğu alanlardaki üretim eksikliğini gidermeyi serbest piyasa sürecinin 

doğurduğu eĢitsizlikleri ve adaletsizlikleri hafifletmeyi temel amaç edinmiĢtir (Sallan 

Gül, 2004: 145-148). 

Sosyal devletin temel özelliği, serbest piyasa ekonomisinin tek baĢına 

ekonomik geliĢmeyi sağlamada yeterli olmadığı ve bu nedenle devlet müdahalesinin 

gerekli olduğu görüĢüdür. Sosyal devlet, üç alanı kapsayarak geliĢmiĢtir. Birincisi, 

bireylere ve ailelere minimum bir düzeyde gelir garantisi sağlamak; ikincisi, kiĢilerin 

belirli sosyal risklerin (hastalık, yaĢlılık, iĢsizlik) üstesinden gelmelerinde onlara 

yardımcı olmak; üçüncüsü de sosyal refah hizmetleri aracılığıyla, tüm vatandaĢlara 

en iyi yaĢam standartlarını sunmaktır. Bu doğrultuda devletin olmazsa olmaz bir 

niteliği de mal ve hizmetlerin adil, eĢitlikçi bir biçimde paylaĢılması olmuĢtur 

(ġaylan, 2003: 93; Sallan Gül, 2009: 67,70). 

II. Dünya SavaĢı‟ndan sonra, oldukça geniĢ bir uygulama alanı bulan sosyal 

devlet, kamunun sosyoekonomik yaĢama yoğun müdahalesini içermektedir. Sosyal 

devletin temel iĢlevi ya da bir baĢka deyiĢle olmazsa olmaz niteliği, mal ve

74 

hizmetlerin adil, eĢitlikçi bir biçimde paylaĢılmasını sağlamaktır. Bunun sağlanması 

adına da birçok ülkede hazırlanan yeni anayasalarda sosyal haklara ayrıntılı olarak 

yer verilmiĢtir (Göze, 2005: 150; Sallan Gül, 2004; ġaylan, 2003: 93-94, 100-101; 

Kara, 2004: 21). 

Siyasi, sosyokültürel ve ekonomik pratikler bütününe iĢaret eden sosyal 

devlet anlayıĢı çerçevesinde (Özkazanç, 2007: 16); kalıcı gelir, sağlık, eğitim, sosyal 

güvenlik vb. konular, bireyler için hak, devlet için yükümlülük kavramları etrafında 

ele alınabilmiĢtir. (Kara, 2004: 23; Sallan Gül, 2004). Bireyler açısından hak, devlet 

adına ise yükümlülük olarak ifade edilen çerçevede; herkesin beden ve ruh sağlığı 

içinde yaĢama hakkı olduğu öncelikli olarak kabul edilmiĢ ve devlet tüm yurttaĢların 

beden ve ruh sağlığı içinde ve insan onuruna yaraĢır biçimde yaĢamalarını 

sağlamakla yükümlü kılınmıĢtır (Sallan Gül, 2004). Aynı Ģekilde herkesin sağlık 

koĢullarına uygun meskenlerde barınma hakkı olduğu kabulünden hareketle devlete 

vatandaĢların sağlık koĢullarına uygun meskenlerde barınmalarını sağlama 

yükümlülüğü getirilmiĢtir. Ayrıca herkesin gelecek ve yoksulluk korkusundan 

kurtulma hakkına sahip olduğu, kiĢileri gelecek korkusundan kurtarma, bunun için de 

sosyal güvenliği sağlama görevinin devlete ait olduğu ifade edilmiĢtir (Göze, 2005: 

150-151; Sallan Gül, 2004). 

Ulusal ve uluslararası düzeylerde; refah devleti (Ġngiltere), liberal refah 

devleti (ABD), sosyal demokrat refah devleti (Avrupa), devletçi/ulusal kalkınmacı 

devlet ya da sosyal devlet (azgeliĢmiĢ ülkeler) Ģeklinde farklı ifadelerle anılan refah 

devletinde (Roche, 1992: 78; Sallan Gül, 2004: 149-150; Tokatlıoğlu, 2005: 40-43), 

refahın sağlanmasında devletin belirleyici iĢlevleri kısaca Ģu Ģekilde 

değerlendirilebilir: 

- Devletin ekonomik kalkınmayı ve tam istihdamı sağlaması, 

- Sosyal refah programları aracılığıyla iĢçi-iĢveren iliĢkilerinin yumuĢatılması 

ve emek piyasasının kontrol altına alınması, 

- Altyapı yatırımlarının gerçekleĢtirilmesi, konut ve ulaĢtırma yatırımlarına 

hız verilmesi, 

- Temel toplumsal hizmetlerin tüm topluma sunulmaya çalıĢılması,

75 

- Devletin temel sanayi dallarını (enerji, haberleĢme, ulaĢım ve altyapı) 

millileĢtirmesi, 

- Devletin serbest piyasanın ürünü olan gelir dağılımındaki eĢitsizlikleri, 

adaletli bir gelir dağılımına göre vergilendirmesi ve sosyal sigortacılık 

sistemini tüm vatandaĢlara sunarak risklere karĢı koruması, 

- Devletin kiĢi refahındaki rolü göz önüne alınarak, eğitim ve sağlığı da refah 

kapsamına alması, 

- Devletin yoksullara ve bakıma muhtaç olanlara yönelik yardımları doğrudan 

yürütmesi, 

- Devletin kadınlar, azınlıklar, göçmenler gibi toplumda dezavantajlı durumda 

olan gruplara yönelik pozitif ayrımcılık programları geliĢtirip uygulaması 

(Sallan Gül, 2009: 73; Müftüoğlu, 2006: 42; Karabulut Uçar, 2007: 410- 

411). 

Kısacası refah devleti uygulamaları; ekonomik ve sosyal risklere karĢı kiĢiyi 

koruma amacı yanında, tam istihdamın sağlanması, konut edindirme ya da 

yerleĢtirme, mesleki ve genel eğitim, meslek seçmede yardım, ekonomide 

verimliliğin arttırılması ve sağlık hizmetlerinin sunulması yoluyla toplumun tüm 

üyelerinin refahının belirli bir seviyenin altına düĢmesinin engellenmesi gibi alanları 

da kapsamaktadır (ġaylan, 2003: 101; Arın, 2004: 69; Sallan Gül, 2004: 151, 186). 

II. Dünya SavaĢı sonrasından 1970‟lerin sonlarına kadarki süreçte etkin 

anlayıĢ olan refah devleti anlayıĢı, 1980‟li yıllarla birlikte eleĢtirilmeye baĢlamıĢ ve 

bu eleĢtiriler neoliberal anlayıĢ doğrultusunda temellenen küreselleĢme kavramı 

çerçevesinde geliĢmiĢtir. Sosyo-ekonomik yaĢamda devletin etkin ve hakim güç 

olmasının sermayenin dolanımının önünde bir engel olduğu savından hareketle 

geliĢen neoliberal küreselleĢme; devletin etkinlik alanlarının daraltılması ve 

sermayenin serbestçe hareket edebilmesini sağlayacak uygulamaların hayata 

geçirilmesini savunmaktadır. 

3.2. KüreselleĢme 

KüreselleĢme; üretim ve mekân organizasyonunun ötesinde güç iliĢkilerinin 

tanımlandığı ve sınırların sistemin geniĢleme kapasitesi ile belirlendiği düzlem

76 

Ģeklinde ortaya çıkmaktadır. KüreselleĢme kavramı bir yapıyı değil, iliĢkiler düzenini 

tanımlamaktadır (Eraydın, 1992: 187). KüreselleĢme; teknoloji, finans, ticaret ve 

enformasyonun küresel ölçekte birleĢerek dünya genelinde farklı biçimlerde olsa da 

tüm sosyal, ekonomik, kültürel, siyasal vb alanlarda etkide bulunan bir sistem olarak 

tanımlanmaktadır (Friedman, 2000: 49). 

Held vd. (2008: 89) küreselleĢmeyi Ģu Ģekilde ele almaktadır: “Kıtalar ve 

bölgeler arası etkinlik, etkileĢim ve yetke kullanımıyla, akıĢ ve Ģebekeler yaratan, 

toplumsal iliĢkilerin ve iĢlemlerin mekânsal örgütlenmesindeki dönüĢümün 

cisimleĢtiği bir süreç veya süreçler kümesi”. Bu bağlamda akıĢlar; mal, insan, 

sermaye, bilgi, simge ve haberlerin zaman ve mekândaki hareketlerini 

kapsamaktadır. ġebekeler ise; bağımsız failler, etkinliklerin kesiĢim noktaları veya 

güç merkezleri arasındaki düzenlenmiĢ ve kalıplaĢmıĢ etkileĢimlere iĢaret etmektedir. 

KüreselleĢme uluslararası bütünleĢme olarak da ifade edilen bir oluĢuma karĢılık 

gelmektedir. Özellikle iletiĢim ve ulaĢım alanında yaĢanan teknolojik geliĢmeler, 

uluslararası iĢbirliğini kolaylaĢtırmakta ve dünyayı tek bir pazar haline getirmektedir 

(Aren, 1997: 98). 

KüreselleĢme kavramı ile kısaca “kapitalizmin ortak bir yaĢam biçimi olarak 

yaygınlık kazanması ve dünya genelinde egemenliğini daha da güçlendirmesi” 

anlatılmak istenmektedir (KeleĢ, 2001: 563). En genel anlamıyla küreselleĢmenin; 

“kapitalizmin yeni görünümü olduğu, kutuplu ve çıkar çatıĢmasına dayalı bir sistem 

olan kapitalizme ideolojik” bir temel sağladığı, “dünya ekonomisini kendi 

amaçlarına göre Ģekillendirme çabasının devamı olduğu” (Somel, 2002: 207) ifade 

edilebilir. Bir diğer ifadeyle küreselleĢme; mal ve hizmetlerin, üretim araçlarının, 

teknolojinin ve finans kaynaklarının serbestçe dolaĢabildiği ve piyasaların giderek 

bütünleĢtiği bir süreç” anlamını taĢımaktadır (ġenses, 2004: 13). Doğal olarak 

emeğin ve teknolojinin kullanımında geliĢmiĢ ülkelerin kendi yararlarına koyduğu 

ama diğer ülkelerin yararına görünmeyen kısıtları da unutmamak gerekir. Bu 

çerçeveden bakıldığında küreselleĢmenin, sermayenin ülke sınırlarını aĢan 

hareketlerini devlet denetiminden arındırarak serbestleĢtirmeyi kapsadığı 

söylenmektedir (Kazgan, 2000: 161). KüreselleĢme öncelikli olarak sermayenin 

özgürlüğünü ve serbestçe hareket edebilmesini sağlamakta ve garanti altına 

almaktadır. Bu açıdan bakıldığında küreselleĢme; kapitalizmin yeni bir versiyonu,

77 

vahĢi kapitalizmin yeniden ortaya çıkıĢı ve sermaye diktası gibi uç ifadelerle 

tanımlanabilmektedir (Uslu, 1997: 30; Yıldırım, 1997: 66; Çetin, 1997: 57; Barkurt, 

1997: 84). 

KüreselleĢme süreci neoliberal görüĢler çerçevesinde geliĢmiĢ ve kendisini 

hem ulusal hem de uluslararası süreçlerde devletlerin rolünün azaltılarak piyasa 

aktörlerinin etkin kılınması yönünde uygulamaların hayata geçirilmesi olarak ifade 

etmiĢtir (Panitch, 2000: 205). Piyasa aktörlerinin dolaĢımını kolaylaĢtırma ve 

etkinliğini arttırma çabalarını içeren küreselleĢme süreci, ulus-devletlere yönelik 

müdahale ve dayatmaları nedeniyle ekonomik olduğu kadar politik bir süreç olarak 

da ele alınmalıdır. Tamamen küreselleĢmiĢ bir ekonomi, bağımsız ulusal 

ekonomilerin ve bunun sonucunda yerel ulusal ekonomik yönetim stratejilerinin 

artan bir Ģekilde önemsizleĢtiği bir sistemdir (Hirst ve Thompson 1996‟dan aktaran 

SubaĢat, 2004: 60). Tamamen küreselleĢmiĢ bir dünya, ulus-devletin belirleyici bir 

rolünün ya da otoritesinin olmadığı bir dünyadır. Bu ifadeden hareketle 

küreselleĢme, ulus-devletin ulusal politikaların yürütülmesindeki rolünün ve etkinlik 

alanlarının daraldığı bir süreç olarak tanımlanabilir. Bir diğer ifadeyle küreselleĢme; 

sermayenin serbest dolaĢımına eĢlik eden ulus-devletin ortadan kalktığı/yok edildiği 

bir son değil, uluslararası aktörlerin ve piyasanın bir aracı olarak yeniden 

yapılandırıldığı bir süreçtir (BaĢkaya, 1999: 21; SubaĢat, 2004: 60). Bir diğer ifade 

ile güçlü kapitalist ülkelerde olgunlaĢmıĢ ve birikmiĢ sermaye kar oranlarının 

sıkıĢmasını engellemek ve arttırabilmek adına kendi koĢul ve kuralları çerçevesinde, 

gerek üretim faktörü gerekse ürün piyasalarını geniĢletmek amacıyla ulus ötesi 

ekonomik faaliyetlere açılmaya ve çevre ekonomilere yayılmaya baĢlamıĢtır. Bu 

yayılma süreci dünya genelinde kabul görmüĢ ifadesiyle “küreselleĢme” olarak 

adlandırılmaktadır. KüreselleĢme yukarıdaki ifadelerden hareketle; “geçmiĢ 

dönemlerin emek-yoğun sömürgeleĢtirme politikasının yerine günümüzde sermayeyoğun 

sömürgeleĢtirme politikalarının ikame edilmesi” Ģeklinde ifade edilebilir 

(Önder, 2007: 41-42). 

Küresel neoliberalizm özünde, dünya genelinde sermayenin önünde 

düzenlemeci engellerin olmadığı ve malların, hizmetlerin, sermayenin ve bilginin 

sınır ötesi hareketinin devletler tarafından kısıtlanmadığı bir sistem hedeflemektedir 

(Scholte, 2008: 107). KüreselleĢme politikalarının üç ana öğesi bulunmaktadır.

78 

Bunlardan ilki kamu kesiminin daraltılması, ikincisi devletin rolünün yeniden 

tanımlanması ve sonuncusu da kamu kesiminin etken hale getirilmesidir. Bu 

hedeflere ulaĢmada değiĢik stratejiler öngörülmektedir. Ġlk hedefe ulaĢmak için kamu 

giderlerini ve kamu personelinin sayısını azaltmak, özelleĢtirme ve mali reformları 

yaymak gerekirken, ikinci hedef için hukuki düzenlemelerin azaltılması ve refah 

devletinin kurumsallaĢmaktan çıkarılması gerekmektedir. Üçüncü hedef için ise 

özelleĢtirme, kamuda özel sektörün iĢletmecilik yöntemlerinin kabulü ve bütçe 

reformlarının gerçekleĢtirilmesi gerekmektedir (Tan, 1988: 73). 

KüreselleĢmeyi bir süreç olarak ele almak gerektiğini ifade eden Harvey; 

böylelikle hem küreselleĢmenin nasıl oluĢtuğunun daha kolay anlaĢılabileceğini, hem 

de kapitalizmin tarihi içinde küreselleĢmeye benzer bir olgunun oldukça uzun süredir 

var olduğunun anlaĢılabileceğini vurgulamaktadır. Kapitalizm tarihsel süreç içinde 

krizlerine ve çıkmazlarına çözüm bulabilmek adına, dönemsel olarak yeni coğrafi 

düzenlemelere gitmiĢtir. Bu süreçte hem geniĢlemiĢ hem de faaliyetlerini 

yoğunlaĢtırmıĢtır. Bu ifadeden hareketle, kapitalizmin kendi imajına uygun bir 

coğrafyayı sürekli olarak yeniden inĢa ettiğini söylemek mümkün olmaktadır. 

Kapitalizm; tarihinin belirli aĢamalarında sermaye birikimini kolaylaĢtırmak adına 

belirli coğrafi profiller, ulaĢım ve iletiĢim için üretilmiĢ alanlar, altyapısal ve uzamsal 

örgütler üretmektedir. Ardından daha yoğun bir birikim sağlayabilmek adına bu 

ürettiği örgütleri yıkmakta ve yeniden düzenlemektedir. Harvey; bu ifadelerden 

hareketle günümüzde, küreselleĢme olarak adlandırılan sürecin de kapitalist uzam 

üretim (hatta yıkıp yeniden düzenleme) süreci ile aynı özellikleri taĢıdığını ifade 

etmektedir (2008a: 75). 

KüreselleĢme neredeyse tüm toplumsal, ekonomik, siyasal ve kültürel 

süreçlere etkide bulunmakta ve bu süreçleri yönlendirmektedir. KüreselleĢmenin 

ekonomik boyutu da bu bağlamda temel olmaktadır. Ekonominin küreselleĢmesi 

ulusal ekonomileri ve ulusal ekonomi stratejilerini anlamsızlaĢtırmaktadır. 

Ekonominin en temel dinamikleri küreselleĢmiĢ, denetlenemez piyasa aktörlerinin 

hâkimiyeti altına girmiĢtir. Küresel sermaye ve aktörleri; hangi yerel kendilerine 

avantaj sağlıyorsa oraya yönelmekte, her tür denetim ve kontrolden bağımsız bir 

Ģekilde dünya ekonomisine yön vermektedir (Hirst ve Thompson, 2008: 123).

79 

KüreselleĢmenin ekonomik temelli bir süreç olduğu kabulü bir yana, bu 

ifadenin dünya ekonomisinin küreselleĢmesi anlamına gelmediği dikkatlerden 

kaçmamalıdır. Sermaye küreselleĢmekle beraber, ticaret, yatırım ve mali akıĢlara yön 

veren merkezler belli baĢlı bölgelerde (Kuzey yarımkürede Avrupa, Kuzey Amerika 

ve Doğu Asya) kalmakta ve yoğunlaĢmaktadır. Dünya ticaret hacminin %85‟i, ileri 

düzey sektörlerin %90‟ından fazlası bu bölgelerde gerçekleĢmektedir ve en büyük 

100 küresel Ģirket ve bankanın merkezleri bu bölgelerdedir. Bu ifadeden hareketle 

kapitalizmin küreselleĢtiği, kuzeyin zengin güneyin yoksul olduğu ve her iki tarafın 

birbirine küresel etkileĢim Ģebekeleriyle kenetlenmiĢ olduğu söylenebilir (Hirst ve 

Thompson, 2008: 124; Mann, 2008: 167-168; Dicken, 2008: 359). Günümüzde 

dünya, ulusötesi Ģirketlerin egemenliği ve kontrolü altındadır. Bu Ģirketler, küresel 

anlamda söz sahibi konumundadır ve ucuz iĢgücü, ucuz hammadde ve karlı pazarlar 

peĢindedirler (Meral, 1997: 20). Merkezleri bir ülkede olsa bile, küresel Ģirketler pek 

çok yerde yatırım yapabilmekte ve bu durum küresel Ģirketlerin etkinlik alanlarının 

geniĢ ve büyük ölçekli olmasına yol açmaktadır (Giddens, 2008: 84). 

Toplumsal-ekonomik-coğrafi bir sistem olan kapitalizmin, küreselleĢme adı 

altında yeniden yapılandırılma sürecinde ortaya çıkan temel özellikleri Ģu Ģekilde 

özetlenebilir: 

- KüreselleĢmeye çalıĢan bir sermaye hareketliliğinin ortaya çıkması, 

- HiyerarĢik olarak bir dünya kentleri sistemi kurulması, 

- Kurulan hiyerarĢik kentler sisteminde, küresel kentin finans kapitalin 

yığıldığı ve akıĢkanlığının kontrol ve yönetiminin sağlandığı finans 

merkezlerine dönüĢmesi, 

- Tüm karar verme süreçlerinde yeni iktidarlar olarak, büyük ve aĢırı 

uzmanlaĢmıĢ birimlere sahip küresel Ģirketlerin ulus içi, uluslararası ve 

ulusüstü kurumlarıyla inĢa edilmesi, 

- Yoksulluğun, evsizliğin, iĢsizliğin, ayrıĢma ve kutuplaĢmanın artması, 

- Kamusal mekânın bir tüketim mekânı olarak yeniden tariflenmesi, 

- Rekabetin kentler arasında ön plana çıkarılması, 

- YarıĢan, geçici, sürekli değiĢime ve belirsizliğe konu edilen bir kentsel

80 

mekân tasavvurunun yerleĢtirilmesi (Kılıçkaya, 2007: 126-127). 

Mekânsal ölçeklerin en büyüğü olan küresel ölçek, günümüzde yoğun 

biçimde gündeme gelmekle birlikte yeni bir ölçek değildir. Bugün için yeni olan Ģey, 

iletiĢim ve ulaĢım baĢta olmak üzere teknolojide yaĢanan hızlı geliĢmelere paralel 

olarak zaman-mekân sıkıĢması sürecinin hızlanmasıdır. Bir diğer ifade ile 

günümüzde insanların, metaların, sermayenin ve bilginin, dünyanın bir noktasından 

diğer bir noktasına ulaĢım süreci mesafe tanımaksızın kısalmakta ve mekânın 

yarattığı engeller azalmaktadır (ġengül, 2000b: 128). KüreselleĢme sürecinde 

kapitalist sistemin temelinde bir değiĢim olmamakla birlikte, üretim ve birikim 

sisteminde ve mekanizmalarında köklü dönüĢümler yaĢanmaktadır. KüreselleĢme 

sürecinde üretim ve birikim iliĢkileri yalnızca uluslararası değil, tüm dünyayı içine 

alacak Ģekilde ancak ondan bağımsızlaĢarak ve mekân/zaman sınırlarını aĢarak 

ulusüstüleĢmiĢ durumdadır. Para, mal ve hizmetlerin akıĢı küresel ağlar üzerinden ve 

biliĢim yoluyla zamana ve mekâna bağımlı kalmaksızın gerçekleĢmektedir (Özgen, 

2007: 166). 

3.3. KüreselleĢme Sürecinde Sosyal Devlet AnlayıĢında Ortaya Çıkan DönüĢüm 

1980‟lerle birlikte etkinliğini arttıran neoliberal ideoloji devletin ekonomiye 

aĢırı müdahalesinin krizlere yol açtığını ileri sürmektedir. Neoliberal ideolojiye göre; 

büyük bir esneklik ve hareketlilik kazanan sermayenin önünde ekonomi bürokrasisi, 

planlı ekonomi, emek-sermaye uzlaĢması gibi engeller bulunmamalı, devlet 

bürokrasisi geliĢmelere uyum sağlayarak esnekleĢmeli ve devletin etkinlik alanları 

daraltılmalıdır (Edis ġahin, 2001: 662). Bir diğer ifadeyle devletin ekonomik ve 

toplumsal yaĢamdaki rol ve etkinliğinin azaltılması salık verilmektedir (KeleĢ, 2001: 

564). 

Son yıllarda, devletin ekonomik faaliyetlerinde, özellikle sunduğu kamu 

hizmetlerinde, 1980‟lerden beri dünya ekonomisini Ģekillendiren ve liberalleĢme 

eğilimlerinin artmasıyla hızlanan küreselleĢme sürecinin de etkisiyle önemli değiĢim 

ve dönüĢümler yaĢanmaktadır. KüreselleĢme; sermayenin ulus-devlet ölçeğinden 

sıyrılıp, uluslararası alanda serbestçe dolaĢıp, en yüksek kar getirecek alanlara daha 

kolay yönelme olanağını elde etmesiyle, kapitalizmin yeni bir aĢamasına karĢılık 

gelmektedir (Tokatlıoğlu, 2005: 155-156). BaĢka bir ifadeyle küreselleĢme; mal ve

81 

hizmetlerin, üretim faktörlerinin, teknolojik birikimin ve finansal kaynakların ülkeler 

arasında serbestçe dolaĢabildiği ve faktör, mal, hizmet ve finans piyasalarının 

giderek bütünleĢtiği bir süreçtir (ġenses, 2004: 13). KüreselleĢme olgusunun ortaya 

çıkardığı süreç içinde Keynesyen politikaların gözden düĢmesiyle birlikte yeni liberal 

politikalar üstünlük kazanmıĢtır. Yeni liberalizm; bir yandan ekonominin ve 

sermayenin küreselleĢmesi, yenidünya düzeniyle bütünleĢme ve özelleĢtirme gibi 

ekonomik söylemlerle; diğer yandan da devletin ve politik alanın geri çekilmesi, 

serbest piyasa sisteminin tam egemenliğini kurması, sivil toplumculuk ve yerel 

topluluklara dönüĢ gibi politik söylemlerle hem ulusal hem de uluslar arası alanda 

baĢat bir ideoloji haline gelmiĢtir (Sallan Gül, 2004: 1). Her türlü kamusal önlem ve 

denetimden bağımsız bir biçimde dolanımını sürdüren küresel sermaye, üretmeyen 

ve iĢ alanları yaratmayan ancak sınırsız kar elde etme olanağına kavuĢmuĢ bir 

sermaye türü olarak karĢımıza çıkmaktadır. Faiz, repo, borsa ve döviz ticareti gibi 

değiĢik biçimlerde faaliyet gösteren küresel sermaye, sınır tanımaksızın 

hareketliliğini sürdürmekte ve ulusal ekonomileri de etkilemektedir (IĢıklı, 2001: 

489). 

KüreselleĢme kavramı adı altında sunulan neoliberal politikalar; serbest pazar 

ekonomisini, özel giriĢimciliği ve sermayenin dünya ölçeğindeki sınırsız 

egemenliğini ön plana çıkarırken sosyal haklara, kamu giriĢimciliğine, toplumsal 

çıkar ve fayda kavramlarına dolayısıyla da sosyal devlete karĢı çıkmaktadırlar. 

KüreselleĢmenin teorik altyapısını oluĢturan neoliberalizm, temel ihtiyacın daha çok 

pazar ve daha az demokrasi olduğunu ileri sürmektedir. Neoliberal anlayıĢa göre; 

sermaye ve mal dolaĢımının küresel ölçekte serbestçe iĢlediği pazarlar olmadıkça 

artı-değerin üretilmesi ve sermaye birikim sürecinin tamamlanması mümkün 

değildir. Sosyal devlet, kamu giriĢimciliği, sendikalar, ulus devlet ve demokrasi 

küresel ölçekte serbest pazar ekonomisinin oluĢturulmasına engel teĢkil etmektedir 

(Önal, 1997: 43-44). 

KüreselleĢme siyasal, ekonomik ve kültürel geliĢmelere dayalı bir süreç 

olarak ele alınmaktadır. Bu sürecin temel belirleyicileri olarak teknoloji ve iletiĢim 

alanlarında yaĢanan hızlı geliĢmeler gösterilmektedir. Bu geliĢmeler, ekonomik, 

siyasi ve kültürel oluĢumları etkileyerek hemen her alanda olduğu gibi devlet 

yapılarında da değiĢimler yaĢanmasına yol açmaktadır. Sınır tanımaksızın yaĢanan

82 

finans ve para akıĢları, teknolojik yenilikler, bilgi ve haber akıĢları ekonomik, siyasi 

ve kültürel alanlarda değiĢimler yaĢanması sonucunu karĢımıza çıkarmaktadır. Bu 

değiĢimler doğrultusunda devlet yapıları da tartıĢılmakta ve devletin yeniden 

yapılandırılması tartıĢmaları yaĢanmaktadır. Özellikle küresel sermaye ve aktörleri 

devletin etkinlik alanlarının daraltılması gerekliliğini sürekli gündeme 

getirmektedirler (Karabağ, 2006: 214-215). 1980‟lerle birlikte üretimin yapısında, 

ekonomik ve politik süreçlerde ortaya çıkan değiĢimlerle birlikte devletin rolü, 

konumu ve iĢlevleri de yeniden tanımlanmaktadır. KüreselleĢme olarak anılan bu 

süreçte; küresel sermayenin teknolojide yaĢanan geliĢmelere de dayanarak ulusal 

ekonomilerin, sınırların ve kültürlerin üzerinde bir hareket serbestîsine kavuĢtuğuna 

vurgu yapılmakta ve bu bağlamda ulus devletlerin ekonomi alanında etki ve 

öneminin azaldığına dikkat çekilmektedir. Bu ifadeden hareketle küreselleĢme 

savunucularının temel hedefi; “serbestleĢme ve özelleĢtirme araçları ile ulus devletin 

etkinlik alanının daraltılması ve küçültülmesi, sosyo-ekonomik alanda 

belirleyiciliğinin ve müdahaleciliğinin azaltılması, piyasa aktörlerinin önünün 

açılması” olarak ifade edilebilmektedir (Göktürk, 2001: 417). 

Özellikle 1980‟li yıllardan itibaren devleti yeniden yapılandırma politikaları 

geliĢtirilmiĢtir. Bu doğrultuda devletin ekonomik alandaki müdahaleciliğinin 

azaltılması, özelleĢtirme, serbestleĢtirme ve katı kuralların kaldırılması gibi 

uygulamalar yeniden yapılanma sürecinde devletlere doktrine edilmiĢtir (Karabağ, 

2006: 199). 1980‟lerin baĢından itibaren gerek devleti yönetenler gerekse sermaye 

kesimi; sosyal devletin etkin olduğu dönemdeki büyüme modelinin istikrarının 

temelindeki sermaye ile emek arasındaki toplumsal sözleĢmeyi bozma, deregülasyon 

ve özelleĢtirme yönünde bir yeniden yapılanmanın temelini atmıĢlardır. Bu yeniden 

yapılanma doğrultusunda hayata geçirilen bir dizi uygulamanın dört temel amacı 

bulunduğu söylenebilir: “Sermaye-emek iliĢkilerinde kar arayan kapitalist mantığı 

derinleĢtirmek; emek ve sermayenin üretkenliğini arttırmak; ürünü, dolaĢımı ve 

pazarı küreselleĢtirerek her yerde en avantajlı koĢullarda kar elde etme fırsatından 

yararlanmak; kamu çıkarına yönelik düzenlemeler aleyhine devletin desteğini 

sağlamak” (Castells, 2005: 22-23). 

Neoliberallerin kastettikleri devletin ekonomiden ve piyasadan elini çekmesi 

deyimi; devletin geniĢ halk kitlelerinin yararına olacak Ģekilde giriĢtiği ekonomik,

83 

sosyal ve kültürel etkinliklerden uzaklaĢmasıdır. Sermaye sınıfının çıkarları söz 

konusu olduğunda devlet müdahaleciliğinden kaynaklanan bir Ģikâyetleri yoktur. 

Neoliberal anlayıĢın hedeflediği tek Ģey; devleti ve kamu olanaklarını sadece 

sermayenin taleplerine tabi kılmak ve bununla sınırlamaktır. Bu doğrultuda 

küçültülmek istenen Ģey devletin sosyal niteliğidir (Önal, 1997: 50-51). Bu 

çerçevede eğitim, sağlık, konut, ulaĢım, iletiĢim, haberleĢme vb sosyal devletin 

hâkim ve yeniden dağıtıcı olduğu alanların kamusal niteliğinin içi boĢaltılarak 

metalaĢtırıldığı ve piyasa aktörlerine açılmasının sağlandığı düzenlemeler destek 

görmektedir. 

KüreselleĢme sürecinde sınırların ortadan kalkması olarak nitelenen ulus üstü 

(ulus ötesi) Ģirketler ortaya çıkmıĢtır. Bir yandan esnek üretim alanında diğer yandan 

iletiĢim alanında yaĢanan teknolojik geliĢmeler küresel Ģirketlerin pazar arayıĢlarında 

dünya geneline yayılmalarına neden olmuĢtur. Ucuz pazar arayıĢları iĢgücü 

piyasalarında eĢitsizliklerin ortaya çıkmasına neden olmuĢ ve küresel sermayenin 

yatırımlarının uluslar üstü hukuka tabi olması, ulus devletin vatandaĢların hak ve 

çıkarlarını koruyan niteliğini olumsuz etkilemiĢtir. Bu süreçte küresel pazarda yer 

edinmek isteyen devletler, merkezi ve yerel anlamda sermayeye taviz üstüne taviz 

verir duruma gelmiĢtir (Firidin, 2004: 45). 1980‟lerle birlikte neoliberal görüĢ IMF 

ve Dünya Bankası gibi küresel sermayenin aktörleri tarafından benimsenip 

desteklenen bir yaklaĢım niteliği kazanmıĢtır. Bu yaklaĢıma göre azgeliĢmiĢ ülkeler; 

doğal kaynaklar, sermaye ve iĢgücü gibi üretim faktörleri bakımından karĢılaĢtırmalı 

üstünlüğe sahip oldukları alanlarda uzmanlaĢtıkları, gerçekçi fiyat politikaları 

izledikleri, serbest ve özgür bir rekabet düzeni kurdukları, kısacası sermayenin 

serbestçe geliĢip serpilebileceği uygun bir ortam sağladıkları takdirde küresel 

süreçlere eklemlenebileceklerdir (Yüksel, 2001: 856). 

KüreselleĢme ve onun neoliberal anlayıĢını dünya geneline yaymanın iki yolu 

bulunduğu ileri sürülmektedir: Ya doğrudan hükümetlerin uygulamalarıyla ya da 

IMF, Dünya Bankası ve DTÖ gibi sermayenin ulusüstü aktörlerinin dayatmalarıyla 

oluĢturulan siyasi baskı aracılığıyla (Castells, 2005: 175). Küresel kapitalizmin 

varlığını sürdürmek, sermayenin dolaĢımını ve birikimini sonsuz kılmak için 

yararlandığı araçlar günümüzde uluslararası politikaya yön veren Dünya Bankası, 

IMF, DTÖ vb. küresel aktörlerce oluĢturulmaktadır. Bu aktörler kapitalist yeniden

84 

yapılanma çerçevesinde azgeliĢmiĢ ülkelere yapısal uyum programı adı altında 

dayatmalarda bulunmaktadır. GeliĢmekte olan ülkelerin küresel ekonomiye 

eklemlenmesini sağlamak adına dayatılan bu programlarda bazı tasarruf tedbirlerinin 

alınması önerilmektedir. Bu doğrultuda eğitim, sağlık, sosyal güvenlik vb 

harcamaların düĢürülmesi önemli yer tutmaktadır. Benzer biçimde, küresel 

sermayenin yayılma sürecinde kendisine engel olarak gördüğü toplumsal içerikli 

yasa ve düzenlemelerin de kaldırılması ya da esnekleĢtirilmesi gerektiği ileri 

sürülmektedir. Bu doğrultuda merkezi ve yerel yönetimler, küresel sermayeyi kendi 

yerelliklerine çekebilmek ve kalıcı kılabilmek adına yasal/yönetsel düzenlemelere 

gitmektedirler (Duru, 2008: 115, 105). Böylelikle küresel ölçekte ticaret, finans ve 

sermayenin dolaĢımı açısından tam bir serbestleĢtirme ve kuralsızlaĢtırma süreci hem 

yasal hem de uygulamalı olarak gerçekleĢtirilmeye çalıĢılmaktadır. Parasal 

sermayeye dayanan ve tüm dünyada yükseliĢe geçen yeni sermaye birikim sürecinde 

sermaye; nerede daha fazla getiri elde ediyorsa oraya yönelmekte, sürekli ve hızlı bir 

biçimde küresel dolanımını sürdürmektedir (BakırtaĢ ve Köktürk, 2007: 73). 

Küresel ekonomi; ticaretin ve finansın uluslararasılaĢması, sermaye birikim 

sürecinin de uluslararası piyasa odaklı geliĢmesini savunan liberal ekonomi 

politikalarına dayanmaktadır. Küresel sürecin ekonomi politikaları, devlete ve kamu 

politikalarına olan bakıĢın da değiĢmesine neden olmaktadır. GeliĢmiĢ Batı 

ülkelerinde II. Dünya SavaĢı sonrasında yükselen sosyal refah devletini ve onun 

politikalarını ortadan kaldırmaya yönelik piyasa odaklı politikalar ortaya çıkarken; 

azgeliĢmiĢ ülkelerde de sosyal refah devletine paralel gelir dağıtıcı iktisat politikaları 

yerini uluslararası piyasa odaklı politikalara bırakmaktadır (BakırtaĢ ve Köktürk, 

2007: 73). Küresel sermaye kendisi açısından en karlı olan ve serbest hareket 

edebileceği yerelliklere yönelmektedir. Bu nedenle devletler sermaye yatırımları için 

çekici hale gelebilmek amacıyla tüm olanaklarını seferber etmektedirler. Bu süreçte 

devletler, mekândaki tekelci güçlerini bu güçlerden yarar sağlayabilecek olanlara 

tekelci ayrıcalıklar biçiminde tahsis etmektedirler (Harvey, 2008b: 90). 

3.3.1.VatandaĢ Odaklı Devletten Piyasa Dostu Devlete 

Ulus devletler küreselleĢme denilen dönemden önce baĢarılı bir Ģekilde 

yürüttükleri, refah devleti uygulamaları olarak da adlandırılan yeniden dağıtım

85 

mekanizmalarını günümüzde terk etmektedirler. KüreselleĢme ile birlikte ortaya 

çıkan geliĢmelerden en çok bahsedileni; ulus devletin zayıflaması ve hareket 

kapasitesini yitirmesidir. Devlet küresel süreçlere eklemlenebilmek için havlu 

atmakta ve bu uğurda toplumu korumaktan vazgeçmektedir (Keyder, 2002: 50, 54). 

KüreselleĢme sürecini empoze eden neoliberal politikalar, devleti sermayenin yeni 

gereksinimleri doğrultusunda yeniden yapılandırmayı hedefleyerek kamu 

hizmetlerini de yeniden düzenlemektedir. Kamu hizmetlerinin metalaĢtırılması ve 

sermayenin değerlenme alanları olarak iĢlev kazandırılmasıyla sonuçlanan bu eğilim, 

kamu hizmetlerinin örgütlenme ilkelerini de köklü bir biçimde değiĢtirmekte; 

sonuçta, toplumsal yaĢamın bütün alanları sermayenin kar maksimizasyonu amacı 

doğrultusunda yeniden yapılandırılmaktadır (Ataay, 2006: 73). Neoliberalizm, 

krizler Ģeklinde kendini gösteren sermaye birikimi sorunlarını yine sermaye lehine 

çözecek politikaları gündeme getirmektedir. Bu doğrultuda, yeniden üretim yoluyla 

sermaye birikiminin sağlanamadığı durumlarda birikimin sürdürülebilmesi için kamu 

hizmetinin ortadan kaldırılması ve mülkiyet transferlerinin mümkün hale getirilmesi, 

böylelikle de sermayenin karlılığını sağlayacak yeni kaynaklar yaratılması 

öngörülmektedir. Sermayenin daha fazla kar elde edebileceği yeni yatırım alanlarının 

oluĢabilmesi için ise kamusal hizmetlerin yani sosyal hayatın kolektif tasarruftan 

temizlenmesi ve metalaĢması gerekmektedir. Bu bağlamda ulus devlete biçilen rol 

ise; süreci sağlıklı bir biçimde iĢletebilecek yönetsel mekanizmaları oluĢturmak ve 

hayata geçirmek olmaktadır (Sabuktay, 2009: 174). 

Yeni liberalizmin öngördüğü politikalar, 1980 yılından itibaren geliĢmiĢ ve 

geliĢmekte olan ülkelerde yaygın bir biçimde uygulanmaya baĢlanmıĢtır. Bunun 

sonucu olarak devletler, refah devleti olma hedeflerinden vazgeçmiĢler ve kamusal 

hizmet veren uygulamalardan hızla uzaklaĢmaya baĢlamıĢlardır. Öte yandan, 

geliĢmekte olan ülkelerde uygulanan ithal ikameci kalkınma politikaları, yerini 

ihracata dayalı dıĢa açık büyüme politikalarına bırakmıĢ ve bu ülkelerdeki koruma 

duvarları kaldırılmıĢtır (Müftüoğlu, 2001: 265). 

KüreselleĢmenin en önemli sonuçlarından biri, merkez ülkeler odaklı 

sermayenin çevre ülkelere kendi politikalarını dayatmasıdır. Neoliberal anlayıĢı 

yansıtan bu politikaların yapısal uyum programları adı altında doktrine edilmesi 

süreci, bir diğer ifade ile sermayenin yayılma harekâtı, küreselleĢme yerine

86 

merkezden çevreye dayatılan bir politika olarak “küreselleĢtirme” Ģeklinde ifade 

edilirse daha net anlaĢılabilir (Önder, 2007: 42). 

Serbest piyasanın iĢleyebilmesi (sermayenin sınırsızca dolaĢımını 

sürdürebilmesi) için yalnızca devlet gücüne benzer bir Ģeyle garanti altına 

alınabilecek ve uygulanabilir kılınabilecek bir takım kurumsal düzenleme ve ihtiyacı 

bulunmaktadır. Bir diğer ifadeyle serbest piyasa iĢleyebilmek için devlet ve türdeĢ 

kurumlara ihtiyaç duymaktadır (Harvey, 2008a: 88, 219; 1999: 195). KüreselleĢme 

süreci, kendisini ilk olarak gerek ulusal gerekse uluslararası piyasalarla iliĢkilerde 

devletin rolünün azaltılmasıyla ifade etmiĢtir. Bu süreçte devletler, küreselleĢme 

sürecinin bir parçası haline gelerek oyunun yeni kurallarını koymuĢlar ve sınıf 

güçlerinin dengesini değiĢtirmiĢlerdir. Devletler sınıf iliĢkilerinin alanı olduklarından 

sermayenin uluslararasılaĢması, yabancı sermayenin yalnızca verili bir alana dâhil 

edilmesine değil, aynı zamanda devletin alanı içerisinde bir aktör haline gelmesine 

karĢılık gelmektedir. Aynı zamanda devletler kendi sınırları içinde piyasalar, özel 

mülkiyet ve özel anlaĢmalar için gereken altyapı ve yasal mevzuatı 

oluĢturmaktadırlar. Benzer Ģekilde yeni bir küresel birikim aĢamasının ortaya 

çıkmasına izin veren sermaye hareketleri, yatırımlar, döviz kurları ve ticaretin 

yönetildiği kurallardaki değiĢiklikleri de devletler yapmaktadırlar (Panitch, 2000: 

205-206). Günümüzde devletler küresel sermayenin önünü açacak düzenlemeleri 

hayata geçirmekte, ortaya çıkan eĢitsizlikleri sermaye lehine arttırmaktan 

kaçınmamakta ve sermaye birikim sürecinde baĢrolü kendi yerellikleri aleyhine olsa 

da üstlenmektedir (Harvey, 2008b: 111). 

Sermaye birikimi; hukuk, özel mülkiyet, sözleĢme özgürlüğü gibi bazı 

kurumsal yapılarla para güvenliğinin sağlandığı bir ortamda sağlanır. Günümüzde 

devletler küresel sermayeye tam da bu ortamı sağlamak üzere yoğun çaba 

göstermekte ve yasal yönetsel uygulamalarla kendi yerelliklerini sermaye açısından 

kolay eriĢilebilir ve karlı kılmaya çalıĢmaktadırlar. Piyasa kurumlarının ve sözleĢme 

kurallarının güvence altına alındığı, sınıf mücadelelerini önlemeye ve farklı sermaye 

kesimleri arasındaki çıkarları uzlaĢtırmaya yönelik düzenlemeleri yapan, kısaca 

sermaye önündeki tüm engel ve kısıtlamaları kaldırarak sermayeye serbest hareket 

edebilme olanağı sağlayan devlet, küresel sermaye açısından en uygun aygıttır 

(Harvey, 2008b: 76-77). Güvenli çevre ve bu çevrenin gerekli kıldığı her Ģey üzerine

87 

yerel olarak yoğunlaĢmak, küresel piyasa aktörlerinin ulus devletlerden yapmasını 

bekledikleri ve istedikleri tek Ģeydir. Küresel finans dünyasında devletlere 

sermayenin yatırım ve çıkarlarını koruyacak birer polis karakolu olmaktan baĢka rol 

biçilmemektedir. Küresel ve akıĢkan sermayeyi kendi yerelliğine yatırım yapması 

için ikna etmenin tek yolu, sermayenin güvenliğini sağlamaktır (Bauman, 2006: 

135). 

1980 sonrası dönemde devletin rolünün değiĢmesi, yapısal uyum programları 

adı altında kamusal alana müdahale gücünün azaltılması ve finans-sermayenin 

etkinlik ve gücünün artmasına paralel olarak devlet, bir ölçüde piyasa aktörleri için 

uygun iĢ ortamı yaratmanın yollarını bulan bir kurum haline gelmiĢtir (Harvey, 

2008a: 87). Neoliberal küreselleĢme sürecinde devlet oldukça sorunlu bir 

konumdadır. Bir yandan ulusal çıkar adına büyük sermayenin faaliyetlerini 

düzenlemesi ve kolaylaĢtırması talep edilmekte; diğer yandan yine ulusal çıkar adına 

küresel sermayeyi cezp etmek, daha çekici ve karlı alanlara kaçmasını önlemek ve 

çekilen sermayeyi kalıcı kılabilmek adına sermaye açısından çekici bir ortam 

yaratmaya zorlanmaktadır (Harvey, 1999: 195). Bauman'ın ifadesiyle küreselleĢme 

sahnesine çıktığında devlet striptiz yapmaya baĢlar, gösterisinin sonunda üzerinde 

yalnızca çıplak acil ihtiyaçları yani baskı güçleri kalır. Ekonomik anlamda küresel 

aktörlere bağımlı, egemenlik ve etkinlik alanları daraltılmıĢ ulus devlet mega 

Ģirketlerin basit bir güvenlik birimi haline gelir. Dünyanın yeni efendilerinin 

doğrudan yönetmeye ihtiyacı yoktur. Ulusal hükümetler onlar adına iĢleri yoluna 

koyma görevini üstlenmiĢlerdir (Bauman, 2006: 77). 

Sosyal devlet anlayıĢının terk edilmesi ve neoliberal öğretilerin dünya 

geneline yayılmasına paralel olarak devlet anlayıĢı da değiĢmektedir. Neoliberal 

anlayıĢ çerçevesinde devlet; ekonomik ve toplumsal yaĢamın müdahale edicisi değil, 

kapitalist üretim iliĢkilerinin düzen ve güven içinde kurulmasını sağlayacak genel 

gözeticisi olarak ifade edilmektedir. Bir diğer ifade ile sosyal devletin yerine 

düzenleyici devlet anlayıĢı getirilmekte, devlet halkın ihtiyaçlarını kamu kaynak ve 

mekanizmalarıyla karĢılama sorumluluğunu üzerinden atmakta, piyasa talep ve 

ihtiyaçlarına göre hareket eden bir yönetim anlayıĢı yerleĢikleĢmektedir (Ayman 

Güler, 2004: 35-36). KüreselleĢme olgusu etkilediği diğer tüm süreçler bir yana, asıl 

olarak ekonomi alanında baskın konumdadır. Küresel ekonomiye yön veren küresel

88 

sermayenin tek bir mantığı bulunmaktadır: Kendisi için en uygun koĢulları sunan ve 

hareket serbestliği sağlayan ortama yönelmek. Küresel sermayenin mantığına göre 

çalıĢan bir ekonomide ise büyüme, yatırımların nasıl ve nerede yapılacağı, 

teknolojinin ve ürün bileĢiminin niteliği sermayenin küresel düzeyde iĢleyiĢine bağlı 

olmaktadır. Bu nedenle hemen hemen tüm dünya ülkelerinde yönetimlerin temel 

hedefi; sermayeyi çekebilmek, kalıcı kılabilmek ve ürkütmemektir. Bu nedenle de 

eĢitlikçi, adaletçi, yeniden dağıtıcı politikalar birçok ülkede rafa kaldırılmıĢ 

durumdadır. Bir diğer ifadeyle ulus-devlet anlayıĢı terk edilmekte ve tüm toplumsal 

süreçler piyasa tercih ve koĢullarına göre Ģekillendirilmekte, devlet düzenleyici ve 

dağıtıcı rolünü yani kamuyu, sermaye aktörlerine terk etmektedir (Keyder, 2004: 

102; 1992: 82). 

Sermaye aktörlerinin toplumsal yaĢantıda etkin hale gelmesine paralel olarak 

vatandaĢ ve kenttaĢ algısı da değiĢime uğramıĢ ve yerini müĢteri odaklı bir anlayıĢa 

bırakmıĢtır. Bir diğer ifade ile piyasa aktörlerinin hâkim olduğu toplumsal yapılarda, 

temel haklar çerçevesinde değil müĢteri yani tüketen konumunda olan kentliler, 

kentsel olanaklardan yararlanırken müĢteri/tüketen olmanın gereklerini yerine 

getiremeyen kesimler bu olanaklardan mahrum kalmaktadırlar. 

3.3.2.Sosyal Devlet Çözülürken Yükselen Yerellikler 

Yirminci yüzyıl Avrupa siyasetinin temel özelliği olan sosyal devlet anlayıĢı, 

1970‟lerden sonra terk edilmeye baĢlamıĢ, hükümet harcamalarında kesintiye 

gidilmesi, giderek daha fazla Ģeyin bireye ve piyasaya terk edilmesi egemen fikir 

haline gelmiĢtir (MacGregor, 2008: 236-237). KüreselleĢmenin bu süreci hızlandıran 

bir etkisi olmuĢtur. Çünkü ulusal sınırların azalan belirleyiciliği karĢısında sosyal 

devlet harcamalarının sürdürülebilirliği ve etkisi azalmıĢtır. 

1980‟li yıllarla birlikte kaçınılmaz son geliĢme olarak ilan edilen 

küreselleĢme çerçevesinde, öncelikli hedef olarak sosyal ve ulus-devletten kurtulmak 

gösterilmiĢ; bunun sağlanabilmesi için de özelleĢtirme politikalarına hız verilmesi 

gerektiği vurgulanmıĢtır. Özellikle 1989 sonrasında hızlanan küreselleĢme, 

kaçınılmaz bir geliĢme olarak ilan edilmiĢ ve küreselleĢmenin nimetlerinden 

yararlanmak isteyen geri kalmıĢ ya da geliĢmekte olan ülkelere öncelikli hedef 

olarak, sosyal devletin bürokrasisinden, haklar anlayıĢından ve ulus-devletin

89 

vatandaĢ ve ulus temelli politikalarından kurtulmak gösterilmiĢtir (Ayman Güler, 

2005: 207). KüreselleĢmenin önünü açacak özelleĢtirmelerin tanımlayıcı özü; kamu 

malları ve hizmetlerinin devredileceği özel sektörün yerli-yabancı ayrımını 

tanımamasıdır. Sosyal ve ulusal devlete karĢı özelleĢtirme (buna paralel olarak 

yabancılaĢtırmanın önünün açılması) politikaları ile ilerleyen küreselleĢme; geriye 

kalanları da tamamen ele geçirebilmek açısından ikinci hedef olarak yerelleĢmeyi 

göstermiĢtir. KüreselleĢme sürecinde yerel kavramı giderek önem kazanmaktadır. Bu 

kavram ile devletin iĢlevleri ve etkinlik alanları kısıtlanırken, merkezi yönetimlerin 

yerini yerel ölçekteki karar mekanizmalarının alması önerilmektedir (Göktürk, 2001: 

419). KüreselleĢme ve yerelleĢme süreçleri iç içe geçmiĢ biçimde 

değerlendirilmektedir. Bu çerçevede, küreselleĢme sürecinin ulus-devletleri 

aĢındırırken, ulus-devletlerin kontrolü altındaki yerel birimlere özerklik kazandırdığı 

ileri sürülmektedir. Böylece ulus-devletler önemini yitirirken yerellikler önem 

kazanmaktadır (ġengül, 2000b: 113; Shatkin, 2000: 2360). 

1990‟lı yılların sonlarından itibaren Dünya Bankası baĢta olmak üzere tüm 

uluslararası aktörler, küreselleĢme gibi yerelleĢmeyi de kaçınılmaz bir süreç olarak 

ifade etmiĢlerdir. Bir diğer ifade ile küreselleĢme çağında yerelleĢtirme, sosyal devlet 

ve ulus-devlet kavramlarından geriye kalanları ortadan kaldırmak üzere formüle 

edilmiĢtir (Ayman Güler, 2005: 207). Yerellikler üzerinden kalkınma söyleminin 

ardında neoliberal anlayıĢ ve onu dünya çapında yaymaya çalıĢan küreselleĢme 

eğilimi yer almaktadır. Bu eğilimlerin gölgesinde yerelleĢme, devletin sosyoekonomik 

boyutunun daraltılarak küçültülmesinin, kamusal hizmetlerin 

özelleĢtirilmesi ve piyasalaĢtırılmasının aracı olarak kullanılmaktadır. YerelleĢme ve 

yerellikler üzerinden kalkınma, küresel sermaye ve kapitalist devletler tarafından 

tercih edilen bir süreçtir. Bu süreçte ulus-devletten beklenen; yerelin önünü açarak 

küresel yarıĢta baĢarılı olmasını sağlayacak yasal ve kurumsal desteği sağlamaktır 

(Doğan, 2007: 57-58). YerelleĢme ve bölgeselleĢme gibi süreçlerin küresel neoliberal 

ideolojinin yayılmasını ve derinleĢmesini tamamlayıp kolaylaĢtıracak gerekli 

ekonomik, toplumsal ve fiziksel altyapıları yaratacağı düĢünülmektedir (Held vd, 

2008: 89). YerelleĢme, kendi kapasitelerini etkin bir biçimde kullanan ve uluslararası 

düzlemdeki iliĢkileri dünya ticaret sistemine eklemlenebilen birimlerin oluĢması 

anlamına gelmektedir (Eraydın, 2001: 369; ġener, 2003: 7).

90 

Neoliberal yaklaĢım yerelleĢmeyi gerekçelendirirken “ekonomik etkinlik” ve 

“katılımcı demokrasi” amaçlarını ortaya koymaktadır. Ancak, gerçekte, 

yerelleĢmenin ne ekonomik geliĢmeyi ne de demokratikleĢmeyi güçlendirme olasılığı 

vardır. YerelleĢme projesi asıl olarak, yerel halkın değil uluslararasılaĢmıĢ finansal 

sermayenin beklentilerini karĢılamak üzere geliĢtirilmiĢ görünmektedir. YerelleĢme 

projesi bu haliyle devleti küçültme projesinin bir unsuru olmaktan, neoliberalizm de 

bu süreci meĢrulaĢtırmaktan öte bir anlam taĢımamaktadır (Ataay, 2006: 182). Ulus 

devletin küçültülmesi ya da etkinlik alanlarının daraltılması, özellikle devletin sosyal 

refaha yönelik iĢlevlerinin ve kamu hizmeti üretme yeteneklerinin ortadan 

kaldırılması çabalarının bir sonucudur. 

Devletin sosyo-ekonomik yaĢama yoğun müdahalesinin söz konusu olduğu 

sosyal devlet anlayıĢı, 1970‟lerde ardı ardına yaĢanan ekonomik krizlerin nedeni 

olarak sorgulanmaya ve tartıĢılmaya baĢlanmıĢtır. 1980‟li yıllarla birlikte de sosyal 

devlet anlayıĢı yerini neoliberal küreselleĢme anlayıĢına bırakmıĢtır. Neoliberal 

küreselleĢme ile birlikte ulus-devletler yeniden yapılanma sürecine girmiĢlerdir. 

Ġstihdam, sosyal güvenlik, eğitim, sağlık, konut, çevre vb alanlardaki korumacılığın 

kaldırılması, finans ve ticaretin liberalizasyonu, yerelleĢme, kentsel alanların 

sermaye gruplarına pazarlanması, özelleĢtirme ve kamu hizmetlerinin 

metalaĢtırılması bu yeniden yapılanma sürecinin temel unsurları olarak karĢımıza 

çıkmaktadır. Gerek devlet merkezli uygulamaların, gerekse de etkinliğini günden 

güne arttırarak devam eden neoliberal küreselleĢmenin en önemli mekânsal odağının 

kentler olduğu görülmektedir. Sosyal devleti tanımlayan ve sonrasında neoliberal 

söylemlerin Ģiddetle karĢı çıktığı genel hizmetlerin büyük bir bölümü kentsel nitelik 

taĢımaktadır. YerelleĢtirme söylemleriyle ve yapısal uyum programlarıyla merkezin 

etkinliğinin yok denecek kadar azaltıldığı günümüzde yerel yönetimlerin yanı sıra 

eğitim, sağlık ve konut politikaları gibi sosyal devlet uygulamaları da 

neoliberalizmin hedefi konumuna gelmiĢtir (ġengül, 2000a: 236). Kentsel alanlardaki 

eğitim, sağlık, ulaĢım, altyapı, konut vb kamu hizmetleri yüksek kar getiren 

hizmetler olarak görüldüğünden, devletin bu alanlardan çekilmesi ve bu alanların 

sermayenin yeni birikim alanları olmasının önünün açılması hedeflenmektedir 

(BeĢiktepe, 2007: 51).

91 

KüreselleĢme süreci; uluslararası sermayenin zaman ve mekân 

kısıtlamalarından kurtulma, ulus devleti küçültme ve kimi kurumsallaĢmıĢ birimlerini 

tasfiye etme istemi üzerine temellenmektedir. Bu çerçevede kentlerin öne 

çıkarılmasının, ulus devlet çatısı altında yerelin güçlendirilmesi projesi olmaktan öte; 

küresel sermayenin hareket alanını zaman ve mekân kısıtlamalarından bir diğer 

ifadeyle devletin politik mekânının kısıtlamalarından kurtarma giriĢimi haline geldiği 

ileri sürülmektedir (Keskinok, 2000: 87, 90; Keskinok, 2006: 77). 

3.4. KüreselleĢme Sürecinde Kentler: Sermayenin Kentleri Yeniden KeĢfi 

1980 sonrası dönemde fordist üretim biçimi önemini yitirmiĢ ve esnek 

uzmanlaĢmaya dayalı esnek üretim biçimleri ön plana çıkmıĢtır. Bu doğrultuda 

sermaye ve emek yoğun sanayi ekonomilerinin yerini bilgi ve teknoloji yoğun 

ekonomiler almıĢtır. Bilgi ve teknoloji yoğun ekonomi dönemi, mekânsal anlamda 

yeni bir düzenlemeyi de beraberinde getirmektedir. Bu süreçte kentsel ekonomi bir 

ağ ekonomisine dönüĢmekte ve ulaĢım, taĢıma, iletiĢim, ticaret, hizmet, teknolojik 

yenilik, bilgi ve enformasyon ağlarından oluĢan bir kentsel ekonomik sistem ortaya 

çıkmaktadır (BaĢer, 2005: 496). 1980 öncesi dönemde etkin olan ulusal 

kalkınmacılık ve beraberinde gelen devletin ekonomiyi/ekonomik kalkınmayı 

yönlendirmesi anlayıĢı bu dönemde önemini kaybetmiĢtir. Ulusal kalkınmacılığın 

terki, 1970‟lerdeki krizin derin ve uzun süreli etkileri, dünya ekonomisinin yeni bir 

büyüme evresine girememesi, üretim sürecinin parçalanması ve bazı kısımlarının 

ucuz emek ve hammaddeye sahip azgeliĢmiĢ ülkelere kaydırılması gibi geliĢmeler, 

yerellikler üzerinden kalkınmanın büyük ölçekli sermayenin talepleriyle örtüĢtüğünü 

göstermektedir. Yani ekonomi politikaları artık ülke baĢkentlerinden ve merkezi 

hükümetlerden sorulmamakta, aksine merkezi hükümetler ekonominin gidiĢatına 

göre tedbir almakta ve politikalar geliĢtirmektedirler. Bu süreçte ülke sınırları içinde 

baĢkentler değil, küresel süreçlere eklemlenme potansiyeli olan kentler ön plana 

çıkmaktadırlar (Keyder, 2004: 100; 1992: 82). Bu doğrultuda Dünya Bankası vb 

ulusüstü aktörler kalkınma açısından kentlerin motor güç konumunda olduğuna 

vurgu yapmaktadır. Aynı Ģekilde bu vurgu, sermaye açısından kentlerin yatırım aracı 

olarak cazip bir tercih mekanizması olduğuna da iĢaret etmektedir (Doğan, 2005a: 

82).

92 

KüreselleĢme olarak ifade edilen süreç, kentlerde ekonomik, sosyo-kültürel, 

mekânsal ve politik değiĢimleri beraberinde getirmiĢtir (Uzun, 2002: 37). Bu 

değiĢimler; sermaye birikim sürecine katkısı olabileceği düĢünülen ve sermayenin 

yeni/en karlı yatırım alanı olarak gördüğü kentlerin, sermayenin talepleri 

doğrultusunda biçimlendirilmesini kolaylaĢtırmıĢtır. Bu süreç beraberinde yerellikler 

olarak kent ve bölgelerin yeniden tanımlanmasını, sosyal devletin metasızlaĢtırılmıĢ 

toplumsal yeniden üretim alanlarının ve kamu mülkiyetindeki iĢletmelerin piyasa 

süreçlerine dâhil edilmesini getirmiĢtir. Yerelin sermaye lehine yeniden tanımlandığı 

bu süreçte, yerellikler ve bazı toplumsal aktörler (yönetimler, piyasa aktörleri vb) 

küresel aktörlerin iĢbirlikçisi olarak; var olan sermayeyi kalıcı kılmak ve yeni 

sermaye çekebilmek için tüm sosyal ve fiziksel altyapılarını sermayenin talep ve 

beklentileri doğrultusunda düzenlemiĢlerdir (Doğan, 2005b: 24). Bu süreçte 

yönetim ölçeği küçültülerek karar verme mekanizmasının yerele indirgenmesi 

sermayenin küreselleĢmesi ile eĢzamanlı olarak gerçekleĢmiĢtir. Ekonominin 

küreselleĢmesi yerelin önemini azaltmaktan çok, yereli uygulamada çok daha önemli 

duruma getirmiĢtir. Merkezi hükümetin etkinliğinin ve müdahaleciliğinin de 

azalmasına paralel olarak kentler sermayeyi çekebilme yarıĢına girmiĢtir (Cihangir 

Çamur, 2002: 674-675). 

KüreselleĢme sürecinde ön plana çıkan kentlerin temel iĢlevleri; üretimden 

çok üretimin örgütlenmesi, yönetimi, kontrolü, tasarımı, finanse edilmesi, 

bütçelenmesi, pazarlanması olarak görülmektedir. Bu iĢlevleri yerine getirebilecek 

vasıflı ve eğitimli iĢgücünün bulunduğu kentler, sermaye açısından çekici olmaktadır 

ve sermaye bu kentlerde odaklanmaktadır (Keyder, 2004: 54). 

Sermaye aĢırı birikim sorununa temel çözüm olarak baĢka yerlerde yeni 

pazarlar, yeni üretim kapasiteleri, yeni kaynaklar, yeni iĢgücü olanakları yaratmayı, 

yani mekânsal yer değiĢtirmeyi görmektedir (Harvey, 2008b: 91-93). Küresel 

sermaye devamlılığını ve geliĢimini sağlamak adına sürekli olarak yeni tüketim 

maddeleri, üretim ve ulaĢım yolları ile en önemlisi pazarlar yaratmak durumundadır 

(Schumpeter, 2007: 103). Bu doğrultuda neoliberal yeniden yapılanma sürecinde 

sermayenin yeni ve en karlı bulduğu alanların kentler olduğu görülmektedir. Üretim, 

meta ve kar kavramları çerçevesinde sistematikleĢtirilen küresel kapitalizm kendisine 

sahne olarak kent mekânını seçmiĢtir ve geçirdiği tüm evrimsel süreçlerle birlikte

93 

kentleri de tüm bileĢenleriyle birlikte dönüĢtürmektedir. Sanayi üretimi ve idari 

iliĢkiler ağının merkezi olarak medeniyetleĢmenin sahnesi Ģeklinde tanımlanan kent, 

küreselleĢme sürecinde karlılık ve metalaĢtırma faaliyetleri içinde sadece sahne 

olarak değil, sürecin bir parçası olan obje durumundadır (Akbalık, 2007: 167-168). 

Günümüz kentlerinde küreselleĢmenin ve küresel sermayenin etkileri önemli 

ölçüde hissedilmektedir. Hangi piyasa oyuncusunun, hangi nedenlerle olduğu dahi 

bilinmeyen tercihlerle aldığı dıĢsal kararlar kentlerin geleceğini etkileyebilmektedir. 

Merkezi ve yerel yönetimler; tüm dünyanın küresel sermayeyi yatırım yapmak ve 

kalıcı kılmak için büyük bir yarıĢ içinde olduğu günümüz dünyasında sermayenin 

taleplerine karĢı koyamamakta (Ersoy, 2007: 164) aksine sermayenin önünü açacak 

uygulamaları hayata geçirmektedirler. 

Küresel sermayenin en önemli özelliği olan sınır tanımayan hareketlilik, 

mekânsal süreçlere de yansımaktadır. KüreselleĢme sürecinden en çok etkilenen 

mekânsal ölçek olarak karĢımıza kentler çıkmaktadır. Sermaye birikimi yeni 

mekânsal oluĢumların ortaya çıkmasına etkide bulunmaktadır. Sınır tanımaksızın 

dolaĢan sermayenin yatırıma yöneliĢi ulusal sınırları zayıflatmakta, ulusal sınırlar 

içinde kentler doğrudan küresel yatırım alanı haline gelmektedir. Bu süreçte kentler 

ulus-devleti aĢarak uluslararası düzeyde iliĢki ve yapılanmalara dahil olmaktadırlar 

(Karabağ, 2006: 194-195). Bir diğer ifade ile küreselleĢme olarak adlandırılan 

çağımızda kentler, ulus devletleri aĢan bir önem taĢımaktadırlar (BaĢer, 2005: 495). 

KüreselleĢme sürecinde sermayenin sınır tanımaksızın dolanımının yanı sıra esnek 

sanayi bölgelerinin, giriĢimci kentlerin ve küresel kentlerin yeniden keĢfi söz konusu 

olmaktadır (Jessop, 2005: 367; Koch, 2003: 7). 1980 sonrasında sıklıkla dile 

getirilen yeniden yapılandırma ve yapısal uyum süreçleri; kapitalizmin 

küreselleĢmeye çalıĢtığı ekonomik ve siyasal alanın çeĢitli ölçeklerinde, farklı 

coğrafyalarda aynı olmayan ama benzerliklere ve içiçeliklere sahip bir nitelik 

taĢımaktadır. Bu süreçte kentler, pasif ve yalnızca üzerinde sürece dair aktivitelerin 

gerçekleĢtiği mekânlar olmanın ötesinde aktif öznelere dönüĢtürülmektedir 

(Kılıçkaya, 2007: 127). 

Küresel ekonomik yeniden yapılanma, üretimin uzamsal ve zamansal 

dağılımını köklü biçimde değiĢtirmiĢtir. Yerel eski anlamını yitirmiĢ ve küresel

94 

sermaye hareketlerine bağımlı bir değiĢken haline gelmeye baĢlamıĢtır. Esnek üretim 

sistemi ve ekonominin küreselleĢmesi yereli ekonomik bir öğe olarak küresel 

sermayeye eklemlenebilmenin bir aracı haline getirmiĢtir (ġahin, 2001: 663). 

Günümüzde ekonomik ve siyasal müdahale, ulusal sınır ve bütünlükleri aĢarak 

kentleri muhatap almaktadır (Erkal, 2005: 599). Kentleri ülkelerden çok daha önemli 

bulan neoliberal anlayıĢ ve küresel sermaye; metropolleĢme düĢüncesinden hareketle 

spekülasyon ve ranta dayalı bir giriĢimi desteklemektedir (Yarar vd., 1998: 173). 

KüreselleĢme sürecinde kentlerin; insan, mal, sermaye, bilgi ve teknolojinin 

akıĢkanlığını kolaylaĢtırdığı ve bu akıĢkanlığın önündeki engelleri kaldırdığı ölçüde 

önem kazanacağı ileri sürülmektedir (Öğdül, 2005: 310). Günümüzde en gözde 

yerellikler aynı zamanda küreselleĢmenin yol açtığı ayrıĢma ve çatıĢmaların en 

yoğun yaĢandığı kentler olmaktadır. Küresel ya da küreselleĢmeye çalıĢan kentler; 

küreselleĢmenin kendilerine biçtiği ya da kendiliklerinden üstlendikleri yeni roller 

çerçevesinde çok yönlü ve hızlı bir dönüĢüm yaĢamaktadırlar (Yalçıntan, 2007: 115). 

KüreselleĢmenin mekân organizasyonuna en önemli etkisi, mekânın niteliğini 

değiĢtirmesidir. KüreselleĢme sürecinde mekân bir iliĢkiler ağına dönüĢmüĢtür. Bu 

iliĢkiler ağına dâhil olamamak beraberinde dıĢlanma sonucunu getirmekte ve zaten 

küresel anlamda var olan eĢitsizliğe yeni bir eĢitsizlik boyutu eklenmektedir (Tekeli, 

1999: 221). KüreselleĢmeye bağlı olarak kentler ve ulusal ekonomiler farklı ulus altı 

parçalara ayrılmaktadırlar. Bunların bazıları küresel ekonomiye bağlanıp 

eklemlenirken bazıları ise bu sürecin dıĢında kalmaktadırlar. Küresel ekonomiye 

eklemlenebilen kent ve bölgelerin önemi artarken, diğer mekânsal ölçekler gözden 

düĢmektedirler (Kesgin, 2007: 201-202). 1980 sonrası dünya ekonomisinin iĢleyiĢi, 

ulusal ekonomilerin kendi baĢlarına büyümelerini ve sermayenin mantığından 

kaçınmalarını neredeyse imkânsız hale getirmiĢtir. Bu anlamda temel sorun, küresel 

ekonomik süreçlere eklemlenebilmenin yollarını aramak Ģeklinde formüle 

edilmektedir. Bu süreçte hangi bölge ya da kent sermayeye daha avantajlı ve cazip 

olanaklar sunarsa, o oranda kaynak sahibi olacağı ileri sürülmektedir. Küresel 

süreçlere eklemlenememenin maliyetinin oldukça yüksek olduğu ve dünya genelinde 

birçok alanın dıĢlanma ve marjinalizasyon riskiyle karĢı karĢıya olduğu da bu 

bağlamda geliĢtirilen bir söylem olarak karĢımıza çıkmaktadır (Keyder, 2004: 108- 

109; 1992: 85). Bu ifadelerden hareketle günümüz küreselleĢme ortamında kentlerin

95 

küresel süreçlere farklı biçimlerde eklemlendiği dile getirilebilir. Eraydın kentlerin 

küreselleĢme süreçlerine eklemlenme biçimlerini Ģu Ģekilde ele almaktadır:

96 

Tablo 1 KüreselleĢme Sürecine Farklı Eklemlenme Biçimleri ve Farklı Kent 

Tipleri 

KüreselleĢme Sürecine 

Farklı ġekilde 

Eklemlenmeler 

I.Küresel Sistemin Odağı Olarak Dünyaya Eklemlenme 

Dünya Kentleri/ Küresel 

Kentler 

Eklemlenmede Önemli Olan Ġç ve DıĢ 

Dinamikler 

Çok sayıda üretim ve iletiĢim ağının 

kesiĢme noktası. Ekonomik sistemin 

iĢleyiĢinde ve denetiminde söz sahibi 

firmalar 

II.Bilgi Kapasitesi Ġle Dünyaya Eklemlenme 

Öğrenen Bölgeler 

Bilgi üretme ve öğrenme sürecinde odak 

noktalar. Bilgi depolama, fikir ve 

yaratıcılığın akımını kolaylaĢtıran altyapı 

Bilgi Kentleri 

Bilginin toplandığı ve aktarıldığı, yalnızca 

çevresindeki alanlarla değil, uluslararası 

ağlar yardımıyla tüm dünya ile iletiĢimleri 

olan merkezler 

Eklemlenmede Önemli Olan 

Yerel Düzenlemeler 

Küresel firmaların mekânsal 

taleplerini karĢılamaya yönelik 

fiziksel düzenlemeler ve mevcut 

düzenlemelerin gevĢetilmesi 

-Bilgiye dayalı örgütlenmeye 

destek ve teĢvik 

-Bilginin varlık olarak 

değerlendirilmesi 

-Bilgi yoğun firmalara kredi ve 

sermaye sağlanması 

-Bilginin üretilmesine destek 

-Bilginin kolaylaĢtırılmasına 

kolaylık ve altyapı 

-Kentlerin çekiciliklerini 

arttıracak mekân kalitesi 

III.Yaratıcı Kapasiteleri ve Yerel ĠliĢkilerindeki BütünselleĢmenin Rekabet Gücü Ġle Eklemlenme 

Geleneksel Sanayi 

Bireysel firmalar tarafından -Yerel geliĢmeyi destekleyen 

üretilemeyecek nitelikteki ve rekabet yerel kurumlar ve aktörlerin bir 

Odakları 

gücünü arttıracak çözümlerin o yöredeki arada sağladıkları yaratıcılıklar 

aktörlerin bir araya gelerek üretilmesi 

-Yerel teĢvik ve sivil toplum 

örgütlerinin sağladıkları 

Yeni GeliĢme Odakları: 

Ġleri Teknoloji Bölgeleri 

Ġleri teknolojiye sahip firmalar tarafından 

sağlanan üretim ağlarının varlığı 

IV.Teknolojik Birikimleri Ġle Eklemlenme 

Teknoloji Merkezleri, Bilgi ve teknoloji üretimini sağlayan yerel 

Teknoparklar, 

iletiĢim ağları. Ġleri düzeyde teknoloji 

Teknopolisler 

sunumunu gerçekleĢtiren firmalar ve 

araĢtırma kurumları 

V.Yapısal DönüĢüm GerçekleĢtirerek Dünya Ġle Eklemlenen Metropoller 

Teknolojik ve Kurumsal 

Mevcut üretim yapısının değiĢtiği esnek 

DönüĢüm Gösteren 

ve düĢey ayrımlaĢmıĢ ve tam zamanında 

Ulusal Metropoller 

üretimin benimsendiği bir ortam. Yeni 

hizmet alanları ve yeni iĢgücü talebinin 

Belirli Konularda 

UzmanlaĢmıĢ Kentler 

ortaya çıkması 

Belirli konularda deneyim ve yaratıcılık 

potansiyeli. Bazı buluĢlar yaparak dünya 

sisteminde yer alma çabası 

VI.KüreselleĢme Sürecine Bazı Kesimlerin Özverisi Ġle Eklemlenenler 

Ucuz Emek Alanları Geleneksel malları ucuza üreterek rekabet 

Olarak Eklemlenen gücü sağlamak 

Kentler 

VII.Eklenemeyenler 

Geleneksel Sanayi 

Yapısını 

DeğiĢtiremeyenler 

ĠĢlevsel Olarak Sınırlı 

Kalanlar 

Kentsel ÇöküĢ 

YaĢayanlar 

Kaynak: Eraydın, 2001: 374. 

Geleneksel birikimleri ile rekabet gücünü 

yakalayamayanlar 

Olanakları sınırlı olduğu için dünya 

sisteminin dıĢında kalanlar 

KüreselleĢme sürecinin dıĢında kalarak 

eski canlılıklarını yitirenler 

olanaklar 

-DayanıĢma ağları 

-Yüksek nitelikli insan gücü 

kaynakları 

-BuluĢçuluğun lider firmalar 

tarafından desteklenmesi 

BuluĢ ve teknolojik geliĢmeyi 

sağlamaya yönelik kamu 

kaynakları (altyapı ve parasal 

destekler) 

Ulusal ekonomik kuralların, 

finansman biçimlerinin ve 

ticaretin yeniden düzenlenmesi 

-Teknolojik dönüĢümü 

destekleyen politikalar 

-Yeni buluĢların desteklenmesi 

Emeğin ucuz olmasını sağlayan 

düzenlemeler (emeği koruyan 

mevcut kuralların ve yasaların 

uygulanmaması) 

Düzenleme biçimlerinin değiĢen 

koĢullara uyum sağlayamaması

97 

1980 sonrası dönemde Batı‟nın geliĢmiĢ kapitalist toplumlarında yerel ve 

bölgesel ekonomik stratejinin temel biçimleri, iĢlevleri ve siyasa mekanizmaları 

büyük değiĢikliklere uğramıĢtır. KüreselleĢen dünya ekonomisinde kentler bir güç ve 

rant aracı olarak görülmektedir. Bu süreçte kentlerin, ekonomik yeniden yapılanma 

ve yapısal rekabetçiliği koruma konularında aktif birer özne olarak aldıkları rollerde 

büyük sıçramalar yaĢanmıĢtır. Bu sıçramalar beraberinde giriĢimci kente dair ilgi ve 

vurgunun da artmasına neden olmuĢtur. GiriĢimci kentlerin en önemli özelliği; yoğun 

rekabet karĢısında kendi ekonomik alanlarının rekabetçiliğinin arttırılmasında aktif 

özne konumunda olmaları olarak belirtilmiĢtir (Jessop, 2005: 379). Son dönemde 

kentler birbirleri ile yarıĢan birer iĢletme gibi örgütlenmekte, kent iĢlevi bir iĢletme 

olarak verimlilik ve kar sağlamaya dönüĢmektedir (Ulu ve Karakoç, 2004: 63). 

KüreselleĢme olarak ifade edilen sürecin temel bileĢeni, sermayenin küresel 

ölçekte yeniden yapılanmasıdır. Sermayenin yeniden yapılanma süreci küresel 

ölçekte farklı mekânlar üzerinde gerçekleĢirken, sermayenin yöneldiği mekânsal 

sınırları tanımlayan devlet günümüzde bu özelliğini yitirmiĢtir. Sermaye artık yatırım 

kararlarını alırken tüm dünyayı tek bir mekân olarak görmeye ve kendisi açısından 

en cazip/avantajlı koĢulları sunan alanlara yönelmeye baĢlamıĢtır. Önceleri devletler 

arasında gerçekleĢen mal, sermaye, bilgi ve hizmet akıĢları günümüzde kentler ve 

bölgeler arasında gerçekleĢmeye baĢlamıĢtır. Bu durum; bazı kentlerin konum ve 

önemini arttırırken, bazı kentlerin de düĢüĢe geçmelerine neden olmaktadır (Tekel ve 

Ayten, 1998: 118). Kentler ulus ötesi ağ sistemine bağlanma yeterlilik ve baĢarıları 

ölçüsünde küreselleĢmekte ve bu durum kentler arasında bir eĢitsizlik ve hiyerarĢinin 

ortaya çıkmasına neden olmaktadır. KüreselleĢme, küresel kentler ağına 

eklemlenemeyen kentlerin gözden düĢtüğü ve kendi kaderlerine bırakıldığı bir 

sistemdir. Çünkü küreselleĢme, kapitalizmin kentleri kullanma üzerine kurmuĢ 

olduğu bir tedavidir ve kentler/kentliler kapitalizmin kendi kendini tedavisine (talep 

ve beklentilerine) cevap verdikleri ölçüde küreselleĢmenin metası ve sermayenin 

yöneldiği alanlardır (Özkan, 2005: 279). 

Küresel sermaye, kapitalizmin her aĢamasında revize ettiği birikim açısından 

yer seçim kriterlerini günümüzde büyük ölçüde değiĢtirmiĢtir. OluĢmuĢ ya da 

oluĢmaya yakın bir pazar, yatırımcı açısından yatırılan sermayenin en kolay ve 

maksimum oranda karla geri dönüĢünü ifade ettiğinden artık ön koĢul haline

98 

gelmiĢtir. Ayrıca, yatırım coğrafyasının dünya ölçeğinde geniĢlemesi, ucuz iĢgücü 

kriterini çok ucuz iĢgücü kriterine çevirmiĢ ve iĢgücü açısından sosyal hakların 

minimum seviyede olması önemli hale gelmiĢtir. Sermayenin bir diğer yer seçim 

kriterini de, yerleĢeceği alanda çevre bilincinin geliĢmemiĢ (ya da önemsenmiyor) ve 

ilgili yasal ve toplumsal yaptırımların oluĢmamıĢ olması belirlemektedir. Böylelikle 

sermaye çevre kirliliğini kendi ülkesinden uzaklaĢtırdığı gibi, kendi ülkesinde yasalar 

gereği yükümlü olacağı ek maliyetlerden de (arıtma tesisi, kirletme vergisi vb) 

kurtulmuĢ olmaktadır. Küresel sermaye girdiği ülkede hiçbir sorumluluk ve 

yükümlülük üstlenmek istememekte ve en çok taviz alabildiği alanlara 

yönelmektedir. Sermayenin yer seçim kriterleri, küresel ekonomik coğrafyanın 

giderek geniĢlemesiyle keskinleĢmekte, devletlerin/kentlerin sermayeden pay 

kapmak için giriĢtikleri yarıĢta, sermayeye en geniĢ avantajları sağlayan 

ülkeler/kentler öne geçmektedirler (Yalçıntan, 2000a: 62). 

Neoliberal anlayıĢta; ekonomik faaliyetlerin ulusal sınırları aĢtığı, günümüzde 

ulusal sınırlar içinde yerel birimlerin de etkin aktörler haline geldiği ve bu doğrultuda 

kentlerin ulusal ekonomi ile mekânsal bölünme içinde birbirini tamamlayan birimler 

olduğu ileri sürülmektedir. Bu çerçevede kent yönetimlerinin temel görevi ise 

sermayeyi kendi yerelliklerine çekecek uygulamaları hayata geçirmek olarak 

görülmektedir (Güler, 2007: 239-240). Günümüz dünyasında sermayenin kendi 

yapılanması küresel bir hiyerarĢi içindeyken, sermayenin gerektirdiği hizmetler de 

orantılı olarak karmaĢık ve hiyerarĢik bir yapıdadır. Bu hizmetlerin neler olacağını 

hâkim teknoloji belirlemektedir. Ġçinde bulunduğumuz dönemde sermayeye yönelik 

olarak hızla büyüyen hizmetler sektörü içinde; “iletiĢim-telekomünikasyon, bilgi 

bankaları ve bilgi iĢlem, küresel fon akımlarını sağlayan ve denetleyen finans 

kurumları, bankalar, sigorta Ģirketleri, küresel pazara adaptasyonu sağlayan medya, 

pazar araĢtırma ve reklamcılık Ģirketleri, hukuk, muhasebe, müĢavirlik ve yönetim 

danıĢmanlığı” kurumları ön plana çıkmaktadır (Keyder, 2004: 103; 1992: 83). 

Günümüzde dünya ekonomisinin gerçek anlamda metropolleĢmesine tanık 

olunmaktadır. Bu bağlamda, büyük kentler büyümenin, zenginliğin ve gücün oldukça 

önemli bir kısmını kendilerine doğru çekmektedir. Dünya ekonomisi günümüzde 

uluslararası olduğu kadar metropollerarası bir nitelik de kazanmıĢ durumdadır. 

Metropol dinamikleri yeni dünya kapitalizminin sadece fiziksel çevresini değil, itici

99 

gücünü ve özünü de oluĢturmaktadır. Metropol ekonomileri geleneksel nüfuz 

alanlarında yaĢanan geliĢmelerden giderek kopmaktadırlar. Kentleri hinterlantlarına 

bağlayan dikey yakınlaĢma ağları giderek gerilerken, megakentler arasındaki yatay 

ağlar güçlenmektedir. Bir diğer ifadeyle bu kentler; küresel ağlarla bağlantılı iken, 

yerel düzeyde ise toplumsal ya da fiziksel bağlantıya sahip değillerdir. Bu durum ise, 

ekonomik ya da teknolojik etkinlik alanlarında etkinlikleri ve ticari iliĢkileri 

tekelleĢtiren bir takımada ekonomisinin doğmasına yol açmaktadır (TÜSĠAD, 2001: 

59; Castells, 2005: 540). Bir diğer ifade ile belli sayıdaki kent dünya ölçeğinde karar 

alma ve uygulama süreçlerine yön verir duruma gelmektedir. 

1980 sonrası dönem bir yandan uygulanan ekonomi politikalarının 

farklılaĢtığı ve neoliberal izler taĢıdığı bir süreç olma niteliği taĢırken, aynı zamanda 

kentlerin yeni iĢlevler kazandığı bir dönem olarak da tanımlanabilir. Bu dönemde 

metropolitan merkezler artan dıĢ iliĢkiler ve dıĢ ticaret gelirleri ile sermayenin 

yaratılmasında ve denetlenmesinde etkili olmaya baĢlamıĢlardır (Eraydın, 1992: 

114). Önemli değiĢim, dönüĢüm ve etkileĢimlerin yaĢandığı küreselleĢme sürecinde 

ekonomik, politik, sosyal ve mekânsal dönüĢümleri kavramsallaĢtırmak üzere yeni 

düĢünsel denemeler ortaya konulmuĢtur. “Post”, “de” ve “neo” önekli bu düĢünsel 

akımların “parça, parçalama ve bileĢenlerine ayırma” ya vurguları mekânla ilgili 

coğrafya, kent planlama ve mimarlık disiplinlerinde köklü değiĢimlerin ortaya 

çıkmasına neden olmuĢtur. “Yerel, yerelleĢme, yetki dağılımı, parçacı planlama ve 

kentsel tasarım vb” kavramlar ile ifade edilen bu akımlar; kentsel mekân üzerinden 

sermaye birikimini olanaklı kılmıĢlardır. Kentsel mekân değiĢen anlamıyla spekülatif 

bir iĢlev kazanarak sermayeye yeniden üretimin olanaklarını sunmuĢtur (Cihangir 

Çamur, 2002: 662). 

Kentlerin sermaye birikim mekanı haline gelerek ulusal ekonomilerin önüne 

geçmesi hatta ulusal ekonomilerin yönlendiricisi/etkin gücü haline gelmesi 

küreselleĢme sürecinde kentleri ön plana çıkarmıĢtır. KüreselleĢme sürecinde etkin 

olan ve süreci yönlendiren kentler, küresel kent olarak adlandırılmıĢlardır. Küresel 

kentler; önceleri ülkeler arasında gerçekleĢen iliĢkilerin temel belirleyeni haline 

gelmiĢler ve ülkeleri aĢan bir biçimde kendi aralarında iliĢkileri örgütler ve yönetir 

konuma gelmiĢlerdir.

100 

3.5. Küresel Kentler 

1980 sonrası dönemde dünya genelinde belli noktalar yeni bir dünya haritası 

oluĢturacak Ģekilde öne çıkmaktadır (ÇavuĢoğlu, 2000: 122). Üretim, dağıtım ve 

pazarlama biçimlerinin yeniden yapılandırıldığı neoliberal küreselleĢme sürecinde 

karĢımıza çıkan ekonomik coğrafya da karmaĢıktır. ĠletiĢim ve ulaĢım 

olanaklarındaki ilerlemeler, neoliberal ideolojinin ve kapitalizmin egemenliğini tüm 

dünyaya kabul ettirmesi ve küreselleĢmesi, çok uluslu Ģirketlerin artan önemi ve 

egemenlikleri, yeni pazar ve doğal kaynak havzası arayıĢları, ulus devlet anlayıĢının 

zayıflaması, ulus üstü ve ulus altı bölgesel ve yerel birimlerin ya da unsurların öne 

çıkması, bilgi toplumunun elit ve dar bir çevreye sıkıĢmasına karĢın tüketim toplumu 

anlayıĢının olabildiğince yaygınlaĢtırılması gibi geliĢmeler, kentlerin yapılarında da 

önemli dönüĢümlere neden olmuĢtur. Bu süreçte, ulus devletler çok uluslu Ģirketlerin 

pazarlık edebilmesi açısından aĢırı güçlü olduğundan, neoliberal küresel ekonomik 

sistemin temel birimleri olarak kentler ön plana çıkmaktadır (Topal ve Akyazı, 1997: 

13). KüreselleĢme; modernleĢme sürecini, yani sanayileĢmesini tamamlamıĢ, Kuzey 

Amerika ve Batı Avrupa kentlerinin 1970‟lerde içine düĢtüğü ekonomik darboğazdan 

yeni kentsel ekonomiler yaratarak kurtulma sürecidir. Süreç; kapitalizmin yeni 

boyutlar çerçevesinde yeniden paketlenmesidir ve küresel kent kapitalizmin tarih 

boyunca gördüğü rüyanın vücut bulmuĢ halidir. KüreselleĢme sürecinde kent 

mekânında; kapitalizmin bu süreçte gerçekleĢtirmeye çalıĢtığı ekonomik yayılmacılık 

anlayıĢı ve bu amaca dönük uygun ortam sağlayan (sağlamaya çalıĢan ve sermayeyi 

çekmek için birbiriyle yarıĢan) mekân parçaları ortaya çıkmaktadır (Özkan, 2005: 

275). Yüksek kar arayıĢında olan küresel sermayenin farklı mekânlarla kurduğu 

ekonomik temelli iliĢki; yerele özgü mekânsal değerlerin ve farklılıkların 

aĢındırılmasına neden olmakta ve farklılıkların ekonomik determinist bir tavırla 

yeniden kurulmasını içermektedir. Küresel sermaye mekânı, kendi koĢullarına ve 

örgütlenmesine zemin hazırlayan, bu nedenle de emek ya da makine gibi bir üretim 

aracından farklı görülmeyen ve karını maksimize etmesine imkân sağlayan bir araç 

olarak görmektedir (Yırtıcı, 2005: 127). 

KüreselleĢme; malların, hizmetlerin, sermayenin ve insanların serbest bir 

biçimde hızlı ve büyük hacimlerle dolaĢabildiği sınır aĢan faaliyetlerin sayısının 

arttığı ve sınır aĢan ticari, politik, kültürel ve bilimsel ağların yaygınlaĢtığı bir

101 

duruma iĢaret etmektedir. KüreselleĢmenin bir baĢka belirgin özelliği de iletiĢim 

hızının ve hacminin, ulaĢım altyapısının ve ulaĢım ağlarının kapsamının, ulaĢım 

hızının bugüne kadar görülmemiĢ oranda artmıĢ olmasıdır. Bu ağda küresel kentler, 

küresel sistemin iĢleyiĢini sağlayan önemli bağlantı noktalarıdır. KüreselleĢen bir 

dünyada kentlerin bu konumu, onları ulus devletlerin önüne geçirmiĢ ya da onlardan 

daha etkin ve iĢlevsel bir rol oynar duruma getirmiĢtir (Doğan, 2009: 227). 

Neoliberal küreselleĢme ile birlikte hareket serbestîsi kazanan sermaye, günümüzde 

merkezi-yerel yönetimlerle ortak hareket ederek karına kar katabileceği mekânlara 

yerleĢebilmek için yasal zemin kurmaya çalıĢmaktadır. Kentlere yoğun müdahaleyi 

içeren yeni yasa ve yönetmeliklere bakıldığında da, her ne pahasına olursa olsun 

küresel sermayeye eklemlenmeye çalıĢan devlet politikaları karĢımıza çıkmaktadır 

(Altınörs Çırak ve Yörür, 2006: 80). Kentler arasında ortaya çıkan rekabette, 

sermaye açısından bir kentin sağladığı küçük avantajlar bile oldukça önemli bir yer 

tutmaktadır (Tekeli, 1999: 221). Sermayenin kentlere yönelmesi ve kalıcı olması 

açısından merkezi ve yerel yönetimler de kentleri sermaye açısından cazip kılmak 

adına uygulamaları hayata geçirmektedirler (Akgün ve Karademir, 2007: 175). 

Günümüzde ekonominin coğrafyası, büyük metropoller ile bu metropollerin 

bulundukları bölgeler etrafında örgütlenmektedir. Teknolojik güç, son derece 

uzmanlaĢmıĢ hizmetler, zenginlikler ve insanlar 20-25 metropolden oluĢan ve dünya 

çapında bir ağ meydana getiren sınırlı sayıda merkezde toplanmaktadır. 

KüreselleĢme bu metropoller arasındaki iliĢkileri o kadar yoğunlaĢtırmıĢtır ki, 

günümüzde dünya ekonomisine yön veren büyük bir kentsel sistemden bahsetmek 

mümkün hale gelmiĢtir (TÜSĠAD, 2001: 58). Küresel kentlerin ortaya çıkıĢı yeni bir 

küresel ekonominin ortaya çıkıĢıyla açıklanmaktadır. KüreselleĢmenin, dünya 

ekonomisinin karĢı konulamaz piyasa güçleri tarafından yeniden yapılandırılması ve 

teknolojideki geliĢmelere bağlı olarak gerçekleĢtiği ve bu küreselleĢmenin yeni, 

kaçınılmaz ve karĢı konulamaz olduğu varsayılmaktadır. Küresel ekonominin yeni 

organizasyonu, sanayinin özellikle geliĢmiĢ ülkelerden geliĢmekte olan ülkelere 

desantralizasyonu, finansal aktiviteler ile hizmet sektörünün küresel ölçekte 

geniĢlemesini sağlamaktadır. Buna paralel olarak, üretimin ve finansal piyasaların 

küresel ölçekte geniĢleyen ağının kontrol ve yönetim ihtiyacının, küresel kentleri 

oluĢturduğu ileri sürülmektedir (Öktem, 2006: 54). Günümüzün hâkim görüĢü olan

102 

neoliberal küreselleĢme söylemi, ulus devletin artık egemenliğini yitirdiğini ve 

küresel ekonominin, ulus devlet sınırları içinde değil yeni bir mekânsal mantıkla 

organize edildiğini ileri sürmektedir. Bu anlayıĢa göre; küresel ekonominin kalbinin 

attığı, küresel ekonominin kontrol edildiği yönetim ve organizasyon merkezleri artık 

küresel kentlerdir. Uluslararası sermayenin ve küresel ekonominin yönetim, kontrol 

ve organizasyon merkezleri olarak küresel kentler tanımlanırken, bu tanıma paralel 

olarak küresel kent söylemi, küresel kapitalizm sahnesinde yer almak isteyen kentler 

için etkili bir politik söylem ve kentsel politika olarak benimsenmektedir (Öktem, 

2006: 57; MocoĢ, 2009: 33). 

Küresel kent kavramı, dünya kentlerinin 1980‟li yıllarla birlikte yeni 

uluslararası iĢbölümü içinde değiĢen rolünü ifade etmek için geliĢtirilmiĢtir. Küresel 

kentler; sermaye, para, mal, iĢgücü ve bilgi akıĢının örgütlenmiĢ kavĢakları olarak, 

küresel sermayenin üs ve kontrol merkezi durumundadırlar (Wedel, 2001: 66; 

Eraydın, 2001: 375; Scott, 2004: 26; Tekeli, 1999: 224; Harvey, 2008a: 87). Bu 

kentler aynı zamanda telekomünikasyon merkezleri, hava limanları ve sabit iletiĢim 

link sistemleri ile donatılmıĢ, geniĢ bir finansal, hukuki, ticari ve altyapı hizmetleri 

ağına sahip merkezlerdir (Harvey, 1999: 329). Küresel kentler; bütünsel kapitalist 

iliĢkilerin, güç iliĢkilerinin ve buna bağlı olarak ekonomik, politik ve kültürel 

iliĢkilerin kontrol edildiği merkezler olarak da tanımlanabilmektedir (Ercan, 1996: 

68-69). Küresel kentler; hızlı, akıĢkan ve hacimli sermayenin karar ve kontrol 

merkezi durumundadırlar. Mümkün olduğunca üretim etkinliklerinden uzaklaĢmakta, 

üst düzey hizmet sektörünün yoğunlaĢtığı mekânlar haline gelmekte ve etkilenen 

değil etkileyen merkezler olarak kentlerarası kademelenmede ayrıcalıklı konum elde 

etmektedirler. Ayrıca mal, para ve imaj döngüsünü küresel düzeyde denetlemekte, 

yönetmekte ve yönlendirmektedirler (Hacısalihoğlu, 2001: 88). Önceleri ulusdevletler 

aracılığı ile gerçekleĢtirilen sermaye, mal, hizmet ve bilgi akıĢları artık 

kentler aracılığı ile gerçekleĢtirilmektedir. Günümüzde dünyada sermaye, mal ve 

bilgi akıĢına yön veren belirli büyük kentler (Tokyo, Londra, New York, Rotterdam, 

Frankfurt vb.) söz konusudur. Bu kentlerde verilen kararlar, dünya ekonomisine ve 

dolaylı olarak siyasal yapısına yön vermektedirler (Pustu, 2006: 146). 

Küresel kenti ele alan çalıĢmalar incelendiğinde genel olarak Ģu özelliklerin 

öne çıktığı görülmektedir:

103 

- Küresel kentler, dünya ölçeğinde süregelen finansal iĢlemlerin, ticari ve 

ekonomik değiĢimlerin yoğunlaĢtığı merkezlerdir. 

- Küresel kentler, küresel ekonominin komuta merkezleridir. 

- Küresel kentler, hizmet sektörü ağırlıklı, esnek, kolay hareket edebilir ve 

akıĢkan bir ekonomiye sahiptirler. 

- Mülkiyet, ticaret, sermaye ve emek hareketleri küreselleĢmiĢtir. 

- Küresel kentlerde, küresel ekonomi açısından önemli kabul edilen mal ve 

hizmet üretimleri yoğun bir biçimde gerçekleĢtirilmektedir. 

- Küresel sermayenin, küresel kentlerin, özellikle New York, Londra, Paris, 

Tokyo gibi merkez kapitalist ülke kentleriyle ve birbirleriyle bağını 

sağlamadaki rolü büyüktür. 

- Küresel kentlerde çok uluslu Ģirketlerin ve uluslararası kurumların yönetim 

merkezleri yoğunlaĢmıĢtır. 

- Küresel sermaye çevrelerinin kentin mekânsal dönüĢümünde çok önemli 

etkileri vardır. 

- Kentsel hizmetlerin sunumu küresel rekabete açıktır. 

- Küresel kent çok daha geniĢ bir mekâna yayıldığı için otomobil bağımlılığı 

artmıĢtır. Bu süreç en önemli küresel ekonomik güçler arasında yer alan 

petro-kimya ve otomobil üretici ve dağıtıcılarınca da desteklenmektedir. 

- Küresel kent ekonomisinde bilgi ve teknoloji yoğun, yüksek ücretli sektörler 

ile bu sektörlere hizmet üreten düĢük ücretli (tezgâhtarlık, garsonluk, 

temizlikçilik vb.) iĢler arasında, sosyokültürel yapıya ve mekânsal yerleĢime 

de yansıyan bir ikili yapılanma vardır. 

- Küresel kentler, küresel ulaĢım açısından çok önemli bir konuma sahiptirler 

ve küresel ulaĢım ağı merkezidirler. 

- Ġnsan ve aile iliĢkilerinde ve biçimlerinde, sanal mekânın egemen hale 

geldiği ve bu iliĢkileri dönüĢtürdüğü görülmektedir. Görüntülü iletiĢim, 

“facebook”, e-mail ve görsel medya programları gibi yöntemler, insan ve 

aile iliĢkilerini de dönüĢtürmüĢtür.

104 

- Sınıflar arası mekânsal, toplumsal, ekonomik, siyasal ve kültürel ayrıĢmıĢlık 

ve kutuplaĢmalar belirginleĢmiĢtir. 

- Kamusal alan kullanımında, küresel kentlerin artan tüketim toplumu 

özellikleri nedeniyle, ticari mekânlar ve alıĢveriĢ merkezleri öne 

çıkmaktadır. Parklar, kent sokakları gibi klasik kent mekânları sistem dıĢına 

itilmiĢlerle ya da düĢmüĢlerle suçluların yaĢam alanına dönüĢmüĢtür. Bu 

nedenle, güvenlik hizmetlerinin önemi artmıĢtır. (Gül, 2006: 1225; 

Friedman 1986‟dan aktaran Ercan, 1996: 68; Short, 1996: 68-71; Sassen, 

1996: 23; Sassen, 1998: 478). 

Küresel kent kavramını kullananlar kentlerde sunulan hizmetlerin boyutlarını 

araĢtırıp, bu hizmetlere göre kentlerin düzeyini saptamaktadırlar. Örneğin New York, 

Londra ve Tokyo‟nun küresellikleri tartıĢma konusu bile yapılmamakta ve 

hiyerarĢinin en üstünde bu kentler yer almaktadır. Bu kentlerin ardından Frankfurt, 

Paris, Seul, Hong Kong, Chicago, San Francisco, Sao Paolo gibi kentler 

sıralanmaktadır. Genel olarak tüm dünya göz önünde bulundurulduğunda ise en fazla 

20-25 küresel kent sayılabileceği görülmektedir (Keyder, 2004: 105; 1992: 84). 

Dünya kenti kategorisinde sayılan kent sayısı çok fazla olmamakla birlikte, sözü 

edilen bu kentlerin ortak özelliklerinin, arkalarında güçlü bir emperyalist geçmiĢ ve 

aĢırı sermaye birikiminin bulunması (Doğan, 2005b: 25) olduğu ifade edilmektedir. 

Günümüzde küresel sermaye, ticari mal ve ürünlerde, döviz kurları, borçlar vb 

üzerinde spekülasyon yaparak, paradan para kazanmaya yönelik üretim dıĢı 

etkinlikleri gerçekleĢtirmektedir. Bu doğrultuda dıĢa açık sermaye piyasaları 

spekülatif etkinliğin araçları olmaktadır. Küresel sermaye bir ülkeye girdiğinde 

geçici bir refah ortaya çıkmakta ancak ülkeden çekildiğinde yıkımlara neden 

olmaktadır. Sermayenin üretime yönelik etkinliklerden çok bu tarz giriĢimlere 

yönelmesi, sermaye birikiminin genel dinamikleri üzerinde etkili olmaktadır. Bu 

süreçte siyasi-ekonomik güç, sermaye fazlalıklarına sahip olan ABD ve diğer Batılı 

kapitalist ülke kentlerinde toplanmaktadır. Bu kentler (New York, Tokyo, Londra, 

Paris, Frankfurt vb) küresel mali piyasalara yön vermekte ve küresel kentler 

hiyerarĢisinin en üstünde konumlanmaktadırlar (Hacısalihoğlu, 2000: 118-119; 

Harvey, 2008b: 110-111,112).

105 

Kentler özellikle de dünya kentleri, küresel dönüĢümler ile toplumların 

görece durağan özellikleri arasında oluĢan çatıĢmaların en yoğun görüldüğü 

alanlardır. Kentler küreselleĢmenin kendileri için tanımladığı yeni roller 

doğrultusunda çok yönlü ve hızlı bir biçimde dönüĢmektedir. Bu dönüĢümü oluĢturan 

ve hızlandıran faktörler de küresel akıĢlar olmaktadır. Sermaye, insan, bilgi, imaj, 

mal ve teknoloji akıĢlarının tamamının ya da bir kısmının bir kente yönelmesi farklı 

sonuçları ortaya çıkarabilmektedir. Ancak bu akıĢların temel etkisi öncelikle yeni 

birikim rejimi çerçevesinde ekonomi ve yönetim alanlarında yeniden yapılanmaların 

ortaya çıkması Ģeklinde olmaktadır (Yalçıntan, 2000b: 217-218). 

Neoliberal küreselleĢmenin etkisini arttırdığı ve bilgi toplumuna geçiĢin hız 

kazandığı günümüz dünyasında insan-mekân iliĢkisi de değiĢmektedir. Sanayi 

toplumunda yerler mekânı söz konusuyken, günümüz toplumlarında akımlar mekânı 

söz konusudur. Akımlardan kast edilen bilgi, semboller, mal, kapital, teknoloji vb 

alanlarda yaĢanan hareketliliklerdir ve günümüz mekân örgütlenmesi de bu akımların 

mantığına göre Ģekillenmektedir (Tekeli, 2008: 182). KüreselleĢen dünyada mekân 

örgütlenmeleri akımlara göre Ģekillenirken, kentsel mekânların önemi ve bu 

mekânlara yönelik talepler de yine bu akımların yönelimlerine bağlı olarak 

oluĢmaktadır. Yani akımların bir kentsel mekâna yönelim hız ve yoğunluğu, 

kentlerin diğer kentlere göre konumunu da Ģekillendirmektedir. Günümüzde akımlar 

mekânı içinde yer alan kentler siyasal, ekonomik, sosyal, askeri vb tüm alanlarda 

dünyaya etkide bulunurken, yerler mekânı halindeki sanayi ve tarım toplumu 

özelliklerini taĢıyan kentsel mekânlar, bu süreçte edilgen bir konumda 

bulunmaktadırlar. KüreselleĢen dünyada yeni bir yerleĢme yapısı da ortaya 

çıkmaktadır. ĠletiĢim araçlarının geliĢmesi ve üretim teknolojisi, üretim 

faaliyetlerinin sanayi toplumuna göre desantralizasyonuna olanak sağlarken, karar ve 

denetim faaliyetleri daha da merkezileĢmektedir. KüreselleĢen dünyanın karar ve 

denetim fonksiyonları uluslaraĢırı bir mekânı ortaya çıkarmaktadır. Bu mekânı 

birbirleriyle iletiĢim ve diğer iliĢki ağlarıyla sıkı sıkıya bağlanarak, genel anlamda 

dünya kenti ya da küresel kent Ģeklinde adlandırılabilecek kentler oluĢturmaktadır. 

Bu bir akımlar mekânıdır ve dünyanın göreli olarak küçük bir kısmını kapsamaktadır 

(Tekeli, 2008: 184). Dünya genelinde oldukça az sayıda kent küresel olarak

106 

nitelendirilirken; diğer kentlerin de gerekli yatırımlar yapılarak küresel kentler ağına 

dahil olabilecekleri ifade edilmektedir. 

Küresel kentlerin en önemli özelliği; çokuluslu sermayenin toplandığı, 

düĢünce, karar ve örgütlenme üreten merkezler olmaları ve küresel sermaye ve 

aktörlerine hitap eden iĢ ve yaĢam alanlarıyla gerekli altyapıya sahip olmaları 

Ģeklinde ifade edilmektedir. Günümüzde az sayıda kent küresel kent statüsünde yer 

alırken; henüz bu gruba dâhil edilmeyen kentlerin de sermaye açısından gerekli 

olduğu düĢünülen yatırım ve iĢ alanlarını yaratması ve altyapı hizmetlerini sunması 

durumunda, küresel kentler ağına dâhil olabilecekleri vurgulanmaktadır. Yakın 

dönemde birçok ülkede merkezi ve yerel yönetimler, küresel süreçlere 

eklemlenebilmek ve etkin birer aktör olabilmek adına sermaye açısından cazip 

olacağını düĢündükleri kentlerini küresel kent yapmak adına politikalar üretmekte ve 

projeler geliĢtirmektedirler. Bu doğrultuda kentleri yönetenler ve hatta kentler 

arasında sermayeyi çekmek, küresel anlamda bir finans, kültür, turizm, ticaret 

merkezi olabilmek adına bir rekabet söz konusu olmaktadır. Bu rekabet çerçevesinde 

kentler yeniden yapılandırılmakta ve küresel anlamda cazip birer iĢ ve yaĢam 

merkezi olabilmek adına, yarıĢan kentler konumuna gelmektedirler. YarıĢan 

kentlerin en önemli aracı olarak da; küresel aktörlere hitap edecek iĢ ve yaĢam 

alanlarını oluĢturma odaklı olarak geliĢtirilen kentsel dönüĢüm projeleri 

gösterilmektedir. Bir diğer ifade ile kentsel dönüĢüm uygulamaları ve bu 

uygulamalardan elde edilecek baĢarılar, kentler arası rekabette avantaj sağlayan 

faktörler olarak değerlendirilmektedir. Ekonomik, siyasal, teknolojik, kültürel ve 

yönetsel anlamda etkin bir güç olmak ve bu alanlara yön veren küresel kentler ağına 

dahil olabilmek için gerekli iĢ ve yaĢam alanlarının yaratılmasını sağlayacak adım 

olarak görülen kentsel dönüĢüm projeleri, günümüzde geliĢmiĢ ya da geliĢmekte olan 

tüm ülkelerde hakim kentsel politika olarak hayata geçirilmekte ve kentler arası 

yarıĢta bu projelere büyük önem atfedilmektedir. 

3.6. YarıĢan Kentler 

1980‟li yıllardan önce ekonomik rekabetin mekânsal ekseni, ulusal ve 

bölgesel ekonomileri birbirine düĢürürken; 1990‟lara gelindiğinde rekabetin coğrafi 

ekseni küresel ekonomi içinde kentleri birbiriyle yarıĢır hale getirmiĢtir. Bu yarıĢ

107 

sadece sanayi yatırımını çekmek ve tutmak açısından değil; küresel sermayeyi 

çekmek, kentleri ikamet ve turizm merkezi yapmak açısından da gerçekleĢmektedir 

(Smith, 2006: 26). Yönetim sisteminin, yarıĢmacı bir geliĢme anlayıĢı doğrultusunda 

yeni politika arayıĢlarına girmesi ve yeniden yapılandırılması sürecinde, küresel 

yarıĢta en yüksek avantajları sağlayabilecek yerel ölçeğin belirlenmesinin oldukça 

önemli olduğu ileri sürülmektedir. Küresel yarıĢın temel yerel birimi olarak da kendi 

kaderini belirleyen kentler ön plana çıkarılmaktadır (Sökmen, 2002: 600). 

KüreselleĢme sürecinde ulus devletin etkinlik alanlarının daraltılması ve 

neoliberal politikaların yaygınlık kazanmasıyla birlikte, kent kavramı da değiĢime 

uğramıĢ ve sermayenin yeniden üretiminin mekânı haline gelmiĢtir. Bu dönemde 

kentler; sermayenin yeni çekim alanı olmuĢ, kentler ve kent yöneticileri yerelliklerini 

sermaye açısından çekici kılabilme çabasına giriĢmiĢlerdir. Bu çabalar, kentlerin 

özgün ve çekici kılınması adına yeni düzenlemelere gidilmesi, üretken sanayinin 

kentlerden uzaklaĢtırılarak kentlerin finans ve hizmet merkezi durumuna getirilmesi 

Ģeklinde hayata geçirilmiĢ; bu süreçte sermayenin akıĢ noktaları olan küresel kentler 

yükseliĢe geçmiĢ ve kentler arasında küresel anlamda bir yarıĢ baĢlamıĢtır (Sert vd, 

2005: 102). 

Günümüzde kentler finansal sermaye akıĢları ile karĢı karĢıyadırlar. Dünya 

genelinde sürekli dolanan akıĢkan sermaye, kar beklentileriyle belirli mekânlarda 

belirli sürelerde kalarak kentin mekânsal, sosyal ve ekonomik yapısında değiĢimler 

yaĢanmasına neden olmaktadır. Dolayısıyla kentler ve kent yönetimleri, akıĢkan 

sermayeyi çekebilmek ve kalıcı kılabilmek adına, bir yandan diğer kentlerle rekabete 

giriĢirken bir yandan da sermaye lehine uygulamalara yönelmektedirler (Akın, 2000: 

142). KüreselleĢme sürecinin mekân örgütlenmesini ġengül Ģu Ģekilde ele 

almaktadır: Üretimin giderek küreselleĢmesi karĢısında ulus devletlerin etkinliği 

giderek azalmakta ve sermaye yatırıma yöneleceği mekân seçimlerinde yerel 

birimlerle temasa geçmektedir. Bu süreçte sermaye kendisi için en düĢük maliyetleri 

sağlayan yerel birime yatırım yapmaktadır. Bu nedenle yerel birimler, en düĢük 

iĢgücü maliyeti, altyapı vb tüm özendirici mekanizmaları devreye sokarak, sermayeyi 

kendi yerelliklerine çekmeye çalıĢmaktadırlar (ġengül, 2000c: 76). Yerel birimler 

açısından bunun anlamı birbirleriyle yarıĢmak olmaktadır. Bir diğer ifade ile 

küreselleĢme sürecinde kentler, kendi genel çıkarları için etkinliklere giren aktörler

108 

durumuna getirilmekte ve küresel sermayeyi çekebilmek için bir yarıĢma ortamına 

sürüklenmektedirler (ġengül, 2000c: 76; 2000a: 134-135; Keskinok, 2000: 90,93; 

Sökmen, 2000: 96; Göçer, 2000: 120; Hacısalihoğlu, 2000: 101-102; Cihangir 

Çamur, 2002: 662). 

Kentlerin sermayeyi çekmede kendi adlarına giriĢimci olarak yarıĢmaları için 

genel olarak dört neden ileri sürülmektedir: 

- Kentler, küresel iĢbölümünde belirli fonksiyonlara sahip olmak için 

yarıĢmaktadır. Pazarları harekete geçirmede kentlerin sunabildiği olanaklar, 

kentlerden talep edilenlerden daha önemli konumdadır. Bu nedenle, yere ve 

kaynaklara dayalı üstünlükler dıĢında yeniliklere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu 

doğrultuda kentler; sermaye açısından çekici olabilmek için fiziksel, sosyal 

ve altyapı yatırımları yoluyla üstünlükler elde etmeye çalıĢmaktadır. 

- Kentler arasında maksimum tüketiciyi çekme konusunda bir yarıĢ 

yaĢanmaktadır. Bu doğrultuda yapılan yatırımlar, kentlerin yaĢam kalitesini 

arttırmaya odaklanmaktadır. Kentlere yeni bir imaj kazandırılmaya 

çalıĢılmakta, alıĢveriĢ merkezleri, marinalar, eğlence merkezleri, lüks konut 

alanları vb yerler yaratılarak kentler yenilikçi, yaratıcı ve heyecan verici 

hale getirilmeye çalıĢılmaktadır. 

- Finans, yönetim, bilgi toplama ve iĢleme faaliyetlerinin kumanda ve kontrol 

iĢlevleri için kentler arasında bir rekabet yaĢanmaktadır. 

- Kentler arasında giderek artan rekabet; kent yöneticilerini, kenti fiziksel ve 

sosyal çekim merkezleri haline getirme ve sermaye açısından daha iyi iĢ ve 

yatırım olanakları yaratma konusunda çaba göstermeye yöneltmektedir 

(Harvey 1989‟dan aktaran Çıracı, 1993: 57-58). 

Kent yöneticileri günümüzde olumlu ve yüksek kaliteli bir yer imgesi 

yaratmaya çalıĢmakta ve bu doğrultuda kentsel projeler geliĢtirmektedirler. 

1970‟lerden sonra, geliĢmiĢ kapitalist ülke kentlerinde yaĢanan sanayisizleĢme ve 

yeniden yapılanma sonrasında ortaya çıkan finans, tüketim ve eğlence merkezi 

konumundaki kentlerin birbirleriyle yarıĢması süreci, günümüzde geliĢmekte olan 

ülke kentlerinde de yaĢanmaktadır. Kentler arası rekabet ve kentsel giriĢimcilik

109 

sürecinde, kente sermaye ve yatırım çekebilmek, imaj kazandırmak ve kentleri 

küresel anlamda cazip birer mekânsal ölçek konumuna getirebilmek için kentleri 

yönetenler yoğun çaba sarf etmektedirler (Harvey, 1999: 115-116). Bu doğrultuda; 

emek denetimi, iĢgücü vasfını arttırma, altyapı sağlama, vergi politikası, devlet 

düzenlemesi, kentsel alanların yeniden yapılandırılması gibi stratejiler, kentlerin 

sermayeye pazarlanmasına olanak sağlayacak uygulamalar olarak görülmektedir 

(Harvey, 1999: 329). 

1980 sonrası dönemde neoliberal anlayıĢ doğrultusunda oluĢturulan kentsel 

politikalar; yarıĢmacılığın güçlendirilmesi, kentlerin pazarlanması ve birer ekonomik 

birim olarak ele alınması üzerine kurgulanmıĢtır. Sermayenin küreselleĢtiği bu 

dönemde, yatırımcı sermayenin mekânsal sınırlamalar istemediği, merkezi ve yerel 

yönetimlerin bu süreçte temel görevinin sermayeye engel olabileceği düĢünülen tüm 

oluĢumları ortadan kaldırmak olduğu görüĢü, kentsel politikaları etkileyen bir 

geliĢme olmuĢtur (Öktem, 2007: 84). Kentler hiyerarĢisinde üst konumda bulunan 

kentlerde küresel ölçekte iĢlev gören hizmetler sektörü ön plana çıkmaktadır. Bu 

sektörlerin müĢterileri, sadece yerel ya da ulusal ekonomi kökenli olmadığı gibi; 

çalıĢanları da kalifiye ve küresel standartlarda bilgi ve formasyonu olan 

elemanlardan oluĢmaktadır. Bunlara bağlı olarak o kıstaslarda hizmet veren ticaret, 

eğlence, dinlenme ve konut sektörleri geliĢmektedir. Dünyaya yönelikliğin ve küresel 

düzeyde hizmet vermenin bir parçası olarak, tüm iletiĢim ağları, havaalanları ve 

telekomünikasyon ileri standartlardan oluĢturulmakta, beĢ yıldızlı oteller 

kurulmaktadır. Bu hizmetler baĢarıyla yerine getirildiği takdirde küresel Ģirketler, 

bankalar, sigorta Ģirketleri, hukuk ve muhasebe firmaları, reklamcılar ve 

araĢtırmacıların buralarda Ģube açacağı, sermayenin ihtiyaçlarının karĢılanacağı ve 

kentlerin cazip hale geleceği öngörülmekte (Keyder, 2004: 104-105; 1992: 84) ve bu 

yönde yatırımlar yapılmaktadır. 

Günümüz kentlerinde bu yatırımların yapılabilmesine olanak sağlayacak 

kentsel mekânların yaratılabilmesi açısından kentsel dönüĢüm projeleri 

hazırlanmakta ve uygulanmaktadır. YarıĢmacı yerellikler söylemi ve ulusal 

kalkınmanın yolunun yerel üzerinden gerçekleĢebileceği anlayıĢıyla, önlerine küresel 

kent olma hedefi konmuĢ olan kentlerde finans, iletiĢim ve ulaĢıma iliĢkin altyapı ile 

uluslararası standartta barınma, konaklama ve eğlence altyapısını geliĢtirmeye

110 

çalıĢan projeler birbiri ardına hayata geçirilmeye baĢlamıĢtır. Küresel kentler ağına 

dahil olabilmek adına, birbirleriyle kıyasıya bir rekabet halinde olan küresel kent 

olma adayı kentler; gökdelenler, plazalar, iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri, lüks konut 

alanları, kongre ve sergi sarayları vb yapılarla doldurulmaya baĢlanmıĢtır. Tüm bu 

yapıların inĢa edilebilmesi için gerekli kentsel arsa stoku bulunmayan kentlerde, 

yatırım alanlarını yaratabilmenin temel aracı olarak kentsel dönüĢüm projeleri 

geliĢtirilmektedir. Bir diğer ifade ile, kentleri küresel kent statüsüne kavuĢturabilme 

adına gerekli yatırımların önünü açacak etken, kentsel dönüĢüm projeleri olmakta ve 

kentsel dönüĢüm projeleri ile kentler makyajlanarak, küresel sermaye açısından cazip 

kılınmaya çalıĢılmaktadır. Kentlerin küresel sermaye ve aktörlerini çekebilecek yeni 

formlara sokulması ve adeta baĢtan yaratılması ise; kentleri pazarlanabilen birer olgu 

konumuna getirmektedir. Bu pazarlamanın temel kaynağını da kentsel dönüĢüm 

projeleri oluĢturmaktadır. 

3.7.Küresel YarıĢta Pazarlanan Mekânlar: Meta Kentler 

Kapitalizm; temel hedefi olan sonsuz sermaye birikimini gerçekleĢtirebilmek 

ve bu birikimin devamlılığını sağlayabilmek için geniĢlemek zorunda olan bir 

sistemdir. Bu sistemde dünya ekonomisi, sermaye sınırsızca birikebilsin diye her Ģeyi 

metalaĢtırma yoluna girmiĢtir (Wallerstein, 2000: 90-91). KüreselleĢme sürecinde 

sıklıkla dile getirilen yerelleĢme eğilimiyle; yerellikler, mekânsal farklılıklarını ve 

olanaklarını kullanarak, ulusal/küresel sermayeyi kendisine çekmeye çalıĢan salt bir 

ekonomik birim olarak görülmektedir (Doğan, 2005b: 24). 

KüreselleĢme sürecinin ulus devletleri zayıflattığı ve sermayenin sınır 

tanımaksızın hızla yayıldığı günümüzde kentler, anlamlı birer ekonomik birim olarak 

yeni kimlikler kazanmaktadır. Sermayeyi çekebilmek ve kalıcı kılabilmek, küresel 

kentler arasında yer edinebilmek için adeta yarıĢılan bir ortamda, kentlerin 

kendilerine yer bulabilmelerinin temel Ģartı, tüm kaynaklarını harekete 

geçirebilmeleridir (ġengül, 2004: 76; ġengül, 2000a: 245). Her dönemde hem 

ekonomik hem de politik nitelik taĢıyan mekân, küreselleĢme sürecinde daha da 

metalaĢmıĢ ve politize olmuĢtur. Günümüzün küreselleĢme sürecine eklemlenmek 

isteyen kenti, tüketim toplumunun mekânı olma özelliği taĢımaktadır. Binlerce yıldır 

değiĢen ancak sürekliliği de olan kent, günümüzde benzeri görülmemiĢ biçimde

111 

dönüĢmekte, insancıllaĢtırılmaktan çok makineleĢtirilmekte ve metalaĢtırılmaktadır 

(ÇavuĢoğlu, 2000: 123). 

Küresel sermayeyi çekebilmek, bir ülkede yatırım ve üretim yapmasını 

dolayısıyla da istihdam yaratmasını sağlamak için, yeni politikalar geliĢtirilmesi 

gerektiği ve bu politikaların temel amacının da sermayeyi cezp etmek olması 

gerektiği ileri sürülmektedir. Bu anlayıĢa göre; her an her istediği yere gidebilen 

sermaye, kendisine cazip koĢulları sunabilen seçenekleri tercih edecektir (Keyder, 

2004: 52-53). UlaĢım, iletiĢim ve üretim teknolojilerindeki geliĢmeler, sermayenin 

yer seçim tercihlerini geniĢletmiĢtir. AzgeliĢmiĢ ülkeler küresel pazara entegre 

olabilmek ve sermayeyi çekebilmek için girdikleri yarıĢta baĢarılı olmak için altyapı 

ve lojistik olanaklar sağlama çabasına giriĢmiĢlerdir. Bu çabanın kentsel mekândaki 

karĢılığı; özellikle küresel pazarla bağlantılı olan alanlarda iyi bir telekomünikasyon 

ağı, geliĢmiĢ bir ulaĢım sistemi, havaalanı ve limanlar, sanayi bölgeleri, serbest 

ticaret bölgeleri, çok merkezli ofisler, alıĢveriĢ merkezleri lüks oteller ve konut 

alanlarının oluĢturulmasıdır (IĢık, 1993: 32; Kaygalak, 2009: 58-59; Öğdül, 2005: 

310; MocoĢ, 2009: 33-34). 

Neoliberal küreselleĢme ile birlikte sermaye yeniden yapılandırılırken, 

kentlerde de benzer bir yeniden yapılanma söz konusu olmaktadır. Bu yeniden 

yapılanma sürecinde kent; kendi rekabetçiliğini arttırabilmek için giriĢimci 

faaliyetler üstlenmeyi gerektirecek biçimde, ekonomik, siyasi ve kültürel bir varlık 

olarak yeniden yapılandırılmaktadır (Jessop, 2005: 399-400). Bu doğrultuda kent 

yöneticileri, küresel sermaye, turist ve hizmet akıĢını kentlerine çekebilmek için 

yasal ve yönetsel anlamda sermaye açısından kentleri cazip kılacak uygulamaları 

hayata geçirmektedirler (Bıçkı, 2006: 483). 1980‟lerle birlikte sermayenin küresel 

hareketliliğinin artmasına paralel olarak, yereli cazip hale getirmek ve bu amaca 

hizmet edecek Ģekilde altyapı, iĢgücü iliĢkileri, çevre kontrolü ve vergi politikalarının 

düzenlenmesi önemli hale gelmiĢtir. Bilgi, para, mal ve insan akımlarında mekânsal 

engellerin azalması, yerelin kalitesinin önemini arttırmıĢ ve kentler arasında bir 

rekabet yaĢanmaya baĢlamıĢtır. Sermayenin yer seçim kararlarında pazara ve 

hammaddeye uzaklık önemsizleĢirken, küresel sermayeyi çekme açısından yereldeki 

kurumsal, fiziksel ve altyapısal özellikler ön plana çıkmaya baĢlamıĢtır (Çıracı, 1993: 

57). Günümüzde, her bir yerel birimin kendi kaynak ve potansiyellerini sermayeye

112 

sunacağı, birbirleriyle yarıĢan kentlerin ortaya çıktığı bir yerel dünya kurulmaktadır. 

Bu süreçte kendisini en iyi pazarlayan kentler ön plana çıkmaktadır (BeĢiktepe, 

2007: 51). KüreselleĢmeye uyum sağlayan yerlerin geliĢecekleri, diğerlerinin ise 

taĢralaĢacakları söylemleri yaygınlık kazanmaktadır. GeliĢmekte olan ülkelerin 

küresel süreçlere eklemlenebilmesinin de bir yandan ekonomik ve teknolojik geliĢme 

ağlarına, diğer yandan da kentsel ağlara bağımlı olarak gerçekleĢeceği ileri 

sürülmektedir. Böylece, yaratılan yarıĢma ortamında küresel sermayeye en iyi 

yatırım olanaklarını, mekânsal ve sosyo-ekonomik faktörleri sunmak, en iyi altyapı, 

ulaĢım ve iletiĢim imkânlarını sağlayabilmek adına, kentlerin birer meta gibi 

pazarlanmaları söz konusu olmaktadır (Akıncı vd, 2004: 94). 

KüreselleĢme sürecinde önem kazanan kentlerin, küreselleĢen ekonomik 

iliĢkilere paralel olarak ortaya çıktığı varsayılan küresel kentler ağına nasıl 

eklemlenebileceği önemli bir tartıĢma yaratmaktadır (ġengül, 2000b: 113). Yerelin 

ekonomik kalkınmanın temel dinamiği ve itici gücü olarak tanımlandığı ve 

yerelleĢmenin özendirildiği 1980 sonrası dönemde kent yöneticileri; kentlerini 

küresel sermaye açısından cazip hale getirmek adına altyapı yatırımlarına 

yönelmiĢler, sermayenin önündeki tüm engelleri kaldırmıĢlar ve yereldeki ucuz 

emeği küresel yatırımları çekmek için bir araç olarak kullanmıĢlardır (ġahin, 2001: 

663). Kentler, küresel sahnede yer alabilmek adına, kendilerini farklı kılacak bir imaj 

oluĢturma, gerek sermayeye gerekse zengin ziyaretçilere cazip gelecek bir mekân 

olabilmek adına maliyetli (ekonomik olmaktan çok sosyal yönü daha ağır basan 

maliyet) bir yarıĢa girmiĢlerdir. Bu doğrultuda kimi kentler üretim ve teknoloji, kimi 

kentler tüketim, finans, eğlence ve kültür merkezleri olarak öne çıkmıĢlardır 

(Kaygalak, 2001a: 545). Yeni ekonomik sistemin finans, reklamcılık, yazılım vb 

gibi yükte ağır pahada hafif sektörlerini ve bu sektörlerde çalıĢan yüksek kalifiyeli iĢ 

gücünü çekmek için kentler arasında bir rekabet ortamı oluĢmuĢtur. Bu rekabet 

sürecinde kent merkezleri sosyal ve kültürel çeĢitliliğin, çeĢitlenmiĢ bir eğlence ve 

kültür hayatının, iĢ ve alıĢveriĢ merkezlerinin, gökdelenler ve lüks konut alanlarının 

kaynağı olarak yeniden yapılandırılmaya baĢlamıĢtır (Gönlügür, 2008: 78). 

Günümüzde kentsel sistem üretimden çok; ticaret, finans, eğlence, turizm vb 

etkinliklere odaklı bir biçimde örgütlenmektedir. Bu süreçte, bu etkinliklerin düzenli 

bir biçimde iĢlemesini sağlayacak bir denetim mekanizması olarak, tüketim ön plana

113 

geçmektedir. Yerel yönetimlerin kentlerde yaptığı altyapı yatırımları, hazırladığı 

projeler ve ürettiği hizmetler de kente daha fazla sermaye çekebilmek, bu sermayeyi 

kalıcı kılabilmek ve kentin bir sermaye birikim aracı olarak korunması iĢlevine 

hizmet etmek amaçlı olarak değerlendirilmektedir (Doğan, 2007: 66). 

Küresel kentler hiyerarĢisinde kentlerin yerini belirleyen temel unsur, kentin 

gösterdiği inisiyatif olmaktadır. Günümüz kentleri bu anlamda daha özerk ve kendi 

kaderlerini tayin edebilecek durumdadır. Kentler hiyerarĢisinde üst sıralarda yer 

alabilmek için, kentlerin belli bir vizyon oluĢturmaları gerekmekte ve kentler, 

kendilerine reklam Ģirketleri tutup vizyonlarını dünyaya duyurmaya çalıĢmaktadırlar. 

Küresel faaliyetleri çekebilmek için gerekli altyapıyı, iĢ ve alıĢveriĢ merkezlerini, 

konut ve eğlence sektörlerini, havaalanlarını, telekomünikasyon ağlarını 

kurmaktadırlar. Bir diğer ifadeyle günümüz kentleri, küresel yarıĢta etkin olabilmek 

için dünya pazarına çıkmıĢ birer Ģirket gibi hareket etmektedirler (Keyder, 2004: 

106; 1992: 84). 

KüreselleĢme sürecinde çeĢitli kentler ve bölgeler, küresel sermayeyi 

çekebilmek için yerel özelliklerini ve avantajlarını kullanma çabası içine girmektedir. 

Bu avantajlar; ucuz iĢgücü, hammadde, üretim Ģatları, teĢvikler, enerji ve vergi 

indirimleri gibi pasif araçlar olabildiği gibi esnek üretim olanakları, vasıflı iĢgücü 

potansiyeli, yerel özgünlükler, sosyal kapital ve örtük bilgi de olabilmektedir. 

Sermayeyi kente çekebilmek ve kalıcı olmasını sağlayabilmek için, uygun üretim ve 

istihdam koĢullarının sağlanması ve buna yönelik altyapının sağlanması kadar, özgün 

bir kent kimliğinin pazarlanması da önem taĢımaktadır (Sert vd, 2005: 103). 

Kentlerin yaĢanabilirliğini sağlayan en önemli etken olarak altyapı 

gösterilmektedir. Kent altyapısı kısaca belirtmek gerekirse; “kentlilerin yaĢamlarını 

sürdürebilmeleri için gerekli sosyal, kültürel, ekonomik, barınma ve yaĢama 

ihtiyaçlarına cevap veren kuruluĢlar ve mühendislik yapılar” Ģeklinde ifade 

edilmektedir. Kentin, kentlilere olabilecek en iyi yaĢam kalitesini hangi faktörlerin 

nasıl sağlayacağı konusu günümüzde yoğun biçimde tartıĢılmakta, bu doğrultuda 

modeller ve sistemler oluĢturularak uygulamalar yapılmaktadır. Bu süreçte kentler, 

dünya genelinde yaĢam kalitesi ve diğer benzeri ölçütlere göre incelenip sıraya 

konmaktadır. Kentleri yönetenler de bu sıralamada yukarılarda yer alabilmek için

114 

uğraĢmakta ve kentlerini pazarlama adına altyapılarını geliĢtirmeye çalıĢmaktadırlar 

(Sağlam, 2007: 59). Bu doğrultuda günümüz kentsel projelerinin, kentli için değil 

küresel yarıĢta çekici olabilmek için yapıldığı ve kenti pazarlamanın etkin aracı 

olduğunu söylemek çok da yanlıĢ olmayacaktır. 

Sermaye için istikrarlı bir ortam yaratılması arayıĢı 1990‟ların sonlarına 

doğru iyice hız kazanmıĢtır. Bu yöndeki çabalar; reel yatırım için daha istikrarlı, 

hukuk açısından daha güvenli, ekonomik açıdan sendika güvencesi ve sosyal 

güvenlikten yoksun düĢük ücretli iĢçi gibi kapitalizme elveriĢli ortam yaratmaya 

yöneliktir. Bu doğrultuda küresel sermaye serbestçe dolaĢabileceği ortam yaratmaya 

çalıĢırken, azgeliĢmiĢ ülkeler de akıĢkan sermayeden pay kapmak için birbirleriyle 

yarıĢmaktadırlar (Fincancıoğlu, 2000: 178). Küresel finans ve sermaye hareketlerinin 

ortaya çıkardığı yeni sermaye birikim süreci, azgeliĢmiĢ ülkelerde de küresel 

kentlerin, daha doğrusu küresel sermayenin aktörlerinin yaĢamlarını sürdürebilecek 

olanakları sağlayabilecek kentlerin oluĢmasını gerekli görmektedir (BakırtaĢ ve 

Köktürk, 2007: 104). YaklaĢık 30 yıldır dünya genelinde yaĢanan değiĢimlere ve 

geliĢmelere öncelikle ekonomik alanla ilgili etkenler yol açmaktadır. Ekonomik 

anlamda dünya genelinde karĢılıklı bağımlılığın artması, ekonomik güç dengelerinde 

ve sermaye birikim süreçlerinde yaĢanan değiĢmeler, sermeyenin yatırım faaliyetleri 

ve yer seçim süreçlerinin farklılaĢması geliĢme anlayıĢını da etkilemektedir. 

KarĢılıklı bağımlılığın ve küresel bütünleĢmenin giderek arttığı günümüz 

dünyasında, küresel süreçlere eklemlenerek onun yarıĢmacı ortamına uygun 

yaklaĢımlar sergilemek kaçınılmaz görülmektedir (Sökmen, 2002: 597). Bu 

bağlamda gerek merkezi gerekse yerel yönetim aktörleri, küresel süreçlere 

eklemlenmeyi kolaylaĢtıracak ve küresel sermayeyi çekecek politikalar 

geliĢtirmektedirler. 

Neoliberal anlayıĢ doğrultusunda kentler, birer rekabet birimine 

dönüĢtürülerek sermayenin talep ve beklentilerine göre yeniden yapılandırılmakta, 

piyasa aktörlerine hizmet edecek Ģekilde dönüĢtürülmekte ve sermayeye sundukları 

olanaklara göre hiyerarĢik biçimde sıralanmaktadırlar (TümtaĢ, 2008: 60). Bu 

hiyerarĢinin üst sıralarında yer edinebilmek adına, kentlerin tüm olanakları seferber 

edilmekte, merkezi ve yerel yönetimler kentler arası yarıĢta baĢarılı olabilmek için 

ardı ardına projeler geliĢtirmektedirler. KüreselleĢme sürecinde küresel kent

115 

statüsünü elde edememiĢ olan kentler; küresel kent olmak için gereken ekonomik 

kriterlere sahip olamamıĢtır ve kent mekânı yerel ekonomiyi seferber etmek suretiyle 

küresel sermayeyi çağırma amaçlı olarak kullanılmaktadır. Kent kullanıcısı olmayan 

gökdelenler, iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri, üst gelir grubuna hitap eden binlerce sahipsiz 

konut, eğlence merkezleri vb donatılarak sermaye açısından cazip hale getirilmeye 

çalıĢılmaktadır (Özkan, 2005: 286). 

1980 sonrası dönemde neoliberal anlayıĢın hâkim hale gelmesi ve ithal 

ikameci sanayileĢmenin yerini dıĢa açık ihracatı teĢvik eden sanayileĢmenin 

almasıyla birlikte, üretime dönmeyen önemli miktarda sermayenin finans 

piyasalarından sonra yöneldiği alan kentsel rant ve tüketim alanları olmuĢtur. Bu 

döneme damgasını vuran neoliberal yeniden yapılanma ve dıĢa açılma gibi yeni 

birikim tarzı, sermayeyi kentleĢmeden doğan rantlardan pay almaya yönlendirince, 

ortaya kentlerin sermaye birikiminin sömürülme aracı ve meta olarak görüldüğü bir 

kentleĢme çıkmıĢtır (Doğan, 2007: 54-55). Bu süreçte büyük sermayenin birikim 

güdülerine ve faaliyet alanlarına göre (iletiĢim, finans, biliĢim, hizmetler) bir kentsel 

değiĢim süreci yaĢanmaya baĢlamıĢtır. Bu değiĢimin sayılabilecek ilk örnekleri ise; 

toplu konut projeleri, altyapı projeleri, gökdelenler, uluslararası ticaret merkezleri, 

lüks konut alanları, iĢ, alıĢveriĢ ve eğlence merkezlerinin inĢa edilmesi olmaktadır 

(Kaygalak, 2009: 94-95). 

Günümüzde pazarlanacak birer meta olarak görülen kentler, sermaye egemen 

anlayıĢlı yaĢam alanlarına dönüĢmüĢtür. Bir diğer ifade ile kentler, zaten var olan 

rant merkezli geliĢmenin iyice belirginleĢtiği mekânlar haline gelmiĢtir. Her Ģeyin 

alınıp satılabilen meta olarak görüldüğü neoliberal küreselleĢme doğrultusunda 

kentler, tamamen sermayeye teslim edilmiĢtir (BeĢiktepe, 2007: 52-53). Kent 

mekânının metalaĢması ve sermaye birikim süreçleri açısından önemli hale gelmesi 

günümüzde oldukça yoğun yaĢanan bir geliĢmedir. Ulus devletin etkin olduğu 

dönemde sermayenin kente giriĢinde belli sınırlamalar söz konusuyken, günümüzde 

özelleĢtirme vb uygulamalarla sermaye kentsel alanlarda giderek etkinliğini 

arttırmaktadır (ġengül, 2000c: 83). 

Kapitalist sistemin toprak ve kent rantına dayanan geliĢmesi hızlandıkça, 

insan-mekân iliĢkisi de darmadağın olmuĢ ve kentsel mekân da diğer tüm mallar gibi

116 

metalaĢtırılmıĢtır. DeğiĢim değeri kullanım değerinin yerini almıĢ ve tüm kentsel 

süreçlere hâkim olmuĢtur (Koçgil, 1996: 32). Kentler günümüz ekonomisinin 

merkezinde yer almaktadır, ancak ekonomik birimler olarak firmaların (sermaye ve 

aktörlerinin) yaĢamasını ve baĢarılı olmasını sağlayan faktörler kentlerin var olması 

için gerekli olanlardan farklılık göstermektedir. Firmaların baĢarısı için gerekli olan 

ulaĢım, iletiĢim, mekân, teknoloji, altyapı, eğitim ve araĢtırma kurumları vb faktörler 

büyük oranda kentseldir. Bu nedenle sermayeyi çekebilmek ve kalıcı kılabilmek 

adına kentler, ihtiyaç duyulan faktörleri bünyesinde barındırmalı ve günün 

koĢullarına göre yenilenmelidir (Kayasu ve YaĢar, 2003: 21). 

Plan yerine piyasa anlayıĢının getirildiği küreselleĢme sürecinde plan 

kavramının içeriği boĢaltılmakta; planlı kalkınmanın ve kamu yararının reddedildiği, 

sosyal devletin zayıflatıldığı bir ortamda yapılan parçacıl planların, kentin sağlıklı 

geliĢmesinin aracı değil pazarlanmasının en etkili yöntemi haline geldiği ifade 

edilmektedir (Uysal, 2007: 46-47). KüreselleĢme sürecinde, serbest piyasa ekonomisi 

her Ģeyi olduğu gibi kentsel mekânı da metalaĢtırmaktadır. Bu süreçte kentsel mekânı 

piyasa değeri olan bir olguya dönüĢtüren imar (parçacıl) plancılığı, bütüncül 

planlamanın yerini almaktadır. Planlama anlayıĢında yaĢanan bu değiĢimle birlikte 

sadece kentsel araziler değil, kentin tarihi, kültürel ve coğrafi mekânsal sermayesi, 

eski yerleĢim alanları vb de kentli nüfusun büyük bir kısmını dıĢarıda bırakacak 

Ģekilde varsıl grupların kullanımına açılmaktadır (KurtuluĢ, 2006: 11). Bütüncül 

planlamayı terk eden günümüz kentsel politikalarının, gelir düzeyi yüksek grupları 

tatmin ettiği (Sevinç, 1999: 58), yoksul kesimleri sağlıksız yaĢam koĢullarından 

kurtarma ve çağdaĢ yaĢam alanlarına kavuĢturma vurgusundan hareketle kentsel 

yaĢamdan dıĢladığı ve sosyo-mekânsal ayrımı derinleĢtirdiği ileri sürülmektedir. Bu 

çerçevede hemen hemen tüm ülkelerde hakim kentsel politika olan kentsel dönüĢüm 

projelerinin, bir yandan kentleri daha çağdaĢ ve modern hale getirme kaygısı 

taĢırken; bir yandan da toplumun güçsüz ve yoksul kesimlerini kentsel alanlardan 

uzaklaĢtırdığı ve mekansal ayrıĢmalara yol açtığı da vurgulanmaktadır. 

3.7.1. MetalaĢan Kentlerde Sosyo-Mekânsal AyrıĢma 

KüreselleĢmenin yükseliĢi, ekonomik geliĢme, az geliĢme, toplumsal 

dıĢlanma ve toplumsal dâhil etme ile eĢ zamanlı gerçekleĢmektedir. Bu süreçte

117 

küresel ölçekte gerçekleĢen bir sermaye bölüĢüm kutuplaĢması ve ülke içi-kent içi 

gelir eĢitsizliğinin artması da söz konusudur (Castells, 2008a: 518). KüreselleĢme; 

sermayenin üretim organizasyonunu ve pazar olanaklarını, ulusal sınırların ötesine 

taĢıma ve tüm faaliyetlerini küresel ölçekte yayma süreci olarak da ifade edilebilir. 

Bu doğrultuda küreselleĢmenin, sermayenin yer seçiminde esnekleĢmesi olduğu da 

söylenebilir. Yani küreselleĢme sürecinde sermaye bir yerellikten bir baĢkasına 

serbestçe geçebilmekte, bir mekânı üs olarak kullanırken kendisi için daha avantajlı 

bir mekân bulduğunda öncekini hemen terk edebilmekte, kısaca dünya genelinde tüm 

mekânsal ölçekleri kendi yararına kullanabilmektedir (Aksoy, 1998: 194). Bu 

doğrultuda kentler; dolaĢım ölçek ve hızını arttırmıĢ olan sermayeyi kendilerine 

çekebilmek adına yarıĢmaktadırlar. Bu yarıĢın bir tarafında, sanayi altyapısını 

hinterlandına yayarak sanayisizleĢen, küresel sermaye ve aktörleri için geliĢkin 

finans ve hizmet altyapısı sunarak yeni sermaye çekmeye çalıĢan kentler bulunurken; 

diğer tarafında da ağır çalıĢma koĢulları, düĢük ücret, çocuk emeği, çalıĢan kesimleri 

yoksullaĢtırma gibi geliĢmeler bulunmaktadır (Doğan, 2005a: 82-83). 

Aslında küreselleĢme bir para paradokstur. Dünya genelinde çok küçük bir 

azınlığa çok büyük fayda sağlarken, dünya nüfusunun büyük bir kısmını dıĢarıda 

bırakmakta ya da kenara itmektedir (Bells ve Jenkins 1996‟dan aktaran Bauman, 

2006: 83). KüreselleĢme kavramsal düzeyde dünyanın tek toplum olması gibi iyimser 

bir duruma iĢaret etmesine karĢın; küreselleĢmenin pratik sonuçları dünyayı 

bütünleĢtirmekten çok, alan ve nüfus açısından büyük bir kesimin dıĢlanması 

sonucunu doğurmaktadır. KüreselleĢme aslında dünyanın geliĢmiĢ kesimleri arasında 

gerçekleĢmekte ve bu sürecin dıĢında kalan kesimler sürekli olarak 

kaybetmektedirler (Tekeli, 1999: 195, 220). 1980‟lerle birlikte dünya genelinde yeni 

bir sermaye birikim süreci, üretim biçimi ve düzenleme mekanizmaları ortaya 

çıkmıĢtır. Bu süreçte, kitlesel üretim düzenindeki birikim rejiminin dayandığı 

ulus/sosyal devlet politikaları gözden düĢmekte ve devletten üretim-tüketim iliĢkisi 

çerçevesinde daha az iĢe karıĢması beklenmektedir. Ulus devletin ana iĢlevlerinden 

biri sermaye hareketlerini denetlemek olarak görülürken, yeni üretim ve birikim 

süreci bu konuda esnekliği zorunlu hale getirmektedir. KüreselleĢmenin mantığında, 

ulus devletin ve kitlesel üretimin tanımladığı üretim ve birikim rejiminden farklı 

olarak, tüm vatandaĢları kapsamak ve eĢit olanaklar sunmak bulunmamaktadır

118 

(Eraydın, 2000: 42-43, 47). Bu ifadeden hareketle küreselleĢme sürecine 

eklemlenmenin her kesim için avantaj sağlamadığı söylenebilir. Yani küreselleĢme 

sürecinin kazananları olduğu kadar kaybedenleri de bulunmaktadır. 

Devletin etkinlik alanlarının daraltıldığı ve sosyo-ekonomik yaĢama 

müdahalesinin kısıtlandığı, yani neoliberal anlayıĢ doğrultusunda piyasa aktörlerinin 

önünün açıldığı ülkelerde, gelir eĢitsizliği baĢta olmak üzere toplumsal eĢitsizlikler 

giderek artmakta ve toplumsal yapıda alt-üst gelir grupları görünür hale gelmektedir. 

Gelir eĢitsizliğinin ortaya çıkardığı bu kutuplaĢmanın mekânsal yansımaları da 

bulunmaktadır. Bölgeler arası eĢitsizliklerin yanı sıra varlıklı mahalleler ile yoksul 

varoĢlar, zenginlerin oturduğu lüks konut alanları ile yoksul kentsel mekânlar, bu 

eĢitsizliğin mekânsal yansıması olarak ortaya çıkmaktadır (Firidin, 2004: 45; Harvey, 

2008a: 217-218). 

KüreselleĢme sürecinde kentlerin kimlikleri, tarihsel ve sosyo-ekonomik 

birikimleri ve imgeleri hızla yok edilmektedir (Ulu ve Karakoç, 2004: 65). Kentlerin 

geleceğini kendi çıkarları doğrultusunda Ģekillendiren küresel sermaye ve aktörleri, 

planlama, mimari vb anlayıĢları yok saymakta ve sermayenin serbestliğine bir engel 

olarak görmektedirler. Mimarlık ilkelerini ve planlamayı gözetmeyen bir kentleĢme, 

küresel yatırım piyasasının iĢine gelmektedir. Kentlerin plan ve mimarlık 

ilkelerinden soyut bir biçimde Ģekillendirilmesi, kent kültürünün yozlaĢmasına neden 

olmaktadır. Bu yozlaĢma sürecinde ekonominin üretim yerine ranta ve talana 

dayandırılması, kentlerin kimliksizleĢmesine, kültür ve çevre değerlerini 

yitirmelerine, kentlilerin olmadığı fiziksel mekânlar Ģeklinde algılanmasına yol 

açmaktadır (Ekinci, 2005: 53-54). Rant temelli yaklaĢım doğrultusunda içi boĢ birer 

meta konumuna indirgenen kentler, sermaye birikim süreçlerine katkı sağlamak 

adına yeniden yapılandırılmaktadır. Bu yeniden yapılandırılma sürecini Harvey 

“yaratıcı yıkım” olarak adlandırmaktadır (Harvey, 2009: 193). Yaratıcı yıkımın 

kazananı sermaye ve varsıl gruplar olurken; kaybedenleri ve olumsuz etkilerini en 

çok hisseden kesim ise yoksullar, marjinal gruplar ve siyasal iktidarın nimetlerinden 

uzak tutulanlar olmaktadır (Erder, 1998: 109-110; Keyder, 2002: 50; Harvey, 2009: 

194).

119 

KüreselleĢme; dünya pazarlarının ve kaynaklarının paylaĢılması temeline 

dayandığı ve kıran kırana bir rekabeti içinde barındırdığı için, sadece emek-sermaye 

çeliĢkisini değil, sermaye aktörleri arasındaki çatıĢmayı da derinleĢtirmektedir (Önal, 

1997: 49-50). Bu çatıĢmadan en çok etkilenen ise kentler ve kentliler olmaktadır. 

Sermayeyi çekebilmek adına kentler birbirleriyle yarıĢırken, kentliler de bu süreçte 

yaĢam alanlarında ortaya çıkan dönüĢümlerden etkilenmekte, çoğu kez sermayenin 

kullanımına açılan kentsel mekânlardan dıĢlanmaktadırlar. 

Sermayenin küreselleĢmesi sürecinde ortaya çıkan zenginliğin paylaĢımı 

sorun olmaktadır. Dünya genelinde zenginlik ve üretim günden güne artmakla 

birlikte, zengin-yoksul ayrımı da giderek derinleĢmektedir. Elde edilen gelirden 

yoksul kesimlere düĢen pay da oldukça düĢük olmaktadır (Uslu, 1997: 31). 

KüreselleĢme; tüm dünyayı kapsayan, eĢit katkı ve katılımı gerçekleĢtiren bir 

bütünleĢme süreci değil, kapitalist metropollerin ekonomi alanlarını bütünleĢtiren, 

uluslararası iĢletmeler ve çok uluslu Ģirketlerin içiçeliğini hızlandıran bir süreçtir. 

Kar ve egemenlik kriterleri dıĢında hiçbir ölçütü olmayan küreselleĢme sürecinde, 

insanların ve toplumların kazanan-kaybeden, bütünleĢen-dıĢlanan, fayda sağlayanzarar 

gören biçiminde bölünmeleri de kaçınılmaz bir sonuçtur (Karahasan, 1997: 76). 

KüreselleĢme sürecinde sermaye kendi çıkar ve talepleri doğrultusunda, 

ulusal politika ve ekonomiye müdahale ederek kentsel mekânı ve kentliyi yeniden 

biçimlendirmektedir. DemokratikleĢme, yerelleĢme, etkinlik, etkililik vb söylemlerle 

kurgulanan, yönetim erkini ve denetimini parçalayan yasal ve yönetsel düzenlemeler, 

sermayenin yeniden üretilmesine uygun kentleri rantın odağı konumuna 

getirmektedir. Bu bağlamda sermaye, küresel kent olma iddiasındaki kentlerle 

birlikte, tüketim potansiyeli olan tüm kentleri hedef alan olarak seçmekte, kentsel 

mekânın aktörlerini değiĢtirmekte, kentsel alanlara yaptığı müdahaleler ile fiziki 

değiĢimlere neden olmanın ötesinde, toplumun sosyo-ekonomik yapısını da olumsuz 

etkilemektedir. Kısaca sermaye kentleri kendi çıkarları doğrultusunda eĢitsizlikleri ve 

çarpıklıkları arttırıcı biçimde dönüĢtürmektedir (Cihangir Çamur, 2002: 676). 

Küresel sermayenin talepleri doğrultusunda kimi kentler dünya kenti 

konumuna getirilebilmek için beĢ yıldızlı oteller ve gökdelenlerle doldurulmakta, 

yasal ve yönetsel açıdan sermayenin devingenliğini sağlayacak önlemler

120 

alınmaktadır. Bu tarz bir yaklaĢım kentlerin kentlilerin olmaktan çıkmasına yol 

açmakta ve kentleri kentlilerden baĢka güçler Ģekillendirmektedir (KeleĢ, 2001: 567). 

Günümüzde kentsel dönüĢüm projeleri baĢta olmak üzere kentlere müdahaleyi içeren 

uygulamalar iki temel vurgu ekseninde tartıĢılmaktadır: Ulus-ötesi sermayenin 

ihtiyaçlarını karĢılamaya ya da dünya kenti olmanın getirdiği gereksinimleri 

karĢılamaya yönelik olmak. Her iki vurgu farklı görüĢlerce kabul edilebilir olmakla 

birlikte, ikisi de özünde bu projelerin kentlileri kapsamadığı gerçeğini gözden 

kaçırmaktadır (ġengül, 2007: 85). 

Günümüz kentleri, toplumsal eĢitsizliklerin en yoğun biçimde yaĢandığı ve 

günden güne arttığı mekânlardır. Yoksulluğun gözden uzak tutulmaya çalıĢılan 

mekânları ile zenginliğin dıĢavurumcu mekânları arasındaki çeliĢki, günümüz 

kentlerinin ortak özelliği olarak karĢımıza çıkmaktadır (ġengül, 2000c: 69). Bu 

doğrultuda kentler büyük alıĢveriĢ merkezlerinin ve lüks mağazaların asli tüketicileri 

ile, buralara uzak yoksul kesimlerin birbirleriyle hiç karĢılaĢmayacakları bir yapıda 

örgütlenmeye ve yeniden yapılandırılmaya çalıĢılmaktadır (Kaygalak, 2009: 99). 

Günümüzde kentler üretimden çok hizmetler kenti özelliği taĢımakta ve kentlerde 

ticaret ön plana çıkmaktadır. AlıĢveriĢ mekânları da kent içinde farklı sosyoekonomik 

gruplara hizmet eden farklı nicelik ve nitelikte mekânlar olarak 

geliĢmektedir. Büyük kentlerde yeni alıĢveriĢ ve eğlence merkezleri ortaya çıkmakta, 

kentlerin giderek tüketim merkezi olmasına paralel olarak, tüketim kalıpları kentleri 

etkilemekte ve kentlerin geleceğini biçimlendirmektedir (Berkmen Yakar, 2000: 

178). 

Küresel kentler; finans ve küresel hizmetlerde çalıĢanların yaĢadıkları yerler 

olduklarından zengin kesimin oturduğu kentler olarak da anılmaktadırlar. Ancak bir 

yandan üretim biçiminin değiĢmesiyle finans ve biliĢim gibi sektörler baĢat konuma 

gelirken, imalat sektörü zayıfladığından, zenginleĢme beraberinde nicelik olarak 

daha yoğun bir yoksul grubun ortaya çıkmasına neden olmaktadır (Giddens, 2000: 

522). Küresel kent kavramının uzantılarına göre, küresel kentlerde oturanlar gelir, 

tüketim kalıpları ve yaĢam biçimleri açısından ayrıĢmaya ve kutuplaĢmaya en çok 

maruz kalan gruplardır. Bunun nedeni küresel kentlerin, kendi ulusallıklarının 

ötesinde küresel süreçlerin etkisinde kalmaları, nüfusun bir bölümünün dünyadaki 

benzerleri gibi sektörlerde çalıĢıp, benzer düzeylerde gelir elde ederek, yine dünya

121 

kentlerindeki mekân biçimlerine ve tüketim kalıplarına ayak uydurmalarıdır. 

Nüfusun oldukça az bir kesimini oluĢturan bu grup dıĢında kalan çoğunluk ise gelir 

düzeyi, mekân kullanımı ve tüketim alıĢkanlıklarında eski yapıyı devam 

ettirmektedirler (Buğra ve Keyder, 2003: 7). 

Yeni üretim biçimleri ve hizmetler sektörünün yeniden organizasyonuyla 

birlikte, gelir gruplarında ve bu gelir gruplarının konut, çalıĢma, eğlenme, dinlenme 

gibi yaĢam alanlarında önemli ayrıĢmalar ortaya çıkmaktadır. Özellikle yakın 

dönemde kente eklenen plazalar, iĢ/alıĢveriĢ merkezleri ve konut alanları ile birlikte 

kent bütününden ayrıĢtırılmıĢ alanlar ortaya çıkmaktadır (Akın, 2000: 154). 

Toplumların sınıfsal yapısına göre yeniden üretim biçimleri tüketim biçimleri ile 

örtüĢmekte ve buna göre sınıflar arasında tüketim pratikleri açısından ayrımlar 

oluĢmaktadır. Böylece toplumsal yaĢantıda bireylerin statüleri ve sınıfsal 

kategorilerine iliĢkin göstergeler, boĢ zaman değerlendirme, konut edinme vb 

tüketim alıĢkanlıkları ile belirgin hale gelmektedir (Firidin Özgür, 2006: 81). 

KüreselleĢme sürecinde kentler; sadece birbirleriyle ve küresel sermaye ile iliĢki 

halindeki gökdelenlere, iĢ ve alıĢveriĢ merkezlerine, küreselleĢmeye diğerlerinden 

farklılaĢarak eklenen korunaklı adacıklarla konut alanlarına ve diğerlerini öteleyip 

kent mekânını farklılaĢtırarak eklenen soylulaĢtırılan alanlara sahip olmaktadırlar 

(Özkan, 2005: 286). 

Toplumsal sınıfların mekânsal farklılaĢmalar yoluyla ayrıĢtıkları ve belirli 

mekânlarda yoğunlaĢtıkları kabul edildiğinde, mekânsal dönüĢüm ve kentsel 

ayrıĢmaların çok boyutlu yapısıyla karĢı karĢıya olduğumuz net bir biçimde 

görülmektedir. Bu dönüĢüm ve ayrıĢma sadece fiziksel bir süreç olarak değil; 

ekonomik, politik, sosyal, kültürel ve ideolojik boyutları olan bir olgu olarak ele 

alınmalıdır. Mekânsal ayrıĢma, sadece mekânların ve mekândakilerin sınıfsal olarak 

ayrıĢmasından ibaret kalmamakta, maliyetini tüm kentlilerin ödediği bir geliĢme 

biçiminden sadece belli sınıfların yararlanmasının önünü açarak bir sosyal adalet 

sorununu ortaya çıkarmaktadır. Kentlerin yeniden üretim ve sermaye birikim 

sürecinde, toplumsal artığı ortaya çıkaran sınıflar, bu artık sayesinde oluĢan yeni kent 

mekânlarından itilmekte ve uzaklaĢtırılmaktadırlar (KurtuluĢ, 2007: 31-32).

122 

Küresel sermayenin sınır tanımaksızın büyüme eğiliminde olması, 

sermayenin girdiği mekânsal ölçeklerde ve buralarda yaĢayan kesimler üzerinde de 

etkilerde bulunmaktadır. Bilim, sanat, sağlık, mimari, ekonomi, kültür vb tüm 

alanlarda küresel bir tekdüzeliğe gidilmektedir (Duru, 2008: 111). Dünya genelinde 

üretimden çok tüketime konsantre olmuĢ bir kent düzlemi bulunmaktadır (Dinçer, 

2008: 17). Bu bağlamda günümüz toplumu da üyelerini en baĢta tüketici rolünü 

oynama görevine göre biçimlendirmektedir (Bauman, 2006: 92). Günümüz 

toplumlarında bireylerin kimliklerini tüketim güç ve biçimleri belirlemekte, tüketim 

gücü olmayanların söz sahibi olmaları güçleĢmekte hatta bu kesimler yok 

sayılmaktadır (Berkmen Yakar, 2000: 180). Tüketim ya da meta temelli bir 

toplumsal yaĢantıya uyum sağlayamayanlar ise büyük bir tehdit altında kalmaktadır. 

Tüketim toplumunun etkin müĢterileri olamayan, artık kendilerine gereksinim de 

duyulmayan gecekondulu, yoksul ve dar gelirli kesimlerin dâhil olmadıkları tüketim 

merkezlerinde yaĢamlarını sürdürebilme Ģans ve olanakları da azalmaktadır. 

KüreselleĢme sürecinde kentlerde bir yerinden edilme süreci yaĢanmaktadır 

ve bu durum, sermayenin kentlere yönelmesiyle birlikte, sermaye tarafından karlı 

yatırım alanı olarak görülen kentsel alanların, bu bölgelerde yıllardır yaĢamakta olan 

yoksul/marjinal gruplardan gasp edilmesi Ģeklinde karĢımıza çıkmaktadır (Harvey, 

2009: 195). Kentsel nüfus, özellikle de kentlerdeki alt gelir grupları ve yoksul 

kesimler, küresel kentlerde yaĢanan kutuplaĢma ve ayrıĢmanın ortaya çıkardığı 

maliyetleri, yani küreselleĢmenin sosyal bedelini ödemek zorunda kalmaktadır. Bu 

kesimlerin yaĢadıkları eski kent merkezleri ve gecekondu alanları, kentsel rant 

peĢinde koĢan yerli ve yabancı sermayenin hedefi haline gelmekte, bu kesimler 

yaĢadıkları alanları terke zorlanmakta ve yaĢam alanlarına lüks konut alanları, 

iĢ/alıĢveriĢ merkezleri, plazalar vb inĢa edilmektedir (Dinçer, 2000: 132-133). Bu 

inĢa sürecinin temel aracı kentsel dönüĢüm projeleri olmakta, bu uygulamalar ile 

kentler küresel aktörler açısından yaĢanabilir ve yatırım yapılabilir hale getirilmeye 

çalıĢılırken; temel hedef olsun ya da olmasın, kentsel dönüĢüm projeleri nedeniyle 

toplumun geniĢ kesimlerinin yaĢam alanlarına müdahale söz konusu olmaktadır. Bir 

diğer ifadeyle kentlerin küreselleĢtirilme çabaları yoksul/marjinal grupları görünmez 

kılma anlayıĢını da beraberinde getirmekte, sermayenin kullanımına sunulan

123 

kentlerde bu gruplar kentsel dönüĢüm uygulamaları nedeniyle yerlerinden 

edilebilmekte ve yaĢam alanlarını değiĢtirmek durumunda kalabilmektedirler.

124 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

TÜRKĠYE’DE KENTSEL DÖNÜġÜMÜN YASALAR ÇERÇEVESĠNDE 

GELĠġĠMĠ 

KüreselleĢme toplumsal refah ideallerinin gerçekleĢmesini engelleyen bir 

unsur olarak karĢımıza çıkmakta ve temel sav olarak bu idealleri gerçekleĢtiren ana 

aktör olan ulus devletin küçültülmesini ileri sürmektedir. Türkiye‟de de son dönemde 

küreselleĢme dinamikleri doğrultusunda bir yeniden yapılanma söz konusudur. Bu 

yeniden yapılanma doğrultusunda gerek duyulan yasa ve yönetmelikler hızla 

çıkarılmaktadır. Yakın dönemde çıkarılan kamu yönetimine, yerel yönetimlere, kamu 

görevlilerine, imar uygulamaları ve yapılaĢmaya, ülke arazilerinin satıĢına vb yönelik 

yasalar, yasa tasarıları ve yönetmelikler bu çerçevede değerlendirilebilir (Yıldırım, 

2006: 16). 

1980 sonrası dönemde dünya genelinde benimsenen neoliberal politikalar bir 

yandan kentleri ekonomik-politik bir birim olarak öne çıkarırken; bir yandan da 

derinleĢtirdiği toplumsal eĢitsizlikleri kentsel mekânda dıĢa vurmaktadır. Neoliberal 

dönemde kentler, toplumsal aktörlerin farklılaĢan düzenleme taleplerine sahne 

olmaktadırlar. Son yıllarda ülkemizde de somut bir durum haline gelen süreçte 

kentlerin yeniden üretimine yönelik yasal giriĢimler hız kazanmıĢtır (ġPO, 2006a: 

58). 

58. Hükümet döneminde hazırlanan Acil Eylem Planı‟nda Sosyal Politikalar 

bölümünde yer alan KentleĢme ve YerleĢme baĢlığı altında (SP Madde 44) Ģu 

ifadelere yer verilmiĢtir: “Kentlerde gecekondulaşmanın önlenmesi ve mevcut 

gecekonduların kaldırılarak modern bir kent görünümünün oluşturulması için 

gecekondu sahiplerinin de desteğini alacak şekilde alternatifler sunan bir yapıda 

belediyelerin yetkileri arttırılacaktır. Bu çerçevede öncelikle arsa üretimi ve arzı 

arttırılarak planlı şehirleşme sağlanacaktır. Mevcut gecekondu alanlarında arazi 

değerlerine göre ev verilmek suretiyle yenileme çalışmaları yapılacaktır” (AEP, 

2003: 105). 

Kısaca gecekondu affı yasaları olarak ifade edilebilecek yasal düzenlemeler; 

1966 tarih ve 775 sayılı Gecekondu Kanunu, 1983 tarih ve 2805 sayılı Kanun, 1984

125 

tarih ve 2981 sayılı Kanun ve 1987 yılında çıkarılan 3290 sayılı Kanundur. Genel 

olarak bu kanunların ortak noktası, gecekonduların yapılmıĢ olduğu kamu 

arazilerinin mülkiyetinin gecekondu sahiplerine devrini sağlamıĢ olmasıdır. Bir diğer 

ifadeyle kamu arazilerinin özel mülkiyete dönüĢtürülmesine olanak sağlanmasıdır. 

Bu yasaların yol açtığı geliĢmeler, kimilerince kentsel dönüĢüm olarak adlandırılsa 

da günümüzdeki kentsel dönüĢüm uygulamaları bu yasalardan önemli ölçüde 

farklılaĢmaktadır. Devlet eliyle ve yerel yönetimler aracılığıyla kentlerin 

dönüĢtürülmesi yakın dönemde yoğunluk kazanan uygulamalardır. 

Kentsel dönüĢüm 2000‟li yıllarla birlikte merkezi hükümetin uyguladığı 

kuralsızlaĢtırma, yerelleĢme ve özelleĢtirme siyasalarının bir arada uygulandığı ve 

meĢru bir zemine oturtulmaya çalıĢıldığı bir araç haline gelmiĢtir. Bu süreçte her 

ölçekteki yerleĢim biriminde kısa vadeli amaçlar adına tek tip dönüĢüm ve geliĢim 

projelerinin hayata geçirilmesi yaygın bir anlayıĢ olmuĢ; dönüĢüm ve geliĢim 

projeleri planlamanın ciddi bir alternatifi olmuĢ hatta yerini almıĢtır (ġahin, 2006: 

114, 119). 

Kentsel dönüĢüme dönük yasal giriĢimlerin yakın dönemdeki seyri 

incelendiğinde, kent mekânına dönük düzenlemelerin kentsel sorunları bütüncül bir 

planlama faaliyetinin konusu yapmaktan özenle kaçındığı ve parçacı çözümler 

önerdiğine iliĢkin eleĢtiriler yapılmaktadır. DönüĢümün kavramsallaĢtırılmasının 

bütünlüklü bir planlama anlayıĢının ürünü olmaktan çok parçacıl bir anlayıĢla ele 

alındığı ve her sorunun kendi baĢına ele alınarak bu kapsamda çözüm üretildiğine 

değinilmektedir. Ayrıca parçacıl planlama anlayıĢıyla üretilen politikaların ise bir 

alan için çözüm üretirken kentin baĢka bir alanı için sorun yaratabileceğine dikkat 

çekilmektedir (ġPO, 2006b: 58). 

3194 sayılı Ġmar Kanunu, 775 sayılı Gecekondu Kanunu ve 2985 sayılı Toplu 

Konut Kanunu gibi yasal düzenlemeler ve imar affı uygulamaları kentsel dönüĢüm 

projelerine dayanak teĢkil edebilse de günümüzdeki anlamıyla Türkiye‟de kentsel 

dönüĢüme dair yasal süreç, 5104 sayılı ve 04.03.2004 tarihli “Kuzey Ankara GiriĢi 

Kentsel DönüĢüm Projesi Kanunu” ile baĢlamıĢtır (Üstün, 2009: 57).

126 

4.1. 5104 Sayılı Kuzey Ankara GiriĢi Kentsel DönüĢüm Projesi Kanunu 6 

Belediye yetkilileri tarafından sıklıkla Ankara‟ya gelen misafirlere kötü 

izlenim bırakıyor Ģeklinde eleĢtirilen gecekondu bölgesini yeniden yapılandırmak 

adına çıkarılan kanun, bir anlamda günümüzde uygulanan ve uygulanması planlanan 

projelerin önünü açan uygulama olmuĢtur. Kanunun sipariĢ yasa olduğu ve uygulama 

alanı için özel olarak çıkartıldığı yönünde yoğun eleĢtiriler bulunmaktadır. 

Ankara BüyükĢehir Belediyesi‟nin „prestij‟ projesi olarak görülen ve 

„Havaalanı-Protokol Yolu KDP‟si‟ olarak da bahsedilen bu projede çok katlı lüks 

konutlara ve villalara ek olarak 5,000 kiĢilik bir kongre merkezi, 1 adet beĢ yıldızlı 

otel, 2 adet açık anfi, 5 adet lüks restoran ve basketbol, futbol, tenis ve mini golf 

sahalarına yer verilmiĢtir. Proje kapsamında yaklaĢık 7,000 gecekondu yıkılmıĢtır. 

DönüĢüm alanında yaĢamakta olan kiĢiler imar tapusuna sahip iseler 200 

metrekarelik arsalarına karĢılık 80 metrekare ev alma hakkına kavuĢmuĢlar, arsa 

öngörülenden küçükse borçlandırılmıĢlar, büyükse üzerine para almıĢlardır. Aynı 

alanda tapusu olmayan ev sahiplerine ise Karacaören‟de TOKĠ tarafından yapılan 

sosyal konutlardan 15 yıl süreyle ödeme yapmak üzere borçlandırılarak konut 

edinme hakkı verilmiĢtir. Kiracılara ise hiçbir hak tanınmamıĢtır (Erman, 2009: 2). 

Kanun metninde amaç ve kapsam aĢağıda yer alan ifadelerle belirtilmiĢtir 

Amaç: Madde 1- Bu kanunun amacı kuzey Ankara girişi ve çevresini kapsayan 

alanlarda kentsel dönüşüm projesi çerçevesinde fiziksel durumun ve çevre görüntüsünün 

geliştirilmesi, güzelleştirilmesi ve daha sağlıklı bir yerleşim düzeni sağlanması ile kentsel 

yaşam düzeyinin yükseltilmesidir. 

Kapsam: Madde 2- Bu Kanun, ekli "Protokol Yolu Sınır Krokisi"nde gösterilen 

Kuzey Ankara Girişi Kentsel Dönüşüm Projesi alan sınırları içindeki her tür ve ölçekteki 

plânlar, inşa edilecek resmî ve özel her türlü yapı, alt yapı ve sosyal donatı düzenlemeleri ve 

kamulaştırma işlemleri ile Projenin amacına uygun gerçekleştirilmesine yönelik usul ve 

esasları kapsar. 

Kanunun 4. maddesinde yetkinin kimde olduğu hükme bağlanmıĢtır. Buna 

göre, Kuzey Ankara GiriĢi Kentsel DönüĢüm Projesi alan sınırları içinde kalan 

6 12.03.2004 Tarih ve 25400 Sayılı Resmi Gazete, http://www.mevzuat.gov.tr.

127 

bölgede Altındağ ve Keçiören Belediyeleri ile diğer kamu kuruluĢlarına ait olan, her 

ölçek ve nitelikteki imar plânları, parselasyon plânları ve benzeri imar 

uygulamalarına dair izin ve yetkiler ile proje onayı, yapı izni, yapım sürecindeki yapı 

denetimi, yapı kullanma izni ve benzeri inĢaata dair izin ve yetkiler Ankara 

BüyükĢehir Belediyesi‟ne verilmiĢtir. Aynı maddede; proje alanı içindeki her 

ölçekteki imar planlarının Ankara BüyükĢehir Belediyesi tarafından yapılacağı, 

yaptırılacağı ve onanacağı ifade edilmiĢtir. 

Kanunun 6. Maddesinde projedeki iĢlerin nasıl yürütüleceği ve yönetileceği 

belirtilmiĢtir. Buna göre; Proje alan sınırlarındaki kentsel tasarım projeleri ile konut, 

sosyal donatı, çevre düzenlemesi, teknik altyapı projeleri, müĢavirlik ve kontrollük 

hizmetleri ile yapım dâhil diğer iĢlerin Ankara BüyükĢehir Belediyesi ve TOKĠ 

tarafından, Bakanlıkça tespit edilecek görev dağılımına göre yapılacağı veya 

yaptırılacağı ifade edilmiĢtir. Aynı maddede proje, müĢavirlik ve kontrollük 

hizmetlerinin Ankara BüyükĢehir Belediyesi ve TOKĠ tarafından özel hukuk 

hükümlerine göre kurulacak veya iĢtirak edilecek Ģirkete bedeli karĢılığında 

yaptırılabileceği ifadesi de yer almıĢtır. 

4.2. 5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel TaĢınmaz Varlıkların Yenilenerek 

Korunması ve YaĢatılması Hakkında Kanun 7 

27 Ocak 2004 tarihli Kentsel DönüĢüm ve GeliĢim Kanun Tasarısı planlama 

yaklaĢımındaki katılımcı, çok boyutluluk ve eyleme dönüklük gibi ilkeleri 

benimseyen ve kentsel dönüĢüm olgusunun yasallaĢması yönünde atılan önemli bir 

adım olarak değerlendirilirken kentsel dönüĢüm olgusunun yeterince kapsamlı 

tanımlanmadığı, yenilenecek alanların belirlenmesinde, uygulamaların yürütülmesi 

konularında sivil toplum kuruluĢlarının katılımının sağlanmadığı ve denetim 

süresince çeĢitli uzman aktörlerle iĢbirliği sağlanmaması bakımından eksik 

bulunduğu için eleĢtirilmiĢtir (Kentsel DönüĢüm ve GeliĢim Kanun Tasarısı Alt 

Komisyon Raporu, 2005). 

Bunun üzerine 1 Mart 2005 tarihinde Kentsel DönüĢüm ve GeliĢim Kanun 

Tasarısı, salt sit alanları ile sınırlı tutularak Yıpranan Kent Dokularının Yenilenerek 


128 

Korunması ve YaĢatılarak Kullanılması Hakkında Kanun Tasarısı olarak 

çıkartılmıĢtır. Tasarının genel gerekçesi ve amaç maddesi, “...Ģehrin yıpranan ve 

özelliğini kaybetmeye yüz tutmuĢ, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma 

Kurullarınca sit alanı olarak tescil ve ilan edilen kent bölgeleri ile bu bölgelere ait 

koruma alanlarının, kentin geliĢimine uygun olarak yeniden inĢa ve restore edilerek 

bu bölgelerde konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donatı alanları oluĢturulması, 

tabii afet risklerine karĢı tedbirler alınması, kentin tarihi ve kültürel dokusunun 

yenilenerek korunması ve yaĢatılarak kullanılması” olarak belirtilmiĢtir. Bu yasa 

kentsel dönüĢümü, birbiriyle çeliĢkili iki strateji altında tanımlamıĢtır. Kentin tarihi 

ve kültürel dokusunun yenilenerek korunması, bir yandan yenileme öte yandan ise 

koruma stratejisini içermektedir. Dolayısıyla bu iki stratejinin aynı zamanda 

uygulanabilmesi mümkün değildir. Ayrıca yenilemenin ve korunmanın hangi Ģartlar 

altında olacağı yeterli bir Ģekilde tanımlanmamıĢtır (Ataöy ve Osmay, 2007: 70-71). 

Ancak Kanun Tasarısı meclise geldiği haliyle kabul edilmemiĢ ve 

Bayındırlık, Ġmar, UlaĢtırma ve Turizm Komisyonu tarafından değiĢtirilerek 

“Eskiyen Kent Dokularının Yenilenmesi, Korunması ve Kullanılması Hakkında 

Kanun Tasarısı” adını almıĢtır. Tasarı ĠçiĢleri Komisyonu Tarafından incelendikten 

sonra “ Yıpranan Tarihi ve Kültürel TaĢınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması ve 

YaĢatılması Hakkında Kanun” adını alarak 16.06. 2005 tarihinde kabul edilmiĢtir 

(Üstün, 2009: 84-85). 

5366 sayılı Kanun hükümleri ile Ģehir merkezlerinin eskiyen dokularının ve 

yerleĢim alanlarının, kültürel miras değerlerinin korunması, restore edilerek 

kullanılması, otopark sorununun çözüme kavuĢturulması, sosyal donatı alanlarının 

büyütülmesi, konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donatı alanları oluĢturulması ve 

bu alanların kentsel dönüĢüm ve geliĢim alanı olarak ilan edilmesi kabul edilmiĢtir 

(Gülen, 2008: 8). 

5366 sayılı Yıpranan Tarihi ve Kültürel TaĢınmaz Varlıkların Yenilenerek 

Korunması ve YaĢatılması Hakkında Kanun'un amacı madde 1'de “... büyükĢehir 

belediyeleri, büyükĢehir belediyeleri sınırları içindeki ilçe ve ilk kademe belediyeleri, 

il, ilçe belediyeleri ve nüfusu 50.000'in üzerindeki belediyelerce ve bu belediyelerin 

yetki alanı dıĢında il özel idarelerince, yıpranan ve özelliğini kaybetmeye yüz

129 

tutmuĢ; kültür ve tabiat varlıklarını koruma kurullarınca sit alanı olarak tescil ve ilan 

edilen bölgeler ile bu bölgelere ait koruma alanlarının, bölgenin geliĢimine uygun 

olarak yeniden inĢa ve restore edilerek, bu bölgelerde konut, ticaret, kültür, turizm ve 

sosyal donatı alanları oluĢturulması, tabii afet risklerine karĢı tedbirler alınması, 

tarihi ve kültürel taĢınmaz varlıkların yenilenerek korunması ve yaĢatılarak 

kullanılmasıdır” Ģeklinde ifade edilmiĢtir. 

Ancak bu maddede yer alan “kültür ve tabiat varlıklarını koruma kurullarınca 

sit alanı olarak tescil ve ilan edilen bölgeler” ifadesinin genel bir ifade olduğu ve bu 

ifadenin özelleĢtirilmesi gerektiği yönünde eleĢtiriler bulunmaktadır. Kültür ve 

Tabiat Varlıklarını Koruma Yüksek Kurulu tarafından alınan ilke kararlarında, 

arkeolojik sitler ile ilgili kararlarda yer almaktadır ve 2005 yılında Yüksek Kurul 

tarafından kentsel arkeolojik sit tanımı yapılarak kentsel sit kavramı oluĢturulmuĢtur. 

Yani sit kavramı; arkeolojik sit, doğal sit, tarihsel sit, kültürel sit ve kentsel sit olmak 

üzere beĢe ayrılmaktadır. Ancak kanunda bahsi geçen sit kavramının hangisi olduğu 

belirsizlik taĢımaktadır (Aykul, 2008). 

Ayrıca 5366 sayılı Kanunun Uygulama Yönetmeliği'nin 4. maddesinde 8 “ 

Yenileme alanı, sit ve koruma alanı olarak tescil ve ilan edilen bölgeler ile bu 

bölgelere ait koruma alanlarının içinde, sınırları yetkili idarenin teklifi üzerine 

Bakanlar Kurulu'nca kabul edilerek belirlenen alanlar” Ģeklinde tanımlanmıĢtır. 

Dolayısıyla bir bölgenin 5366 sayılı Kanun uyarınca yenileme alanı olarak 

saptanabilmesi için bölgenin sadece sit alanı ve koruma alanlarını içermesi yeterli 

olmayıp, aynı zamanda bu özellikteki alanın yıpranmıĢ ve özelliğini kaybetmeye yüz 

tutmuĢ olduğunun da ortaya konulması gerekmektedir 

Aykul aynı Ģekilde 5366 sayılı Kanunda yer alan “yeniden inĢa ve restore 

edilerek, bu bölgelerde konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donatı alanları 

oluĢturulması” ifadesine yönelik Ģu eleĢtirilerde bulunmaktadır: “Yenileme 

kapsamına alınan sit alanının içerisinde ticaret var ise “ticaret alanı”, turizm var ise 

“turizm alanı” oluĢturabilirsiniz. Orası yerleĢim alanı değilse siz oraya yerleĢim 

alanları yapamazsınız ya da yerleĢim alanı ise oraya sosyal donatı alanı 


130 

yapamazsınız. Fakat Kanun her yere her Ģeyin yapılabileceğini söylüyor” (Aykul, 

2008). 

5366 sayılı Kanunun 2. maddesinde yenileme alanlarının tespitinin il özel 

idarelerinde il genel meclisi, belediyelerde belediye meclisi üye tam sayısının salt 

çoğunluğunun kararı ile belirleneceği belirtilmiĢtir. Ayrıca “Ġl özel idaresinde il genel 

meclisince, büyükĢehirler dıĢındaki belediyelerde belediye meclisince alınan kararlar 

Bakanlar Kuruluna sunulur.... Bakanlar Kurulu projenin uygulanıp uygulanmamasına 

üç ay içinde karar verir” ifadesi yer almaktadır. Ancak görüldüğü üzere Kanunda 

dönüĢüm alanlarını belirleme kriterleri tanımlanmamıĢtır ve bu süreçte il özel 

idareleri ve belediyelerin proje uygulama, denetim gibi süreçlerdeki yetki ve 

sorumlulukları detaylı bir biçimde ele alınmıĢtır. Ancak bu durum, uygulamada bu 

birimler arasında yetki karmaĢasının ortaya çıkmasına neden olabilecektir (Genç, 

2008: 124). 

5366 sayılı Kanunun 3. maddesinde “ yenileme alanları olarak belirlenen 

bölgelerde il özel idaresi ve belediye tarafından hazırlanan veya hazırlatılan yenileme 

projeleri ve uygulamaları ilgili il özel idareleri ve belediyeler eliyle yapılır veya 

kamu kurum ve kuruluĢları veya gerçek ve özel hukuk tüzel kiĢilerine yaptırılarak 

uygulanır... uygulama esnasında her türlü kontrol, denetim ve takip iĢlemleri ilgili il 

özel idaresi ve belediyece yapılır veya yaptırılarak sonuçlandırılır. Bu iĢlemler, 

projenin özelliğine göre konuyla ilgili uzman kiĢi, kurum ve ekiplere yaptırılır” 

ifadesi yer almaktadır. Buradan da anlaĢıldığı üzere kanun, uzmanların, sivil toplum 

kuruluĢlarının ve halkın baĢlangıçta yenileme projelerinin planlaması ve 

uygulanması aĢamalarına katılımını engellemekte ve uzmanların sadece denetim 

aĢamasında katılımına olanak vermektedir. 

Aslan'ın 5366 sayılı Kanun'a iliĢkin değerlendirmesi ise; “yenileme alanlarını 

belirlemenin ölçütünün ne olduğu, bu alanlarda yapılacak projelerin hangi plan ve 

sistem dâhilinde yapılacağı belli değildir. Bu kanun tarihi ve kültürel alanların 

korunmasını düzenlemektedir. Ancak kanunda bu alanlarda konut, ticaret, turizm ve 

sosyal donatı vb. alanların yapılmasından da bahsedilmektedir. Niyetin tarihi ve 

kültürel alanları korumak değil, bu alanları pazarlamak olduğu açıktır. Kanunda 

ayrıca projenin uygulama ve kontrolünü özel hukuk tüzel kiĢilere de yaptırabileceği

131 

vurgusu yer almaktadır. Burada açıkça iĢaret edilen özel hukuk tüzel kiĢileri 

muhtemelen ünlü inĢaat Ģirketleri, gayrimenkul yatırım ortaklıkları ve gayrimenkul 

yatırım sektöründeki Ģirketler olacaktır” Ģeklindedir (Aslan, 2007: 58-59). 

Bayram' a göre 5366 sayılı Kanun; hiçbir uzman desteği alınmadan, ilgili 

meslek odaları ve üniversitelerin görüĢlerine ihtiyaç duyulmadan ve görüĢleri talep 

edilmeden meclis komisyonlarında Ģekillendirilen ve toprak rantını arttırarak yeniden 

paylaĢtırmayı hedefleyen bir düzenlemedir. Yasa ile sit alanlarında ortaya çıkmıĢ 

olan sorunlar, ekonomik ve sosyal sorunlar ile kent planlamasının genel 

sorunlarından bağımsız olarak ele alınmakta, bazı idari iĢlemleri hızlandırarak bu 

sorunların çözülebileceğini varsaymakta ve keyfiliğe yol açmaktadır (2005: 25). 

5366 sayılı Kanun kentsel dönüĢümü gerçekleĢtirmede en önemli yasal 

araçlardan biri olarak yürürlüğe girmiĢtir. Çerçeve kanun niteliğinde olan ve 

uygulaması yönetmeliğe bırakılan bu kanun, hiç kuĢkusuz beraberinde bazı temel 

sakıncaları da getirmiĢtir. Bütüncül bir planlama anlayıĢından kopuk oluĢu, 

yenileme ve dönüĢümü sosyal ve ekonomik boyutlarından bağımsız olarak ele alıĢı, 

planlama sürecinin doğal bir parçası olmayı reddeden yaklaĢımı, parçacıl/ noktasal 

çözümleri teĢvik ediĢi, Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu ile çok 

yakından ilgili olduğu halde bu kanuna referans vermeyiĢi, kentsel yenilenme alanı 

ilanının bilimsel kriterlere dayanmayıĢı ve kolaylıkla istismar edilmeye açık oluĢu, 

bu alanlara yönelik olarak önceden alınmıĢ kentsel sit alanı kararlarının ve koruma 

amaçlı imar planlarının göz ardı edilerek yapı adası temelinde projelendirme ve 

planlama anlayıĢının hâkim kılınması yoluyla yenilenmesi ve bunlara uygun yapılmıĢ 

koruma amaçlı imar planlarının bütünlüğünün bozulması, bölgeler özelinde koruma 

kurullarının oluĢturulması, uygulama için gerekli araçları tanımlamaması söz konusu 

kanunun sakıncaları arasında sayılabilir. Kanunun soru iĢaretlerine neden olan bir 

baĢka noktası ise, yenileme alanlarının yalnızca kentsel sit alanları ile 

sınırlanmamasından kaynaklanmakta; bu alanlarda bulunan yasa dıĢı yapıların 

yasallaĢtırılmasına olanak tanıyacağı endiĢesi ortaya çıkmaktadır. Buna karĢın, 

yenileme alanlarındaki uygulamaları her türlü vergi, resim, harç ve ücretlerden muaf 

tutan maddesi, bu alanlardaki uygulamaları teĢvik etme açısından olumlu 

bulunmaktadır (Özden, 2006: 224-225).

132 

Ayrıca 5366 sayılı Kanunun tarihi kent merkezlerinin belediyeler tarafından 

sermayeleĢtirilmesi, bölgenin demografik, sosyal ve ekonomik yapısının 

değiĢtirilmesi amacıyla yürütüldüğüne iliĢkin eleĢtirilerde bulunmaktadır. Yenileme 

alanlarında sadece o alana özgü karar almak için kurulması öngörülen koruma bölge 

kurullarının oluĢum gerekçesi ise, diğer koruma kurullarının iĢ yükünden dolayı ivedi 

karar gerektiren yenileme projelerine yeterince zaman ayıramayacakları olarak 

belirlenmiĢtir. Ancak aslında amacın belediyelerin bu alanlarda diledikleri gibi 

uygulama yapmalarına olanak sağlamak olduğuna iliĢkin görüĢler bulunmaktadır 

(Mimarlar Odası, 2008). 

Amacı yıpranmıĢ olarak nitelendirdiği sit alanlarının yeniden inĢa ve restore 

edilmesi ve bu alanlarda konut, ticaret, kültür, turizm ve sosyal donatı alanlarının 

oluĢturulması olarak tanımlanan yasa, ilgili idareye yıpranmıĢ kentsel sit 

alanlarındaki uygulamalar konusunda çok geniĢ yetki ve kolaylıklar tanımaktadır. 

Kanunun özellikle kamulaĢtırma ve finansman konusunda taĢıdığı imtiyazlar önem 

taĢımaktadır. Bir diğer yandan yasanın yıpranmıĢlık olarak kabul ettiği sorunların 

çözümüne yalnızca fiziki mekânsal ve ekonomik bağlamda yaklaĢtığı görülmektedir. 

Ġlgili yerel yönetimlerin tespit ettikleri yıpranma- eskime vb sorunlarını kamu yararı 

ilkesi temelinde, probleme bütünsel açıdan yaklaĢarak çözmeleri gerekirken 

uygulamalarda sürecin yalnızca rant yönünün öne çıktığı görülmektedir. Üstelik bu 

kanun, koruma alanında iki ayrı yasal düzenlemenin birden var olmasına yol açmakta 

ve her ne kadar koruma mevzuatının belirleyiciliği söz konusu ise de zaman zaman 

kafaların karıĢmasına, sürecin bulanıklaĢmasına ve böylelikle sermaye için bir fırsat 

niteliğindeki belirsiz alanların yaratılmasına neden olmaktadır. 

Günümüzde tarihsel ve arkeolojik açıdan zengin büyük kentlerimizin tarihi 

merkezleri, Bakanlar Kurulu kararıyla 5366 sayılı yasa kapsamına alınmakta ve 

korumadan çok dönüĢüm ve soylulaĢtırma politikalarını içeren çalıĢmalara konu 

edilmektedir. Bu çalıĢmalarda alanda uzun yıllardır yaĢayan ve tarihsel bölgenin 

onlar için ev, yer, mahalle anlamına geldiği, alanla aidiyet ve kültür bağları kurmuĢ 

olan düĢük gelirli gruplar yerinden edilmektedir. Bu sürecin en canlı örneklerinden 

birisi bugün Ġstanbul Sulukule örneğinde ve Tarihi Yarımada‟nın pek çok bölgesinde 

yaĢanmaktadır. Türkiye tarihi kentlerinin sosyal yapısını çeĢitli içsel ve dıĢsal 

nedenlerle genel anlamda koruyamamıĢ; mülk sahiplerinin tarihi konutlarında

133 

yaĢamalarını bir politika olarak desteklememiĢtir. Ancak bir tarihsel gerçeklik 

sonucu buralara yerleĢen yeni toplumsal sınıflar da bu alanlarda yeni kimlikler, yeni 

aidiyetler, yeni temsil biçimleri kurmuĢlardır. Koruma çerçevesi altındaki 

uygulamaların her türlü kimlik ve kültüre saygılı olması gerekirken; uygulamalarda 

varlığı hiçe sayılan alan kullanıcıları, rant beklentisi dolayısıyla proje sürecine 

katılmamakta, istek, fikir, gereksinimleri sorulmamakta, projeye hep bir ağızdan 

direnseler dahi, direniĢleri görmezden gelinerek yerinden edilmektedirler. Bu; bir 

tarihsel durumun da ortadan kaldırılması, bir grubun kendini temsil biçiminin, 

varoluĢ biçiminin hiçe sayılması demektir. Oysa tarihsel mekânlar kamunun değil, 

bir tüketim malı olarak bedelini ödeyebilen üst gelir gruplarının alanı haline 

dönüĢmektedir. Kamusal, eğitimsel, kültürel fonksiyonlarla zenginleĢtirilmesi 

gereken tarihsel merkezler inĢaat, ticaret ve turizm sektörlerine konu edilmek 

istenmektedirler (Altınörs Çırak, 2010: 35-36). 

4.3. 5393 Sayılı Belediye Kanunu 9 

03.07.2005 tarihinde kabul edilen kanunun 73. maddesinde belediyelerin 

kentsel dönüĢüm konusunda yetkili olduğuna dair genel bir düzenlemeye verilmiĢtir. 

Maddeye göre belediyeler bu yetkilerini ancak, kentin geliĢimine uygun olarak 

eskiyen kent kısımlarını yeniden inĢa ve restore etmek; konut alanları, sanayi ve 

ticaret alanları, teknoloji parkları ve sosyal donatılar oluĢturmak, deprem riskine 

karĢı tedbirler almak veya kentin tarihi ve kültürel dokusunu korumak amacıyla 

kullanabileceklerdir (Aydın, 2008: 122; Üstün, 2009: 63). 

Adı geçen madde Ģu Ģekildedir: 

“Belediye, kentin gelişimine uygun olarak eskiyen kent kısımlarını yeniden 

inşa ve restore etmek; konut alanları, sanayi ve ticaret alanları, teknoloji parkları ve 

sosyal donatılar oluşturmak, deprem riskine karşı tedbirler almak veya kentin tarihî 

ve kültürel dokusunu korumak amacıyla kentsel dönüşüm ve gelişim projeleri 

uygulayabilir. Kentsel dönüşüm ve gelişim projelerine konu olacak alanlar, meclis 

üye tam sayısının salt çoğunluğunun kararı ile ilân edilir. Kentsel dönüşüm ve 

gelişim proje alanlarında yıkılarak yeniden yapılacak münferit yapılarda ilgili resim 


134 

ve harçların dörtte biri alınır. Bir yerin kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanı 

olarak ilân edilebilmesi için; o yerin belediye veya mücavir alan sınırları içerisinde 

bulunması ve en az elli bin metrekare olması şarttır”. Aynı maddenin devamında ise 

“kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanlarında bulunan yapıların boşaltılması, 

yıkımı ve kamulaştırılmasında anlaşma yolu esastır” ifadesi yer almaktadır. 

Kanunun 69. maddesi belediyelere gerektiğinde arsa ve konut üretimi yetkisi 

vermiĢtir. Buna göre; 

“Belediye; düzenli kentleşmeyi sağlamak, beldenin konut, sanayi ve ticaret 

alanı ihtiyacını karşılamak amacıyla belediye ve mücavir alan sınırları içinde, özel 

kanunlarına göre korunması gerekli yerler ile tarım arazileri hariç imarlı ve alt 

yapılı arsalar üretmek; konut, toplu konut yapmak, satmak, kiralamak ve bu 

amaçlarla arazi satın almak, kamulaştırma yapmak, bu arsaları trampa etmek, bu 

konuda ilgili diğer kamu kurum ve kuruluşları ve bankalarla iş birliği yapmak ve 

gerektiğinde onlarla ortak projeler gerçekleştirmek yetkisine sahiptir. Belediye, bu 

amaçla bütçesinden gerekli parayı ayırmak suretiyle işletme tesis edebilir”. 

DönüĢüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısı‟nın yasalaĢmamıĢ olması 

nedeniyle günümüzde birçok belediye 5393 sayılı Belediye Kanunu‟nun 73. 

maddesine dayanarak kentsel dönüĢüm projelerini hayata geçirmektedir. Ancak bu 

yolla uygulamaya konan kentsel dönüĢüm projeleri, yasal dayanaktan yoksun olarak 

değerlendirilmektedir. 

Kentsel dönüĢüm projelerinin uygulanmakta olduğu alanlar, ağırlıklı olarak 

24.02.1984 tarih ve 2981 sayılı imar affı yasası ve 23.02.2003 tarih ve 5609 sayılı 

yasayla değiĢtirilmiĢ 775 sayılı Gecekondu Kanununa göre iĢlem yapılması gereken 

gecekondular ile ruhsatsız yapıların bulunduğu alanlardır. Kentsel dönüĢüm 

uygulamalarına dayanak olarak gösterilen 5393 sayılı kanun, bu iki yasayı 

yürürlükten kaldırmamaktadır. Bu nedenle gecekondular ve ruhsatsız yapılar için 

uygulanması gereken yasa; bu kanunun 73. maddesi değil, yapıların yapılıĢ tarihi ve 

yasal durumlarına uygun olarak 2981 sayılı yasa veya 775 sayılı yasa olmalıdır. Bir 

diğer ifadeyle 2981 ve 775 sayılı yasayla kazanılan hakların 5393 sayılı yasanın 73. 

maddesi referans gösterilerek kaldırılması mümkün değildir (Bayram, 2008: 46-47).

135 

5393 sayılı kanunun 73. Maddesi niyet yönünden incelendiğinde de yoğun 

eleĢtirilere uğramaktadır. Maddede belirtilen konut, sanayi, ticari alanları yaratmak 

ve sosyal donatılar oluĢturmak gibi faaliyetler, belediyenin Belediye Kanunu‟yla 

tanımlanmıĢ görev, yetki ve sorumluluklarından olan imar, ulaĢım, kentsel altyapı, 

çevre düzenlemesi, sosyal hizmet ve yardım, kent tarihi gibi önem taĢıyan yerlerin 

korunması gibi hizmetlerinin görülmesi amacıyla değil; belediyenin gelir elde 

etmesini sağlayan iktisadi giriĢim niteliğindeki yetkilerinin kullanım alanını 

geniĢletmeyi amaçlayan bir kanun maddesi olarak ele alınmaktadır (Aslan, 2007: 

58). 

73. maddede yer alan “kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanlarında bulunan 

yapıların boşaltılması, yıkımı ve kamulaştırılmasında anlaşma yolu esastır” ifadesi 

gecekondu bölgeleri açısından düĢünüldüğünde yasa maddesindeki ifade daha net 

ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda kentin eskidiği düĢünülen yerleri (kentlerin dıĢında 

kurulmuĢ ancak süreç içinde kentlerin içinde kalan gecekondu bölgeleri) 

boĢaltılacak, kamulaĢtırılacak ve sonrasında bu alanlarda lüks konutlar, iĢ ve alıĢveriĢ 

merkezleri yapılacaktır (+Ġvme, 2007: 20). 

Bayram, 5393 sayılı kanunun 73. maddesine iliĢkin görüĢlerini Ģu Ģekilde 

sıralamaktadır: 

- Kamunun müdahale imkânı arttırılmamakta ve ucuzlaĢtırılmamaktadır. 

Maddede yer alan kamulaĢtırmaya iliĢkin hükümler sadece yıkıp yapma 

konusunda yasal sürecin hızlandırılması ile sınırlıdır. 

- Konusu ve gerçekleĢtirme yöntem ve süreçleri birbirinden ayrı olması 

gereken kentsel sorunlar, kestirmeci bir Ģekilde yık-yap yöntemi ile 

çözülmeye çalıĢılmaktadır. 

- KamulaĢtırmalarda en önemli kavram olan kamu yararı kavramına, özel 

çıkarları da kapsayabilecek Ģekilde muğlâk ifadelerle yer verilmektedir. 

Kamu kaynağı kamu yararıyla ilgisi olmayan birçok konuda keyfi olarak 

kullanılabilecektir. 

- Eskiyen kent kısımlarının hangi kıstaslar çerçevesinde tanımlanacağı belli 

değildir. Bu nedenle düzenleme rant amaçlı ve bunun da ötesinde tamamen

136 

sübjektif kriterler çerçevesinde dönüĢüm alanı ilan yerlerde yaĢayan 

kesimleri yaĢam alanlarından uzaklaĢtırma odaklı olarak kullanılabilme riski 

bulunmaktadır (2005: 24). 

“Kentsel DönüĢüm ve GeliĢim Yasa Tasarısı” toplumun farklı kesimlerinde 

olumsuz tepkiler alınca ona koĢut olarak 5393 sayılı Belediye Yasası‟nın 73. 

Maddesinde (Kentsel dönüĢüm ve geliĢim alanı ile ilgili madde) kentsel dönüĢüme 

iliĢkin Ģu ifadelere yer verilmiĢtir: “Büyükşehir belediyeleri, büyükşehir belediye 

sınırları içindeki ilçe ve ilk kademe belediyeleri ve il belediyeleri ile nüfusu 50000’in 

üzerindeki belediyeler, kentin gelişimine uygun olarak eskiyen kent kısımlarını 

yeniden inşa ve restore etmek; konut alanları, sanayi ve ticaret alanları, teknoloji 

parkları ve sosyal donatılar oluşturmak, deprem riskine karşı tedbirler almak veya 

kentin tarihi ve kültürel dokusunu korumak amacıyla kentsel dönüşüm ve gelişim 

projeleri uygulayabilir”. Günümüzde birçok belediye bu maddeye göndermede 

bulunarak kentsel dönüĢüm projeleri hazırlamakta ve uygulamaktadır. Aynı 

maddenin devamında ise “kentsel dönüşüm ve gelişim proje alanlarında bulunan 

yapıların boşaltılması, yıkımı ve kamulaştırılmasında anlaşma yolu esastır” ifadesi 

yer almaktadır. Gecekondu bölgeleri açısından düĢünüldüğünde yasa maddesindeki 

ifade daha net ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda kentin eskidiği düĢünülen yerleri 

(kentlerin dıĢında kurulmuĢ ancak süreç içinde kentlerin içinde kalan gecekondu 

bölgeleri) boĢaltılacak, kamulaĢtırılacak ve sonrasında bu alanlarda lüks konutlar, iĢ 

ve alıĢveriĢ merkezleri yapılacaktır (+Ġvme, 2007: 20). 

4.3.1.Belediye Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Kanun 10 

Belediyelerin kentsel dönüĢüm uygulamalarında temel dayanağı olan 5393 

sayılı yasanın 73. maddesinde değiĢiklik yapılmıĢ ve bu değiĢikliği içeren 5998 sayılı 

Belediye Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına ĠliĢkin Kanun; 17 Haziran 2010 

tarihinde Mecliste kabul edilmiĢ ve 23 Haziran 2010 tarih ve 27621 sayılı Resmi 

Gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiĢtir. Böylelikle büyükĢehir belediyelerinin 

konut, sanayi ve ticaret alanlarında, kentsel dönüĢüm ve geliĢim projeleri 

uygulayabilmesinin önü iyice açılmıĢ ve kentsel dönüĢüm ve geliĢim projeleri 

uygulayacağı alanlar geniĢletilmiĢtir. 

10 http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5998.html.

137 

BüyükĢehir belediye ve mücavir alan sınırları içinde kentsel dönüĢüm ve 

geliĢim projesi alanı ilan etmeye büyükĢehir belediyeleri yetkilidir. BüyükĢehir 

belediye meclisince uygun görülmesi halinde ilçe belediyeleri kendi sınırları içinde 

kentsel dönüĢüm ve geliĢim projeleri uygulayabilir. BüyükĢehir belediyeleri 

tarafından yapılacak kentsel dönüĢüm ve geliĢim projelerine iliĢkin her ölçekteki 

imar planı, parselasyon planı, bina inĢaat ruhsatı, yapı kullanma izni ve benzeri tüm 

imar iĢlemleri ve 3.5.1985 tarihli ve 3194 sayılı Ġmar Kanununda belediyelere verilen 

yetkileri kullanmaya büyükĢehir belediyeleri yetkilidir. 

03.07.2005 tarih ve 5393 sayılı Belediye Kanununun 73. maddesindeki 

yapılan değiĢiklikle, büyükĢehir belediyeleri, konut, sanayi, ticaret alanları, teknoloji 

parkları, kamu hizmeti alanlarında rekreasyon ve sosyal donatı alanları oluĢturmak, 

eskiyen kent kısımlarını yeniden inĢa ve restore etmek, kentin tarihi ve kültürel 

dokusunu korumak veya deprem riskine karĢı tedbirler almak amacıyla kentsel 

dönüĢüm ve geliĢim projeleri uygulayabilme yetkisine kavuĢmuĢtur. Belediye 

Kanunu 73. maddesi kentin eskiyen ve yıpranan alanları üzerinde dönüĢümün 

tariflendiği bir madde iken söz konusu madde değiĢikliği ile bu gün imarlı -imarsız, 

üzerinde yapı olan veya olmayan olarak değiĢtirilmesi kentlerin çevresindeki 

alanların kentsel geliĢme için bütünsel biçimde planlama yapılmadan önce, kentsel 

dönüĢüme konu edilebilecektir. Bu değiĢiklikle kent çeperindeki neredeyse tüm boĢ 

alanların kentsel dönüĢüm alanı ilan edildiği Ġstanbul, Ankara, Ġzmir vb gibi büyük 

kentlerdeki plansız tüm kentsel dönüĢüm alanları yasallaĢtırılmıĢ ve meĢrulaĢtırılmıĢ 

olacaktır. 

Yasada yapılan değiĢiklikte; “BüyükĢehir belediye ve mücavir alan sınırları 

içinde kentsel dönüĢüm ve geliĢim projesi alanı ilan etmeye büyükĢehir belediyeleri 

yetkilidir. BüyükĢehir belediye meclisince uygun görülmesi halinde ilçe belediyeleri 

kendi sınırları içinde kentsel dönüĢüm ve geliĢim projeleri uygulayabilir” ifadesine 

yer verilmiĢtir. Düzenleme ile her türlü sınırsız yetki büyükĢehir belediyelerine 

verilmektedir. Düzenlemeye göre; BüyükĢehir belediyesi izin verirse ilçe belediyeleri 

de kendi sınırları içerisinde kentsel dönüĢüm projeleri uygulayabileceklerdir. Bunun 

anlamı Ģudur: BüyükĢehir belediyeleri hiçbir sınırlama olmadan, hiçbir yasal engelle 

karĢılaĢmadan, hiçbir denetim ve izne tabi olmadan, her hangi bir sorumluluk 

almadan, her istediği yerde kentsel dönüĢüm ve geliĢim alanı belirleyerek, kentsel

138 

dönüĢüm projeleri uygulayabilecek, her türlü uygulamayı yapabilecek, ancak Ġlçe 

belediye baĢkanları, istedikleri zaman istedikleri gibi, kentsel dönüĢüm projesi 

uygulaması yapamayacak, büyükĢehir belediyesi izin verirse yapabileceklerdir. 

Kabul edilebilir yasal gerekçesi konmadan, ilçe belediyelerine ait yasalarla verilmiĢ 

birçok yetki, o yetkileri veren yasalarda herhangi bir değiĢiklik yapılmadan, o 

yasalarla çeliĢen ve o yasalarla Anayasa‟ya aykırı olarak ellerinden alınırken, ilçe 

belediyelerinin bu yetkilerini kullanması, büyükĢehir belediye meclisinin iznine 

bağlanmıĢtır. Yani ilçe belediyeleri büyükĢehir belediyelerinin vesayeti altına 

sokulmuĢtur. 

Düzenlenen 73. maddenin ikinci fıkrası ile kentsel dönüĢüm ve geliĢim proje 

alanı olarak ilan edilecek alanın; üzerinde yapı olan veya olmayan imarlı veya 

imarsız alanlar olması, yapı yükseklik ve yoğunluğunun belirlenmesi, alanın 

büyüklüğünün en az 5 en çok 500 hektar arasında olması, etaplar halinde 

yapılabilmesi hususlarının takdirinin münhasıran belediye meclisinin yetkisinde 

olduğu, toplamı 5 hektardan az olmamak kaydı ile proje alanı ile iliĢkili birden fazla 

yerin tek bir dönüĢüm alanı olarak belirlenebileceği hükmü getirilmiĢtir. Bu fıkra ile 

kentler hiçbir kayıt ve koĢula bağlı kalmaksızın kentsel dönüĢüm ve geliĢim alanı 

olarak belirlenebilecektir. Belediye meclislerine; TOKĠ uygulamalarında olduğu gibi, 

kentin belirli bir bölgesi, (üzerinde yapı olan veya olmayan imarlı veya imarsız 

alanlar) herhangi bir bilimsel ve teknik çalıĢma yapılmadan, üst ölçekli planlara 

bakılmaksızın, nazım plan ana kararlarını ve plan bütünlüğünü bozacak Ģekilde, 

yoğunluk ve yapı yüksekliği belirleme yetkisi verilmektedir. Kentsel dönüĢüm alanı 

olarak belirlenecek alan büyüklüğünün en az 5 en çok 500 hektar arasında olması 

öngörülmektedir. Kentsel dönüĢüm alanları, imar planı bütünlüğü içerisinde planın 

bir parçası olarak değil, proje bazında ele alınmakta, proje alanı olarak 

değerlendirilmektedir. Yapı yüksekliklerinin ve yoğunluklarının proje bazında 

belirlenmesi kentlerin çarpık geliĢmesine neden olacaktır. Çünkü kent planları üst 

ölçekli planlardan baĢlamak üzere alt ölçekli uygulama planlarına kadar hatta kentsel 

tasarım ölçeğine kadar hiyerarĢik bir düzen içerisinde bir bütün olarak planlanırlar. 

Sosyal donatı ve teknik altyapı gereksinimlerinin dengeli dağılımı ve plan kararları 

da, arazi kullanım kararlarının yer seçimine uygun olarak üst ölçekli planlardan 

baĢlayarak her ölçekteki planda, bir bütünlük içerisinde belirlenir. Belediyelere

139 

verilen bu yetki ile belediyelerin "kentsel dönüĢüm" adı altında keyfi olarak 

yapacakları proje bazlı kentsel dönüĢüm proje uygulama alanlarında, rant amaçlı, 

yapı yüksekliği ve yapı yoğunluğu belirlemesine yönelik uygulamalar, plan ana 

karalarını, plan bütünlüğünü ve planın sürekliliğini, en önemlisi sosyal donatı ve 

teknik altyapı dengesini bozacak, kentlerin çarpık geliĢmesine neden olacaktır. Yine 

TOKĠ uygulama örneklerinde ve büyükĢehir belediyeleri battı-çıktı uygulama 

örneklerinde olduğu gibi tek tip kentsel dönüĢüm projeleri uygulanacak, kimliksiz, 

herhangi bir mimari özelliği olmayan, birbirinin kopyası yapılar ve kentler 

oluĢacaktır. Belediyelerin uygulamaları da TOKĠ uygulamaları gibi, sadece ranta 

yönelik uygulamalar olacağından, bu keyfî belirleme yetkisi sonucunda kentlerimiz 

daha da içinden çıkılmaz sorunlarla karĢı karĢıya gelecektir. Bu yönüyle de teklifin 

bu fıkrası kamu yararına aykırıdır. Yine uygulamanın etaplar halinde yapılabileceği 

hüküm altına alınmıĢtır. Bu hüküm gereği kentlerin bütünü 500‟er hektarlık parçalara 

ayrılmak ve etaplanmak suretiyle kentsel dönüĢüm alanı ilan edilebilecektir. Fıkra 

hükmü gereği, plansız alanlar ve özellikle tarım alanları ve 2B alanları da kentsel 

dönüĢüm alanı olarak belirlenmek suretiyle, konut veya ticari alan olarak proje alanı 

kapsamına alınabilecektir (Antalya Mimarlar Odası, 2010). 

Yeniden düzenlenen yasa maddesinde yapılan değiĢiklikle; büyükĢehir 

belediyeleri tarafından yapılacak kentsel dönüĢüm ve geliĢim projelerine iliĢkin her 

ölçekteki imar planı, parselasyon planı, bina inĢaat ruhsatı, yapı kullanma izni ve 

benzeri tüm imar iĢlemleri ve 3.5.1985 tarihli ve 3194 sayılı Ġmar Kanununda 

belediyelere verilen yetkileri kullanmaya büyükĢehir belediyeleri yetkilenmiĢtir. Bu 

fıkra ile kentsel dönüĢüm alanlarındaki her ölçekteki imar planları yapma yetkisi 

büyükĢehir belediyelerine verilmektedir. 3194 sayılı Ġmar Kanunu„nuna bağlı 

kalmaksızın yapılan düzenleme ile gerçekte planlamadan ve planlama ilkelerinden ne 

kadar rahatsız olduklarının da açık göstergesidir. ÇağdaĢ planlama; plansız alanlarda 

kentin parçacıl ve noktasal planlamasına iliĢkin uygulamaları reddetmektedir. Bu tür 

uygulamalar, kent bütünü stratejik hedeflerini olumsuz yönde etkilemekte ve 

kentlerin doğal, kültürel, ekonomik ve ekolojik değerlerine, geri dönüĢü olmayan 

büyük zararlar vermekte, kent plan bütünlüğünü, sürekliliğini, sosyal ve teknik 

altyapısını olumsuz etkilemektedir. Bu düzenleme ile açıklanan olumsuzlukların önü 

açılacak, kentlerimiz giderek daha plansız, çarpık ve kimliksiz geliĢecek, içinden

140 

çıkılmaz sorunlarla karĢı karĢıya gelecektir. Yine bu düzenleme ile ilçe 

belediyelerine ait olan parselasyon planlarını yapma yaptırma, bina inĢaat ruhsatı, 

yapı kullanma izni ve benzeri imar ile ilgili tüm iĢlemleri yapma ve 3.5.1985 tarihli 

ve 3194 sayılı Ġmar Kanunu ile ilçe belediyelerine verilen tüm yetkiler, büyükĢehir 

belediyelerine verilmektedir. Diğer bir deyiĢle, ilçe belediyelerine ait olan ve imar 

kanunu ile ilçe belediyelerine verilmiĢ tüm yetkiler, BüyükĢehir Belediyelerine 

devredilerek, yerel krallıklar oluĢturulmaktadır. Bu yetki ile büyükĢehir belediyeleri, 

kendi siyasi görüĢünde olmayan ya da anlaĢamadıkları ilçe belediyelerinin bütününü, 

500‟er hektar parçalara ayırarak kentsel dönüĢüm ve geliĢim alanı ilan edebilecek, 

ilçe belediyelerine ait olan birçok yetkiyi ilçe belediyelerinden alacak, ilçe 

belediyelerinin elini kolunu bağlayabilecektir (Peyzaj Mimarları Odası, 2010; 

Antalya Mimarlar Odası, 2010; ġehir Plancıları Odası, 2010 ). 

73. maddedeki değiĢiklikle; “Kentsel dönüĢüm ve geliĢim proje alanlarında 

yapılacak alt yapı ve rekreasyon harcamaları, proje ortak gideri sayılır. Belediyelere 

ait inĢaatların proje ortak giderleri belediyeler tarafından karĢılanır. Kendilerine ayrı 

ada veya parsel tahsis edilen gayrimenkul sahipleri ile kamulaĢtırma dıĢı kalan 

gayrimenkul sahipleri, sahip oldukları inĢaatın toplam metrekaresi oranında proje 

ortak giderlerine katılmak zorundadır. Proje ortak gideri ödenmeden inĢaat ruhsatı, 

yapılan binalara yapı kullanma izni verilemez; su, doğalgaz ve elektrik bağlanamaz” 

ifadesine yer verilmiĢtir. Bu ifade belediyelerin alt yapı giderlerini halktan alma 

talebi ve talep karĢılanmadığı takdirde halkın zorunlu ihtiyaçlarının 

karĢılanmamasını içerdiğinden; demokratik, adil ve sosyal anlayıĢa son derece aykırı 

bir tutumun göstergesidir (Peyzaj Mimarları Odası, 2010). 

Kentsel dönüĢüm ve geliĢim proje alanlarında bulunan yapıların boĢaltılması, 

yıkımı ve kamulaĢtırılmasında anlaĢma yolu esastır. Kentsel dönüĢüm ve geliĢim 

projesi kapsamında bulunan gayrimenkul sahipleri ve belediye tarafından açılacak 

davalar, mahkemelerde öncelikle görüĢülür ve karara bağlanır. Bu güne kadar 

yapılan kentsel dönüĢüm ve geliĢim uygulamaları incelendiğinde görülecektir ki, 

büyük bir çoğunluğu yasa ve yönetmeliklere aykırı olduğu, sosyal donatı dengesini 

bozduğu, Ģehircilik ilkeleri ve planlama esasları ile kamu yararına aykırı uygulamalar 

olduğu için, ya yürütmenin durdurulmasına ya da iptaline karar verilmiĢtir. Bu 

düzenlemeye belediyelerin kentsel dönüĢüm alanları belirlenmesine iliĢkin yeni

141 

uygulamalarında, açılabilecek yeni davaların önüne geçmek amacıyla yer verildiği 

söylenebilir.Yasa değiĢikliği ile bir yandan büyükĢehir belediye baĢkanları kent 

içinde istedikleri her alanda tek söz sahibi haline getirilirken, kentsel dönüĢüm alanı 

ilan edilen yerlerde yaĢayanlar ise yasa eliyle mağdur edilmekte, ezilmektedir. 

Kentsel dönüĢüm mağdurlarının yargıya baĢvurma hakları da Anayasa‟ya aykırı 

biçimde kısıtlanmakta ya da ortadan kaldırılmaktadır. Yasa değiĢikliğiyle, kentsel 

dönüĢüm alanı ilan edilen alanlarda yaĢayan halkın yargıya baĢvurma haklarının 

kısıtlanmasının yanı sıra, kamulaĢtırma iĢlemlerinde büyükĢehir belediye 

meclislerine acele kamulaĢtırma yetkisi veren düzenlemeler ve kamulaĢtırmada proje 

ilan tarihindeki rayiç değerlerin esas alınmasına iliĢkin düzenlemeler de önemli 

mağduriyetlere neden olacak, hukuka açıkça aykırı düzenlemelerdir (ġPO, 2010). 

Genel olarak ifade etmek gerekirse; Belediyeler Yasası‟nın 73. maddesinde 

yapılan değiĢik ile kent içerisinde kalan çok değerli kamu arazileri, gecekondu 

arazileri, açık alanlar, büyük ölçekli kentsel yeĢil alanlar, tarım alanları ve askeri 

alanlar ile askerlerin ağaçlandırdıkları açık alanlar yargısal denetim dâhil tüm 

engeller kaldırılarak, büyükĢehir belediyelerine verilen yetkilerle, kentsel dönüĢüm 

projesi uygulaması adı altında, lüks konutların ve rant tesislerinin yapımına olanak 

tanınmaktadır. Belediyeler; TOKĠ yetkilerinden daha fazla yetkilerle donatılarak, 

yargısal denetime tabi olmadan, bu projeleri kendileri uygulayabileceklerdir. Ancak 

TOKĠ‟ye, ya da yandaĢ müteahhitlere ve yatırımcılara da her hangi bir engelle 

karĢılaĢmadan yaptırabileceklerdir. Çünkü yasa değiĢikliği ile yargısal denetimde 

dâhil, tüm engeller de kaldırıldığından, pürüzsüz bir Ģekilde verebilmelerinin önü de 

açılmıĢtır (Antalya Mimarlar Odası, 2010; Peyzaj Mimarları Odası, 2010). 

4.4. 5216 Sayılı BüyükĢehir Belediyesi Kanunu 11 

Kentsel dönüĢüme yönelik doğrudan bir kanun olmamakla birlikte 5216 sayılı 

kanun büyükĢehir belediyelerinin kentsel dönüĢüm projesi hazırlama ve uygulama 

yetkilerini kazanması açısından önemli bir adım olma özelliği taĢımaktadır. 

10.07 2004 tarihli kanunda kentsel dönüĢüme iliĢkin bir vurgu olmamakla 

birlikte kanunun 1. Fıkrasının (e) bendinde Belediye Kanunu‟nun 73. Maddesinde 

11 23.07.2004 Tarih ve 24431 Sayılı Resmi Gazete, www.tbmm.gov.tr.

142 

belediyelere tanınan yetkilerin kullanılması sayılmıĢtır. Böylelikle büyükĢehir 

belediyelerinin de kentsel dönüĢüm ve geliĢim projesi hazırlama ve uygulama hakkı 

doğmuĢtur (Aydın, 2008: 123; Üstün, 2009: 69). 

4.5. DönüĢüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısı 12 

DönüĢüm Alanları Hakkında Yasa Tasarısı'nın tarihi 2004 yılına kadar 

götürülebilir. 2004 Mayıs ayında Ġstanbul'da gayrimenkul yatırımcıları tarafından 

“kentsel dönüĢüm yasa taslağı yasalaĢırsa iĢler düzelecek” mesajının verilmesi ile 

baĢlayan süreç 03.07.2005 tarihinde yeni Belediye Kanunu'nun çıkarılması ile ilk 

zaferini kazanmıĢtır. 5393 sayılı Belediye Kanunu'nun 73. maddesi “Kentsel 

DönüĢüm ve GeliĢim Alanı” baĢlığını taĢımaktadır. Ancak bu baĢlık ayrı bir yasa 

tasarısı olarak, 01.03.2005 tarihinde TBMM BaĢkanlığına sunulmuĢtur. Tasarı, 16 

Haziran 2005 tarihinde “Yıpranan Tarihi ve Kültürel TaĢınmaz Varlıkların 

Yenilenerek Korunması ve YaĢatılarak Kullanılması Hakkında Kanun” adıyla kabul 

edilmiĢtir. 2004 yılında Kentsel DönüĢüm ve GeliĢim Kanunu adını taĢıyan bir 

metin, Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı internet sayfasına konmuĢtur. Söz konusu 

metin önce Ġmar Yasası Taslağı adıyla daha sonra da Planlama ve Ġmar Yasası 

Taslağı ile sitede yer almıĢtır. Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı'nın hazırladığı 

Planlama ve Ġmar Yasası Taslağı, 24.02.2006 tarihinde Yabancı Sermaye Derneği 

tarafından düzenlenen Yeni Ġmar Yasa Tasarısı Paneli'nde tanıtılmıĢtır. Bakan Faruk 

Nafiz Özak, taslağın Temmuz'a kadar çıkması için çalıĢacaklarını, olmazsa Ekim 

2006'da mutlaka çıkarılacağını vurgulamıĢ ve çalıĢmanın özünü Ģu Ģekilde dile 

getirmiĢtir: “ Ġmar kanunu yatırımcının önünü açacak” (Teknik Güç, 2006: 4). 

Yabancı sermayenin önünü açmak için çıkarılmaya çalıĢıldığı üst düzey yetkililerce 

ortaya konulan kentsel dönüĢüm, 22.06.2006'da hükümetin Meclise yeni bir taslak 

sunması ile yeni bir aĢamaya geçmiĢtir. 

22.06.2006 tarihinde DönüĢüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısı, Meclise 

sunulmuĢtur. O dönemde seçimler nedeniyle kadük kalan tasarı, 2010 ġubat ayında 

Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı tarafından tekrar BaĢbakanlığa sunulmuĢtur. Halen 

yasalaĢmamıĢ olan tasarı, kentsel dönüĢüm konusunu en kapsamlı biçimde ele alan 

yasal metin olma özelliği taĢımaktadır. 

12 www.basbakanlik.gov.tr/docs/.../kanuntasarilari/101-1054%20son.doc.

143 

Kanun Tasarısı'nın amacı; “...imar planı bulunsun veya bulunmasın kentsel ve 

kırsal tüm alanlarda bilim, teknik, sanat ve sağlık kurallarına uygun olarak, afetlere 

ve kentsel risklere duyarlı yaĢam çevrelerinin oluĢturulması için veya fiziki köhneme 

ve sosyal ve teknik alt yapının yetersiz ve niteliksiz olduğu alanların iyileĢtirme, 

tasfiye, yenileme ve geliĢimini sağlamak üzere dönüĢüm alanlarının tespitine ve 

dönüĢümün gerçekleĢtirilmesine dair her türlü iĢ ve iĢlemler ile ilke ve esasları 

belirlemek” olarak ifade edilmiĢtir. Bu maddeden de anlaĢıldığı üzere tasarı ile 

sadece plansız değil, planlı alanlarda da tasfiye açıkça amaçlanmakta, yüksek rant 

alanları yaratmak için göz konulan her yerde dönüĢüm yapabilmenin önü 

açılmaktadır (Mimarlar Odası, 2010). 

Ayrıca tasarının 2.maddesinde “ dönüĢüm alanı olarak belirlenen alanlarda 

Hazine, Ġl Özel Ġdareleri, kamu kurum ve kuruluĢları, belediyeler ve vakıflar 

tarafından idare edilenler de dâhil her türlü arsa ve arazilerin ve bunların üzerinde 

bulunan bütün yapıların bu kanun uyarınca hazırlanan dönüĢüm amaçlı imar planına 

uygun olarak...” ifadesi ile tasarının, sadece kentsel alanları yani belediye sınırları 

içindeki toprakları değil, ülkenin tüm topraklarını kapsadığını gözler önüne 

sermektedir. Dolayısıyla bu tasarı ile ülkenin herhangi bir yerindeki herhangi bir 

parçası yeniden planlanıp yapılaĢtırılabilecektir. Hazine arazilerine ek olarak “ 

devletin hükmü ve tasarrufu altında bulunan sahipsiz Ģeyler” konumundaki dağlar, 

nehirler, göller de bu tasarı kapsamında dönüĢüm alanları içerisinde sayılmaktadır. 

Parçacı bir anlayıĢ ile yapılaĢma sürecini Ģekillendirmeyi hedefleyen bu tasarı, 

bütüncül imar anlayıĢından uzaklaĢmanın ve ülke topraklarını belirli kesimlerin 

çıkarları doğrultusunda parça parça imara açmanın yolunu açmaktadır. Bu durum ise 

bölgeler arası dengesizlik, çevre ve doğal kaynakların tahribi gibi sorunların ortaya 

çıkmasına neden olabilecektir (Teknik Güç, 2006: 5). Adı geçen maddede yer alan 

“.... konut, ticaret, sanayi, rekreasyon, teknik alt yapı, sosyal donatı alanları ve diğer 

yatırım araçları için ...” ifadesinden de anlaĢıldığı üzere, dönüĢtürülecek alanların 

(doğal kaynaklar da dâhil olmak üzere) kontrolsüz bir biçimde sermayeye sunulacağı 


Tasarının 1.maddesinde yer alan “...fiziki köhneme ve sosyal teknik alt 

yapının yetersiz ve niteliksiz olduğu alanların iyileĢtirme, tasfiye...” ve 2. 

maddesinde yer alan “...Ģahsi hakların tesis ve devri, trampa ve mülkiyetinin el

144 

değiĢtirilmesi de dâhil” ifadeleri ile dönüĢüm alanı ilan edilen yerlerde yaĢayanları 

kısmen veya tamamen baĢka yerlere gönderilerek iskân etmelerini, dönüĢüm 

alanlarına satıĢ yoluyla baĢka nüfus kesimlerini yerleĢtirme yetkisi vermektedir. Bu 

da homojen bir nüfus grubunun piyasa kuralları içerisinde yerleĢmesinin önünün 

açılması, yeni homojen mahallelerin kurulması yani kurtarılmıĢ bölgelerin 

oluĢumuna olanak sağlamaktadır. Dolayısıyla toplumun bir kesimine ayrıcalıklar 

sağlanırken, diğer bir kesiminin kamu yararı adı altında yaĢam alanlarına müdahale 

edilmekte, proje alanlarından dıĢarı çıkartılmaktadır. Bu durum ise Anayasa'nın 10. 

maddesinde yer alan “eĢitlik ilkesi” ne ve “mülkiyet hakkının kullanılmasının toplum 

yararına aykırı olamayacağına” iliĢkin 35. maddesine aykırıdır. 

Tasarının 3. maddesinde tanımlanmıĢ olan “proje ortaklığı” terimi ise çok 

tartıĢılan bir konudur. Bu tanıma göre proje ortaklığı; “idare dâhil, kamu kurum ve 

kuruluĢlarının iĢtirakleri ile proje alanında taĢınmaz sahibi olsun veya olmasın gerçek 

veya tüzel kiĢilerin, dönüĢüm amaçlı imar planı kararlarına uygun olarak hazırlanan 

projeleri gerçekleĢtirmek üzere ayrı ayrı veya birlikte oluĢturdukları adi ortaklık 

temelli hukuki iĢlemlerle bir araya gelmiĢ bir veya birden fazla ortaklığıdır” Ģeklinde 

tanımlanmıĢtır. Bu tanımda “ orada taĢınmazı olmayan gerçek ya da tüzel kiĢiler” in 

de proje ortaklığına dâhil edilmesi ve bu ortaklıkta yer alan aktörlerin tamamına eĢit 

düzeyde yetki verilmesi çoğu zaman kamu yararı ilkesinin göz ardı edilmesine ve 

ortaklıktaki temel aktörlerin; yerel kamu gücü yerine özel sektör (Banka, inĢaat vb.) 

temsilcileri haline gelmesine neden olacaktır (YAYED, 2006). Ancak görüldüğü 

üzere dönüĢümden asıl etkilenecek yöre sakinleri, proje ortaklarının içerisinde 

sayılmamıĢtır. 

Tasarının 5.maddesinin birinci fıkrasında dönüĢüm alanı sınırı; “... toplamı 

beĢ hektardan küçük olmamak üzere, belediye ...belediye meclisi, ...il genel 

meclisi,....büyükĢehir belediye meclisi tarafından üye tam sayısının salt 

çoğunluğunun kararı ile” belirleneceği ifadesi yer almaktadır. DönüĢüm alan 

sınırlarının bilimsel kriterlere dayalı yürütülecek iĢlemler sonucu belirlenmesi 

gerekirken, tasarıda bu süreçte kararlara dayanak olabilecek bilimsel araĢtırmalara ve 

raporlara iliĢkin herhangi bir tanımlama yapılmamıĢtır. Bugün Ankara BüyükĢehir 

Belediyesince gerçekleĢtirilen Kuzey Ankara Protokol Yolu, Ulus Tarihi ve Kültürel 

Alan, Ġmrahor Vadisi vb koruma veya dönüĢüm projelerinde de sınırların benzeri

145 

yöntemle, bilimsel dayanakları olmadan, sadece Belediye Meclis kararlarıyla 

belirlenmesi sonucu değiĢik sorunlarla karĢılaĢılmıĢtır. Örneğin Kuzey Ankara 

Protokol Yolu DönüĢüm Proje alanında çok sayıda “Afete Maruz Bölge” kararı 

alınmıĢ sahayla karĢılaĢılmıĢtır (TMMOB Jeoloji Mühendisleri Odası, 2006). Ayrıca 

bu maddede yer alan “ dönüĢüm alanı sınırı toplam beĢ hektardan küçük olmamak 

üzere” ifadesiyle dönüĢüm yapılacak alana iliĢkin alt sınır verilirken, üst sınıra iliĢkin 

bir tanımlama yapılmamıĢtır. 

Tasarıya göre büyükĢehir belediyelerinde dönüĢüm alanının tespiti ve 

kesinleĢtirilmesi yetkisi tamamen büyükĢehir belediyelerinindir. BüyükĢehir 

belediyeleri, dönüĢüm alanı ilan edecekleri yerler hangi belediyeye ait ise onun 

görüĢünü almakla yetinecektir. Böylece büyükĢehirlerde üst belediye, alt belediyenin 

kendi sınırlarını düzenleme iradesini fiilen ve çok güçlü bir biçimde ortadan 

kaldırmıĢ olacaktır. Görüldüğü üzere tasarı ile büyükĢehir belediyelerine kentin 

belirli alanlarını dönüĢüm alanı olarak tanımlama ve bu alanlarda konut, ticaret, 

rekreasyon projeleri geliĢtirme ve uygulama konusunda geniĢ yetkiler verilmektedir. 

Ancak tasarının Türkiye'nin sorunlu kentleĢme pratiğine çözüm getiremeyeceği 

yönünde eleĢtiriler bulunmaktadır. Hazırlanan tasarıda kentsel dönüĢüm alanlarının 

belirsiz olduğu, tasarı ile planlamanın bütünselliğinden kopuk proje oluĢturmaya 

yönelindiği ve toplumsal sonuçlarını önemsemeyen bir planlama pratiği 

oluĢturulduğuna dikkat çekilmektedir (ġPO, 2006a: 59). 

5.maddenin 2. fıkrasında; “DönüĢüm alanı sınırları, idarece tespit edilen ilan 

yerlerinde karar tarihinden itibaren otuz gün süre ile ilan edilir. Bu süre içinde 

dönüĢüm alanlarına itiraz edilebilir. Ġtiraz edilmez ise, ilan süresi sonunda dönüĢüm 

alanı sınırları ayrıca bir meclis kararı alınmaksızın idarenin onayı ile kesinleĢerek 

yürürlüğe girer. Ġtirazlar, ilan süresini müteakip ilk meclis toplantısında incelenerek en 

geç otuz gün içinde karara bağlanır ve askıya çıkarılmaksızın idarenin onayı ile 

kesinleĢerek yürürlüğe girer...” ifadesi yer almaktadır. Bu madde ile dönüĢüm alanının 

sınırlarının tespitine yönelik itirazlar anlamını yitirmektedir. Çünkü yapılan itirazın 

incelenmesi, tespite karar veren kurum tarafından yapılmakta ve karara 

bağlanmaktadır. Dolayısıyla bu incelemenin ne kadar tarafsız olacağı tartıĢmalı bir 

durumdur. Ayrıca “..... kesinleĢerek yürürlüğe giren dönüĢüm alanları idarece usulüne 

göre ilan edilir” ifadesiyle dönüĢüm alanı sınırlarının tespitine iliĢkin kararın nerede

146 

ilan edileceği idarenin tespitine bırakılmıĢtır. Ġdarenin böyle bir yetkisinin bulunması, 

dönüĢüm alanı sınırlarının tespitine iliĢkin karara karĢı hak sahiplerinin itirazlarını ve 

yargı yoluna girmelerini engelleyecek Ģekilde kararın kesinleĢmesine imkân 

verebilecektir (YAYED, 2006: 55) 

Tasarının 6. maddesinin ikinci fıkrasında yer alan ; “dönüĢüm alanları sınırları 

içinde, 12.10.2004 tarihinden önce yapıldığını belgeleyen gecekondu sahiplerine, 

ruhsatsız yapı sahiplerine ve ikamet edenlere, bedelini yirmi yılı aĢmamak üzere 

borçlandırılmak kaydıyla yapılacak sosyal konutlardan veya yapılardan bağımsız 

bölüm verilebilir” ifadesi de oldukça yoğun eleĢtiri almıĢtır. EleĢtirilerin temelini ise 

bu düzenleme ile gecekondu bölgelerinin tamamen tasfiye edilebilecek olması 

Ģeklindeki görüĢ oluĢturmaktadır. Gecekondu sahiplerine ise borçlandırma yöntemiyle 

barınma sorunlarının çözüleceği ifade edilmektedir. “Verilebilir” ifadesi ile biten 

madde, yapı sahiplerinin mağduriyetlerini giderecek imkânın sağlanmama olasılığını 

da bünyesinde barındırmaktadır. Bir diğer ifadeyle yapı sahiplerinin mağduriyetlerinin 

nasıl giderileceği tamamen idarenin iyi niyetine bağlı olmaktadır (Aslan, 2007: 62). 

Tasarının 7.maddesinin 3.fıkrasında yer alan “...idarece, dönüĢüm amaçlı imar 

planında değerleme esaslı yöntem uygulanacağının belirtilmesi halinde, dönüĢüm 

alanlarındaki mülkiyet düzenlemelerinde düzenleme alanı içindeki gayrimenkullerin 

düzenleme öncesi ve sonrası değerleri gayrimenkul değerleme kuruluĢlarına 

yaptırılarak re‟sen belirlenir. Düzenlemeden sonra mülkiyet dağıtımı, düzenleme 

öncesi ve sonrası değer temel alınarak idarenin yatırım ve katkı payları düĢüldükten 

sonra değerleme esaslı yöntem çerçevesinde yapılır” ifadesi taĢınmaz değerleme 

konusunun net bir biçimde ele alınmadığını göstermektedir. Bu konudaki belirsizlikler, 

uygulama esnasında karmaĢıklıkların yaĢanmasına neden olabilecektir. Aynı maddenin, 

son cümlesinde, “değerleme esaslı yöntemin belirlenmesine ve uygulanmasına dair 

usul ve esaslar idarece çıkarılacak yönetmelikle belirlenir” ifadesi yer almaktadır. 

Tasarıda öngörülen değerleme yöntemi ve içeriğinin bilimsel ölçütlere ve verilere göre 

belirlenmesi esastır. Ġdarelerin (yerel yönetimlerin), birçoğunun, bu yönetmeliği 

hazırlayacak, bilgi, donanım ve araçlara sahip olmadığı bilinmektedir. Ancak tasarıya 

göre, “dönüĢüm yasası” nı uygulayacak her yerel yönetimin (her ilin özel idaresi ve 

belediyeleri) kendi anlayıĢları çerçevesinde ve farklı farklı yönetmelikle ortaya çıkması 

söz konusu olacaktır. Bu durum, ülkede, hukuk kargaĢasına ve toplumsal ve sosyal

147 

patlamalara da neden olabilme riskini taĢımaktadır (TMMOB Jeoloji Mühendisleri 

Odası, 2006). 

7.maddenin altıncı fıkrasında; “dönüĢüm alanlarında, mevzuata uygun yapıların 

boĢaltılması ve yıkılarak kaldırılmasında plan bütününe iliĢkin değerleme ve fiziki 

durum temel alınarak anlaĢma yolu esastır... AnlaĢma sağlanamadığı takdirde bu 

taĢınmazlar hakkında kamulaĢtırma iĢlemi yapılır. Ġtiraz sadece kamulaĢtırma bedeline 

yapılabilir...” ifadesi yer almaktadır. DönüĢüm alanlarında gerçekleĢtirilecek projede 

kamu yararı tartıĢmalı bir konudur. Anayasanın 57. maddesine göre devlet, kiĢilerin 

konut ihtiyaçlarını karĢılayacak tedbirleri almak zorundadır. Ancak anlaĢma 

sağlanamayan ve kamulaĢtırma kapsamına alınan konut sahiplerinin konut ihtiyacı 

giderilmemektedir. Ġdare, kamu yararı altında zorlama, baskı ve her türlü geçici ve 

kalıcı kısıtlayıcı yöntemlerle, anayasanın mülkiyet hakkı ve temel hak ve 

özgürlüklerine aykırı bir uygulama içine sokulmaktadır (TMMOB Jeoloji 

Mühendisleri Odası, 2006). 

Görüldüğü üzere DönüĢüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısı ile sadece 

kentsel alanlar değil, ülkenin tüm toprakları (ormanlar, milli parklar, meralar vb.) 

kentsel dönüĢüm uygulamalarının kapsamına alınmıĢtır (Bayram, 2008: 46). Bir 

diğer ifade ile bu kanunda daha önce çıkartılan düzenlemelerden farklı olarak, 

dönüĢüm alanları gayet geniĢ tutulmuĢtur (Aslan, 2007: 59). Mevcut kentsel 

dönüĢüm uygulamalarında içine düĢülen yasal zorlukları aĢmak amacıyla gündeme 

getirilen kanun tasarısı, toplumdan, meslek odalarından ve ana muhalefet partisinin 

yoğun tepkileri sonucu halen yasalaĢamamıĢtır. Yasa tasarısının kentsel yenilemeye 

yönelik mevcut hukuksal çerçeveyi geliĢtirmeyi değil, tüm hukuksal bağlardan 

kurtulmayı temel amaç edindiğine dair yoğun eleĢtiriler bulunmaktadır. Kentsel 

dönüĢüm alanı ilan edilen yerlere iliĢkin olarak yürürlükteki imar mevzuatını 

bütünüyle devreden çıkarmayı öngören tasarının yasalaĢmaması, Belediye Kanunu'nun 

73. maddesine dayanılarak uygulanmakta olan kentsel dönüĢüm projelerinin 

birçoğunun, yasal açıdan dayanaksız kalmasına neden olmuĢtur. 

Ayrıca tasarı yenileme ihtiyacı bulunan kentsel mekânları sosyal, ekonomik 

yönlerinden soyutlayarak kentsel yenilemeyi piyasanın iĢleyiĢine terk etmektedir. 

GeniĢ ve olağanüstü yetkilerle donatılmıĢ tasarı, halkın katılımını tamamen

148 

dıĢlamaktadır. Belediye meclis kararıyla belirlenecek herhangi bir alanda istenildiği 

Ģekilde yeniden yapılaĢmaya olanak sağlamaktadır. Tasarıya göre olası plan kararlarına 

iliĢkin hak sahiplerinin itiraz etme hakkı bulunmamakta, hak sahipleri sadece 

kamulaĢtırma bedeline itiraz edebilmektedir. Kiracı ya da ev sahibi olarak yaĢayan 

yoksul halkın barınma hakkının sağlanmasına yönelik hiçbir bağlayıcı hüküm 

içermemektedir. 

Kısacası söz konusu tasarı, sadece kent merkezlerinde değil kent çeperlerinde 

de yasal ya da yasa dıĢı oluĢmuĢ her türlü yerleĢilmiĢ veya yerleĢilebilir kabul edilen 

alanlarda, Ģehirciliğin genel ilkelerine ve kentsel bütünlüğü gözetmesi gereken 

planlama hiyerarĢisine uyulmadan, mevzii ve keyfi imar uygulamalarına; dahası 

insanların yaĢadıkları semtlerden adeta zorla çıkartılarak aynı yerlerde dönüĢüm adına 

yeni emlak pazarlama alanları yaratmaya yasal kolaylık sağlamaktadır. 

4.6. TOKĠ’nin Yeniden Yapılandırılması 13 ve Kentsel DönüĢüm Sürecinde 

TOKĠ 

Ġncelenen yasalarda da görüldüğü üzere, sosyal konutlar inĢa etme amacıyla 

kurulmuĢ olan TOKĠ günümüzde neredeyse sınırsız denilebilecek yetkilerle 

donatılmıĢ ve kentsel dönüĢüm sürecinin baĢ aktörü durumuna getirilmiĢtir. 

6 Ağustos 2003 tarih ve 4966 sayılı Kanunla, Konut MüsteĢarlığı 

kaldırılırken bazı görevleri TOKĠ‟ye devredilmiĢtir. 2985 sayılı Toplu Konut 

Kanunu‟nda bazı değiĢiklikler yapan düzenlemeyle TOKĠ‟ye yeni görevler 

verilmiĢtir. Bu çerçevede TOKĠ; 

- Konut sektörüyle ilgili Ģirketler kurmak veya kurulmuĢ Ģirketlere iĢtirak 

etmek (madde 4/e), 

- Ferdi ve toplu konut kredisi vermenin yanı sıra köy mimarisinin 

geliĢtirilmesine, gecekondu alanlarının dönüĢümüne, tarihi doku ve yöresel 

mimarinin korunup yenilenmesine yönelik uygulamalar yapmak ve bu 

konudaki projeleri kredilendirmek; gerektiğinde tüm bu kredilerde faiz 

sübvansiyonu yapmak (madde 4/ı); 

13 TOKĠ‟ nin Yeniden Yapılandırılması baĢlıklı bu bölüm genel olarak kurumun baĢkanı olan 

Bayraktar‟ın (2007: 20-23) çalıĢmasından aktarılmıĢ ve kanun metinleriyle beslenmiĢtir.

149 

- Yurt içi ve yurt dıĢında doğrudan veya iĢtirakleri aracılığıyla proje 

geliĢtirmek; konut, alt yapı ve sosyal donatı uygulamaları yapmak veya 

yaptırmak (madde 4/j), 

- Ġdareye kaynak sağlanmasını teminen kâr amaçlı projelerle uygulamalar 

yapmak veya yaptırmak (madde 4/k), 

- Doğal afet meydana gelen bölgelerde gerek görüldüğü takdirde konut ve 

sosyal donatıları, alt yapıları ile birlikte inĢa etmek, teĢvik etmek ve 

desteklemek (madde 4/l), 

- Hazineye ait arazileri, Maliye ile Bayındırlık ve Ġskân Bakanlıklarının teklifi 

ve BaĢbakan‟ın onayıyla bedelsiz olarak devralma yetkisine sahip olmuĢtur. 

TOKĠ, 2004 yılının Ocak ayında kuruluĢ kanununa uygun olarak yeniden 

BaĢbakanlığa bağlanmıĢtır. 

Ulusal ve uluslararası düzeyde bir giriĢ kapısı niteliğinde olan Ankara 

Esenboğa Protokol Yolu‟ndaki gecekondu olgusu yıllardır üzerinde tartıĢılan bir 

sorun; bölgenin Ankara‟nın prestijine yakıĢır bir görüntüye kavuĢturulması yine 

yıllardır hayal edilen bir konu olmuĢtur. Gecekondu dönüĢüm projesi kapsamında 

hazırlanan “Kuzey Ankara GiriĢi Kentsel DönüĢüm Projesi Kanun Tasarısı”, 2004 

yılının Mart ayında, TBMM‟de kabul edilerek yasalaĢmıĢtır. Merkezi idare ile yerel 

yönetimlerin beraberce çözüm üretmesi tarzında Ģekillendirilen yasa doğrultusunda, 

TOKĠ ile Ankara BüyükĢehir Belediye‟sinin iĢbirliği gerçekleĢmiĢtir. Böylece, 

büyük bir gecekondu dönüĢüm projesinin önü açılmıĢtır. 

Gecekondu dönüĢüm çalıĢmaları kapsamında 12 Mayıs 2004 tarihinde 

yürürlüğe giren 5162 sayılı kanunla 2985 sayılı Toplu Konut Kanunu‟na eklenen 

madde ile gecekondu dönüĢümlerini kolaylaĢtıracak düzenlemeler yapılmıĢtır. Bu 

çerçevede; 

- TOKĠ, gecekondu bölgelerinin tasfiyesine veya iyileĢtirilerek yeniden 

kazanımına yönelik gecekondu dönüĢüm projeleri geliĢtirme, inĢaat 

uygulamaları ve finansman düzenlemeleri yapma konularında 

yetkilendirilmiĢtir. Aynı madde idareye, bu amaçla gecekondu bölgelerinde 

hak sahibi olan kiĢilerin haklarına konu gayrimenkullerin değerlerini tespit

150 

etmek, bu kiĢilerle proje çerçevesinde anlaĢmalar yapmak ve bu 

anlaĢmaların usul ve esaslarını belirlemek konularında inisiyatif 

kazandırmıĢtır (Ek Madde 6), 

- Bağlı bulunduğu bakandan olur almak Ģartıyla idareye, geliĢtirilen 

gecekondu dönüĢüm projelerindeki konut bedellerini; uygulama yapılan 

illerdeki mevcut ekonomik durum, doğal afetler, konut rayiç bedelleri ve 

gecekondu bölgelerindeki kiĢilerin gelir durumunu göz önünde 

bulundurarak, yapım maliyetlerinin altında tespit etme yetkisi de tanınmıĢtır 

(Ek madde 6), 

- Kanun‟un 4. maddesi ile TOKĠ‟ye kısmen imar planı yapabilme yetkisi 

verilmiĢtir: BaĢkanlık, gecekondu dönüĢüm projesi uygulayacağı alanlarda 

veya mülkiyeti kendisine ait arsa ve arazilerden konut uygulama alanı 

olarak belirlediği alanlarda veya valiliklerce toplu konut iskân sahası olarak 

belirlenen alanlarda çevre ve imar bütünlüğünü bozmayacak Ģekilde her tür 

ve ölçekteki imar plânlarını yapmaya, yaptırmaya ve tadil etmeye yetkilidir. 

Bu plânlar, büyükĢehir belediye sınırları içerisinde kalan alanlar için 

büyükĢehir belediye meclisi tarafından, il ve ilçe belediye sınırları ile 

mücavir alanları içerisinde kalan alanlar için ilgili belediye meclisleri 

tarafından, beldelerde ve diğer yerlerde ilgili valilik tarafından, plânların 

belediyelere veya valiliğe intikal ettiği tarihten itibaren üç ay içerisinde 

aynen veya değiĢtirilerek onaylanması suretiyle yürürlüğe girer. Üç ay 

içerisinde onaylanmayan plânlar BaĢkanlık tarafından re‟sen yürürlüğe 

konur. BaĢkanlık kanundaki görevleri çerçevesinde gerçek ve tüzel kiĢilere 

ait arazi ve arsaları ve bunların içerisinde veya üzerinde bulunan her türlü 

eklenti ve yapıları kamulaĢtırmaya yetkilidir. 

TMMB‟ye 01.03.2005 tarihinde “Kentsel DönüĢüm ve GeliĢim Kanun 

Tasarısı” adıyla gelen ve komisyonlarda yapılan değiĢikliklerin ardından Genel 

Kurul‟da “Yıpranan Tarihi ve Kültürel TaĢınmaz Varlıkların Yenilenerek Korunması 

ve YaĢatılarak Kullanılması Hakkında Kanun” olarak 16.06.2006 tarihinde kabul 

edilen 5366 sayılı kanunun 3. maddesi; “kentlerdeki yenileme alanlarının tespiti ile 

teknik altyapı ve yapısal standartların belirlenmesi, projelerin oluĢturulması,

151 

uygulama, örgütleme, yönetim, denetim, katılım ve kullanımına iliĢkin usul ve 

esasları” düzenleyerek, “yenileme alanında TOKĠ ile ortak uygulama yapılabileceği 

gibi, TOKĠ‟ye de uygulama yaptırılabileceği” hükme bağlanmıĢtır. 

21.02.2007 tarihinde kabul edilen 5582 sayılı “Konut Finansmanı Sistemine 

ĠliĢkin ÇeĢitli Kanunlarda DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun” ile TOKĠ‟ye 

gayrimenkul satıĢlarından kaynaklanan alacaklarını teminat göstererek menkul 

kıymet ihraç etme olanağı sağlanmıĢtır. 

28.03.2007 tarihinde yürürlüğe giren 5609 sayılı kanunla 775 sayılı 

Gecekondu Kanunu‟nda yapılan değiĢiklikle Bayındırlık ve Ġskân Bakanlığı‟nın bu 

kanun kapsamındaki yetki ve görevleri TOKĠ‟ye devredilmiĢtir. Planlı arsa ve konut 

üretimine yönelik faaliyetler ile gecekondulaĢmanın önlenmesine yönelik 

faaliyetlerin tek merkezden ve hizmet bütünlüğünü sağlayacak Ģekilde yürütülmesini 

sağlamayı amaçlayan yasa değiĢikliği ile 775 sayılı Gecekondu Kanunu kapsamında 

kullanılacak hazineye ait taĢınmazların, TOKĠ‟nin talebi ve Maliye Bakanlığı‟nın 

onayı ile TOKĠ‟ye bedelsiz olarak devri ve tescili hükme bağlanmıĢtır. 

Yasa ve yönetmeliklerle belediyelerin yetkilerinin önemli ölçüde arttırıldığı 

görülmektedir. Ancak daha da dikkat çekici olan nokta, TOKĠ‟nin neredeyse bütün 

yönetimlerin ve kurumların üstünde bir güçle donatılması ve davranmasıdır. Bu 

sonuç Bayraktar‟ın sözlerinden çıkarılabilmektedir: “2008 yılında İstanbul’da her 

bölgeye gireceğiz. İstanbul’un %60’ı yıkılacak. Belediye yapmak istiyorsa belediyeye 

yetki verilecek, TOKİ yapmak istiyorsa belediyeler TOKİ’nin önünü kesemeyecek”. 

Bu ifadeler TOKĠ yetkilerinin belediyelerin yetkilerinden özerk ve ayrı bir güçle de 

uygulanabileceğini göstermektedir (ġen, 2008: 403). Son yıllarda yerel yönetimlerin 

ve TOKĠ‟nin artan yetkileri çerçevesinde Ġstanbul baĢta olmak üzere tüm kentlerde, 

kentsel dönüĢüm projeleri hazırladıkları ve uyguladıkları görülmektedir. Seçilen 

alanların da gecekondu bölgeleri ya da yoksul/marjinal kesimlerin yaĢadığı alanlar 

olması, kentsel dönüĢümün algılanıĢ biçimini ortaya koymaktadır. Yoksul/marjinal 

gruplar ve onların yaĢam alanları kentlere yakıĢmamaktadır ve yapılması gereken 

kentlerin tüm siluetini bozan çok katlı sitelere, gökdelenlere, alıĢveriĢ merkezlerine 

yer açmak için bu kesimlerin görünmez kılınmasıdır. Bu görünmez kılma/yerinden 

etme stratejileri sermayeyi çekme odaklı kent yöneticilerinin en önemli aracı olan

152 

kentsel dönüĢümün özünde soylulaĢtırmayı da barındırdığını gözler önüne 

sermektedir (Gül ve Ergun, 2009: 770). 

4.7. Yasal Çerçevenin Genel Değerlendirmesi 

Gecekondu olgusu Türkiye kentleri açısından hem bir sorun hem de temel 

tartıĢma konusu olma özelliğini geçmiĢten günümüze değin taĢımıĢtır. Süreç içinde 

gecekondu olgusuna bakıĢ değiĢse de kentsel bir sorun olarak ele alınma özelliği 

süregelmiĢtir. 

Türkiye‟de gecekondulaĢmanın baĢlamasından itibaren gecekondularla ilgili 

çıkarılan af ve ıslah imar planlarının temel aldığı ilke, hep aynı özelliğe sahip 

olmuĢtur: “O güne kadar yapılanları yasallaĢtırmak yani affetmek, ancak ondan 

sonrakilere kesinlikle izin vermemek” (Ekinci, 1995: 13-14). Ancak özellikle 2000‟li 

yıllarla birlikte bu anlayıĢ değiĢmiĢ ve gecekondu sorununa çözüm olarak kentsel 

dönüĢüm uygulamaları gösterilerek yasa ve yönetmelikler hazırlanmıĢtır. 

Kentsel dönüĢüm sürecini belirleyen ve yönlendiren yasalar genel olarak ele 

alındığında; her yasanın bir önceki yasaya göre yerel yönetimlere ve TOKĠ‟ye, 

kentin dönüĢümü konusunda daha geniĢ yetkilerle daha hızlı hareket etme imkânı 

sunduğu ifade edilmektedir (Aslan, 2007: 57). Birbiri ardına uygulamaya konulan 

yasa ve yönetmeliklerle günümüzde büyükĢehir belediyeleri ve TOKĠ kentsel 

dönüĢüm projelerinin hakim gücü haline gelmiĢlerdir. Kuzey Ankara GiriĢi Kentsel 

DönüĢüm Projesi için çıkarılan kanunla baĢlayan kentsel dönüĢüm sürecinde ilk 

eleĢtiriler; kentin belli bir alanı için kanun çıkarılmasının parçacıl planlamanın önünü 

açtığı Ģeklindeyken günümüzde kentsel dönüĢüm projeleri, kentsel alanı fiziksel ve 

ekonomik bir nesne olarak ele aldığı, mekanın sosyo-kültürel boyutlarını ve halk 

katılımını yok saydığı için eleĢtirilmektedir. Yasa metinleri bir bütün olarak 

incelendiğinde her bir yasanın kendisinden bir önceki yasa/yönetmelikte yer alan 

boĢlukları doldurduğu ve kentsel dönüĢüm projelerine muhalif olabilecek ya da 

alternatif sunabilecek tüm kesimlerin önünü kestiği görülmektedir.

153 

BEġĠNCĠ BÖLÜM 

TÜRKĠYE’DE KENTSEL DÖNÜġÜM BĠÇĠMLERĠ VE YANSIMALARI 

Günümüzde yaygın bir Ģekilde kullanılan kentsel dönüĢüm kavramının ortaya 

çıkıĢı II. Dünya SavaĢı‟nı izleyen yıllara dayanmaktadır. SavaĢ sonrası dönemde ülke 

ekonomilerinin bozulması ve ortaya çıkan toplumsal sorunlar, kentlerde de çöküĢ 

derecesine varan sorunların yaĢanmasına neden olmuĢtur. Kentsel dönüĢüm 

kavramının ortaya çıkıĢı da bu sürece denk gelmektedir. Dünyada ilk kentsel 

dönüĢüm projeleri, Ġkinci Dünya SavaĢı‟nın ardından yıkılan kentlerin yenilenmesi 

ve iĢlevlerini yitiren kentsel alanların yeniden iĢlevlendirilmeleri amacıyla 

uygulanmıĢtır (Gökbulut, 1996: 35; DayanıĢmacı Atölye, 2007: 143-144). Bir diğer 

ifade ile, kamusallığın yitirildiği vurgusundan hareketle eleĢtirilebilecek olsa da ilk 

kentsel dönüĢüm projeleri, önceleri çalıĢma alanı ya da kamusal alan olarak 

kullanılan liman, tren istasyonu vb alanların yarı kamusal ya da özel kongre merkezi, 

otel, fuar alanı ya da alıĢveriĢ merkezi gibi yapılara dönüĢtürülmesini sağlamaya 

yönelik olarak hayata geçirilmiĢtir (Aksümer ve Temiz, 2007: 162). Bu süreçte 

hayata geçirilen uygulamalar doğrultusunda kentsel dönüĢüm; “mevcut kentleri ve 

merkezleri günün koĢullarına uygun biçimde düzenlemek amacıyla yeniden planlama 

ve bu planı uygulama” Ģeklinde tanımlanmaktadır (Özden ve Kubat, 2003: 78). 

1980 sonrası dönemde serbest ve esnek sermaye hareketleri ile gündeme 

gelen küreselleĢme-yerelleĢme gibi süreçlerin, tüm kent yaĢamına olduğu gibi 

kentsel mekânlara ve politikalara da önemli etkileri olduğu ifade edilmektedir. 

Neoliberal anlayıĢın egemen olduğu bu dönemde planlamaya bakıĢ da değiĢmiĢ; 

bütüncül planlamanın yerini parçacıl ve piyasa odaklı planlama yaklaĢımı almıĢtır. 

Küresel sermayenin aktörleri de bu yöndeki değiĢimlere finansal destek 

sağlamaktadır. Örneğin Dünya Bankasının “Planı Bırak Piyasaya Bak” baĢlıklı bir 

çalıĢma yapmıĢ olması, kent planlamasında kamu yararı ve toplumsal kaygılar 

yerine, piyasanın talep ve ihtiyaçlarının ön plana geçirilmesini açıklar niteliktedir 

(KeleĢ, 2001: 565). Bu dönemde piyasaya engel olan planlama kavramının yerini, 

piyasanın önündeki engelleri kaldıran, piyasanın hizmetinde olan bir planlama 

anlayıĢı almıĢ ve bu anlayıĢ günümüze değin etkinliğini arttırarak gelmiĢtir.

154 

1980‟lerle birlikte kentleri pazar ekonomisi doğrultusunda, kamu ve özel sektör 

katılımlarıyla, fiziksel, sosyal ve ekonomik açıdan tekrar canlandırma çabaları 

gündeme gelmiĢtir. Kentlerin pazar ekonomisine dayalı geliĢimini ön plana çıkaran 

bu yaklaĢımla kentlerin yenilenmesinde ekonomik iĢlevleri içeren kullanımların 

önem kazandığı görülmektedir (Yiğitcanlar, 2001: 56-57). 

Günümüz planlarında ve kentsel politikalarında planlamanın temel ilkeleri 

olan kamu yararı ve kamu hizmeti gibi ilkeler göz ardı edilmektedir. Bütüncül 

planlamanın terk edildiği ve parçacıl plan anlayıĢının yerleĢikleĢtiği günümüzde 

yapılan planlar günlük talepler doğrultusunda değiĢtirilmekte veya revize 

edilmektedir. Yakın dönemde uygulanan kentsel dönüĢüm uygulamaları kapsamında, 

kentin belli parçalarının kent bütünü gözetilmeksizin değiĢtirilmesi hatta parsel 

düzeyinde planlar yapılması bu ifadeyi destekler niteliktedir (Özden ve Kubat, 2003: 

78; ġahin, 2003: 91-92; Turan, 2008: 64). Bir diğer ifadeyle günümüz kentsel 

dönüĢüm uygulamaları, ilk ortaya çıktıkları dönemdeki kentleri yeniden 

iĢlevlendirme özelliklerinden uzaklaĢmıĢ ve iĢlev değiĢtirmekten çok yaĢam ve 

yaĢayan değiĢtirmeye yönelik uygulamalar haline gelmiĢlerdir. Kentler finans, 

iletiĢim, biliĢim ve üretici hizmetler ağırlıklı yeni iĢlevlerle donatılırken, bu iĢlevlere 

uygun iĢgücünün kentsel mekânlardaki etki ve talepleri de artmaktadır. Sanayi ve 

üretim odaklı sektörlerin kent merkezlerinden uzaklaĢtırılması ile çalıĢma-yaĢama 

koĢullarını kaybeden kesimler kentin çeperlerine kayarken (kaymak zorunda 

bırakılırken) hizmetler sektörü çalıĢanları kent merkezlerine yönelmekte (iĢ, barınma, 

eğlenme amaçlı) ve yerleĢmektedirler (DayanıĢmacı Atölye, 2007: 143-144; 

Aksümer ve Temiz, 2007: 162). Kentlerde yaĢanan bu hareketlilik doğrultusunda 

günümüzde hayata geçirilen kentsel dönüĢüm uygulamaları da kentlerin yeni 

kullanıcılarına ve sermayeye yaĢam alanı yaratma amaçlı projelere dönüĢmektedirler. 

5.1. Kentsel DönüĢüm Uygulama Alanları 

Kentler doğal geliĢme seyirleri içinde göç, sanayileĢme, eskime, doğal afetler 

vb. gibi sosyal, ekonomik, kültürel sonuçları olan olaylarla dönüĢüme 

uğramaktadırlar. Bunların beraberlerinde getirdikleri olumsuzluklar, zaman içinde 

kent toprağının aĢırı kullanılma, boĢ bırakılma, amacına uygun olmayan biçimde 

kullanılma gibi nedenlerle tahrip olmasına/bozulmasına neden olmaktadır. Diğer

155 

yandan, kentlerin belli bölgelerinde yaĢanan iĢlev farklılaĢmaları ile, iĢlevlerin kent 

içinde mekân bazlı hareketi de, kent içinde bazı bölgelerin iĢlevsel önemlerinin 

kaybolmasına neden olabilmekte ve bu bölgeler için bir çöküntü sürecini 

baĢlatabilmektedir. Kent toprağının ekonomik, sosyal ve çevresel kalitesindeki 

azalma kent planlaması alanında yeniden düzenleme ve onarma çabalarını gerekli 

kılmaktadır. Kentlerin zaman içinde hem fiziksel, hem de sosyal anlamda eskimesi, 

yıpranması ve bazı bölgelerinin eski önemlerini kaybetmesi, yeni iĢlevler 

yüklenmesi, kentlerin yeniden ele alınarak bu olumsuz gidiĢin önlenmesi amacıyla 

düzenlenmesini gerektirmektedir. Bu yeniden düzenleme ile kentsel dönüĢüm 

kastedilmektedir (Genç, 2003: 413-414). 

Kentsel dönüĢüm uygulama alanları; yaĢanabilir sağlıklı ve (sosyoekonomik 

ve çevresel bileĢenler uyarınca) sürdürülebilir kentsel alanlar yaratmak genel 

hedefine koĢut olarak, nitelik ve iĢlev kaybına uğramıĢ atıl durumdaki çalıĢma ve 

sanayi alanlarının, kaçak yapılaĢmıĢ konut alanlarının, kimliğini yitirmiĢ tarihi 

mekânların, yapılaĢma standartları bağlamında doğal veya yapay riskleri olan alt 

bölgelerin dönüĢtürülmesini kapsamaktadır. Diğer bir ifadeyle içerik ayrımı 

yapılmaksızın kent üzerindeki bütün sorunlu alanların ve/veya kentsel çöküntü 

alanlarının farklı model, strateji ve farklı mekânsal politikalarla kente-kentsel yaĢama 

geri kazanımı, kentsel dönüĢüm uygulamalarının kapsamını tarif etmektedir (Alp, 

2005: 27). 

5.1.1.Konut Alanlarında Kentsel DönüĢüm 

21. yüzyılda kentsel dönüĢüm pratiğinin tanımladığı yeni içerikler 

bağlamında, konut alanlarında da çok yönlü ve çok boyutlu yeniden yapılanma, 

değiĢim ve dönüĢüm süreçleri gündeme gelmektedir. BaĢta büyük kentler ve 

metropoliten alanlar olmak üzere, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren kırdan kente 

göç olgusunun yol açtığı kentsel mekândaki nüfus yığılmaları, dar gelirli grupların 

konut talebinin ağırlıklı olarak yasa dıĢı sunum biçimleri ile (gecekondu ve kaçak 

yapılaĢma) karĢılanması sonucunu doğurmuĢtur (Alp, 2005: 28; ÖztaĢ, 2005: 20). 

SanayileĢme ile birlikte mekânsal olarak geliĢen Ģehirler, zaman içinde kendi alt 

bölgelerini oluĢturarak bu alt bölgelere doğru göçün baĢlamasına neden olmuĢtur 

(Erez, Seyrek ve Balkanay, 2004).

156 

GeliĢmekte olan ülkelerde devlet kaynakları sınırlı ve yasal mekanizmalar 

genel olarak vatandaĢların gereksinimlerini karĢılayamaz durumda olduğundan ya da 

bu gereksinimler öncelikli bulunmadığından, yasal olmayan mekanizmalar yasal 

mekanizmaların yerini almaktadır. Yasal olmayan kentsel konut ve arsa 

geliĢmelerinin yasalaĢtırılması süreci ise kentsel popülizmin en önemli sonuçları 

olarak ortaya çıkmaktadır (TaĢan, 1996: 20-26). 

1980‟li yıllara değin kent yoksullarının tekil uğraĢları ile yapılan 

gecekondular, değer artıĢından yararlanmak isteyen çok örgütlü güçlerce iĢgal edilen 

kamuya ait arazilerde toplu olarak inĢa edilen apartmanlar haline gelmiĢtir. Bu 

süreçte kamu arazileri üzerinde nüfusu yüz binlerle ifade edilen ve tümüyle 

gecekonduculardan oluĢan yeni kent parçaları, ilçeler ve belediyeler ortaya çıkmıĢtır 

(Türksoy, 1996: 9-14). Dolayısıyla gecekondu olgusu, bu dönemde “barınma” 

amacının ötesine geçmiĢ, Ģehirsel rant aracı haline gelmiĢtir. 

GecekondulaĢmanın yarattığı niteliksiz ve altyapı olanaklarından yoksun, 

sağlıksız, çöküntü alanları kentsel dönüĢüm yaklaĢımlarının baĢlıca uygulama alanı 

haline gelmiĢtir. Öte yandan diğer uygulama alanlarında olduğu gibi, konut 

alanlarındaki kentsel dönüĢüm senaryolarında da kamu sektörü, özel sektör ve sivil 

toplum kuruluĢlarının içinde aktif bir Ģekilde yer alabileceği ortaklık modelleri de her 

geçen gün daha yoğun kabul görmektedir. Bu bağlamda kentsel dönüĢüm 

uygulamalarının finansmanı ve istikrarı için kamu-özel sektör ortaklıklarının (yere 

özgü açılımlarla) geliĢtirilmesinin; yalnızca konut alanlarının dönüĢümü için değil, 

diğer uygulama alanları için de en realist ve optimum çözümleri içinde barındırdığı 

ileri sürülmektedir. Konut alanlarının kentsel dönüĢüme konu olması, kentleĢme 

süreci veya kentleĢme pratiği bağlamında değerlendirilecek olursa; hızla tüketilen 

kentsel arsa potansiyellerine ve kentlerin iĢlevsel harmonik iliĢkilerini bozan 

mekânsal yayılma eğilimlerine bağlı olarak kentsel çöküntü alanlarının ya da kaçak 

yapılaĢmıĢ düĢük nitelikli konut alanlarının dönüĢüm projeleri ile yeniden 

yorumlanması gündeme gelmiĢtir. Bu bağlamda kentsel dönüĢümün konut alanlarına 

yönelik uygulamalarındaki öncelikli hedefinin, konut ihtiyacının karĢılanması için 

kent çeperlerinde uydu yerleĢkeler yaratmaktan ziyade, kamu-özel sektör iĢbirliği 

paralelinde kentsel çöküntü alanlarına yapılacak kararlı müdahalelerle ihtiyaç ve hak

157 

sahiplerinin mağduriyetini giderirken, kentsel mekân kalitesini de yükseltmek olduğu 

ifade edilmektedir (Alp, 2005: 28-29). 

5.1.2. Kent Merkezlerinde Kentsel DönüĢüm 

Kent merkezleri; kentlerde yönetsel, iĢlevsel ve kültürel rolleri olan, 

toplumsal, mekânsal ve tarihsel öneme sahip dinamik mekânsal alanlardır. Kent 

merkezleri çeĢitli etkenlere bağlı olarak sürekli bir değiĢim içerisindedir. Günümüzde 

kent merkezlerinde trafik tıkanıklığı ve çevre kirliliği gibi sebepler, kent 

merkezlerinin ekonomik, sosyal ve fiziksel bakımdan giderek çekiciliklerini 

kaybetmelerine neden olmaktadır. Nüfusun ve iĢ fonksiyonlarının desantralizasyonu 

sonucu çevrede yeni merkezler geliĢmekte ve bu merkezler kent merkezlerine olan 

ilgiyi azaltmaktadır. Sonuç olarak bütün bu değiĢiklikler kent merkezlerinin 

görünümü ve canlılığı üzerinde olumsuz etki yapmakta ve çöküntü yaratmaktadır. 

Kent merkezleri üzerindeki zorlama ve baskıların tarihsel çevreler üzerindeki etkileri 

de yıkıcı ve yozlaĢtırıcı olmaktadır (ÖztaĢ, 2005: 22-23). Kent merkezlerindeki 

değiĢim; fonksiyonların değiĢimi; merkezin geleneksel dokusunda değiĢim; nüfus ve 

iĢ alanların desantralizasyonu olarak sıralanabilmektedir (Aygün, 1990: 16-18). 

Kentsel dönüĢüm giriĢimleri kent merkezlerinde yaĢanan olumsuzlukların 

giderilmesi, kent merkezlerinde yaĢanan dönüĢümün yönlendirilmesi, geleneksel 

kent dokusunun korunması, trafik problemlerinin çözümü, kent merkezlerinde 

yetersiz olan donatı alanlarının sağlanması gibi sebeplerden dolayı uygulanmaktadır. 

Ayrıca kent merkezlerine estetik bir görünüm kazandırmak için kentsel dönüĢüm 

uygulamalarının hayat geçirildiği de ifade edilmektedir (ÖztaĢ, 2005: 23). 

Günümüzde kent merkezlerinin de diğer yenileme ve dönüĢüm alanlarıyla benzer 

özellikler gösteren nedenselliklerin yanı sıra (ekonomik, fonksiyonel, fiziksel değer 

kayıpları vb), bir yandan yerel ekonomik kalkınma hedefleri veya küresel rekabet 

amacına koĢut olarak, diğer yandan ekonomik etkinlik ve finansal geri dönüĢüm 

dengeleri açısından kentsel dönüĢüm uygulama alanları bağlamında da yeniden ele 

alınması, oldukça sık rastlanan mekânsal dönüĢüm deneyimleri arasında yer 

almaktadır (Alp, 2005: 31). 

Planlama ve kentsel tasarım faaliyetlerinin hedef aldığı kentsel dönüĢüme 

yönelik çözümlemeler, üretim süreçlerinde değiĢen önceliklere bağlı olarak mekânsal

158 

organizasyonlarını değiĢtiren üretim alanları ile toplumsal katmanlardaki 

parçalanmalar ve kutuplaĢmalara koĢut olarak yeniden yapılanan konut alanları 

üzerinde yoğunlaĢmaktadır. Kentin iĢlevlerinin yeniden tanımlanmasında rol 

oynayan önemli bir kamusal alan olarak kent merkezleri üzerindeki tartıĢma da hızla 

geliĢerek, kentin yeni içerikleri üzerindeki tartıĢmaya katkı yapmaktadır (Kayasu ve 

YaĢar, 2003: 21). 

Merkezi alanlar iç ve dıĢ etkenlere bağlı olarak sürekli bir içerik, fonksiyon 

ve biçim devinimine sahiptir. Özellikle kentlerin geliĢigüzel ve kontrolsüz geliĢimi, 

kent merkezleri ile iliĢkileri zayıflayan banliyölerin ortaya çıkmasına ve bu 

desantralizasyona bağlı olarak kent merkezlerinin boĢalmasına, önce ekonomik 

sonrasında ise fizik-mekân açısından çöküntüye uğramasına neden olmaktadır. (Alp, 

2005: 32). 

Ġçerik bakımından çok fonksiyonlu ve dinamik bir sosyo-ekonomik ve 

mekânsal karakteristiği olan merkezi alanlar, kentsel geliĢim sürecinin ve kentlerin 

büyümesinin olağan bir sonucu olarak farklı ölçek ve boyutlarda nitelik kaybına 

uğrayabilmektedirler. Bu noktada yukarıda sözü edilen parametrelerin yanı sıra, 

gerekli alt ve üst yapı donatılarını sağlamak (sosyokültürel mekânlar, park, yeĢil 

alan, meydan vb), yaĢanan trafik problemlerinin aĢılabilmesi, dıĢ mekân estetiği ve 

standartlarının kullanıcı beğeni ve gereksinimlerini karĢılayabilmesi amacıyla kent 

merkezlerinde kentsel dönüĢüm uygulamaları gündeme gelebilmektedir (Alp, 2005: 

32). Diğer yandan yaĢamakta olduğumuz dönem itibariyle baĢta Avrupa ve 

Amerika‟da olmak üzere birçok geliĢmiĢ ülke kentinde, merkezi alanlara yönelik 

yenilikçi mekân konseptleri oluĢturmaya dönük kentsel dönüĢüm giriĢimleri söz 

konusudur. Ancak farklı metodolojik örgütlenme ve uygulama açınımları olan her 

değiĢik örneğin, kendi “yerine özgü” kimlik ve sosyo-ekonomik değiĢkenleri 

uyarınca ele alınmasının gerektiği, sürdürülebilir kentleĢme ve kentsel dönüĢüm 

stratejilerinin oluĢturulabilmesi bağlamında göz ardı edilmemesi gereken bir konudur 

(Alp, 2005: 32). 

5.1.3. Afet Zararlarını ve Kentsel Riskleri Azaltmak Amaçlı Kentsel DönüĢüm 

Dünya nüfusunun neredeyse yarısı artık kentlerde yaĢamaktadır. Özellikle 

geliĢmekte olan ülkelerdeki çarpık kentleĢme, bunun sonucu olarak kentlerdeki baĢta

159 

deprem olmak üzere doğal afetler daha fazla yıkıma yol açmaktadır. Kentlerdeki 

depremin yıkıcı etkileri, nüfus artıĢı, arazi kullanımı ve yapılardaki hatalar, 

altyapının ve hizmetlerin yetersizliği, çevresel bozukluklar gibi hızlı kentleĢme 

sorunları nedeniyle derinleĢmektedir (ÖztaĢ, 2005: 23-24) 

Tüm dünyada yaĢanan nüfus hareketlerindeki geliĢme, afet yönetim anlayıĢını 

da değiĢtirmiĢtir. Önceleri afetle mücadelede yerleĢik anlayıĢ; afet sonrası kurtarma 

çalıĢmalarına ağırlık verilmesi Ģeklindedir. Bu yaklaĢım deprem öncesi yapılacak 

harcamaların topluma çok fazla yük getireceği anlayıĢına dayanmaktadır. Oysa son 

yıllarda yaĢanan acı gerçekler, Ģiddetli bir afet karĢısında afet öncesi yapılacak 

yatırımların afet sonrası masrafların yanında çok düĢük kaldığını göstermektedir. 

Ġnsan kayıplarının sayısal boyutunu belirlemek ise imkânsızdır (Yum ve Ertür, 2004: 

32). 

Kentsel dönüĢümün öncelikli eylem alanlarından bir diğeri de, savaĢlar 

ve/veya çeĢitli doğal afetler sonrasında ciddi fiziksel ve sosyoekonomik yıkım ve 

tahribatlara uğramıĢ kentsel alanların yenilenmesidir. Bu bağlamda deprem, yangın, 

sel gibi afetlerden etkilenen, zarar gören veya tehdit altında olan alanlara yönelik 

çeĢitli müdahaleler gerekebilmektedir. Ayrıca bu baĢlık altında, özellikle yasa dıĢı 

yapılaĢmıĢ alanların taĢıdığı potansiyel riskler, kentsel dönüĢümü söz konusu 

alanların yeniden yapılandırılmasında ve/veya kentsel mekânın yeniden 

üretilmesinde etkin bir araç olarak ön plana çıkarmaktadır. Bu alt baĢlık kapsamında, 

ülkemizde de deprem baskısının bir sonucu olarak, Ģehir yenilemenin ve dönüĢümün 

bir zorunluluk olduğu konusunda ilgili çevreler ve özellikle yerel ve merkezi idareler 

aynı ortak noktada buluĢmaktadır. Kentsel dönüĢümü yalnızca deprem açısından 

riskli alanlar için düĢünmek çok doğru bir yaklaĢım olmamakla birlikte, öncelikler 

bakımından konu ele alındığında yapılabilecek etaplaĢma çalıĢmaları, bu tür alanların 

hassasiyetini de gündeme getirmektedir (Özden, 2001: 148). 

Afet sorunu yalnızca yer seçimi ve sağlıklı yapı yapma boyutlarına 

indirgenemeyecek kadar çok boyutlu ve kapsamlı bir konudur. Afet riski yüksek 

alanlarda yürütülecek çalıĢmaların da bazı yenilik ve gereklilikler üzerine 

biçimlendirilmesi gerekmektedir. Kente yönelik bütüncül bir risk analizi-mikro 

bölgeleme ve tüm bunların üzerinden, hazırlanması gereken "Sakınım Planları" ve

160 

"Stratejik Planlar" ile afet riski bulunan alanların planlanması uygundur. Böylesi bir 

yaklaĢım yerine, yalnızca zemin özellikleri açısından uygun yer seçimleri yapılması 

ya da dayanım gücü yüksek yapılar inĢa edilmesi tek baĢına deprem-afet sorununu 

çözümleyemeyecektir. Özellikle deprem riskleri, hem kent çeperlerindeki hem de 

yerleĢik alanlardaki geliĢmeleri yönlendirmekte, risklerin azaltılması/giderilmesi 

erekli etkinlik eylem planlamaya yönelik kentsel dönüĢüm projelerinin 

hazırlanmasını ve uygulamasını gerektirmektedir (ÖztaĢ, 2005: 25). 

Afet bölgelerinde kentsel dönüĢüm kapsamında yapılacak çalıĢmalar; alanın 

genel sosyo-ekonomik ve kültürel profilinin tanımlanması, uygun yeniden geliĢim 

hedeflerinin tespiti, hedeflere ulaĢmayı sağlayacak yenileme veya dönüĢüm 

projelerinin oluĢturulması, yeni yapılaĢma kriterlerinin saptanması, alt yapı 

Ģebekelerinin ıslahı ve güçlendirilmesi, mevcut yapılaĢmanın analizinin yapılması 

(sağlıklılaĢtırılacak, korunacak, yeniden yapılacak yapıların tespit edilmesi) ve bu 

amaçları gerçekleĢtirmek üzere, gerektiğinde kamulaĢtırma, satın alma, kiralama gibi 

uygulama araçlarının kullanılması Ģeklinde özetlenebilir (Özden, 2001: 151; Özden, 

2008: 266). 

Genel olarak ifade etmek gerekirse deprem, sel, yangın vb doğal afetlerin 

kentsel dönüĢüme ihtiyacı ortaya çıkaran faktörler olduğu söylenebilir (Özden, 2008: 

259). Ülkemizde de 1999 depreminden sonra kentsel dönüĢümün bir ihtiyaç olduğu 

söylemi yaygınlık kazanmakla birlikte, deprem riskinin gecekondu alanlarının ya da 

kent merkezlerindeki eski yapıların yıkılması Ģeklinde gerçekleĢtirilen kentsel 

dönüĢüm projelerinde bir bahane olarak kullanıldığı da görülebilmektedir. 

5.1.4. Sanayi Alanlarında Kentsel DönüĢüm 

Ġkinci Dünya SavaĢı sonrasında yaĢanan periyot, üretim rejimlerindeki köklü 

değiĢimlerin yanı sıra (fordizmden postfordizme geçiĢ), teknolojik yeniliklere bağlı 

açınımlar paralelinde, uluslararası arenada sanayi kentlerinde de sanayi alanlarının 

desantralizasyonunu veya yeniden yapılandırılmalarını gündeme getirmiĢtir. Sanayi 

Ģehirlerinin, üstlendiği sanayi iĢlevinin zaman içerisinde öneminin azalması ve 

değerini kaybetmesine bağlı olarak çöküntüye uğramaları, ciddi boyutlarda sosyal ve 

ekonomik sorunları da beraberinde getirmektedir. Genellikle 19. yüzyılın Sanayi 

Devrimi ürünleri olarak ortaya çıkan bu Ģehirlerin bir kısmı, teknolojideki hızlı

161 

geliĢme ve dönüĢüm nedeniyle, 20. yüzyılın ortalarına gelindiğinde eski iĢlevlerini 

büyük ölçüde kaybetmiĢlerdir (Özden, 2002: 142; Alp, 2005: 33). 

Türkiye‟de de sanayinin yoğun olarak bulunduğu büyük kentlerde yapılan 

imar planlarına göre sanayi bölgeleri, kentleri diğer kentlere bağlayan ve beslenen 

ana ulaĢım arterleri üzerinde geliĢmiĢtir. Amaç; üretilen malların en kestirme 

biçimde dağıtımlarının yapılması, kenti sanayi pisliğinden ve dağınıklığından 

koruyabilmek olmuĢtur. Ancak süreç içerisinde sanayi kentlerinde yaĢanan ve bu 

denli hızlı olacağı umulmayan büyüme ve geliĢmeler, sanayi bölgelerini kent 

giriĢlerini oluĢturur hale getirmiĢ, hatta bu alanlar kentin merkezi ticaret ve iĢ 

alanlarında kalmıĢtır. Sanayi sektöründeki büyüme ve bunun paralelindeki organize 

olma eğilimleri giderek üretim yapılarını bulundukları bu olumsuz konumdan 

kurtarma yoluna girmiĢtir. Kentlerin merkezi alanlarında kalan küçük ve orta ölçekli 

sanayi kuruluĢları, ya imar planları kararları sonucunda ya da verimliliğin giderek 

düĢmesi paralelinde kent dıĢında oluĢturulan yeni sanayi alanlarına taĢınmaktadırlar 

(ÖztaĢ, 2005: 26). 

Kent merkezlerinde arazi değerlerinin çok yüksek olması sanayinin terk ettiği 

alanların yeniden kullanılmasını gündeme getirmektedir. Bu durumda kentin o 

parçalarında bir dönüĢüm yaĢanmakta ve kentsel mekânda fonksiyon değiĢmektedir. 

Bu noktada dönüĢüm içine giren bölgelerde burayı terk eden sanayi faaliyetlerinin 

yerine hangi faaliyetin getirileceği sorusu önem kazanmaktadır. Dünya üzerinde 

endüstri dönemi yapılarının hemen hepsi yeniden ele alınarak değiĢtirilmekte ve bu 

alanlar fonksiyon dönüĢümü yaĢamaktadır. Bu değiĢim ve dönüĢüm bir anlamda 

yapıların varoluĢ sürelerini uzatmakta, bir dönemin belgesi niteliğinde kent içindeki 

yaĢamlarını kente uygun farklı bir fonksiyonla sürdürmeleri sağlanmaktadır 

(Görgülü, 1997: 34). 

Günümüzde de devam eden örneklerine rastlanmakta olan bu süreç 

çerçevesinde, çoğu zaman kentsel alanın merkezinde yer alan, iĢlev kaybına 

uğramasıyla nitelik ve nicelik olarak çöküntüye uğramıĢ sanayi alanlarının kentsel 

dönüĢüm projeleri ile yeniden yorumlanması, kaçınılmaz bir kentsel yönetim ve 

planlama sorunsalı olarak vurgulanmaktadır. Bu bağlamda söz konusu alanlar, kent 

içindeki konumları dolayısıyla sahip oldukları eriĢilebilirlik ve rant potansiyelleri,

162 

mevcut alt yapı Ģebekeleri uyarınca sahip oldukları kaynaklar ve yarattıkları çevresel 

olumsuzluklar uyarınca kentsel dönüĢüm stratejilerinin uygulama alanlarından birini 

tanımlamaktadır. Dolayısıyla bünyesinde bu tür alanlar barındıran sanayi kentleri 

veya köhnemiĢ sanayi alanları, kentlere geri kazandırılmak amacıyla uygun program 

ve stratejilerle yeniden yorumlanmalı, dönüĢtürülmeli veya yeniden oluĢturulmalıdır 

(Alp, 2005: 33). 

Söz konusu programlar genel olarak; sanayi alanlarının yeniden 

iĢlevlendirilmesi, alanda iĢ ve üretim olanaklarının ve alternatiflerinin yeniden 

tanımlanması ve çeĢitlendirilmesi, gerektiğinde endüstriyel mirasın korunması ve 

sürdürülebilirliğinin sağlanması, alanın iĢlevinin rekreasyon ve turizm unsurları ile 

güçlendirilip zenginleĢtirilmesi, donatı alanlarının mekânın yeni profilini 

vurgulayacak Ģekilde ve miktarda arttırılması, alanın niteliğine bağlı olarak gerekirse 

canlılığına katkıda bulunmak üzere konut kullanımının desteklenmesi, bu yenileĢme 

veya dönüĢümü vurgulayacak Ģekilde kentsel tasarım ilkelerinin ortaya konması gibi 

konuları kapsamakta ve finansal uygulanabilirliği de somut olarak ortaya 

koymaktadır (Özden, 2001: 143). 

5.1.5. Liman ve Dok Alanlarında Kentsel DönüĢüm 

Ġkinci Dünya SavaĢı yıllarında yük gemicilik endüstrisinin değiĢen niteliği 

tüm dünyada eski liman ve dokların terk ediliĢini hızlandırmıĢtır. Söz konusu 

alanların fazlasıyla kalabalık oluĢunun yanı sıra iskele kapasitelerinin de yük akıĢı 

için yetersiz olması, okyanus gemiciliğini, Ģehrin baĢlangıç yeri ve imajlarının 

yaratıldığı yer olan eski liman alanlarını terk ederek Ģehir merkezinden uzaklaĢmaya 

yönlendirmiĢtir (Özden, 2001: 137). Diğer yandan atıl durumda kalan ve iĢlev kaybı 

nedeniyle köhneleĢmeye baĢlayan eski liman ve dokların da zamanla kentin 

bünyesinde birer çöküntü alanına dönüĢtüğü gözlenmektedir. 

Bu geliĢmeler, kentsel mekânda yeni mekânsal açınımlar veya yeniden 

yapılanmalar için ciddi potansiyellerin ve fırsatların gündeme gelmesine neden 

olmuĢtur. Süreç bağlamında ortaya çıkan boĢalan kentsel mekânların, rekreatif 

amaçlı kamusal kullanımlardan, ticari faaliyet alanlarına veya hizmet sektörüne 

yönelik mekânsal oluĢumlardan, yeni konut alanı sunumuna kadar oldukça geniĢ bir 

yelpazede değerlendirilmesi, günümüz Avrupa ve Amerika‟sında kentsel ekonomik

163 

kalkınma politikaları açısından da belirleyici olmuĢtur. Çoğunlukla kent merkezleri 

ile eriĢebilirlik bağlamında güçlü iliĢkileri olan söz konusu potansiyel alanların; 

ulusal veya uluslararası sermayeyi kente çekmek, ekonomik ve ekolojik içeriğine 

bağlı olarak yerel kullanıcıların günü birlik kullanımlarına uygun düzenlemek veya 

turizm için bir kaynak olarak değerlendirmek gibi farklı önceliklere bağlı farklı 

mekânsal tercihlerle kente yeniden kazandırılması mümkün olabilmektedir (Alp, 

2005: 34-35). 

Kıyı alanları, limanlar ya da dokların sanayiden boĢ vakit değerlendirmeye, 

konut alanı gibi kullanımlara yönlendirilmesi yerel ekonomik kalkınmanın köĢe taĢı 

olarak gösterilmektedir. Ancak burada özellikle belirtilmesi gereken nokta bu 

alanların iĢlev yitirmesi durumunda dönüĢtürülmesi gerektiğidir. Türkiye‟de de yakın 

dönemde HaydarpaĢa Garı ve Limanı‟nın bulunduğu alan ile KuĢadası limanı 

dönüĢüm kapsamına alınmaya çalıĢılmaktadır. Ancak gerek gar gerekse liman 

iĢlevini yitirmiĢ olmamakla birlikte dönüĢümün temel kaygısının rant oranı yüksek 

olan bu alanların sermayenin kullanımına açılmasının sağlanması olduğu yönünde 

yoğun eleĢtiriler yapılmıĢtır. 

Türkiye‟de en çok ses getiren ve karĢı çıkılan uygulama Galataport adıyla 

anılan ve Karaköy limanı, kentsel SĠT alanı ve Salı Pazarını da kapsayan Beyoğlu- 

Galata Projesi olmuĢtur. Proje ile sahil Ģeridine içinde alıĢveriĢ merkezleri, oteller ve 

eğlence alanları olan bir liman (kruvaziyer) yapılması hedeflenmiĢtir. Mimarlar 

Odası, ġPO ve muhalefet partilerinin giriĢimleriyle DanıĢtay 6. Daire alana yönelik 

planların iptali ve yürürlüğünün durdurulması için açılmıĢ davaları birleĢtirerek 28 

Ocak 2006 tarihinde yürütmeyi durdurma kararı vermiĢtir. (ġen, 2006: 72; Turan, 

2009: 222; ġPO, 2008: 8). Ġstanbul‟a turist ve sermaye çekmek açısından en önemli 

uygulamalardan biri olarak görülen Galataport projesinin yasal boĢluklar 

doldurularak ve engeller kaldırılarak 2010 yılı sonunda yeniden gündeme getirilmesi 

planlanmaktadır. 

5.2. Türkiye’de Kentsel DönüĢüm Projelerinin Yer Seçim Süreçleri 

Kentsel dönüĢüm, kentsel alan içinde yer alan farklı alanlarda farklı müdahale 

türlerini gerektirmektedir (Özden, 2008: 234). Türkiye‟de hayata geçirilen kentsel 

dönüĢüm projeleri genel olarak kamu mülkiyetindeki boĢ alanlarda, yine kamu

164 

mülkiyetindeki değiĢik fonksiyonları olan tesislerde (okul, hastane, tren garı, depolar 

vb), turizm potansiyeli olan alanlarda ve eski sanayi bölgelerinde yer seçilerek 

hayata geçirilirken; en yoğun müdahaleye maruz kalan alanlar yoksul/marjinal 

kesimlerin yaĢam alanı olan gecekondu bölgeleri ve kent içi eski yerleĢim alanları 

olmaktadır. Kent merkezinde yer alan ve dönüĢümleriyle birlikte kentte önemli 

merkezler haline geleceği düĢünülen bu alanlar, kamusal fayda sağlanması yerine 

sermaye aktörlerine ve varsıl gruplara yaĢam alanları oluĢturma kaygısıyla 

pazarlanabilecek mekânlara dönüĢtürülmeye çalıĢılmaktadır. Günümüzde gündemde 

olan tüm projelerin genel ve ortak özelliği yerleĢimci profilini değiĢtirme amaçlı 

olmaları (Kahraman, 2006: 98-100) ya da temel amaç bu olmasa da projelerin 

sonuçları itibariyle, dönüĢüm alanlarında yaĢayanların yaĢam alanlarını terk etmek 

zorunda kalarak yerlerine üst orta gelir gruplarının ya da sermaye aktörlerinin 

gelmesini içermeleri olmaktadır. 1980‟lerle yerleĢen neoliberal öğreti çerçevesinde 

Türkiye‟de de kent yönetimleri kamusal mekânları kamusal amaçlarla kullanmaya 

dönük karar, irade ve uygulamalardan günden güne uzaklaĢmıĢlardır. Bununla 

birlikte, kentsel kamusal alanların piyasa aktörleri ve bazı çıkar grupları tarafından 

parsellenmesine çoğu zaman sessiz kalmıĢlar, hatta bu sürecin iĢlemesine vesile 

olmuĢlardır (Aslan; 2004: 194) Sermayenin önünü açacak uygulamalarda bulunan 

merkezi ve yerel yönetimlerin bu anlamda son uygulamaları kentsel dönüĢüm 

projeleri olmuĢtur. 

Türkiye‟de konut açığının olmadığı hatta konut fazlası bulunduğu ve bu 

bağlamda ülke kentlerinin temel sorununun sağlıksız-niteliksiz-yenilenecek konutlar 

olduğu, Ġstanbul baĢta olmak üzere tüm büyük kentlerin çarpık kentleĢmenin ve 

taĢıdığı çok boyutlu risklerin baskısı altında bulunduğu ileri sürülmektedir. Kentlerin 

artık doğal büyüme eĢiklerinin sınırına geldiği ve yeni konut alanları için gerekli arsa 

ve altyapı üretiminin çok yüksek maliyetlere neden olmasından ötürü, yerleĢik 

alanlarda kentsel dönüĢümün sağlanması gerektiği vurgulanmaktadır. Kentsel 

dönüĢüm projeleri ile eskime sürecine girmiĢ mevcut yapı stokunun, kentsel mekâna 

aktif Ģekilde kazandırılması ve konut arzına önemli ölçüde katkı sağlanacağı ifade 

edilmektedir (ĠBB YerleĢmeler ve Kentsel DönüĢüm Müdürlüğü, 2003: 345). Avrupa 

ülkelerinde ekonomik ömrünü tüketmiĢ çöküntü alanlarında uygulanan kentsel

165 

dönüĢüm projelerinin ülkemizdeki uygulama alanları genelde gecekondu bölgeleri 

olmaktadır (Bayraktar, 2007: 44). 

Türkiye gibi geliĢmekte olan ülkelerde kentsel dönüĢüm; göçle oluĢan 

yasadıĢı konut alanlarının dönüĢtürülmesi, alt gelir gruplarına ait konut alanlarının 

sağlıklılaĢtırılması ve eski kent merkezlerinin yeniden iĢlevlendirilerek korunması 

Ģeklinde dar kapsamlı ve noktasal bir düzeyde hayata geçirilmektedir. (Polat, 2008: 

54; ġahin, 2008: 77; Sökmen, 2003: 49; Eke ve Uğurlar, 2005: 383). 

Kentsel dönüĢüm projelerinin baĢ aktörü konumundaki TOKĠ‟nin BaĢkanı 

Bayraktar kentsel dönüĢüm projelerinin temel amaçlarını Ģu Ģekilde sıralamaktadır: 

- TOKĠ‟nin giriĢimi ve desteğiyle kentlerdeki yoksul yerleĢimleri yenilemek, 

- Daha iyi barınma koĢulları ve kentsel çevre sağlamak amacıyla kentlerin ve kent 

merkezlerinin tümünü ya da bir bölümünü, günün değiĢen koĢul ve ihtiyaçlarına 

daha iyi yanıt verebilecek bir duruma getirmek, 

- Ekonomik ve yapısal özellikleri, iyileĢtirilmesine olanak vermeyecek ölçüde 

kötüleĢmiĢ konutların yıkılması ve bunların oluĢturduğu alanların yeni bir planlama 

düzeni içinde sağlıklı yapılaĢması için yerel yönetimlerle iĢbirliği yapmak 

(Bayraktar, 2007: 45). 

Kentsel dönüĢümde dünya uygulamaları; üretim tarzlarının yeniden 

yapılandırılması ve kentlerin küresel düzlemde yeniden tanımlanmasının mekânsal 

gerekliliklerinin oluĢturulmasında öncelikle kent merkezlerinde ve terk edilen sanayi 

alanlarında hızlı ve toplu yenileme ile kentsel cazibe alanları oluĢturulması fikrine 

dayanan büyük ölçekli kentsel yeniden yaratma projeleri ile Ģekillenmektedir. Bu 

uygulamalar aynı zamanda özel sektör-kamu ortaklıkları, kent iĢletmeciliği, proje 

ortaklığı vb. yeni kavramlarla da tanımlanmakta, böylece kentsel mekânın yeniden 

yaratılmasında kentsel arazi rantının kazanımı yolları aranmaktadır. Bu nedenledir ki 

müdahale rant alanlarına yönelirken, dönüĢüm yerel otoritelerin desteği ile özel 

sektör elinde çöküntü alanlarından ofis ve prestijli konut alanlarına doğru 

Ģekillenmektedir. Amaç dönüĢümü sağlanacak alanda yaĢayan nüfusun 

problemlerine çözüm bulmak ya da bu alanı ıslah etmek değil, kentsel arazi rantını 

en iyi Ģekilde kullanarak bundan pay almaktır. Bu bağlamda kentsel yeniden yaratma 

projeleri hem yerel otoriteler hem de büyük inĢaat firmaları ve hatta bunlara kredi

166 

sağlayan finansman kurumları tarafından da desteklenmektedir. Dünya kentlerinde 

izlenen bu geliĢmeler Türk yerel otoritelerine, ıslah imar planları ile çözüm 

getirilemeyen gecekondu alanları için yeni bir model sunmaktadır. Böylece 

1980‟lerle birlikte kentsel dönüĢüm projeleri, dönüĢümü sağlanamamıĢ gecekondu 

alanlarında tek çözüm olarak sunulmaktadır. Ancak dönüĢüm projeleri, geliĢmiĢ ülke 

örneklerinin uygulama biçimleri ulusal ve yerel ölçekte hiç sorgulanmaksızın Türk 

planlama sistemine adeta eklenmiĢ projeler görünümündedir. Bu tarz bir uygulama 

küreselleĢmeye uygundur, ancak böylesi bir ele alıĢ, kavramsal içeriği boĢaltılmıĢ, 

eleĢtirel sorgulamalardan yalıtılmıĢ, tamamıyla uygulamaya yönelik örgütlenme 

modelleri ile iĢleyen, bu nedenle olası toplumsal sonuçları göz ardı edilmiĢ bir 

mekânsal dönüĢüm biçimi ile sonlanmaktadır (Dündar, 2003: 66-68). 

TOKĠ BaĢkanı Bayraktar; kentsel yenileme projelerinin bir devlet politikası 

olduğunu ve bu politikanın aynı kararlılıkla sürdürülmesinin baĢarıya ulaĢmada ön 

koĢul olduğunu ifade etmektedir (Bayraktar, 2007: 42). Gecekondu alanları tüm 

kentsel sorunların kaynağı gibi görülmekte ve hatta bu alanlar dönüĢtürülür ve 

ortadan kaldırılırsa kentlerin tüm sorunlarının çözüleceği Ģeklinde bir algı ortaya 

konmaktadır. Bu çerçeveden bakılınca, gecekondu olgusunun salt bir fiziksel öğe 

olarak görüldüğü, gecekonduyu ortaya çıkaran toplumsal ve ekonomik süreçlerin göz 

ardı edildiği ve ülke kalkınmasının/geliĢmesinin yolunun bu alanların yok 

edilmesinden geçtiği düĢüncesinin kabul edildiği söylenebilir. Ancak bu noktada 

gecekondulu nüfus açısından ortaya çıkabilecek yeni sorunların göz önüne bile 

getirilmediği görülmektedir. Gecekondu yok edilmesi gereken ve kentlerin imajını 

zedeleyen bir sorun kaynağı olarak değerlendirilmektedir. Bayraktar‟a göre; 

“Gecekondu ve kaçak yapılaĢma Türkiye‟nin mutlaka ve hızla 

çözmesi gereken bir sorunudur. Gecekondu sorununun çözümü ülke 

prestiji açısından oldukça önemlidir. Gecekondu dönüĢüm/kentsel 

yenileme projeleri; doğal afetlerle mücadele, çevresel risklerin 

azaltılması, yaĢam kalitesinin yükseltilmesi, tarihi ve kültürel mirasın 

korunması, sosyal uyumsuzluklara yol açan ayrıĢmaların önlenmesi 

gibi sorunların çözümüne en büyük katkıyı sağlayacaktır” (Bayraktar, 

2007: 41).

167 

Soyak; kentsel dönüĢümün, çarpık yapılaĢmalara olanak tanıyan eksik ve 

yanlıĢ sosyo-ekonomik politikalarla bozulan kentlerimizi tekrar yaĢanabilir hale 

getirmek için ülke gündemine getirildiğini ifade etmektedir. Aynı Ģekilde bir yandan 

deprem tehdidi bir yandan da birçok açıdan sorunlar sarmalı olduğunu iddia ettiği 

gecekondulaĢmanın kentsel dönüĢümü zorunlu kıldığını vurgulamaktadır (2005: 

257). Bu bakıĢ açısı günümüz kentsel dönüĢüm projelerinin hedef alanını da gözler 

önüne sermekte ve sanki tüm kentsel sorunların kaynağı gecekondu 

olgusuymuĢçasına bir tavır ortaya konmaktadır. Bu noktada gecekondular ortadan 

kaldırılırsa bu olguyu ortaya çıkaran tüm yapısal sorunların da ortadan kalkacağı gibi 

bir safdilliliğin olduğu söylenebilir. 

Günümüzde kentlerini sermaye açısından cazip kılmak adına birbirleriyle 

yarıĢan yerel yönetimler kentsel dönüĢüme sihirli bir değnekmiĢçesine sarılmıĢlardır. 

Kentsel dönüĢüm planlamanın yerini almaya baĢlamıĢtır. Bir diğer ifade ile planlama 

gündemden düĢerken kentsel dönüĢüm yükselen bir değer haline gelmiĢtir. Yerel 

yönetimler de planlama uygulaması yerine kentsel dönüĢüm projesi yapar hale 

gelmiĢlerdir. Bu noktada ise bazı tehlikeler ortaya çıkmaktadır: 

- Kentsel dönüĢüm yalnızca fiziksel bir uygulama olarak ele alınmaktadır ve 

kentsel dönüĢüm uygulamaları fiziki imar uygulamalarının ötesine 

geçememektedir, 

- Kentsel dönüĢüm ile elde edilecek kazanımların kamuya dönüĢü konusu göz 

ardı edilmektedir. Kentsel dönüĢüm projelerinde toprak rantının maksimum 

düzeye çıkarılması hedeflense de ne bölge halkı ne de genel olarak toplum 

bu ranttan yararlanamamaktadır, 

- Yerel yönetimlerin zamanı kısıtlı olduğundan kaynak, araçlar, yöntem ve 

stratejiler belirlenmeden uygulamaya geçilmektedir, 

- Kentsel dönüĢüm projelerinde kentin bütünü dikkate alınmamakta, bütüncül 

planlama anlayıĢı neredeyse tamamen terk edilmekte ve parçacıl 

uygulamalar hayata geçirilmektedir,

168 

- Kentsel dönüĢüm alanı ilan edilen yerlerde bölge halkı kararlarda söz sahibi 

olamamaktadır. Yerel yönetimler bölge halkına danıĢma gereği bile 

duymadan projeler geliĢtirip uygulamaya koymaktadır, 

- Kentsel dönüĢüm sürecinde dönüĢüm alanındaki sosyal yapı yok 

edilmektedir ve bölgede uzun süredir yaĢayanlar (hatta bölgeyi yaĢanır hale 

getirenler) buraları terk etmeye zorlanmaktadır, 

- Kentsel dönüĢümün ilkeleri, mantığı, gerekçeleri ve ölçütleri gibi konularda 

bir uzlaĢma sağlanmamıĢ olduğundan kavram içi doldurulmamıĢ haldedir 

(Özdemir vd., 2005: 14; Birkan, 2008: 14). 

Yeni bir kentsel politika anlayıĢı olarak Batı‟da baĢlayıp tüm dünyada sıklıkla 

hayata geçirilen bir uygulama haline kentsel dönüĢüm projelerine özellikle 

geliĢmekte olan ve azgeliĢmiĢ ülkelerde yoğun tepkiler yükselmektedir. Türkiye‟de 

de gerek siyasal gerekse toplumsal anlamda bir muhalefet söz konusudur. Kentsel 

dönüĢüm projelerine karĢı çıkıĢın temel nedeni; bu projeler ile ulaĢılması hedeflenen 

fiziksel, ekonomik, sosyal ve kültürel geliĢmenin bir kenara itilerek kentlerde 

tamamen sermayeye yönelik yeni alanlar açma kaygısı ile hareket edilmesinden 

kaynaklanmaktadır (Göz, 2008: 11-12). 

Genel olarak ifade edilecek olursa kentsel dönüĢüm sürecinde barınma ve 

mülkiyet hakkına geniĢ bir saldırı yöneltilmektedir. Kenti dönüĢtürmek niyetinde 

olan kesimler kentte yaĢayanları dıĢlamakta ve onları karar alma süreçlerine dâhil 

etmeyerek adeta yok saymaktadırlar. Doğal olarak sağlıksız yapılaĢma alanlarında 

yaĢayan insanlar yaĢam koĢullarından memnun değillerdir. Sağlıklı mekânlarda 

yaĢamak her insanın temel hakkıdır. Bu nedenle süreç içinde eskiyen, doğal afetlerle 

yıpranan/yıkılan ve değiĢik nedenlerle tahrip olan bir kent dokusunun yenilenerek 

yapılanması bir ihtiyaçtır. Ancak mevcut yasa ve düzenlemeler kentsel dönüĢüm 

projelerinin; kentleri yaĢanır hale getirmek ve bu özelliklerini süreklileĢtirmekten 

çok, kent sakinlerini de değiĢtirmek, yoksul/marjinal grupları kentlerin dıĢında 

yaĢamaya zorlayarak bu grupların yaĢam alanlarında üst-orta sınıfa ve sermayeye 

yeni yerleĢim alanları açmak kaygısında oldukları görülmektedir. Bu süreçte 

yerlerinden edilen kesimlere bir tercih ya da talep hakkı tanınmamaktadır (ÇMO, 

2006: 57; Aslan, 2007: 65). Ana söylemi sağlıksız koĢullarda barınma ihtiyacını

169 

gideren, dar gelirli kesimlerin güvenli ve çağdaĢ konut sahibi yapılması olan kentsel 

dönüĢüm projelerinin ortak özelliği; gündeme getirilen projelerin ister konut isterse 

ticaret alanı olsun orta ve üst gelir grubuna yönelik olmalarıdır (Bayram, 2008: 45). 

Yakın dönemde sıklıkla gündemde olan, üzerine yazılan, yoğun tartıĢmalar 

yapılan kentsel dönüĢüm olgusu; Batı‟da kent ekonomisine katkı veya onun yeniden 

canlandırılarak yeni istihdam alanlarının yaratılması, kentsel yaĢam kalitesinin 

arttırılması amacını gütmektedir. Ülkemizde ise kentsel dönüĢüm olgusu yasadıĢı 

yollarla oluĢturulmuĢ gecekonduların ve kaçak yapıların yoğun olduğu alanların 

dönüĢtürülmesi olarak algılanmakta ve bu yönde projeler oluĢturulmaktadır. Genel 

olarak ülkemizin büyük kentlerinde hayata geçirilmeye çalıĢılan kentsel dönüĢüm 

projelerinde seçilen alanlar kent merkezinde ya da civarındaki atıl ya da köhnemiĢ 

alanlar ile yoksul-gecekondulu nüfusun yoğun olduğu alanlardır. Bu projelerle 

yoksullar kent dıĢına itilirken, sermayeye kentte yeni ticaret ve rant alanları açılmaya 

çalıĢılmaktadır (Ergun ve Gül, 2009: 484). 

5.3. Kentsel Pazarda Yer Edinme Aracı Olarak Kentsel DönüĢüm Projeleri 

KüreselleĢme sürecinin ulus devletleri zayıflattığı ve sermayenin sınır 

tanımaksızın hızla yayıldığı günümüzde, kentler anlamlı birer ekonomik birim olarak 

yeni kimlikler kazanmaktadır. Sermayeyi çekebilmek ve kalıcı kılabilmek, küresel 

kentler arasında yer edinebilmek için adeta yarıĢılan bir ortamda kentlerin 

kendilerine yer bulabilmelerinin temel Ģartı tüm kaynaklarını harekete 

geçirebilmeleri olmaktadır (ġengül, 2004: 76). Ulus devletin zayıfladığı/çözüldüğü 

günümüz dünyasında bir yanda küresel ölçekte gezinen ve kendisi için en karlı/çekici 

kenti bulmaya çalıĢan yatırımcılar; diğer yanda ise, yatırımcıları kendisine çekmeye 

çalıĢan yerel birimler bulunmaktadır. Sermayeyi çekebilmek ve yatırımlardan daha 

fazla pay alabilmek adına kentler ya da yerel yönetimler birbirleriyle 

yarıĢmaktadırlar. Vergi indirimleri ya da muafiyetleri, teĢvik paketleri, 

özelleĢtirmeler, yatırımcılara ücretsiz/düĢük ücretli arsa tahsisleri, düĢük fiyatlı enerji 

sunumu vb uygulamalar; tamamen doğrudan doğruya en yüksek kar arayıĢında olan, 

bir piyasadan diğerine bir dövizden ötekine gün içinde sanal ortamda ve ıĢık hızıyla 

defalarca gidip gelen finansal sermayeleri kendi ülkelerinde tutma ya da kendi 

ülkelerine çekme kaygısında olan ulus devletlerin (ve aynı zamanda kentlerin)

170 

yarıĢma stratejileri olarak karĢımıza çıkmaktadır (Gorz, 2001: 26-33; Harvey, 1999: 

329). Bir diğer ifadeyle merkezi ve yerel yönetimler sermaye hareketleri için en iyi 

ortamı yaratmayı öncelikli hale getirerek rol ve iĢleyiĢlerini küreselleĢmeyle uyumlu 

hale getirmektedirler (Falk, 2002: 210). 

1980 sonrasında küresel anlamda ortaya çıkan ekonomik yeniden yapılanma, 

ulus devletlerin değiĢen rolleri, kentler arasında artan rekabet gibi faktörler kentleri 

ve kent ekonomisinin yeniden ortaya çıkıĢını yönlendirmektedir. Bunlar arasında 

kentleri en çok etkileyen faktör, küresel yeniden yapılanma sonucunda ekonomide ve 

üretim sistemlerinde ortaya çıkan dönüĢümdür. Bu süreçte sanayi kent 

merkezlerinden uzaklaĢtırılırken dağıtım, finans, iletiĢim, turizm, bankacılık, 

sigortacılık ve üretici hizmetler kent ekonomilerinde ağırlık kazanmaya ve kent 

merkezlerinde yoğunlaĢmaya baĢlamıĢtır. Üretim sistemlerindeki dönüĢümler 

ekonomik altyapıda ve yerleĢim örüntüsünde değiĢimlere yol açarken toplumsal 

anlamda da değiĢimlere neden olmaktadır. Hizmetler ve finans sektörünün öneminin 

artmasına paralel olarak profesyonel meslek grupları, üst düzey yöneticiler, teknik 

personel ön plana çıkarken, üretim sektöründe çalıĢan kesimler gözden düĢmüĢtür. 

Buna paralel olarak üretimin kent dıĢına taĢınmasıyla kent merkezleri hizmetler ve 

finans merkezlerinin yöneldiği alanlar olmuĢtur (Bayraktar, 2007: 128; Kalkan vd, 

2005: 796-797; Kayasu ve YaĢar, 2003: 23; Osmay, 1998: 148; Harvey, 2003: 61). 

Bu sektörlerde çalıĢan kesimler de çalıĢma hayatının yanı sıra konut, alıĢveriĢ, 

eğlence vb ihtiyaçlarını karĢılamak üzere kentlerin merkezi alanlarına yönelmiĢlerdir. 

Hizmetler sektörünün fiziki mekândaki yatırım ve yerleĢim ölçeği sanayi sektörü ile 

karĢılaĢtırılamayacak kadar küçük ve akıĢkandır. Bu ifadeden hareketle hizmetler 

sektörünün, çok hızlı bir Ģekilde yer değiĢtirebildiği ve kentin daha avantajlı 

bölgelerine ya da daha avantajlı kentlere kolaylıkla taĢınabildiği söylenebilir. Bu 

hareketlilik yerel yönetimleri, kenti hızla ve çekici biçimlerle donatmaya, sektör 

(sermaye) açısından cazip kılma çabalarına yönlendirmektedir (Özkan, 2005: 283). 

Gerek sermayenin gerekse ona hizmet edenlerin kentlerine yönelmesini sağlamak ve 

onları kalıcı kılmak adına, kent yönetimleri yerelliklerini çekici kılma, sermayenin 

talep ve istekleri doğrultusunda steril mekânlar (Sert vd, 2005: 104) oluĢturma 

çabasına girmiĢlerdir. Bu çekici kılma çabası ise günümüzde kentleri pazarlama 

sürecine dönüĢmüĢtür.

171 

Bir yerel birimin çekici hale gelmesi, coğrafi konumu ve doğal kaynaklarının 

yanı sıra, sunduğu teknik ve sosyal altyapı ile de iliĢkilidir. Nitelikli ve mümkün 

olduğunca düĢük ücretli iĢgücünün varlığı, geliĢmiĢ fiziksel ve teknik altyapının 

bulunması, düĢük vergi oranları gibi özendiricilerin sağlanması, bir kenti küresel 

kent olma yarıĢında avantajlı konuma getirebilir (Ersoy, 2001: 41). Kentler küresel 

ekonominin bir parçası olmak istiyorlarsa, kaynaklarını kullanmaktan çekinmemeleri 

ve sermayeye her türlü kolaylığı sağlamaları gerekmektedir (ġentürk, 2009: 36). 

Sermayenin sınır tanımaksızın akıĢkanlaĢtığı ve küreselleĢtiği günümüzde, 

devletin etkinliğinin günden güne azalması karĢısında, küresel ya da bölgesel ölçekte 

ekonomik etkinliğin ve karar verme mekanizmalarının merkezi olarak karĢımıza 

kentler çıkmaktadır. Bu süreçte kentler küresel eklemlenme sürecinin etkin aktörleri 

konumuna yerleĢmiĢ bulunmaktadır. Sermayenin ve serbest piyasa ekonomisinin 

Ģekillendirdiği rekabet ortamında, kent yönetimleri büyük ölçekli kentsel projeler 

yoluyla kentlerin sermaye açısından cazip kılabilecek Ģekilde dönüĢtürmekte ve 

sermayeyi çekebilmek/kentlerini pazarlayabilmek için birbirleriyle kıyasıya bir 

yarıĢa girmektedirler (Kiper, 2006:150; Özden, 2008: 157; IĢık ve Pınarcıoğlu, 2003: 

52-63; Bilsel, 2005: 22). Sermayeyi çekebilmek adına giriĢilen bu pazarlama yarıĢı, 

kentleri değiĢim değerine sahip, her Ģeyin parasal değer ya da yatırım değeri 

üzerinden değerlendirildiği meta kentler haline getirmektedir. Günümüzde neoliberal 

küreselleĢmenin de etkisiyle kentler artan bir biçimde malların ve hizmetlerin 

karĢılaĢtırıldığı, değerlendirildiği, satın alındığı ve kullanıldığı tüketim merkezleri 

olarak yeniden yapılandırılmaktadır. Bu yeniden yapılandırma çerçevesinde kentler, 

tüketim merkezi haline gelirken bir yandan da kelimenin gerçek anlamında 

tüketilmektedirler. Sermayeye yeni rant alanları yaratmak kaygısından hareketle 

sanayi bölgeleri, tarihi alanlar, çevre ve eski yerleĢim alanları dönüĢtürülmekte ve 

dolayısıyla tüketilmektedirler (Urry, 1999: 11). 

KüreselleĢme sürecinde kent mekânı, sermayenin sermayesi haline gelmiĢtir. 

Kapitalist kent, doğası gereği değiĢim değerini ön plana alan çıkar gruplarının etkin 

olduğu bir iliĢkiler ağı sistemine dayanmaktadır. Kentsel giriĢimciler, müteahhitler, 

arsa spekülatörleri, büyük Ģirketler ve bankalar, kent mekânını değiĢim değeri 

çerçevesinde ele almaktadırlar (Aslan, 2004: 51; Ayten, 2005: 680). Bu anlayıĢ 

çerçevesinde kent ve genel olarak mekân bir meta olarak algılanmaktayken, sosyo-

172 

kültürel kullanım değeri olan bir yaĢam alanı olduğu göz ardı edilmektedir. Kenti 

değiĢim değeri açısından ele alanlar; kentsel rantları arttırıcı, kenti sermaye açısından 

çekici kılacak ve kent mekânına yapılacak yatırımları arttıracak uygulamaları talep 

etmektedirler. Kenti kullanım değerine göre değerlendirenler ise; sağlıklı barınma ve 

çalıĢma koĢullarına sahip, toplumsal geliĢmelerini sağlayacak ve kültürel 

gereksinimlerini karĢılayacak mekânlar talep etmektedirler (ġengül, 2000a: 53-55; 

Doğan, 2007: 18). Küresel sermayeyi çekebilmek ve dolayısıyla küresel sermaye 

aktörleri açısından kendi yerelliklerini cazip kılabilmek adına kent yönetimleri yoğun 

çaba göstermekte, birbiri ardına kentsel projeler hazırlamakta ve uygulamakta, birer 

meta olarak gördükleri kentlerini pazarda en iyi Ģekilde sunmaya çalıĢmaktadırlar. 

Her kentin kendini daha iyi pazarlayabilmek için, diğer kentlerden farkını 

ortaya koyabilmesi ve kendini öne çıkarması gerekmektedir. Bu farklılık kentin 

tarihsel, sosyal, kültürel, doğal vb. özelliklerinden kaynaklanabileceği gibi özelikle 

son dönemde küresel ekonomiye sağladığı olanaklarla da oluĢturulmaktadır. 

Tarihsel, sosyal, kültürel, doğal vb. özelliklerle kentlerin pazarlanması “değer 

pazarlaması” olarak adlandırılırken, küresel ekonomiye sağlanan olanaklarla 

pazarlama ise “altyapı pazarlaması” olarak adlandırılmaktadır. Değer pazarlaması 

tarihsel, kültürel ve doğal değerlerin, varoluĢ biçimlerinin doğasından 

uzaklaĢtırılarak metalaĢtırılması ve turizm eylemiyle pazarlanması Ģeklinde 

gerçekleĢtirilmektedir. Altyapı pazarlaması ise kentlerin küresel sermayeye 

sundukları fiziksel altyapı (Ocak, 1996: 37) ve çalıĢma-alıĢveriĢ-eğlence mekânlarını 

kapsayan yumuĢak altyapı (Mulgan, 1995: 212) olanaklarıyla gerçekleĢtirilmektedir. 

Kentlerde var olan fiziksel altyapının geliĢmiĢlik düzeyi kentlerin yaĢanabilirlik 

düzeyine de etki etmektedir. Son dönemde kentlerde iletiĢime yönelik altyapı 

oldukça önem kazanmıĢtır. ĠletiĢim ve bilgi iĢlem alanında görülen geliĢmeler ve 

küresel sermayenin bu araçlardan yararlanarak yayılması ve akıĢkanlığını 

hızlandırabilmesi, bu fiziksel altyapı bileĢenini öne çıkarmıĢtır. Küresel sermayeyi 

kendine çekmeye çalıĢan kentlerin kendilerini pazarlama araçlarından en 

önemlilerinden biri bu altyapı bileĢenine yaptıkları yatırım düzeyleri olmaktadır 

(Ocak, 1996: 37). 

Küresel kent kategorisinin kentin küresel ekonomide oynadığı rol ile 

açıklanması ve gerekli politikalar uygulanır ve altyapı hazırlıkları yapılırsa bu

173 

statünün elde edilebileceğine dair vurguların yaygınlaĢması, kentler arasında bir 

rekabet ortamını doğurmuĢtur. Bu süreçte ulusaĢırı iĢ merkezleri, alıĢveriĢ 

merkezleri, lüks konut alanları, uluslararası havaalanı, fuar alanları, teknoparklar, 

oteller vb kentin küresel yatırımları ve diğer küresel akıĢları çekmesi için gerekli 

altyapı yatırımları olarak önerilmiĢtir (Kiper, 2004: 16; Öktem, 2006: 55). Kentler 

arasında ortaya çıkan rekabette, sermaye açısından bir kentin sağladığı küçük 

avantajlar bile oldukça önemli bir yer tutmaktadır (Tekeli, 1999: 221). Mulgan‟ın 

ifadesiyle yumuĢak altyapının geliĢmiĢliği kentleri ön plana çıkarmaktadır. Eğlence, 

çalıĢma ve alıĢveriĢ mekânlarının çeĢitliliği ve kalitesi kentlerin küresel anlamda 

yerinin belirlenmesinde etkili olabilmektedir. Bir diğer ifade ile kentler hemen 

hemen bütün dünyada yaĢanabilirlik ölçütlerine göre de yarıĢmaktadırlar (Mulgan, 

1995: 213). Bu doğrultuda günümüz kentlerinde yaĢanabilirlik ölçütünü sağlamak 

adına lüks konut ve tüketim alanları, iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri, gökdelenler, plazalar, 

eğlence alanları gibi mekânlar yaratılmakta/inĢa edilmekte, yasal ve yönetsel açıdan 

sermayenin devingenliğini sağlayacak önlemler alınmakta; sermaye ve sermaye için 

çalıĢanlar açısından kentler cazip/yaĢanabilir kılınmaya çalıĢılmaktadır. Sayılan bu 

mekânların yapılabilmesi için kentlerde bir plana bağlı kalmaksızın, sermayenin ve 

giriĢimcinin yönlendirmeleri doğrultusunda yer seçilmekte ve böylelikle kentte yeni 

rant alanları yaratılmaktadır. Bu yapıların nerede yapılacağı, kentin mekânsaltoplumsal-ekonomik 

geliĢimini hangi boyutlarda etkileyeceği göz önünde 

bulundurulmaksızın giriĢimci ve yatırımcıların tercihleri doğrultusunda, sermayenin 

çıkarına en uygun alanlar seçilmektedir (Kiper, 2006: 167; KeleĢ, 2001: 567). Daha 

çok vasıflı ya da beyaz yakalı çalıĢanlara yönelik olan bu mekânların varlığı ve 

sağladıkları olanaklar kentler arası rekabette etkili olmaktadır. Kentleri yaĢanabilir 

kılan (kim için olduğu tartıĢmalı olmakla birlikte) yumuĢak! altyapı ne kadar 

geliĢmiĢse kent o kadar öne çıkmaktadır. Adı geçen bu alanların inĢa edilebilmesi 

için yeterli kentsel arsa stoku bulunmadığından, kentlerde yer açabilmek adına 

kentsel dönüĢüm projeleri hayata geçirilmektedir. Bir diğer ifade ile kentsel dönüĢüm 

projeleri, kentlere yapılan makyajın ve pazarlama sürecinin temel argümanı 

olmaktadır. 

KüreselleĢmenin rekabet gerektiren süreçleri içinde kentlerin, dünya kentleri 

arasındaki konumlarını sürdürmek için ekonomik, sosyal, kültürel ve politik güçlerle

174 

birlikte varlıklarını sürdürmek zorunda oldukları, yani kalitelerini korumaları 

gerektiği ifade edilmektedir. Bu süreçte kentlerin çöküntüye uğrayarak fiziksel ve 

ekonomik değerini yitirmiĢ olan bölgeleri ile yasadıĢı yapılaĢmıĢ ya da doğal 

afetlerle yıpranmıĢ alanlarının dönüĢtürülmesi gerektiği de vurgulanmaktadır. Bir 

diğer ifadeyle kentler açısından; ulusal/küresel sermayeyi çekebilmek ve dünya kenti 

olabilmek adına kentsel dönüĢümün bir zorunluluk olduğu dile getirilmektedir 

(Cömertler, 2003: 216). 

Türkiye‟de kentsel yaĢamda yeni bir uygulama özelliği gösteren kentsel 

dönüĢüm projeleri, kentsel rant paylaĢımının yeni bir türü olarak 1980‟lerin 

sonlarında ortaya çıkmaya baĢlamıĢtır (Günlü, 2001: 472). KüreselleĢme 

dinamiklerinin etkisiyle, özellikle 1980‟lerden sonra toplumsal yaĢamın hemen her 

alanında yapısal değiĢimler yaĢanmaya baĢlamıĢ ve bu değiĢimlerin mekânsal 

yansımaları kentlerde net bir biçimde gözlemlenirken, kent merkezleri ve merkeze 

yakın kentsel alanlar değiĢimin etkilerinin en yoğun yaĢandığı mekânsal ölçekler 

olmuĢlardır (Özus vd, 2005: 98). Bu süreçte sıklıkla uygulama alanı bulan kentsel 

dönüĢüm de yeniden üretim sürecinde sermaye birikiminin geniĢletilmiĢ ölçekli bir 

kentsel sabit sermaye yatırımı olarak değerlendirilmesinin aracı ve rantı arttıran bir 

uygulama olmaktadır (Gündoğan, 2006: 40, 46). Genel olarak Türkiye‟deki kentsel 

dönüĢüm uygulamaları, kent planlarında değiĢiklikler, gecekondu yıkımları, kültürel 

ve tarihi alanların zenginlikleri yok sayılarak tahrip edilmesi, orman alanlarının ve su 

havzalarının talanı Ģeklinde uygulamaya konmakta ve bu alanlar rant odaklı 

beklentiler içinde olan sermaye gruplarına pazarlanmaya çalıĢılmaktadır (Aksu Kaya 

vd, 2007: 157). 

1980 sonrasında günden güne geniĢleyen biçimde hayata geçirilen neoliberal 

uygulamalarla birlikte, kentsel arsa ve yapılı çevrede sermayenin her yöneldiği alanın 

imara açılabileceği anlayıĢı ortaya çıkmıĢtır. Günümüzde yaĢanan geliĢmeler bu 

görüĢü destekler niteliktedir. Ġstanbul baĢta olmak üzere büyük kentlerde kamusal 

alan olarak yaratılmıĢ her değer, üretimleri sona erdirilmiĢ kamu kuruluĢlarına ait 

arsa ve araziler, 50-60 yıllık geçmiĢleri olan gecekondu bölgeleri ve eski tarihi 

yerleĢim alanları küresel sermayeye rant alanı olarak sunulmaktadır (Keskinok, 

2006: 17).

175 

Kentlerde hizmetler sektörünün geliĢimine paralel olarak kent merkezlerinde 

yaĢanan yığılma (gerek iĢyeri gerekse bu sektörlerde çalıĢanların konut, eğlence, 

dinlenme alıĢveriĢ vb talepleri) kentsel arsa rant değerlerinin yükselmesine neden 

olmuĢtur (Ayten, 2005: 691). Özellikle gecekondu bölgelerini hedef alan kentsel 

dönüĢüm projeleri; merkezi alanda sıkıĢmıĢ ve arsa değeri yüksek gecekondu 

bölgelerinin kentsel arsa pazarına kazandırılması amacına yönelik bir biçimde 

hazırlanmaktadır. Projelerde dönüĢümün temel amacı gecekondu nüfusuna iliĢkin 

sosyal kaygılardan değil, gecekonduların bulunduğu alandan elde edilecek rantın 

paylaĢılmasından kaynaklanmaktadır (Dündar, 2003: 72). Günümüz kentlerinde de 

kent arazisi, talep hızla arttığı için, o güne kadar görülmedik ölçüde değer 

kazanmakta; öte yandan, piyasadaki arazi fiyatlarını ve ev kiralarını karĢılayamayan 

insan sayısı giderek artmaktadır. Bu insanların büyük bir kısmını, yeni ekonomik 

fırsatlardan yararlanmak için kente göç edenler oluĢturmaktadır. Gerek arazi ve ev 

fiyatlarındaki büyük artıĢ, gerekse de kentteki ekonomik yeniden yapılanma 

yüzünden, çok sayıda insan taĢınmak zorunda kalmakta; bunların çoğu da zorla 

tahliye edilmektedir (Berner, 2007: 139). Yerinden etmenin ya da tahliye sürecinin 

en önemli aracı olarak günümüzde kentsel dönüĢüm projeleri hazırlanmakta ve 

uygulanmaktadır. DönüĢüm alanı olarak ise daha çok yoksul/marjinal kesimlerin ya 

da iĢçi nüfusunun yaĢadığı, kent merkezlerindeki ya da yerleĢimin yoğun olduğu 

alanlar seçilmektedir. Üretim biçimlerinin değiĢmesi ve küresel sermayenin kent 

merkezlerini yatırım alanı olarak yeniden keĢfetmesi ile birlikte; bir yandan küresel 

sermaye için çok katlı iĢ merkezleri, diğer yandan buralarda çalıĢanlar için lüks 

konutlar, alıĢveriĢ ve dinlenme amaçlı merkezlerin yapılması gerekmektedir. Tüm bu 

yapıların inĢası için, özellikle kent merkezlerinde boĢ arazi bulmak neredeyse 

imkânsız olduğundan; enformel sektörlerde, geçici nitelikte iĢlerde, sendikasız ve 

sosyal güvenceden yoksun olarak çalıĢanların, yoksulların ya da marjinal grupların 

yoğun olduğu, kentlerin merkezinde kalan ya da rantı yüksek olan yaĢam alanları 

hedef seçilmektedir. Böylelikle hem bir yandan genellikle sorun üreten gruplar 

olarak görülen bu kesimler kentlerden uzaklaĢtırılmakta hem de sermaye için yeni 

alanlar yaratılmaktadır. 

Uygulanmakta olan ya da uygulanması planlanan kentsel dönüĢüm 

projelerinde sabit olan gerçeklik; toplumun dar gelirli kesimlerinin yerlerinden

176 

edilmesi ve bu kesimlerin yaĢam alanlarında fiyatların artması sonucu dönüĢtürülen 

alanların toplumun varsıl kesimlerine ve sermaye gruplarının kullanımına açılmasıdır 

(Türkün, 2007: 224). 

1980‟lere kadar Türkiye kentlerindeki planlama sorunları göç sonucu kente 

gelenlerin kurduğu mahalleler bağlamında düĢünülmekte ve ele alınmaktayken; 1980 

sonrasında kentlerin sermaye birikim ve rant aracı olarak görülmeye baĢlamasıyla 

büyük kentsel projeler planlama sisteminde köklü değiĢikliklere neden olmuĢtur. 

1980 sonrası dönemde kentsel planlama ve koruma gözden düĢmeye baĢlamıĢ, 

parçacıl/stratejik planlama ve dönüĢüm projeleri gündeme gelmiĢtir (ÇavuĢoğlu, 

2004: 110). Parçacıl/stratejik planlama ve dönüĢüm projeleri kentlerin neoliberal 

anlayıĢ doğrultusunda belli kesimler lehine yeniden yapılandırılmasının aracı 

olmaktadır. Günümüze değin güçlenerek gelen bu anlayıĢ doğrultusunda Ġstanbul‟un 

stratejik planlaması da kentler arası yarıĢın ve küreselleĢmenin kaçınılmaz olduğu 

üzerinden kurgulanmaktadır. Bu kurguda sosyal adalet ve kaynakların eĢitlikçi 

dağılımına iliĢkin vurguya yer verilmemektedir. Öncelik kentlerin yarıĢması ve bu 

yarıĢ için gerekli olan altyapının sağlanması ve kentin yeniden biçimlendirilmesi 

olduğundan kentte yaĢayan yoksul kesimlerin ve alt sınıfların talep ve beklentileri 

göz ardı edilmektedir. Stratejik mekânsal planlamanın temel vurguları olan katılım 

ve uzlaĢma süreçleri ise; kentte zaten sosyo-ekonomik açıdan güçlü olan grupların 

katılımının sağlanması Ģeklinde yaĢanmaktadır (Öktem, 2007: 86). 

Günümüzde Ġstanbul baĢta olmak üzere hemen her kentte hazırlanan ve 

uygulanan kentsel dönüĢüm projeleri; kentlerin sorunlarını çözebilecek sosyal 

içerikli projeler olmanın ötesinde, var olan sorunları arttıran ve yeni sorunlar yaratan 

projeler olarak değerlendirilmektedir. Mekânları insansız birer meta olarak algılayan 

bir anlayıĢ çerçevesinde hazırlanan kentsel dönüĢüm projeleri, insanları yaĢam 

alanlarından uzaklaĢtırarak (iterek) kentsel mekânları sadece “kar ve spekülasyon” 

amaçlı kullanımlara dönüĢtürerek sermayenin kullanımına açmayı hedefler 

niteliktedir (Uysal, 2007: 47). Sermayenin kentsel yer seçiminde en etkili faktör rant 

olmaktadır. Demirer vd‟ nin “beleş gelir” olarak ifade ettikleri rant; “sahibinin hiçbir 

emeği olmaksızın bir malın kendiliğinden getirdiği gelir” Ģeklinde tanımlanmaktadır. 

Burada sözü edilen malın yani rantın günümüzdeki karĢılığı gayrimenkul ve kentsel 

arsa olmaktadır (1999: 317). Rantların en yüksek seviyede bulunduğu kent

177 

merkezleri, bu rantların değerlendirildiği ve aynı zamanda sermaye birikiminin 

arttırıldığı bölgelerdir. Kentsel arsanın oldukça kıt ve bir o kadar da değerli olduğu 

kent merkezlerinde eski konutların ve gecekonduların yıkılarak yeniden yapılması 

tamamen kentsel rant için gerçekleĢtirilmektedir (Ayten, 2005: 680). Sermaye 

neoliberal dönüĢüm içinde kentleri yeniden keĢfederken, hiçbir değer ve kural 

tanımadan yıkıcı bir güç olarak ilerlemektedir. Bu yıkıcılık kimi zaman bir kamu 

arazisini/iĢletmesini otel ya da alıĢveriĢ merkezine çevirirken kimi zaman da bir 

gecekondu bölgesini lüks konut alanına dönüĢtürmektedir (Halkevleri, 2008: 283). 

5.4. Kentsel DönüĢüm Uygulamalarında SoylulaĢtırmanın Ġzleri: Mekan 

Kullanıcılarının DeğiĢimi 

Kentsel dönüĢüm yeni bir olgu değildir ve kentler kendi iç dinamikleriyle 

sürekli bir dönüĢüm halindedir. Kentlerin dönüĢümü doğal, fiziki, sosyal, ekonomik 

ve kültürel etkenlerle bir süreklilik arz etmektedir (Yapıcı, 2008: 18). Ancak 

günümüzde kentsel dönüĢüm kentlerin iç dinamikleri çerçevesinde değil dıĢarıdan 

tanımlanmıĢ dinamikler çerçevesinde tartıĢılmaktadır. Bu çerçevede tanımlanan bir 

dönüĢüm aktörlerin bir kısmını dıĢarıda bırakmakta, katılım boyutunu göz ardı 

etmekte ve dönüĢümün soylulaĢtırmanın izlerini taĢımasına neden olmaktadır 

(Köksal, 2008: 17). 

Özünde varsıl kesimler için yeni yaĢam ve yatırım alanları yaratmaya yönelik 

bir uygulama olan soylulaĢtırma; 1990‟lardan sonra kentleri yeniden keĢfeden 

neoliberalizmin küresel kentsel stratejisi olarak karĢımıza çıkmaktadır. 

SoylulaĢtırma, üretken sermaye yatırımının geliĢen sektörleri olarak kent 

merkezlerindeki gayrimenkul piyasasına hizmet etmektedir. Küresel kentsel strateji 

olarak soylulaĢtırma, bazı ekonomik ve sosyal grupların diğerleri üzerindeki 

tahakkümünü pekiĢtiren bir nitelik taĢımaktadır (Smith, 2006: 25). Kentlerin 

küreselleĢmesi sürecinde bir yandan “soylu” sermayeye hizmet eden güvenlikli 

siteler, iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri, lüks oteller, gökdelenler inĢa edilirken; geniĢ halk 

kesimleri küreselleĢme adına kentlerin iĢgalini kaygıyla seyretmekte (ġengül, 

2000b: 142), hatta bu kesimler kentsel dönüĢüm projelerinde olduğu gibi, kentlerin 

akıbetine seyirci olmalarına bile izin verilmeyerek yerlerinden edilmekte ve kentlerin 

dıĢına itilmektedir. Kentin asıl sakinlerinin kent dıĢına itilmeleri bir diğer ifade ile

178 

sosyal dıĢlanmaya maruz bırakılmalarının en önemli aracı olan kentsel dönüĢüm 

projeleri; daha iyi yaĢam alanları yaratmak, yıpranmıĢ/köhnemiĢ alanları geri 

kazanmak, sağlıklı kentler oluĢturmak vb birçok olumlu söylemle ortaya 

atılmaktadır. Uygulamalara bakıldığında ise; sosyal iyileĢtirmenin kamuoyunda 

kentsel dönüĢüm projelerine meĢrulaĢtırıcı bir araç olarak kullanıldığı görülmektedir. 

Büyük rantlar yaratan kentsel dönüĢüm projeleri ile kentsel alanlar altın tepsi içinde 

sermayeye ve onun aktörlerine sunulmakta, kamu yararı ve planlama mantığı 

dıĢında, sosyal duyarlılığı zayıf uygulamalar hayata geçirilmektedir. (Özden, 2008: 

152). Kentsel dönüĢüm, parasal ticari iliĢkiler üzerine inĢa edilen meta kentleĢme 

sürecini perçinlemekte ve kentler, sosyal, kültürel, tarihi ve hatta insani yönleri göz 

ardı edilen ticari mekânlar haline gelmektedir. 

Kentsel dönüĢüm taĢınmazın yeniden üretimi anlamına gelmektedir. Yani 

dönüĢüm sürecinde sabit sermayenin yeniden üretimi söz konusudur. Bu yeniden 

üretim, kendiliğinden ve bilinçli Ģekilde olabilir. Bir mahallenin çöküntü bölgesine 

dönüĢmesi, ticari faaliyetlerin konut alanlarının iĢlevlerini değiĢtirmesi ya da kaçak 

kat artırımı vb kendiliğinden dönüĢümlerdir. Bilinçli dönüĢüm ise planlama kararları 

ve projelerle mümkündür. Günümüzde kentsel dönüĢüm kavramı bilinçli 

dönüĢümden hareketle tanımlanmaktadır. Ancak bilinçli kentsel dönüĢüm de arsa 

üzerinde bir yapının olup olmaması, yapı varsa ömrünü tamamlamıĢ olup olmaması, 

ömrünü tamamlamamıĢ ise bakım-onarım ya da iĢlev değiĢikliği anlamında mı yoksa 

yıkıp yerine yenisinin yapılıp yapılmayacağına göre farklılaĢabilmektedir 

(Gündoğan, 2006: 41). Kentsel dönüĢüm bu sayılanların hepsini içerse bile, ülkemiz 

koĢulları ve kentsel dönüĢüm süreçleri dikkate alındığında, en geçerli karĢılığını yıkyap 

ile bulduğu sonucu karĢımıza çıkmaktadır. Bir diğer ifade ile kentsel dönüĢüm 

kavramsal olarak yıkımla eĢ anlamlı tutulmaktadır. Kentsel dönüĢümün ideolojisine 

göre, dönüĢümün sosyal, siyasal, kültürel, doğal, tarihsel alanlardaki sonuçları ve 

maliyetleri dönüĢümün kendisinin gerçekleĢtirilmesi yanında çok da önem 

taĢımamaktadır. DönüĢümün kendisine engel olabilecek her Ģey, planlama baĢta 

olmak üzere aĢılması gereken engellerdir ve fiziksel dönüĢümün gerçekleĢebilmesi 

adına bu engeller aĢılmalıdır (ġahin, 2006: 111). Yakın dönemde yerel yönetimlere 

dönüĢüm alanlarının belirlenmesi, projelerin hazırlanması ve uygulanması 

konusunda verilen geniĢ yetkiler, bu anlamda kentsel dönüĢümün özünde

179 

barındırdığı engel tanımazlığın önünü açmaktadır. Kentsel dönüĢüm projelerinde 

kamusal mekândaki geniĢ mülkiyet ve kullanım hakları daha sınırlı belli bir sınıfa 

transfer edilerek, kentsel toprağın özelleĢtirilmesi ile kamusal mekân 

daraltılmaktadır. Bu durumda sosyal sınıflar mekânda açık olarak ayrıĢmakta ve 

kamusal mekânda bir arada bulunabilme ve iliĢki kurabilme olanağı ortadan 

kalkmaktadır. Sadece kentsel araziler değil, kentin tarihsel, kültürel ve coğrafi 

mekânsal sermayesi de kentsel dönüĢüm projeleri aracılığıyla kentli nüfusun büyük 

bir kısmını dıĢarıda bırakacak ve yerinden edecek biçimde yeni varsıl sınıfların 

kullanımına uygun hale getirilmektedir (KurtuluĢ, 2006: 10–11). 

Türkiye‟de yoksul/marjinal kesimlerin yaĢam alanları olan gecekondu 

bölgelerinde ve eski kent yerleĢmelerinde yoğun biçimde uygulanmakta olan kentsel 

dönüĢüm projelerinin temel amaçlarının; bu alanlarda yaĢayan insanları çağdaĢ 

konutlara kavuĢturmak ve bu bölgeleri kaliteli yaĢam standartlarına ulaĢtırmak ve 

yoksul kesimler ile kentin geri kalan kesimleri arasındaki sosyo-ekonomik 

farklılıkların azaltılmasının olduğu ifade edilmektedir (Kayıkçı, 2007: 647; Keskin 

vd, 2003: 412). Türkiye‟deki uygulama sonuçlarına bakıldığında bu amaçlara 

ulaĢmak için yoğun bir biçimde çalıĢıldığı söylenebilir. Gecekondu alanlarını ve eski 

kent merkezlerini hedef alan kentsel dönüĢüm projeleri ile bu alanlarda yaĢayan 

yoksul/marjinal kesimler kent dıĢında yeniden yerleĢtirilmeye çalıĢılmaktadır. Bu 

kesimlerin kent dıĢına gitmeleri halinde, kentler varsıl grupların ve sermayenin 

kullanım alanı haline geleceğinden derin sosyo-ekonomik ayrım da ortadan 

kaybolacaktır. Gecekondu bölgelerinin ve eski kent merkezlerinin kentsel dönüĢüm 

uygulamalarıyla daha kaliteli yaĢam standartlarına kavuĢturulduğu söylenebilir. 

Ancak yaĢam standartları yükselen bu alanların kullanıcıları da değiĢmekte ve 

dönüĢüm öncesinde yaĢamakta olan yoksul/marjinal kesimler alanın değiĢen 

niteliğiyle birlikte yaĢam alanlarını terk etmektedir. 

Kentsel dönüĢüm projelerinin temel hedefi bütüncül bir kent planına uygun 

olmak ve kentlerdeki farklı gelir grupları arasında eĢitsizliğe neden olmamak 

olmalıdır. Kentsel dönüĢümde hedef grupların seçiminde de dikkatli olmak 

gerekmektedir. Türkiye‟de hedef kitlesi alt gelir grubu kiĢiler olarak açıklanan pek 

çok kentsel dönüĢüm projesinin, uygulama sürecinde orta ve üst gelir grubuna hizmet 

eder hale geldiği görülmektedir (Gökbulut, 1996: 36). Daha doğrusu yaĢam alanları

180 

kentsel dönüĢüm kapsamına alınan yoksul/marjinal kesim, dönüĢümle ortaya çıkan 

maliyetleri karĢılayacak durumda olmadıklarından, projeler kapsamında elde ettikleri 

hakları üst-orta sınıflara devretmektedirler. 

Kentsel dönüĢüm, kent mekânının kullanımına yönelik bir müdahale olarak 

ortaya çıkarken kentlilerin yaĢamlarına da etkide bulunmaktadır. Neoliberal 

küreselleĢmeyle birlikte üretimden ve sanayiden uzaklaĢan günümüz kentlerinde, 

ülke kentleĢmesinin kendine özgü dinamikleri çerçevesinde ortaya çıkan gecekondu 

bölgelerinin tarihsel birikimi, yaĢam biçimleri, kamusal konumları, kültürel değerleri 

yok sayılmakta ve rayiç bedeller üzerinden yapılan hesaplar doğrultusunda yıkımlar 

yaĢanmaktadır (Akgün ve Karademir, 2007: 171). 

Smith kentsel yoksulluğun ve mekânsal çöküntülerin bilerek yaratıldığını ve 

kentsel yenileme eylemiyle yine bilerek bir rant sağlama aracına dönüĢtürüldüğünü 

ifade etmektedir. Çöküntü alanı olarak görülen kentsel mekânlarda yaĢayan 

kesimlerin soylulaĢtırma yöntemiyle bu alanlardan dıĢlandıklarını vurgulamaktadır 

(Özden, 2008: 151). Bir diğer ifadeyle kentsel dönüĢümün yaĢamsal pratiğe yansıyan 

anlamı; yoksulların hak ettikleri kent merkezine uzak alanlara gönderilmesi, varsıl 

kesimlerin ve sermaye aktörlerinin ise merkezi bölgelere yerleĢtirilmesi olmaktadır 

(+Ġvme, 2007: 77). Günümüzde uygulanmakta olan kentsel dönüĢüm projeleri 

dönüĢtürülen alanın artan prestiji ile soylulaĢtırmaya ivme kazandırmaktadır. 

Türkiye‟de uygulanmakta olan kentsel dönüĢüm projeleri, hangi hedef öne sürülürse 

sürülsün, yaklaĢım biçimi ve uygulanan dönüĢüm model ve süreci ile soylulaĢtırmaya 

zemin hazırlamaktadır (Dündar, 2003: 71). 

Kentsel dönüĢüm projelerinde devlet kentsel mekânda mülkiyetin yeniden 

dağıtılması sürecinde sermaye ve varsıl kesimler lehine bir rol üstlenmektedir. Bu 

süreçte devlet gecekondu bölgeleri baĢta olmak üzere kentsel arazideki güvenli 

olmayan mülkiyet haklarını, arazilerdeki illegal yerleĢim geçmiĢini ve imar 

sorunlarını bahane ederek yeni yasal düzenlemeler yapmak yoluyla, yoksul 

kesimlerden sermaye kesimine ve üst-orta sınıflara aktarmanın meĢru zeminini 

oluĢturmaktadır (KurtuluĢ, 2007: 77; KurtuluĢ, 2008: 319; Altınçekiç ve Göksu, 

1995b: 67; TümtaĢ, 2008: 58).

181 

Son yıllarda ülkemizde de sıklıkla kullanılmaya baĢlayan soylulaĢtırma 

kavramı özellikle yerel yönetimlerin kentsel dönüĢüm projelerinde temel 

politikalarından biri durumundadır (Özden, 2008: 168). SoylulaĢtırma genel olarak 

“kent merkezinde yer alan, fiziksel ve sosyal köhnemenin ortaya çıktığı konut 

alanlarının yenilenmesi sonucunda bu alanlarda sosyal sınıfın ve mülkiyet 

değiĢiminin gerçekleĢmesi” Ģeklinde ifade edilebilir. SoylulaĢtırma/yenileme 

(dönüĢtürme) sürecinde, konutların sahiplerinin değiĢmesiyle, düĢük gelirli/yoksul 

kiĢilerin yerini orta/üst sınıftan kiĢiler almaktadır. Bir diğer ifadeyle dönüĢüm 

alanlarında yaĢamakta olan kesim farklı sosyal sınıf, kültür, gelir düzeyi ve yaĢam 

biçimi olan kiĢilerle yer değiĢtirmektedir. Bu değiĢim kent merkezlerindeki eski 

yerleĢim alanlarında olabildiği gibi, kentlerin çevresinde yer alan yerleĢim 

alanlarında da gerçekleĢebilmektedir (Ergün, 2006: 15-16). 

Ġslam, klasik biçimiyle; iĢçi sınıfı ve alt gelir gruplarının yaĢadığı, Ģehir 

içindeki ve merkezindeki tarihi konutlara orta sınıfların yerleĢtiği ve konutları 

yenilediği rehabilitasyon süreci olarak tanımlanan soylulaĢtırmanın, toplumsal sınıf 

ve mahalle yapısındaki değiĢimleri açıklamakta yetersiz kaldığını ifade etmektedir. 

Bu nedenle toplumsal değiĢimi temel değiĢken olarak ele alan daha geniĢ bir 

soylulaĢtırma tanımı yapılması gerektiğini vurgulayan yazar bu tarz bir tanımın; hem 

kent içinde hem de kırsal alanlardaki konutsal ve ticari birimlerin yenilenmesi kadar 

yeniden inĢa sürecini de ele alması gerektiğine dikkat çekmektedir (2006: 44). Bu 

tarz bir tanıma Türkiye‟de yaĢanan kentsel dönüĢüm süreçlerini ifade edebilmek 

açısından da ihtiyaç duyulmaktadır. Kentsel dönüĢüm projeleri, yoksul/marjinal 

kesimleri yerinden ederek sermaye gruplarına ve üst-orta sınıflara yeni yaĢam 

alanları açma çabasıyla hayata geçirildiğinden, soylulaĢtırma ile benzer özellikler 

taĢımaktadır. 

Kentsel dönüĢüm projelerinin soylulaĢtırmaya etkileri üzerine iki farklı 

yaklaĢım bulunmaktadır: SoylulaĢtırmayı bir kentsel dönüĢüm politikası olarak ele 

alan yaklaĢım ve kentsel projelerin bir yan etkisi olarak ele alan yaklaĢım. 

SoylulaĢtırmayı bir kentsel politika olarak ele alan yaklaĢıma göre; yarıĢan kent 

ekonomileri içinde, soylulaĢtırma kentsel dönüĢüm kavramı ile meĢru kılınmaya 

çalıĢılmaktadır. Bu süreçte, kent merkezlerinin iyileĢtirilmesi için kentsel projeler 

geliĢtirilerek, alanın asıl/eski kullanıcıları olan yoksul ve marjinal kesimler

182 

yerlerinden edilmekte ve bu grupların yerine orta ve üst sınıflar yerleĢmektedir. 

SoylulaĢtırmayı kentsel politikaların yan etkisi olarak gören yaklaĢıma göre ise, 

projelerin temel hedefi; kentsel mekânın fiziksel ve ekonomik iyileĢmesini 

sağlamaktır. Ancak bu hedef mekân kullanıcılarının tüm yaĢamını değiĢtiren 

etkilerde bulunmaktadır. Kentsel projelerin mekânın sosyal yapısını etkileyen ve 

değiĢtiren sonuçları, proje ile hedeflenmemekle birlikte süreç içinde ortaya 

çıkabilmektedir (Erden, 2006: 77). 

Ülke genelinde hayata geçirilen kentsel dönüĢüm projeleri incelendiğinde, bu 

uygulamaların kamu eliyle yapılan bir soylulaĢtırma giriĢimi olduğunu söylemek 

mümkün gözükmektedir. Projeler sonucunda ortaya çıkan rant, farklı kesimlerce 

eĢitsiz biçimde bölüĢülerek, kentte zaten var olan sosyo-mekânsal eĢitsizliklerin daha 

da derinleĢmesine neden olabildiği gibi; kent yoksullarının kentte barınma ve ucuz 

konut edinebilme hakkı ellerinden alınmakta, kentsel hizmet ve kaynaklara ulaĢım 

yollarının kentsel dönüĢüm adı altında yapılan kurumsal müdahalelerle iyice 

kapanmasına da yol açmaktadır (Sakızlıoğlu, 2006: 41). 

Günümüzde uygulamaya konan kentsel dönüĢüm projeleri sosyal adalet ve 

barınma hakkı gibi değerleri değil; karlılık ve rant paylaĢımını destekler niteliktedir. 

DönüĢüm projeleri yoksul/marjinal grupları yerinden etmeninin bir aracı olmakta, 

soylulaĢtırma ve barınma hakkından mahrumiyet gibi sosyal sorunları yaratmaktadır 

(ġahin, 2006: 120). 

SoylulaĢtırma günümüz kentlerinde bir yatırım aracı olarak görülmektedir. 

Gecekondu bölgeleri, eski kent merkezleri ile tarihi kent içindeki alanlarda yaĢanan 

bu ekonomik süreç sınıfsal bir değiĢimle toplumsal yaĢamı da etkisi altına 

almaktadır. Yerinden edilen yoksul/marjinal kesimlerin yerine yeni ve üst-orta sınıf 

merkezli bir yaĢam kurulmaktadır (ġen, 2007b: 62). 

Kentsel dönüĢümün soylulaĢtırmayı çağrıĢtıran genel karakterini Engels‟ten 

yapılan Ģu alıntı net bir biçimde ortaya koymaktadır: 

“Büyük modern kentlerin geniĢlemesi, bu kentlerin belirli 

kesimlerine, özellikle merkezi konumlu bölgelere yapay ve çoğu 

kez büyük ölçüde artan bir değer vermiĢtir; bu bölgelerde 

yükselen binalar, bu değeri artıracak yerde düĢürmektedirler,

183 

çünkü artık değiĢen koĢulları karĢılayamamaktadırlar. Bunlar 

yıkılmakta ve yerlerini baĢkaları almaktadır. Bu, hepsinden çok, 

en büyük sıkıĢıklık ile dahi, kiraların belli bir azaminin üstüne 

hiçbir zaman yükselmediği ya da ancak çok yavaĢ yükselebildiği 

merkezi konumlu iĢçi evleri için geçerlidir. Bunlar yıkılmakta ve 

yerlerine dükkânlar, depolar ve resmi binalar dikilmektedir. 

Sonuç olarak, iĢçiler kentlerin merkezinden dıĢarı sürülmektedir” 

(Engels, 1992: 21). 

1990 sonrası dönemde Ġstanbul baĢta olmak üzere kentlerin yeniden 

yapılandırılmasında etkili bir yöntem olarak; eski kentsel alanların mekânsal ve 

sosyal olarak yeniden yapılandırılması Ģeklinde ifade edilen soylulaĢtırma 

kullanılmaya baĢlamıĢtır. Üst ve orta sınıfın yoksulların yoğun yaĢadığı eski kentsel 

alanlara yönelmesi ve bu kesimleri yerinden etmesi Ģeklinde yaĢanan soylulaĢtırma 

kentsel çeliĢkileri arttıran bir süreç olma özelliği taĢımaktadır. Günümüz Türkiye 

kentleri de (en somut yansımalarını Ġstanbul‟da gördüğümüz Ģekliyle) neoliberal 

küresel ekonominin yeni mekân ve sınıf politikalarının ihtiyaçlarını karĢılayacak 

biçimde yeniden yapılandırılmaktadır (ġen, 2007a: 183). 1980‟lerle birlikte 

toplumsal eĢitsizliği arttıran kentsel politikalar da üretilmeye baĢlatılmıĢtır. Yakın 

dönemde yoğun biçimde tartıĢılan ve uygulanan kentsel dönüĢüm projeleri bu 

politikaların en önemli uygulama araçlarından biridir. Kentsel dönüĢüm ülkeden 

ülkeye farklı anlamlara gelebilmekle birlikte temelde; kentsel mekânda mülkiyet ve 

kullanım hakkını alt gelir gruplarından üst gelir gruplarına transfer eden bir 

uygulama özelliği taĢımaktadır. Kentsel dönüĢüm projelerinin bu özelliği Türkiye‟de 

kentsel mekânda mekânsal ayrıĢmaya ve alt gelir gruplarının kentlerde tutunma 

olasılığını ortadan kaldırarak dıĢlanmalarına neden olmaktadır (Kayıkçı, 2007: 652). 

Eski kent merkezlerinde ve gecekondu alanlarında yaĢayan kesimlerin yaĢam 

alanlarının iyileĢtirilmesi ve sağlıklılaĢtırılması adına gerçekleĢtirildiği ileri sürülen 

projeler; bu mekânların soylulaĢtırılması ile sonuçlanmakta, bu mekânları yaratmıĢ 

ve yaĢanabilir kılmıĢ kesimlerin buralardan ayrılmasına, dolayısıyla da mekânın 

sadece fiziksel değil sosyo-kültürel yapısının ve kullanıcılarının da değiĢmesine yol 

açmaktadır (Dinçer, 2000: 134).

184 

5.5. Tasfiye Etme ve DıĢlama Aracı Olarak Kentsel DönüĢüm 

KüreselleĢme adı altında uluslararası dolaĢımını meĢrulaĢtıran sermaye, 

günümüzde mekân kısıtını hızla aĢmakta ve kendi çıkarları doğrultusunda farklı 

mekânlara özgü olanakları tüketmektedir (Ercan, 2001: 154). Sermayenin, daha geniĢ 

bir ifadeyle kapitalizmin, geliĢebilmek ve ayakta kalabilmek için mekânı 

dönüĢtürmesi, mekânı yeniden yeni iliĢkiler dolayında tanımlaması gerekir. Erken 

dönem toplumlarda, üretim ve yeniden üretim iliĢkilerinde siyasal/dinsel güç 

iliĢkilerinin belirleyiciliği etrafında organize olan sosyal iliĢkilerin mekânsal 

görünümü, mutlak mekân olarak karĢımıza çıkmaktadır. Üretim iliĢkileri ile 

denetleme iliĢkilerinin değiĢtiği günümüz kapitalist toplumlarında üretim ve yeniden 

üretim farklılaĢmıĢ, kentler kırsal yapılar üzerinde belirleyici güç olarak ortaya 

çıkarken, kapitalist iliĢkilerin daha hızlı bir tempoda gerçekleĢmesi mekânların 

kullanım biçimini de değiĢtirmiĢtir. GeliĢen yeni kapitalist iliĢkiler, daha önceki 

toplumsal iliĢkilerden farklı olarak, toplumsal iliĢkilerin, hızla diğer mekânlarla 

iliĢkiye geçmenin yeni biçimlerine ve diğer mekânlar üzerinde bir dizi etkide 

bulunarak dönüĢmesine neden olmuĢtur. Kapitalist toplumsal iliĢkiler, diğer 

mekânlarla iliĢkiye girdikçe diğer mekânlar bir yandan homojenleĢirken, diğer 

yandan mekânlar arasında hiyerarĢik bir iliĢkinin oluĢmasına neden olmuĢtur. 

HomojenleĢtirme ve hiyerarĢik yapılanma, mekânların eĢitsiz kullanımına da neden 

olmaktadır. Toplumsal kesimler arasında süren ve giderek artan farklılıklar, 

mekânsal açıdan da desteklenmekte ya da bu iliĢkiler en iyi Ģekilde mekânsal 

farklılıklar biçiminde açığa çıkmaktadır (Ercan, 2001: 153). Harvey‟in (2002: 166- 

167) ifadesiyle mekânsal farklılaĢmanın yoğun olması durumunda bireyler 

tercihlerini buna uydurmak zorundadırlar. Piyasa sistemi, seçim yelpazesini daraltır. 

En yoksulların hiçbir seçim olanağı yoktur, çünkü daha varsıl gruplar seçimde 

bulunduktan sonra geriye kalanla yetinmek durumundadırlar. Günümüzde bireylerin 

ulaĢabildikleri metalar ya da sosyal olarak belirlenen hakları büyük oranda bölüĢüm 

alanında belirlenmektedir (Buğra, 2000: 44). BölüĢüm alanlarının belirleyenleri olan 

varsıl grupların tercihlerinin biçimleniĢi çok önemli toplumsal sorunları da 

beraberinde getirebilmektedir. Günümüzde kentsel dönüĢüm adı altında, yoksul ve 

marjinal kesimlerin yaĢadığı kent merkezlerine yakın alanlar ve gecekondu bölgeleri, 

sermayenin bu alanlara göz koyması sonucunda bu bölgelerde yaĢayanlardan

185 

boĢaltılmakta ve piyasanın/varsıl grupların hizmetine sunulmaktadır. Burada 

yaĢamakta olan ve kentsel (rantsal) dönüĢüm projeleri ile yerinden olan kiĢilere de 

piyasanın en azından günümüz koĢullarında rağbet etmediği kent dıĢı alanlarda 

yapılan kalitesiz çok katlı bloklara taĢınmak ya da yine çalıĢma ve tüketme 

olanaklarının var olmadığı kent dıĢı alanlarda yeni yaĢam alanları oluĢturmak 

mecburiyeti kalmaktadır. ġen‟in ifadesiyle (2008a: 37); “bir türlü çözülemeyen 

evsizlik, iĢsizlik, sağlıklı ve güvenlikten yoksun bir çevrede yaĢayan, giderek 

marjinalize olmuĢ toplumsal kesimler için estetiği ve ekonomik değeri kentsel 

dönüĢüm projeleriyle arttırılmıĢ mekânların anlamı, yerinden edilmenin karĢılığı 

olabilmektedir”. 

Kentbilim yazınında 1950‟li yıllardan itibaren sorunlu bir yapıya sahip 

olduğu vurgulanan Türkiye kentleĢmesinin sorunlarına yönelik çözüm olarak yakın 

dönemde kentsel dönüĢüm projeleri öne sürülmektedir. Ancak gündelik hayata 

yansımalarıyla kentsel dönüĢüm projeleri; yerel nitelikteki sorunlara çözüm 

getirmekten çok, Türkiye kentlerinin kapılarını ulusal ve uluslararası sermayeye 

açmaktadır (GüneĢ, 2004: 205). Ülkemiz kentsel dönüĢüm projeleri ele alındığında; 

dönüĢüm projelerinin hedef seçtiği alanlar içinde gecekonduların yoğun olduğu 

bölgelerin özel bir yere sahip olduğu görülmektedir. “Gecekondu tarih oluyor, 

Ģehirler gecekondulardan temizlenecek, gecekondu devri bitiyor” Ģeklindeki 

gecekonduyu dıĢlayan özellikle iktidar ve ona yakın kaynakların kullandığı 

söylemler, gecekondu alanlarının ve sakinlerinin gözden çıkarıldığına iĢaret 

etmektedir (Aslan, 2006: 103). Bir baĢka ifadeyle ülkemizde kentsel dönüĢüm 

yalnızca fiziksel ve ekonomik bir süreç olarak değerlendirilmekte, toplumsal yönü 

göz ardı edilmektedir (Ergun ve Gül, 2009: 484). Türkiye‟de yerel yönetimler, çarpık 

kentleĢmenin ve gecekondulaĢmanın yol açtığı ileri sürülen toplumsal sorunların 

ortadan kaldırılması için yeni bir çözüm önerisi olarak, birbirinin peĢi sıra kentsel 

dönüĢüm projelerini uygulamaya koymaktadırlar (Güngör Ergan ve ġahin, 2007: 84). 

Kentsel dönüĢüm uygulamaları Ġstanbul baĢta olmak üzere pek çok kentimizde yeni 

kent politikası olarak gündeme gelmiĢ ve mekânsal dönüĢümde önemli bir rol 

üstlenmiĢtir. Kentsel dönüĢüm projeleri; proje uygulayıcıları ve hazırlayıcıları 

tarafından kamu yararına dayandırılmaktaysa da uygulamalar dikkatle 

incelendiğinde, projelerin kentsel rantları arttırmanın aracı olarak iĢlev gördükleri

186 

ortaya çıkmaktadır. Bir yandan ulusal/uluslararası sermayeyi kentlere çekecek yeni 

yatırımlar ve farklı gelir grupları için, konut ve yaĢam çevresi çeĢitliliği sunan planlı 

konut alanları yaratmak amacıyla, kentlerin çeperlerini büyük ölçekli projeler için 

imara açmak, diğer yandan da tarihi kent yaĢamına dâhil etmek ve çökmeye terk 

edilmiĢ alanları yeniden kazanmak türü söylemler, bu rant artıĢlarını 

meĢrulaĢtırmaktadır. Bu tarz uygulamalar özünde belirli mekânları üst gelir 

gruplarına ve sermayeye açma kaygısı taĢımakta, sonuçta da karĢımıza kent 

yoksullarının ve marjinal grupların dıĢlanabildiği/görünmez kılınabildiği kentsel 

alanlar yaratılması çıkmaktadır (Türkün ve KurtuluĢ, 2005: 16). 

Yakın dönemde çarpık kentleĢmeden kaynaklanan sorunların kentsel 

dönüĢüm projeleri aracılığıyla çözülebileceğine iliĢkin görüĢ gerek merkezi gerekse 

yerel yönetim aygıtlarınca yaygınlaĢtırılmaya ve kabul ettirilmeye çalıĢılmaktadır. 

Ancak uygulama süreçlerine bakıldığında kentlilerin bu projelerde göz önünde 

bulundurulmadığı ve kentlerin sadece fiziki-coğrafi görünümünün düzenlenmesine 

çalıĢıldığı görülmektedir. Söylemsel düzeyde kentleri geliĢtirmek ve daha 

sağlıklı/yaĢanabilir kılmak gibi argümanlar sıklıkla kullanılsa da kentsel dönüĢüm 

özünde; egemen sınıfların rant arayıĢlarına hizmet eden, kentin sermaye ve onun 

yerel/küresel aktörlerince talan edilmesine izin veren; yoksul kesimlerin evlerinin 

yıkılarak kentlerin dıĢına itilmelerinin bir aracı olarak kullanılmaktadır (Aksu Kaya 

vd., 2007: 157-158). 

Türkiye‟de kentsel dönüĢüm en baĢından itibaren kentler üzerinde yaratılan 

yeni bir çatıĢma ve gerilim alanını çağrıĢtıran bir kavram olarak ortaya çıkmıĢtır. Bu 

gerilimin mekânsal merkezi olarak da yoksul ve marjinal kesimlerin yoğun olarak 

yaĢadığı gecekondu bölgeleri ve eski kent içi alanlar gösterilmiĢtir (ġen, 2008b: 399). 

Günümüzde insan nüfusunun büyük bir kısmının yaĢadığı kentler; tüketim 

toplumunun, sürekli kar peĢinde koĢan sermayenin ve onun ortaya çıkardığı 

geliĢmelerin, talan ve yağmanın sonucunda insana yabancılaĢan mekânlar haline 

gelmiĢtir. Günümüz kentlerinin en önemli sorunları olarak gösterilen yoksulluk, göç, 

konut sorunu, altyapı yetersizlikleri, çevre kirliliği vb sorunlar, merkezinde insan 

yaĢamının ihtiyaçlarının değil sermayenin ihtiyaçlarının bulunduğu kapitalist 

sistemden kaynaklanmaktadır (Demirer, 1999: 9-10). Kentlerin en büyük sorunu

187 

olduğu ileri sürülen ve kentsel dönüĢüm projelerine konu edilen gecekondu bölgeleri, 

sermayenin ucuz emek ihtiyacı duyduğu dönemde barınma sorununu çözdüğü için 

görmezden gelinmiĢ hatta desteklenmiĢ, ancak günümüzde üretimin yeniden 

yapılandırılması ve kentsel mekânın artan değeri karĢısında yaĢayanlarıyla birlikte 

gözden çıkarılmıĢlardır. 

KentleĢmenin ilk evrelerinde kentlerin geliĢme alanlarında kurulan 

gecekondu bölgeleri süreç içinde kentlerin merkezlerinde kalmıĢlardır. Bu nedenle 

gecekondu bölgelerinin arsa değerleri artmıĢtır (Uzun ve Çete, 2005: 16). Bir yandan 

da hızla büyüyen kentlerde kentsel arsa stoku azaldığından ve yeni alanlar 

yaratılamadığından gecekondu bölgeleri yeni yapılaĢmalar için en uygun alanlar 

olarak görülmeye baĢlanmıĢtır. Bu durum günümüzde yoğun biçimde karĢılaĢılan 

kentsel dönüĢüm olgusunu ortaya çıkarmıĢtır. 1980‟lerle birlikte kent ekonomisinin 

yapısal anlamda değiĢmesi ve üretim ekonomisinden rant ekonomisine geçilmesi ile 

birlikte, önceleri üretim ekonomisinde ucuz iĢgücü olarak talep edilen gecekondulu 

nüfusun evleri rant ekonomisinde talep edilir hale gelmiĢtir (Halkevleri, 2008: 284). 

Ülkemizde dönüĢüm alanı olarak belirlenen yerler çoğunlukla kent 

yoksullarının yaĢadığı, kent çeperlerinde yer alan gecekondu alanları, kent 

merkezlerinde sıkıĢmıĢ eski mahalleler ve çöküntü alanlarıdır. Büyük kentlerde, son 

dönemlerde, gecekondudan dönüĢüm adı altında gündeme gelen yeni bir yap sat 

süreci ve kent yoksullarını yaĢadıkları alanlardan sürerek baĢka yerlere göçe zorlama 

uygulamaları giderek hız kazanmaktadır (Torunoğlu, 2007:385). 

Bayraktar‟ın Ġstanbul‟a iliĢkin kenti parası pulu olmayandan arındırmakla 

ilgili sözleri kentsel dönüĢüme bakıĢı net bir biçimde ortaya koymaktadır: 

“Göçü yasaklayamayız ama parası pulu olmayan insanların Ġstanbul‟da 

yoğunlaĢmasının engellenmesi için bir takım tedbirlerin alınması 

gerekiyor. Ġstanbul‟un güvenlik sorununu halletmek suretiyle yasal 

olmayan yolları hedefleyen insanların Ġstanbul‟da barınmasını 

engelleyerek, kentsel dönüĢümü yapabiliriz” (ġen, 2008b: 402). 

Bayraktar‟ın yasal olmayan yolları hedeflemekten kastının gecekondu 

yapımı olduğu varsayılırsa; kamuyu temsil eden bir kiĢinin en temel haklardan olan 

barınma ve dolaĢım haklarını hiçe saydığı ifade edilebilir. Gecekondu ve kente göç

188 

vb sorunların yapısal nedenlerden kaynaklandığı göz önünde bulundurularak çözüm 

aranması gerekirken, kestirmeci ve bu sorunları yaĢayanları yok sayan çözümler 

önerilmesi, uzun vadede daha büyük sorunlara yol açabilecektir. 

Kentsel dönüĢüm projeleri yerel yönetimler açısından oldukça önemli bir araç 

durumundadır. Kentlerin çöküntü alanlarının iyileĢtirilmesi ve gecekondu 

bölgelerinin yerine daha sağlıklı yaĢam alanları inĢa etme sürecinde kentsel dönüĢüm 

büyük önem taĢımaktadır. Sosyal ve ekonomik maliyeti yoksul kesimler tarafından 

ödenerek kentsel araziye dönüĢmüĢ bu alanların yine bu kesimler için sağlıklı yaĢam 

alanlarına dönüĢtürülmesi de desteklenebilecek bir süreçtir. Ancak günümüzde 

uygulamaya konulan projeler; dönüĢüm alanlarının ekonomik, sosyal, fiziksel ve 

çevresel ölçütler bakımından uzun vadeli olarak iyileĢtirilmesini hedefleyen 

uygulamalar olmaktan çok, yerel yönetimler baĢta olmak üzere farklı çıkar 

gruplarının gelir, birikim ve rant aracı haline gelmiĢlerdir (Uzun, 2006: 50; KurtuluĢ, 

2006: 7).Yakın dönemde birbiri ardına çıkarılan yasa ve yönetmeliklerle hayata 

geçirilmeye çalıĢılan kentsel dönüĢüm projeleri; kentsel mekânları sosyal, ekonomik 

ve kültürel açılardan soyut bir biçimde ele almakta ve dönüĢümü fiziksel bir boyuta 

indirgeyerek kentleri piyasa iĢleyiĢine terk etmektedir. Günümüz kentsel dönüĢüm 

projeleri ne halkın sosyal, ekonomik ve kültürel koĢullarına değinmekte ne de halkın 

katılım ve taleplerini dikkate almaktadır (Akkar, 2006: 35; ġPO, 2006: 4). 

Kentler, farklı özelliklere sahip olan ve farklı toplumsal grupların yaĢadığı 

alanlara bölünmüĢlerdir. Farklı ihtiyaçlara ve ekonomik kaynaklara sahip bireyler, 

kentsel mekânın sunduğu özellikleri ekonomik olarak karĢılayabilme beceri, 

kapasite, istek ve tercihleri doğrultusunda kentsel alanın farklı kesimlerine 

yerleĢmektedirler. Bu ifadeden hareketle kentlerdeki mekânlar arasındaki 

farklılıkların/eĢitsizliklerin toplumun farklı kesimleri arasındaki sosyo-ekonomik 

eĢitsizliklerden kaynaklandığı söylenebilir (Andersen, 2005: 152). Önceleri kentsel 

mekâna kendi sosyo-ekonomik düzeyleri ve tercihlerine bağlı olarak dağılan kentliler 

günümüzde sermayenin ve varsıl grupların yer seçim kararlarına bağlı olarak 

yerleĢmektedirler. Günümüzde kentsel dönüĢüm uygulamalarında da bu ifadeyi 

destekleyen sonuçlarla karĢılaĢılmaktadır. Önceleri rağbet edilmeyen ve 

yoksul/marjinal kesimlerin yaĢadığı alanlar, kentsel rant alanlarına dönüĢünce kentsel 

dönüĢüm kapsamına alınmakta; bu alanlarda yaĢayan kesim ise yaĢam alanlarını terk

189 

etmekte/terke zorlanmaktadırlar. Günümüzde kentsel dönüĢüm gerilemiĢ kentsel 

alanlarda yaĢayanları yerinden etme tehdidiyle gündemdedir (Smith, 2006: 21; ġen, 

2008b: 392). Mahalle-semt ölçeğinde hazırlanan kentsel dönüĢüm projeleri mevcut 

toplumsal ve yapılı dokuyu ortadan kaldırma amacına hizmet etmekte yani 

soylulaĢtırmaya neden olmaktadır. Kentsel dönüĢüm sürecinde sadece mevcut 

kentsel dokunun yıkılıp yeniden yapılması değil dezavantajlı sosyal gruplar açısından 

yer değiĢtirme ile sonuçlanan bir yeniden yerleĢtirme yaĢanmaktadır (Aydın, 2008: 

69). Gerek arazi ve ev fiyatlarındaki büyük artıĢ, gerekse de kentteki ekonomik 

yeniden yapılanma yüzünden, çok sayıda insan taĢınmak zorunda kalmakta; bunların 

çoğu da zorla tahliye edilmektedir (Berner, 2007:139). Yerinden edilen bu kesimler, 

Ģehir içindeki merkezi konumlarının sağladığı ekonomik ve sembolik sermayelerinin 

önemli bir bölümünü kaybetmektedirler. Kentsel dönüĢüm, bu kesimlerin enformel 

ekonomilerinin büyük bir kısmını ortadan kaldırmakta, pek çok ucuz mal ve hizmete 

ulaĢmalarını engellemekte, sosyal iliĢkilerini bozmakta ve kiĢisel hayatlarını yeniden 

düzenleme zorunluluğu getirmektedir (Gannam, 2007:171-172). 

Günümüzde uygulanan kentsel politikalarda ve dönüĢüm projelerinde 

neoliberalizmin etkileri görülmektedir. Neoliberal anlayıĢın kentsel programı olarak 

Ģekillenen kentsel dönüĢüm projeleri; mekânın ekonomik değerini arttırarak kentsel 

sınıfların (özellikle de dar gelirlilerin) kentsel alandaki konumlarını da değiĢtiren bir 

etki ve amacı bünyesinde barındırmaktadır. Mekânın ekonomik bir anlam yüklenerek 

değer kazanması ve piyasaya açılması, mekânda yerleĢik sınıfların ekonomik gücünü 

piyasa içinde elemekte ve bu eleme kentin gözden çıkarılan yoksul/marjinal 

kesimlerinin, kentin yeniden yapılanmasının ve geleceğinin dıĢında bırakılmasına yol 

açmaktadır (ġen, 2008b: 392, 396). 

Sermayenin yatırım yapmak için yeni mekânlar araması yeni bir durum 

değildir. Ancak, neoliberal ideolojinin dönüĢtürücü bir araç olarak kentler üzerindeki 

etkisi kentsel dönüĢümle keĢfedilmiĢtir (ġen, 2008a: 36). Neoliberalizmle gündeme 

gelen kentsel dönüĢüm yüzünden, yoksul gecekondu mahallelerinin sakinleri 

Keynesyen dönemde kendi yaptıkları evlerinden, sermayenin yeniden üretimini 

kentlerde gerçekleĢtirdiği neoliberal dönemde kovulmaktadırlar. Toprak rantının 

yüksek olduğu kent merkezlerinde, sağlam zeminli, manzaralı ve temiz havası olan 

alanlarda yer alan gecekondular günümüz meta kentlerine uygun değillerdir.

190 

Yoksulların evleri kentlerin değerini düĢürmektedir ve o evlerin bulunduğu araziler 

artık çok değerlidir ve sermaye arasında paylaĢılacak bir toprak rantı vardır 

(Servetoğlu, 2009). Bu rantı paylaĢtırma amacıyla oluĢturulan ve uygulamaya 

konulan, her nasıl oluyorsa katılım odaklılığı (yerel yönetimler, sivil toplum 

kuruluĢları, yerel halk, akademik çevre vb) temel aldığı vurgulanan kentsel dönüĢüm 

projelerinde dönüĢüm alanlarında yaĢamakta olanların katılımı bu alanları 

sorunsuzca terk etmekle sınırlı kalmaktadır. 

Kentsel dönüĢüm yoksul/marjinal kesimlerin yaĢam alanlarını piyasa 

sistemine entegre etme yöntemi olarak karĢımıza çıkmaktadır. Yeni yapılanmalar 

için boĢ alanın neredeyse kalmadığı kentlerde, ranta konu edilebilecek yeni 

mekânları üretme aracı kentsel dönüĢüm projeleri olmaktadır (ÇMO, 2006: 56). 

Kentsel dönüĢüm sürecinde mekâna dair yenileme, yıkıp yeniden yapma 

biçimindeki müdahaleler, mekân öncelikli giriĢimler olarak kentte yaĢanan sosyal 

sorunları arka plana atmaktadır. Son dönemin temizleme niteliği taĢıyan projeleri 

kentin sosyal sorunlarını kentin bir bölgesinden bir baĢka bölgesine taĢımaktan ibaret 

olmaktadır (ġen, 2006: 75). Kentsel dönüĢüm hiç var olmayan bir kentsel alanın 

yaratılması ya da kentsel planlama yapılması değildir. Mevcut kentsel alanları baĢka 

bir Ģekle sokmak, o alanda yaĢayanları gerekirse baĢka yerlere göndermek, kısaca var 

olan kentsel dokuyu ve insan profilini değiĢtirmektir (+ Ġvme, 2007: 73). 

Bir mekânın yalnızca fiziksel olarak dönüĢtürülmesi bir Ģey ifade 

etmemektedir. DönüĢüm sosyal ve kültürel boyutlar çerçevesinde de düĢünülmelidir. 

Günümüzde kentsel dönüĢüm projeleri çerçevesinde eskimiĢ, yıpranmıĢ, sağlıksız 

kentsel mekânların sağlıklılaĢtırılmasının hedeflendiği ifade edilse de, dönüĢüm 

projeleri bu bölgelerde yaĢayan vatandaĢların yerlerinden edilmesi sürecini ortaya 

çıkarmaktadır (Tapan, 2008: 13). 

Kentsel dönüĢüm yoksul ve marjinal kesimlerin yaĢam alanlarının ekonomik 

değerini arttırmayı hedefleyen bir yeniden inĢa süreci olarak karĢımıza çıkmaktadır. 

Bu nedenle de kentsel dönüĢüm projeleri artan değeri ödeyebilecek durumda olan üst 

ve orta sınıfların talep ve beklentilerini karĢılamaya dönük özellikler taĢımaktadır. 

Sürecin kaybedenleri olan kentsel mekânların asıl sahipleri ise kentin güvenliğini ve 

toplumsal ahlakı bozan, iĢgalci, çapulcu, rantiyeci, terörist vb ifadelerle

191 

damgalanmakta ve tarihsel/toplumsal kazanımları hiçe sayılmaktadır (ġen, 2008b: 

405). 

Kentsel dönüĢüm projeleri ile sosyal adalet, barınma hakkı, kamu yararı ve 

kent planlama bütünselliği hiçe sayılmaktadır. Bu çerçevede yoksul/marjinal 

kesimlerin ve emekçilerin yaĢam alanları kentsel rantın yeniden üretimi ve paylaĢımı 

sürecinin bir parçası olarak yeni bir yapılaĢmaya açılmaktadır. Kentsel dönüĢüm 

uygulamaları, bu alanlarda yaĢayan kesimlere hiçbir söz hakkı tanınmadan, yaĢam 

alanlarından çıkarılan kentlilerin sosyo-ekonomik koĢulları göz önünde 

bulundurulmadan hayata geçirilmekte ve sosyal/fiziki yıkım projelerine 

dönüĢmektedir (Halkevleri, 2008: 283). 

Tekeli, her dönüĢümün toplumdaki insanların yaĢadığı yerleri değiĢtirmesine 

neden olduğuna, genellikle de toplumun ezilen kesimlerinin daha kötü koĢullardaki 

bir yaĢama itildiğine iĢaret etmektedir. Kentlerde uygulanan her dönüĢüm projesi 

kentsel mekânda rant yüzeylerinin yeniden biçimlenmesine neden olmakta ve bu 

yeniden biçimlenmede kaybedenler genellikle toplumun güçsüz kesimleri olmaktadır 

(2003: 6-7). Günümüz toplumlarında pek çok kent oldukça hızlı bir biçimde 

küreselleĢme sürecine eklemlenme kaygıları ile dönüĢtürülmekte ve bu dönüĢüm 

sürecinde oldukça dar bir kesimi oluĢturan sermaye karĢısında toplumun geniĢ 

kesimlerini barındıran kaybedenler, yerinden edilenler ve mekânsızlaĢan aileler ve 

bireyler ortaya çıkmakta; toplumsal eĢitsizlikler keskinleĢerek mekânsal ayrıĢma ve 

dıĢlanma eğilimleri artmaktadır (ġengül, 2000b: 129; Urry, 1999: 103; Enlil, 2003: 

84). 

Günümüzde kentlere yönelik geliĢtirilen plan ve uygulamalar tüm kent 

toplumunun değil, küçük bir kentsel topluluğun çıkar ve taleplerine yönelik olarak 

geliĢtirilmektedir. Bu durum ise kentlerde mekânsal ve toplumsal ayrıĢmaları 

körüklemektedir (ġahin, 2001: 667). Kentsel nüfus özellikle de kentlerdeki alt gelir 

grupları ve yoksul kesimler, küresel kentlerde yaĢanan kutuplaĢma ve ayrıĢmanın 

ortaya çıkardığı maliyetleri yani küreselleĢmenin sosyal bedelini ödemek zorunda 

kalmaktadır. Bu kesimlerin yaĢadıkları eski kent merkezleri ve gecekondu alanları 

kentsel rant peĢinde koĢan yerli ve yabancı sermayenin hedefi haline gelmekte, bu 

kesimler yaĢadıkları alanları terke zorlanmakta ve yaĢam alanlarına lüks konut

192 

alanları, iĢ/alıĢveriĢ merkezleri, plazalar vb inĢa edilmektedir (Dinçer, 2000: 132- 

133). Kentsel alanlara piyasa ve toprak rantı odaklı müdahaleler kentlerde mekânsal 

farklılaĢmalara ve kutuplaĢmalara yol açmaktadır. Üst ve orta sınıflar etrafı çevrili 

lüks konut alanlarına ve korunaklı alıĢveriĢ merkezlerine yerleĢirken; yoksul ve 

marjinal gruplar ise evsiz barksızlığın yeni boyutlarıyla baĢ baĢa kalmaktadır 

(Harvey, 1999: 96). 

5.6. Kentsel DönüĢüm Olgusuna Genel Bir BakıĢ 

Kentsel dönüĢüm projelerinin her ne kadar demokratik, hakçalığı ve 

katılımcılığı temel aldıkları iddia edilen projeler oldukları iddia edilse de bu projeler 

bünyesinde önemli çeliĢkiler barındırmaktadır. Bu çeliĢkilerden en önemlisi hak 

sahipliği konusundadır. Projelerle vatandaĢların barınma sorunu mülkiyet temeline 

indirgenmekte, yaĢam alanlarına ve biçimlerine yapılan müdahale göz ardı 

edilmektedir. Diğer taraftan kimlerin hak sahibi olduğu bir baĢka sorundur. 

Ġfadelerden tapu sahibi kesimlerin hak sahibi olarak değerlendirildikleri anlaĢılırken; 

kiracılar ve alanda ticaretle uğraĢan kesimden, okul, hastane vb kamusal hizmet 

sunulan birimlerden hiç bahsedilmemektedir. Bu alanlarda iĢ yaparak geçimlerini 

sağlayan kesimlerin mağduriyetleri ve kiracı olarak ikamet edenlere yönelik herhangi 

bir açıklama yapılmamaktadır. KuruluĢ süreci itibariyle hemĢehrilik, akrabalık gibi 

“tanıĢ olma” etkenleriyle geliĢen bu alanlar, bu yapıları itibariyle ya çok düĢük kira 

bedelleri ile barınma olanağı sağlamakta çoğu kez de bir tanıĢın evinde bedelsiz 

oturma olanağı sunmaktadır. Bu kesimlerin kentin herhangi bir alanında yakın 

koĢullarla dahi barınmaları neredeyse imkânsızdır. Ancak bu kesimlere yönelik 

herhangi bir uygulama söz konusu değildir. Kentsel dönüĢüm projeleri zaten var olan 

bir hakkı vatandaĢın elinden almakta, sürecin meĢruiyetini ise yeni konutlar verme 

söylemiyle sağlamaktadır. Her ne kadar yeni konutların küçük taksitlerle uzun vadeli 

olarak ödeneceği ifade edilse de dönüĢüm alanlarında yaĢamakta olan kesimlerin bu 

taksitleri ödeyecek sosyo-ekonomik koĢullarının olup olmadığı dikkate 

alınmamaktadır. DönüĢüm sürecinde kullanılan baĢka bir alana taĢıma yöntemi 

kentlileri kentin dıĢına itmektedir. Diğer yandan yerinde dönüĢüm yöntemi 

uygulanabilse de, uzun vadede alanın sosyo-ekonomik yapısında ortaya çıkabilecek 

değiĢim nedeniyle vatandaĢların bölgeyi terk etmeleri söz konusu olabilecektir.

193 

Kısaca ifade etmek gerekirse her iki yöntem de sonuçları itibariyle soylulaĢtırmaya 

yol açabilecekken, bu riske karĢı herhangi bir önlem alındığı görülmemektedir. 

Projelere yönelik yasal metinlerde belki de en önemlisi olan ancak bir iki cümleyle 

geçiĢtirilen kamulaĢtırma yöntemi ile vatandaĢlara kısaca ya anlaĢ ya anlaĢ 

denilmektedir. Yürütmeye her ne pahasına olursa olsun alanı boĢaltma yetkisi veren 

bu yöntem vatandaĢları tedirgin etmekte ve tüm haklarını kaybetme korkusu ile 

anlaĢmak zorunda kalmalarına yol açmaktadır. Bu süreçte küçük taksitlerle uzun 

vadeli Ģekilde borçlandırılacak olan vatandaĢların büyük bir çoğunluğu bu taksitleri 

ödeyemeyecekleri gerçeğinden hareketle anlaĢma sırasında evlerine biçilen değer 

karĢılığı nakit bedeli almaktadırlar. Yeni konutlardan edinemeyen, eski ve sahibi 

oldukları konutlar da dönüĢüm kapsamında ellerinden alınan vatandaĢlar ciddi bir 

barınma sorunuyla karĢı karĢıya kalmaktadırlar. Bunun da ötesinde yaĢanabilir, 

sağlıklı, çağdaĢ konut sahibi yapma hedefiyle ortaya çıkan TOKĠ varsaydığı 

hedeflere ulaĢamamıĢ olmaktadır. Evlerinden olan vatandaĢların yine/yeni 

gecekondular inĢa etmesi oldukça olası bir durumdur ve kimilerince sorun olarak 

görülen gecekondu bölgeleri yok edilmemekte, gecekondu alanları yer değiĢtirmiĢ 

olmaktadır. 

AĢağıdaki alıntı kentsel dönüĢüm/yenileme projelerinin genel karakterini 

ortaya koyar niteliktedir: 

“Sözde yerini alacakları yoksul mahallelerinden daha kötü birer 

suç, vandalizm ve genel toplumsal umutsuzluk odağı haline gelen sosyal 

konut projeleri. Gerçek birer sıkıcılık ve toplumsal kontrol harikası olan, 

kent yaĢamının her tür canlılığına ve hayatiyetine karĢı titizlikle korumuĢ 

orta gelirliler için konut projeleri. Ahmaklıklarını yavan bir vülgerlikle 

hafifleten ya da hafifletmeye çalıĢan lüks konut projeleri. Ġyi bir kitabevine 

tahammül edemeyen kültür merkezleri. Gezinecek baĢka yer bulamayan 

serseriler dıĢında herkesin gitmekten kaçındığı kamusal merkezler. 

Altkentlerin standartlaĢmıĢ mağaza zinciri alıĢveriĢinin donuk taklitleri 

olan alıĢveriĢ merkezleri. Hiçbir yerden baĢlayıp herhangi bir yere 

gitmeyen ve kimsenin gezmeye çıkmadığı gezinti yerleri. Kentlerin 

bağırsaklarını deĢen çevre yolları. Bu, kentleri yeniden inĢa etmek olamaz. 

Bu kentlerin yağmalanmasıdır” (Jacobs 1961‟den aktaran Harvey, 

1999: 93).

194 

Kentlerin ortaya çıkıĢında ekonomik etkenler belirleyici olsa da kentlerin esas 

olarak insanların yaĢam alanı olduğu gözden kaçırılmamalıdır. Bu nedenle kentlere 

yönelik alınacak her karar ve hayata geçirilecek her uygulamada yaĢam alanları ve 

bu alanların sakinleri gözetilmek durumundadır. Sistem kendi geliĢim sürecine 

zamanında yaptığı katkılar ve sağladığı avantajlar nedeniyle, bir bakıma kendi 

oluĢturduğu gecekondu bölgelerini yıkma, sakinlerini kentin dıĢına itme ve bu 

alanları sermayenin rant kaynağına dönüĢtürme hakkına sahip değildir (Aksu Kaya 

vd., 2007: 156). Nasıl ki gecekonduların zaman içinde dönüĢüme uğramıĢ oldukları 

ve gecekondu bölgelerinde artık gecekondu sayılamayacak yapıların yoğunlaĢmıĢ 

olduğu bir gerçekse; gecekondu mahallelerinin kendi geliĢim süreçlerinde ortaya 

çıkan sosyo-mekânsal iliĢkilere sahip olduğu da tartıĢılmaz bir gerçekliktir. Kentsel 

dönüĢüm projeleri ile konutlarına müdahale edilecek olan insanların aynı zamanda 

hayatlarına da müdahale edilecek ve bu insanlar yaĢamlarını farklı alanlarda yeniden 

kurmak zorunda kalacaklardır (Akgün ve Karademir, 2007: 179). Günümüz 

kentlerinde en çok ihtiyaç duyulan Ģey; kamu yararını merkeze alan ve buna göre 

katılım sürecini örgütleyen yeni bir düĢünme biçimidir. Aksi takdirde kentsel 

mekânlar kamunun değil çeĢitli çıkar gruplarının lehine olacak Ģekilde sürekli 

yıkılacak ve yeniden inĢa edilecektir (Aslan, 2007b: 206). Sermayenin talep ve 

beklentilerine göre Ģekillendirilen kentsel mekânlar küçük bir azınlığın karĢısında 

büyük kalabalıkların kaybı pahasına ve göz göre göre müdahalelere uğruyorlarsa 

günümüz kent politikaları tekrar gözden geçirilmelidir. Kentsel mekânı ekonomik bir 

öğe ve meta olarak değerlendiren ve kentlileri yok sayan anlayıĢ devam ederse ne 

yazık ki Engels‟in yıllar önce dile getirdiği vurgu uzun yıllar güncelliğini 

koruyacaktır: 

“Bir insan, bir baĢkasına ölüme yol açan bedensel bir zarar verdiği 

zaman buna adam öldürme diyoruz; saldırgan vereceği zararın öldürücü 

olduğunu önceden biliyorsa o zaman buna cinayet diyoruz. Ama toplum, 

yüzlerce proleteri, çok erken yaĢta doğal olmayan bir ölümle yani kılıç ya 

da kurĢunla ölüm gibi zorba yollardan ölümle karĢı karĢıya geleceği bir 

konuma koyduğu zaman, toplumun o yaptığı bir bireyin yaptığı gibi ve 

aynı kesinlikle cinayettir; toplum binlerce insanı yaĢamın gereklerinden 

yoksun bıraktığı, içinde yaĢayamayacakları konumlara soktuğu- kaçınılmaz 

sonuç olan ölüm gelinceye dek o koĢullarda kalmaya yasanın güçlü

195 

elleriyle zorladığı- bu binlerce mağdurun yok olacağını bildiği ve gene de 

bu koĢulların sürmesine izin verdiği zaman, toplumun o yaptığı, bir bireyin 

yapığı gibi ve aynı kesinlikle cinayettir; örgütlü, kasıtlı cinayettir; hiç 

kimsenin kendisini savunamadığı bir cinayettir; kimse katili görmediği için 

cinayet gibi cinayettir, çünkü suç bir Ģeyi yapmaktan çok yapmamanın 

sonucudur. Ama cinayettir” (Engels, 1997: 152-153).

196 

ALTINCI BÖLÜM 

KÜRESELLEġME SÜRECĠNDE ĠSTANBUL 

Ekonomik yapı kentlerin mekânsal biçimlenmesinde en temel etkendir ve 

ekonomik yapıda ortaya çıkan değiĢimler, kentlerin geçirdiği mekânsal dönüĢümlerin 

temel belirleyeni olmaktadır. Sanayi Devrimi sonrasında önemli ölçüde bir büyüme 

yaĢayan kentler, 20. yüzyılda özellikle de II. Dünya SavaĢı sonrasında yaĢanan 

yapısal dönüĢümlerden de etkilenmiĢlerdir. Hâkim ekonomik sistemin, küreselleĢme 

adı altında dünyaya damgasını vurmaya baĢladığı 1980‟li yıllarla birlikte ise, 

özellikle büyük kentlerde küreselleĢme sürecine paralel mekânsal yansımalar ortaya 

çıkmıĢtır (Uysal, 2003: 68). Ulus devlet sınırlarını aĢan iliĢki ağlarının ortaya 

çıkması, kentlerin konumlarında da önemli değiĢikliklerin yaĢanmasına neden 

olmaktadır. Önceleri ulus devletler arasında gerçekleĢen sermaye, mal, hizmet ve 

bilgi akımlarının çoğu günümüzde kentler arasında gerçekleĢmektedir. KüreselleĢme 

ile birlikte kentlerin konumlarını belirleyen iliĢkiler hızla değiĢmiĢ, bazı kentler hızla 

yükselirken bazıları da hızlı bir düĢüĢ sürecine girmiĢtir. Bu süreç kentleri 

tanımlayan temel niteliklerin değiĢmesine yol açmıĢ ve bu nitelikler; kentlerin 

sundukları servis, iletiĢim, haberleĢme vb olanaklar çerçevesinde tanımlanır hale 

gelmiĢtir. Diğer yandan küreselleĢme, kentler arasında yarıĢı hızlandırmıĢ ve kentlere 

yeni ekonomik, politik ve kültürel roller yüklemiĢtir (IĢık, 1999: 280). 

1980‟li yıllarla birlikte dünya genelinde hızla yayılan neoliberal küreselleĢme 

sürecinde Türkiye‟de ithal ikamesine dayalı üretim modeli yerine piyasa aktörlerinin 

öncülüğünde ihracatı destekleyen bir ekonomi modeli benimsenmiĢ ve küresel 

pazarla etkileĢim artmıĢtır. Ekonomik yapıda yaĢanan bu değiĢimden en çok 

etkilenen kent Ġstanbul olmuĢtur. Ülkenin en önemli kenti konumundaki Ġstanbul 

küresel sermaye için çekici bir kent haline gelmiĢtir. Bu süreçte emek yoğun sanayi 

kentin dıĢına çıkarılırken (itilirken), teknoloji yoğun hizmetler sektörü kent 

merkezine yerleĢmeye baĢlamıĢtır (Uzun, 2002: 40). Türkiye‟nin 1980 sonrası 

kentleĢme sürecinde yaĢanan değiĢim “küçük sermayenin kentinden büyük 

sermayenin kentine geçiĢ” olarak ifade edilmektedir. Bu ifade, büyük sermaye

197 

kesimlerinin kentsel alanlara olan ilgisindeki artıĢı ortaya koymaktadır (IĢık ve 

Pınarcıoğlu, 2003: 128). 

1980 sonrası dönemde neoliberal anlayıĢın hâkim hale gelmesi ve ithal 

ikameci sanayileĢmenin yerini dıĢa açık ihracatı teĢvik eden sanayileĢmenin 

almasıyla birlikte, üretime dönmeyen önemli miktarda sermayenin finans 

piyasalarından sonra yöneldiği alan kentsel rant ve tüketim alanları olmuĢtur. Bu 

döneme damgasını vuran neoliberal yeniden yapılanma ve dıĢa açılma gibi yeni 

birikim tarzı, sermayeyi kentleĢmeden doğan rantlardan pay almaya yönlendirince, 

ortaya kentlerin sermaye birikiminin sömürülme aracı ve meta olarak görüldüğü bir 

kentleĢme çıkmıĢtır (Doğan, 2007: 54-55). 

Gerek geliĢmiĢ gerekse geliĢmekte olan ülkelerin kentlerinde kentleri 

yönetenler küreselleĢme söyleminin iĢaret ettiği ekonomik baĢarıyı yakalamak, 

sermayeyi çekmek, uluslararası bir turizm, ticaret, kültür, değiĢim ya da finans 

merkezi olabilmek için gerekli yapısal çevreyi ve altyapıyı oluĢturmak adına ardı 

ardına kentsel projeler geliĢtirmektedirler. Kentlerin pazarlanması, bir ülkenin 

küresel ekonomide yarıĢmacılık kapasitesini arttırmak adına önemli addedilmektedir. 

Kentler kapitalist toplumdaki herhangi bir diğer meta gibi paketlenen, reklâmı 

yapılan ve pazarlanan bir meta haline gelmektedir (Öktem, 2006: 56). Kentlerin 

metalaĢtırılması doğrultusunda, dünya genelinde birçok kentte, devletin küçültülmesi 

ve piyasa süreçlerinin egemen hale gelmesine paralel olarak, kentsel kamusal 

yatırımların da azaldığı ve kentlerin piyasa süreçlerine dâhil edildiği görülmektedir 

(KurtuluĢ, 2005: 742). 

KüreselleĢme sürecinde Türkiye‟de de hemen hemen tüm dünya ülkelerinde 

olduğu gibi neoliberal uygulamalar hayata geçirilmiĢtir. Bu doğrultuda 

kentsel/kamusal hizmetlerde devlet sorumluluğu azaltılmaya çalıĢılmıĢ, merkezden 

yerele yetki devrini içeren uygulamalar hayata geçirilmiĢtir. Küresel sistemde 

devletten çok kentlerin aktif özneler haline gelmesine paralel olarak, Türkiye‟de de 

küresel arenada söz sahibi olabilmek adına Ġstanbul ön plana çıkarılarak, kenti 

küresel sermaye açısından cazip kılma çabaları günümüzde de devam eden bir 

biçimde yoğunluk kazanmıĢtır.

198 

6.1. 1980 Sonrası Dönemde Türkiye’de YaĢanan DönüĢüm ve Kentler 

Türkiye, büyüme ve bölüĢüm politikaları açısından 1980‟li yıllar itibariyle 

önemli bir dönüĢüm geçirmiĢtir. Küresel süreçlere eklemlenme çabaları çerçevesinde 

benimsenen, IMF ve Dünya Bankası‟nın öncülüğünde yürütülen ve denetlenen iktisat 

politikaları bu dönemde hayata geçirilmiĢtir. (Ergun, 2005: 1). 1970‟lerde yaĢanan 

kriz ve küresel anlamda artan rekabet karĢısında, kapitalist ülkelerde baĢlayan üretim 

sürecinin küreselleĢmesi eğilimi dünya genelinde dıĢa dönük rekabetçi büyüme 

stratejisini ortaya çıkarmıĢtır. Bu süreçte ulus devletler kapitalist toplumsal iliĢkileri 

yeniden düzenleyici bir rol üstlenmiĢler ve dönüĢen sermaye birikim süreçleriyle 

etkileĢim içinde coğrafi örgütlenmelerini yeniden yapılandırmaya baĢlamıĢlardır. 

Türkiye‟de hayata geçirilen yapısal uyum programları ve kamu yönetimi reformu 

gibi düzenlemeler de kaynak ve kararların yerelleĢmesi ve toplumsal iliĢkilerin bu 

ölçekte biçimlenmesi konusunda önemli adımlar olmuĢlardır (Gülöksüz, 2005: 432). 

1980 sonrası dönem küreselleĢmenin de etkisiyle merkezi yönetimlerin ve 

ulus devletlerin sorgulandığı ve yönetim yapılarının yeniden gözden geçirildiği bir 

süreç olagelmiĢtir. 1970‟li yıllarda sosyal devletin iĢlevselliği ve etkinliği 

tartıĢılmaya baĢlanmıĢ, 1980‟lerden itibaren de merkeziyetçi ulus devlet modelleri, 

kamu yararını sağlama ve kamu hizmetlerini sunma yöntemleri ve sistemleri 

konusunda ciddi biçimde sorgulanmıĢ ve önemli dönüĢümler geçirmiĢlerdir. Gerek 

ülkemizde gerekse dünya genelinde ardı ardına baĢlatılan yönetimde reform 

çalıĢmaları; “merkezi hükümeti aĢırı yüklenmiĢlikten ve borçlanmıĢlıktan kurtarmak, 

kaliteli, hızlı ve verimli hizmet üretmek, yerel yönetimleri daha güçlü hale getirmek 

ve mal ve hizmet üretiminde piyasanın daha fazla kullanılabilmesini sağlamak” 

kaygılarını taĢımaktadır. Ülkemizde de Özal döneminden itibaren piyasa aktörlerinin 

önünü açma çabalarında en kapsamlı giriĢim mevcut hükümetin iktidara gelmesiyle 

birlikte gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu dönemde merkezi yönetimin görev alanları ve ölçeği 

yeniden belirlenmiĢ ve merkezi-yerel yönetim iliĢkileri yeniden düzenlenmiĢtir (Gül, 

2005: 39). 

1980 sonrası dönemde küreselleĢmenin etkisiyle kamu yönetimi anlayıĢında 

önemli değiĢimler yaĢanmıĢtır. Bu dönemde yaĢanan değiĢim temelde; “devletin 

küçültülmesi ve etkinleĢtirilmesi ile merkeziyetçilikten uzaklaĢma eğilimi” ni

199 

taĢımaktadır. Özellikle merkeziyetçilikten uzaklaĢma yönündeki eğilimler, kamusal 

mekanizmalardaki değiĢimin en belirgin çizgisini temsil etmektedir. Dolayısıyla 

kamu yönetimi sistemlerinde görülen değiĢimin temelinde yer alan desantralizasyon 

olgusunun üzerinde önemle durulması gerekmektedir (Parlak, 2003: 373). 

Desantralizasyonun temelinde verimlilik ve etkinlik sağlama arayıĢlarının yanında, 

hizmeti halka yaklaĢtırma ve demokratik yönetime ulaĢma düĢüncesi bulunmaktadır 

(Özer, 2005: 213). Ġngilizce kökenli bir kavram olan desantralizasyona karĢılık 

Türkçede âdem-i merkeziyetçilik kullanılmaktadır. Kavram özünde merkeziyetçilik 

kavramının karĢıtı bir anlama sahiptir. Merkeziyetçiliğin karĢıtı olmak, merkezde 

örgütlenmiĢ devlet ya da hükümetten bir biçimde değiĢen ölçütlerde özerk olmayı 

içermektedir. Bu özerk olma, hükümet örgütlenmesinin kendi hiyerarĢik yapısı içinde 

olabileceği gibi, devlet örgütlenmesi içinde kalarak ama merkezi hükümet 

örgütlenmesinin dıĢında, yerinden yönetim ilkesine göre, yerel ve ortak 

gereksinimleri karĢılamak için örgütlenme biçiminde de olabilmektedir. Ayrıca, 

devletin, merkezi yönetimin ya da yerel yönetim birimlerinin tamamen dıĢında, 

serbest piyasa mekanizması içinde ya da anayasal hak ve özgürlükler çerçevesinde 

kurulan iktisadi iĢletmeler, dernekler, hükümet dıĢı örgütler, sivil toplum kuruluĢları 

vb. Ģeklinde de gerçekleĢebilmektedir. Genel olarak âdemi merkeziyetçilik, gücün ve 

kaynakların yönetim yapısı içinde veya kamusal yönetiĢim alanında dağıtımı ya da 

yeniden dağıtımı olarak ifade edilmektedir (Gül ve Özgür, 2004: 163-164). 1990‟lı 

yıllarda hız kazanan yönetimde yeniden yapılanma çabaları, 3 Kasım 2002‟de göreve 

gelen güçlü tek parti hükümeti ile birlikte yeni bir ivme kazanmıĢtır. Yeni hükümet 

yaptığı ve yapmayı öngördüğü düzenlemelerle, kamu yönetiminin ve devletin rolünü 

özel ve sivil sektör lehine, merkezi yönetimin gücünü de yerel yönetimler lehine 

değiĢtirme çabasına giriĢmiĢtir (Gül ve Özgür, 2004: 191-192). 

Kamu yönetimi reformu ile merkezi yönetim piyasayı düzenleme ve büyütme 

iĢlevini, yerel yönetimler de sermayenin ve emeğin yeniden üretimi iĢlevlerini 

üstlenmektedirler. Bu doğrultuda yerel yönetimin düzenlediği yerel ekonomik 

kalkınma ön plana çıkmaktadır. Yönetsel alt birimlerin küçülmesi ve kamu yatırım 

ve hizmetlerinin yerelleĢmesinde somutlaĢan yerel kalkınma paradigması, her 

bölgenin rekabetçi bir çerçevede kendi büyüme potansiyelini harekete geçirmesi savı 

üzerine temellenmektedir. Böylelikle farklı birikim ve potansiyellere sahip yerel

200 

birimlerin, yerel kalkınma paradigması doğrultusunda ulusal ölçekteki politikalarla 

sınırlanmaktan kurtulacakları ileri sürülmektedir. Bu dönüĢüm yerel yönetimlerin 

piyasa mantığıyla hareket etmesini öngören anlayıĢla birleĢince, yerelleĢme sürecinin 

sermaye birikimi önündeki kamusal engelleri azaltması ya da ortadan kaldırması 

sonucunun ortaya çıkacağı ifade edilmektedir. Kamu hizmetlerinin piyasalaĢması ve 

kamunun elindeki varlıkların özelleĢtirilmesine yönelik düzenlemeler; özel sektörün 

yatırım alanlarını geniĢletirken, yönetiĢimle ilgili düzenlemeler sermayenin yerel 

yönetimlerle pazarlık yapabilmeleri için formel bir zemin yaratmaktadır (Gülöksüz, 

2005: 431-432). 

Türkiye‟de devletin ve kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması çabaları, 

ağırlıklı olarak devletin piyasadaki ve toplumdaki rolünün sınırlandırılması 

niteliğindedir. Bu sınırlandırma devletin görev, yetki ve sorumluluklarının yerele, 

sivil topluma, piyasaya ve ulus üstü kuruluĢlara devri Ģeklinde neoliberal anlayıĢ 

çerçevesinde gerçekleĢtirilmeye çalıĢılmaktadır (Sallan Gül ve Gül, 2004: 108). 

1980‟li yıllarla birlikte gerek siyasal gerekse ekonomik alanda önemli 

dönüĢümler yaĢanmıĢtır. Bu dönemde ulus devlet merkezli geliĢme stratejilerinin 

yerini küresel ölçekte tanımlanan ve desteklenen dıĢa açık büyüme stratejileri almaya 

baĢlamıĢtır. Kentsel sorunların merkezinde yer alan emeğin yeniden üretiminin, 

yerini yerel ekonomik büyümeye bırakması kentsel alanda ortaya çıkan en önemli 

değiĢimlerden biri olmuĢtur. Sosyal devlet harcamalarının kısılmaya ve devletin 

etkinlik alanlarının daraltılmaya baĢlandığı bu dönemde; devlet kentsel alandan 

çekilmese bile, önceliklerini kentsel ekonomik büyümeye yönelik olarak sermaye 

grupları lehine müdahaleye vermiĢtir. Bu geliĢmelere paralel olarak, yerel 

yönetimlerin güçlendirilmesi ve merkezin yetkilerinin önemli ölçüde yerele 

devredilmesi/yerinden yönetim anlayıĢı benimsenmiĢtir (ġengül, 2005: 125). Bu 

doğrultuda yerinden yönetim anlayıĢının; kentsel merkezlere yeniden canlılık 

kazandıracak kentsel politikalara zemin oluĢturacak yeniden yapılandırma 

stratejilerinin en önemli bileĢeni olduğu ileri sürülmüĢtür (Eliçin, 2005: 224). 

1980 sonrası dönemde Türkiye‟de, sermaye hareketini hızlandırmaya çalıĢan 

kurumlara yapısal uyumu amaçlayan uygulamalar hayata geçirilmiĢtir. Bu dönemde 

devletin küçültülmesi söylemiyle birlikte devlet eğitim, sağlık, barınma, sosyal

201 

güvenlik gibi toplumsal yeniden üretime ait temel kamu hizmetlerini piyasa 

aktörlerine bırakmaya baĢlamıĢtır (Erder, 1998: 110). Yeniden üretime ait 

hizmetlerin piyasaya bırakılmasına paralel olarak kentsel yenileme/dönüĢüm 

politikaları da piyasa süreçlerinde Ģekillenmeye baĢlamıĢtır. Bu süreçte kent 

planlamanın rolü ekonomik verimliliğin arttırılmasına odaklanmıĢ ve kentlerin 

sermayenin taleplerini karĢılayacak biçimde yeniden yapılanması ve 

yarıĢabilirliklerinin arttırılması temel hedef haline gelmiĢtir. Kentlerin sermayeyi 

çekebilmeleri için gerekli uygulamaları içeren politika ve projeler bu dönemde 

öncelikli hale gelmiĢtir (Kalkan vd, 2005: 797). Yakın dönemde hayata geçirilen 

yasal düzenlemelerin yerel yönetimler, sosyal güvenlik ve iĢ hukuku alanlarında 

yoğunlaĢması, toplumsal anlamda nasıl bir değiĢim yaĢanacağını net bir biçimde 

gözler önüne sermektedir. Ardı ardına hayata geçirilen bu düzenlemeler ile neoliberal 

politikaların önündeki engeller bütünüyle kaldırılmaya çalıĢılmaktadır. Sağlık, 

eğitim, istihdam, barınma, kentsel altyapı ve sosyal güvenlik gibi toplumsal 

hizmetler aynı zamanda sosyal devletin temel hizmetleridir. Kentsel alanlarda daha 

yoğun ihtiyaç duyulan bu hizmetler, ülkemizde tüm sosyal sınıfları kapsayacak kadar 

geliĢtirilememiĢ iken, günümüzde piyasalaĢtırılarak kamusal-toplumsal niteliğini de 

yitirmektedir (ġen, 2007b: 61-62). Kamu yönetiminde ve yerel yönetim anlayıĢında 

yapılan reform çalıĢmaları, ulus devletin çatısı altında bir yerelleĢme ya da yerel 

yönetimlerin güçlendirilmesini amaçlamaktan çok, devlet aygıtının ve kurallarının 

tasfiye edilmesini hedeflemektedir. Bu süreçte, sözde özerk ve özgür yerel 

yönetimlerin, küresel sermayeyi çekebilmek adına bir yarıĢa dâhil olmaktan baĢka 

seçenekleri kalmamaktadır (Keskinok, 2006: 19). 

Sermayenin kentsel alanlara yönelmesi karĢısında ulus devletlerin yöneldiği 

politika, ihtiyaç duyulan altyapıyı geliĢtirmek ve sermayeye hareket serbestliği 

sağlayacak yasal/yönetsel boĢlukları doldurmak olmuĢtur. Bu süreçte yarıĢan 

yerellikler ve yerellikler üzerinden kalkınmayı temel alan mekâna iliĢkin stratejiler 

geliĢtirilmiĢtir. Bu doğrultuda hizmette yerellik ve yerel özerkliğin sınırlarının 

geniĢletilmesine iliĢkin tartıĢma ve uygulamalar kamu politikasının gündeminde 

yoğun biçimde yer almaya baĢlamıĢtır (Doğan, 2005: 24). 

1980‟li yılların ortalarından itibaren gerçekleĢtirilen yerel yönetim 

reformlarının en önemlilerinden biri kent planlama yetkilerinin neredeyse bütünüyle

202 

yerel yönetimlere devredilmesi olmuĢtur. Ancak günümüzde yerel yönetimlerin artan 

yetkilerine bağlı olarak ortaya koydukları planlama ve uygulama pratikleri; hukuki 

olsa bile meĢruiyetten yoksun, haksız, kamu yararını ikinci plana atan (çoğu kez hiç 

gözetmeyen), sivil toplumu ve halkı dikkate almayan, piyasa odaklı ve sermayeyi 

kayırıcı müdahaleler olma özelliği taĢımaktadır (Eliçin, 2005: 223). 

Türkiye‟de kent planlamasına iliĢkin yetkilerin yerel yönetimlere devri 

anlayıĢı, neoliberal ekonomi politikalarının hayata geçirildiği ve dıĢa bağımlı geliĢme 

stratejilerinin benimsendiği dönemde ortaya çıkmıĢtır. Bu dönemde hayata geçirilen 

reform ve uygulamaların en önemli sonuçlarından biri, kentsel alanların/hizmetlerin 

sermaye ve aktörlerine açılması ile ulaĢılabilirliğinin kolaylaĢtırılması olmuĢtur 

(Erkip 2000‟den aktaran Eliçin, 2005: 229). 

1980 sonrası dönemde baĢlayan ve yakın dönemde somut karĢılığını 

fazlasıyla bulan ülke yönetiminde yerinden yönetimin ağırlığının arttırılması fikri, 

sermaye çevrelerince de ısrarla vurgulanmaktadır. YerelleĢme bu doğrultuda; 

merkezi devlet aygıtının ekonomik-toplumsal etkinlik alanlarının daraltılarak 

küçültülmesi çabası olarak değerlendirilebilir (Doğan, 2005: 78). Devletin etkinlik 

alanlarının daraltılmasına ve ulusal kalkınmacılığın yerine yerellikler üzerinden 

kalkınma anlayıĢının getirilmesine çalıĢılmaktadır. Bu anlayıĢ ise; yerelliklerin 

geliĢmek için toprak, emek, sermaye açısından sahip oldukları avantaj ve 

potansiyellerini harekete geçirerek, ulusal-küresel sermayeyi kendi yerelliklerine 

çekme çabasının ortaya çıkmasına neden olmaktadır (Doğan, 2005: 81). 

Türkiye‟de de kamu yönetiminin yeniden yapılandırılması 1980 sonrasında 

hız kazanmıĢ ve “merkezi yönetimi aĢırı yüklenmiĢlikten ve borçlanmıĢlıktan 

kurtarmak, kaliteli, hızlı ve verimli hizmet üretmek, yerel yönetimleri daha güçlü 

hale getirmek ve mal ve hizmet üretiminde piyasanın daha fazla kullanılabilmesini 

sağlamak” gibi amaçlarla 2002 yılında iktidara gelen AKP hükümeti döneminde 

yeniden yapılanma adına uygulamalar ardı ardına hayata geçirilmiĢtir. Bu 

uygulamalarda temel hedefin, devletin sosyal devlet ve kamusal hizmetler alanındaki 

sorumluluklarının azaltılarak, merkezi yönetimin yerel yönetim, sivil toplum ve 

piyasa lehine küçültülmesi olduğu görülmektedir (Gül, 2005: 39-40, 49; Gül, 2008: 

114).

203 

Özellikle 2000 sonrasında hızlanan yerel yönetimlerde reform yapma 

çabalarında sıklıkla kullanılan demokratiklik ve etkinlik gibi kavramlar; baĢta Dünya 

Bankası ve IMF olmak üzere uluslararası örgüt ve mali kuruluĢların, yerel ve küresel 

sermaye ile onların yereldeki sivil toplum örgütlerinin ve devletin bürokratik 

kurumlarının reforma iliĢkin olarak yayınlamıĢ oldukları tüm metinlerdeki hâkim 

küresel dilin özünü ifade etmektedir (Alada, 2008: 291). Bir diğer ifadeyle sıklıkla 

kullanılan bu kavramların içi boĢaltılmakta ve sermayenin serbestçe dolaĢımına 

olanak sağlanması amaçlanmaktadır (BeĢiktepe, 2007: 51). 

1970‟lerin sonlarından itibaren, özellikle de 80‟li yıllarla birlikte neoliberal 

politikaların egemen hale gelmesiyle birlikte ulus-devlet ve onun tüm uygulamalarıaraçları 

yoğun eleĢtiri ve baskı altında kalmıĢ, ulus-devletin ve dolayısıyla 

merkezden yönetimin halkın ihtiyaçlarını karĢılamaktan uzak olduğu ve devlet 

yapılanmalarında değiĢiklikler yapılması gerektiği, özellikle geliĢmiĢ ülkeler ve 

Dünya Bankası, IMF, AB vb kuruluĢlarca dikte edilmeye baĢlamıĢtır (Ergun, 2009: 

817). Özellikle 1980 sonrası dönemde IMF ve Dünya Bankası tarafından azgeliĢmiĢ 

ülkelere yapısal uyum programı adı altında sunulan (boyun eğdirilen) ekonomi 

politikaları kentsel mekânları dönüĢtürürken kent yoksullarının sayısının da 

artmasına neden olmuĢtur. Yapısal uyum programlarının uygulanması sürecinde ilk 

olarak kamu harcamaları kısılmakta ya da farklı alanlara yönlendirilmektedir. Bu 

uygulama tek baĢına kentsel yaĢam standartlarının belirlenmesinden, kamu hizmeti 

ve kamu yararının anlamına kadar birçok olguyu derinden etkilemektedir (Ülkenli, 

2005: 160). 

Ulus devletin etkinlik alanlarını daraltmaya yönelik neoliberal anlayıĢ 

özünde, devletin refaha yönelik iĢlevlerinin ve kamu hizmeti üretme yeteneklerinin 

ortadan kaldırılmasını hedeflemektedir. YerelleĢme, yerelin güçlendirilmesi ve yerel 

yönetimlerin yeniden yapılandırılması gibi söylem ve uygulamalar; yerel 

yönetimlerin hizmet üretme kapasitesini arttırma projesi olmaktan çok, küresel 

sermayenin hareketini kolaylaĢtıran, zaman ve mekân kısıtlarını ortadan kaldırma 

giriĢimidir. Küresel sermayenin zaman/mekân kısıtlarından kurtulup serbestçe 

dolaĢması karĢısında yerele düĢen ise akıĢkan sermayeyi kendisine çekme çabasına 

yönelmesidir. Bu durum ortaya yarıĢan kentleri çıkartmaktadır. YarıĢan kentler; 

sermayeyi çekebilmek adına sahip oldukları doğal, tarihi, kültürel ve toplumsal

204 

değerlerden ekonomik gereklilik uğruna vazgeçme noktasına gelebilmektedir 

(Keskinok, 2000: 93; 2006: 65-66). 

BaĢta Dünya Bankası olmak üzere küresel sermayenin aktörleri arsa ve konut 

piyasalarını canlandırmayan projeleri eleĢtirmekte ve planlama etkinliklerinin 

sınırlandırılması gerektiğini ileri sürmektedirler. Bu çerçevede barınma, kentsel 

yoksulluk, çevre, altyapı vb sorunlar insan yaĢamını etkileyen sorunlar olmaktan çok; 

sermaye birikimini engelleyen problemler olarak görülmektedir (Keskinok, 2006: 

21). 1980 sonrası dönemde devlet aygıtında ortaya çıkan değiĢimlere paralel olarak 

kentlerin Ģekillenmesinde de değiĢiklikler ortaya çıkmıĢtır. Bu süreçte piyasa 

aktörlerinin talep ve beklentilerine göre Ģekillenen tüm yapılarda olduğu gibi, 

kentlere yönelik politikalarda da anlayıĢ/yaklaĢım değiĢikliği söz konusu olmuĢ; 

bütüncül planlama yerine lokal çözümler ve rantı temel alan projeler hayata 

geçirilmiĢtir (ÖzsavaĢçı, 2005: 21). Bu doğrultuda kentleri inĢaat ve rant piyasasına 

terk eden, kısa vadeli ekonomik kazançlar uğruna toplumsal değerleri gözetmeyen 

bir siyaset anlayıĢı yerleĢikleĢmiĢtir. Ülke ekonomisi üretim yerine arsa ve arazi 

spekülasyonlarından elde edilen rantlara bağımlı hale gelmiĢ; devlet aygıtının temel 

görevi de bu rantları korumak ve yeni rant alanları yaratmak olmuĢtur (Ekinci, 2005: 

53). 

1980 sonrasının keskinleĢen rekabet koĢulları içinde kentsel mekân küresel 

sermaye ve aktörlerinin talepleri doğrultusunda yeniden Ģekillendirilemeye 

baĢlamıĢtır. Bu doğrultuda yeni merkezi iĢ alanları, kongre merkezleri, prestijli konut 

alanları, lüks oteller, alıĢveriĢ merkezleri ve altyapı yatırımlarına ağırlık verilmiĢtir. 

Bu dönemde yaĢanan ekonomik yeniden yapılanma sürecinde; küresel ölçekte artan 

rekabet, merkezi-yerel yönetim iliĢkilerinin yeniden yapılandırılması, refah devleti 

anlayıĢının terk edilerek piyasa aktörlerinin etkin hale getirilmesi ve emlak eksenli 

yeniden canlandırma projelerine yönelinmesi ile birlikte, bütüncül planlama anlayıĢı 

yerini parçacı uygulamalara bırakmıĢ ve kentler küçük ölçekli yeni kentsel 

ekonomilerin mekân talepleri doğrultusunda Ģekillendirilmeye baĢlamıĢtır (Özdemir, 

2003: 388-389). 

KüreselleĢme sürecinde kentler ekonomik birikim iliĢki ağları içinde bir 

Ģekilde yer edinebilmek adına dünya kenti standartlarına gelebilmek adına

205 

dönüĢtürülmektedir. Bu süreçte planlama anlayıĢı terk edilmekte, kentsel mekân 

yeniden yapılandırılmakta ve sermayenin talep/tercih ettiği iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri, 

plazalar, oteller, eğlence merkezleri vb inĢa edilmektedir (Gökçen Dündar, 2003: 

210, 213). 

1970‟lerden itibaren özellikle de 1980 sonrasında neoliberal politikalar, gerek 

geliĢmiĢ gerekse de geliĢmekte olan ülkelerin kentsel alanlarında önemli dönüĢümler 

yaratmaya baĢlamıĢtır. Türkiye‟de de 1983 yılında neoliberal politikaları muhalefetin 

olmadığı bir ortamda serbestçe uygulayabilecek bir siyasi otorite iktidara gelmiĢtir. 

Ulusal kalkınma stratejisi açısından ithal ikameci stratejiden ihracata dayalı stratejiye 

geçiĢ olarak adlandırılan bu dönemde, yeni stratejinin kısa dönemde baĢarısız olması, 

kentsel alanların bir geliĢme sektörü olarak piyasa aktörlerine açılmasına neden 

olmuĢtur. Bu dönemde kentsel alanların tamamını metalaĢtıracak ve piyasa 

aktörlerine sunacak yasal/yönetsel düzenlemeler hayata geçirilmiĢtir. Buna paralel 

olarak yerel yönetimler imar planlaması konusunda geniĢ yetkilerle donatılmıĢ ve bu 

yetki geniĢliği, kayırmacılık iliĢkilerinin egemen olduğu bir siyasal düzlemde belli 

sınıfların lehine bir kentsel dönüĢüm sürecini baĢlatmıĢtır (KurtuluĢ, 2008: 316-317). 

Türkiye‟de 1980‟li yıllarda baĢlayan, 1990‟larda açıkça izlenen ve 2000‟lerde 

hâkim kentleĢme modeli olarak yerleĢen neoliberal kentsel yeniden yapılanma süreci 

yaĢanmaktadır. Dünya genelinde üretimin ve mekânsal yapıların yeniden 

biçimlendirildiği bu süreçte, Türkiye‟de kentsel mekân ve kentleĢme süreci, 

sermayenin doğrudan müdahaleleri ile yeni bir boyuta evrilmektedir. Bu yeni birikim 

sürecinde kentsel mekân devlet tarafından doğrudan düzenlemeler ve teĢviklerle 

sermayenin birikim alanı haline getirilmektedir (KurtuluĢ, 2008: 318). 

Türkiye‟de 1980 sonrası dönemde ekonomik yapıda yaĢanan neoliberal 

dönüĢüm, kentsel alanda kendini yansıtmıĢ değil, bizzat kentsel mekânın neoliberal 

birikim modeli içinde üretilmesiyle kendisini kurmuĢtur. Modern kentin, sanayi 

kapitalizminin kurucu unsurlarından biri olarak mekânın yeniden üretilmesi yoluyla 

ortaya çıkması gibi, neoliberal dönemde de kentsel mekân neoliberal anlayıĢ 

doğrultusunda kurucu bir öğe olarak yeniden üretilmektedir. Bu yeniden üretim 

sürecinde kentler hızla sanayi hizmetlerinden arındırılmakta ve üretim 

mekânlarından tüketim mekânlarına dönüĢtürülmektedir. Kentsel mekân bir yandan

206 

sermaye açısından çekici kılınabilmek için yeniden üretilmekte ve tarihi, kültürel, 

coğrafi özellikleri de devreye sokularak pazarlanmaktadır. Diğer yandan ise yerel ve 

küresel emlak pazarına sunulmak üzere yeni orta ve üst sınıflar için iĢ ve alıĢveriĢ 

merkezleri, lüks konut alanları inĢa edilmektedir. Kentlerin yeniden üretimi 

sürecindeki tüm bu giriĢimler merkezi ve yerel yönetimlerce hızlıca hayata 

geçirilmekte ve bu yönetimler kentsel mekânlarının yarıĢan kentler arasında üst 

sıralara yer alması için yoğun çaba sarf etmektedirler (KurtuluĢ, 2007: 28-29) . 

KüreselleĢmenin etkileri en belirgin biçimde kentler ve kentliler üzerinde 

hissedilmektedir. Günümüzde kent yönetim sisteminde, kent fiziksel mekânında, 

kentlilerin yaĢam tarzları ve tüketim alıĢkanlıklarında, ekonomik ve toplumsal yapı 

üzerinde yaĢanan değiĢimlerin çoğu küreselleĢme ile ortaya çıkan uygulamaların 

izlerini taĢımaktadır. Küresel tüketim kültürü anlayıĢından kentsel mekânlar da 

payını almakta; barınma, dinlenme, eğlenme ve çalıĢma mekânları günden güne 

tüketim ile özdeĢleĢtirilmektedir. 1980 sonrası dönemde Türkiye kentleri de küresel 

neoliberalizmden nasibini almıĢ ve tüketim odaklı mekânlara evrilmeye 

baĢlamıĢlardır (Kiper, 2004: 14-15). 

1980 sonrası dönem, Türkiye‟nin dünya ekonomik sistemi ile bütünleĢme 

çabalarına girdiği, dıĢ iliĢkiler ve dıĢ kaynak transferlerinin gündem geldiği bir 

dönem olmakla birlikte ülkede yeni bir kentleĢme evresinin de yaĢandığı bir süreçtir. 

Bu dönemde sermaye, kentlere yeni iĢlevler yüklerken kent mekânında da yeni 

zorlamalar yaratmaktadır. 1980 sonrasında özellikle dıĢ ticaret iliĢkilerinin yoğun 

olduğu kentlerde yaĢanan geliĢmeler, kentlerin uluslararası bağlantı noktaları olarak 

yeni iĢlevler kazandığını göstermektedir. Bu süreçte dünya sistemi ile iliĢkilerin 

kurulduğu merkezler en çekici odaklar konumundadır (Eraydın, 1992: 112). Bu 

odakların en üstünde ise Ġstanbul yer almaktadır. 

1980‟li yıllarla birlikte ancak özellikle de 1990‟lardan sonra Türkiye‟de 

devlet politikası olarak sanayileĢme hedefi terk edilmiĢ, kaynaklar üretken alanlardan 

çok spekülatif alanlara yönelmiĢ ve mali sermaye ekonomiye hâkim olmaya 

baĢlamıĢtır. Döviz, altın, hisse senedi ve para piyasalarındaki spekülatif kazanç 

oranının yükselmesi nedeniyle tasarruflar üretimden çok bu alanlara yönelmiĢtir. 

(Budak, 1997: 17; Yıldırım, 1997: 67; Önal, 1997: 53).

207 

Ulus-devletlerin küresel ekonomiye dâhil olabilmelerinin tek yolunun küresel 

kentlere sahip olmaktan geçtiği sıklıkla vurgulanmaktadır (Öktem, 2006: 55). 

GeliĢmekte olan ülkeler de küresel süreçlere dâhil olabilmek için uluslararası boyutta 

etkili olacağını düĢündükleri kentleri ön plana çıkarmakta ve tüm kaynaklarını bu 

yönde seferber etmektedirler. 

Türkiye kentlerinde ortaya çıkan değiĢimler küreselleĢme sürecinde ortaya 

çıkan özelleĢtirme, serbest piyasa ve devletin küçültülmesi söylemlerine koĢut olarak 

ortaya çıkmıĢ ve geliĢmiĢtir (Oral, 2005: 767). Türkiye‟de 1980 sonrası dönemde 

hayata geçirilmeye baĢlayan neoliberal anlayıĢ güdümlü politikalar, 1990‟lı yıllardan 

itibaren yerellikler üzerinden kalkınma stratejisine dönüĢmüĢtür. Küresel sermayeyi 

ülkeye çekmek adına Ġstanbul baĢta olmak üzere geliĢme potansiyeli taĢıyan 

kentlerin dıĢarıyla olan iliĢkilerini kolaylaĢtırmak adına özerkleĢtirilmesi ve yerelin 

farklılıkları pazarlanan birer meta haline getirilmesi, bu dönemde merkezi yönetimin 

temel politikası, yerel yönetimlerin ise temel anlayıĢı ve yönetim biçimi haline 

gelmiĢtir (MocoĢ, 2009: 34). Öncü‟nün Ġstanbul Haliç üzerinden aktardığı süreç, 

kentte 1980‟lerden günümüze kadar uygulanan ve uygulanmakta olan politikaları 

özetler niteliktedir: 

“1980‟li yılların siyasi-iktisadi konjonktüründe, geçmiĢin görkemli 

Ġstanbul‟unu geleceğe taĢımak tasavvuru, geniĢ kapsamlı bir dizi yıkmayenileme 

projesine ivme kattı. Sur-içi yarımada, bir açık hava müzesi 

olarak tasarımlanıp, gözü rahatsız edici her türlü küçük üretim faaliyeti ve 

çalıĢanlarından arındırıldı. Yüzyıllardır eski cami ve kiliselerin etrafına 

birikmiĢ olan yakıĢıksız binalar yıkılarak, çevreleri yeĢil çim alanlar ve 

çiçek tarhları ile donatıldı. Haliç‟in efsanevi güzelliğini yeniden yaratmak 

için kıyılarını çevreleyen yaklaĢık 30000 bina yok edilip, sahil Ģeridi 

ağaçlandırıldı, otoyol ile eriĢilebilir hale getirildi. Bu hummalı çalıĢmalar 

sonucunda geçmiĢte hiçbir zaman var olmamıĢ tarihi mekânlar oluĢturuldu. 

Bundan böyle, Haliç‟in kuzeyinde yükselmekte olan beĢ yıldızlı oteller ve 

cam kaplı gökdelenler, uluslararası iĢ muhitine, kongrelere, turistlere ev 

sahipliği yapacak, havaalanına inen yolcular, yeni inĢa edilen otoyol ve altüst 

geçitler sayesinde Ģehrin yoksul mahallelerini, fakir halkını hiç 

görmeden otellerine ulaĢabilecek, boğaz kıyılarını gezebilecek, açık hava 

müzesine dönüĢtürülen tarihi yarımadayı ziyaret edebilecekti. Ġstanbul‟u

208 

devasa bir Ģantiyeye dönüĢtüren ve kentin 19. yüzyıl dokusunda büyük 

çaplı yıkımlara yol açan bu yenileĢtirme faaliyetleri beĢ yıl gibi kısa bir 

sürede tamamlandı. 1990‟lar baĢına gelindiğinde, Ġstanbul kenti, dıĢa açılan 

Türk ekonomisine yaraĢan bir vitrine kavuĢmuĢ, Ģehrin 2000 yıllık 

ihtiĢamlı tarihi, küresel turizm endüstrisine sunulmak üzere yeniden dekore 

edilmiĢti” (1999: 26-27; 2007: 86-87). 

Türkiye‟de son dönemde baĢta Ġstanbul olmak üzere büyük sermayenin 

kentsel alanlara girmesi sonucu ortaya çıkan dinamiklere uygun olarak; finans, 

iletiĢim ve ulaĢım altyapısının geliĢtirilmesi, lüks konut, otel ve eğlence 

merkezlerinin kurulmasına yönelik faaliyetler artmıĢ ve yabancı yatırımları çekmeye 

yönelik giriĢimler ön plana çıkmıĢtır. Bu süreçte kentler, yerel ve merkezi 

yönetimlerle sermayenin kar amaçlı dürtülerine teslim olmuĢtur (Yapıcı, 2009: 29). 

Türkiye‟de son yıllarda gündeme gelen yönetimi yeniden düzenleme 

çalıĢmalarında kentler ağırlıklı olarak ekonomik açıdan değerlendirilmekte ve 

kentleri küresel ekonomiye eklemleyecek uygulamalar hayata geçirilmektedir. 

Devletin küçültülmesi, kamu hizmetlerinin pazar düzenekleri içinde piyasa 

aktörlerine bırakılması, yerel yönetimlerde özelleĢtirme uygulamalarının 

hızlandırılması, yurtiçi ve yurtdıĢından borçlanmanın kolaylaĢtırılması ve kamunun 

özel sektör yönetim biçimlerini kullanmaya baĢlaması vb uygulamalar, sermayenin 

büyüme gereksinimine cevap vermeye yönelik giriĢimlerdir. Bu çerçevede kentsel 

alanlarda sermayenin önünü açan bu uygulamalara ek olarak hayata geçirilen kentsel 

dönüĢüm projeleri ile sermayenin fiziksel mekân ihtiyacı da giderilmektedir (Duru, 

2005: 73). 

1980‟lerde baĢlayan Ġstanbul‟u küresel aktörlerin yöneldiği bir dünya kenti 

yapma kaygılı çabalar artarak devam etmiĢ ve günümüze kadar gelmiĢtir. Haliç 

bölgesinin yıkılıp yeniden yapılandırılmasıyla baĢlayan süreç, günümüzde kentin 

sorunlu olduğu düĢünülen tüm alanlarında hayata geçirilen ve kenti adeta yeniden 

yapılandıracak bir biçimde uygulanan kentsel dönüĢüm projeleri ile devam 

etmektedir.

209 

6.2. Ġstanbul’un Küredeki Konumu: Küresel Kent-Uluslararası Kent 

TartıĢmaları 

Neoliberal anlayıĢın etkinleĢtiği tüm ülkelerde olduğu gibi Türkiye‟de de 

1980 sonrasında belirgin hale gelen küreselleĢme olgusunun gerektirdiği değiĢim ve 

geliĢmeler yaĢanmıĢtır. Türkiye‟nin küresel süreçlere eklemlenme sürecinin en 

önemli aktörü olarak görülen Ġstanbul, bu süreçte küresel anlamda ortaya çıkan 

taleplere uygun ancak kendi ulusal değerlerinden ödün vermeyen bir planlama 

anlayıĢıyla geliĢmesi gerekirken; küresel sermayenin talep ve beklentilerine endeksli 

uygulamalara sahne olmuĢtur (ġahingür ve Müderrisoğlu, 2005: 508). 

1980 sonrası dönemde Türkiye‟nin stratejik tercihi küreselleĢen dünyaya 

eklemlenmek olmuĢtur. Bu süreç eĢ zamanlı olarak büyük kentler baĢta olmak üzere 

ülke kentlerinin yeni sorunlarla karĢı karĢıya kalması sonucunu doğurmuĢtur. Dünya 

genelinde dönüĢüm ve yeniden yapılanma hareketleri bu dönemde hız kazanırken; 

Türkiye‟de hukuksal ve kurumsal bazlı yaĢanan dönüĢümler kentleĢme süreçlerinde 

etkili olmuĢtur. KentleĢme sürecinde ortaya çıkan toplumsal ve fiziki sorunları 

çözememiĢ Türkiye, küreselleĢme sürecinden etkilenmeye baĢlamıĢ ve Ġstanbul baĢta 

olmak üzere büyük kentler küresel ağlara dâhil olma çabasına giriĢmiĢtir. Ġstanbul 

kenti; “Dünya Kenti Ġstanbul”, “Kıtaların BuluĢtuğu Kent”, “Dinlerin BuluĢtuğu 

Kent”, “Kültürlerin KaynaĢtığı Kent” gibi söylemlerle küresel pazara sürülmeye 

çalıĢılmıĢtır. Bu süreçte kent; küresel konjonktürde yer edinebilmek adına küresel 

sermayenin yaptırımlarına ve taleplerine, kent ve kentli haklarına rağmen teslim 

olmuĢtur (Turgut ve Erkan Biçer, 2000: 283-284). 

Küresel kentler ya da küresel kent olma çabasındaki kentler, sanayi odaklı 

kentlerden finans ve hizmet odaklı kentlere dönüĢtükleri için, kendi ülkelerine hizmet 

etmekten çok uluslararası aktörlere ve küresel sermayeye hizmet sunan kentlere 

dönüĢmektedirler (Hacısalihoğlu, 2000: 223; BakırtaĢ ve Köktürk, 2007: 84). Bu 

süreçte kentlerin yapısında ortaya çıkan değiĢimlerin, sermayenin ve küresel 

aktörlerin talepleri doğrultusunda oluĢtuğu söylenebilir. 

1990‟larla birlikte yarıĢmacı yerellikler ve yerellikler üzerinden kalkınma 

söylemlerinin ulusal kalkınmacı anlayıĢın yerini almasıyla birlikte, Ġstanbul‟un önüne 

dünya kenti olma hedefi konmuĢ ve kent küresel sermaye açısından çekici hale

210 

getirilmeye çalıĢılmıĢtır. Dünya kenti olma hedefinin Ġstanbul için en önemli 

sonuçlarından biri bütüncül planlama anlayıĢının terk edilmesi olmuĢtur. Bütüncül 

planlama anlayıĢının yerini parçacı bir kentsel geliĢme stratejisi almıĢ ve kent 

sermayeyi çekme hedefiyle hazırlanmıĢ projelere maruz kalmıĢtır. Bu doğrultuda 

küresel sermayenin kentlere girmesi ile ortaya çıkan dinamiklere uygun, finans, 

iletiĢim ve ulaĢıma iliĢkin altyapı ile uluslararası standartta barınma, konaklama ve 

eğlence altyapısını geliĢtirmeye çalıĢan projeler; kentlerde sosyo-ekonomik 

eĢitsizlikler ve mekânsal ayrıĢmalar ortaya çıkarması pahasına geliĢtirilmiĢ ve hayata 

geçirilmiĢtir (Doğan, 2005: 26; Görgülü vd, 1993: 13; Kaygalak, 2009: 97-98). 

GeliĢmiĢ ülkelerde 1970‟lerde baĢlayan sanayi ve çevreyi rahatsız eden 

etkinliklerin kentlerin dıĢına taĢınması süreci, 1980‟lerden itibaren Türkiye kentleri 

için de bir strateji haline gelmiĢtir. Bu süreçte özellikle Ġstanbul gibi büyük kentlerde 

kent merkezleri ticaret, finans, eğlence ve turizm gibi hizmet sektörüne ait 

faaliyetlere kalmıĢtır. Bir diğer ifade ile denetim, eĢgüdüm ve yönetimle ilgili/iliĢkili 

faaliyetler kent merkezinde yoğunlaĢırken, fiili üretim yani imalat sanayi kent dıĢı 

alanlara taĢınmaya baĢlanmıĢtır (Doğan, 2007: 65; Kaygalak, 2009: 37). Ġstanbul‟u 

küresel kent yapma adına bir yandan kentsel yenileme projeleri hayata geçirilirken 

bir yandan da kent gökdelenler, plazalar, iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri, lüks konut 

alanları vb yapılarla doldurulmuĢtur. Bu uygulamalarla birlikte kenti dünyaya 

pazarlamak adına vitrin oluĢturulurken, vitrini yerine koyabilmek adına 

yoksul/marjinal grupların yaĢam alanlarına doğrudan müdahale edilmesi, kentte 

eĢitsizliklerin iyice artmasına yol açmıĢtır (Kaygalak, 2001: 550; Gönlügür, 2008: 

73-74). 

Kentlerde değiĢen üretim yapısına paralel olarak üretimin organizasyonu ve 

finansmanı ile uğraĢan gruplar önem kazanmaktadır. Kent merkezleri, hem yeni 

üretim hem de yönetim ve finans sektörlerinde çalıĢanlar için çekici odaklar haline 

gelmektedir. Bu durum bazı kentlerin karar ve düzenleme merkezleri olarak değil, 

üretim ve hizmet merkezleri olarak sisteme eklemlenmesi anlamına gelmektedir 

(Eraydın, 2001: 381). Uluslararası piyasalarla etkileĢimi giderek artan, bu piyasalara 

giderek daha fazla hizmet sunan ve uluslararası firmaların ilgi gösterdiği 

merkezlerden biri olan Ġstanbul‟un küresel sistemin bir parçası durumuna geldiği 

söylenebilir. Ancak küresel sisteme eklemlenen bu metropolitan alanın ancak bir

211 

parçasıdır. Kent küresel ağ içinde etkin ve kararların alındığı, süreçlerin 

yönlendirildiği bir mekân olmaktan öte üretim ve hizmet sunan bir merkez 

konumundadır (Eraydın, 2001: 385). Küresellik ile uluslararasılık birbirinden 

oldukça farklıdır. Uluslararası iliĢkiler alanlararası iken küresel iliĢkiler alan üstüdür. 

Uluslararası iliĢkiler mesafeler arasında sınır ötesi mübadelelerken, küresel iliĢkiler 

mesafesiz nakli mübadelelerdir. Kısaca ifade etmek gerekirse uluslararasılık alansal 

mekâna gömülüyken küresellik coğrafyayı aĢmaktadır (Scholte, 2008: 111). 

Nüfusu 10 milyonu aĢan ve bunun yanı sıra hem kendi ülkelerinde hem de 

küresel ölçekte emek ve sermayenin yoğunlaĢtığı kentler mega kentler olarak 

adlandırılmaktadır (Bal, 2008: 62). Castells; günümüzde yaĢanan süreci enformasyon 

çağı olarak adlandırmakta ve bu çağın yeni bir kent formunun habercisi olduğuna 

vurgu yapmaktadır (Castells, 2005: 532). Bu yeni kent formunu mega kent olarak 

ifade eden Castells‟e göre mega kentler; küresel ekonominin ve ortaya çıkmakta olan 

enformasyon toplumunun, çeĢitli toplumsal ve coğrafi bağlamlarda kendini 

gerçekleĢtirdiği mekânlardır. Mega kentler insanların çok geniĢ çaptaki ve yoğun 

nüfus barındıran (2010 yılında 20 milyonu aĢması beklenen) birliktelikleridir. Ancak 

mega kentlerin baĢlıca niteliği büyüklükleri değil, küresel ekonominin merkezleri 

olmasıdır. Yani mega kentler; “dünya çapında üst düzey yönetim, yönlendirme ve 

üretim iĢlevlerinin; medyanın kontrolünün; gerçek iktidar siyasetinin; mesajlar 

yaratıp dağıtma yönündeki sembolik kapasitenin yoğunlaĢtığı” yerlerdir (Castells, 

2005: 538). 

Günümüzün yaygın dünya ekonomisi içinde küresel kentler, önemli iĢlemler 

için merkezi kontrolü sağlamaktadırlar. Ekonomik faaliyetlerin günden güne 

küreselleĢmesi karĢısında, ekonominin yönetimi de birkaç merkezde 

yoğunlaĢmaktadır. Küresel kentler koordinasyon merkezi olmanın ötesinde üretimin 

de merkezi konumundadırlar. Bu ifade ile malların üretimi değil, sermayenin küresel 

ölçekte yayılmıĢ olan ofis ve fabrikalarını yönetecek uzmanlaĢmıĢ hizmetlerin 

üretimi kastedilmektedir (Giddens, 2000: 522). Küresel kentler; küresel ölçekte 

üretim, biliĢim ve iletiĢim ağlarının kesiĢtiği, bu ağların niteliklerinin 

belirlenmesinde etken olan, bilgi ve sermayenin dolaĢımına yön veren ve dünyadaki 

düzenleme mekanizmalarını belirleyen kentlerdir (Eraydın, 2001: 375). Bu ifadeden 

hareketle küresel kentlerin; sermayenin küresel ölçekte yoğunlaĢan trafiğinin kontrol

212 

edildiği merkezler olduğu ileri sürülebilir (Ercan, 1996: 67). Küresel sermaye 

trafiğinin yoğunlaĢarak içinden geçtiği mekânlar/kentler ise uluslararasılaĢmıĢ kent 

olarak tanımlanmaktadır. UluslararasılaĢmıĢ kentler, küresel sermaye trafiğinin alt 

birimlere (kentlere) iletilmesini kolaylaĢtıran mekânlardır (Ercan, 1996: 67, 80). Bir 

diğer ifade uluslararasılaĢmıĢ kentler, küresel kentlerin altında yer almakta ve bir 

anlamda onlara ve dolayısıyla küresel sermayeye aracılık hizmeti sunmaktadır. Bu 

kentler uluslararası sermayenin etkinlik gösterdiği ve buna bağlı olarak küresel 

ekonomik ağın içinde yer alan mekânsal ölçeklerdir (Hacısalihoğlu, 2000: 226-227, 

120). 

Kentlerin bir küresel ağ hiyerarĢisi içinde yer alması, bazı denetim 

fonksiyonlarının merkezi hale gelmesine ve küresel denetim fonksiyonları olan 

dünya kentlerinin ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Dünya kentleri küresel 

süreçleri koordine eden merkezler olmalarının yanı sıra, üretimin gerektirdiği 

karmaĢık hizmetleri üreten merkezlerdir. Bu kentler finansman ve yeniliklerin mal ve 

teknoloji pazarı konumundadır (Tekeli, 1999: 224). Küresel kent ile uluslar arası kent 

arasındaki ayrım bu ifade ile net bir biçimde görülmektedir. Uluslararası kentler 

küresel ekonomik sistem içinde karar ve kontrol merkezi iĢlevi taĢımamaktadır 

(Hacısalihoğlu, 2000: 121). 

Türkiye‟nin küresel süreçlere eklemlenmesinde en etkili kent olduğu ifade 

edilen Ġstanbul zaten tarihsel süreçte ekonomik, sosyal ve kültürel bir merkez 

konumunda yer almıĢ ve dünya kapitalizmi ile bağlantı aracı olmuĢtur. (Uzun, 2002: 

40). Ġstanbul önceden de yürütmekte olduğu uluslararası iliĢkileri ülke içine taĢıma 

iĢlevini küreselleĢme sürecinde geliĢtirmiĢtir. Bir diğer ifade ile Ġstanbul küresel 

sermayenin ürettiği trafiğin yoğunlaĢtığı ve içinden geçtiği bir kent haline gelmiĢtir. 

Küresel sermaye trafiğinin Türkiye açısında ilk durağı Ġstanbul olmakta ve daha 

sonra bu trafik ülke içine dağılmaktadır. Bu doğrultuda Ġstanbul‟un küresel sermaye 

ile iliĢkisinin tek yönlü olduğu ve küresel kapitalizmin eĢitsiz iĢbölümü içinde bir 

dizi iĢlevin üreticisi, yönlendiricisi ve kontrol merkezi olmadığı için etkileyen değil 

etkilenen kent olduğu vurgulanmaktadır (Ercan, 1996: 84-85). 

Dünya ekonomisinin örgütlenme biçiminin belirlendiği, uzmanlaĢmıĢ 

hizmetlerin finanse edildiği, yeni buluĢlarla üretimin yapıldığı ve bu buluĢ ve

213 

ürünlerin pazarlandığı odaklar dünya kenti olarak tanımlanmaktadır. Bunun dıĢında 

kalan ve ulusal ekonomilerin küresel ekonomilerle bağlantısını sağlayan kentler ise 

uluslararası kent olarak ifade edilmektedir (Eraydın, 2001: 375). Bu bağlamda 

Ġstanbul‟un dünya kentinden çok uluslararası kent olduğu ifade edilebilir. 

Kentsel alan büyüklüğü ve barındırdığı nüfus açısından dünya kentlerinin 

birçok fiziksel ve sosyal özelliğini gösterse de, Ġstanbul gibi dünya kenti ile klasik 

sömürgecilik döneminin ikili kentleri arasında bir yapıya sahip kentlerin, dünya kenti 

olabilmeleri mümkün gözükmemektedir. Küresel kapitalizmin bölgesel bağlantı 

noktası ve küresel sermayenin bir kısmını çeken bir kent olsa da sermayenin yatağı 

ve küresel sermaye/bilgi akıĢlarının kontrol merkezi konumunda olmayan (olması 

çok da olası gözükmeyen) Ġstanbul dünya kenti hiyerarĢisinde üst sıralarda yer 

bulamayacaktır (Doğan, 2005: 25-26). Benzer ifadeleri kullanan Ercan da; 

Ġstanbul‟un dünya kenti olma gibi bir potansiyeli taĢımadığını vurgulamaktadır. 

Yazara göre Ġstanbul dünya kapitalizmi içinde sisteme yön veren süreçlerin 

belirlendiği ve yaĢandığı bir kent olmaktan öte, küresel kapitalizmin artan 

dinamikleri karĢısında uluslararasılaĢan bir kent olma eğilimindedir (1996: 84). 

6.3.Türkiye’nin KüreselleĢme Anahtarı Olarak Ġstanbul 

Günümüzde kentlerin önemi büyük bir hızla artmaktadır. KüreselleĢmenin 

yaygınlaĢması, bilgi toplumuna geçiĢ ve üretimin esnek biçimler altında 

örgütlenmesi sonucunda kentler; geçmiĢtekinden çok daha geniĢ ve yoğun iliĢki 

ağlarının ortasına yerleĢmektedir. Kentler, özellikle de büyük kentler bulundukları 

ülkelerin en önemli kozları durumundadır. Amsterdam Hollanda‟nın, Seul Kore‟nin, 

Kahire Mısır‟ın bugünün ve geleceğin dünyasındaki rolünü belirler konumdadır 

(Silier, 2007: 2-3). Türkiye açısından da Ġstanbul küreselleĢme sürecinde en önemli 

koz olarak görülmektedir. 

1980 sonrasında iktidara gelen Özal hükümetinin uygulamaya koyduğu 

neoliberal politikalar ile Türkiye, özellikle de Ġstanbul, sermayenin çeĢitli tüketim 

mallarının, imajların ve küresel sermayenin odak noktası haline gelmiĢtir. Bu 

dönemde Ġstanbul, beĢ yıldızlı otelleri, iĢ ve alıĢveriĢ merkezleriyle ülkede yaĢanan 

dönüĢümün vitrini haline gelmiĢtir (Bartu, 2001: 146). 1980 darbesini izleyen 

dönemde ortaya çıkan neoliberalleĢme ve dıĢa açık ekonomi yönündeki yapı

214 

değiĢiklikleri dünya ekonomileriyle bağlantıları güçlü olan Ġstanbul‟u ön olana 

çıkarmıĢtır (Wedel, 2001: 66). Ġstanbul; eĢsiz tarih ve kültür hazinesi ile geçmiĢte 

olduğu gibi gelecekte de, bilgi toplumu çağında dünyanın lider kentleri arasında 

yerini alacak eĢsiz bir kent olarak ele alınmaktadır. Kentin; ulusça bilgi toplumuna 

ulaĢma sürecinde hayati ve stratejik bir role sahip olduğu ifade edilmektedir (ĠBB 

YerleĢmeler ve Kentsel DönüĢüm Müdürlüğü, 2003: 343). 

Türkiye‟nin küresel sisteme entegrasyonunu sağlayabilecek kentin Ġstanbul 

olduğu ileri sürülmektedir. Bu bağlamda Ġstanbul açısından küresel kent 

çerçevesinde bir entegrasyonun, kaynak yaratacağı ve yeniden dağıtılabilecek 

kaynakları arttıracağı için tercih edilmesi gerektiği vurgulanmaktadır. Ġstanbul‟un 

belirli bir iĢlevi üstlenerek küreselleĢmesinin, ülkeye yönelik sermaye akımlarını 

güçlendireceği de bu vurgunun içinde yer almaktadır. Ġstanbul‟u küresel kentler 

ağına dâhil etmek için yapılacak yatırımların ve aktarılacak kaynakların, Türkiye‟nin 

geleceğini de yakından etkileyeceği öne sürülmektedir (Keyder, 2004: 108-110; 

1992: 85). 

1980 sonrası dönemde küresel ekonomi dünya ölçeğinde geliĢmiĢtir. 

Ekonominin küreselleĢmesi sürecinde dünya üzerindeki bazı kentler teknoloji, bilgi 

ve hizmetlerin üretildiği sanayi sonrası üretim merkezlerine dönüĢmüĢlerdir. Küresel 

anlamdaki ekonomik iliĢki ağları ile dönüĢüm ve bilgi-haberleĢme-ulaĢım 

teknolojilerindeki geliĢmeler kent merkezlerinin dokusunu da değiĢtirmiĢtir. Bu 

süreçte kent merkezlerinde iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri yoğunlaĢmıĢ ve bu alanlarda 

kentsel arsa değerleri önemli ölçüde artmıĢtır. 1980 sonrasında hayata geçirilen 

neoliberal politikalar ve küresel süreçlere uyum sağlama çabaları Ġstanbul‟da da 

etkisini göstermiĢtir. Bu çerçevede Ġstanbul kent merkezi ve merkeze yakın alanlar, 

kent içinde üstlendikleri iĢlevler ve kullanıcı profili açısından önemli değiĢimlere 

uğramıĢtır (ErcoĢkun ve Yalçıner ErcoĢkun, 2005: 651, 660). 

Demokrasi ve yerel yönetim reformu söylemleriyle küreselleĢme sürecinin 

gereklerini hızla uygulamaya koyan, yapısal uyum politikaları çerçevesinde serbest 

piyasa kurallarını yaygınlaĢtıran ve özelleĢtirmelerle devletin ekonomik 

faaliyetlerden çekilmesini sağlamaya çalıĢan Türkiye‟de; ulus devletin refah 

politikalarını hızla terk etmeye çalıĢan bir yönetim anlayıĢı hâkim hale gelmiĢtir. Bu

215 

çerçevede, küreselleĢme ile bütünleĢen bir yaklaĢım içinde yerel tek baĢına 

bırakılmakta, toplumsal/mekânsal dengesizlikleri giderme konusunda hiçbir 

giriĢimde bulunulmamakta, aksine eĢitsizlikler ve dengesizlikler arttırılmaktadır 

(Göktürk, 2001: 432). 

Büyüyen ticaret sermayesi büyük ticaret ve iĢ merkezleri inĢa edilmesini 

gündeme getirirken, kentlerde yüksek nitelikli konaklama tesisleri ve konut yapımı 

baĢlamıĢ ve kentlerin görünümleri değiĢmiĢtir. Bu süreçte ortaya farklı gelir 

gruplarının yoğunlaĢtığı konut alanları çıkmıĢ ve mekânsal ayrıĢma açıkça 

görülmeye baĢlanmıĢtır (Eraydın, 1992: 117-118). 1980 sonrası dönemde neoliberal 

politikalar doğrultusunda gerçekleĢtirilen ekonomik yeniden yapılanma sürecinde 

Türkiye kentleri; bir yandan uzun yıllardır var olan gecekondu ve enformel sektör 

gibi sorunlarla uğraĢıldığı, bir yandan da son yıllarda giderek artan kentsel yoksulluk, 

mekânsal ayrıĢma, toplumsal dıĢlanma ve kutuplaĢma gibi yeni sorunların yaĢandığı 

mekânsal birimler olmuĢlardır (Kaygalak, 2009: 103). 

Sermayenin yer seçimi ve üretim biçimleri kentsel alanlarda mekânsal 

organizasyonları da etkilemektedir. 1980 sonrasında üretim biçimlerinin değiĢmesi, 

kent merkezlerindeki sanayinin kent dıĢına itilmesi ve kent merkezlerinde yeni iĢ 

alanlarının yaratılması kentsel mekânı da etkilemiĢtir (Osmay, 1998: 139). Sanayi 

sektörünün kentlerin dıĢına çıkması/çıkarılmasına koĢut olarak sigortacılık, kültürel 

etkinlikler, finansal hizmetler, yöneticilik hizmetleri, reklamcılık, pazarlama, 

araĢtırma ve benzeri sektörler kent merkezinde yoğunlaĢmaktadır (BaĢer, 2005: 495). 

Hizmetler sektörünün fiziki mekândaki yatırım ve yerleĢim ölçeği sanayi 

sektörü ile karĢılaĢtırılamayacak kadar küçük ve akıĢkandır. Bu ifadeden hareketle 

hizmetler sektörünün, çok hızlı bir Ģekilde yer değiĢtirebildiği ve kentin daha 

avantajlı bölgelerine ya da daha avantajlı kentlere kolaylıkla taĢınabildiği 

söylenebilir. Bu hareketlilik yerel yönetimleri, kenti hızla ve çekici biçimlerle 

donatmaya, sektör (sermaye) açısından cazip kılma çabalarına yönlendirmektedir 

(Özkan, 2005: 283). 

Dünya ekonomisine eklemlenebilmek adına ülkeler ve kentler kıyasıya bir 

yarıĢa girmiĢ durumdadırlar. Üretimin esnekleĢmesi, finans sektörünün geliĢmesi ve 

sermayenin teknolojik geliĢmelerin de katkısıyla hızlı bir akıĢkanlık içinde olması ile

216 

birlikte, ülkelerin bu yarıĢta söz sahibi olabilmelerinin yolunun en geliĢmiĢ 

kentlerinden geçtiği ifade edilmektedir. Türkiye‟nin bu yarıĢa ancak Ġstanbul ile dâhil 

olabileceği ileri sürülmektedir (Suvakçı, 2007: 142). Türkiye‟nin küresel dinamiklere 

eklemlenme arayıĢlarında Ġstanbul önemli bir aktör olarak görülmektedir. Çünkü 

Ġstanbul; Türkiye‟de üretim, ticaret ve karar merkezi olan, tarihsel süreç içinde 

günümüze değin her dönemde bir çekim merkezi olmuĢ ve küresel pazarda bir vitrin 

rolü biçilmiĢ bir kenttir (Aksoy, 1998: 194). 

Ġstanbul‟un küresel süreçlere eklemlenmesi çabalarının temeli 1980‟li yılların 

baĢında atılmıĢtır. Özal ve Dalan döneminde kentin bölgesinde bir merkez haline 

gelmesi, bir finans ve karar merkezi olması açısından kongre merkezleri, altyapı 

çalıĢmaları vb uygulamalar hayata geçirilmiĢtir (Aksoy, 1998: 195). 

Metropoller devletin ekonomik ve toplumsal politikalarının sonucu olarak 

ortaya çıkan yerleĢme alanlarıdır (Tekel, 2001: 702). Yerellikler üzerinden kalkınma 

azgeliĢmiĢ ülke metropollerinin oluĢma sürecine benzer özellikler göstermektedir. 

Bir kentin ülkenin diğer kentleri aleyhine ölçüsüz derecede büyük bir geliĢme 

sürecine girmesi ve ülkenin tek büyük kenti durumuna gelmesini KeleĢ azgeliĢmiĢ 

ülkelerdeki metropolleĢme sürecinin temel özellikleri arasında göstermektedir 

(KeleĢ, 2000: 35). Küresel süreçlere eklemlenme çabasındaki Türkiye‟de Ġstanbul 

kenti bu tanıma uyan özellikler taĢımaktadır. 

Türkiye‟nin dıĢ ticaretinde, sanayi faaliyeti ve finans hareketleri konusunda, 

hizmet sektörünün geniĢliği ve nitelikli iĢgücüne sahip olma özellikleri bakımından 

geleneksel bir merkez olan Ġstanbul, özellikle 1990‟lı yıllardan itibaren dünya kenti 

olma iddiasıyla küresel pazara hâkim olan süreç ve dinamiklerin doğrudan etkisine 

girmiĢtir (Kaygalak, 2001: 550). 

Ġstanbul uluslararası arenadaki rolü ve kendi bünyesinde yaĢamakta olduğu 

hızlı dönüĢüm süreci içinde ikili yapılara ve büyük çeliĢkilere sahne olmaktadır. 

Sanayi kenti olmaktan hızla çıkan kent, küresel platformda yer alacak Ģekilde ticaret, 

turizm, finans ve kültür merkezi haline getirilmeye çalıĢılmaktadır (Görgülü vd, 

1993: 12). 

1980 sonrası dönemde neoliberal politikaların Türkiye‟de de uygulama alanı 

bulması ve etkinliğini günden güne arttırarak günümüze kadar uzanmasıyla birlikte,

217 

yerel yönetimlere dair söylem ve uygulamalarda da değiĢimler yaĢanmıĢ ve reformlar 

yapılmıĢtır. Yerel reform yasalarının tümünün demokratiklik ve etkinlik kavramları 

üzerine inĢa edildiği görülmektedir. Örneğin 5393 sayılı Belediye Yasası‟nda 

demokratiklik; „vatandaĢ odaklı anlayıĢ‟, „katılım‟, „kent konseyleri‟ ve „hizmetlere 

gönüllü katılım‟ mekanizmalarıyla desteklenirken, etkinlik, verimlilik ve rekabet 

edilebilirlik hedefleri, hizmetlerin; „yaptırma veya iĢlettirmede piyasa gereklerine 

uygun yöntemleri kullanmaya‟ yetkili olmakla açıklanmaktadır. 5216 sayılı 

BüyükĢehir Belediye Yasası‟nda da etkinlik potansiyeli daha da geniĢletilmiĢ, 

„küresel ekonomi, pazar-ticaret merkezi, ulusal ekonominin motoru‟ gibi ifadelerle 

„rekabet edebilirlik gücü, hizmet kalitesi ve ölçek etkinliği yüksek‟ küresel kent 

ifadelerine yer verilmiĢtir (Alada, 2008: 289-291). 

Benzer ifadelere 1/100.000 Ölçekli Ġstanbul Ġl Çevre Düzeni Planı‟nda da 

rastlanmaktadır. Kentin küresel sermayenin kullanımına açık bir mekân haline 

gelmesi yönündeki çabaların bir yansıması olan planın açıklama raporunda yer alan 

ifadeler, planın kenti bir meta olarak pazarlamak kaygısı taĢıdığı ve toplumsal 

süreçleri/aktörleri göz ardı ettiğini gözler önüne sermektedir. “Kentin rekabetçi 

üstünlüklerini ön plana çıkarmak, yatırımcılar için çekim merkezi olmasını sağlamak, 

yüksek bir rekabet gücüne sahip olmak için gerekli mekânsal ve altyapı projeleri 

geliĢtirmek, firmaların kurulmaları, büyümeler, ve yarıĢabilmelerinin önündeki 

engelleri kaldırmak” gibi hedefler, planın geniĢ bir toplumsal uzlaĢmayı aramadığını 

göstermektedir. Planın temel amacı kenti her ne pahasına olursa olsun pazarlamak, 

yerli ve yabancı sermayenin kullanımına sunmak ve kenti bir yatırım alanına 

dönüĢtürmektir (Demirdizen, 2007: 15; ÇavuĢoğlu, 2000: 126; BeĢiktepe, 2007: 54- 

55; BakırtaĢ ve Köktürk, 2007: 93). 

Ġstanbul Çevre Düzeni Planı‟nı değerlendiren Sönmez kentsel toprakların 

ticarileĢmesi/metalaĢması sürecinin Ġstanbul‟da nasıl yaĢandığını Ģu Ģekilde ifade 

etmektedir: 

“…Sanayi, Ġstanbul‟dan iyice desantralize edilecek, boĢalan arsalara 

da büyük plazalar, villa siteleri, alıĢveriĢ merkezleri, eğlence merkezleri, 

turizm, kültür endüstrisi yatırımları yapılacaktı. Bu yatırımlar, daha çok 

küresel sermayeye hizmet verecek, küresel sermaye Akdeniz, Balkanlar, Orta 

Doğu, Kafkasya‟yı Ġstanbul‟daki üslerinden kontrol edecekti. Ġstanbul ise bu

218 

küresel sermayeye gayrimenkulleri, üst düzey hizmet sunumları, turizm ve 

kültür endüstrisi ürünleri ile hizmet verecek, artık 1980 öncesi sanayiden 

sağlanan birikim, yeni dönemde hizmet üretiminden elde edilecekti. Bu 

Ġstanbul‟un taĢı toprağının daha çok önem kazanmaya baĢlaması, kent 

arsasının rantının daha yükselmesi demekti.” (Sönmez 2007‟den aktaran 

Ergüder ve Ercan, 2008: 91). 

Ġstanbul Ġl Çevre Düzeni Planı‟nın temel hedefi; “Ġstanbul‟un küresel 

düzeydeki metropoller arası yarıĢta hak ettiği yeri alması ve uluslararası pazarda 

daha rekabetçi olabilmesi” olarak tanımlanmaktadır. Bu ifade Ġstanbul planlamasının 

temel hedefinin insan değil yatırımcı olduğunu göstermektedir (Gökçe, 2007: 140). 

KüreselleĢen kentlerde mekâna yönelik müdahaleler kamu yararı kavramını 

ve kentlileri göz önünde bulundurmaksızın, sermayenin talep ve yaptırımları 

doğrultusunda hayata geçirilmektedir (Turgut ve Erkan Biçer, 2000: 289). Hazırlanan 

nazım imar planlarında temel hedef olarak yer verilen Ġstanbul‟u küresel kent haline 

getirmek anlayıĢından hareketle, küresel akıĢların geçici cazibelerinin tuzağına 

düĢülmekte ve kalıcı olabilecek Ģekilde ortaya çıkan sorunlar göz ardı edilmektedir 

(Yalçıntan, 2000: 211). Türkiye‟de 1980 sonrasında ağırlık kazanan üretim dıĢı 

gelirler ve sermaye birikim olanakları, dıĢa açılma, artan dıĢ ticaret ve turizm 

gelirleri yeni mekânsal öncelikler yaratmıĢtır. Bu çerçevede büyük kentlerde kentsel 

rantlar hızla artmıĢ ve farklı sermaye gruplarını tanımlayan, büyük Ģirket gruplarına 

ait iĢ merkezleri, lüks konut alanları, alıĢveriĢ merkezleri, toplu konut alanları vb. 

gibi mekânsal geliĢmeler ortaya çıkmıĢtır. 1980‟lerin baĢından itibaren, kentsel 

alanları en karlı yatırım aracı olarak gören sermayenin gayrimenkul alanında 

yatırıma yönelmesi, yüksek gelir gruplarına yönelik konut, turizm, iĢ, alıĢveriĢ ve 

eğlence merkezlerinin ortaya çıkmasına zemin hazırlamıĢtır (Eraydın, 1992: 127, 

118; KurtuluĢ, 2005: 737,739; Dökmeci ve Berköz Akkal, 1993: 28). 

Neoliberal politikaların hayata geçirilmeye baĢladığı 1980‟li yıllardan bu 

yana Ġstanbul, kapitalizmin yükselen değeri olan küresel kentler arasına 

yerleĢtirilmeye çalıĢılan bir kent durumundadır. Ġstanbul, 1980 öncesinde ülke 

ekonomisine sanayinin ve ticaretin motor gücü olarak hizmet ederken; 1980 

sonrasında özellikle de 1990‟lı yıllarla birlikte küresel sermayenin ve ticaretin baĢat 

gücü olarak hizmet etmeye baĢlamıĢtır. Bu bağlamda sektörel öncelikleri farklılaĢan

219 

kentin mekân kullanım hedefleri de yeniden yapılandırılmıĢtır. Ġç sanayi kentinden 

küresel sermaye kentine dönüĢüm süreciyle birlikte kent merkezindeki arsaların 

anlamı da değiĢmiĢtir. Yeniden keĢfedilen bu arsalara büyük alıĢveriĢ, eğlence ve iĢ 

merkezleri, lüks yerleĢim alanları, plazalar ve gökdelenler gibi sermaye açısından 

kenti cazip kılacak yapıların inĢası hız kazanmıĢtır (BakırtaĢ ve Köktürk, 2007: 92, 

107; Berkmen Yakar, 2000: 183; Akın, 2000: 164; Yalçıntan, 2000: 224). 

KüreselleĢmenin etkileri hemen her alanda olduğu gibi kentlerde de yoğun 

biçimde hissedilmektedir. Bu bağlamda, kentlerin 1980 sonrası yaĢadığı dönüĢümler 

küreselleĢme çerçevesinde değerlendirilmelidir. Türkiye‟nin küreselleĢme deneyimi 

(çabaları) kentlerin giderek meta haline getirilmesine Ģahitlik etmektedir. Bu 

çerçevede 1980 sonrası dönemde Ġstanbul‟da büyük projelerin belirleyici olduğu bir 

kent geliĢme modeli ortaya çıkmıĢ ve planlama düzenini piyasa koĢullarına uyarlama 

giriĢimleri ağırlık kazanmıĢtır. Kenti piyasa aktör ve süreçlerine açma çabaları süreç 

içinde artarak devam etmiĢ ve günümüzde iyice kanıksanan “dünya kenti”, “küresel 

kent” ve “marka” gibi söylemlerle getirilen yeni yatırım kararları, yeni plan ve 

projeler ile kentsel dönüĢüm uygulamaları kenti bir meta formuna sokmuĢtur (Uysal, 

2007: 45-46). 

Günümüzde kentler; yeni ekonomileri, yeni toplumsal yapıları ve yeni 

mekânları kucaklamaktadırlar. KüreselleĢme olarak ifade edilen bu süreçte kentlerin 

ve kent yöneticilerinin temel amacı küresel kent olabilmektir. Ancak küresel kent 

olmak küreselleĢme sürecinin mutlak sonucu olarak görülmemelidir. Küresel ile 

yerelin karĢılaĢması ortaya farklı sentezler çıkarabilmektedir. Bu sentezler sonucu 

ortaya çıkması muhtemel kentsel mekân“Olmayan Kent” olarak ifade edilmektedir. 

Kavram; küresel kent olabilme kaygısıyla yola çıkan kentlerin sosyo-mekânsal 

örüntüsünü ifade etmektedir. Olmayan kent; küresel kent olma yarıĢında sosyomekânsal 

olarak kaybetme noktasının bir adım öncesine denk gelmektedir. Ya tutarsa 

mantığıyla “kentsel mekâna küreselleşme çalmak”, kenti küresel kent olacağı 

meçhul bir süreçte, sermayenin kentlerinden biri haline getirmektedir (Özkan, 2005: 

284-286). 

Türkiye‟de küresel kent kategorisinde konut, kontrol, servis ve finansal 

iĢlevlerin odağında yer alan ve küresel kentler ligine girme potansiyeli olduğu ileri

220 

sürülen kent Ġstanbul‟dur. Gürler‟in hâkim Ģehirler tanımında vurguladığı gibi 

Ġstanbul; küresel kentler hiyerarĢisinde yer edinebilmek için kentsel yeniden 

yapılandırma müdahalelerinin yoğun yaĢandığı bir küresel arenadır (Gürler, 2005: 

613). 1980‟li yıllarla birlikte dünya ölçeğinde yaĢanan geliĢmeler göz önünde 

bulundurulduğunda ulusal ekonomilerin kentleri değil kentlerin ulusal ekonomileri 

yönlendirdiği ileri sürülmektedir. Kentlerin küresel ekonomik hareketlerden aldıkları 

paya bağlı olarak ülke ekonomilerini hızlandırdıkları ve bu nedenle küresel süreçlere 

eklemlenme potansiyeli olan kentlere verilecek desteğin, ülke adına atılmıĢ olumlu 

bir adım olacağı vurgusu sıklıkla yapılmaktadır. Türkiye özelinde küresel 

eklemlenme bağlantısı olan kentin de Ġstanbul olduğu ifade edilmektedir. Bu 

bağlamda Ġstanbul‟un hemen her ilçesinde hazırlanan ve uygulanan kentsel dönüĢüm 

projelerinin de Ġstanbul‟un küreselleĢme potansiyeline destek sağlayacağı iddia 

edilmektedir (ĠBB YerleĢmeler ve Kentsel DönüĢüm Müdürlüğü, 2003: 344; Altun, 

2005: 228). 

6.4. Ġstanbul’da Kentsel DönüĢüm 

1980 sonrasında tüm dünyayı saran neoliberal küreselleĢmenin etkileri 

Türkiye‟de özellikle de Ġstanbul‟da yoğun biçimde hissedilmeye baĢlamıĢtır. Bu 

dönemde içe dönük ithal ikameci anlayıĢtan dıĢa açık serbest ithalata dayalı bir 

kalkınma modeline geçilmesi; altyapıda telekomünikasyon yatırımlarına öncelik 

verilmesi ve küresel ekonominin gerektirdiği sermaye piyasaları, serbest ticaret ve 

üretim bölgelerinin kurulması, bankacılık reformları gibi uygulamaların hayata 

geçirilmesiyle, Türkiye ve Ġstanbul küreselleĢmeye eklemlenme sürecine girmiĢtir. 

Bu süreçte Ġstanbul kent merkezi üretimin karar ve kontrol iĢlevi ile finans sektörü 

baĢta olmak üzere yönetim, muhasebe, sigortacılık, bankacılık, halkla iliĢkiler, 

danıĢmanlık, medya, araĢtırma, reklam ve pazarlama gibi hizmet sektörünün 

hâkimiyeti altına girmiĢtir. Böylelikle kent merkezi ve çevresinde yeni orta sınıfa 

hitap eden hizmetler sektörünün oluĢumu hız kazanmıĢtır. (Tekeli, 1998: 20-21; 

Ġslam, 2003: 164; ġen, 2006: 68-69; Osmay, 1998: 147, 149). Ulusal ekonominin 

dünya piyasalarına Ġstanbul üzerinden entegre edilmesini hedefleyen 1980 sonrasının 

neoliberal politikaları, Ġstanbul‟u küresel düzlemdeki eğilimlerin (toplumsal 

eĢitsizlikler ve mekânsal ayrıĢma) en belirgin biçimde görülebildiği kent haline

221 

getirmiĢtir. 1980 sonrası izlenen politikalarla birlikte bir yandan toplumdaki mevcut 

sermaye birikim süreçleri ve ittifak biçimleri değiĢmiĢ, beklenmedik bir hızla 

zenginleĢerek sınıf atlayan kesimler ortaya çıkmıĢtır. Diğer yandan ise kentte 

doğrudan sermaye yatırımları artmıĢ, finans ve hizmetler sektörü değiĢmiĢtir. Bu da 

uluslararası iĢ çevreleriyle bütünleĢmiĢ, yüksek ücretlerle çalıĢan üst düzey 

yöneticiler ve ileri derecede uzmanlaĢmıĢ profesyonellerden oluĢan (yeni orta sınıf 

olarak da adlandırılan) bir kesimin ortaya çıkmasına neden olmuĢtur (Enlil, 2003: 

84). 

Tarihsel süreçte coğrafi konumu itibariyle yerli/yabancı sermayenin ve ticaret 

hareketlerinin odağı olan Ġstanbul, neoliberal küreselleĢme döneminde de gerek 

ulusal gerekse küresel sermayenin en önemli çekim alanlarından biri durumundadır. 

Kent, kültür ve turizm merkezi olmasının yanı sıra, küresel sermayenin finans, 

yönetim ve denetim iĢlevlerinin yürütülebildiği bir konumda olmasından dolayı, 

uluslararası yatırımların ve yatırımcıların ilgisini çekmektedir. Bu yatırımlar, 

uluslararası üretim iliĢkilerinin ve sermaye hareketlerinin yarattığı talep sonucunda, 

oteller, kongre ve kültür merkezleri ile çalıĢma ofislerinin yer aldığı gökdelenler 

biçiminde ortaya çıkmakta, benzer biçimde orta ve üst gelir gruplarına yönelik konut 

alanları, alıĢveriĢ ve eğlence merkezleri olarak da fiziksel mekânda yansımasını 

bulmaktadır (Türkün, 2007: 221). Tüm yatırımların gerçekleĢtirilebilmesi için 

gereken kentsel arsa ihtiyacı ise kentsel dönüĢüm projeleriyle karĢılanmaya 

çalıĢılmaktadır. 

Kentsel dönüĢüm projelerinin ortaya koyduğu mega projelerin kentin 

gelecekteki yapısını etkileyecek ve belirleyecek baĢlıca araçlar olduğu 

vurgulanmaktadır (ĠBB YerleĢmeler ve Kentsel DönüĢüm Müdürlüğü, 2003: 346). 

Belediye yetkilileri Ġstanbul‟u turizm, kültür ve finans merkezi olarak yapılandırma 

amacının temel aracı olarak uygulamaya koydukları kentsel dönüĢüm projeleri ile, 

zaman içinde derinleĢen kentsel sorunlara çözüm aradıklarını ileri sürmektedirler. 

Ancak Ġstanbul‟u geleceğe taĢıyacağı söylenen bu projelerle geleceğe taĢınacak 

mahallelerde yaĢayan kesimlerin geleceğinin belirsizliğe sürükleniyor olması; 

geleceğin küresel Ġstanbul‟unda herkese yer olmadığına ve sosyo-mekânsal 

eĢitsizliklerin daha da derinleĢeceğine iĢaret etmektedir (Sakızlıoğlu, 2006: 43). 

Kentsel alanı kullanıcıları adına düzenleyen merkezi-yerel yönetim ve iĢbirlikçisi

222 

TOKĠ; “rekabet” ve “küresel kent” gibi söylemlerle ulusal/küresel sermayeyi yatırım 

yapmak için Ġstanbul‟ a çekmeye çalıĢmakta ve böylece kente değer biçmektedir. 

DeğiĢim değeri lehine kentin asıl sahipleri ve kullanıcıları yerlerinden edilmekte, 

kentsel toprağın ticarileĢtirilmesinde “finans merkezi”, “Avrupa baĢkenti”, “küresel 

kent” ve “dünya kenti” söylemleri, gecekondular ve eski kent merkezindeki konutlar 

üzerinde yükseltilmektedir. Her geçen gün toplumsal olarak yeniden üretilen 

yoksullaĢtırıcı/mülksüzleĢtirici sürecin günden güne daha geniĢ kitleleri içermesi 

kentsel dönüĢümün mantığını açıklar niteliktedir (Ergüder ve Ercan, 2008: 86). 

Ġstanbul açısından kentleĢmenin doğal fiziki eĢiklere dayandığı ve kenti 

taĢıyacak boĢ alanın kalmadığı ileri sürülmektedir. Birinci sınıf tarım topraklarını, 

orman ve su havzalarını, ekolojik dengeyi geri dönülemez Ģekilde tehdit eden 

geniĢleme ve büyümeler yerine, öncelikle yerleĢik alanlarda kentsel dönüĢüm 

projelerinin uygulanması gerektiği ifade edilmektedir. Böylelikle eski kentsel 

mekânların aktif bir Ģekilde kente kazandırılacağı ve konut stokuna büyük katkı 

sağlanacağı vurgulanmaktadır (Altun, 2005: 230). Tek baĢına bu vurgu bile, 

ülkemizde uygulanan ya da uygulanması planlanan kentsel dönüĢüm projelerinin 

mantığını ortaya koymaktadır. Dikkat edilirse kentliye iliĢkin hiçbir ibare söylemde 

yer almamaktadır. Öyle ki kentsel mekân fiziksel ve ekonomik bir olgu gibi 

değerlendirilmekte, içi boĢ yapılarla dolu mekânsal ölçek konumuna 

indirgenmektedir. 

1995 yılında onanan Ġstanbul Metropoliten Alan Alt Bölge Nazım Planı ile 

Ġstanbul bütününde yeni sanayi alanları belirlenmiĢtir. Bu plan ile birlikte Ģehir 

içinde bulunan ve artık bir sorun olduğu düĢünülen küçük ve orta ölçekli sanayilerin 

yeni belirlenen alanlara taĢınması öngörülmüĢtür. Planın; mevcut sanayiden boĢalan 

alanları çöküntü alanı olmaktan kurtarmayı; kirletici niteliğe sahip, Ġstanbul‟a 

sağladığı katma değeri az, çok fazla elektrik ve su kullanan ve Ģehir içinde bulunan 

sanayi alanlarını kent dıĢına çıkarmayı ve Ġstanbul‟u bir tarih, bilim, kültür, ticaret, 

hizmet ve sanat kenti yapmayı hedeflediği vurgulanmaktadır. Bu çerçevede Tuzla, 

Maltepe, Kartal, Bakırköy, Bahçelievler, BayrampaĢa, Zeytinburnu ve Bakırköy gibi 

alanlar sanayi sektöründen hizmet sektörüne dönüĢüm alanları olarak belirlenmiĢtir 

(Yüzer, 2003: 352-353). Kent merkezinde kalan sanayi alanlarının arsa değerlerinin 

artması bu alanlardaki sanayi yatırımlarının merkezlerden desantralizasyonunu

223 

zorunlu kılmıĢtır (Yüzer, 2003: 358). Bu alanların yakın dönemde emekçileri, 

yoksulları ve marjinal grupları yaĢam alanlarını değiĢtirme eğilimine sokan/yerinden 

eden kentsel dönüĢüm alanı ilan edilmesi de dikkat çekicidir. Denilebilir ki 

günümüzde yıkım ve yeniden yapım halinde hayata geçirilen projelerin temeli yıllar 

öncesinden atılmaya baĢlanmıĢtır. 

Ġstanbul‟un kentsel alanlarının büyük ölçekli yatırımları çekecek düzeyde 

hızla değerlenmesi kentsel dönüĢüm projelerini de tetiklemektedir. 1980‟lerde 

baĢlayan ve kentin belli bir kısmını etkileyen büyük sermayeye açılma süreci 

günümüzde tüm kenti sarmalamıĢ durumdadır. Tarihi yerleĢim alanları, sanayinin 

terk ettiği (etmek zorunda kaldığı) alanlar, düĢük maliyet ve yoğunluklu 

konut/gecekondu alanları günümüzde büyük yatırımlar peĢinde koĢan sermayenin 

hedefi durumundadır. Neoliberal küreselleĢme doğrultusunda kent mekânlarının 

yeniden üretilerek sermayenin kullanımına açılması sağlanmaya çalıĢılmaktadır. Bu 

yeniden üretimin aracı olarak da kentsel dönüĢüm projeleri hazırlanmakta ve 

uygulanmaktadır (BakırtaĢ ve Köktürk, 2007: 102). 

Yakın dönemde kentsel sorunların çözümünde en etkili aracın kentsel 

dönüĢüm olduğu ileri sürülmeye baĢlanmıĢtır. Aynı Ģekilde Ġstanbul‟un küresel kent 

olması gerektiği vurgusu da sıklıkla yapılmaktadır. Bu iki ifade bir arada 

okunduğunda aslında kentsel dönüĢüm projeleriyle asıl hedefin ne olduğu da açığa 

çıkmaktadır (Kayıkçı, 2007: 652). Kent küresel sermaye ve aktörleri açısından çekici 

kılınmaya çalıĢılmakta, bu doğrultuda yeniden yapılandırılmakta ve bu yeniden 

yapılandırmanın aracı birçok kentliyi mağdur etme pahasına hazırlanan kentsel 

dönüĢüm projeleri olmaktadır. 

Küresel kent sistemi hiyerarĢisinde yer edinmek ve konumlarını yükseltmek 

isteyen kentler arasında bir rekabet bulunmaktadır. Bu süreçte kent yönetimleri 

küresel sermayeyi kendi yerelliklerine çekmek adına uygun kentsel ortamları 

yaratma çabasındadır. Nitelikli kentsel çevreler yaratarak kent imajını değiĢtirme ve 

kenti çekici kılma kaygısıyla hayata geçirilen kentsel dönüĢüm projeleri bu 

doğrultuda en çok baĢvurulan araç olmaktadır (Ergen, 2005: 258; Yılmaz, 2005: 

579). Türkiye‟nin küresel anahtarı olarak görülen Ġstanbul‟un, kentin hemen her 

kesiminde yakın dönemde hayata geçirilen kentsel dönüĢüm projeleriyle küresel

224 

sermaye ve aktörleri açısından çekici kılınacağı ileri sürülmektedir. Bu doğrultuda 

kent beĢ yıldızlı oteller, lüks konut alanları, iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri ile 

donatılmaktadır. Ancak adı geçen bu yapıların oluĢturulması için kentsel arsa stoku 

yeterli olmadığından kent merkezindeki eski mahalleler ve merkeze yakın gecekondu 

alanları dönüĢüme konu edilmektedir. Bu tarz uygulamalar ise dönüĢüm alanlarında 

yaĢayan yoksul/marjinal kesimlerin yaĢam alanlarından uzaklaĢtırılmalarına neden 

olmakta ve kentte mekânsal ayrıĢmayı ortaya çıkarmaktadır. 

KüreselleĢmeyle birlikte gündeme gelen yarıĢan kentler, küresel kent, kültür 

baĢkenti vb yapılanmalar kent merkezlerinin stratejik önemini arttırmıĢtır. Bu süreçte 

eski kent merkezleri ve merkeze yakın alanlar konut, iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri olarak 

yenilenmekte veya yeniden yapılandırılmakta ve sermaye yatırımlarının bir parçası 

haline getirilmektedir (ġen, 2006: 24). Küresel kentler sistemine 

eklemlenebilmesinin daha kolay olduğu düĢünülen büyük kentlerde, biliĢim 

sektörünün geliĢmesine paralel olarak insan, bilgi, mal ve sermaye akıĢının da 

hızlanması, ucuz iĢgücünden çok, üst düzey hizmet sektöründe çalıĢabilecek 

nitelikteki iĢgücüne ve bu iĢgücüne hitap edecek iĢ ve yaĢam alanlarına olan ihtiyacı 

oldukça arttırmıĢtır. Kentsel arsa stokunun oldukça daraldığı günümüz kentlerinde bu 

ihtiyaca cevap verebilecek alanlar olarak yoksul/marjinal grupların yoğun olarak 

yaĢadığı eski kent merkezleri ve gecekondu bölgeleri ilk sırada gösterilmektedir 

(Aksümer ve Temiz, 2007: 161-162). 

Küresel süreçlere eklemlenme açısından anahtar rolü yüklenen Ġstanbul 1980 

sonrası dönemde ciddi bir yeniden yapılanma sürecini yaĢamaya baĢlamıĢtır. 

Günümüzde halen devam eden kentsel yeniden yapılanma süreci gerek kentin 

çevresinde gerekse merkezinde yeni bir sınıfsal ve mekânsal ayrıĢmayı 

yaratmaktadır. Ġstanbul‟un kentsel coğrafyasında yerleĢim yerleri ve iĢ merkezleri 

hızla değiĢmekte ve bu değiĢime paralel olarak kent içinde ortaya çıkan nüfus 

hareketiyle kentin sosyal yaĢamı da belirlenmektedir. Kentteki eski gecekondu 

alanları günümüzde hızla kapalı lüks konut alanları ile çevrelenmekte ve kentsel 

dönüĢüm projeleri ile gündeme gelmektedirler (ġen, 2006: 61-62). Ġstanbul özelinde 

kentsel dönüĢümden bahsetmek birçok projeden ve kentin hemen her yerinde süren 

plan çalıĢmalarından bahsetmek anlamına gelmektedir. Bir diğer ifade ile Ġstanbul 

açısından kentsel dönüĢüm tüm kenti içine alan bir yeniden yapılanma anlamına

225 

gelmektedir. Yeniden yapılanma süreci, kentin birçok alanında yeni mağduriyetler 

yaratırken birçok alanı da yeni rant odağı haline getirmektedir (Kahraman, 2006: 93). 

1980‟lerden itibaren Ġstanbul‟un hem konut haritasında hem de konut 

piyasasında önemli değiĢimler ortaya çıkmaya baĢlamıĢ ve bu değiĢimler günümüzde 

iyice hızlanmıĢtır. Günümüz Ġstanbul‟unda bir yandan üst ve orta sınıflara yönelik 

konut seçenekleri artarken bir yandan da önceki dönemlerden farklı olarak kent 

yoksullarının yoğun yaĢadığı kent çeperlerindeki gecekondu bölgelerinin yerine, 

kamu aktörlerinin ve özel sektörün öncülüğünde üst ve orta sınıfa yönelik konut 

alanları yükselmektedir. Bu süreçte ortaya çıkan değiĢimler farklı grupların sürekli 

yer değiĢtirmesine (değiĢtirmek zorunda kalmasına) neden olmaktadır. Gerek kent 

merkezindeki eski alanlarda bulunan yoksul mahallelerinde yaĢayanlar; gerekse 

gecekondu bölgelerinde yaĢayan kesimler yeni kent dinamikleri doğrultusunda 

yerlerinden edilmektedirler (GeniĢ, 2009: 127). 

Genel olarak Ġstanbul‟a bakıldığında; bir tarafta yıllarca yatırım yapılmamıĢ 

altyapı, ulaĢım, sağlık ve konut sorunlarını barındıran ve kendi oluruna bırakılmıĢ bir 

kent karĢımıza çıkmaktadır. Diğer tarafta ise, küresel sermayenin aktörlerinin tecrit 

edilmiĢ bir Ģekilde yaĢayabilecekleri, küresel süreçlere eklemlenme çabasıyla 

yapılandırılan ve kentsel çevreyle iliĢkisi görselliğe indirgenmiĢ küresel Ġstanbul yer 

almaktadır (BakırtaĢ ve Köktürk, 2007: 96-97). Kente yönelik geliĢtirilen günümüz 

politikalarında küresel Ġstanbullu olmayan geniĢ kesimler kentin dıĢına itilmeye 

çalıĢılmakta, kentte sermayeye ve aktörlerine yeni yatırım yapabilecekleri alanlar 

yaratma kaygısı güdülmektedir. 

Ġstanbul bütününde kentsel dönüĢümün mekânsal dağılımına bakıldığında 

belli baĢlıklar altında bir mekânsal dağılım olduğu görülmektedir. Kente biçilen 

küresel kent rolü ıĢığında kentsel dönüĢüm projeleri kent üzerinde farklı anlamlar 

barındırırken; projelerin birbirinden bağımsız ancak rastlantısal olmadığı 

görülmektedir. Ġstanbul‟un kıyıları ve tarihi merkezleri bir sterilizasyon sürecine 

sokularak kentin vitrini haline getirilirken; diğer alanlar da küresel kent vizyonunun 

ihtiyaç duyduğu konut alanlarına dönüĢtürülmektedir (Kahraman, 2006: 95). Bir 

diğer ifadeyle kent merkezindeki alanlar yaĢayanlarından arındırılarak yenilenmekte;

226 

gecekondu bölgeleri ise dönüĢüm adı altında yeni konut alanlarına yer açma 

kaygısıyla boĢaltılmaya çalıĢılmaktadır. 

Ġstanbul‟da kentsel dönüĢüm projeleri iki farklı faaliyet alanında 

gerçekleĢtirilmektedir. Bu alanlardan biri küresel sermayenin talep ve beklenti 

baskısının yüksek olduğu ve aynı zamanda küresel yarıĢta etkin olabilecek 

potansiyellere sahip kent merkezi; diğeri ise sağlıklı ve modern koĢullara 

ulaĢtırılması hedeflendiği söylenen gecekondu bölgeleridir (Keskin vd, 2003: 412; 

ġahin, 2003: 97). Her iki alanın da ortak özelliği yoksul/marjinal kesimlerin ve 

emekçi sınıfın yoğun olarak bulunduğu yaĢam alanları olmasıdır. Bu ifadeden 

hareketle kentsel dönüĢümün öncelikle bu kesimlerin yaĢam alanlarını hedef aldığı 

ve tehdit ettiği söylenebilir. 

Kentin iki önemli aksı olan TEM ve E-5 karayolları arasında kalan konut 

alanları gecekondu yoğun bölgelerdir. Bu alanların sağlıklı bir konut altyapısı 

sunamadığı için kentsel dönüĢüm kapsamına alınması gerektiği sıklıkla 

vurgulanmaktadır. Ancak, bu bölgeler için hazırlanan kentsel dönüĢüm projelerinin 

neredeyse tamamının bu alanda yaĢayanları da değiĢtirme amacında olduğu ve 

yerleĢimcilerin taĢınmasını öngördüğü görülmektedir. Ġstanbul‟un küresel kent 

vizyonu doğrultusunda, sanayinin desantralizasyonu ile birlikte, mavi yakalı ve 

vasıfsız iĢgücünün yaĢamakta olduğu bu alanlarda bir sosyal değiĢim hedeflenmekte 

ve konut alanlarında bu doğrultuda bir yenilenme sağlanmasına çaba sarf 

edilmektedir (Kahraman, 2006: 98). 

Ġstanbul‟un merkezi alanları küresel ekonominin mekânsal örgütlenmesine 

uygun olarak kongre merkezleri, sergi salonları, oteller ve eğlence merkezleri, iĢ ve 

alıĢveriĢ merkezleri gibi yapılarla yeniden Ģekillendirilmektedir. Bu yapıların 

artmasına paralel olarak hizmetler sektörünün büyümesi, kentin ekonomisi için 

olumlu bir dinamik olarak ele alınmaktadır. Uluslararası ticaret, mali sermaye ve 

buna bağlı olarak bankacılık, sigortacılık, mali yatırım ve danıĢmanlık kurumları, 

halkla iliĢkiler ve reklam-pazarlama alanında artan yeni istihdam olanakları, yeni orta 

sınıfın oluĢumunda ve ekonomik yönden güçlenmesinde etkili olmuĢtur. Kent 

merkezlerinde genel anlamda kentsel rantların artması yönündeki bu ekonomik 

baskılar, yoksul/marjinal kesimlerin kentlerdeki varlık koĢullarını da yok eden bir

227 

etken olarak karĢımıza çıkmaktadır. Bu kesimler için ucuz konut ve istihdam 

olanakları sağlayan koĢullar değiĢmekte, kent merkezlerine daha yüksek gelirli kesim 

çekilmektedir. Bu süreç sosyo-kültürel bir değiĢim de beraberinde getirmektedir 

(ġen, 2007a: 185). 

Küresel kentlerin karakteristik özelliklerinden biri de toplumsal ve mekânsal 

kutuplaĢmadır. Yoksul kesimlerin varsıl kesimler tarafından yerinden edilmesi 

Ģeklinde özetlenen soylulaĢtırmanın yoğun yaĢandığı küresel kentlerin; ekonomik, 

mekânsal, sosyal yeniden yapılanma, parçalara ayırma, kutuplaĢma vb özellikleri 

Ġstanbul‟da da görülmektedir (Wedel, 2001: 66-67). Küresel kentlerin bu olumsuz 

özelliklerinin kazandırılması sürecinde kentsel dönüĢüm projelerinin ayrı ve önemli 

bir yeri bulunmaktadır. Yakın dönemde hayata geçirilen kentsel dönüĢüm 

projelerinin yarattığı mekânsal ayrıĢma ve kutuplaĢma, kentin yeniden 

yapılandırılması adına dezavantajlı grupların yerinden edilme süreçleri, küresel 

kentin tüm bu olumsuz niteliklerini kentler adına üretmekte ve pekiĢtirmektedir. 

Kentsel dönüĢüm projeleri ile kent içi boĢ fiziksel bir olgu gibi ele alınmakta ve 

ekonomik değeri olan bir meta gibi pazarlanırken sosyal dinamikler göz ardı 

edilmektedir. Günümüzde Ġstanbul‟un her köĢesi yaĢanmıĢlıkların biçimlendirdiği bir 

gerçeklikten, sermayenin yapısallaĢmıĢ mantığının biçimlendirdiği ve Ģimdinin 

geçmiĢ üzerindeki egemenliğini ilan ettiği bir gerçekliğe geçmektedir (Ergüder ve 

Ercan, 2008: 86). 

KüreselleĢme sürecinde kent mekânının ele alınıĢ ve örgütlenme biçiminin 

değiĢmesi en çok kent yoksullarını etkilemektedir. Kentsel mekânının yeniden 

örgütlenmesi sürecinde; yoksulların yaĢam alanları olan gecekondu bölgeleri ve kent 

içi eski yerleĢim alanları yıkılmakta ve bu mekânların yerini lüks konut, alıĢveriĢ ve 

iĢ merkezleri gibi kentleri sermaye açısından cazip kılacağı düĢünülen yapılar 

almaktadır. Bu tür yapıların inĢa edilmesi kentler açısından zenginlik yaratsa da, bu 

zenginlik kentin tüm kullanıcılarına aynı oranda yansımamaktadır. Hatta bu yapılar 

için kentsel alan yaratmak adına, gecekondu bölgelerinin ve eski kent merkezlerinin 

yıkılması, büyük oranda yoksul olan bu alanların sakinlerinin yerlerinden 

edilmelerine ve genel olarak kentlerin dıĢına itilmelerine yol açmaktadır. Bu süreç; 

yerlerinden edilen kesimin istihdam, barınma, ulaĢım vb açılardan daha da kötü 

koĢullarla karĢı karĢıya kalmalarına yol açmaktadır (Bıçkı, 2006: 482). Kentsel

228 

dönüĢüm söylemiyle hazırlanan projelerde uzun yıllar itibariyle sosyal iliĢkilerle 

örülen mahallelerin yaĢamı görmezden gelinmekte ve hesaba katılmayan dıĢsal 

maliyetlerle uzun süreli bir yoksullaĢmanın temelleri atılmaktadır (Akgün ve 

Karademir, 2007: 177). Gecekondulu ya da alt gelir grubu evlerini kaybetmelerinin 

yanı sıra kent merkezine yakın olmanın sağladığı kamusal hizmetlere kolay eriĢim, iĢ 

yerlerine tek vasıta ile hatta yürüyerek ulaĢım gibi avantajlarını da yitirmektedirler. 

Küresel kentler ya da küresel kent olma çabasındaki kentler, sanayinin kent 

merkezlerinin dıĢına itilmesi sonucunda finans, bankacılık, hukuki ve idari hizmetler, 

reklâmcılık, turizm, ticaret, biliĢim vb farklı hizmet sektörlerinde geliĢme 

gösterirlerken, bu kentlerde talep edilen emekte de farklı nitelikler aranmaktadır. Bu 

sektörlerde yüksek nitelikli profesyonel emeğe olan talep hızla artarken, hizmetler 

sektöründe düĢük ücretle çalıĢacak kesim dıĢındaki emek çok da 

önemsenmemektedir. Günümüzde uygulamaya konulan kentsel dönüĢüm projeleri ile 

çalıĢan sınıfların barınma, geçinme ve insanca yaĢama gereksinimleri yok sayılmakta 

ve mekânsal politikalarla kentlerin dıĢına itilen bu kesim ciddi bir toplumsal 

dıĢlanmaya maruz bırakılmaktadır (Türkün, 2007: 226-227). 

Ġstanbul‟da kentsel dönüĢüm projeleri ağırlıklı olarak gecekondu bölgeleri 

üzerinde geliĢtirilmektedir. Ġstanbul‟da ve tüm ülkede dönüĢüm alanı ilan edilen 

bölgelerin, farklı dinamiklere, kültürel ve sosyo-ekonomik açıdan farklı özelliklere 

sahip oldukları göz önünde bulundurulmakla beraber, ortak özellikleri Ģu Ģekilde 

sıralanabilir: 

- DönüĢüm alanı ilan edilen bölgeler çoğunlukla kent merkezinde kalan eski 

gecekondu mahalleleri ya da iĢlevlerini yitirmiĢ olan sanayi ve ulaĢım 

merkezleridir. 

- DönüĢüm alanı ilan edilen bölgelerde sanayi büyük oranda kent dıĢına 

taĢınmıĢ ve dolayısıyla bu alanlarda ucuz iĢgücü talebi azalmıĢtır. 

- DönüĢüm alanı ilan edilen bölgeler, deprem riskine karĢı sağlam zeminlere 

sahiptir. 

- DönüĢüm alanı ilan edilen bölgeler, kentin yeni oluĢan ulaĢım akslarına ve 

gözde mekânlarına yakındır.

229 

- DönüĢüm alanı ilan edilen bölgelerde yaĢamakta olan hatta bu alanları 

yaĢanabilir kılan kesimlerin görüĢ ve önerileri alınmadan projeler 

hazırlanmıĢtır. 

- DönüĢüm alanı ilan edilen bölgelerin seçkinleĢtirilmesi amaçlanmaktadır. 

Bu doğrultuda süreç içinde yoksul kesimin emeği ve mülkü zengin 

kesimlere aktarılacaktır. 

- DönüĢüm alanı ilan edilen bölgelerde yer alan mahallelerin 40-50 yıllık 

geçmiĢi ve birikimi göz önünde bulundurulmamaktadır. 

- DönüĢüm alanı ilan edilen bölgelerde gözetilen tek öncelik sermayenin 

talep, öncelik, ihtiyaç ve baskılarıdır (Aksümer ve Temiz, 2007: 162-163). 

1980 sonrası egemen anlayıĢ haline gelen neoliberal politikalar nedeniyle 

geliĢmiĢ ülkelerde olduğu kadar azgeliĢmiĢ ülke kentlerinde de dönüĢümler 

yaĢanmaya baĢlamıĢtır. Bu dönemin baĢında Türkiye‟de neoliberal politikaları hayata 

geçiren bir siyasi otorite iktidara gelmiĢ ve ithal ikameci strateji terk edilerek ihracata 

dayalı bir kalkınma stratejisi benimsenmiĢtir. Bu stratejinin kısa dönemdeki 

baĢarısızlığı kentsel alanların bir geliĢme sektörü olarak hızla piyasa mekanizmasına 

açılmasına yol açmıĢtır. Bu süreçte kentsel alanları metalaĢtırarak serbest piyasa 

ekonomisine sunacak yasal düzenlemeler gerçekleĢtirilmiĢ ve yerel yönetimler imar 

planlaması baĢta olmak üzere geniĢ yetkilerle donatılmaya baĢlamıĢtır. Ġmar 

konusunda yetkilendirilen yerel yönetimler hızlı bir biçimde belli sınıfların lehine 

kentsel dönüĢüm sürecini baĢlatmıĢlardır. Bu süreçte kentlerde yeni bir arazi ve 

emlak pazarı ortaya çıkmıĢtır. Kent merkezlerindeki iĢ alanlarının mülkiyet hakları 

büyük sermaye grupları ve Ģirketlerin ofislerinin yer aldığı gökdelenler, lüks alıĢveriĢ 

merkezleri, otel ve konutların yapılabilmesi için el değiĢtirmiĢtir. Diğer yandan 

kentlerin çeperinde yer alan araziler, toplu konut projeleri, alıĢveriĢ merkezleri ve 

sanayi baĢta olmak üzere bazı kentsel fonksiyonların desantralizasyonu projeleri için 

hızla imara açılmaya baĢlamıĢtır. GeliĢen/geniĢleyen arsa ve emlak pazarında 

gecekondu bölgeleri de yaĢayanları en kolay gözden çıkarılabilecek kentliler 

olduğundan sermaye açısından çekici alanlar haline gelmiĢtir (KurtuluĢ, 2007: 75- 

76). Günümüzde Ġstanbul baĢta olmak üzere hemen her kentte hazırlanan ve 

uygulanan kentsel dönüĢüm projeleri; kentlerin sorunlarını çözebilecek sosyal

230 

içerikli projeler olmanın ötesinde var olan sorunları arttıran ve yeni sorunlar yaratan 

projeler durumundadır. Mekânları insansız birer meta olarak algılayan bir anlayıĢ 

çerçevesinde hazırlanan kentsel dönüĢüm projeleri insanları yaĢam alanlarından 

uzaklaĢtırarak (iterek) kentsel mekânları sadece “kar ve spekülasyon” amaçlı 

kullanımlara dönüĢtürmeyi hedefler niteliktedir (Uysal, 2007: 47). Günümüzde 

kentin ve kentlilerin geleceğine yönelik kararlar genelde merkezi ve yerel 

yönetimler, sermaye grupları, profesyoneller ve yatırımcılardan oluĢan bir grup 

tarafından alınmaktadır. Tepeden inme bir Ģekilde alınan bu kararlar doğrultusunda 

kentliler, kendileri için oldukça büyük önem taĢıyan kararların alınma süreçlerinden 

dıĢlanmıĢ ve bu kararların edilgen kurbanlarına dönüĢmüĢ olmaktadırlar (Türkün, 

2007: 225). Kentsel dönüĢüm projelerinin oluĢturma ve uygulama süreçlerinde 

paydaĢ kılınmayan, görüĢ, öneri ve beklentileri sorulmayan kentliler, yaĢam 

alanlarına dönük yerinden etme mantığındaki projelere karĢı çıkmaktadırlar. Bu karĢı 

çıkıĢın tek nedeni evlerini kaybedecek olmaları değil, sosyal ve kültürel açılardan da 

kayıplarının önüne geçmek istemelerinden kaynaklanmaktadır. 

Aksoy ve Robins‟in Ġstanbul Esenyurt üzerinden yaptıkları vurgu, kentsel 

dönüĢüm alanı ilan edilen bölgelerde yaĢayan kesimlerin projelere karĢı çıkma 

nedenlerini net bir biçimde özetlemekte ve günümüz kentsel dönüĢüm projelerinde 

de yaĢanan süreci gözler önüne sermektedir. Yazarların vurgusu Ģu Ģekildedir: 

“…Yeni bir düzen ve vatandaĢlık tesis etmeyi amaçlayan proje 

belediye yetkililerinin beklediği Ģekilde geliĢmedi. Beklenmedik geliĢme 

adına ağır iĢlere kalkıĢılan Esenyurt halkının yeni yerleĢim yerine 

taĢınmamasıydı. Esenkent ve Boğazköy‟deki kooperatiflerin yeni apartman 

dairelerini taksitle satmalarına rağmen, bunun bedeli Esenyurtlular‟ın 

ödeyemeyeceği kadar yüksekti. Fakat daha can alıcısı, halkın Esenyurt‟ta 

kalmayı ve buradaki mülkleriyle hayatlarını sürdürmeyi tercih ediyor gibi 

görünüyor olmasıydı. Çünkü buradaki evlerde, duruma göre her an gerekli 

uyarlamalar veya eklemeler yapabilecekleri için, bu mülkler onlara 

hayatlarını idare etmede çok daha fazla esneklik sağlıyordu. Ayrıca, sadece 

kendileri için değil, geniĢ aileleri ve onlara bağımlı yaĢayanlar için de 

gerekli ihtiyaçları tedarik etmek zorundaydılar. Onlar için bir ev, sadece 

„içinde yaĢanılacak bir makine değil‟ onun ötesinde çok karmaĢık bir 

toplumsal iliĢkiler ve yükümlülükler ağının odak noktasıydı. Doğal olarak

231 

kendi kurdukları ve kendilerini bir parçası hissettikleri Esenyurt civarında, 

hayatlarının kendi kontrolleri altında olduğunu hissedebiliyorlardı. 

Esenkent‟e taĢınarak ve Çapan‟ın modern kent ve vatandaĢlık tasarılarına 

kapılırlarsa çok Ģey kaybedebileceklerdi” (1999: 59-60).

232 

YEDĠNCĠ BÖLÜM 

ARAġTIRMA BULGULARI: 

BAġIBÜYÜK VE GÜLSUYU MAHALLELERĠNDE KENTSEL DÖNÜġÜM 

Bu bölümde Nisan 2009-Haziran 2010 tarihleri arasında BaĢıbüyük ve 

Gülsuyu Mahallelerinde her mahalleden 50 ve toplamda 100 kiĢiyle yapılan 

derinlemesine mülakatlardan elde edilen veriler ele alınmaktadır. Bu bağlamda 

öncelikle araĢtırma sahasının özelliklerine değinilmekte, ardından görüĢülen kiĢilerin 

demografik ve sosyo-ekonomik özellikleri, yaĢadıkları mahallelerin ve konutların 

nitelikleri ile görüĢülen kiĢilerin kentsel dönüĢüm sürecine iliĢkin görüĢ ve 

deneyimlerine iliĢkin elde edilen veriler sunulmaktadır. 

7.1. AraĢtırma Sahasının Özellikleri 

Tarihi, mahalle mezarlığındaki mezar taĢlarından anlaĢıldığı kadarıyla 750 yıl 

öncesine kadar giden BaĢıbüyük (ĠĢeri, 2010: 115), 1940‟larda Kartal‟a bağlı bir 

köydür. Mahallenin, yanında Süreyya PaĢa Hastanesi‟nin kurulması ile hastanenin 

ihtiyaç duyduğu emek gücü ihtiyacı ve buranın yeni bir iĢ alanı olarak görülmesi 

nedeniyle dıĢarıdan göç alıĢı yoğunlaĢmıĢtır (ġen, 2010: 327). Nüfusu esas olarak 

1960-1980 arasında artmıĢtır. Anadolu‟nun çeĢitli yerlerinden oldukça büyük oranda 

göç almıĢtır. Gecekondu yerleĢiminin baĢlangıcında yolu, suyu, elektriği, okulu vb. 

hiçbir kentsel hizmeti olmayan mahalleye kentsel hizmetler mahallelinin çabasıyla 

gelmiĢtir. Mahalleli gerektiği zaman kendisi yapımda çalıĢmıĢ gerektiğinde de 

hizmetlerin gelmesi için gereken parayı ödemiĢtir. 12 Eylül darbesi ile birlikte 

mahalle muhtarı asker kökenli olduğu için BaĢıbüyük mahalle statüsüne 

kavuĢmuĢtur. 1984-85‟te de Özal hükümeti mahalleye gelerek tapu tahsis belgelerini 

dağıtmıĢtır. Süreç içinde de altyapı hizmetleri sağlanmıĢ; elektrik, su ve 2005 yılında 

doğalgaz bağlanmıĢ; okul, camiler, sağlık ocağı, ĠETT otobüs seferleri vb tüm temel 

hizmetler mahalleye sağlanmıĢtır (Kuyucu ve Atayurt, 2008a: 36; ġenyüksel, 2009: 

6-7). 

16 Temmuz 2004‟te Maltepe Belediyesi, BüyükĢehir Belediyesi ve TOKĠ ile 

üçlü protokol imzalamaya karar vererek BaĢıbüyük Mahallesi‟nin tamamını TOKĠ‟ye 

tahsis etmiĢtir. Ġlçe Belediyesi 9 Ekim 2006‟da üçlü protokole yapılan eklerle yıkım

233 

alanını geniĢletmiĢ ve mahalleyi kağıt üzerinde ortadan kaldırmıĢtır (Atayurt, 2008: 

19). Maltepe Belediye Meclisi tarafından 09.10.2006 tarih ve 2006/56 sayılı kararı ile 

kabul edilen ve Ġstanbul BüyükĢehir Belediye Meclisi tarafından 11.01.2007 tarih ve 

123 sayılı kararı ile onanan BaĢıbüyük Mahallesi Kentsel Yenileme Alanı (Gecekondu 

DönüĢüm) 1/1000 ölçekli Uygulama Ġmar planı ile, mahalle halkının yıllardır yeĢil alan 

olarak koruduğu, belediye mülkiyetindeki 165 pafta 1391 ada 42 sayılı parselde proje 

uygulaması baĢlamıĢtır (Ġmece, 2009: 20). 

Ġstanbul 5. Ġdare mahkemesinin 05.11.2008 tarihli kararıyla 1/5000 TEM 

kuzeyi Nazım Ġmar Planı, 1/1000 ölçekli BaĢıbüyük Mahallesi Kentsel Yenileme 

Alanı Uygulama Ġmar Planı ve üçlü Protokolün yürütmesinin durdurulmasına karar 

vermiĢtir. Kentsel dönüĢümün yalnızca fiziki mekan düzenlemesi olarak ele alındığı 

ve uygulama imar planının üst ölçek yoğunluk kararlarıyla uyumsuz olduğu 

gerekçesiyle alınan yürütmeyi durdurma kararına rağmen, proje kapsamında TOKĠ 

konutları tamamlanmıĢtır (Ġmece, 2009: 21). 

Gülsuyu, Ġstanbul Maltepe Ġlçesi sınırlarında kalan ve kuruluĢu 1950‟li yıllara 

kadar uzanan bir mahalledir. Mahalleye yerleĢim 1953-54 yıllarında baĢlamıĢ ve 

mahalle 1956 yılında muhtarlık statüsü kazanmıĢtır. Mahallenin adını üst tarafında 

bulunan su kaynağından aldığı ifade edilmektedir. Gülsuyu mahallesi büyük ölçüde 

sanayi için gerekli iĢgücünün tetiklediği göçlerle oluĢmuĢtur. Çevredeki fabrikalarda 

(Kartal ve Tuzla) çalıĢan iĢçilerin bir bölümü buraya gelerek yaptıkları 

gecekondulara yerleĢmiĢlerdir. Bir diğer ifade ile mahalle, çevredeki fabrikalara 

yakınlığı nedeniyle iĢçilerin konut ihtiyacına uygun bir yerleĢim yeri olarak, Anadolu 

yakasının yerleĢime açılan ilk hazine arazilerinden biri olmuĢtur (Bozkulak, 2005: 

250). Süreç içinde geniĢleyen mahalle 1965‟te 3.500 nüfuslu bir yerleĢim yeri haline 

gelmiĢtir. Elektrik kaçak olarak anayoldaki bağlantıdan sağlanmıĢ, su sorunu ise 

taĢıma suretiyle çözülmüĢtür. 1980 yılında Türkiye Elektrik Kurumu‟na yapılan 

baĢvuru kabul edilmiĢ ve mahalleye elektrik bağlanmıĢ, askeri darbeden sonra 

mahalleye su verilmiĢtir. 1979 yılı sonunda konutlar için ilk emlak vergileri 

toplanmıĢ ve böylelikle konutlar yasal boyut kazanmıĢtır (Aslan; 2008: 24-27). 1960 

ve 1970‟li yıllarda toplumsal mücadele ve emeklerle yol, su, elektrik gibi çeĢitli 

kentsel hizmetlere ve okul, sağlık ocağı gibi kentsel donatılara kavuĢmaya baĢlayan 

mahalle, 1980 yılına gelindiğinde artık bireysel ve kolektif gecekondu üretimi ile

234 

kurulmuĢ bir yaĢam alanı ve kent parçası haline gelmiĢtir. Ġmar afları ve ıslah 

planları ile düzenlenmeye çalıĢılmıĢ bu yasa dıĢı yapılaĢmıĢ alanın 1989 yılındaki 

ıslah planıyla yaklaĢık %60‟ı yasalaĢmıĢ, küçük bir kesim arsa tapusuna kavuĢmuĢ, 

çok miktara tapu alamamıĢ hak sahipleri ortaya çıkmıĢ ve dolayısıyla toprak 

mülkiyeti sorunları tam olarak çözülememiĢtir. Sonuçta da 2004 yılı Temmuz ayında 

onaylanan Maltepe E-5 Kuzeyi Nazım Ġmar Planı‟yla mahalle kentsel dönüĢüm 

kapsamına alınmıĢtır. Söz konusu plan, Maltepe‟de E-5‟in kuzeyindeki 2.544 

hektarlık alanda, farklı demografik bileĢimlere ve farklı tarihlere sahip, toplam 200- 

300 bin kiĢiyi barındıran dokuz mahalleyi kapsamaktadır. Planın uygulanması ile 

nüfusun 140 bin ile sınırlandırılması öngörülmektedir ve plan bu nüfusun önemli bir 

bölümünün bölgeden ayrılması anlamına gelmektedir. Mahalleli belediye tarafından 

hazırlanan 1/5000‟lik Nazım Ġmar Planı‟na itiraz etmiĢ ve kentsel dönüĢüme karĢı 

verilen en geniĢ katılımlı (yedi bin itiraz dilekçesi toplanmıĢ ve 32 plan iptal davası 

açılmıĢtır) yerel tepki olarak önemli bir muhalefet süreci olmuĢtur. (ÇavuĢoğlu; 

2008: 28-29; DPA, 2007: 149; Kuyucu ve Atayurt, 2008b: 37; ġen, 2010: 330; 

Ġmece, 2009: 20). Yoğun itirazlar ve muhalefet sonucu 2005 yılında, BüyükĢehir 

Belediyesi, yapılan itirazları göz önünde bulundurarak, E-5‟in kuzeyine yönelik yeni 

bir 5000‟lik plan çıkarmıĢtır. Yeni planda BaĢıbüyük, Gülensu ve Gülsuyu 

Mahallelerini kapsayan alan “Kentsel Yenileme” bölgesi ilân edilmiĢtir (DPA, 2007: 

154-155). BaĢıbüyük Mahallesinde uygulamanın diğer mahallere göre daha olanaklı 

olduğu düĢünüldüğünden ilk olarak bu mahallede çalıĢmalar baĢlatılmıĢtır (Maltepe 

Belediyesi, t.y.: 71). 

Ġlçede Yeditepe ve Maltepe Üniversitelerinin bulunması, TEM Karayoluna E- 

5 Karayolunu bağlayan bağlantı yolundaki KayıĢdağı Geçidi‟nin ilçe sınırlarında yer 

alması, mahallelerin Sabiha Gökçen Havalimanı‟na, Kartal – Kadıköy raylı 

sistemine, büyük alıĢveriĢ merkezlerine yakınlıkları, jeolojik açıdan zeminlerinin 

yerleĢime uygun olması, yüksek rakımlı ve temiz havalı olmaları ve panaromik 

Marmara ve Adalar manzarasına sahip olmaları kentsel dönüĢüm projeleri açısından 

önemli etkenler olarak gösterilmektedir. (Kahraman, 2006: 99; DPA, 2007: 149). 

Benzer bir vurguya Ġlmen‟in 1913 yılında yayımlanmıĢ bir dergiden yaptığı alıntıda 

da rastlanmaktadır. Maltepe‟yi tanıtan ve tarihçesinden bahsettiği kitabında Ġlmen Ģu 

vurguya dikkat çekmektedir: “İstanbul’umuzun en güzel yerlerinden birisi olan

235 

Adalar’ın karşısında ve onlara en yakın bir uzaklıkta yerleşim alanının bulunması 

köyümüzü ayrıca değerli kılmaktadır” (Ġlmen, 2001: 66). 

7.2. Bulgular 

7.2.1. GörüĢülen KiĢilerin Demografik Özellikleri 

ÇalıĢma kapsamında her iki mahallede yapılan görüĢmeler gönüllülük 

üzerinden gerçekleĢtirilmiĢ ve görüĢmeyi kabul eden evlerde hane halkından bir kiĢi 

ile görüĢülmüĢtür. Bu kapsamda BaĢıbüyük Mahallesi‟nde 43 kadın ve 7 erkek ile 

görüĢme gerçekleĢtirilirken; Gülsuyu Mahallesi‟nde 18 kadın ve 32 erkek ile 

görüĢülmüĢtür. GörüĢme yapılan 100 kiĢiden kadınların oranı %61 iken, erkeklerin 

oranı ise %39‟dur. 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilerin yaĢ dağılımlarına bakıldığında 1 

kiĢinin (%1) 20 yaĢın altında, 4 kiĢinin (%4) 20-25 yaĢ arasında, 12 kiĢinin 26-30 yaĢ 

arasında ve 14‟er kiĢinin de (% 28) 31-35 ve 36-40 yaĢ arasında olduğu 

görülmektedir. GörüĢülen kiĢiler arasında yoğunluğun en fazla olduğu 41-45 yaĢ 

aralığında 21 kiĢi (%21) yer alırken; 46-50 yaĢ arasında olanlar 13 kiĢi (%13), 51-55 

yaĢ aralığında olanlar 10 kiĢi (%10) ve 56 yaĢ üzerinde olanlar da 11 kiĢi (%11) 

olarak karĢımıza çıkmaktadır. 

BaĢıbüyük ve Gülsuyu Mahallelerinde görüĢülen kiĢilerin eğitim durumlarına 

bakıldığında büyük bir çoğunluğun ilkokul mezunu olduğu görülmektedir. 

BaĢıbüyük Mahallesinde 33 kiĢi, Gülsuyu Mahallesinde ise 26 kiĢi ilkokul mezunu 

olduğunu belirtmiĢ ve ilkokul mezunları toplamda %59‟luk bir oran oluĢturmuĢtur. 

Ġlkokul mezunlarının ardından en yüksek pay lise mezunlarına aittir. GörüĢülen 

kiĢiler arasında %16‟lık bir yer tutan lise mezunlarının sayısı BaĢıbüyük 

Mahallesinde 2 iken Gülsuyu Mahallesinde ise 14‟tür. Her iki mahallede 5‟er ve 

toplamda 10 kiĢi (%10) ortaokul mezunu olduğunu ifade ederken; BaĢıbüyük 

Mahallesinde 4 kiĢi ilkokul terk olduğunu belirtmiĢtir. BaĢıbüyük mahallesinde 6 

kiĢi, Gülsuyu Mahallesinde ise 1 kiĢi (toplamda 7 kiĢi ve %7) okuma-yazma 

bilmediğini dile getirmiĢtir. Gülsuyu Mahallesinden 1 kiĢi Halk Eğitim Merkezinde 

okuma yazma öğrenmiĢ, 3 kiĢi üniversite eğitimini tamamlamıĢtır. GörüĢmeler 

sırasında mahalle sakinleri özellikle kendilerinin eğitimlerine devam etmektense

236 

çalıĢma hayatına katılmak zorunda kaldıklarını, bir kısmı da çocuklarının aile 

bütçesine katkı sağlamak için ya da maddi imkânsızlıklar nedeniyle eğitimlerine 

devam edemediklerini ifade etmiĢlerdir. 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilerin medeni durumları incelendiğinde 

BaĢıbüyük Mahallesinden 46, Gülsuyu Mahallesinden ise 40 kiĢinin (toplamda 86 

kiĢi ve %86) evli olduğu sonucu ile karĢılaĢılmıĢtır. GörüĢülen kiĢilerden bekâr 

olanların sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 2, Gülsuyu Mahallesinde 9 iken toplam 

bekâr kiĢi sayısı 11 kiĢidir ve %11‟lik bir orana sahiptir. BaĢıbüyük Mahallesinde 2 

kiĢi, Gülsuyu Mahallesinde 1 kiĢi toplamda ise 3 kiĢi (%3) eĢinin vefat ettiğini 

belirtmiĢtir. 

Tablo 2. GörüĢülen KiĢinin Doğum Yeri 

GörüĢülen KiĢinin Doğum Yeri Toplam 

Karadeniz Bölgesi 

Ġç Anadolu Bölgesi 

Doğu Anadolu Bölgesi 

Güneydoğu Anadolu Bölgesi 

Ege Bölgesi 

Marmara Bölgesi 

Toplam 

BaĢıbüyük Gülsuyu 

Sayı 27 20 47 

Toplam % 54,0% 40,0% 47,0% 

Sayı 11 6 17 

Toplam % 22,0% 12,0% 17,0% 

Sayı 9 21 30 

Toplam % 18,0% 42,0% 30,0% 

Sayı 1 1 2 

Toplam % 2,0% 2,0% 2,0% 

Sayı 1 0 1 

Toplam % 2,0% 0,0% 1,0% 

Sayı 1 2 3 

Toplam % 2,0% 4,0% 3,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilerin doğum yerlerinin dağılımı ele alındığında doğum yeri 

Karadeniz Bölgesi‟ndeki iller olan kiĢi sayısı her iki mahallede toplam 47 kiĢi (%47) 

olarak karĢımıza çıkmaktadır. BaĢıbüyük 

Mahallesi‟nden 27 ve Gülsuyu 

Mahallesinden 20 kiĢi doğum yerinin Karadeniz Bölgesi sınırlarındaki illerden biri 

olduğunu dile getirmiĢtir. Her iki mahallede toplam 20 kiĢi Çorum, 7 kiĢi Samsun, 

12 kiĢi Tokat, 6 kiĢi Sinop ve 2 kiĢi de Samsun ilinin doğum yeri olduğunu ifade 

etmiĢtir. Doğum yerlerindeki yoğunluk açısından Karadeniz Bölgesi‟ni Doğu

237 

Anadolu Bölgesi‟nin izlediği görülmektedir. BaĢıbüyük Mahallesi‟nden 9 kiĢi, 

Gülsuyu Mahallesinden 21 kiĢi ve toplamda 30 kiĢi (%30) doğum yerinin Doğu 

Anadolu Bölgesi‟nde yer alan bir il olduğunu vurgulamıĢtır. Ġller bazında bu bölge 

ele alındığında dağılımın Ardahan (1 kiĢi), Kars (9 kiĢi), Erzurum (4 kiĢi), Tunceli (8 

kiĢi), Erzincan (5 kiĢi) ve Malatya (3 kiĢi) Ģeklinde olduğu sonucu ile karĢılaĢılmıĢtır. 

Ġç Anadolu Bölgesi‟nde yer alan illerin doğum yeri olduğunu ifade eden kiĢi sayısı 

her iki mahallede toplam 17‟dir (%17). Ġç Anadolu Bölgesi‟nde doğduğunu belirten 

kiĢi sayısı BaĢıbüyük Mahallesi‟nde 11 ve Gülsuyu Mahallesi‟nde 6‟dır. GörüĢülen 

kiĢiye doğum yeri olan il sorulduğunda toplamda 2 kiĢi Ankara, 4 kiĢi Çankırı, 10 

kiĢi Sivas ve 1 kiĢi de Yozgat cevabını vermiĢtir. GörüĢülen tüm kiĢilerin doğum 

yerleri açısından Karadeniz, Doğu Anadolu ve Ġç Anadolu Bölgeleri‟nin önemli bir 

orana (94 kiĢi ve %94) sahip olduğu görülmektedir. GörüĢülen kiĢiler arasında cevap 

olarak Akdeniz Bölgesi‟ndeki illerden birini ifade eden kimseye rastlanmazken; 2 

kiĢi (%2) Diyarbakır yani Güneydoğu Anadolu, 1 kiĢi (%1) UĢak yani Ege ve 3 kiĢi 

(%3) de Ġstanbul yani Marmara Bölgesi‟nde doğduğunu dile getirmiĢtir. 

7.2.2. Konut Özellikleri ve Mülkiyet Durumu 

Tablo 3. GörüĢülen KiĢinin Konutunun Mülkiyet Durumu 

Kendi Evi Herhangi Bir Belge 

Yok 

Kendi Evi Tapu Tahsis Belgesi 

Var 

Kendi Evi Tapusu Var 

Kiracı 

Ailesinin Evi Tapu Tahsis Belgesi 

Var 

Toplam 

GörüĢmenin Yapıldığı 

Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 5 0 5 

Toplam % 10,0% 0% 5,0% 

Sayı 38 20 58 

Toplam % 76,0% 40,0% 58,0% 

Sayı 0 11 11 

Toplam % 0% 22,0% 11,0% 

Sayı 5 14 19 

Toplam % 10,0% 28,0% 19,0% 

Sayı 2 5 7 

Toplam % 4,0% 10,0% 7,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere oturmakta oldukları konutların 

mülkiyet durumu sorulduğunda, BaĢıbüyük Mahallesinden 5 kiĢi konutun kendisine

238 

ait olduğunu ancak herhangi bir belgesi olmadığını dile getirmiĢtir. GörüĢülen 

kiĢilerden Gülsuyu Mahallesinde oturan 11 kiĢi, oturmakta olduğu evin kendisine ait 

olduğunu ve evin tapusunun bulunduğunu vurgulamıĢtır. GörüĢülen kiĢilerden 19‟u 

kiracı olduğunu ifade etmiĢtir ve kiracıların oranı %19 olarak karĢımıza çıkmaktadır. 

BaĢıbüyük Mahallesinde 5 ve Gülsuyu Mahallesinde 14 kiĢi oturduğu konuta kira 

ödemektedir. GörüĢülen kiĢilerden büyük çoğunluğunun kendisine ait bir evde 

oturduğu ve tapu tahsis belgesine sahip olduğu görülmektedir. Tapu tahsis belgesine 

sahip kiĢi sayısı; BaĢıbüyük Mahallesinde 38 ve Gülsuyu Mahallesinde 20 iken, 

toplamda 58 (%58) kiĢidir. BaĢıbüyük Mahallesinden 2 ve Gülsuyu Mahallesinden 5 

kiĢi (toplamda 7 kiĢi ve %7) oturmakta olduğu evin tapu tahsis belgesi ile birlikte 

ailesine ait olduğunu dile getirmiĢtir. Bu veri de dikkate alındığında, her iki 

mahallede toplam 65 (%65) konutun tapu tahsisli olduğu görülmektedir. Tapu tahsis 

belgesi bulunan kiĢiler yıllardır emlak ve çevre vergilerini ödediklerini ancak 

belgelerini tapuya çeviremediklerini ifade etmiĢlerdir. Her seçim döneminde baĢkan 

adaylarının tapu kozunu ileri sürerek oy istediğini belirten mahalle sakinleri, 

seçimlerden sonra ise bu sözlerin unutulduğunu dile getirmiĢlerdir. Kentsel dönüĢüm 

projesini hazırlayan bir önceki belediye baĢkanının da aynı sözü verdiğini 

vurgulayan mahalleliler, özellikle kentsel dönüĢüm sürecine girince dönemin 

baĢkanının da tapularını vermediğini ifade etmiĢlerdir. Mevcut belediye baĢkanının 

da temel vaadinin tapu olduğunu vurgulayan mahalle sakinleri, henüz bir geliĢme 

yaĢanmadığını ve kendilerine sürekli bahaneler üretildiğini dile getirmiĢlerdir.

239 

Tablo 4. GörüĢülen KiĢi Mülk Sahibi Ġse Mülkü Edinme Biçimi 

Kendisi Yaptı 

Ailesinin Evi 

Satın Aldı 

Miras Kaldı 

Mülk Sahibi Değil 

Toplam 

GörüĢmenin Yapıldığı Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 37 25 62 

Toplam % 74% 50% 62% 

Sayı 2 5 7 

Toplam % 4% 10% 7% 

Sayı 6 5 11 

Toplam % 12% 10% 11% 

Sayı 0 1 1 

Toplam % 0% 2% 2% 

Sayı 5 14 19 

Toplam % 10% 28% 19% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100% 100% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere oturmakta oldukları konutların 

mülkiyeti kendilerine ait ise nasıl mülk sahibi oldukları sorulduğunda, her iki 

mahallede görüĢülen kiĢilerden 11‟i (%11) oturduğu konutu satın aldığını ifade 

ederken; bu kiĢilerden 6‟sı ile BaĢıbüyük Mahallesinde ve 5‟i ile Gülsuyu 

Mahallesinde görüĢme gerçekleĢtirilmiĢtir. BaĢıbüyük Mahallesinden 5, Gülsuyu 

Mahallesinden 14 ve toplamda 19 kiĢi (%19) mülk sahibi olmadığını bir diğer 

ifadeyle kiracı olduğunu dile getirmiĢtir. Gülsuyu Mahallesinden 1 kiĢi oturmakta 

olduğu konutun kendisine miras kaldığını belirtmiĢtir. GörüĢmenin yapıldığı konutun 

ailesine ait olduğunu ve herhangi bir ödeme yapmadan konutta oturduğunu dile 

getiren kiĢi sayısı; BaĢıbüyük Mahallesinde 2 kiĢi, Gülsuyu Mahallesinde 5 kiĢi ve 

toplamda 7 (%7) kiĢidir. YaĢamakta olduğu konutu kendisinin yaptığını (aile 

bireyleri ve hatta akraba-komĢuların yardımıyla) vurgulayan toplam 62 (%62) kiĢi ile 

görüĢülmüĢtür. Bu kiĢilerden 37‟si BaĢıbüyük Mahallesinde, 25‟i ise Gülsuyu 

Mahallesinde görüĢme yapılan kiĢilerden oluĢmaktadır. Evini kendisi yaptığını ifade 

edenler genel olarak benzer ifadeleri kullanmıĢlardır. Önce ev yapılacak arsa 

bulunmuĢ ardından tek odalı da olsa ev yapılmıĢ. Zaman geçtikçe ve ufak tefek 

birikim yapıldıkça da evin diğer bölümleri tamamlanmıĢ. Bu süreçte de birçok temel 

ihtiyaç evin bitirilmesi uğruna ikincil plana itilmiĢtir. Evlerin yapım sürecini 

görüĢmecilerden birinin Ģu ifadeleri oldukça net ifade etmektedir:

240 

“Biz bu evleri yaparken çocuklarımıza ayakkabı almadık, hiçbir Ģeyin 

kalitelisini almadık, boğazımızdan kıstık evi bitirmek için.” 

Tablo 5. GörüĢülen KiĢi Kiracı Ġse Aylık Kira Bedeli 

150 TL 

200 TL 

250 TL 

300 TL 

350 TL 

400 TL 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 1 0 1 

Toplam % 5,3% 0% 5,3% 

Sayı 2 0 2 

Toplam % 10,5% 0% 10,5% 

Sayı 1 5 6 

Toplam % 5,3% 26,3% 31,6% 

Sayı 1 3 4 

Toplam % 5,3% 15,8% 21,1% 

Sayı 0 2 2 

Toplam % 0% 10,5% 10,5% 

Sayı 0 4 4 

Toplam % 0% 21,1% 21,1% 

Sayı 5 14 19 

Toplam % 26,3% 73,7% 100,0% 

Her iki mahallede toplam 19 kiracı olduğu ve aylık kira bedellerinin 150 ile 

400 TL arasında değiĢtiği görülmektedir. BaĢıbüyük mahallesinde kiracı olarak 

ikamet eden toplamda 5 kiĢiden 1‟er kiĢi 150 TL, 250 TL ve 300 TL kira ödediğini 

ifade ederken ve 2 kiĢi 200 TL kira bedeli olduğunu dile getirmiĢtir. Gülsuyu 

Mahallesinde 14 kiĢi kiracı olduğunu vurgulamıĢ ve 5 kiĢi 250 TL, 3 kiĢi 300 TL, 2 

kiĢi 350 TL ve 4 kiĢi de 400 TL aylık kira bedeli bulunduğunu ifade etmiĢtir. 

GörüĢmelerin yapıldığı mahallelerin kiracılar açısından da oldukça uygun koĢullara 

sahip olduğu görülmektedir. Her ne kadar hane gelirleri içinde önemli bir orana sahip 

olsa da, Ġstanbul gibi bir metropolde 150 ila 400 TL arasında bedelle kiralık konut 

bulabilmek oldukça önemlidir. GörüĢmeler sırasında kiracı olduğunu ifade eden 

kiĢiler de kentsel dönüĢüm projeleri kapsamında en çok kendilerinin zor duruma 

düĢeceğini, evsahiplerinin bir Ģekilde de olsa anlaĢarak konut sahibi olma Ģansları 

bulunmasına karĢın, kiracılara yönelik bir uygulamanın bulunmadığını ifade 

etmiĢlerdir. GörüĢmeler sırasında kiracıların birçoğu iĢyerine yakın ve ucuz olduğu 

için mahalleye taĢındığını, oturmakta oldukları konutlardan çıkarılmaları durumunda 

aynı koĢullarda kiralık ev bulamayacaklarını ve yaĢam süreçlerinin olumsuz

241 

etkileneceğini ifade etmiĢlerdir. 

Tablo 6. GörüĢülen KiĢinin Konut Kullanım Alanı 

51-75 Metrekare 




Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 4 1 5 

Toplam % 8,0% 2,0% 5,0% 

Sayı 22 25 47 

Toplam % 44,0% 50,0% 47,0% 

Sayı 16 22 38 

Toplam % 32,0% 44,0% 38,0% 

Sayı 8 2 10 

Toplam % 16,0% 4,0% 10,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere oturmakta oldukları konutların kullanım alanının 

büyüklüğü sorulduğunda 47 kiĢinin (%47) 76-100 metrekare (BaĢıbüyük 

Mahallesinde 22 ve Gülsuyu Mahallesinde 25 kiĢi); 38 kiĢinin ise (%38) 101-125 

metrekare (BaĢıbüyük Mahallesinde 16 ve Gülsuyu Mahallesinde 22 kiĢi) 

büyüklüğünde konutlarda yaĢadıkları cevabını vermiĢlerdir. BaĢıbüyük 

Mahallesinden 4 kiĢi ve Gülsuyu Mahallesinden 1 kiĢi (toplamda 5 kiĢi ve %5) 

oturmakta olduğu konutun 51-75 metrekare büyüklüğünde olduğunu ifade etmiĢtir. 

Konut kullanım alanı 126-150 metrekare aralığında olan kiĢi sayısı her iki mahallede 

toplam 10 (%10) iken; bu sayı BaĢıbüyük Mahallesi için 8 ve Gülsuyu Mahallesi için 

2 olarak karĢımıza çıkmaktadır.

242 

Tablo 7. GörüĢülen KiĢinin Konut Oda Sayısı 

2 Oda+Salon 

3 Oda+Salon 

4 Oda+Salon 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 23 22 45 

Toplam % 46,0% 44,0% 45,0% 

Sayı 16 25 41 

Toplam % 32,0% 50,0% 41,0% 

Sayı 11 3 14 

Toplam % 22,0% 6,0% 14,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere yaĢamakta oldukları konutta yer alan oda sayısı 

sorulduğunda BaĢıbüyük Mahallesinden 23 ve Gülsuyu Mahallesinde 22 kiĢinin 

(toplamda 45 kiĢi ve %45) konutlarında 2 oda ve 1 salon bulunduğunu dile 

getirdikleri görülmektedir. Oturdukları konutun 3 oda ve 1 salona sahip olduğunu 

söyleyenlerin sayısı toplamda 41 kiĢi (%41) iken; bu sayı BaĢıbüyük Mahallesinde 

16 ve Gülsuyu Mahallesinde 25 kiĢidir. GörüĢülen kiĢiler arasında %14‟lük orana 

sahip 14 kiĢi (BaĢıbüyük Mahallesinde 11 ve Gülsuyu Mahallesinde 3 kiĢi) 

konutunda 4 oda ve 1 salonun yer aldığını vurgulamıĢtır. 

Tablo 6 ve tablo 7 birlikte incelendiğinde kentsel dönüĢüm projelerinin mülk 

sahiplerine yeni konutlar sunarken mevcut konutlarına oranla daha küçük konutlar 

sunduğu görülmektedir. Kentsel dönüĢüm projesi doğrultusunda tüm mülk 

sahiplerine TOKĠ‟nin yaptığı 2+1 ve ortalama 82 metrekare konut edinme hakkı 

verilmektedir. Mahalle sakinleri bu duruma, ya zaten 2+1 konutta yaĢadığı (45 kiĢi) 

ya da daha büyük konutta (41 kiĢi 3+1 ve 14 kiĢi 4+1) oturmakta iken daha küçük bir 

konutu kabul etmeyeceği tepkisini vermektedirler. Aynı Ģekilde 48 kiĢi konutunun 

100 metrekareden büyük olduğunu, 47 kiĢi ise 76-100 metrekare arasında bir 

büyüklüğe sahip konutta oturduğunu ve daha küçük bir konutu kabul etmeyeceğini 

hatta küçük konuta sığamayacağını ifade etmiĢtir. Genel olarak TOKĠ‟den verilmesi 

öngörülen konutlara iliĢkin tepki ise, kendilerine sunulan alternatifin sadece çok katlı 

binalara taĢınmak olduğu, ancak bu alternatifin de mevcut konutlarından daha küçük 

konutları içerdiği Ģeklindedir.

243 

7.2.3.Ġstihdam Süreçleri 

Tablo 8. GörüĢülen KiĢinin Ne ĠĢ Yaptığı 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Evhanımı Sayı 36 12 48 

Toplam % 72,0% 24,0% 48,0% 

Ev Temizliği 

Sayı 4 0 4 

Toplam % 8,0% 0% 4,0% 

Esnaf 

Sayı 2 5 7 

Toplam % 4,0% 10,0% 7,0% 

ĠĢçi 

Sayı 5 21 26 

Toplam % 10,0% 42,0% 26,0% 

Emekli ĠĢçi 

Sayı 2 8 10 

Toplam % 4,0% 16,0% 10,0% 

Memur 

Sayı 1 2 3 

Toplam % 2,0% 4,0% 3,0% 

ĠĢsiz 

Sayı 0 2 2 

Toplam % 0% 4,0% 2,0% 

Toplam 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

Her iki mahallede görüĢme yapılan kiĢilerden 48‟i (%48) ev hanımı olduğunu 

dile getirirken, mahalle bazında bakıldığında bu cevabı verenlerin BaĢıbüyük 

Mahallesinde 36, Gülsuyu Mahallesinde ise 12 kiĢi olduğu görülmektedir. BaĢıbüyük 

Mahallesinden 4 kiĢi ev temizliğine gittiğini ifade etmiĢtir. Esnaflık yaptığını belirten 

kiĢi sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 2 ve Gülsuyu Mahallesinde 5 iken, görüĢülen 

tüm kiĢiler arasındaki toplam esnaf sayısı 7‟dir ve %7‟lik bir orana sahiptir. 

GörüĢülen kiĢilerden 26‟sı (%26) iĢçi olarak çalıĢtığını vurgulamıĢtır. ĠĢçi olarak 

çalıĢan kiĢi sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 5, Gülsuyu Mahallesinde ise 21‟dir. Her 

iki mahallede emekli iĢçi olduğunu dile getiren kiĢi sayısı 10 (%10) iken, bu cevabı 

verenlerin sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 2, Gülsuyu Mahallesinde 8 olarak 

karĢımıza çıkmaktadır. Gülsuyu Mahallesinden 2 kiĢi görüĢmenin yapıldığı süreçte 

iĢsiz olduğunu vurgularken; BaĢıbüyük Mahallesinde 1, Gülsuyu Mahallesinde 2 ve 

toplamda 3 kiĢi (%3) memur olduğunu ifade etmiĢtir.

244 

Tablo 9. GörüĢülen KiĢinin Daha Önce ÇalıĢtığı/ġu An ÇalıĢmakta Olduğu ĠĢi 

Nasıl Bulduğu 

KomĢuları Aracılığıyla 

Kendi Çabalarıyla Buldu 

ArkadaĢları Aracılığıyla Buldu 

Kendisi Dükkân Açtı 

Sınavla Girdi 

Hiç ÇalıĢmadı 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 5 1 6 

Toplam % 10,0% 2,0% 6,0% 

Sayı 5 12 17 

Toplam % 10,0% 24,0% 17,0% 

Sayı 13 24 37 

Toplam % 26,0% 48,0% 37,0% 

Sayı 2 5 7 

Toplam % 4,0% 10,0% 7,0% 

Sayı 1 2 3 

Toplam % 2,0% 4,0% 3,0% 

Sayı 24 6 30 

Toplam % 48,0% 12,0% 30,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere görüĢmenin yapıldığı süreçte çalıĢmakta oldukları ya da 

daha önce yaptıkları iĢi nasıl buldukları sorulduğunda, BaĢıbüyük‟te yaĢayanlardan 

24‟ü ve Gülsuyu Mahallesinde yaĢayanlardan 6‟sı (toplamda 30 kiĢi ve %30) hiç 

çalıĢmadığını ifade etmiĢtir. ĠĢ bulma süreçlerinde enformel iliĢki ağlarının oldukça 

etkili olduğu görülmektedir. GörüĢmeler sırasında daha önce çalıĢtığı ya da Ģu an 

çalıĢmakta olduğu iĢi nasıl bulduğu sorusuna, hiç çalıĢmamıĢ olan kiĢiler bir yana 

bırakılırsa, 43 kiĢi arkadaĢ ve komĢuları aracılığıyla iĢ bulduğunu ifade etmiĢtir. 

KomĢuları aracılığıyla iĢ bulduğunu ifade eden toplamda 6 kiĢi (%6) 

bulunmaktayken, bu kiĢilerden 5‟i ile BaĢıbüyük Mahallesinde, 1‟i ile de Gülsuyu 

Mahallesinde görüĢülmüĢtür. BaĢıbüyük Mahallesinden 5, Gülsuyu Mahallesinden 

12 ve toplamda 17 kiĢi (%17) kendi çabalarıyla iĢ bulduğunu dile getirmiĢtir. ĠĢ 

bulması konusunda arkadaĢlarının aracılık yaptığını belirten 37 kiĢiden (%37) 13‟ü 

BaĢıbüyük Mahallesinde, 24‟ü ise Gülsuyu Mahallesinde görüĢülen kiĢilerden 

oluĢmaktadır. BaĢıbüyük Mahallesinde 2 ve Gülsuyu Mahallesinde 5 kiĢi (toplamda 

7 kiĢi ve %7) esnaflık yaptığını ve kendi dükkânını açtığını dile getirmiĢtir. 

Sınavlarda baĢarılı olarak iĢ sahibi olduğunu belirten 3 kiĢi olmuĢtur. Bu kiĢilerden 

1‟i ile BaĢıbüyük Mahallesinde, 2‟si ile de Gülsuyu Mahallesinde görüĢülmüĢtür. ĠĢ

245 

bulma süreçlerinde enformel iliĢki ağlarının yoğunluğu kadar formel yolların azlığı 

da dikkat çekicidir. Tüm görüĢülen kiĢiler arasından sadece 3 kiĢinin kurumların 

açtığı sınavlarda baĢarılı olarak iĢ sahibi olduğu görülmektedir. 

Tablo 10. GörüĢülen KiĢinin Kendisi DıĢında Hane Halkından Varsa Gelir 

Sağlayan KiĢinin Yaptığı ĠĢ 

ĠĢçi Emeklisi 

Memur Emeklisi 

ĠĢçi 

Emekli+ĠĢçilik Yapıyor 

Seyyar Satıcı 

BaĢka ÇalıĢan Yok 

Esnaf 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 11 10 21 

Toplam % 22,0% 20,0% 21,0% 

Sayı 3 2 5 

Toplam % 6,0% 4,0% 5,0% 

Sayı 22 21 43 

Toplam % 44,0% 42,0% 43,0% 

Sayı 5 0 5 

Toplam % 10,0% 0% 5,0% 

Sayı 1 0 1 

Toplam % 2,0% 0% 1,0% 

Sayı 6 14 20 

Toplam % 12,0% 28,0% 20,0% 

Sayı 2 3 5 

Toplam % 4,0% 6,0% 5,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere kendisi dıĢında hanehalkından varsa, 

haneye gelir getiren kiĢinin yaptığı iĢ sorulduğunda toplamda 20 kiĢi (%20) evde 

baĢka çalıĢan kiĢi olmadığı cevabını vermiĢtir. Bu cevabı veren kiĢi sayısı BaĢıbüyük 

Mahallesinde 6, Gülsuyu Mahallesinde ise 14‟tür. BaĢıbüyük Mahallesinden 11 ve 

Gülsuyu Mahallesinden 10 kiĢi (toplamda 21 kiĢi ve %21) kendisi dıĢında eve gelir 

sağlayan kiĢinin iĢçi emeklisi olduğunu ifade ederken; BaĢıbüyük Mahallesinde 3, 

Gülsuyu Mahallesinde 2 ve toplamda 5 kiĢi (%5) memur emeklisi cevabını vermiĢtir. 

BaĢıbüyük Mahallesinden 5 kiĢi kendisi dıĢında eve gelir sağlayan kiĢinin emekli 

olmasına karĢın halen iĢçi olarak çalıĢtığını; 1 kiĢi de seyyar satıcılık yaptığını 

vurgulamıĢtır. BaĢıbüyük Mahallesinde 2, Gülsuyu Mahallesinde ise 3 kiĢi (toplamda 

5 kiĢi ve %5) görüĢülen kiĢi dıĢında eve gelir sağlayan kiĢinin esnaf olduğunu dile 

getirmiĢtir. GörüĢülen kiĢi dıĢında eve gelir sağlayan kiĢinin ne iĢ yaptığı sorusuna en 

yoğun olarak iĢçi cevabı verildiği görülmektedir. GörüĢmenin gerçekleĢtirildiği

246 

kiĢilerden toplamda 43 kiĢi (%43) bu cevabı verirken mahalle bazında bakıldığında 

BaĢıbüyük Mahallesinde 22, Gülsuyu Mahallesinde ise 21 kiĢi kendisi dıĢında eve 

gelir sağlayan kiĢinin iĢçi olduğunu vurgulamıĢtır. Genel olarak bakıldığında 

görüĢülen kiĢilerin hanehalkı gelirine katkıda bulunanların emek yoğun iĢlerde 

çalıĢtıkları görülmektedir. Toplamda 43 kiĢi haneye gelir sağlayan kiĢinin iĢçi olarak 

çalıĢtığını vurgularken emekliler ve emekli olup halen çalıĢanlar da dahil edildiğinde 

bu sayı 69‟a yükselmektedir. ĠĢçi kategorisinde yer verilen kiĢiler genel anlamda 

ücretli olarak bir baĢkasının yanında çalıĢan kiĢilerden oluĢmaktadır. Bu 

gruptakilerin önemli bir bölümü dönemsel olarak iĢsiz kaldıklarını, geçici ya da 

mevsimlik iĢlerde ve farklı sektörlerde iĢ buldukça çalıĢtıklarını ifade etmiĢlerdir.

247 

Tablo 11. GörüĢülen KiĢinin Toplam Hane Geliri 

500 TL ve Altı 

501-750 TL 

751-1000 TL 

1001-1250 TL 

1251-1500 TL 

1501-1750 TL 

1751-2000 TL 

2001-2250 TL 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 1 0 1 

Toplam % 2,0% 0% 1,0% 

Sayı 17 2 19 

Toplam % 34,0% 4,0% 19,0% 

Sayı 12 16 28 

Toplam % 24,0% 32,0% 28,0% 

Sayı 8 7 15 

Toplam % 16,0% 14,0% 15,0% 

Sayı 5 8 13 

Toplam % 10,0% 16,0% 13,0% 

Sayı 2 5 7 

Toplam % 4,0% 10,0% 7,0% 

Sayı 1 3 4 

Toplam % 2,0% 6,0% 4,0% 

Sayı 4 9 13 

Toplam % 8,0% 18,0% 13,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere aylık toplam hane gelirleri sorulduğunda BaĢıbüyük 

Mahallesinden 1 kiĢi 500 TL‟nin altında gelire sahip olduğunu ifade etmiĢtir. Aylık 

hane gelirinin 501-750 TL arasında olduğunu belirten kiĢi sayısı toplam 19 (%19) 

iken; gelir seviyesi bu düzeyde olan kiĢi sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 17 ve 

Gülsuyu Mahallesinde 2‟dir. BaĢıbüyük Mahallesinden 12, Gülsuyu Mahallesinden 

ise 16 kiĢi (Toplamda 28 kiĢi ve %28) aylık hane gelirinin 751-1000 TL aralığında 

olduğunu dile getirmiĢtir. GörüĢülen kiĢiler arasında gelir dağılımında %13‟lük orana 

sahip 13 kiĢi (BaĢıbüyük Mahallesinde 5 ve Gülsuyu Mahallesinde 8 kiĢi) aylık hane 

gelirinin 1251-1500 TL arasında olduğunu belirtmiĢtir. Aylık hane geliri 1501-1750 

TL arasında olan kiĢi sayısı toplamda 7 kiĢi ile %7‟lik bir orandayken, bu sayı 

BaĢıbüyük Mahallesi için 2, Gülsuyu Mahallesi içinse 5 kiĢi olarak karĢımıza 

çıkmaktadır. BaĢıbüyük Mahallesinden 1 ve Gülsuyu Mahallesinden 3 kiĢi (toplamda 

4 kiĢi ve %4) aylık hane gelirinin 1751-2000 TL olduğunu ifade ederken; toplamda 

13 kiĢi (%13) aylık hane gelirinin 2001-2250 TL arasında olduğunu dile getirmiĢ ve 

bu gelire sahip kiĢi sayısı BaĢıbüyük Mahallesi için 4, Gülsuyu Mahallesi içinse 9

248 

olmuĢtur. 

ÇalıĢma kapsamında her iki mahallede görüĢülen 100 kiĢinin tamamının 

gerek 2009 yılı genel ortalamasının gerekse 2010 yılı Ocak-Temmuz ayları ve 2010 

yılının ilk altı aylık ortalama yoksulluk sınırının altında gelire sahip olduğu 

görülmektedir. Türkiye‟de 2009 yılı ortalama yoksulluk sınırı 2.441,33 TL olarak 

açıklanırken; 2010 yılı Ocak ayında 2.644,38 TL, Temmuz ayında 2.676,42 TL ve 

2010 yılının ilk altı ay ortalamasında ise 2.707,43 TL olarak açıklanmıĢtır (Türk-ĠĢ, 

2010). GörüĢülen kiĢilerin toplam hane gelirleri açlık sınırı açısından ele alındığında 

ise aylık geliri 750 TL‟nin altında olan toplam 20 hane (BaĢıbüyük Mahallesinde 18 

ve Gülsuyu Mahallesinde 2) olduğu ve bu %20‟lik kesimin açlık sınırının altında 

yaĢadığı sonucu karĢımıza çıkmaktadır. Ülke genelinde 2009 yılında açlık sınırı 

ortalama 749,49 TL; 2010 yılı Ocak ayında 811,83 TL, 2010 yılı Temmuz ayında 

821,66 TL ve 2010 yılı ilk ay ortalaması ise 831,18 TL olarak açıklanmıĢtır (Türk-ĠĢ, 

2010).

249 

Tablo 12. GörüĢülen KiĢinin ve Evde Varsa Diğer ÇalıĢanların ĠĢe Nasıl Gidip 

Geldiği 

ÇalıĢtığı Yerin Servisi Var 

Kendi Aracı Ġle Gidiyor 

Evde ÇalıĢan Yok 

Akrabasının Aracı Ġle Gidiyor 

Yaya Olarak Gidiyor 

Minibüs 

Belediye Otobüsü 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 4 6 10 

Toplam % 8,0% 12,0% 10,0% 

Sayı 5 4 9 

Toplam % 10,0% 8,0% 9,0% 

Sayı 8 6 14 

Toplam % 16,0% 12,0% 14,0% 

Sayı 1 0 1 

Toplam % 2,0% 0% 1,0% 

Sayı 3 6 9 

Toplam % 6,0% 12,0% 9,0% 

Sayı 22 16 38 

Toplam % 44,0% 32,0% 38,0% 

Sayı 7 12 19 

Toplam % 14,0% 24,0% 19,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere evde çalıĢan kiĢilerin iĢe nasıl gidip geldikleri 

sorulduğunda 14 kiĢi (%14) evde çalıĢan kimse olmadığını ifade etmiĢtir. BaĢıbüyük 

Mahallesinde 8 kiĢi, Gülsuyu Mahallesinde ise 6 kiĢi evde çalıĢan kimse olmadığını 

dile getirmiĢtir. GörüĢülen kiĢilerden 10‟u (%10) evde çalıĢan kiĢinin çalıĢtığı yerin 

servisi ile iĢe gidip geldiğini söylerken, bu kiĢilerden 4‟üyle BaĢıbüyük 

Mahallesinde, 6‟sı ile de Gülsuyu Mahallesinde görüĢülmüĢtür. BaĢıbüyük 

Mahallesinden 5, Gülsuyu Mahallesinden 4 ve toplamda 9 kiĢi (%9) evde çalıĢan 

kiĢinin kendi aracını kullandığını ifade etmiĢtir. BaĢıbüyük Mahallesinde 1 kiĢi ise 

iĢe akrabasının aracı ile gitmektedir. Her iki mahallede toplam 9 kiĢinin (% 9) evde 

çalıĢan kiĢinin iĢyerine yaya olarak gittiğini dile getirdiği görülmektedir. GörüĢmeler 

sırasında BaĢıbüyük Mahallesinde 3 kiĢi, Gülsuyu Mahallesinde ise 6 kiĢi, evde 

çalıĢan kiĢinin herhangi bir ulaĢım aracı kullanmadan, yaya olarak iĢyerine gittiği 

ifadesini kullanmıĢtır. GörüĢülen kiĢilerin hanesinde çalıĢan kiĢilerin iĢe gidiĢ-geliĢte 

en çok kullandığı aracın minibüs (38 kiĢi ve %38) ; en çok kullandığı ikinci aracın 

ise belediye otobüsü (19 kiĢi ve %19) olduğu görülmektedir. BaĢıbüyük 

Mahallesinde görüĢülen kiĢilerden 22‟si evde çalıĢan kiĢilerin iĢyerine ulaĢmada

250 

kullandıkları aracın minibüs olduğunu ifade ederken, aynı mahallede belediye 

otobüsü kullanıldığını vurgulayan kiĢi sayısı 7‟dir. Gülsuyu mahallesinde yapılan 

görüĢmelerde ise aynı soruya 16 kiĢi minibüs, 12 kiĢi ise belediye otobüsü cevabını 

vermiĢtir. 

Tablo 13. GörüĢülen KiĢinin ve Evde Varsa Diğer ÇalıĢanların ĠĢe Ne Kadar 

Zamanda Gidip Geldiği 

Yarım Saat 

1 Saat 

Seyyar ÇalıĢtığından Belli Bir 

Süre Yok 

ĠĢin Olduğu Yere Göre DeğiĢiyor 

45 Dakika 

1.5 Saat 

10 Dakika 

2 Saat 


Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 15 12 27 

Toplam % 30,0% 24,0% 27,0% 

Sayı 11 14 25 

Toplam % 22,0% 28,0% 25,0% 

Sayı 1 0 1 

Toplam % 2,0% 0% 1,0% 

Sayı 8 4 12 

Toplam % 16,0% 8,0% 12,0% 

Sayı 3 0 3 

Toplam % 6,0% 0% 6,0% 

Sayı 2 4 6 

Toplam % 4,0% 8,0% 6,0% 

Sayı 2 7 9 

Toplam % 4,0% 14,0% 9,0% 

Sayı 0 3 3 

Toplam % 0% 6,0% 3,0% 

Sayı 8 6 14 

Toplam % 16,0% 12,0% 14,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere evde çalıĢan kiĢinin iĢyerine gidiĢgeliĢ 

ortalama süresi sorulduğunda, en çok alınan cevabın (toplamda 27 kiĢi ve %27) 

yarım saat olduğu görülmektedir. BaĢıbüyük Mahallesinde 15 ve Gülsuyu 

Mahallesinde 12 kiĢi evde çalıĢan kiĢinin iĢyerine gidiĢ-geliĢ süresinin yarım saat 

olduğunu ifade ettiği görülmektedir. BaĢıbüyük Mahallesinde 11, Gülsuyu 

Mahallesinde 14 ve toplamda 25 kiĢi (%25) evde çalıĢan kiĢinin iĢyerine gidiĢ-geliĢ 

ortalama süresinin 1 saat olduğunu dile getirmiĢtir. GörüĢülen kiĢilerden 6‟sının

251 

(%6) evde çalıĢan kiĢinin iĢe gidiĢ-geliĢ süresinin 1,5 saat olduğunu ifade ettiği 

görülürken; bu kiĢilerden 2‟si ile BaĢıbüyük Mahallesinde, 4‟ü ile de Gülsuyu 

Mahallesinde görüĢülmüĢtür. BaĢıbüyük Mahallesinde 2 ve Gülsuyu Mahallesinde de 

7 kiĢi (toplamda 9 kiĢi ve %9) iĢe gidiĢ-geliĢ süresi olarak 10 dakika cevabını 

vermiĢtir. BaĢıbüyük Mahallesinden 1 kiĢi evde çalıĢan kiĢi seyyar olarak 

çalıĢtığından belli bir iĢe gidiĢ-geliĢ süresi olmadığını ifade ederken; aynı mahalleden 

3 kiĢi bu sürenin 45 dakika olduğunu vurgulamıĢtır. Gülsuyu Mahallesinde görüĢülen 

3 kiĢinin ise, evde çalıĢan kiĢinin iĢyerine gidiĢ geliĢ toplam süresinin yaklaĢık 2 saat 

olduğunu dile getirdiği görülmektedir. Evde çalıĢan kiĢi serbest çalıĢtığı için, iĢin 

olduğu yere göre iĢe-gidiĢ geliĢ süresinin değiĢtiğini ifade eden toplam 12 kiĢi (%12) 

bulunmaktayken; bu kiĢilerden 8‟i ile BaĢıbüyük Mahallesinde ve 4‟ü ile de Gülsuyu 

Mahallesinde görüĢme gerçekleĢtirilmiĢtir. Görüldüğü gibi görüĢülen hanelerde 

çalıĢan kiĢilerin iĢe gidiĢ-geliĢ süreleri 10 dakika ile 2 saat arasında değiĢmektedir. 

Ġstanbul bir kentte var olan ulaĢım ve trafik yoğunluğu göz önünde alındığında, bu 

sürelerin oldukça kısa olduğu ve görüĢülen kiĢilerin konutlarının bulunduğu alanların 

bu anlamda avantaj sağladığı ileri sürülebilir.

252 

Tablo 14. GörüĢülen KiĢinin ve Evde Varsa Diğer ÇalıĢanların ĠĢe GidiĢ GeliĢ 

Toplam Masrafları 

Servisle Gittiğinden Yol Masrafı 

Yok 

150 TL Civarı 

Akrabasının Aracı Ġle Gittiğinden 

Yol Masrafı Yok 

Yaya Olarak Gittiğinden Yol 

Masrafı Yok 


ĠĢin Olduğu Yere Göre DeğiĢiyor 



Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 4 6 10 

Toplam 

% 

8,0% 12,0% 10,0% 

Sayı 14 11 25 

Toplam 

% 

28,0% 22,0% 25,0% 

Sayı 1 0 1 

Toplam 

% 

2,0% 0% 1,0% 

Sayı 3 6 9 

Toplam 

% 

6,0% 12,0% 9,0% 

Sayı 11 11 22 

Toplam 

% 

22,0% 22,0% 22,0% 

Sayı 8 3 11 

Toplam 

% 

16,0% 6,0% 11,0% 

Sayı 1 7 8 

Toplam 

% 

2,0% 14,0% 8,0% 

Sayı 8 6 14 

Toplam 

% 

16,0% 12,0% 14,0% 

Sayı 50 50 100,0 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere evde çalıĢan kiĢilerin iĢyerine gidiĢgeliĢ 

masraflarının ne kadar olduğu sorulduğunda BaĢıbüyük Mahallesinden 4 ve 

Gülsuyu Mahallesinden 6 kiĢi (toplamda 10 kiĢi ve %10) çalıĢan kiĢinin çalıĢtığı 

yerin servisi ile iĢyerine gittiğinden yol masrafı olmadığını belirtmiĢtir. Her iki 

mahallede görüĢülen kiĢilerden toplam 9‟u (%9) çalıĢan kiĢinin iĢyerine yaya olarak 

gittiğini ve yol masrafı olmadığını dile getirirken; bu kiĢilerden 3‟ü ile BaĢıbüyük 

Mahallesinde ve 6‟sı ile de Gülsuyu Mahallesinde görüĢme gerçekleĢtirilmiĢtir. 

BaĢıbüyük Mahallesinden 1 kiĢi ise yine evde çalıĢan kiĢinin yol masrafı olmadığını 

ve iĢyerine akrabasının aracı ile gittiğini vurgulamıĢtır. ÇalıĢan kiĢinin aylık iĢyerine

253 

ulaĢım masrafının 150 TL olduğunu ifade eden, BaĢıbüyük Mahallesinde 14, 

Gülsuyu Mahallesinde 11 ve toplamda 25 kiĢi (%25) bulunmaktadır. Her iki 

mahalleden 11‟er kiĢi (toplamda 22 kiĢi ve %22) çalıĢan kiĢinin iĢyerine ulaĢım 

giderinin aylık ortalama 100 TL olduğunu dile getirirken; BaĢıbüyük Mahallesinden 

1 ve Gülsuyu Mahallesinden 7 kiĢi olmak üzere toplamda 8 kiĢi (%8) bu giderin 

aylık 250 TL civarında olduğunu belirtmiĢtir. Evde çalıĢan kiĢi serbest çalıĢan 

olduğundan iĢyerine ulaĢım masrafının değiĢken olduğunu ifade eden toplam 11 kiĢi 

(%11) ile görüĢme gerçekleĢtirilirken; bu kiĢilerden 8‟ile BaĢıbüyük Mahallesinde ve 

3‟ü ile de Gülsuyu Mahallesinde görüĢülmüĢtür. Tablo 24‟te ulaĢım sürelerinin 

kısalığının vurgulandığı gibi ulaĢım maliyetlerinin azlığına da dikkat edilmelidir. Yol 

masrafı hiç olmayan kiĢiler bir kenara bırakıldığında iĢyerine ulaĢım için ödenen 

bedellerin 100 TL ile 250 TL arasında olduğu görülmektedir. Bu durum da iĢyerikonut 

yakınlığının, az vasıta kullanılarak ve dolayısıyla az ücret ödeyerek iĢyerine 

ulaĢmada kolaylık sağladığını göstermektedir.

254 

7.2.4. Mahallede YaĢam Süreçleri 

Tablo 15. GörüĢülen KiĢinin Bu Mahalleden Önce Ġkamet Ettiği Yer 

Ġstanbul'da BaĢka Bir 

Mahalle 

BaĢka Bir Ġl 

Bu Mahallede Doğdu 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 21 17 38 

Toplam % 42,0% 34,0% 38,0% 

Sayı 28 28 56 

Toplam % 56,0% 56,0% 56,0% 

Sayı 1 5 6 

Toplam % 2,0% 10,0% 6,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere görüĢme esnasında yaĢamakta 

oldukları mahalleden önce nerede ikamet ettikleri sorulduğunda, gerek kent içi 

gerekse ülke içi göç hareketinin söz konusu olduğu görülmektedir. Göç sonucu 

mahalleye geldiğini vurgulayan kiĢiler arasında büyük çoğunluğu baĢka bir ilden 

gelenler oluĢturmaktadır. Her iki mahalleden 28‟er kiĢi (toplamda 56 kiĢi ve %56) 

baĢka bir ilden bu mahalleye ve dolayısıyla Ġstanbul‟a geldiklerini ifade etmiĢlerdir. 

Toplamda 38 kiĢi (%38) görüĢme esnasında oturduğu mahalleye gelmeden önce 

Ġstanbul‟da bir baĢka mahallede ikamet ettiğini vurgulamıĢtır. BaĢıbüyük 

Mahallesinden önce Ġstanbul‟da bir baĢka mahallede oturan kiĢi sayısı 21 iken, bu 

sayı Gülsuyu Mahallesi için 17‟dir. YaĢamakta olduğu mahallede doğduğunu dile 

getiren kiĢi sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 1 ve Gülsuyu Mahallesinde 5 kiĢi iken, 

bu oran toplamda 6 kiĢi ile %6 Ģeklinde karĢımıza çıkmaktadır.

255 

Tablo 16. GörüĢülen KiĢinin Daha Önce Ġkamet Ettiği Yerden Ayrılma Sebebi 

Bu Mahallede Ev Yaptı 

Kirası Uygun Ev Bulmak Ġçin 

Aile Göçü 

Evlilik 

Doğduğundan Beri Bu 

Mahallede 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 19 15 34 

Toplam % 38,0% 30,0% 34,0% 

Sayı 4 1 5 

Toplam % 8,0% 2,0% 5,0% 

Sayı 18 22 40 

Toplam % 36,0% 44,0% 40,0% 

Sayı 8 7 15 

Toplam % 16,0% 14,0% 15,0% 

Sayı 1 5 6 

Toplam % 2,0% 10,0% 6,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

Her iki mahallede görüĢülen kiĢilere daha önce yaĢamakta oldukları yerden 

ayrılma nedenleri sorulduğunda, BaĢıbüyük Mahallesinde 19 ve Gülsuyu 

Mahallesinde 15 kiĢi (toplamda 34 kiĢi ve %34), görüĢmenin yapıldığı mahallede ev 

yaptığı için daha önce yaĢamakta olduğu yerden ayrıldığını ifade etmiĢtir. Kirası 

uygun ev bulmak için daha önce yaĢadığı yerden ayrıldığını dile getiren 5 kiĢiden 

(%5) 4‟ü BaĢıbüyük Mahallesinde ikamet ederken, 1‟i de Gülsuyu Mahallesinde 

yaĢamaktadır. GörüĢülen kiĢilerin daha önce yaĢamakta olduğu yeri terk etmesinin en 

önemli nedeni olarak karĢımıza aile göçü çıkmaktadır. Aile göçü nedeniyle daha 

önce yaĢadığı yeri terk eden kiĢilerin sayısı toplamda 40 (%40) iken, bu sayının 

BaĢıbüyük Mahallesinde 18 ve Gülsuyu Mahallesinde 22 kiĢi olduğu görülmektedir. 

Evlilik nedeniyle daha önce yaĢadığı yerden ayrıldığını ve görüĢmenin yapıldığı 

mahalleye geldiğini belirten kiĢi sayısı, BaĢıbüyük Mahallesinde 8, Gülsuyu 

Mahallesinde 7 kiĢi iken, toplamda 15 kiĢi (%15) bu cevabı vermiĢtir. BaĢıbüyük 

Mahallesinden 1 ve Gülsuyu Mahallesinden 5 kiĢi (toplamda 6 kiĢi ve %6) ise 

doğduğundan beri aynı mahallede ikamet ettiğini belirtmiĢtir.

256 

Tablo 17. GörüĢülen KiĢinin Kaç Yıldır GörüĢmenin Yapıldığı Mahallede 

Oturduğu 

1-5 Yıl 

6-10 Yıl 

11-15 Yıl 

16-20 Yıl 

21-25 Yıl 

26 Yıl ve Üzeri 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 4 4 8 

Toplam % 8,0% 8,0% 8,0% 

Sayı 6 5 11 

Toplam % 12,0% 10,0% 11,0% 

Sayı 10 4 14 

Toplam % 20,0% 8,0% 14,0% 

Sayı 10 14 24 

Toplam % 20,0% 28,0% 24,0% 

Sayı 6 2 8 

Toplam % 12,0% 4,0% 8,0% 

Sayı 14 21 35 

Toplam % 28,0% 42,0% 35,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere görüĢmenin yapıldığı mahallede kaç 

yıldır oturdukları sorulduğunda en yüksek oranın, 35 kiĢi ve %35 ile 26 yıldan fazla 

süredir aynı mahallede oturduğunu söyleyenlere ait olduğu görülmektedir. BaĢıbüyük 

Mahallesinde 14 ve Gülsuyu Mahallesinde 21 kiĢi 26 yılı aĢkın süredir aynı 

mahallede yaĢadığını ifade etmiĢtir. Mahallede oturma süresi açısından en yoğun 

verilen ikinci cevap, görüĢülen kiĢilerin 16-20 yıldır görüĢmenin yapıldığı mahallede 

oturduğu Ģeklindedir. Toplamda 24 kiĢi (%24) 16-20 yıldır aynı mahallede 

oturduğunu dile getirirken, bu sayı BaĢıbüyük Mahallesinde 10 ve Gülsuyu 

Mahallesinde 14 kiĢi olarak karĢımıza çıkmaktadır. BaĢıbüyük Mahallesinde 10 ve 

Gülsuyu Mahallesinde 4 kiĢi (toplamda 14 kiĢi ve %14), 11-15 yıldır görüĢmenin 

yapıldığı mahallede yaĢadığını vurgulamıĢtır. 6-10 yıldır aynı mahallede oturduğunu 

söyleyenlerin sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 6, Gülsuyu Mahallesinde 5 kiĢi iken 

toplamda 11 kiĢi (%11)‟dir. GörüĢülen kiĢilerden 8‟i (%8) 21-25 yıldır görüĢmenin 

yapıldığı mahallede ikamet ettiğini dile getirmiĢtir. 21-25 yıldır aynı mahallede 

oturanların sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 6 iken, Gülsuyu Mahallesinde 2 kiĢidir. 

GörüĢülen diğer kiĢilere oranla görüĢmenin yapıldığı mahallede daha kısa süredir 

yaĢayanlar (1-5 yıl) her iki mahallede de 4‟er kiĢiyken, toplamda 8 kiĢi ile %8‟lik bir 

orana sahiptir.

257 

Tablo 18. GörüĢülen KiĢinin Bu Mahalleyi Seçme Nedeni 

Akrabaları Olduğu Ġçin Bu 

Mahalleye Geldi 

Bu Mahallede Uygun Arsa Buldu 

HemĢerileri Olduğu Ġçin Bu 

Mahalleye Geldi 

Evlendiği KiĢi Bu Mahallede 

Oturuyor 

Bu Mahallede Doğdu 

ĠĢyerine Yakın Evde Oturmak Ġçin 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 20 8 28 

Toplam % 40,0% 16,0% 28,0% 

Sayı 17 8 25 

Toplam % 34,0% 16,0% 25,0% 

Sayı 3 20 23 

Toplam % 6,0% 40,0% 23,0% 

Sayı 8 7 15 

Toplam % 16,0% 14,0% 15,0% 

Sayı 1 5 6 

Toplam % 2,0% 10,0% 6,0% 

Sayı 1 2 3 

Toplam % 2,0% 4,0% 3,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere neden görüĢmenin yapıldığı 

mahalleyi seçtikleri sorulduğunda; BaĢıbüyük Mahallesinden 20 ve Gülsuyu 

Mahallesinden 8 kiĢi (toplamda 28 kiĢi ve %28) akrabaları olduğu için bu mahalleye 

yerleĢtiklerini ifade etmiĢlerdir. BaĢıbüyük Mahallesinden 3 ve Gülsuyu 

Mahallesinden 20 kiĢi (toplamda 23 kiĢi ve %23), hemĢerilerinin mahallede yaĢıyor 

olmasının bu mahalleyi seçmelerinde etkili olduğunu dile getirmiĢlerdir. Evlendiği 

kiĢinin görüĢmenin yapıldığı mahallede yaĢıyor olması nedeniyle görüĢmenin 

yapıldığı mahalleye geldiğini söyleyen 15 kiĢi (%15) bulunmaktayken; bu kiĢilerden 

8‟i ile BaĢıbüyük Mahallesinde ve 7‟si ile de Gülsuyu Mahallesinde görüĢülmüĢtür. 

Doğum yerinin görüĢmenin gerçekleĢtirildiği mahalle olduğunu ifade eden 6 kiĢi 

(%6) bulunmaktadır ve bu kiĢilerin mahallelere göre dağılımı BaĢıbüyük 

Mahallesinde 1 kiĢi ve Gülsuyu Mahallesinde 5 kiĢi Ģeklindedir. BaĢıbüyük 

Mahallesinde 1 ve Gülsuyu Mahallesinde 2 kiĢi (toplamda 3 ve %3), görüĢmenin 

yapıldığı mahalleyi iĢyerine yakın olduğu için seçtiğini dile getirmiĢtir. Mahalleyi 

seçme gerekçesi olarak görüĢmenin yapıldığı mahallede uygun arsa bulduğunu 

belirten kiĢi sayısı toplamda 25 kiĢi (%25) iken, bu ifadeyi kullananların mahallelere 

göre dağılımı BaĢıbüyük Mahallesinde 17 ve Gülsuyu Mahallesinde 8 kiĢidir.

258 

GörüĢülen kiĢilerin ifadelerinden de anlaĢılabileceği gibi, akrabalık ve hemĢerilik 

gibi enformel iliĢki ağları kentsel mekânda yer edinme anlamında oldukça etkili bir 

faktör olmuĢtur. Bunun yanı sıra kentsel arsa stokunun azlığı karĢısında mahallede ev 

yapacak uygun arsa bulunması da önemli bir etken olarak karĢımıza çıkmaktadır. 

Tablo 19. GörüĢülen KiĢinin ġu Anda Oturduğu Konuttan Memnun Olup 

Olmama Nedeni 

Kendi Evinde Oturuyor 

ĠĢyerine Yakın 

Kirası Uygun 

Ev GeniĢ 

Bahçesi Var 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 34 31 65 

Toplam % 68,0% 62,0% 65,0% 

Sayı 1 1 2 

Toplam % 2,0% 2,0% 2,0% 

Sayı 5 14 19 

Toplam % 10,0% 28,0% 19,0% 

Sayı 8 3 11 

Toplam % 16,0% 6,0% 11,0% 

Sayı 2 1 3 

Toplam % 4,0% 2,0% 3,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere görüĢmenin yapıldığı ve halen oturmakta oldukları 

konuttan memnun olup olmadıkları sorulduğunda her iki mahallede görüĢülen 

kiĢilerin tamamı (100 kiĢi ve %100) konutlarından memnun olduklarını ifade 

etmiĢlerdir. 

GörüĢülen kiĢilere oturmakta oldukları konuttan neden memnun oldukları 

sorulduğunda en çok alınan cevap (BaĢıbüyük Mahallesinden 34, Gülsuyu 

Mahallesinden 31 kiĢi ve toplamda 65 kiĢi/ %65) kendi evinde oturuyor olmalarıdır. 

Bu kadar yoğun verilen cevabın konutların konforu vb olmamasının temel nedeni, 

görüĢülen kiĢilerin konutlarının yıllarca emek harcanarak, süreç içinde düzenlenerekeklemeler 

yapılarak ve ağır bedeller ödenerek yapılmıĢ olması ve kendi evinde 

yaĢıyor olmanın verdiği güvenle açıklanabilir. Her iki mahallede görüĢülen 

kiĢilerden kiracı olan 19 kiĢinin (%19) (BaĢıbüyük Mahallesinde 5 ve Gülsuyu 

Mahallesinde 14 kiĢi) tamamının oturmakta olduğu konuttan memnun olma 

sebebinin, kira miktarının uygunluğu olduğu görülmektedir. BaĢıbüyük 

Mahallesinden 8 ve Gülsuyu Mahallesinden 3 kiĢi (toplamda 11 kiĢi ve %11),

259 

oturmakta olduğu konutun geniĢ olmasının memnuniyet verdiğini dile getirirken; her 

iki mahallede toplam 3 kiĢi (%3) evinin bahçesi olmasının kendisini memnun ettiğini 

vurgulamıĢtır. Konutundan memnun olma sebebi olarak bahçe sahibi olmayı 

gösteren kiĢi sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 2 ve Gülsuyu Mahallesinde 1 kiĢidir. 

Tablo 20. GörüĢülen KiĢinin YaĢadığı Çevreden Memnun Olup Olmama Nedeni 

KomĢuluk ĠliĢkileri Ġyi 

Akrabaları Var 

Kimsenin Kimseye Zararı Yok 

HemĢerileri Var 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 32 25 57 

Toplam % 64,0% 50,0% 57,0% 

Sayı 11 1 12 

Toplam % 22,0% 2,0% 12,0% 

Sayı 7 17 24 

Toplam % 14,0% 34,0% 24,0% 

Sayı 0 7 7 

Toplam % 0% 14,0% 7,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere yaĢamakta oldukları çevreden memnun olup olmadıkları 

sorulduğunda görüĢme yapılan 100 kiĢinin tamamının (%100) çevresinden memnun 

olduğunu vurguladığı görülmektedir. 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere yaĢamakta oldukları çevreden neden 

memnun oldukları sorulduğunda, görüĢülen tüm kiĢilerin, yaĢam çevrelerinin sosyal 

yönüne ve iliĢkilere vurgu yaptığı görülmektedir. Bu vurgudan hareketle fiziksel 

çevreden çok, sosyal çevrenin yaĢam alanına yüklenen anlamı oluĢturduğu 

söylenebilir. BaĢıbüyük Mahallesinden 32 ve Gülsuyu Mahallesinden 25 kiĢi 

(toplamda 57 kiĢi ve %57) yaĢadığı çevreden memnun olma nedeni olarak, komĢuluk 

iliĢkilerinin iyi olmasını göstermektedir. Mahalleyi seçme nedeninde olduğu kadar 

yoğun olmasa da akraba ve hemĢerilerin yaĢanılan çevrede bulunması da önem 

taĢımaktadır. Toplamda 12 kiĢi (%12) yaĢam çevresinden memnun olma nedeni 

olarak akrabalarının bulunmasını gösterirken, BaĢıbüyük Mahallesinde 11 kiĢi bu 

ifadeyi kullanmıĢtır. Gülsuyu Mahallesinde bu sayı 1 kiĢi ile sınırlıdır. Gülsuyu 

Mahallesinden 7 kiĢi, hemĢerilerinin yakın çevresinde yaĢıyor olması nedeniyle 

memnun olduğunu dile getirmiĢtir. GörüĢülen kiĢilerden 24‟ü (%24) komĢuluk

260 

iliĢkilerinin iyiliği kapsamında da ele alınabilecek bir ifade olan “kimsenin kimseye 

zararı yok” ifadesine vurgu yapmıĢlardır. BaĢıbüyük Mahallesinden 7 ve Gülsuyu 

Mahallesinden 17 kiĢi yaĢadığı çevreden memnuniyet nedeni olarak bu ifadeyi 

kullanmıĢlardır. 

Tablo 21. GörüĢülen KiĢinin KomĢularıyla Ne Sıklıkla Bir Araya Geldiği 

Hergün 

Haftada 2-3 Kez 

Haftada 1 

Ayda Bir 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 38 23 61 

Toplam % 76,0% 46,0% 61,0% 

Sayı 9 5 14 

Toplam % 18,0% 10,0% 14,0% 

Sayı 1 16 17 

Toplam % 2,0% 32,0% 17,0% 

Sayı 2 6 8 

Toplam % 4,0% 12,0% 8,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere komĢularıyla ne sıklıkla bir araya geldiği sorulduğunda 

BaĢıbüyük Mahallesinde 38 kiĢi ve Gülsuyu Mahallesinde 23 kiĢi olmak üzere, 

toplamda 61 kiĢi (%61) komĢularıyla her gün görüĢtüğünü dile getirmiĢtir. 

KomĢularıyla haftada 2-3 kez görüĢtüğünü ifade eden 14 kiĢi (%14) bulunmaktadır 

ve bu kiĢilerden 9‟u ile BaĢıbüyük Mahallesinde 5‟i ile de Gülsuyu Mahallesinde 

görüĢülmüĢtür. GörüĢme yapılan kiĢilerin %17‟si (17 kiĢi) komĢularıyla görüĢme 

sıklığının haftada bir olduğunu söylerken, bu 17 kiĢinin 1‟i BaĢıbüyük Mahallesinde, 

16‟sı ise Gülsuyu Mahallesinde ikamet etmektedir. BaĢıbüyük Mahallesinde 

komĢularıyla ayda bir görüĢen 2 kiĢi varken Gülsuyu Mahallesinde 6 kiĢi bu ifadeyi 

kullanmıĢtır. Tüm görüĢülen kiĢiler içinde komĢularıyla ayda bir görüĢtüğünü dile 

getiren toplam 8 kiĢinin %8‟lik bir orana sahip olduğu görülmektedir.

261 

Tablo 22. GörüĢülen KiĢinin KomĢularıyla En Çok YardımlaĢtığı Konu 

Gıda+ Borç Para Alıp Verme 

Erzak Hazırlama 

Ne Lazım Olursa 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 27 17 44 

Toplam % 54,0% 34,0% 44,0% 

Sayı 2 1 3 

Toplam % 4,0% 2,0% 3,0% 

Sayı 21 32 53 

Toplam % 42,0% 64,0% 53,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere komĢularıyla en çok yardımlaĢtıkları konunun ne olduğu 

sorulduğunda, BaĢıbüyük Mahallesinden 27 ve Gülsuyu Mahallesinden 17 kiĢi 

(toplamda 44 kiĢi ve %44), komĢularıyla gıda ve borç para alıp verme konusunda 

yardımlaĢtıklarını ifade etmiĢtir. KomĢularıyla yardımlaĢtığı konunun erzak 

hazırlama olduğunu dile getiren 3 kiĢi (%3) bulunmaktadır ve bu kiĢilerden 2‟si ile 

BaĢıbüyük Mahallesinde, 1‟i ile de Gülsuyu Mahallesinde görüĢülmüĢtür. 

KomĢularıyla en çok yardımlaĢtığı konuyu oldukça genel bir cevap olan “ne lazım 

olursa” ifadesiyle vurgulayan kiĢi sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 21, Gülsuyu 

Mahallesinde 32 ve toplamda da 53 (%53) kiĢidir. KomĢularla ne lazım olursa 

yardımlaĢıyoruz diyenler; yardımlaĢtıkları konular arasında gıda, borç para, erzak 

hazırlama, düğün, cenaze vb konuları saymıĢlardır. Görüldüğü gibi her iki mahallede 

de komĢuluk iliĢkileri oldukça güçlüdür ve yoğun bir dayanıĢma söz konusudur.

262 

Tablo 23. GörüĢülen KiĢinin Akrabalarıyla GörüĢme Sıklığı 

Ayda 2-3 Kez 

Aynı Mahallede Olduğundan 

Hergün 

Haftada 2-3 Kez 

Senede 1-2 Kez 

Ayda 1 Kez 

Ġstanbul’da Akrabası Yok 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 6 10 16 

Toplam % 12,0% 20,0% 16,0% 

Sayı 7 15 22 

Toplam % 14,0% 30,0% 22,0% 

Sayı 8 2 10 

Toplam % 16,0% 4,0% 10,0 % 

Sayı 18 13 31 

Toplam % 36,0% 26,0% 31,0% 

Sayı 8 7 15 

Toplam % 16,0% 14,0% 30,0% 

Sayı 3 3 6 

Toplam % 6,0% 6,0% 6,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilerden her iki mahallede de 47‟Ģer (toplamda 94 kiĢi ve %94) 

kiĢi Ġstanbul‟da akrabaları olduğunu ifade etmiĢtir. GörüĢülen kiĢiler arasında 

Ġstanbul‟da akrabası olmadığını söyleyen kiĢilerin toplam sayısı 6 (%6) iken; her iki 

mahallede de 3‟er kiĢinin Ġstanbul‟da akrabasının bulunmadığı görülmektedir. 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilerin komĢularıyla görüĢme sıklığına 

oranla, akrabalarıyla daha seyrek görüĢtükleri saptanmıĢtır. GörüĢülen kiĢiler 

akrabalarıyla çok sık görüĢememe nedeninin, uzaklık ve yol parası masrafı olduğunu 

ifade etmiĢlerdir. Akrabalarıyla senede 1-2 kez görüĢebildiğini ifade eden toplam 31 

kiĢi (%31) bulunmaktayken, bu kiĢilerin 18‟i BaĢıbüyük Mahallesinde, 13‟ü ise 

Gülsuyu Mahallesinde görüĢülen kiĢilerden oluĢmaktadır. Bunun yanı sıra 

akrabalarıyla ayda bir görüĢtüğünü dile getiren kiĢi sayısı BaĢıbüyük Mahallesinde 

8, Gülsuyu Mahallesinde 7 kiĢi iken, toplamda 15 (%15 kiĢidir). BaĢıbüyük 

Mahallesinden 6 ve Gülsuyu Mahallesinden 10 kiĢi olmak üzere toplamda 16 kiĢi 

(%16) ayda 2-3 kez akrabalarıyla bir araya geldiğini belirtmiĢtir. Her iki mahallede 

haftada 2-3 kez akrabaları ile görüĢme fırsatı olduğunu ifade eden toplamda 10 kiĢi 

(%10) bulunmaktayken, bu kiĢilerden 8‟i ile BaĢıbüyük Mahallesinde, 2‟si ile de 

Gülsuyu Mahallesinde görüĢme gerçekleĢtirilmiĢtir. BaĢıbüyük Mahallesinde 7 ve

263 

Gülsuyu Mahallesinde 15 kiĢi (toplamda 22 kiĢi ve %22), görüĢmenin yapıldığı 

mahallede akrabaları bulunduğunu ve bu nedenle akrabalarıyla hemen her gün 

görüĢme Ģansı bulunduğunu dile getirmiĢtir. 

Tablo 24. GörüĢülen KiĢinin Ev AlıĢveriĢini Nereden Yaptığı 

Mahalle Bakkalı 

Mahalle Bakkalı+Seyyar Satıcılar 

Mahalle Bakkalı+Seyyar 

Satıcılar+Pazar 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 1 1 2 

Toplam % 2,0% 2,0% 2,0% 

Sayı 3 0 3 

Toplam % 6,0% 0% 3,0% 

Sayı 13 1 14 

Toplam % 26,0% 2,0% 14,0% 

Mahalle Bakkalı+Pazar 

Sayı 26 42 68 

Toplam % 52,0% 84,0% 68,0% 

Büyük Marketler 

Sayı 7 6 13 

Toplam % 14,0% 12,0% 13,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere yöneltilen ev alıĢveriĢini nereden 

yaptıkları sorusuna verilen cevaplar arasında, mahalle bakkallarının önemli bir yere 

sahip olduğu görülmektedir. Bunun nedeni yakınlık, tanıĢıklık vb olabildiği gibi 

veresiye olanağının da bulunmasından kaynaklanabilmektedir. Mahalle bakkalı gibi 

semt pazarı da ev alıĢveriĢlerinde önemli bir yere sahiptir. ÇalıĢma kapsamında 

görüĢülen kiĢilerden BaĢıbüyük Mahallesinde yaĢayan 26, Gülsuyu Mahallesinde 

yaĢayan 42 ve toplamda 68 (%68) kiĢi ev alıĢveriĢlerini mahalle bakkalı ve pazardan 

yaptığını ifade etmiĢtir. Ev alıĢveriĢlerini mahalle bakkalı, seyyar satıcılar ve 

pazardan yaptığını dile getiren toplamda 14 kiĢi (%14) bulunmaktadır ve bu 

kiĢilerden 13‟ü ile BaĢıbüyük Mahallesinde, 1‟iyle de Gülsuyu Mahallesinde 

görüĢülmüĢtür. BaĢıbüyük Mahallesinde görüĢülen kiĢilerden 3‟ü alıĢveriĢini mahalle 

bakkalı ve seyyar satıcılardan yaptığını ifade ederken; her iki mahalleden 1‟er kiĢi 

(toplamda 2 kiĢi ve %2) sadece mahalle bakkalından alıĢveriĢ yaptığını dile 

getirmiĢtir. AlıĢveriĢ ihtiyacını büyük marketlerden karĢıladığını vurgulayan toplam 

13 kiĢi (%13) ile görüĢülmüĢtür ve bu görüĢmelerin 7‟si BaĢıbüyük Mahallesinde, 

6‟sı ise Gülsuyu Mahallesinde gerçekleĢtirilmiĢtir.

264 

7.2.5. Kentsel DönüĢüm Süreci 

Tablo 25. GörüĢülen KiĢiye Kentsel DönüĢüm Projesi Hakkında Resmi 

Kurumlar Tarafından Bilgi Verilip Verilmediği 

GörüĢmenin Yapıldığı Mahalle Toplam 

Herhangi Bir Bilgi Verilmedi 

Verildi 

Toplam 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Sayı 42 50 92 

Toplam % 84,0% 100,0% 92,0% 

Sayı 8 0 8 

Toplam % 16,0% 0% 8,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 50,0% 100,0% 

Maltepe Belediyesi tarafından kentsel dönüĢüm alanı ilanı edilen BaĢıbüyük 

ve Gülsuyu Mahallesi sakinleriyle yapılan görüĢmelerde, görüĢülen kiĢilere yaĢam 

alanlarını tamamıyla değiĢtirecek ve etkileyecek bu proje konusunda proje sürecinin 

baĢında resmi kurumlar tarafından bilgilendirilip bilgilendirilmedikleri sorulduğunda, 

BaĢıbüyük Mahallesinden 42, Gülsuyu Mahallesinden 50 ve toplamda 92 kiĢi (%92) 

herhangi bir bilgilendirme yapılmadığını ifade etmiĢtir. BaĢıbüyük Mahallesinden 8 

kiĢi ise, proje hazırlandıktan ve onaylandıktan sonra belediyenin bilgilendirme 

yaptığını dile getirmiĢtir. 

Tablo 26. GörüĢülen KiĢiye Kentsel DönüĢüm Projesine ĠliĢkin Fikrinin Proje 

Hazırlanırken Sorulup Sorulmadığı 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Hayır Sorulmadı Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

Evet Soruldu 

Sayı 0 0 0 

Toplam % 0% 0% 0% 

Toplam 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢiler belediye ya da herhangi bir resmi kurum tarafından 

mahallelerinde hayata geçirilecek bir müdahale ve uygulama konusunda 

bilgilendirilmediklerini ifade ettikleri gibi; kentsel dönüĢüm projesi hazırlanırken 

görüĢ ve fikirlerinin sorulmadığını dile getirmiĢlerdir. Her iki mahallede görüĢülen 

100 kiĢinin (%100) tamamı hiçbir Ģekilde kendilerine danıĢılmadığını 

vurgulamıĢlardır.

265 

Tablo 27. GörüĢülen KiĢinin Proje Sürecinde Söz Sahibi Olup Olmadığı 

Hayır, Söz Sahibi Değil 

Evet, Söz Sahibi 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

Sayı 0 0 0 

Toplam % 0% 0% 0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere kentsel dönüĢüm projesi 

onaylandıktan sonraki süreçte projeye iliĢkin söz sahibi olup olmadıkları 

sorulduğunda; her iki mahallede görüĢülen tüm kiĢiler (100 kiĢi ve %100) söz sahibi 

olmadıklarını ifade etmiĢlerdir. Bir diğer ifadeyle mahalle sakinleri kendi 

mahallelerinde gerçekleĢtirilen/gerçekleĢtirilmesi planlanan dönüĢümün herhangi bir 

aĢamasında sürece dâhil edilmemiĢlerdir. 

Son üç tablo birlikte incelendiğinde kentsel dönüĢüm projelerinin en önemli 

ve etkin aktörü olan TOKĠ‟nin baĢkanı Erdoğan Bayraktar‟ın kentsel dönüĢüm 

projelerinde sistemin iĢleyiĢine iliĢkin dile getirdiği aĢağıdaki ifadeler akıllarda soru 

iĢareti yaratmaktadır. 

“Yürütülen projelerde, dönüĢüm yapılan bölgelerdeki bütün sosyal 

aktörlerin rol almasına, vatandaĢın ikna edilmesine ve projeye gönüllü 

katılımına önem verilmektedir” (Bayraktar, 2007: 54). 

“TOKĠ ve belediye, dönüĢüm yapılacak alandaki hak sahiplerini 

belirlemekte, kurulan ortak bir komisyon, çoğulcu katılımın sağlanması 

amacıyla hak sahipleriyle tek tek görüĢerek proje ile ilgili bilgi vermektedir” 

(Bayraktar, 2007: 47). 

Kentsel dönüĢüm projelerini hayata geçiren TOKĠ BaĢkanı bu ifadeleri 

kullanırken tablolarda da görüldüğü üzere sadece 8 kiĢi (%8) proje onaylandıktan 

sonra bilgilendirildiklerini ifade ederken; görüĢülen kiĢilerin tümü projeye iliĢkin 

fikirlerinin sorulmadığını ve proje sürecinde söz sahibi kılınmadıklarını 

vurgulamıĢlardır. Bu nedenle de dönüĢüm alanlarında yaĢamakta olan kesimlerin 

katılımını sağlama söyleminin “bu kesimlerin kendi yaĢamlarına yönelik alınan

266 

kararları onaylama ve kararlara uymak zorunda kalma” beklentisi ile geliĢtirildiği 


Tablo 28. GörüĢülen KiĢinin Kentsel DönüĢüm Projesi Hakkında Nasıl Bilgi 

Edindiği 

Herhangi Bir Bilgisi Yok 

KomĢular Sayesinde Bilgi Sahibi 

Oldu 

Belediye Düğün Salonunda 

Toplayarak Anlattı ve BroĢür Verdi 

Polisle KarĢılaĢınca Öğrendi 

Belediyeye Giderek Kendisi Öğrendi 

Mahalle Derneği Sayesinde Bilgi 

Sahibi Oldu 

Mahalle Derneği ve Muhtar 

Sayesinde Bilgi Sahibi Oldu 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 4 0 4 

Toplam 

% 

8,0% 0% 4,0% 

Sayı 31 16 47 

Toplam 

% 

62,0% 32,0% 47,0% 

Sayı 8 0 8 

Toplam 

% 

16,0% 0% 8,0% 

Sayı 5 0 5 

Toplam 

% 

10,0% 0% 5,0% 

Sayı 2 0 2 

Toplam 

% 

4,0% 0% 2,0% 

Sayı 0 12 12 

Toplam 

% 

0% 24,0% 12,0% 

Sayı 0 22 22 

Toplam 

% 

0% 44,0% 22,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere belediye tarafından hazırlanan ve 

yaĢam alanlarına yönelik kapsamlı bir müdahaleyi içeren kentsel dönüĢüm projesi 

hakkında nasıl bilgi edindiği sorulduğunda, enformel iliĢki ağlarının oldukça önem 

taĢıdığı görülmektedir. BaĢıbüyük Mahallesinden 31, Gülsuyu Mahallesinden 16 ve 

toplamda 47 kiĢi (%47), komĢuları sayesinde kentsel dönüĢüm projesinden haberdar 

olduğunu ifade etmiĢtir. BaĢıbüyük Mahallesinden 4 kiĢi ise görüĢmenin yapıldığı 

süreçte projeye iliĢkin herhangi bir bilgisi olmadığını ifade etmiĢtir. Yine sadece 

BaĢıbüyük Mahallesinden 8 kiĢi belediyenin ilçe merkezindeki bir düğün salonunda 

projeyi anlattığını ve kendilerine projeye iliĢkin broĢür dağıttığını dile getirmiĢtir.

267 

Polisin mahalleyi abluka altına alarak sert müdahalede bulunması üzerine 

mahallesine yönelik projeden haberdar olduğunu ifade eden 5 kiĢi bulunmaktadır ve 

bu kiĢilerle BaĢıbüyük Mahallesinde görüĢülmüĢtür. Kentsel dönüĢüm projesinin 

mahallede konuĢulmaya baĢlaması ve TOKĠ‟nin mahallede Ģantiye kurması üzerine, 

Maltepe Belediyesi‟ne giderek bilgi edindiğini söyleyen 2 kiĢi BaĢıbüyük 

Mahallesinde ikamet etmektedir. Bu arada BaĢıbüyük Mahallesinde görüĢülen kiĢiler 

özellikle TOKĠ Ģantiyesi kurulduktan sonra mahalle derneğinin aktif bir biçimde 

çalıĢtığını ve insanlara yol gösterdiğini ifade ederlerken, mahalle muhtarının belediye 

ile iĢbirliği yaptığını ve mahalleliye hiçbir Ģekilde bilgi vermediğini dile 

getirmiĢlerdir. Gülsuyu Mahallesinden 12 kiĢi mahallesinin kentsel dönüĢüm alanı 

ilan edildiğini mahalle muhtarı sayesinde öğrendiğini dile getirirken; 22 kiĢi de 

mahalle derneği ve muhtar sayesinde bilgi sahibi olduğunu vurgulamıĢtır. 

Tablo 29. GörüĢülen KiĢinin Kentsel DönüĢüm Projesi Hakkındaki Bilgisinin 

Ġçeriği 

Evleri Yıkılarak Çok Katlı Binalar 

Yapılacak 

Evlerine KarĢılık Borçlandırarak 

Ev Verilecek 

Net Bir Bilgisi Yok Sadece Duydu 

Evleri Kesinlikle Yıkılmayacak 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 29 38 67 

Toplam 

% 

58,0% 76,0% 67,0% 

Sayı 10 12 22 

Toplam 

% 

20,0% 24,0% 22,0% 

Sayı 7 0 7 

Toplam 

% 

14,0% 0% 7,0% 

Sayı 4 0 4 

Toplam 

% 

8,0% 0% 4,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere kentsel dönüĢüm projesi hakkında edindikleri bilginin ne 

olduğu sorulduğunda, 67 kiĢinin (%67) oturmakta olduğu evlerin yıkılarak yerine 

çok katlı binalar yapılacağı Ģeklinde bilgisi olduğu görülmektedir. Bu kiĢilerden 29‟u 

ile BaĢıbüyük Mahallesinde, 38‟i ile Gülsuyu Mahallesinde görüĢülmüĢtür. 

BaĢıbüyük Mahallesinden 10, Gülsuyu Mahallesinden 12 ve toplamda 22 kiĢi (%22),

268 

evlerinin alınacağı ve karĢılığında borçlandırılarak ev verileceği Ģeklinde bilgisi 

olduğunu ifade etmiĢtir. BaĢıbüyük Mahallesinden 7 kiĢi kentsel dönüĢüm projesini 

sadece duyduğunu ve ne gibi etkileri/sonuçları olacağını bilmediğini dile getirirken; 

aynı mahalleden 4 kiĢi evlerinin kesinlikle yıkılmayacağı bilgisine sahip olduğunun 

vurgulamıĢtır. 

Tablo 30. GörüĢülen KiĢinin Kentsel DönüĢüm Projesinden Ne Kadar 

Zamandır Haberi Olduğu 

2 Yıl 

3 Yıl 

4 Yıl 

5 Yıl 

Toplam 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 34 0 34 

Toplam % 68,0% 0% 34,0% 

Sayı 15 7 22 

Toplam % 30,0% 14,0% 22,0% 

Sayı 1 19 20 

Toplam % 2,0% 38,0% 20,0% 

Sayı 0 24 24 

Toplam % 0% 48,0% 24,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere mahallesinde kentsel dönüĢüm projesi 

gerçekleĢtirileceğinden ne kadar zamandır haberi olduğu sorulduğunda, BaĢıbüyük 

Mahallesinden 34 kiĢi iki yıldır projeden haberdar olduğunu dile getirmiĢtir. Kentsel 

dönüĢüm projesinden 3 yıldır haberi olan kiĢi sayısı her iki mahallede toplam 22 kiĢi 

(%22) iken; bu kiĢilerden 15‟i ile BaĢıbüyük Mahallesinde, 7‟si ile Gülsuyu 

Mahallesinden görüĢülmüĢtür. BaĢıbüyük Mahallesinden sadece 1 kiĢi ve Gülsuyu 

Mahallesinden 19 kiĢi (toplamda 20 kiĢi ve %20), 4 yıldır mahallesine yönelik bir 

proje gerçekleĢtirileceğini bildiğini ifade etmiĢtir. Gülsuyu Mahallesinde görüĢülen 

24 kiĢi ise, mahallesinde kentsel dönüĢüm adı altında yeniden yapılandırma 

gerçekleĢtirileceğinden 5 yıldır haberdar olduğunu vurgulamıĢtır. Her iki mahallede 

görüĢmeler 2009 yılında yapılmaya baĢlamıĢ ve 2010 yılının Haziran ayında 

sonlandırılmıĢtır. BaĢıbüyük Mahallesinde yapılan görüĢmelerin büyük kısmı 2009 

yılında gerçekleĢtirilirken, Gülsuyu Mahallesinde 2010 yılında daha çok görüĢme 

yapma Ģansı bulunmuĢtur. Bu ifadeden hareketle BaĢıbüyük Mahallesinde yaĢayan 

kesimlerin 2006 ve 2007 yılından itibaren projeden haberdar olduğu sonucuna

269 

varılabilirken; Gülsuyu Mahallesi sakinlerinin 2005 ve 2006 yılından beri 

mahallelerine yönelik bir müdahale olacağını bildikleri söylenebilir. GörüĢmeler 

sırasında Gülsuyu Mahallesinde yaĢamakta olan kiĢiler, belediye mahallelerini 

kentsel dönüĢüm alanı ilan etmeden önce 2005 yılında yapılan Nazım Ġmar Planı ile 

mahallelerine müdahalenin söz konusu edildiğini bildiklerini ve karĢı durduklarını 

vurgulamıĢlardır. BaĢıbüyük Mahallesi sakinlerinin büyük çoğunluğu ise, kentsel 

dönüĢüm projesi belediye tarafından onaylandıktan ve TOKĠ Ģantiyesi kurulduktan 

sonra mahallelerinin dönüĢüm alanı olarak ilan edildiğini öğrendiklerini ifade 

etmiĢlerdir. 

Tablo 31. GörüĢülen KiĢinin Kentsel DönüĢüm Projesi Hakkında Ne 

DüĢündüğü 

Yıkım 

Mahalleyi Zenginlere Açma Amaçlı 

Bir Uygulama 

GerçekleĢirse Kiracılar PeriĢan 

Olur 

Ġnsanlar Mağdur Edilmeden 

Yapılırsa Ġyi 

Evleri Ellerinden Alınacak 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 21 18 39 

Toplam 

% 

42,0% 36,0% 39,0% 

Sayı 15 18 33 

Toplam 

% 

30,0% 36,0% 33,0% 

Sayı 5 9 14 

Toplam 

% 

10,0% 18,0% 14,0% 

Sayı 9 4 13 

Toplam 

% 

18,0% 8,0% 13,0% 

Sayı 0 1 1 

Toplam 

% 

0% 2,0% 1,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında her iki mahallede görüĢülen kiĢilere kentsel dönüĢüm 

projesi hakkında ne düĢündükleri sorulduğunda, toplamda 39 kiĢinin (%39) projenin 

yıkım anlamına geldiğini vurguladığı görülmektedir. BaĢıbüyük Mahallesinde 21, 

Gülsuyu Mahallesinde ise 18 kiĢinin kentsel dönüĢüm projesinin hayata geçirilmesi 

halinde yıkımlar yaĢanacağını düĢündüğü sonucu karĢımıza çıkmaktadır. BaĢıbüyük 

Mahallesinden 15, Gülsuyu Mahallesinden 18 kiĢi (toplamda 33 kiĢi ve %33),

270 

kentsel dönüĢüm projesinin yaĢam alanlarını ve oturmakta oldukları mahalleleri, üst 

gelir gruplarının yaĢam alanı haline getirme amaçlı bir uygulama olduğunu 

düĢündüğünü ifade etmiĢtir. Her iki mahallede kiracı olarak ikamet eden kiĢilerden 

14‟ü (%14) kentsel dönüĢüm projesi uygulanırsa kiracıların oldukça zor duruma 

düĢeceğini dile getirmiĢtir. Bu kiĢilerin 5‟i BaĢıbüyük Mahallesinde, 9‟u ise Gülsuyu 

Mahallesinde yaĢamaktadır. Mahallelerde kiracı olarak oturmakta olan kiĢiler (aylık 

kira bedelleri 150 ile 400 TL arasında değiĢmektedir) ödedikleri kira bedellerinin 

oldukça düĢük olduğunu ve Ġstanbul‟da bu bedellerde ev bulamayacaklarını 

vurgulamıĢlardır. 

GörüĢüme yapılan kiĢilerin kentsel dönüĢüm projeleri hakkında 

söylediklerinden bazılarını aynen aktarmak, kentsel dönüĢüm geçiren mahalle 

sakinlerinin neler hissettiklerini ve düĢündüklerini anlamak açısından yararlı 

olacaktır. 

“Mahalle yıkılacak ve parası olanlar gelip buralara yerleşecekler. Biz bu evleri 

yaparken çocuklarımıza ayakkabı almadık, hiçbir şeyin kalitelisini almadık, boğazımızdan 

kıstık evi bitirmek için. O zaman niye evleri yaptırdılar? Yıkacaklar buraları bizi de sokağa 

atacaklar. 4 çocuğumun eğitiminden çaldım ben bu evi yapmak için. Daha ekmeği yeni 

tanıdık, rahata erdik yıkım çıktı başımıza. Dünya artık zenginlerin, fakirlere yaşam hakkı 

yok. Neymiş kaçakmış, deprem varmış. Tamam, beni atmadan yap ne yapacaksan. Ama 

dertleri o değil ki biz gidelim ağalar, paşalar yerleşsin buralara istiyorlar. Telefon, 

doğalgaz, köprüler, elektrik ne varsa sattı bunlar. Şimdi de garibanların evlerine göz 

diktiler.” 

“Bizi kutu gibi evlere tıkmak istiyorlar. Yaptıkları evler nerede? Su kuyularının 

üzerinde. Toplu konut değil toplu mezar olacak o binalar. Üstüne de bir sürü borç. Yıllara 

bölecekmiş borcu, o kadar yaşayacağımız ne malum? Çocuklarımıza zor bakıyoruz bir de 

borç mu bırakalım?” 

“Bizi buradan atmak için yapıyorlar. İnsanlar senelerce emeğini vermiş, yememiş 

içmemiş ev yapmış. Belgeleri verilmiş şimdi kaçak diyorlar. Kaçaksa bu mahalle yol, su, 

elektrik niye getirildi? Belediye her şeyi kendi çıkarına göre yapıyor. Tapu tahsis belge 

paralarını aldı, vergi alıyor. Elektrik, su, doğalgaz bağladı planlarda boş gösteriyor 

buraları. Sahte noter bile getirir bunlar, bir gecede kanun çıkarırlar.” 

“Mahalleyi zenginlere vermek için yapıyorlar. TOKİ ve belediyenin de cepleri güzel 

dolacak. 1968’den beri harç, kum, briket taşıyarak yoktan var ettik biz bu mahalleyi. Yeni mi 

fark ettiler burayı? İstanbul’da yer kalmadı buralara göz koydular.” 

“Dönüşüm mü sürgün mü bilemedik. Polis zoruyla yapıyorlar. İnsanları sürgüne 

gönderiyorlar, ranta hizmet ediyorlar. Amaç mahalleyi yapılandırmak değil mahalleliyi 

dağıtmak. Buradaki insanlar dar gelirli, kıyı-köşeye sürülmek isteniyorlar. Zemini sağlam, 

manzarası güzel yer bulmuşsun garibana mı bırakacaksın? Emekçileri, yoksulları 

İstanbul’dan sürmenin yolu olarak buldular kentsel dönüşümü. Bizi çıkartacaklar 

mahalleden zenginlere peşkeş çekecekler.”

271 

“Rantsal bölüşümdür. Yoksul mahallelerini bitirip insanları kendine bağlıyor. Evimi 

alıyor, bilmem kaç yıl taksitle ev veriyor. Ömür boyu bana çalış diyorYılların emeğini 

elimden alacaklar. Yıkıp birilerine yaşam alanı açacaklar. Bana da TOKİ ev verecekmiş. 

Emeğimin karşılığını veremezler. Vermesinler de zaten ama yıkmasınlar da.” 

“Bizi düşünen yok ki. Evsahibine bağlıyız. Verirse evini başka kiralık bakarız, söz 

hakkı tanıyan mı var? Evsahipleri en kötüsü anlaşır TOKİ’den ev alır. Biz ne yapacağız? 

Bize de kiralık verecekler mi?” 

“Kentsel dönüşüm emekçi mahallelerinin lüks villalara, 70 katlı binalara 

dönüştürülme projesidir. Sermayenin ve zenginlerin çıkarına hizmet eden bir rant projesidir. 

Parası olmayana yaşama, barınma hakkı tanımayan bir projedir. Gerçekleşmemesi gereken 

bir yıkım projesidir. Sadece evlerin yıkılması anlamında söylemiyorum; yaşamların ve 

insanların da yıkımı projesidir.” 

Tablo 32. GörüĢülen KiĢinin Kentsel DönüĢüm Projesi Doğrultusunda Ne 

Yapmayı DüĢündüğü 


Mahalle Toplam 

Sonuna Kadar Direnecek ve Evini 

Terk Etmeyecek 

Tek BaĢına Hiçbir ġeye Gücü 

Yetmez 

Kiracı Olduğu Ġçin Evsahibine Bağlı 

TOKĠ’den Uygun Kirayla Ev 

Verirlerse TaĢınır 

Hakkını Verirlerse Evini Verecek 

Toplam 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Sayı 36 34 70 

Toplam 

% 

72,0% 68,0% 70,0% 

Sayı 4 4 8 

Toplam 

% 

8,0% 8,0% 8,0% 

Sayı 4 9 13 

Toplam 

% 

8,0% 18,0% 13,0% 

Sayı 1 0 1 

Toplam 

% 

2,0% 0% 1,0% 

Sayı 5 3 8 

Toplam 

% 

10,0% 6,0% 8,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere kentsel dönüĢüm projesi doğrultusunda ve bu süreçte ne 

yapmayı düĢündükleri sorulduğunda, BaĢıbüyük Mahallesinden 36, Gülsuyu 

Mahallesinden 34 ve toplamda 70 kiĢi (%70) kentsel dönüĢüm projesine karĢı sonuna 

kadar direneceğini ve evini terk etmeyeceğini vurgulamıĢtır. Kentsel dönüĢüm 

projesine karĢı ve yaĢam alanlarına sahip çıkma adına tek baĢına hiçbir Ģey 

yapamayacağını ve mahallelinin birlik olması gerektiğini ifade eden toplam 8 kiĢi 

(%8) bulunmaktadır. Her iki mahallede bu ifadeyi kullanan 4‟er kiĢi ile görüĢme 

gerçekleĢtirilmiĢtir. Kiracı olduğu için söz hakkı olmadığını ve ev sahibinin vereceği

272 

karara bağlı olduğunu ifade eden 13 kiĢi (%13) bulunmaktadır ve bu kiĢilerden 4‟ü 

BaĢıbüyük Mahallesinde, 9‟u ise Gülsuyu Mahallesinde yaĢamaktadır. Yine kiracı 

olan ve BaĢıbüyük Mahallesinde ikamet eden 1 kiĢi kentsel dönüĢüm projesi 

sonucunda TOKĠ konutlarından uygun kira bedeli karĢılığında ev verilirse bu konuta 

taĢınacağını dile getirmiĢtir. Sahip olduğu konut karĢılığında hak ettiği bedeli (nakit 

ya da konut) verilirse belediye ile anlaĢacağını söyleyen kiĢi sayısı BaĢıbüyük 

Mahallesinde 5 ve Gülsuyu Mahallesinde 3 kiĢidir. Bu ifadeyi kullanan kiĢi sayısı 

toplamda 8 kiĢidir ve görüĢülen tüm kiĢiler içinde %8‟lik bir orana karĢılık 

gelmektedir. 

Tablo 33. GörüĢülen KiĢiye Göre Oturduğu Mahallede YaĢayanların Kentsel 

DönüĢüm Sürecinden Nasıl Etkilenecekleri 

Herkesin Düzeni Bozulacak 

Mahalleli Yerinden Edilecek 

Evlerini Kaybedecekler 

Kentsel DönüĢüm 

GerçekleĢtirilemez 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 10 5 15 

Toplam % 20,0% 10,0% 15,0% 

Sayı 30 27 57 

Toplam % 60,0% 54,0% 57,0% 

Sayı 10 4 14 

Toplam % 20,0% 8,0% 14,0% 

Sayı 0 14 14 

Toplam % 0% 28,0% 14,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere mahalle sakinlerinin kentsel dönüĢüm 

sürecinden nasıl etkileneceklerini düĢündükleri sorulduğunda, BaĢıbüyük 

Mahallesinden 30, Gülsuyu Mahallesinden 27 ve toplamda 57 kiĢi (%57) kentsel 

dönüĢüm projesi gerçekleĢtirilirse mahalle sakinlerinin yerinden edileceğini yani 

yaĢam alanlarını terk etmek zorunda kalacağını düĢündüğünü vurgulamıĢtır. Her iki 

mahalleden 15 kiĢi (%15) kentsel dönüĢüm projesinin mahalle halkının düzenini 

bozacağını düĢündüğü görülmektedir. Bu Ģekilde düĢünen kiĢi sayısı BaĢıbüyük 

Mahallesinde 10 iken, Gülsuyu Mahallesinde 5‟tir. Bu düĢünceyi paylaĢan kiĢiler 

genel olarak kentsel dönüĢüm projesinin gerçekleĢtirilmesi durumunda mahalle 

sakinlerinin yaĢama alıĢkanlıkları baĢta olmak üzere; iĢ, ulaĢım, tüketim, sosyal

273 

iliĢkiler vb konularda alıĢkanlıklarını devam ettiremeyeceklerini vurgulamıĢlardır. 

BaĢıbüyük Mahallesinden 10 ve Gülsuyu Mahallesinden 4 kiĢi olmak üzere, her iki 

mahalleden toplamda 14 kiĢi (%14) kentsel dönüĢüm projesi ile birlikte mahalle 

sakinlerinin evlerini kaybedeceklerini düĢündüğünü ifade etmiĢtir. Tamamı Gülsuyu 

Mahallesinden olmak üzere 14 kiĢi net bir biçimde mahallelerinde kentsel dönüĢüm 

uygulamasının hayata geçirilemeyeceğini, bu yönde bir adım atılırsa Ģiddetli 

olayların yaĢanacağını ve mahallelinin hiçbir biçimde yaĢam alanına müdahale 

edilmesine izin vermeyeceğini düĢündüklerini dile getirmiĢlerdir. 

GörüĢmeler kapsamında mahalle sakinlerinin bu soruya iliĢkin kullandıkları 

ifadelerden bazı alıntılar Ģu Ģekildedir: 

“Apartmana alışamayız biz. Şimdi benim gibi yaşlılara o binalarda ev verseler nasıl 

yaparız? Asansöre binmeyi bilmem, aşağı insem yukarı çıkamam yukarı çıksam aşağı 

inemem. 15. katta dışarı çıkayım desen nasıl çıkacaksın elektrik falan kesilse. Komşunla 

nasıl oturacaksın? Biz şimdi kim kapısının önündeyse yanına oturuveriyoruz.” 

“O binalarda yaşayamayız biz. Çık diyor bloklara yerleş. Bir kere bahçeye alışkınız 

biz, dört duvar arasında ne yaparız? Hadi çıktık diyelim TOKİ’ye, borcu ödesen aidatı vb 

nasıl ödeyeceksin? Evine ev veriyorum diyor. Komşumu, bahçemi, rahatımı da verebilecek 

mi? Evimizi elimizden alacak, borçla ev verecek. Hadi ödeyemedin borcu durduk yere niye 

evinden olayım ki?” 

“Gülsuyunda sıkıntılı olur süreç. Mahalle örgütlü bir yer, bu yüzden en sona 

bıraktılar. En büyük direnişle burada karşılaşırlar. 3. dünya savaşı çıkar burayı yıkmaya 

kalkarlarsa.” 

“Maddi/manevi dayanışma çok yoğun burada. İnsanlar başka yerde bunu 

sağlayamaz.” 

“Gülsuyu zaten mücadele geleneğinden gelen bir yer. Burada bu şekliyle projeyi 

yapmaya kalkarlarsa hoş şeyler yaşanmaz.” 

“İnsanların ne olacağı muamma. Yıllarca çalış uğraş ev yap, birileri gelsin hadi git 

desin. Olacak iş mi? Darmadağın olur buralar. Kimi memlekete döner, kimi kiraya çıkar. Ev 

yapacak yer mi bıraktılar? Bu yaştan sonra yer bulup da evi kim yapacak? Yapsak onu da 

yıkarlar. Çok katlılar canlı mezar. Apartmanda kiminle oturacağımız belli değil. Hiç 

sevmediğin kişi gelip karşı dairene yerleşecek, ömür boyu işkence.” 

“Mahalle karışır ama onların istediği gibi bir dönüşüm olmaz, olamaz. Yıkıma izin 

vermeyiz. Dayanışma ile yaptığımız evleri dayanışma ile koruruz.”

274 

Tablo 34. GörüĢülen KiĢinin Oturduğu Mahallede YaĢayanların Kentsel 

DönüĢüme Yönelik Tutumları Hakkında Ne DüĢündüğü 

Herkes KarĢı 

KarĢı Çıkanlar da Var AnlaĢmak 

Ġsteyenler de 

Birlik Olmak ġart Ama Ġnsanlar 

Korkuyor 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 41 43 84 

Toplam % 82,0% 86,0% 84,0% 

Sayı 8 7 15 

Toplam % 16,0% 14,0% 15,0% 

Sayı 1 0 1 

Toplam % 2,0% 0% 1,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere oturmakta oldukları mahallede 

yaĢayanların kentsel dönüĢüm projesine yönelik tutumları hakkında ne düĢündüğü 

sorulduğunda, BaĢıbüyük Mahallesinden 41 ve Gülsuyu Mahallesinden 43 kiĢinin 

(%84) mahalle sakinlerinin projeye karĢı olduğunu düĢündükleri görülmektedir. 

Mahalle sakinlerinin bir kısmının karĢı çıktığını, bir kısmının ise belediye ile 

anlaĢmak istediğini vurgulayan toplamda 15 kiĢi bulunmaktadır. Bu kiĢilerden 8‟i ile 

BaĢıbüyük Mahallesinde, 7‟si ile de Gülsuyu Mahallesinde görüĢme 

gerçekleĢtirilmiĢtir. BaĢıbüyük Mahallesinden 1 kiĢi (%1) kentsel dönüĢüm projesine 

yönelik olarak mahallelinin bir arada durması ve ortak hareket etmesi gerektiğini, 

ancak mahalle sakinlerinin korku taĢıdıklarını düĢündüğünü ifade etmiĢtir.

275 

Tablo 35. GörüĢülen KiĢinin Kentsel DönüĢüm Sürecinde Neler YaĢadığı 

Polisin Sert Müdahalesi 

Psikolojisi Bozuldu ve Ne Zaman 

Müdahale Olacak Diye Tetikte 

Bekliyor 

Gözaltına Alındı 

Geçici Felç Oldu 

Henüz Mahallesine Yönelik Bir 

Müdahale Yok 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 25 0 25 

Toplam 

% 

50,0% 0% 25,0% 

Sayı 13 0 13 

Toplam 

% 

26,0% 0% 13,0% 

Sayı 11 0 11 

Toplam 

% 

22,0% 0% 11,0% 

Sayı 1 0 1 

Toplam 

% 

2,0% 0% 1,0% 

Sayı 0 50 50 

Toplam 

% 

0% 100,0% 50,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

BaĢıbüyük ve Gülsuyu Mahallelerinde yapılan görüĢmelerde mahalle 

sakinlerine kentsel dönüĢüm projesinin baĢlamasıyla birlikte neler yaĢadığı 

sorulduğunda, Gülsuyu Mahallesinde görüĢülen kiĢilerin tamamı (50 kiĢi ve %50) 

henüz mahallesine yönelik bir müdahale olmadığını dile getirmiĢtir. Maltepe Ġlçe 

Belediyesi her iki mahalleyi aynı süreçte kentsel dönüĢüm alanı ilan etmesine karĢın, 

öncelikle BaĢıbüyük Mahallesinde uygulamayı baĢlatmıĢtır. Gülsuyu Mahallesi 

sakinleri bu durumun kendi mahallelerinin örgütlü olmasından ve politik yapısından 

kaynaklandığını, hatta belediyenin ve TOKĠ‟nin mahallelerinde karĢılaĢacakları 

tepkiyi bildiklerini ve kendilerinden çekindiklerini ifade etmiĢlerdir. BaĢıbüyük 

Mahallesi sakinleri ise TOKĠ konutlarını inĢa etmek üzere Ģantiye kurulması ile 

birlikte mahallelerinde kentsel dönüĢüm projesinin temellerinin atıldığını dile 

getirmiĢlerdir. Mahalle sakinlerinin Ģantiyenin kurulmasını engelleme çabaları 

karĢılığında polisin sert müdahalesi ile karĢılaĢtığını ifade eden kiĢi sayısı 25‟tir. 

Aynı mahalleden 11 kiĢi polisin sert müdahalesi sonrasında gözaltına alındığını dile 

getirmiĢtir. BaĢıbüyük Mahallesinde görüĢülen 13 kiĢi de mahallelerine yönelik 

müdahalenin baĢlamasıyla birlikte psikolojisinin bozulduğunu ve her an yıkım

276 

olabilir endiĢesiyle tetikte beklediğini vurgulamıĢtır. Yine BaĢıbüyük Mahallesinde 

görüĢülen 1 kiĢi mahallesinde kentsel dönüĢüm projesinin baĢlaması ve yaĢanan 

olaylar sırasında geçici felç olduğunu ifade etmiĢtir. 

Tablo 36. GörüĢülen KiĢinin Oturduğu Mahallede Kentsel DönüĢüm Sürecinde 

Neler YaĢandığı 

Polisle ÇatıĢmalar Ve Gözaltına 

Almalar YaĢandı 

TOKI Konutları Yükseldikçe 

Ġnsanların Psikolojisi Bozuldu 

AnlaĢmak Ġsteyenlerle Ġstemeyenler 

Arasında Gerginlikler Çıktı 

Hastaneye Kaldırılanlar Oldu 

Ġmza Toplandı ve Dava Açıldı 

Seminer-Panel-Toplantı Düzenlendi 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 41 0 41 

Toplam 

% 

82,0% 0% 41,0% 

Sayı 4 0 4 

Toplam 

% 

8,0% 0% 4,0% 

Sayı 2 0 2 

Toplam 

% 

4,0% 0% 2,0% 

Sayı 3 0 3 

Toplam 

% 

6,0% 0% 3,0% 

Sayı 0 37 37 

Toplam 

% 

0% 74,0% 37,0% 

Sayı 0 13 13 

Toplam 

% 

0% 26,0% 13,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere yaĢamakta olduğu mahallenin kentsel 

dönüĢüm projesi kapsamına alınmasıyla birlikte mahallesinde neler yaĢandığı 

sorulduğunda, her iki mahalledeki görüĢmelerde farklı cevaplar alındığı 

görülmektedir. BaĢıbüyük Mahallesinde görüĢülen kiĢilerden 41‟i polisle çatıĢmalar 

yaĢandığı ve mahalle sakinlerinden gözaltına alınanlar olduğunu dile getirmiĢtir. 

Yine aynı mahalleden 4 kiĢi TOKĠ konutları yükseldikçe mahalle sakinlerinin 

psikolojisinin bozulduğunu vurgularken; 2 kiĢi belediye ile anlaĢmak isteyenlerle 

projeye karĢı çıkanlar arasında gerginlikler yaĢandığını dile getirmiĢ ve 3 kiĢi de 

mahalle sakinlerinden rahatsızlanarak hastaneye kaldırılanlar olduğunu ifade 

etmiĢtir. Kentsel dönüĢüm alanı içinde yer almasına karĢın görüĢmeler yapılırken

277 

henüz bir adımın atılmamıĢ olduğu Gülsuyu Mahallesinde ise 37 kiĢi mahalle 

sakinlerinin projeye karĢı imza toplayarak iptal davası açtığını; 13 kiĢi de mahallede 

kentsel dönüĢüme iliĢkin seminer-panel ve toplantıların düzenlendiğini dile 

getirmiĢtir. Tabloya bakıldığında Gülsuyu Mahallesi sakinlerinin projeden önceden 

haberdar olmaları sayesinde, haklarını arama konusunda daha Ģanslı oldukları 

görülmektedir. Bu durumun ortaya çıkmasında BaĢıbüyük Mahallesi‟ndeki 

uygulamanın önceden baĢlamıĢ olmasının farkındalık yaratması kadar, mahalle 

muhtarı ve derneğinin halkı bilgilendirmesinin de etkili olduğu söylenebilir. 

Tablo 37. GörüĢülen KiĢinin ġu An Oturduğu Evin Bulunduğu Alanın Kentsel 

DönüĢüm Sürecinde Değer Kazanıp Kazanmayacağı Hakkındaki GörüĢü 

Değer Kazanır Ama Mahalleliye Bir 

Yararı Olmaz 

Kesinlikle Kazanır 

Kazanacak ki Göz Koydular 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 37 26 63 

Toplam 

% 

74,0% 52,0% 63,0% 

Sayı 10 14 24 

Toplam 

% 

20,0% 28,0% 24,0% 

Sayı 3 10 13 

Toplam 

% 

6,0% 20,0% 13,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere görüĢmenin yapıldığı konutun bulunduğu alanın kentsel 

dönüĢüm sürecinde değer kazanıp kazanmayacağı hakkındaki görüĢleri 

sorulduğunda, BaĢıbüyük Mahallesinden 37, Gülsuyu Mahallesinden 26 ve toplamda 

63 kiĢi (%63), oturmakta olduğu konutun bulunduğu alanın değer kazanacağını 

ancak bu kazanımın mahalle sakinlerine bir yararı olmayacağını vurgulamıĢtır. Her 

iki mahalleden toplamda 24 kiĢi (%24) konutunun bulunduğu alanın kesinlikle değer 

kazanacağını düĢündüğünü ifade etmiĢtir. Bu kiĢilerden 10‟u ile BaĢıbüyük 

Mahallesinde görüĢülürken; 14‟ü ile Gülsuyu Mahallesinde görüĢme 

gerçekleĢtirilmiĢtir. Mahallerinin oldukça eski yerleĢim alanları olmasına karĢın 

mahallelerine yakın dönemde müdahale edilmesinin bu alanların değer kazanacak

278 

olmasından kaynaklandığını dile getiren BaĢıbüyük Mahallesinde 3, Gülsuyu 

Mahallesinde 10 ve toplamda 13 (%13) kiĢi bulunmaktadır. 

GörüĢülen kiĢilerin mahallesinin değer kazanıp kazanmayacağına iliĢkin 

kullandığı ifadelerden yapılan alıntılar aĢağıda verilmektedir: 

“Biz evleri yaparken dağ taştı buralar. Biz kurduk mahalleyi, ceremesini biz çektik. 

3 kez imar affı yaşandı burada. Elektrik, su, doğalgaz, kablo TV getirdiler hala boş arazi 

diyorlar. İstanbul’da yer kalmadı şimdi buralara göz diktiler. Şimdi fark ettiler buraları. 

Zemin sağlam, manzara iyi, depremde yıkılan ev yok. Zaten değerli buralar iyice 

değerlenecek ama bize bırakmayacaklar.” 

“Çoktan birilerine satılmıştır bile buralar. İstanbul’da var mı böyle başka yer? 

Değer kazanacak olmasa sermeye saldırır mı? Kentsel dönüşümün altında büyük bir vurgun 

yatıyor. “TOKİ değer kazanmayacak bir yere göz diker mi? Sıraya koymuşlar İstanbul’un 

semtlerini, neresi değerliyse orayı yıkıyorlar.” 

“Değerli ama tapuları vermiyor ki belediye. Verse bize yarar, ama malı kendileri 

götürmek için bizi atmaya çalışıyorlar.” 

“İstanbul’un balkonu burası, en değerli toprağı. Zaten değerli baksana şu 

manzaraya nerede var? Millet yarışır burada ev almak için.” 

“Manzara-zemin yüzünden buralar çoktan zenginlere parsellendi. Çoktan satıldı çok 

büyük rakamlara. Üniversite geldi, Carre Four geldi değer kazandı buralar. Şimdi elimizden 

almak istiyorlar. Bu kadar değerli olmasa gelirler mi?” 

“Değer illa ki artacak ama kim için? İlla bu evler yıkılacaksa bıraksınlar biz 

müteahhitle anlaşalım yıkıp apartmanlar yaptıralım. Ama işlerine gelmez böylesi. Rantı 

götürecek başkaları var mahalleliyi düşünen kim?” 

Tablo 38. GörüĢülen KiĢiye Kentsel DönüĢüm Projesi Kapsamında Nasıl Bir 

Teklif Yapıldığı 

Evi Yıkılacak+Borçlandırılarak TOKI 

Konutu Verilecek 

Hiçbir Teklif/GörüĢme Yapılmadı 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 32 0 32 

Toplam % 64,0% 0% 32,0% 

Sayı 18 50 68 

Toplam % 36,0% 100,0% 68,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam% 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere kentsel dönüĢüm projesi kapsamında süreç içinde bir teklif 

yapıldıysa bu teklifin içeriğinin ne olduğu sorulduğunda; BaĢıbüyük Mahallesinden 

32 kiĢi sahip olduğu konuta bir değer biçileceği, konutunun yıkılacağı, konutuna 

biçilen değer düĢülerek TOKĠ konutlarından borçlandırma karĢılığında ev verileceği

279 

Ģeklinde bir teklif yapıldığını ifade etmiĢtir. Mevcut konutlarına karĢılık TOKĠ 

konutlarından ev verileceği söylenen kiĢilere böyle bir teklife nasıl baktıkları 

sorulmadığı gibi; borçlanacakları miktarı ödeyip ödeyemeyecekleri, ekonomik 

durumları ve çalıĢıyor olup olmadıkları, teklif edilen konutun hane halkı için yeterli 

olup olmadığı vb hiçbir Ģey sorulmamıĢtır. Gülsuyu Mahallesinde görüĢülen kiĢilerin 

tamamı (50 kiĢi), BaĢıbüyük Mahallesinden 18 kiĢi ve toplamda 68 kiĢi (%68) 

kendisine hiçbir teklif yapılmadığını ifade etmiĢtir. 

Tablo 39. GörüĢülen KiĢinin Kentsel DönüĢüm Projesi Kapsamında Yapılan 

Teklif Hakkında Ne DüĢündüğü 

Yükleneceği Borcu Ödeyemez 

Hiçbir ġekilde Kabul Edilemez 

Hiçbir Teklif/GörüĢme 

Yapılmadı 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 20 0 20 

Toplam % 40,0% 0% 20,0% 

Sayı 12 0 12 

Toplam % 24,0% 0% 12,0% 

Sayı 18 50 68 

Toplam % 36,0% 100,0% 68,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere kentsel dönüĢüm projesi kapsamında 

kendilerine yapılan bir teklif varsa bu teklif hakkında ne düĢündükleri sorulduğunda, 

BaĢıbüyük Mahallesinden 18, Gülsuyu Mahallesinden 50 ve toplamda 68 kiĢi (%68) 

kendisine yapılan bir teklif olmadığını dile getirmiĢtir. Sahip olduğu konutuna bir 

değer biçilerek, bu değer TOKĠ konutlarının değerinden düĢülerek borçlandırma 

yoluyla ev verilmesi teklif edilen BaĢıbüyük Mahallesindeki 32 kiĢiden 20‟si bu 

borcu ödeyecek durumunun olmadığını ifade ederken; 12 kiĢi ise bu teklifin hiçbir 

Ģekilde kabul edilemeyeceğini vurgulamıĢtır. TOKĠ konutları BaĢıbüyük 

Mahallesinde su kuyularının bulunduğu bir alana inĢa edilmiĢ ve mahalleliden 

belediye ile anlaĢarak bu konutlara taĢınmaları ve evlerini devretmeleri talep 

edilmiĢtir. Mahalleli projeye tüm karĢı çıkıĢ nedenleri bir yana bu konutların 

zemininin sağlam olmaması nedeniyle TOKĠ konutlarına taĢınmayı reddetmektedir.

280 

Tablo 40. GörüĢülen KiĢinin Kendisine Yapılan Teklifle Mevcut KoĢullarını 

KarĢılaĢtırdığında Ne DüĢündüğü 

Zaten Zor Olan KoĢullar Ġyice 

ZorlaĢacak 

Apartmana Tıkılmaktansa Müstakil 

Ev Daha Ġyi 

Hiçbir Teklif/GörüĢme Yapılmadı 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 18 0 18 

Toplam 

% 

36,0% 0% 18,0% 

Sayı 14 0 14 

Toplam 

% 

28,0% 0% 14,0% 

Sayı 18 50 68 

Toplam 

% 

36,0% 50,0% 68,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

50,0% 50,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere kentsel dönüĢüm projesi kapsamında kendilerine yapılan 

teklifle mevcut koĢullarını karĢılaĢtırdıklarında ne düĢündükleri sorulduğunda, 

BaĢıbüyük Mahallesinde görüĢülen 18 kiĢi, zaten zor olan hayat koĢullarının iyice 

zorlaĢacağını ifade etmiĢtir. Bu kiĢiler teklifi kabul etmeleri durumunda 

yüklenecekleri borcun dıĢında aidat, yakıt vb harcama kalemlerinin de ortaya 

çıkacağını, komĢuluk iliĢkilerinin ve dolayısıyla yardımlaĢmanın eskisi gibi 

olmayacağını, yaĢam biçimlerini ve alıĢkanlıklarını değiĢtirmek zorunda 

kalacaklarını, genel olarak hayatlarının olumsuz etkileneceğini düĢündüklerini dile 

getirmiĢlerdir. Yine BaĢıbüyük Mahallesinden 14 kiĢi müstakil evde oturmaktan 

mutlu olduğunu ve oturdukları konutların apartman dairelerine kıyasla daha 

yaĢanabilir olduğunu belirtmiĢlerdir. Gülsuyu Mahallesinden 50 ve BaĢıbüyük 

Mahallesinden 18 kiĢi (toplamda 68 kiĢi ve %68) hiçbir teklif almadığını ifade 

etmiĢtir.

281 

Tablo 41. GörüĢülen KiĢinin Kentsel DönüĢüm Projesinin BaĢ Aktörü Olarak 

Kimi Gördüğü 


BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

AKP 

Sayı 14 25 39 

Toplam % 28,0% 50,0% 39,0% 

AKP+Belediye 

Sayı 8 10 18 

Toplam % 16,0% 20,0% 18,0% 

TOKI+Belediye 

Sayı 9 5 14 

Toplam % 18,0% 10,0% 14,0% 

Sermaye 

Sayı 1 7 8 

Toplam % 2,0% 14,0% 8,0% 

Belediye+TOKI+Muhtar Sayı 6 0 6 

Toplam % 12,0% 0% 6,0% 

Belediye+Muhtar 

Sayı 8 0 8 

Toplam % 16,0% 0% 8,0% 

AKP+TOKI 

Sayı 4 3 7 

Toplam % 8,0% 6,0% 7,0% 

Toplam 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere kentsel dönüĢüm projelerinin baĢ 

aktörü olarak kimi gördükleri sorulduğunda, AKP‟yi yani mevcut hükümeti kentsel 

dönüĢüm konusunda en etkili aktör olarak gösteren kiĢi sayısı her iki mahallede 

%39‟luk bir oranla toplam 39 kiĢidir. Kentsel dönüĢümden AKP‟yi sorumlu tutan 

kiĢilerin 14‟ü ile BaĢıbüyük Mahallesinde ve 25‟i ile Gülsuyu Mahallesinde görüĢme 

gerçekleĢtirilmiĢtir. Kentsel dönüĢüm projelerinin ortaya çıkması ve uygulanmasında 

AKP ile birlikte belediyenin de etkili olduğunu söyleyen kiĢi sayısı BaĢıbüyük 

Mahallesinde 8 ve Gülsuyu Mahallesinde 10 iken (toplamda 18 kiĢi ve %18); AKP 

ve TOKĠ iĢbirliğinin kentsel dönüĢüm uygulamalarının önünü açtığını dile getiren 7 

kiĢi (%7) bulunmaktadır ve bu kiĢilerden 4‟ü BaĢıbüyük Mahallesi, 3‟ü de Gülsuyu 

Mahallesi sakinidir. Belediye ve TOKĠ ile iĢbirliği içinde kentsel dönüĢüm 

projelerinin önünü açan yapının AKP olduğunu ifade edenler de dikkate alındığında, 

toplamda 64 kiĢinin (görüĢülen tüm kiĢilerin %64‟ü) kentsel dönüĢümün en etkili 

aktörü olarak hükümeti gösterdikleri görülmektedir. GörüĢülen kiĢilerden 14‟ü (%14) 

kentsel dönüĢüm sürecinin baĢ aktörlerinin TOKĠ ve belediye olduğunu dile 

getirirken bu cevabı verenlerin mahallelere göre dağılımının BaĢıbüyük Mahallesi

282 

için 9 kiĢi ve Gülsuyu Mahallesi için 5 kiĢi Ģeklinde olduğu görülmektedir. 

BaĢıbüyük Mahallesinden 1 kiĢi ve Gülsuyu Mahallesinden 7 kiĢi (toplamda 8 kiĢi ve 

%8), sermaye kesiminin kentsel alanlarda kendine yer bulmak için kentsel dönüĢüm 

projelerine önayak olduğunu düĢündüğünü vurgulamıĢtır. BaĢıbüyük Mahallesinden 

6 kiĢi kentsel dönüĢüm projesinin belediye, TOKĠ ve muhtar iĢbirliğiyle 

hazırlandığını ifade ederken aynı mahalleden 8 kiĢi belediye ve muhtarı en etkili 

aktör olarak göstermiĢtir. 

Tablo 42. GörüĢülen KiĢinin Kentsel DönüĢüm Projesini HazırlamıĢ Olan 

Belediye BaĢkanına Oy Verip Vermediği 

GörüĢmenin Yapıldığı Mahalle Toplam 

Hayır Vermedi 

Evet Verdi 

Toplam 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Sayı 47 46 93 

Toplam % 94,0% 92,0% 93,0% 

Sayı 3 4 7 

Toplam % 6,0% 8,0% 7,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam % 100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere kentsel dönüĢüm projesini hazırlayan ve mahallelerini 

kentsel dönüĢüm kapsamına alan belediye baĢkanına oy verip vermedikleri 

sorulduğunda, BaĢıbüyük Mahallesinden 47, Gülsuyu Mahallesinden 46 ve toplamda 

93 kiĢi (%93) oy vermediğini ifade etmiĢtir. Kentsel dönüĢüm projesini hazırlayan 

belediye baĢkanına oy verdiğini dile getiren toplam 7 kiĢi bulunmaktayken; bu 

kiĢilerden 3‟ü ile BaĢıbüyük Mahallesinde 4‟ü ile de Gülsuyu Mahallesinde 

görüĢülmüĢtür.

283 

Tablo 43. GörüĢülen KiĢinin Söz Hakkı Olsa Mahallesine Yönelik Nasıl Bir 

Uygulama Yapılmasını Ġstediği 

Evlerimizin Tapusu Verilsin ve Ne 

Yapacağımıza Kendimiz Karar 

Verelim 

Evler Yıkılmasın 

Yıkım Olmadan ĠyileĢtirme Yapılsın 

Altyapı Sorunları Giderilsin 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 16 3 19 

Toplam 

% 

32,0% 6,0% 19,0% 

Sayı 12 5 17 

Toplam 

% 

24,0% 10,0% 17,0% 

Sayı 22 14 36 

Toplam 

% 

44,0% 28,0% 36,0% 

Sayı 0 28 28 

Toplam 

% 

0% 56,0% 28,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere kendilerine söz hakkı tanınsa yaĢamakta olduğu mahalleye 

yönelik nasıl bir uygulama yapılmasını istedikleri sorulduğunda, alınan cevapların 

ortak özelliğinin, mahalle sakinlerinin yaĢamlarını mahallelerinde sürdürmek istediği 

Ģeklinde olduğu görülmektedir. Her iki mahallede de görüĢülen kiĢilerin 

mahallelerini terk etmelerine yol açmayacak uygulamaları talep ettikleri 

görülmektedir. Bu doğrultuda en çok karĢılaĢılan cevabın, 36 kiĢinin (%36) dile 

getirdiği “yıkım olmadan iyileĢtirme yapılması” olduğu görülmektedir. BaĢıbüyük 

Mahallesinden 22 ve Gülsuyu Mahallesinden 14 kiĢinin konutlarında iyileĢtirme 

yapılmasını istediği, ancak bu sürecin herhangi bir yıkıma yol açmadan 

gerçekleĢtirilmesi gerektiğini vurguladığı görülmektedir. Bu vurguyu yapan kiĢiler 

genel olarak konutlarına iliĢkin eksiklik ve sorunların bildirilmesi halinde gerekli 

görülen çalıĢmaları yapabileceğini ve bu konuda belediyenin yol gösterici 

olabileceğini ifade etmiĢlerdir. BaĢıbüyük Mahallesinden 16 ve Gülsuyu 

Mahallesinden 3 kiĢi (toplamda 19 kiĢi ve %19) tapu belgelerinin verilmesini ve 

konutlarının geleceğine yönelik kararlarda hak ve söz sahibi kılınmak istediğini dile 

getirmiĢtir. Temel istek ve beklentisinin evinin yıkılmaması olduğunu ifade eden 

toplam 17 kiĢi (%17) ile görüĢülürken; bu görüĢmelerin 12‟si BaĢıbüyük

284 

Mahallesinde 5‟i ise Gülsuyu Mahallesinde gerçekleĢtirilmiĢtir. Gülsuyu 

mahallesinde görüĢülen kiĢilerden 28‟i (%28) ise mahallelerinde konutlarından çok 

altyapı anlamında sorunlar yaĢandığını ve mahallelerine yönelik bir uygulama 

yapılmak isteniyorsa önceliğin bu konuya verilmesi gerektiğini belirtmiĢlerdir. 

Tablo 44. GörüĢülen KiĢinin Hangi KoĢullarda Kentsel DönüĢüm Projesini 

Kabul Edeceği 

Mahalleli Ġsterse Arsa Değeri 

Üzerinden Müteahhitle AnlaĢarak Ev 

Yapsın 

Borçlandırmadan Ev Verilirse 

Aynı KoĢullarda Kiralık Ev Verirlerse 

Mahalleli Yerinden Edilmeden 

Yapılırsa 

Hiçbir KoĢulda Kabul Etmez 

Mahallelinin de Karar Süreçlerinde 

Yer Alması KoĢuluyla 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 5 0 5 

Toplam 

% 

10,0% 0% 5,0% 

Sayı 12 5 17 

Toplam 

% 

24,0% 10,0% 17,0% 

Sayı 3 1 4 

Toplam 

% 

6,0% 2,0% 4,0% 

Sayı 13 14 27 

Toplam 

% 

26,0% 28,0% 27,0% 

Sayı 17 18 35 

Toplam 

% 

34,0% 36,0% 35,0% 

Sayı 0 12 12 

Toplam 

% 

0% 24,0% 12,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere belediye ve TOKĠ tarafından 

hazırlanan kentsel dönüĢüm projesini hangi koĢullarda kabul edebilecekleri 

sorulduğunda, BaĢıbüyük Mahallesinden 17 ve Gülsuyu Mahallesinden 18 kiĢi 

(toplamda 35 kiĢi ve %35), kentsel dönüĢüm projesini hiçbir koĢulda kabul 

etmeyeceğini dile getirmiĢtir. Kentsel dönüĢüm projesini kabul etmeyeceğini ancak, 

mahalle sakinlerinin kendi istekleri doğrultusunda evlerini yıkıp apartman yapma 

yolunu seçmeleri durumunda, müteahhitle kendilerinin anlaĢması Ģeklinde 

gerçekleĢen bir dönüĢümü kabul edebileceğini ifade eden 5 kiĢi bulunmaktadır ve bu 

kiĢilerin tamamıyla BaĢıbüyük Mahallesinde görüĢülmüĢtür. Sahip oldukları

285 

konutlara bir değer biçilmesi ve bu değerin TOKĠ konutlarının fiyatlarından 

düĢülerek kalan kısmı borçlanmaları yoluyla ev verilmesi fikrine sıcak bakmadığını 

ve ancak konutuna karĢılık borçlandırmadan konut verilmesi durumunda projeyi 

kabul edebileceğini belirten toplam 17 kiĢi (%17) ile görüĢülmüĢtür. Bu kiĢilerden 

12‟si ile BaĢıbüyük Mahallesinde görüĢülürken 5 kiĢi ile de Gülsuyu Mahallesinde 

görüĢme gerçekleĢtirilmiĢtir. BaĢıbüyük Mahallesinden 3 ve Gülsuyu Mahallesinden 

1 kiĢi (toplamda 4 kiĢi ve %4) oturmakta oldukları konutlara ödedikleri kira bedeli 

seviyesinde kiralık ev verilmesi durumunda kentsel dönüĢüm projesinin kabul 

edilebilir hale geleceğini ifade etmiĢtir. Kentsel dönüĢüm projesine karĢı olduğunu 

çünkü proje hayata geçirilirse mahalle sakinlerinin yerlerinden edilebileceği 

endiĢesini taĢıdığını belirten ve ancak mahalle sakinlerinin yaĢam alanlarını terk 

etmelerine neden olmayacak/yerlerinde kalmalarını sağlayacak bir proje hazırlanması 

durumunda kentsel dönüĢümü kabullenebileceğini vurgulayan toplam 27 kiĢi (%27) 

ile görüĢme gerçekleĢtirilmiĢtir. Bu görüĢmelerin 13‟ü BaĢıbüyük Mahallesinde, 

14‟ü ise Gülsuyu Mahallesinde yapılmıĢtır. Gülsuyu Mahallesinden 12 kiĢi kentsel 

dönüĢüm projesi hazırlanırken mahalle sakinlerinin görüĢ, öneri ve beklentilerinin 

sorulmadığını; yaĢam alanlarına dair alınacak kararlarda kendilerinin paydaĢ 

kılınmadığını ve söz hakları bulunmadığını ifade ederek, mahalleliyi karar alma 

süreçlerine dâhil etmeyen hiçbir projeyi kabul etmeyeceklerini vurgulamıĢlardır. 

Gülsuyu Mahallesinde görüĢülen bu 12 kiĢi eğer kentsel dönüĢüm projesi mahalle 

sakinlerinin de içinde bulunduğu bir platformda tekrar tartıĢılır ve yeniden 

oluĢturulursa projenin kabul edilebilir olacağını belirtmiĢlerdir. 

Tablo 43 ve 44‟e bir arada bakıldığında genel olarak her iki mahalle 

sakinlerinin de kentsel dönüĢüm projesinden çok, projenin uygulama biçimine karĢı 

oldukları görülmektedir. Yapılan görüĢmelerde hiçbir koĢulda projeyi kabul 

etmeyeceğini ifade edenler de dahil olmak üzere mahalle sakinleri, kendilerini 

sürecin dıĢında bırakan ve yaĢam alanlarından uzaklaĢmalarına yol açacak 

uygulamalara karĢı olduklarını ifade etmiĢlerdir. Büyük çoğunluk açısından yıkımla 

eĢdeğer görülen kentsel dönüĢüm uygulaması değil de yerinde dönüĢümü sağlayacak 

uygulamaların hayata geçirilmesi durumunda, yaĢam alanlarına dair sorunları en iyi 

bilen mahalle sakinleri ile uzlaĢılması çok da zor görünmemektedir. Bu çerçevede 

kentsel alanları fiziksel, sosyal, kültürel, ekonomik ve çevresel boyutlarını gözeten

286 

bir biçimde hazırlanan ve halk katılımını önceliği haline getiren projeler hazırlanması 

durumunda, sağlıklı ve yaĢanabilir kent hedefine ulaĢılması daha kolay 

görünmektedir. 

Tablo 45. GörüĢülen KiĢinin Kentsel DönüĢüm Projesi Ġle Oturduğu Mahallenin 

Nasıl DönüĢeceğini DüĢündüğü 

Ġnsanları Kutu Gibi Evlere 

Tıkacaklar ve KomĢuluğu Bitirecekler 

Zenginlere Villalar Yapacak ve 

Mahalleli Gitmek Zorunda Kalacak 

Mahalleli Tamamen Dağılır 

Parası Olanlar Yeni Evsahibi Olur 

Mahallede YaĢayanlar DeğiĢir 

Toplam 


Mahalle 

BaĢıbüyük 

Gülsuyu 

Toplam 

Sayı 10 2 12 

Toplam 

% 

20,0% 4,0% 12,0% 

Sayı 30 25 55 

Toplam 

% 

60,0% 50,0% 55,0% 

Sayı 8 9 17 

Toplam 

% 

16,0% 18,0% 17,0% 

Sayı 1 8 9 

Toplam 

% 

2,0% 16,0% 9,0% 

Sayı 1 6 7 

Toplam 

% 

2,0% 12,0% 7,0% 

Sayı 50 50 100 

Toplam 

% 

100,0% 100,0% 100,0% 

GörüĢülen kiĢilere yaĢamakta oldukları mahalleleri doğrudan etkilemesi 

beklenen kentsel dönüĢüm projesinin, mahallesini nasıl dönüĢtüreceğini düĢündükleri 

sorulduğunda, 55 kiĢiden (%55) oluĢan büyük çoğunluk; proje ile birlikte 

mahallesine lüks konut alanlarının inĢa edileceğini, yüksek gelir grubuna yönelik 

villa vb benzeri yapıları bünyesinde barındıran yaĢam alanları oluĢturulacağını ve 

mahalle sakinlerinin de mahalleyi terk etmek zorunda kalacaklarını düĢündüğünü 

vurgulamıĢtır. Bu ifadeyi kullanan kiĢilerden 30‟u ile BaĢıbüyük Mahallesinde 

görüĢülürken, 25‟i ile de Gülsuyu Mahallesinde görüĢme gerçekleĢtirilmiĢtir. 

BaĢıbüyük Mahallesinden 8 ve Gülsuyu Mahallesinden 9 kiĢi (toplamda 17 kiĢi ve 

%17), kentsel dönüĢüm projesinin uygulanması durumunda, mahalle sakinlerinin 

farklı yerleĢim alanlarına dağılmak zorunda kalacaklarını düĢündüğünü dile 

getirmiĢtir. Kentsel dönüĢüm sisteminin iĢleyiĢ koĢulları arasında yer alan hak

287 

sahiplerinin borçlandırılarak TOKĠ konutlarından ev sahibi yapılması uygulaması 

sonucunda yüklendiği borcu ödeyebilecek durumda olan kiĢilerin yeni ev sahibi 

olacaklarını; borcu ödeyecek durumda olmayanların ise evlerini kaybedeceklerini 

düĢündüğünü ifade eden 9 kiĢi (%9) bulunmaktayken; bu kiĢilerden 1‟i BaĢıbüyük 

Mahallesinde, 8‟i ise Gülsuyu Mahallesinde ikamet etmektedir. BaĢıbüyük 

Mahallesinden 1 ve Gülsuyu Mahallesinden 6 kiĢi olmak üzere toplamda 7 kiĢi (%7), 

kentsel dönüĢüm projesinin en önemli sonucunun mahalleli profilini değiĢtirmek 

olacağını vurgulamıĢtır. Ġnsanları, yaĢam alıĢkanlıklarını ve kültürlerini yok ederek 

bahçeli-müstakil evlerden çok katlı apartmanlara taĢımayı hedefleyen kentsel 

dönüĢüm projeleri nedeniyle komĢuluk iliĢkilerinin sekteye uğrayacağı hatta biteceği 

endiĢesini taĢıyan toplam 12 kiĢi ile görüĢülmüĢtür. BaĢıbüyük Mahallesinde 10 ve 

Gülsuyu Mahallesinde 2 kiĢinin “insanları kutu gibi evlere tıkacaklar ve komĢuluğu 

bitirecekler” ifadesini kullandığı görülmektedir. 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilerin mahallesinde kentsel dönüĢüm 

projesi ile birlikte nasıl bir dönüĢüm yaĢanacağına iliĢkin görüĢlerinin bir kısmı Ģu 

Ģekildedir: 

“İnsanları kutu gibi evlere tıkacaklar. Apartmanda kimse kimseye bir bardak su 

vermez, komşuluk biter. Bir yere gitsem çocuklar aklıma bile gelmez, komşular nasılsa 

bakar. Biz bir komşuyu bir gün görmesek hemen gider bakarız. TOKİ’lerde ölsek kokumuz 

çıkınca anlaşılır. Biz şimdi komşularla her şeyi paylaşıyoruz. Komşudan selam alamazsın 

TOKİ’de.” 

“Yaptıkları çok katlılara mahalleliyi dolduracak kalan yerlere villalar yapacaklar. 

Manzarasıyla havasıyla Başıbüyük Başıbüyüklülerden alınacak.” 

“Villalar yapacaklar, zenginlere peşkeş çekecekler mahalleyi. Bizi de fare gibi 

küçücük evlere tıkacak, buradaki TOKİ evlerinden vereceğiz diyorlar ama ondan da 

şüpheliyim. Bu manzarayı, güzelliği bize bırakmazlar, mahalleyi sürecekler buradan.” 

“Zenginler gelince mahalleli duramaz ki burada. Zaten onu istiyorlar. Bizi 

gönderecekler zenginleri yerleştirecekler. Yabancı ülkelerden gelenleri koruyor da devlet 

bizi niye korumuyor? Kimlikleri mi değiştirelim insanca yaşamak için?” 

“Villalar yapacaklar bizi buralardan atacaklar. Ödeyemeyiz bize söylediği borcu 

bilmiyorlar mı? Biliyorlar ama doğrudan atamıyor, borçlandırırım nasılsa ödeyemezler 

giderler diyorlar. Zamanında Özal varken İmren Aykut geldi buralarda ayılar yaşamaz siz 

nasıl yaşıyorsunuz dedi. Şimdi hangi ayılar için yerimizden ediyorlar bizi?” 

“İnsanlara 50 yaşından sonra yeni yaşam kur diyorlar. Mahalleli gitmek zorunda 

kalacak buradan. Zaten kendi belirlediği alanlara taşının diyor. Amaç biz değiliz, yerinde 

dönüşüm değil. Buradakileri evsahibi yapacak olsalar başka türlü davranırlardı. Evlerimizi 

yıkıp yerine yapacakları evleri biz alamayız, alsak da ödeyemeyiz. Şu anda yaşayanlar 

gitmek zorunda kalır, yerlerine de yeni evlere parası yetenler gelir.”

288 

“Amaçları farklı. Uzun yıllardır uğraşıyorlar, mahalleliyi dağıtmak istiyorlar. 

Gülsuyunda alevi ve sol kesim çok. Birilerini rahatsız ediyor mahallenin yapısı. Mahalleyi 

hiçbir şekilde dağıtamadılar yıkım yaparak dağıtmak istiyorlar. Bir taşla iki kuş, hem 

insanları yerinden yurdundan edip dağıtacaklar hem de kodamanlara yer açacaklar.” 

“Birilerine satmak için yıkacaklar evleri. Zamanında Bulgarlara ev yaptı verdi şimdi 

yıllardır burada yaşayanları yerinden etmeye çalışıyor. Mahalleyi zenginlere nasıl satarımın 

derdindeler. Yaparlar lüks evleri, villaları mahalleliyi de sağa sola uyduruk evlerine 

gönderirler.” 

7.2.6. AraĢtırma Sürecinin Genel Değerlendirmesi 

Kentsel dönüĢümün çok boyutlu, birden çok disiplini içine alan bir uygulama 

alanı oluĢturmasından dolayı, kent yenileme kararları ve uygulamaları, kamu 

yönetimi birimlerinin yanında (merkezi yönetim bazında bakanlıklar, yerel yönetim 

birimleri, kent yöneticileri) farklı meslek gruplarının (Ģehir ve bölge plancısı, mimar, 

hukukçu, sosyolog vb) da katılımını gerektirmektedir. Bu iki grup yanında, dönüĢüm 

uygulamalarının yerellik özelliğini ön plana çıkaran ise yerel halktır (sivil toplum 

örgütleri, mal sahipleri, kiracılar, baskı grupları) (Genç, 2003:442). Sayılan tüm bu 

aktörlerin katılımı ile hazırlanan ve uygulamaya konulan bir kentsel dönüĢüm 

projesinin yönetiĢim ilkelerini bünyesinde barındırdığını söylemek çok da yanlıĢ 

olmayacaktır. 

En genel ifadeyle yönetiĢim; merkezi ve yerel yönetimler, özel sektör, sivil 

toplum örgütleri gibi aktörleri de kapsayan ve bu aktörleri de yönetim/karar alma 

süreçlerinde vazgeçilmez paydaĢlar olarak tanımlayan, çok aktörlü bir sistem olarak 

tanımlanabilir (Eryılmaz; 2002: 28). Çok aktörlü yönetim olarak da adlandırılan 

yönetiĢim, toplumla devletin yeni bir iliĢki kurma biçimi olarak önerilmekte ve çok 

aktörlü bir sistemin birlikte yönlendirme sürecine iĢaret etmektedir (Tekeli;1996: 

21). BaĢarılı olarak ifadelendirilebilecek yönetiĢim uygulamalarının en önemli 

özelliği, karar alma ve uygulama süreçlerine katılımın sağlanarak yönetimde 

etkinlikle birlikte yerel demokrasinin de güçlendirilmesidir. Yerel yönetimler için iyi 

yönetiĢim, o bölgede yaĢayan halk ve toplumsal aktörlerle birlikte yer alacakları bir 

süreçte karar alma, uygulama ve denetleme fonksiyonlarını birlikte yürütmelerinin 

sağlanmasıyla söz konusu olabilir (Palabıyık, 2003: 269-270). 

Ancak yakın dönemde hemen hemen her ilde uygulamaya konan projelerde, 

özellikle dönüĢüm alanlarında yaĢayanların proje uygulamaya konacağı zaman 

haberdar edilmeleri ve yaĢam alanlarına iliĢkin kararlar alınırken sürece dâhil

289 

edilmemeleri katılım ilkesiyle çeliĢmektedir. Katılım anlayıĢını ön plana alan 

yönetiĢim uygulaması doğru uygulanırsa demokratik özellikler taĢıdığı söylenebilir. 

Ancak yönetiĢim Türkiye özelinde kentsel dönüĢüm projeleri üzerinden 

değerlendirildiğinde uygulamaların yönetiĢimden çok “yönetirim” anlayıĢını içerdiği 

görülmektedir. Bir diğer ifade ile yerinden yönetimi içeren yönetiĢim, bu 

uygulamalarda “yerine yönetim” olarak karĢımıza çıkmaktadır (Ergun, 2009: 824, 

827). 

Kentsel alanlara yönelik geliĢtirilecek tüm projelerde ve alınacak kararlarda 

kentliler de yaĢam alanlarına iliĢkin sorunları en yakından bilen ve yaĢayan kiĢiler 

olarak söz sahibi kılınmalıdır. Bumin‟in aĢağıda yer alan ifadeleri kentsel mekânlara 

yönelik politikaların neden kentlilerle birlikte geliĢtirilmesi gerektiğini net bir 

biçimde ortaya koymaktadır. 

“Bir ülkedeki merkezi-yerel iktidarların konut politikasını ve kent 

planlamasını kendi istedikleri gibi yönlendirmeleri „despot‟luktur. Ġnsanlar 

bir kenti doldurmak için değil, kentler insanları barındırmak için varsa; 

değiĢik kültürden insanlar oturacakları konutlar ve yaĢayacakları kentler 

üzerinde söz sahibi olmalıdırlar. Kentliler istek ve gereksinimlerini 

tartıĢabilecekleri, bunların karĢılanması için çözümler önerebilecekleri bir 

ortam bulduklarında, belki daha iĢin baĢından kentsel dönüĢümü 

istemeyecek (Bumin burada sosyal konutlar demektedir, vurgu 

değiĢtirilmiĢtir), ulaĢım, dinlenme, kültür, sağlık, eğitim vb sorunlarının 

çözümü için hayat biçimlerine çok daha uygun ve pratik çözümler 

bulabilecektir” (Bumin, 1990: 148-149). 

AraĢtırma sürecinde Bumin‟in yukarıda yer alan ifadelerini doğrulayan 

ifadelerle sıklıkla karĢılaĢılmıĢtır. Gerek BaĢıbüyük gerekse Gülsuyu Mahallesinde 

yaĢayan kiĢiler temelde kentsel dönüĢüm projelerinden çok projelerin uygulama 

biçimlerine karĢı çıkmaktadırlar. YaĢam alanlarına iliĢkin alınan kararların, 

kendilerine danıĢılmadan ya da bilgi verilmeden alınması mahalle sakinlerini rahatsız 

etmektedir. Hatta bunun da ötesinde, mahalleliler sürece dahil edilmeden ve paydaĢ 

kılınmadan projelerin hazırlanmasının ve uygulanmaya çalıĢılmasının, mahalleliyi 

yaĢam alanlarından uzaklaĢtırma çabasına hizmet ettiği düĢünülmektedir. Genel 

olarak bakıldığında her iki mahallede de görüĢülen kiĢiler kentsel dönüĢümü yıkım

290 

ve yerinden etme olarak değerlendirmektedirler. AraĢtırma sürecinde mahalle 

sakinlerinin görüĢ ve önerilerinin alındığı, paydaĢ kılındığı ve yerinde dönüĢümü 

içeren projelerin daha sağlıklı uygulanabileceği ve baĢarılı olabileceği görülmüĢtür. 

GörüĢülen kiĢiler mevcut sosyal dokuyu bozmayacak ve mahalle sakinlerinin yaĢam 

alanlarını değiĢtirmelerine yol açmayacak Ģekilde hayata geçirilecek iyileĢtirme ve 

altyapı çalıĢmalarına sıcak bakmaktadırlar. Bu nedenle hazırlanacak ve uygulanacak 

projelerde amaç hakim söylemlerde olduğu gibi kentsel alanları yaĢanabilir kılmaksa, 

yaĢam alanlarındaki sorunları en iyi bilen kiĢiler olarak dönüĢüm alanlarında yaĢayan 

kesimlerin görüĢ, beklenti ve önerilerini dikkate alan uygulamalara yönelinmelidir.

291 

SEKĠZĠNCĠ BÖLÜM 

SONUÇ VE ÖNERĠLER 

Günümüz kentlerinde, sosyo-ekonomik farklılıklara ve kentlere yüklenen 

yeni rol ve iĢlevlere bağlı olarak yeni mekânsal ayrıĢmalar yaĢanmaktadır. 

Kapitalizmin, kendini yeniden yapılandırabileceği ve sermaye birikim süreçlerini 

devam ettirebileceği mekânlar olarak gördüğü kentlere yüklenen anlam, günümüzde 

küresel neoliberalizmin de etkisiyle yeni biçimler kazanmaktadır. Kentlere yüklenen 

anlamı günümüzde sermaye, mal, insan, bilgi vb göstergelerin ulus aĢırı akıĢının 

yoğunlaĢması, ekonominin serbestleĢmesi ve devlet müdahalesinin kısıtlanması gibi 

etkenler belirlemektedir. Neoliberal küreselleĢme döneminde ortaya çıkan ekonomik 

yeniden yapılanma, sosyal devlet anlayıĢının zayıflatılması ve piyasa aktörlerinin 

önünü açacak uygulamaların hayata geçirilmesi, birçok alanda olduğu gibi kentler 

üzerinde de önemli etkiler bırakmaktadır. Bir diğer ifade ile, kentlerin de yaĢanmakta 

olan yeni liberal küreselleĢme süreçlerine uyumlulaĢması, eklemlenmesi ve hatta bu 

sürecin lokomotifi olması istenmekte ve beklenmektedir. Kapitalizmin yeni 

görünümü olarak da adlandırılabilecek olan küreselleĢme sürecinde kentler, 

sermayenin en önemli hedefleri durumuna gelmiĢlerdir. Bir diğer ifade ile kentler, 

yerel-ulusal-uluslararası aktörlerce küresel pazarların ve bilgi teknolojilerinin 

stratejik önemdeki mekânları olarak dönüĢtürülmeye ve yeniden yapılandırılmaya 

çalıĢılmaktadırlar. Bu noktada da karĢımıza küresel kent olarak adlandırılan, ancak 

özü itibariyle yarışan kent olarak adlandırılması daha uygun olan kentler 

çıkmaktadır. Bu çalıĢma da, küreselleĢme sürecinin kentleri nasıl etkilediği, 

günümüz kapitalizminin kentlerden beklentilerinin hayata nasıl geçirildiği ve bu 

sürecin sosyo-ekonomik etki ve sonuçlarını anlama çabasını taĢımaktadır. 

Neoliberal küreselleĢme ile birlikte ulus devletin öneminin azalması ve 

yeniden yapılanan ekonomik sistemde, devletler arası iliĢkilerin yerini kentler 

arasında gerçekleĢen iliĢkilerin alması, kentleri ön plana çıkarmıĢtır. 

KüreselleĢmenin hâkim olduğu günümüz dünyasında kentler, ekonomilere yön 

vermekte ve küresel süreçlere eklemlenme çabasındaki ülkelerin en önemli aktörü 

olarak algılanmaktadırlar. Kentlerin ön plana çıkmasına paralel olarak ortaya atılan 

küresel kent olgusu ve küresel anlamda kentler arasında oluĢan hiyerarĢi, az sayıda

292 

geliĢmiĢ ülke kentini küresel kent statüsüne kavuĢtururken; geliĢmekte olan ülke 

kentlerini de bu statüye kavuĢmak adına birbirleriyle rekabete sokmaktadır. Küresel 

kentlerin en önemli özelliği; çokuluslu sermayenin toplandığı, düĢünce, karar ve 

örgütlenme üreten merkezler olmaları ve küresel sermaye ve aktörlerine hitap eden iĢ 

ve yaĢam alanlarıyla gerekli altyapıya sahip olmaları Ģeklinde ifade edilmektedir. 

Küresel kent olma çabasındaki kentlerin de, sermaye açısından gerekli olduğu 

düĢünülen yatırım ve iĢ alanlarını yaratması ve altyapı hizmetlerini sunması 

durumunda, kentler arası yarıĢta öne geçecekleri salık verilmektedir. 

Kentlere doğru hızlı bir göç hareketi yaĢanmasıyla birlikte, kentsel nüfusun 

hızla artması, talep artıĢlarını karĢılama ve sorunları çözme konusunda devlet 

müdahalelerinin yetersiz/eksik kalmasını beraberinde getirmiĢtir. Yeni kentliler, 

barınma sorununu gecekondular inĢa ederek, istihdam sorununu ise enformel/türedi 

iĢlere yönelerek çözmek zorunda kalmıĢtır. Bu süreç özellikle kentleĢmenin en yoğun 

yaĢandığı 1980‟li ve 1990‟lı yıllarda daha belirgin olarak yaĢanmıĢ ve kentsel krize 

dönüĢmüĢtür. 

Üretimin ve yeniden üretimin gerek ekonomik gerekse toplumsal anlamda 

gerçekleĢtirildiği mekânlar olan kentler, 1980‟lere kadar kullanım değeri olan 

ölçekler olarak görülmüĢtür. 1980 sonrası dönemde ise küresel sermayenin kentleri 

yeniden keĢfi sonrasında rant ekonomisinin geliĢmesiyle birlikte kent merkezleri ve 

merkeze yakın alanlar yerel, ulusal ve küresel sermaye tarafından karlı birer yatırım 

alanı olarak görülmüĢ ve hızla dönüĢmeye baĢlamıĢtır. Bir diğer ifade ile 

küreselleĢme sürecinde kentler, kullanım değerinden çok değiĢim değeri olan metalar 

olarak algılanmaya baĢlamıĢ ve kent algısı da değiĢime uğramıĢtır. Bu süreçte, zaman 

içinde oluĢmuĢ olan gecekondu alanları, kent merkezlerinde eskiyen mahalleler gibi 

alanlar sermaye ve yatırımcı için çekici hale gelmiĢtir. 

Küresel olma yarıĢında merkezi ve yerel yönetimler, küresel sermaye 

açısından en çekici olduğunu düĢündükleri kentlerine yatırımları 

yoğunlaĢtırmaktadırlar. Bu doğrultuda altyapısı olan çağdaĢ konut alanları, imarlı 

düzgün alanlar, geniĢ caddeler, dinlence ve eğlence yerleri, iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri 

yaratılmaya çalıĢılmaktadır. Kentleri sermaye açısından çekici kılma çabaları, 

kentlerin pazarlanabilir birer meta olarak görülmesine yol açmakta ve kullanım 

değerinden çok değiĢim değerinin ön plana çıkmasına neden olmaktadır.

293 

Kentlerin değiĢim değerinin ön plana çıkması ve meta olarak algılanmasının 

günümüz kent politikalarına yansıması ise; “kentlerin allanıp pullanarak sermayenin 

kullanabileceği/tercih edeceği mekânlar haline getirilmesi, bu süreçte ardı ardına 

kentsel dönüşüm projeleri oluşturularak ve uygulamaya koyularak kentler cazibe 

merkezi haline getirilirken kentlilerin gözden çıkarılması” Ģeklinde karĢımıza 

çıkmaktadır. En kolay gözden çıkarılabilecek kentsel gruplar ise, emek yoğun üretim 

döneminde ucuz iĢgücü sağlayan ve etkin devlet politikasının olmadığı konut 

alanında enformel yollardan gecekondular inĢa eden, süreç içinde aflarla ve yasalarla 

meĢruiyet kazandırılan gecekondulu nüfus olmaktadır. Günümüzde emek yoğun 

sanayiye gerek duyulmaması ve sanayinin kent merkezlerinin dıĢına taĢınması ve 

kuruluĢları aĢamasında kentlerin çeperindeyken zamanla kentlerin büyümesi sonucu 

kent merkezlerinde kalan köhnemiĢ ve yoksul alanlarla gecekondu bölgeleri 

yaĢayanları ile birlikte kentlerden temizlenmek istenmektedir. Bu temizlik 

harekâtının en etkili silahı ise kentsel dönüĢüm projeleridir. Tüketim toplumunun 

etkin müĢterileri olamayan, artık kendilerine gereksinim de duyulmayan gecekondulu 

yoksul ve dar gelirli kesimlerin, dâhil olmadıkları tüketim merkezlerinde yerleri de 

yoktur. Bu kesimlerin yaĢam alanları süratle boĢaltılmalı ve yerlerini alıĢveriĢ 

merkezleri, korunaklı siteler ve iĢ merkezleri almalıdır. Sermayenin akıĢkanlık hızı 

kent yöneticilerini acilen harekete geçmek zorunda bırakmakta, kentleri yönetenler 

de oldu-bittilerle kentsel dönüĢüm projeleri hazırlamakta, uygulamakta ve sermayeye 

daha geniĢ alanlar yaratabilmek adına, kentlileri yok sayan uygulamalara 

yönelmektedirler. 

Dünya genelinde neoliberal anlayıĢın hâkimiyetini günden güne arttırmasıyla 

birlikte, neredeyse tüm ülkeler küresel süreçlere eklemlenme çabasına girmiĢlerdir. 

Bu çaba doğrultusunda da ülkelerin en geliĢmiĢ kentleri küresel rekabet ortamına 

dâhil edilmeye çalıĢılmaktadır. Küresel süreçlere eklemlenme çabaları herkesçe 

malum olan Türkiye‟de ise, küreselleĢmenin anahtarı olarak Ġstanbul görülmektedir. 

Türkiye açısından küresel sermayeyi çekebilecek ve küresel kentler ağına dâhil 

olabilecek kent olarak görülen Ġstanbul‟da, bir yandan sanayi sektörü kent dıĢına 

itilirken bir yandan da hizmetler ve finans sektörü ön plana çıkarılmakta ve 

sermayenin talep ve istekleri doğrultusunda yeni mekânlar oluĢturulmaktadır. 

Ġstanbul‟un merkezi alanları küresel ekonominin mekânsal örgütlenmesine uygun

294 

olarak, kongre merkezleri, sergi salonları, oteller ve eğlence merkezleri, iĢ ve 

alıĢveriĢ merkezleri gibi yapılarla yeniden Ģekillendirilmektedir. Ancak sözü edilen 

bu yapıların inĢası için yeterli kentsel arsa stoku bulunmadığından, merkezi ve yerel 

yönetimler yeni arayıĢlara girmiĢler ve çözüm olarak da ulusal kalkınmacılık 

anlayıĢının olduğu dönemde göz yumdukları hatta meĢrulaĢtırdıkları, iĢçilerin yoğun 

olarak oturduğu gecekondu bölgelerini ve yoksul/marjinal kesimlerin yaĢadığı kent 

içi eski yerleĢim alanlarını yaĢayanlarından arındırarak sermayenin kullanımına 

açacak kentsel dönüĢüm projelerini bulmuĢlardır. Bir diğer ifade Ġstanbul‟u küresel 

pazarda cazip kılmanın temel aracı olarak, kentsel dönüĢüm projeleri görülmeye 

baĢlanmıĢ ve bu projeler kente yapılacak makyajın temel aracı haline getirilmiĢtir. 

Yoksul ve marjinal kesimlerle sanayi sektöründe çalıĢan kesimlerin yaĢam alanlarını 

hedef alan kentsel dönüĢüm projeleri, kamu vicdanını hafifletmek ve meĢru kılmak 

adına çarpık kentleĢmeden doğan sorunların çözümü olarak lanse edilmektedir. 

Gerek merkezi ve yerel yönetimler gerekse de TOKĠ tarafından kentleri geliĢtirmek 

ve daha sağlıklı/yaĢanabilir kılmak gibi söylemler sıklıkla dile getirilse de uygulama 

süreçlerine bakıldığında seçilen alanların gecekondu bölgeleri ya da yoksul/marjinal 

kesimlerin yaĢadığı alanlar olması, kentsel dönüĢümün algılanıĢ biçimini ortaya 

koymaktadır. Yoksul/marjinal grupların yaĢam alanları kentlere yakıĢmamaktadır ve 

kentlerin tüm siluetini bozan çok katlı sitelere, gökdelenlere, alıĢveriĢ merkezlerine 

yer açmak için dönüĢtürülmelidir. Bu yerinden etme stratejileri, sermayeyi çekme 

odaklı kent yöneticilerinin en önemli aracı olan kentsel dönüĢümün, özünde 

soylulaĢtırmayı da barındırdığını göstermektedir. 

Tarihsel süreçte sorunlu bir yapıya sahip olduğu gerçeği göz ardı 

edilemeyecek Türkiye kentlerinde, çarpık yapılaĢma ve sağlıksız kentleĢmeye çözüm 

olarak son yıllarda kentsel dönüĢüm projeleri ön plana çıkmıĢtır. Bu doğrultuda yerel 

yönetimler ve TOKĠ iĢbirliği ile kentsel dönüĢüm projeleri hazırlanmakta ve hızla 

uygulamaya konulmaktadır. DönüĢüm alanı ilan edilen yerler ise genellikle yoksul ve 

marjinal kesimlerin yaĢamakta olduğu gecekondu bölgeleri ve eski kent merkezleri 

olmaktadır. Kentsel dönüĢüm projelerinin dikkat çeken en önemli özelliği ise, 

dönüĢüm alanında yaĢayan kesimlerin proje hazırlandıktan ve uygulama kararı 

alındıktan sonra sürece dâhil edilmeleridir. Bir diğer ifade ile dönüĢüm alanlarında 

yaĢamakta olanlara yaĢam alanlarına iliĢkin söz hakkı tanınmamaktadır. Bu

295 

çalıĢmada da yukarıda sayılan süreçleri yaĢayan BaĢıbüyük ve Gülsuyu 

mahallelerinde yaĢamakta olan kesimlerin kentsel dönüĢüm uygulamalarına iliĢkin 

görüĢ, beklenti ve talepleri saptanmaya çalıĢılmıĢtır. Kentsel dönüĢüme iliĢkin 

çalıĢmalara bakıldığında genellikle projelerin tamamlandığı ya da tamamlanmak 

üzere olduğu alanlarda yoğunlaĢıldığı, sürecin hemen baĢında dönüĢüm alanlarında 

yaĢamakta olan kesimlerin görüĢlerini saptamaya yönelik çalıĢmaların oldukça az 

olduğu görülmektedir. Bu doğrultuda çalıĢma kapsamında yerel yönetimler ve TOKĠ 

iĢbirliği çerçevesinde kentsel dönüĢüm alanı ilan edilen, ancak sakinleri sürece dâhil 

edilmeyen BaĢıbüyük ve Gülsuyu mahallelerinde yaĢamakta olan kesimlerin, 

mahallesi ve kentsel dönüĢüm sürecine iliĢkin görüĢ, beklenti ve önerilerinin ne 

olduğuna iliĢkin yüz yüze görüĢmelerle gerçekleĢtirilen bir saha araĢtırması 

yapılmıĢtır. Yakın dönemin en yaygın kentsel politikası olan kentsel dönüĢüm 

projelerinin ortaya çıkıĢ süreci ve olası sonuçlarının yanı sıra, projelerin uygulama 

süreçlerinin mahalle sakinlerinin yaĢamını nasıl etkileyebileceği, sosyo-kültürel 

hayatın yanı sıra yerleĢim ve istihdam süreçlerine iliĢkin olası etkileri ve sonuçları 

araĢtırılmıĢtır. 

Bölümün bundan sonraki kısmında çalıĢmanın temel varsayımlarından 

hareketle bir değerlendirme yapılacak ve önerilere yer verilecektir. 

Varsayım 1: Kentsel dönüĢüm projelerinde dönüĢüm alanlarında 

yaĢayan kesimlerin katılımı sağlanmamaktadır. 

Kentsel mekânları sosyal, ekonomik, kültürel ve fiziksel boyutlarıyla ele 

alması gereken kentsel dönüĢüm projeleri, aynı zamanda kentsel tüm aktörlerin söz 

sahibi ve paydaĢ olduğu uygulamalar olmaları durumunda, daha sağlıklı sonuçlara 

ulaĢılabilecektir. Ancak ülke pratiğinde kentsel dönüĢüm projelerinin yerel 

yönetimler ve TOKĠ iĢbirliği çerçevesinde hazırlandığı ve uygulandığı, baĢta 

dönüĢüm alanlarında yaĢamakta olanlar olmak üzere sivil toplum kuruluĢları, meslek 

odaları ve projeye muhalif olup alternatifler üretebilecek kesimlerin sürece dâhil 

edilmedikleri görülmektedir. Özellikle yaĢam alanlarına iliĢkin sorunları en yakından 

bilen ve çözüm üretebilecek olan mahalle sakinlerinin kentsel dönüĢüm süreçlerinde 

yer alması, projeler ile niyetlenen Ģey gerçekten sağlıklı ve yaĢanabilir mekânlar 

oluĢturmaksa, büyük önem taĢımaktadır. Ancak uygulayıcılar kentsel dönüĢüm

296 

olgusunu salt konutlar ve arsa bazında ele almaktadır. Oysa kentler salt binaların 

olduğu fiziksel ölçekler değil, sosyal, kültürel, toplumsal iliĢkilerin örüldüğü ve 

geliĢtirildiği mekânlardır ve kentlere yönelik her türlü uygulamada bu özellikler 

dikkate alınmalıdır. Kentsel dönüĢüm projelerini hazırlayan ve uygulayanların dile 

getirdiği konutlara karĢılık (genellikle kentlerin dıĢında) konut verildiği ve barınma 

hakkının tanındığı söylemi, kentlerin sadece fiziksel mekânlar olarak ele alındığının 

göstergesi olmaktadır. Yapılması gereken ise yaĢam alanlarının bir bütün olarak ele 

alınması ve her türlü uygulamada kentlilerin de söz sahibi kılınmasıdır. 

Kentsel dönüĢüm projelerinin uygulama ve sonuçlarına bakıldığında katılım 

boyutunun eksik kaldığı görülmektedir. Kamu aktörleri ve sermaye, süreçlerde etkin 

rol oynarken dönüĢüm alanlarında yaĢayanların katılımı projenin sonuçlarını kabul 

etmek zorunda kalmakla sınırlanmaktadır. ÇalıĢma kapsamında görüĢülen BaĢıbüyük 

ve Gülsuyu Mahallesi sakinlerine kentsel dönüĢüm süreçlerine dâhil edilip 

edilmedikleri sorulduğunda çarpıcı sonuçlarla karĢılaĢılmıĢ ve her iki mahallede 

yaĢayanların proje onaylandıktan ve uygulama aĢamasına gelindikten sonra haberdar 

oldukları görülmüĢtür. 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere kentsel dönüĢüm projesi hakkında 

resmi kurumlar tarafından bilgilendirilip bilgilendirilmedikleri sorulduğunda, 92 kiĢi 

(%92) herhangi bir bilgi verilmediğini ifade etmiĢtir. 8 kiĢi (%8) ise proje 

hazırlandıktan ve onaylandıktan sonra belediyenin bilgilendirme yaptığını dile 

getirmiĢtir. 

GörüĢülen kiĢilere proje hazırlanırken fikirlerinin alınıp alınmadığı 

sorulduğunda, her iki mahallede görüĢülen 100 kiĢinin tamamı fikirlerinin 

alınmadığını belirtmiĢlerdir. Proje sürecinde söz sahibi olup olmadıkları 

sorulduğunda alınan cevap ise, görüĢülen kiĢilerden hiçbirinin söz sahibi kılınmadığı 

yönünde olmuĢtur. 

GörüĢülen kiĢilerin kentsel dönüĢüm projesi hakkında bilgi edinme 

kaynakları da oldukça ilginçtir. GörüĢülen kiĢilerden 47‟si (%47) komĢuları, 12‟si 

(%12) mahalle derneği, 22‟si (%22) mahalle derneği ve muhtar sayesinde bilgi 

sahibi olduğunu ifade etmiĢtir. Proje uygulamaya konulduktan sonra bir düğün 

salonunda belediye tarafından bilgilendirme toplantısı yapıldığını ifade eden 8 kiĢi

297 

(%8) bulunmaktayken, 2 kiĢi de (%2) kendi çabalarıyla belediyeden bilgi edindiğini 

vurgulamıĢtır. 5 kiĢi (%5) mahallesine polis geldiğinde (TOKĠ Ģantiyesinin açıldığı 

süreçte iĢçi ve araçları korumak için), kentsel dönüĢüm projesinden haberdar 

olduğunu ifade etmiĢtir. GörüĢmenin yapıldığı süreçte henüz kentsel dönüĢüm 

konusunda bilgi sahibi olmadığını dile getiren 4 kiĢi (%4) de dâhil edildiğinde, 

yaĢam alanlarına yıkımla sonlanacak bir müdahaleyi içeren kentsel dönüĢüm projesi 

konusunda, mahalle sakinlerinin proje hazırlayıcı ve uygulayıcıları tarafından 

muhatap alınmadıkları ve sürece dâhil etme kaygısı güdülmediği görülmektedir. 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilere mahallesine yönelik nasıl bir 

uygulama talep ettikleri sorulduğunda, büyük çoğunluğun yıkım yerine iyileĢtirme 

(36 kiĢi ve %36) yapılmasını istediği ve 28 (%28) kiĢinin de altyapı sorunlarının 

çözümüne yönelik beklentisi olduğu görülmektedir. Sahip olduğu evin tapusunun 

kendisine verilmesini ve evinin geleceğine kendisinin karar vermesini isteyen 19 kiĢi 

(%19) bulunmaktayken, 17 kiĢi (%17) ise evlerinin yıkılmamasını talep ettiğini dile 

getirmiĢtir. Bu ifadelerden hareketle, görüĢülen kiĢilerin ortak beklentilerinin 

yaĢamlarını mahallelerinde sürdürmek olduğu görülmektedir. Görüldüğü üzere 

dönüĢüm alanlarında yaĢayan kesim, proje sürecine dâhil edilse farklı çözümler de 

bulunabilecektir. DönüĢüm alanlarında yer alan konutlar yıkılarak yerlerine çok katlı 

binalar ya da lüks konut alanları yapılması gibi tek çözümlü bir yaklaĢım yerine 

iyileĢtirme, yıkmadan yenileme, yerinde dönüĢüm, altyapı sorunlarının çözümü gibi 

alternatifler de geliĢtirilebilecek ve böylelikle sosyal dokunun zarar görmesinin de 

önüne geçilebilecektir. GörüĢmeler sırasında sorulmamasına karĢın görüĢülen 

kiĢilerden bazıları Marmara Depremi‟nde mahallelerinde yıkılan ev olmadığını, bu 

nedenle deprem önlemi olarak kentsel dönüĢümün ileri sürülmesinin gereksiz 

olduğunu dile getirmiĢlerdir. Gecekondu mahallesi olarak kurulmasına karĢın tapu ve 

tapu tahsis belgeleri verilerek yasal boyut kazandırılan yaĢam alanlarının temel 

sorununun evlerin dayanıksızlığı olmasından çok dar sokaklar, yetersiz altyapı vb 

olduğunu ve bu konuda çalıĢmalar yapılması gerektiğini ifade eden mahalle sakinleri, 

yaĢam alanlarına müdahale eden projeler hazırlanırken söz sahibi kılınsalar, mahalle 

sorunlarını en yakından yaĢayan kiĢiler olarak daha sağlıklı çözümler 

üretilebileceğini göstermiĢlerdir.

298 

Varsayım 2: Kamu politikası oluĢturucu ve uygulayıcıları kentsel 

dönüĢüm projeleri ile mekânların yalnızca fiziksel olarak dönüĢümüne öncelik 

vermekte, sosyal dokuyu yok saymaktadırlar. 

Kentlerde var olan ve gelecekte ortaya çıkabileceği öngörülen sorunlara 

çözüm üretmek kaygısıyla, kentsel dönüĢüm ya da yenileme projelerinin hayata 

geçirilmesi kabul edilebilir bir durumdur. Ancak kentlilerin yaĢam alanlarına 

müdahaleyi içeren bu projelerin, kentlileri ve kamu yararını gözeten bir biçimde 

hazırlanması ve uygulanması gerekmektedir. 1980 sonrasında hemen hemen tüm 

dünyayı etkisi altına alan neoliberal küreselleĢme, sermayenin sınır tanımaksızın 

akıĢkanlaĢmasını hedeflemekte ve sermayenin önündeki tüm engellerin 

kaldırılmasını ve sermayeye hareket kolaylığı sağlanmasını salık vermektedir. 

Türkiye‟de de bu dönemde devletin etkinlik alanlarının daraltıldığı, yeniden üretime 

konu olan konut, eğitim, sağlık, sosyal güvenlik vb hizmetler piyasalaĢtırılırken, 

kentsel mekâna yönelik uygulamalarda da kentlilerden çok piyasa aktörlerinin ve 

varsıl kesimlerin gözetildiği görülmektedir. 

Sermayenin kentsel mekânı birikim ve yatırım aracı olarak yeniden 

keĢfetmesiyle birlikte, kentsel alanlar hiç görülmedik biçimde sermayenin talep ve 

baskılarına maruz kalmıĢtır. 1980 sonrasında hemen her alanda olduğu gibi kentsel 

politikalarda da neoliberal politikaların etkin olmasıyla birlikte, bütüncül planlama 

anlayıĢı terk edilmiĢtir. Bunun yerine getirilen parçacıl/stratejik planlama ise, 

kentlerin neoliberal anlayıĢ doğrultusunda belli kesimler lehine yeniden 

yapılandırılmasının aracı olmaktadır. Günümüze değin güçlenerek gelen bu anlayıĢ 

doğrultusunda Ġstanbul‟un stratejik planlaması da kentler arası yarıĢın ve 

küreselleĢmenin kaçınılmaz olduğu üzerinden kurgulanmaktadır. Ġstanbul‟un küresel 

kentler hiyerarĢisinde üst sıralarda bir konum elde edebilmesi için kent adeta yeniden 

yapılandırılmakta; iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri, rezidanslar, lüks konut alanları ve 

oteller, kültür merkezleri ve fuar alanları inĢa edilmekte ve kent küresel sermaye 

açısından cazip kılınmak amacıyla makyajlanmaktadır. Bu makyajın temel aracı ise 

kentsel dönüĢüm projeleri olmaktadır. Sermayenin talep ve beklentileri 

doğrultusunda yeniden inĢa edilen merkezi alanlar ve bu alanlara yakın bölgeler, 

kentsel dönüĢüm kapsamına alınmaktadır. Ġstanbul açısından kentsel dönüĢüm ele 

alındığında dönüĢüm alanı ilan edilen bölgeler gecekondu mahalleleri (BaĢıbüyük,

299 

Gülsuyu, Ayazma vb), kent içi tarihi alanlar (Sulukule, Fener, Balat, Ayvansaray vb) 

ve sosyal konutların olduğu (Tozkoparan) bölgeler olmaktadır. Kentsel dönüĢüm 

projelerinin en dikkat çekici özelliği; yoksul/marjinal kesimlerin yaĢadığı alanları 

hedef olarak belirlemesi ve dönüĢüm alanlarında yaĢayanları sürece dâhil 

etmemesinin yanı sıra yerlerinden etmesidir. Bu alanların kentsel dönüĢüm 

kapsamına alınmasıyla birlikte ya sakinlerine kentin dıĢında yapılan TOKĠ 

konutlarından ev teklif edilmekte ya da bu alanlarda yaĢamakta olan kesimler 

ödeyemeyecekleri bedellerle ve yaĢam koĢullarıyla karĢı karĢıya bırakılarak yaĢam 

alanlarını terk etmek durumunda bırakılmaktadırlar. 

Kentsel dönüĢüm, yoksul ve marjinal kesimlerin yaĢam alanlarının ekonomik 

değerini arttırmayı hedefleyen bir yeniden inĢa süreci olarak karĢımıza çıkmaktadır. 

Bu nedenle de kentsel dönüĢüm projeleri, artan değeri ödeyebilecek durumda olan 

üst ve orta sınıfların talep ve beklentilerini karĢılamaya dönük özellikler 

taĢımaktadır. Kentsel mekânının yeniden örgütlenmesi sürecinde, yoksulların yaĢam 

alanları olan gecekondu bölgeleri ve kent içi eski yerleĢim alanları yıkılmakta ve bu 

mekânların yerini lüks konut, alıĢveriĢ ve iĢ merkezleri gibi kentleri sermaye 

açısından cazip kılacağı düĢünülen yapılar almaktadır. Genellikle yoksul kesimlerin 

yaĢam alanlarını hedef alan kentsel dönüĢüm projeleri sonucunda, bu alanlarda 

yaĢayan gerek mülk sahibi gerekse kiracıların, yeni yapılacak konutlarda kendilerine 

yer edinmeleri çok da mümkün görünmemektedir. Gelir seviyeleri oldukça düĢük 

olan bu insanların yeni konutları elde etmek için gereken bedeli sağlama olanakları 

bulunmamaktadır. Bu nedenle temel hedef olmasa da ya projenin hemen baĢında ya 

da süreç içinde, kentsel dönüĢüm kapsamında müdahale edilen yaĢam alanlarını terk 

etmek zorunda kalabilmektedirler. DönüĢtürülen ve sakinlerinden arındırılan 

alanlara, lüks konut alanları ya da iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri inĢa edilmekte ve kentsel 

mekânlarla birlikte kentliler de dönüĢtürülmektedir. 

Yakın dönemde ardı ardına hazırlanan ve hayata geçirilen kentsel dönüĢüm 

projelerinin temel söylemi, çarpık kentleĢmeden kaynaklanan sorunların çözüleceği 

ve modern konutların inĢa edileceği ifadelerinden hareketle oluĢturulmaktadır. Hatta 

söylemsel düzeyde, dönüĢüm alanı ilan edilen kentsel mekânlarda yer alan yapıların 

kentlere yakıĢmadığı, sağlıksız oldukları, risk taĢıdıkları vb ifadeler de 

kullanılmaktadır. BaĢıbüyük ve Gülsuyu gibi alanlarda ise, gecekondu gibi kaçak

300 

yapıların yıkılması ve yerlerine modern konutların yapılmasının hedeflendiği ileri 

sürülmektedir. Günümüzde uygulanan kentsel dönüĢüm projelerinde kentsel 

mekânının ada parsel düzeni, fiziksel yapısındaki yenilik ve gösteriĢli mimari yapı 

vurgulanmakta ve projelerin sosyal kimliği yok sayılmaktadır Bu tarz yaklaĢımlar, 

kentlerin binalarla dolu fiziksel mekânlar olarak ele alındığını göstermektedir. Temel 

vurgu, dönüĢtürülmesi planlanan alandaki yapılar üzerinden kurgulanmakta ve 

alanda yaĢayanlara dair herhangi bir ibareye rastlanmazken özellikle gecekondu 

bölgelerinde yaĢayan kesime yönelik dıĢlayıcı söylemler geliĢtirilmektedir. Oysa 

günümüzde dönüĢtürülmeye çalıĢılan gecekondu mahalleleri ortalama 50-60 yıllık 

geçmiĢleri olan, mahallede oturanlar tarafından yıllar içinde yaĢanabilir hale 

getirilmiĢ ve sistem tarafından gerek yasalarla gerekse aflarla tapu/tapu tahsis 

belgeleri verilerek meĢrulaĢtırılmıĢ, gerekli altyapıları tamamlanmıĢ alanlardır. 

Kurulma aĢamalarında kentlerin çeperinde yer alan bu alanlar, kentlerin büyümesine 

paralel olarak kent merkezlerine yakın mekânlara dönüĢmüĢlerdir. 

Sosyal ve ekonomik maliyeti yoksul kesimler tarafından ödenerek kentsel 

araziye dönüĢmüĢ gecekondu mahalleleri, konut ve barınma sorununun çözüldüğü 

mekânlar olmasının ötesinde, sosyal iliĢkilerin örüldüğü ve yaĢayanlarına mekânsal 

özellikleri sayesinde farklı avantajlar da sağlayan alanlardır. Kentsel dönüĢüm 

projelerini hazırlayanlar ve uygulayanlar gerek kendi vicdanlarını gerekse de kamu 

vicdanını rahatlatmak açısından gecekondu sahiplerine kira öder gibi evsahibi olma 

Ģansı tanındığını, TOKĠ‟nin yaptığı konutlardan edinme fırsatını sıklıkla dile 

getirseler de, sorunu konut ve mülkiyet çerçevesine indirgemekte ve yaĢam 

alanlarına bir bütün olarak müdahale edildiğini göz ardı etmektedirler. Oysa 

uygulanması planlanan projelerden sosyal iliĢkiler, iĢ yaĢamı, yaĢam biçimleri ve 

hayat tarzı gibi birçok süreç de etkilenmektedir. ÇalıĢma kapsamında görüĢülen 

kiĢilere yaĢadığı çevreden memnun olup olmadıkları sorulduğunda, tamamı memnun 

olduğunu ifade etmiĢtir. Memnuniyet sebebi olarak da görüĢülen tüm kiĢiler yaĢam 

çevrelerinin sosyal yönüne ve iliĢkilere (komĢuluk, akrabalık, hemĢerilik) vurgu 

yapmıĢlardır. Bu vurgudan hareketle fiziksel çevreden çok, sosyal çevrenin yaĢam 

alanına yüklenen anlamı oluĢturduğu söylenebilir. Aynı Ģekilde komĢular arasında 

yardımlaĢma da üst seviyededir. GörüĢülen kiĢiler kentsel dönüĢüm projesi ile 

gecekonduları (daha doğrusu müstakil evleri) yıkılır ve çok katlı binalara taĢınmak

301 

durumunda kalırlarsa, komĢuluk iliĢkilerinin bitebileceğini, mahallelinin apartman 

hayatına alıĢamayacağını, Ģu anki konutlarında çevresinde oturan herkesi tanıyor 

olmalarına karĢın apartmanlarda kimsenin kimseyi tanımadığını belirtmiĢlerdir. 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢilerin, kentsel dönüĢüm projeleri ile mahallelerin 

sosyal dokusunun bozulacağı endiĢesi taĢıdıkları görülmektedir. Bu doğrultuda 

kentsel dönüĢüm projesi ile oturduğu mahallenin nasıl dönüĢeceğini düĢündüğü 

sorulduğunda; görüĢülen kiĢilerden 12‟si (%12) “Ġnsanları Kutu Gibi Evlere 

Tıkacaklar ve KomĢuluğu Bitirecekler” ifadesini kullanırken; 55‟i (%55) “Zenginlere 

Villalar Yapacak ve Mahalleli Gitmek Zorunda Kalacak” cevabını vermiĢtir. Aynı 

soruya 9 kiĢi (%9) “Parası Olanlar Yeni Ev Sahibi Olur” cevabını verirken; 17 kiĢi 

(%17) “Mahalleli Tamamen Dağılır” ve 7 kiĢi (%7) “Mahallede YaĢayanlar DeğiĢir” 

ifadesini kullanmıĢtır. Toplamda 88 kiĢi (%88) genel olarak kentsel dönüĢüm 

projesinin mahalleliyi yerinden edeceğini vurgulamıĢtır. 

GörüĢülen kiĢilere mahalle sakinlerinin kentsel dönüĢüm sürecinden nasıl 

etkileneceklerini düĢündükleri sorulduğunda 57 kiĢi (%57) proje ile birlikte 

mahallelinin yerinden edileceğini,15 kiĢi (%15) insanlarının düzeninin bozulacağını 

ve 14 (%14) kiĢi de mahalle sakinlerinin evlerini kaybedeceklerini düĢündüğünü 

ifade etmiĢtir. Kentsel dönüĢüm projesinin gerçekleĢtirilemeyeceğini (karĢı 

konulacağı anlamında) dile getiren 14 kiĢi bir yana bırakılırsa genel olarak görüĢülen 

kiĢilerin (86 kiĢi), kentsel dönüĢüm projesi ile mahalle sakinlerinin mağdur olacağını 

ve barınma haklarının zarar göreceğini düĢündükleri görülmektedir. 

Varsayım 3: Kentsel dönüĢüm projeleri ile kentlerde özellikle 

dezavantajlı grupları dıĢlayıcı ikili (zengin-yoksul, merkez-çevre) bir toplumsal 

yapı ortaya çıkmaktadır. 

Küresel kentlerin karakteristik özelliği, toplumsal ve mekânsal 

kutuplaĢmadır. Kentsel nüfus özellikle de kentlerdeki alt gelir grupları ve yoksul 

kesimler, küresel kentlerde yaĢanan kutuplaĢma ve ayrıĢmanın ortaya çıkardığı 

maliyetleri, yani küreselleĢmenin sosyal bedelini ödemek zorunda kalmaktadır. 

Yoksul kesimlerin varsıl kesimler tarafından yerinden edilmesi Ģeklinde özetlenen 

soylulaĢtırmanın yoğun yaĢandığı küresel kentlerin; ekonomik, mekânsal, sosyal 

yeniden yapılanma, parçalara ayırma, kutuplaĢma vb özellikleri Ġstanbul‟da da 

görülmektedir. Küresel kentlerin bu olumsuz özelliklerinin kazandırılması sürecinde,

302 

kentsel dönüĢüm projelerinin ayrı ve önemli bir yeri bulunmaktadır. Yakın dönemde 

hayata geçirilen kentsel dönüĢüm projelerinin yarattığı mekânsal ayrıĢma ve 

kutuplaĢma, kentin yeniden yapılandırılması adına dezavantajlı grupların yerinden 

edilme süreçleri, küresel kentin tüm bu olumsuz niteliklerini kentler adına üretmekte 

ve pekiĢtirmektedir. Genellikle yoksul kesimlerin yaĢam alanlarını hedef alan kentsel 

dönüĢüm projeleri sonucunda, bu alanlarda yaĢayan gerek mülk sahibi gerekse 

kiracıların yeni yapılacak konutlarda kendilerine yer edinmeleri çok da mümkün 

görünmemektedir. YaĢam alanları kentsel dönüĢüm kapsamına alınan oldukça geniĢ 

bir kesim, TOKĠ‟nin kendilerine uygun gördüğü konutlara sahip olabilecek 

ekonomik olanaklara sahip olmadıklarından, hak ettikleri bu evleri de satmak 

zorunda kalabilmekte; kentsel dönüĢüm ile hem sahibi oldukları konutu hem de 

TOKĠ‟nin sunduğu evleri kaybetmekte riskini taĢımaktadırlar. 

Kentsel dönüĢüm tüm kent aktörlerinin katılımıyla gerçekleĢmesi (merkezi ve 

yerel yöneticiler, dönüĢüm alanında yaĢayanlar, sivil toplum kuruluĢları, akademik 

çevre) gereken bir demokratik karar alma ve siyasa oluĢturma sürecidir. Uygulama 

örneklerine bakıldığında ise kentsel dönüĢüm projelerinin; oluĢturma ve uygulama 

süreçlerinde o alanda yaĢayanların ve projelere muhalefet eden/alternatif yaratan sivil 

toplum kuruluĢları ve akademik çevrelerin görüĢ ve önerilerinin dikkate alınmadığı, 

yerinden değil yerine yönetim anlayıĢı çerçevesinde, oldu-bittilerle hazırlandığı 

görülmektedir. Bir diğer ifade ile dönüĢüm alanlarında yaĢayanlar, yaĢam alanlarına 

iliĢkin sorunları en iyi bilen kesim olmasına karĢın sürecin en baĢında söz sahibi 

kılınmamakta, yerel yönetimler-sermaye-TOKĠ iĢbirliğinde projeler hazırlanmakta ve 

sonuçlar bu alanlarda yaĢayan kesimlere dayatılmaktadır. DönüĢüm alanlarında 

yaĢayanların projelere dâhil olma süreçleri ise kendilerine dayatılan yeni yaĢam 

koĢullarını kabullenmekle sınırlı kalmaktadır. 

Neoliberal küreselleĢme ile birlikte yeni bir kavram olarak kentleĢme 

literatürüne eklenen küresel kent kavramı, yakın dönemde hemen hemen tüm kentleri 

ve kentsel politikaları etkisi altına almıĢtır. Dünya genelinde az sayıda kent, küresel 

kent olarak anılırken, küreselleĢme süreçlerine ve küresel ekonomiye eklemlenme 

çabasındaki az geliĢmiĢ ülkeler de, belli baĢlı kentlerini küresel sermaye açısından 

cazip olabilecek hale getirmeye çalıĢmaktadırlar. Gerek merkezi gerekse yerel 

yönetimler, bir yandan sermayenin önündeki tüm engel ve kısıtlamaları ortadan

303 

kaldıracak düzenlemeleri yaparken, bir yandan da kentlerde sermaye için yeni 

yatırım alanları yaratmaya çalıĢmaktadırlar. Küresel ekonominin temel taĢları olan 

hizmetler ve finans sektörünün kent merkezlerine yönelmesiyle birlikte, gerek bu 

sektörlerde faaliyet gösteren sermayeye iĢ ve yatırım alanı, gerekse de bu sektörlerde 

çalıĢanlara konut, eğlence ve alıĢveriĢ mekânları yaratma çabası güden kent 

yöneticileri bu mekânları yaratabilmek adına kentsel projeler geliĢtirmektedirler. Bu 

projeler çerçevesinde kentlerin merkezi alanları ve sermaye açısından cazip olacağı 

düĢünülen alanlar, içi boĢ birer fiziksel ve ekonomik olgu Ģeklinde ele alınmakta ve 

yaĢayanlarından arındırılmaya çalıĢılmaktadır. Yakın dönemde ülkemizde, özellikle 

de Ġstanbul gibi büyük kentlerde hayata geçirilen kentsel dönüĢüm projeleri, tam da 

bu çabalara hizmet eder nitelik taĢımaktadırlar. DönüĢüm alanı ilan edilen yerler ya 

kent içi eski yerleĢim alanları ya da konumları itibariyle cazip olan gecekondu 

mahalleleri olmaktadır. Bu alanlar yerel yönetimlere ve TOKĠ‟ye verilen geniĢ 

yetkiler çerçevesinde dönüĢüm kapsamına alınmakta, mevcut dokuda yer alan konut 

ve iĢyerleri yıkılarak yerlerine iĢ ve alıĢveriĢ merkezleri, lüks oteller ve konut alanları 

inĢa edilmektedir. DönüĢüm ile ortaya çıkan ranttan kaynaklanan değer artıĢını 

karĢılayamayacak durumda olan eski yerleĢimciler ise, ya projenin hemen baĢında ya 

da süreç içinde yaĢam alanlarını terk etmek durumunda kalmaktadırlar. 

SoylulaĢtırma olarak da ifade edilebilen bu süreçte, eski yerleĢimcilerin yerini 

sermaye ve varsıl gruplar almaktadırlar. Bir diğer ifade ile sermayenin ve varsıl 

grupların yer seçim tercihleri, tüm kentlilerin kentsel mekândaki dağılımını ve 

yeniden dağılımını Ģekillendirmektedir. 

ÇalıĢma kapsamında görüĢülen kiĢiler, kentsel dönüĢüm projelerinin 

sermayeye ve varsıl gruplara yer açma amaçlı olduğunu düĢündüklerini 

belirtmiĢlerdir. Genel olarak yaĢam alanlarının kentsel dönüĢüm ile birlikte değer 

kazanacağını düĢündüğünü ifade eden mahalle sakinlerinden 63‟ünün (%63) proje ile 

ortaya çıkacak değer artıĢının mahalleliye bir faydası olmayacağını dile getirdikleri 

görülmektedir. 24 kiĢi (%24) yaĢamakta olduğu alanın kesinlikle değer kazanacağını 

ifade ederken; 13 kiĢi (%13) yıllardır kimsenin ilgilenmediği mahallesine yönelik 

politikalar geliĢtirilmesinin nedeni olarak, yaĢam alanının değer kazanacak olmasını 

göstermektedir. GörüĢülen kiĢilerden 33‟ü kentsel dönüĢüm projesinin mahalleyi 

varsıl gruplara açma amacı taĢıyan bir uygulama olduğunu dile getirirken, bir baĢka

304 

soruya verilen cevaplarda 55 kiĢinin (%55) “zenginlere villalar yapacak ve mahalleli 

gitmek zorunda kalacak” ifadesini kullandığı görülmektedir. Bu ifadeler kentsel 

dönüĢüm projelerinin sosyo-ekonomik süreçler açısından dıĢlayıcılığını ortaya 

koymaktadır. Kentsel dönüĢüm sürecinin devam ettiği her iki mahallede de sosyoekonomik 

açıdan bir ayrıĢma ve dıĢlanmanın yaĢanması büyük bir olasılık olarak 

karĢımıza çıkmaktadır. Karar alma süreçlerinden projelerin en baĢında dıĢlanmıĢ olan 

mahalle sakinleri; yaĢam alanlarının dönüĢmesi durumunda ortaya çıkacak yeni 

sosyo-ekonomik yapıya adapte olmalarının zor olduğunu, kentsel dönüĢüm 

projelerinin yalnızca konut anlamında değil; sosyal iliĢkiler, istihdam süreçleri, 

yaĢam ve tüketim alıĢkanlıkları açısından da kendilerini olumsuz yönde 

etkileyeceğini ve kentin baĢka alanlarına hatta memleketlerine ya da baĢka kentlere 

gitmek durumunda kalacaklarını ifade etmiĢlerdir. 

Kentsel dönüĢüm mağduru 23 mahallenin sakinleri kentsel dönüĢüm 

projelerine iliĢkin görüĢ ve düĢüncelerini Ġstanbul Kent Sempozyumu‟nda Ģu Ģekilde 

sıralamıĢlardır: 

- “Bizler, ister imar planı revizyonu-tadilatı yoluyla, ister çeĢitli yasalara dayanarak 

olsun, kamu kurumlarının mevcut „Kentsel DönüĢüm‟ proje ve uygulamalarının, 

sermayenin küresel vitrin yaratma amaçlı „Rantsal BölüĢüm‟ proje ve uygulamaları 

olduğunu biliyoruz. 

- Bizler, bu ülkenin oy ve vergi veren, askere giden ve çeĢitli yurttaĢlık vecibelerini 

yerine getiren yurttaĢları olduğumuz halde, mevcut projeler aracılığı ile yok 

sayılmak ve yaĢadığımız yerleĢimlerden sürgün edilmek istemiyoruz ve bu durumu 

kabul etmiyoruz. 

- Bizler, yarım asırlık emek ve çabayla barınmak için kurduğumuz mahallelerimizin 

ve dost yaĢamlarımızın alt üst edilerek, geleceğimizin borçlandırılmasını 

kabullenemiyoruz. Doğup büyüdüğümüz yerlerde, torunlarımızla yaĢlanabilmeyi 

istiyoruz. 

- Bizler, mevcut mahallelerimizi terk etmeden toplu kentsel hizmetlere (barınma, 

altyapı, ulaĢım, sağlık ve eğitim) eĢit ve yeterli bir biçimde sahip olmayı istiyor; 

kentsel haklarımızın, „ne zaman ne olacak‟ endiĢesi yaĢamamak üzere artık hukuki 

güvenceye kavuĢturulmasını talep ediyoruz. 

- Bizler, demokrasinin bir iletiĢim, tanınma ve söze kıymet verme zemini olduğunu 

düĢünüyoruz. YaĢamlarımıza bu denli etki eden emrivaki proje ve uygulamaları, 

bizleri yok saydığı için antidemokratik buluyoruz. 

- Bizler, mahallelerimizde kiracı olan komĢularımızın barınma ve yaĢam haklarının da 

güvenceye kavuĢturulması için kamu kurumlarını gerekli projeleri üretmeye ve 

sosyal devlet olmanın gereklerini yerine getirmeye davet ediyoruz. 

- Bizler, yaĢam alanlarımızın tarihi, sosyal, kültürel ve ekolojik değerlerini koruyan ve 

mekânsal kalitesini yükselten bir planlamadan yanayız. Bu yönde „Yerinde Çözüm‟ü

305 

esas alan, ihtiyaçlarımıza ve düĢüncelerimize değer veren, bizim de katılabileceğimiz 

plan çalıĢmaları istiyoruz.” (2007: 187-188). 

Ġstanbul‟da kentsel dönüĢüm kapsamına alınmıĢ olan 23 mahallenin 

sakinlerinin eleĢtiri ve beklentileri ile, BaĢıbüyük ve Gülsuyu Mahallelerinde de 

karĢılaĢılmıĢtır. Her iki mahallenin de kentin ulaĢım akslarına yakın olması, sağlam 

zeminde yer alması ve Marmara Denizine bakan manzarasının varlığı nedeniyle, 

günümüzde oldukça cazip bir yaĢam alanı olduğunu vurgulayan mahalle sakinleri, bu 

özellikler nedeniyle hedef alan seçilen mahallelerinde, sermaye ve varsıl gruplara iĢ 

ve yaĢam alanı yaratma kaygısıyla, kendilerinin uzaklaĢtırılmak istendiğini 

vurgulamıĢlardır. YaĢam alanlarını yeniden yapılandırmayı hedefleyen kentsel 

dönüĢüm projelerinin mevcut haliyle kabul edilemez olduğunu vurgulayan mahalle 

sakinleri; kendilerini de paydaĢ kılan ve söz sahibi oldukları, yıkıp yeniden 

yapmaktan çok yerinde dönüĢümü ve iyileĢtirmeyi, altyapıyı güçlendirmeyi 

hedefleyen uygulamaları destekleyeceklerini ifade etmiĢlerdir. Burada karĢımıza, 

mahalle sakinlerinin projelere değil, projelerin uygulama biçimlerine karĢı oldukları 

sonucu çıkmaktadır. Mahalle sakinleri hali hazırda uygulanmaya çalıĢılan projelerin 

sadece konut anlamında değil, sosyo-ekonomik anlamda da kayıplara yol açacağını 

vurgulamıĢlardır. Mahallenin mevcut fiziksel dokusunun değiĢtirilerek çok katlı 

binalarla doldurulmasının mahallelinin yaĢama biçimleri ve alıĢkanlıkları kadar 

sosyal iliĢkilerini de değiĢtireceğini ve olumsuz etkileyeceğini dile getirmiĢlerdir. 

Mahalle sakinlerinin baĢka yerlere taĢınmak durumunda kalmalarının da aynı Ģekilde 

sosyal iliĢkilere zarar verebileceği gibi, mahallelinin iĢ süreçlerini de olumsuz 

etkileyebileceği endiĢesini taĢıdıklarını ifade etmiĢlerdir. 

Kentsel dönüĢüm kavramı özellikle plansız ve kontrolsüz biçimlenmiĢ kentler 

söz konusu olduğunda baĢlangıçta olumlu anlamlarla yüklü olarak karĢımıza 

çıkmaktadır. Plansız ve kontrolsüz mekânsal geliĢmenin özellikle kentli yoksul 

kesimler açısından ortaya çıkardığı kötü yaĢam ve barınma koĢullarının dönüĢüm 

projeleriyle iyileĢtirileceği söylemi oldukça yaygındır. Kentlerin zamanla farklı 

nedenlere bağlı olarak eskidiği, yıprandığı ve yenilemeye ihtiyaç duyduğu kabul 

edilebilir bir gerçekliktir. Bu nedenle günümüzde uygulamaya konulan kentsel 

dönüĢüm projeleri de, temel amaç ve hedefleri olduğu iddia edilen kentleri daha 

yaĢanır kılma çabası doğrultusunda desteklenebilir. Ancak ister gecekondu alanı,

306 

ister tarihi alanlar ve isterse sosyal konut alanları olsun, dönüĢüm alanı olarak 

belirlenen kentsel mekânlarda yaĢayan kesimleri gözetmeyen ve paydaĢ kılmayan 

hatta bu alanlarda yaĢayan kentlileri yerinden etme sonuçlarını ortaya çıkaran 

projeleri uygulamaya niyetlenmek bile abesle iĢtigaldir. Yapılması gereken; kentsel 

dönüĢüm politikalarının, kentleri kentlilerle birlikte daha yaĢanır kılacak yerinde 

dönüĢüm felsefesine dayandırılmasıdır. Bu bağlamda dönüĢüm alanlarında yaĢayan 

kentlilerin yerleĢim, mülkiyet ve barınma hakları korunmalı, kentleri içi boĢ fiziksel 

birer olgu ve rant kaynağı olarak gören anlayıĢ terk edilerek; sosyal, kültürel, 

ekonomik, toplumsal bir bütün olarak ele alan ve kentlileri de söz sahibi kılan 

projeler geliĢtirilmelidir. Genel olarak bakıldığında kentsel dönüĢüm projelerindeki 

temel sıkıntının, dönüĢüm alanlarında yaĢayan kesimleri sürece dâhil etmemesi ve bu 

kesimleri yerinden etme riski taĢıması olduğu söylenebilir. Ayrıca kentsel dönüĢüm 

süreçlerinde, uygulamalar küresel yeni liberal ideolojiden beslenmesine rağmen, 

mahalle sakinlerinin mülkiyet haklarını ihlal edici uygulamaları da içermektedir. Bu 

ve benzeri nedenler, dönüĢüm alanı ilan edilen yerlerde yaĢayanların kentsel 

dönüĢüm projelerine karĢı çıkmalarının temel nedenleri arasındadır. AraĢtırma 

kapsamında görüĢülen kiĢiler de projelerden çok projelerin uygulama biçimlerine 

karĢı olduklarını dile getirmiĢlerdir. Mahalle sakinlerinin talep ve beklentilerini göz 

önünde bulunduran ve iyileĢtirmeyi hedefleyen yerinde dönüĢüm projelerinin kabul 

edilebileceğini vurgulayan görüĢmecilerin temel ortak vurgusu yaĢamlarına aynı 

alanlarda devam etme isteği Ģeklinde karĢımıza çıkmaktadır. Bu doğrultuda kentsel 

dönüĢüm ile birlikte yaĢam alanlarına iliĢkin görüĢ, beklenti, öneri ve talepleri 

dikkate alınmadan, yerlerinden edilme tehlikesiyle karĢı karĢıya kalacak olan 

kentlileri de kapsayan, barınma ve yaĢam hakkını ihlal etmeyen projeler hayata 

geçirilmelidir. Temel hedefi yaĢanabilir ve sağlıklı kentsel mekânlar oluĢturmak 

olduğu söylenen kentsel dönüĢüm projeleri, uygulama süreç ve sonuçları açısından 

yerinden etme ve toplumsal ayrıĢmalara neden olduğundan, katılımcılığı barındıran 

bir anlayıĢla hazırlanmalı ve kamu yararı sağlayacak biçimde uygulanmalıdır.

307 

Kitaplar 

KAYNAKÇA 

ARAL, N., Su Medeniyet ve Teknoloji, BirleĢik Yayıncılık, Ġstanbul, 2000. 

ARON, R., Sosyolojik DüĢüncenin Evreleri, Türkiye ĠĢ Bankası Kültür Yayınları, 

Ankara, 1986. 

ARSLAN, Ġ., Konut Ekonomisi, Sakarya Yayıncılık, Adapazarı, 2007. 

ASLAN, ġ., 1 Mayıs Mahallesi, 1980 Öncesi Toplumsal Mücadeleler ve Kent, 

ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 2004. 

ATAAY, F., Neoliberalizm ve Devletin Yeniden Yapılandırılması, De Ki Basım 

Yayın, Ankara, 2006. 

AYDIN, M., Sosyal Politika ve Yerel Yönetimler, Yedirenk Yayıncılık, Ġstanbul, 

2008. 

AYMAN GÜLER, B., Devlette Reform Yazıları, Paragraf Yayınevi, Ankara, 2005. 

BAL, H., Bilimsel AraĢtırma Yöntem ve Teknikleri, Süleyman Demirel 

Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 20, Isparta, 2001. 

BAL, H., Kent Sosyolojisi, Fakülte Kitabevi Yayınları, Isparta, 2008. 

, Sosyal Bilimlerde Nicel AraĢtırma Yöntem ve Teknikleri, Fakülte 

Kitabevi, Isparta, 2009. 

BAUMAN, Z., ÇalıĢma, Tüketicilik ve Yeni Yoksullar, Sarmal Yayınevi, Ġstanbul, 

1999. 

, BireyselleĢmiĢ Toplum, Ayrıntı Yayınları, Ġstanbul, 2005. 

, KüreselleĢme, Toplumsal Sonuçları, Ayrıntı Yayınları, Ġstanbul, 2006. 

BAYDAR, M.L., GÜL, H. ve AKÇIL, A., Bilimsel AraĢtırmanın Temel Ġlkeleri, 

Süleyman Demirel Üniversitesi Yayınları, Yayın No: 79, Isparta, 2007. 

BAYRAKTAR, E., Gecekondu ve Kentsel Yenileme, Ekonomik AraĢtırmalar 

Merkezi Yayınları, Ankara, 2006. 

, Bir Ġnsanlık Hakkı Konut, TOKĠ’nin Planlı KentleĢme ve Konut Üretim 

Seferberliği, Boyut Yayıncılık, Ġstanbul, 2007. 

BILTON, T., BONNET,K., JONES,P., LAWSON,T., SKINNER D., 

STANWORTH,M. ve WEBSTER,A., Sosyoloji, K. ĠNAL (çev.), Siyasal 

Kitabevi, Ankara, 2008. 

BĠRCAN, Ġ., “Toplantı Sonuç Raporu”, içinde Enformel Sektör ve Sosyal 

Güvenlik: Sorunlar ve Perspektifler , Friedrich Ebert Vakfı, Ġstanbul, 1998. 

BOOKCHIN, M., Kentsiz KentleĢme, YurttaĢlığın YükseliĢi ve ÇöküĢü, 

B.ÖZYALÇIN (çev.), Ayrıntı Yayınları, Ġstanbul, 1999. 

BOTTOMORE, T. ve NISBET,R., Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, Ayraç 

Yayınevi, Ġstanbul, 1997.

308 

BUĞRA KAVALA, A. ve KEYDER, Ç., Kent Nüfusunun En Yoksul Kesiminin 

Ġstihdam Yapısı ve Geçinme Yöntemleri (TUBĠTAK tarafından 

desteklenen proje), Ġstanbul, 2008. 

BUĞRA, A. ve KEYDER, Ç., Yeni Yoksulluk ve Türkiye’nin DeğiĢen Refah 

Rejimi, BirleĢmiĢ Milletler Kalkınma Programı Ġçin Hazırlanan Proje 

Raporu., 2003. 

BUĞRA, A., Devlet-Piyasa KarĢıtlığının Ötesinde, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 

2000. 

BUMĠN, K., Demokrasi ArayıĢında Kent, Ayrıntı Yayınevi, Ġstanbul, 1990. 

CASTELLS, M., The Informational City: Information Technology, Economic 

Restructuring and the Urban-Regional Process, Basil Blackwell, Oxford, 

1989. 

, Kent, Sınıf, Ġktidar, Bilim ve Sanat Yayınları, Ankara, 1997. 

, Enformasyon Çağı: Ekonomi, Toplum ve Kültür I. Cilt Ağ Toplumunun 

YükseliĢi, E. KILIÇ (çev.), Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, 

2005. 

DEMĠRER, G.N., DEMĠRER, T., DOĞMUġ, O.E., DURAN, M., GÖRGÜN, T., 

HÜNLER,K., ÖZBOLAT,N.K., ÖZBUDUN,S., ORHANGAZĠ,Ö. ve 

YAPICI,K., “YDD” Kıskacında Çevre ve Kent, Ütopya Yayınevi, 

Ankara,1999. 

DĠE, Küçük ve ġirketleĢmemiĢ ĠĢyerlerinde Ġstihdam, DĠE Matbaası, Ankara, 

2003. 

DOĞAN, A. E., Birikimin Hamalları Kriz, Neo-Liberalizm ve Kent, DonkiĢot 

Yayınları, Ġstanbul, 2002. 

, Eğreti Kamusallık Kayseri Örneğinde Ġslamcı Belediyecilik, ĠletiĢim 


DPT, Gelir Dağılımının ĠyileĢtirilmesi ve Yoksullukla Mücadele, Özel Ġhtisas 

Komisyonu Raporu, DPT Yayınları, 2001. 

DURKHEIM, E., Toplumbilimsel Yöntemin Kuralları, Engin Yayıncılık, Ġstanbul, 

1995. 

EKĠNCĠ, O., Dünden Bugüne Ġstanbul Dosyaları, Anahtar Kitaplar Yayınevi, 

Ġstanbul, 1995. 

ENGELS, F., Konut Sorunu, G. ÖZDURAL (çev.), Sol Yayınları, Ankara, 1992. 

, Ġngiltere’de Emekçi Sınıfın Durumu, Sol Yayınları, Ankara, 1997. 

ERAYDIN, A., Post-Fordizm ve DeğiĢen Mekansal Öncelikler, ODTÜ Mimarlık 

Fakültesi Matbaası, Ankara, 1992. 

ERCAN, F., Toplumlar ve Ekonomiler, Bağlam Yayınları, Ġstanbul, 2001. 

ERDER, S., Ġstanbul’a Bir Kent Kondu: Ümraniye, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 

1996. 

, Kentsel Gerilim, um:ag Vakfı Yayınları, Ankara, 2002.

309 

ERYILMAZ, B., Kamu Yönetimi, Erkam Matbaası, Ġstanbul, 2002. 

FALK, R., Yırtıcı KüreselleĢme, A. ÇAKSU (çev.), Küre Yayınları, Ġstanbul, 2002. 

FRIEDMAN, T., Lexus ve Zeytin Ağacı, KüreselleĢmenin Geleceği, E. 

ÖZSAYAR (çev.), Boyner Holding Yayınları, Ġstanbul, 2000. 

GIDDENS, A., Sosyoloji, Ayraç Yayınları, Ankara, 2000. 

, Üçüncü Yol ve EleĢtirileri, Phoenix Yayınevi, Ankara, 2001. 

GORZ, A., YaĢadığımız Sefalet, KurtuluĢ Çareleri, N. TUTUL (çev.), Ayrıntı 


GÖKÇE,B., ACAR, F., GÜNEġ AYATA, A., KASAPOĞLU,A., ÖZER, Ġ. ve 

UYGUN, H., Gecekondularda Ailelerarası DayanıĢmanın ÇağdaĢ 

Organizasyonlara DönüĢümü, T.C. BaĢbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler 

MüsteĢarlığı Yayınları, Ankara, 1993. 

GÖKÇE, B., Toplumsal Bilimlerde AraĢtırma, SavaĢ Yayınevi, Ankara, 2007. 

GÖZE, A., Liberal, Marxiste, FaĢist, Nasyonal Sosyalist ve Sosyal Devlet, Beta 

Basım Yayım, Ġstanbul, 2005. 

GÜÇHAN, G., Toplumsal DeğiĢme Ve Türk Sineması, Ġmge Kitabevi Yayınları, 

Ankara, 1992. 

GÜÇLÜ, S., KentlileĢme ve Göç Sürecinde Antalya’da Kent Kültürü ve 

Kentlilik Bilinci, T. C. Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002. 

HACISALĠHOĞLU, Y., KüreselleĢme Mekansal Etkileri ve Ġstanbul, Akademik 

Düzey Yayınları, Ġstanbul, 2000. 

HARVEY, D., Postmodernliğin Durumu, S. SAVRAN (çev.), Metis Yayınları, 


, Sosyal Adalet ve ġehir, M. MORALI (çev.), Metis Yayınları, Ġstanbul, 2003. 

, Umut Mekanları, Z.GAMBETTĠ (çev.), Metsi Yayınları, Ġstanbul, 2008a. 

, Yeni Emperyalizm, H. GÜLDÜ (çev.), Everest Yayınları, Ġstanbul, 2008b. 

HAYEK, F.A.V., Kanun, Yasama Faaliyeti ve Özgürlük: Sosyal Adalet Serabı, 

Türkiye ĠĢ Bankası Yayınları, Ankara, 1993. 

IġIK, O. ve PINARCIOĞLU, M.M., NöbetleĢe Yoksulluk, GecekondulaĢma ve 

Kent Yoksulları: Sultanbeyli Örneği, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 2003. 

ĠLMEN, S., Süreyya PaĢa’nın Anıları, TeĢebbüslerim, Reisliklerim, Kadıköy 

Belediyesi Sağlık ve Sosyal DayanıĢma Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 2001. 

ĠSBĠR, E.G., ġehirleĢme ve Meseleleri, Ocak Yayınları, Ankara, 1986. 

ĠġERĠ, G., Metropol Sürgünleri, Su Yayınları, Ġstanbul, 2010. 

JESSOP, B., Hegemonya, Post-Fordizm ve KüreselleĢme Ekseninde Kapitalist 

Devlet, B. YARAR ve A. ÖZKAZANÇ (der ve çev), ĠletiĢim Yayınları, 

Ġstanbul, 2005.

310 

KARA, U., Sosyal Devletin YükseliĢi ve DüĢüĢü, Özgür Üniversite Kitaplığı: 52, 

Maki Basın Yayın, Ankara, 2004. 

KARABAĞ, S., Mekanın SiyasallaĢması, Gazi Kitabevi, Ankara, 2006. 

KARASAR, N., Bilimsel AraĢtırma Yöntemi, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 1999. 

KARTAL, K.S., Ekonomik ve Sosyal Yönleriyle Türkiye’de KentlileĢme, Adım 

Yayıncılık, Ankara, 1982. 

KAYGALAK, S., Kapitalizmin TaĢrası, 16. Yüzyıldan 19. Yüzyıla Bursa’da 

Toplumsal Süreçler ve Mekansal DeğiĢim, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 

2008. 

, Kentin Mültecileri, Neoliberalizm KoĢullarına Zorunlu Göç ve KentleĢme, 

Dipnot Yayınları, Ankara, 2009. 

KAZGAN, G. KüreselleĢme ve Ulus-Devlet, Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, 


KELEġ, R., Yerinden Yönetim ve Siyaset, Cem Yayınevi, Ġstanbul, 1998. 

, Kentbilim Terimleri Sözlüğü, Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 1998. 

, KentleĢme Politikası, Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2000. 

KESKĠNOK, H.Ç., KentleĢme Siyasaları, Kaynak Yayınları, Ġstanbul, 2006. 

KEYDER, Ç., Ulusal Kalkınmacılığın Ġflası, Metis Yayınları, Ġstanbul, 2004. 

KIRAY, M., Ereğli, Ağır Sanayiden Önce Bir Sahil Kasabası, Bağlam Yayınları, 


KIZILÇELĠK, S., Sosyoloji Teorileri 1, Emre Yayınları, Konya, 1994. 

KĠPER, H. P., KüreselleĢme Sürecinde Kentlerin Tarihsel-Kültürel Değerlerinin 

Korunması, Türkiye-Bodrum Örneği, SAV Yayınları, Ġstanbul, 2006. 

KOCABAġ, A., Kentsel DönüĢüm (/YenileĢ(tir)me): Ġngiltere Deneyimi ve 

Türkiye’den Beklentiler, Literatür Yayınları, Ġstanbul, 2006. 

KONGAR, E., 21. Yüzyılda Türkiye, Remzi Kitabevi Yayınları, Ġstanbul, 2000. 

KÜMBETOĞLU, B., Sosyolojide ve Antropolojide Niteliksel Yöntem ve 

AraĢtırma, Bağlam Yayınları, Ġstanbul, 2005. 

LANG, T., Insights in the British Debate about Urban Decline and Urban 

Regeneration Working Paper, Erkner, Leibniz-Institute for Regional 

Development and Structural Planning, 2005. 

LEWIS, O., Sanchez’in Çocukları, L. RAGIP (çev.), e Yayınları, Ġstanbul, 1971. 

LORDOĞLU, K. ve ÖZAR, ġ., Enformel Sektör ve Sosyal Güvenlik: Sorunlar ve 

Perspektifler, Ġ. BĠRCAN (haz.), Friedrich Ebert Vakfı, Ġstanbul, 1998. 

LORDOĞLU, K., ÖZKAPLAN, N. ve TÖRÜNER, M., ÇalıĢma Ġktisadı, Beta 


MALTEPE BELEDĠYESĠ (t.y.) 2007 Faaliyet Raporu.

311 

MATTELART, A., Gezegensel Ütopya Tarihi, Kehanetsel Kentten Küresel 

Topluma, ġ. ÇĠLTAġ (çev), Ayrıntı Yayınları, Ġstanbul, 2005. 

OKUTAN, A., Türkiye’de KentleĢme ve Siyasal Yapı, Türk Demokrasi Vakfı, 

Ankara, 1995. 

ÖZDEN, P. P., Kentsel Yenileme, Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 2008. 

ÖZER, A., KentleĢme ve Yerel Yönetimler, Ürün Yayınları, Ankara, 2000. 

ÖZER, Ġ., KentleĢme, KentlileĢme ve Kentsel DeğiĢme, Ekin Kitabevi, Bursa, 

2004. 

ÖZER, M.A. Yeni Kamu Yönetimi Teoriden Uygulamaya, Platin Yayınları, 

Ankara, 2005. 

ÖZKAZANÇ, A., Siyaset Sosyolojisi Yazıları, Yeni Sağ ve Sonrası, Dipnot 

Yayınları, Ankara, 2007. 

ÖZSOYLU, A.F., Türkiye’de Kayıt DıĢı Ekonomi, Bağlam Yayınları, Ġstanbul, 

1996. 

POLOMA, M.M., ÇağdaĢ Sosyoloji Kuramları, Gündoğan Yayınları, Ankara, 

1993. 

RAWLS, J., Political Liberalism, Colombia Universty Press, New York, 1993. 

ROBERT, J., Kent ve Halk, Kent Üzerine Alternatif DüĢünceler, Ö. 

ORHANGAZĠ (çev.), Ütopya Yayınevi, Ankara, 1999. 

ROBERTS, P. ve SYKES, H., Urban Regeneration: A Hand Book, SAGE 

Publications, London, 2000. 

ROCHE, M., Rethinking Citizenship: Welfare, Ideology and Change in Modern 

Society, Polity Press, Cambridge, 1992. 

SABUKTAY, A., 2000’lerde Türkiye’de Devlet ve Kamu Yönetimi, 

MülksüzleĢtirmenin Yönetimi, TODAĠE Yayınları, Ankara, 2009. 

SALLAN GÜL, S., Sosyal Devlet Bitti, YaĢasın Piyasa, Etik Yayınları, Ġstanbul, 

2004. 

, Sosyolojide Kuramlar ve Kent Sosyolojisinde Kuramlar, YayımlanmamıĢ 

ÇalıĢma, Isparta, 2009. 

SCHUMPETER, J. A., Kapitalizm, Sosyalizm ve Demokrasi, H. Ġlhan (çev), Alter 

Yayıncılık, Ankara, 2007. 

SHORT, J. R., The Urban Order: An Introduction to Cities, Culture and Power, 

Blackwell Publishers Inc., London, 1996. 

SĠLĠER, O., Kent Müzeleri ve Türkiye’de Kent Müzelerine Duyulan Ġhtiyaç, 

Tarih Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 2007. 

SÖNMEZ, M., Ġstanbul’un Ġki Yüzü, 1980’den 2000’e DeğiĢim, ArkadaĢ 

Yayınevi, Ankara, 1996. 

ġAYLAN, G., DeğiĢim, KüreselleĢme ve Devletin Yeni ĠĢlevi, Ġmge Kitabevi, 

Ankara, 2003.

312 

ġENGÜL, T., Kentsel ÇeliĢki ve Siyaset, Kapitalist KentleĢme Süreçleri Üzerine 

Yazılar, Demokrasi Kitaplığı, Ġstanbul, 2001. 

ġENSES, F., KüreselleĢmenin Öteki Yüzü: Yoksulluk, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 

2001. 

ġENYAPILI, T., Gecekondu: Çevre ĠĢçilerin Mekanı, ODTÜ Mimarlık Fakültesi 


, Barakadan Gecekonduya Ankara’da Kentsel Mekanın DönüĢümü: 1923- 

1960, ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, 2004. 

ġPO, Eğrisiyle Doğrusuyla Galataport, P. P. ÖZDEN ve D. AĞAR (der.) TMMOB 

ġPO Yayınları, Ġstanbul, 2008. 

TAġDELEN, M.H., Göçerlerin ġehirleĢmesi (Beritanlı AĢireti Örneği), Turan 

Yayıncılık, Ġstanbul, 1997. 

TEKELĠ, Ġ., Bağımlı KentleĢme, Mimarlar Odası Yayınları, Ankara, 1977. 

, Modernite AĢılırken Siyaset, Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 1999. 

, Göç ve Ötesi, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ġstanbul, 2008. 

TOKATLIOĞLU, M.Y., KüreselleĢme ve Kamu Hizmetleri, Alfa Akademi, 


TOPRAK KARAMAN, Z., Kent Yönetimi ve Politikası, Ġzmir, 1998. 

TURAN, M. Türkiye’de Kentsel Rant, Devlet Mülkiyetinden Özel Mülkiyete, 

Tan Kitabevi Yayınları, Ankara, 2009. 

TURGUT, S. ve CEYLAN, E. Ç. Bir Yerel Yönetim Deneyiminin Ardından…, 

Alfa Basım Yayım, Ġstanbul, 2010. 

TUSĠAD, Coğrafya 2001, TÜSĠAD Yayınları, Yayın No: TÜSĠAD-T/2001/06-302, 


TÜRCAN ÖZġUCA, ġ. ve TOKSÖZ, G., Sosyal Koruma Yoksunluğu, Enformel 

Sektör ve Küçük ĠĢletmeler, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi 


TÜRKDOĞAN, O., Yoksulluk Kültürü, Gecekonduların Toplumsal Yapısı, 

Atatürk Üniversitesi Basımevi, Erzurum, 1974. 

, Aydınlıktakiler ve Karanlıktakiler, TimaĢ Yayınları, Ġstanbul, 1996a. 

, DeğiĢme, Kültür ve Sosyal Çözülme, BirleĢik Yayıncılık, Ġstanbul, 1996b. 

URRY, J., Mekânları Tüketmek, Ayrıntı Yayınları, Ġstanbul, 1999. 

ÜSTÜN, G., Kentsel DönüĢümün Hukuki Boyutu, On Ġki Levha Yayıncılık, 


WALLERSTEIN, I., Bildiğimiz Dünyanın Sonu Yirmi Birinci Yüzyıl Ġçin Sosyal 

Bilim, T. BĠRKAN (çev.), Metis Yayınları, Ġstanbul, 2000. 

WEDEL, H., Siyaset ve Cinsiyet, Ġstanbul Gecekondularında Kadınların Siyasal 

Katılımı, C.KURULTAY (çev.), Metis Yayınları, Ġstanbul, 2001.

313 

YILDIRIM, A. ve ġĠMġEK, H., Sosyal Bilimlerde Nitel AraĢtırma Yöntemleri, 

Seçkin Yayıncılık, Ankara, 2006. 

YIRTICI, H. ÇağdaĢ Kapitalizmin Mekânsal Örgütlenmesi, Ġstanbul Bilgi 

Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, 2005. 

YÖRÜKAN, A., ġehir Sosyolojisinin ve Ġnsan Ekolojisinin Teorik Temelleri, 

Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2006. 

YÖRÜKAN, T., Gecekondular ve Gecekondu Bölgelerinin Sosyo-Kültürel 

Özellikleri, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, 2006. 

Makaleler 

+ĠVME, “ Yaldızlı ambalajlı Rant Projesi Kentsel DönüĢüm”, Mühendislik, 

Mimarlık ve Planlamada +Ġvme, Sayı 4, s. 18-20, 2007. 

, “Kent Planlaması”, Mühendislik, Mimarlık ve Planlamada +Ġvme, Sayı 4, 

s. 42-43, 2007. 

, “Kentsel DönüĢüm”, Mühendislik, Mimarlık ve Planlamada +Ġvme, Sayı 4, 

s. 50-55, 2007. 

, “Kentten Kentsel DönüĢüme”, Mühendislik, Mimarlık ve Planlamada 

+Ġvme, Sayı 4, s. 70-81, 2007. 

AKBALIK, E., “Mağaza Vitrininden Satılık Kent Seyri ve Biz Kimliksiz 

MüĢteriler”, Ölçü, Sayı Mart 2007, s.167-168, 2007. 

AKÇAR, ġ., “Yoksulluğu Önleme Stratejileri”, içinde Sivil Toplum KuruluĢları 

Diyaloğu , Boyut Kitapları, Ġstanbul, s. 197-202, 1998. 

AKGÜN, G. ve KARADEMĠR, H., “Kentsel DönüĢümde Yeni Sermaye Hareketleri 

ve ĠliĢki Biçimleri”, içinde Ġstanbul Kent Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 

13-15 Eylül, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Ġstanbul, s. 170-181, 

2007. 

AKIN, O.,“KüreselleĢme Olgusu ve Kent Mekanı Üzerindeki Etkileri: Ġstanbul 

Metropolitan Alanı”, içinde 3. Bin Yılda ġehirler: KüreselleĢme Mekan- 

Planlama, Dünya ġehircilik Günü 23. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 

Ġ.DĠNÇER (der.), 8-9-10 Kasım 1999, Yıldız Teknik Üniversitesi, Ġstanbul, 

s. 141-165, 2000. 

AKINCI, B., YIKICI, A. ve YĠĞĠT, E.,“DeğiĢen Kent ve Anladıklarımız”, 

Planlama, Sayı 4, s. 90-95, 2004. 

AKKAR, Z.M., “Kentsel DönüĢüm Üzerine Batı‟daki Kavramlar, Tanımlar, Süreçler 

ve Türkiye”, Planlama, Sayı 36, s. 29-38, 2006. 

AKKAYA, Y., “Göç, Yoksulluk ve Kentsel ġiddet”, içinde Yoksulluk, ġiddet ve 

Ġnsan Hakları Konferansı, Y.ÖZDEK (ed.), 6-7 Aralık 2001, TODAĠE 

Yayınları, Ankara, s. 203-215, 2002. 

AKSOY, A., “Toplumsal Uyum Ġçin Sosyal ArayıĢlar Paneli”, içinde Türkiye’de 

20. Dünya ġehircilik Günü Kolokyumu Bildiriler Kitabı , M.ÇUBUK 

(ed.), 6-8 Kasım 1996, Mimar Sinan Üniversitesi, Ġstanbul, s.193-198, 1998.

314 

AKSOY, A. ve ROBINS, K., “Modernizm ve Binyıl: Ġstanbul‟da Mekânla Ġmtihan”, 

Birikim, A. D. DANIġ (çev.), Sayı 123, s.53-62, 1999. 

AKSOY, A., “Gecekondudan VaroĢa DönüĢüm: 1990‟larda „Biz‟ ve „Öteki‟ 

Kurgusu”, içinde DıĢarıda Kalanlar/Bırakılanlar, N. AVCI, D.DERMAN, 

S.KIRCA ve A.YUMUL (der.), Bağlam Yayınları, Ġstanbul, s. 39-52, 2001. 

AKSU KAYA, E., ÜSTÜNALAN, S., ARAL, M., GÖÇEBE, M., KAYA, K. ve 

ÖZTÜRK, T., “Gecekondulardan VaroĢlara Kentsel DönüĢüme KarĢı Kentsel 

ĠyileĢtirme”, içinde Ġstanbul Kent Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 13-15 

Eylül, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Ġstanbul, s. 151-160, 2007. 

AKSÜMER, G. ve TEMĠZ, Ö., “Kentsel DönüĢümde Alternatif ArayıĢı,” içinde 

Ġstanbul Kent Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 13-15 Eylül, Mimar Sinan 

Güzel Sanatlar Üniversitesi, Ġstanbul, s. 161-169, 2007. 

ALADA, B. A., “Yerel Yönetim AnlayıĢındaki DeğiĢimler ve Türkiye‟deki 

Yansımaları”, içinde Devlet ve Sermayenin Yeni Biçimleri, R. GÜNLÜ 

(der.), Dipnot Yayınları, Ankara, s. 269-301, 2008. 

ALTINÇEKĠÇ, F. ve GÖKSU, S., “Kentsel Mekanın Üretimini Anlamada 

Toplumsal Ekonomi Kuramı Merkezli Sermaye Birikim Süreci YaklaĢımının 

Sağladığı Olanaklar-1”, Planlama, Sayı 1-2, s. 5-8, 1995a. 

ALTINÇEKĠÇ, F. ve GÖKSU, S., “Kentsel Mekanın Üretimini Anlamada 

Toplumsal Ekonomi Kuramı Merkezli Sermaye Birikim Süreci YaklaĢımının 

Sağladığı Olanaklar-2”, Planlama, Sayı 3-4, s. 62-67, 1995b. 

ALTINÖRS ÇIRAK, A. ve YÖRÜR, N., “Ġzmir Onur Mahallesi Örneğinde Farklı 

Söylemler ve Taraflar Açısından Kentsel DönüĢümün Ġki Yüzü”, Planlama, 

Sayı 3, s. 79-88, 2006. 

ALTINÖRS ÇIRAK, A., “Korumanın Toplumsal ve Kültürel Boyutu Neden 

Önemli? Biz Nasıl Bakıyoruz?”, Planlama, 2010/1, s. 29-37, 2010. 

ALTUN, L., “Süreci, Uygarlık Atağına DönüĢtürmek”, içinde Uluslararası Kentsel 

DönüĢüm Uygulamaları Sempozyumu, D.ÖZDEMĠR, P.P.ÖZDEN VE 

S.R.TURGUT (der.), 27-30 Kasım 2004, Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı 

Küçükçekmece Belediyesi Yayını, Ġstanbul, s. 227-231, 2005. 

ALTUNTAġ, B., “Enformel Bir Emek Biçimi Olarak Sokak Toplayıcılığı, Ankara 

Örneğinde Sektöre ve ÇalıĢanlara ĠliĢkin Bir Bilgi ve Deneyim PaylaĢımı”, 

Toplum ve Bilim, Sayı 112, s.31-59, 2008. 

ANDERSEN, H.S., “Konut Alanlarında Bozulma ve Konut Alanları Yenileme 

Stratejilerinde Avrupa ve Amerika Deneyimleri”, içinde Uluslararası 

Kentsel DönüĢüm Uygulamaları Sempozyumu, D.ÖZDEMĠR, P.P.ÖZDEN 

VE S.R.TURGUT (der.), 27-30 Kasım 2004, Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi 

Sarayı, Küçükçekmece Belediyesi Yayını, Ġstanbul, s. 151-164, 2005. 

AREN, S., “Sosyalizm, Sömürünün, Sınıfın ve Tahakkümün Olmadığı Bir 

Düzendir”, içinde Yeni Sağ Yeni Aldatmaca, I. KANSU (der.), Ġmge 

Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 97-110, 1997.

315 

ARIKANLI ÖZDEMĠR, M., “Kentsel DönüĢüm Sürecinde Eski Bir Gecekondu 

Mahallesi: Karanfilköy Kentlere Vurulan „NeĢter‟ler”, içinde Ġstanbul’da 

Kentsel AyrıĢma, H.KURTULUġ (der.), Bağlam Yayınları, Ġstanbul, s. 187- 

238, 2005. 

ARIN, T., “Refah Devleti: Sosyal Güvenliğin Yoksulluğu”, içinde Neoliberalizmin 

Tahribatı, N. BALKAN ve S. SAVRAN (der), Metis Yayınları, Ġstanbul, s. 

68-93, 2004. 

ASLAN, O., “ Hukuki BakıĢ”, Mühendislik, Mimarlık ve Planlamada +Ġvme, 

Sayı4, s. 54-67, 2007. 

ASLAN, ġ., “Yıkılmayı Bekleyen Gecekondular: Eyüp Ġlçesi Güzeltepe 

Mahallesinde Bir Konut Bölgesi”, Planlama, Sayı 36, s.103-109, 2006. 

, “Kentsel DönüĢüm Projeleriyle Resmi Söylemde Yeniden ĠnĢa Edilen 

“Gecekondu” ve “Gecekondulu Ġmgesi”, içinde Ġstanbul Kent Sempozyumu 

Bildiriler Kitabı, 13-15 Eylül, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, 

Ġstanbul, s.122-131, 2007a. 

, “Kent, Planlama ve Konut, Ġstanbul‟da Enformel YerleĢme Deneyimleri: 

Güzeltepe Mahallesi Örneği”, içinde Planlama, Siyaset, Siyasalar: 6. 

Türkiye ġehircilik Kongresi Bildiriler Kitabı, 6-7-8 Kasım 2006, Dokuz 

Eylül Üniversitesi, Ġzmir, s. 197-208, 2007b. 

, “Kentlerin Öteki Mekanlarında Özgünlükler ve Kırılmalar: 1 Mayıs Mahallesi 

Örneği”, Ölçü, s. 54-59, Mart 2007c. 

, “Gülsuyu Mahallesi‟nin Öyküsü”, Ġstanbul, Sayı 62, s. 24-27, 2008 

ATAÖV, A. ve OSMAY, S., “Türkiye'de Kentsel DönüĢüme Yöntemsel Bir 

YaklaĢım”, METU Journal Of The Faculty Of Architecture, Vol 24, No 

2, p. 57-82, 2007. 

ATAYURT, U., “Maltepe-BaĢıbüyük Mahallesinin Hukuk SavaĢı, Küçük Ama 

Önemli Bir Zafer”, Express, Sayı 91, s. 19, 2008. 

ATKINSON, R., “Kentsel DönüĢüm, Ortaklıklar ve Yerel Katılım Ġngiltere 

Deneyimi”, içinde Uluslararası Kentsel DönüĢüm Uygulamaları 

Sempozyumu, D.ÖZDEMĠR, P.P.ÖZDEN VE S.R.TURGUT (der.), 27-30 

Kasım 2004, Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı, Küçükçekmece Belediyesi 

Yayını, Ġstanbul, s. 87-98, 2005. 

AYDIN, A.H., “Kentsel DönüĢüm Projeleri Ve KahramanmaraĢ”, Yerel Siyaset, 

Sayı 31, s. 5-7, 2008. 

AYDIN, S., “AKP Dönemi Konut ve KentleĢme Politikalarına TOKĠ ve Yerel 

Yönetimler Üzerinden Bakmak”, Ġktisat, Sayı 500, s.67-73, 2008. 

AYMAN GÜLER, B., “Kamu Yönetimi Temel Kanunu Üzerine”, Hukuk ve 

Adalet, Sayı 2, s. 26-61, 2004. 

AYTEN, A.M., “Konuttan-ĠĢyerine DönüĢüm Sürecinin Ankara, Kızılay Örneği‟nde 

AraĢtırılması”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya 

ġehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 8-10 Kasım 2004,

316 

ODTÜ, ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak Yayını, Cilt 2, 

Ankara, s. 677-699, 2005. 

BAILEY, N., “Konuta Yönelik DönüĢüm Glasgow Deneyimi”, içinde Uluslararası 

Kentsel DönüĢüm Uygulamaları Sempozyumu, D.ÖZDEMĠR, P.P.ÖZDEN 

VE S.R.TURGUT (der.), 27-30 Kasım 2004, Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi 


BAKIRTAġ, T. ve KÖKTÜRK, E., “Küresel Modelin Yeni YoksullaĢma Süreci ve 

Türkiye‟nin Ġstanbul Özelinde Bu Süreçteki Konumu”,içinde Ġstanbul Kent 

Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 13-15 Eylül, Mimar Sinan Güzel Sanatlar 

Üniversitesi, Ġstanbul, s.71-110, 2007. 

BARKURT, M. Y., “KüreselleĢmenin Türkiye‟deki Etkileri”, içinde Yeni Sağ Yeni 

Aldatmaca, I. KANSU (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s.83-86, 

1997. 

BARTU, A., “Kentsel Ayrı(Ģı)m: Ġstanbul‟daki Yeni YerleĢimler ve Kemer Country 

Örneği”, içinde 21. Yüzyıl KarĢısında Kent ve Ġnsan, F. GÜMÜġOĞLU 

(ed.), Bağlam Yayınları, Ġstanbul, s.145-149, 2001. 

BAġER, N. E., “Küresel-YerelleĢme Sürecinde Kentsel Kalkınmanın Önemi ve 

Sürdürülebilirliği: Kentsel Dinamikler ve Katılımcılık Açısından Genel Bir 

BakıĢ”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya ġehircilik 

Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 8-10 Kasım 2004, ODTÜ, ODTÜ 

Mimarlık Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak Yayını, Cilt 1, Ankara, s.489- 

506, 2005. 

BAYRAM, A.M., “5366 Sayılı „Yıpranan Tarihi ve Kültürel TaĢınmaz Varlıkların 

Yenilenerek Korunması ve YaĢatılarak Kullanılması‟ Hakkında Kanun ve 

5393 Sayılı „Belediye Kanununun 73. Maddesi” Hakkında Bir 

Değerlendirme”, Memleket-Mevzuat, Sayı 2, s. 23-25, 2005. 

, “Kentsel DönüĢüm Uygulamaları Yasal mı?”, Memleket-Mevzuat, Sayı 35, 

s.45-48, 2008. 

BAYRAM, F., “Sürdürülebilir Kentsel GeliĢme: Araçlar, YaklaĢımlar ve Türkiye”, 

içinde Cevat Geray’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, s. 

251-264., 2001. 

BERKMEN YAKAR, H., “Ġstanbul Metropoliten Alanında Sermaye Birikim 

Biçimlerinin AlıĢveriĢ Mekanlarına Etkileri”, içinde 3. Bin Yılda ġehirler: 

KüreselleĢme Mekan-Planlama, Dünya ġehircilik Günü 23. Kolokyumu 

Bildiriler Kitabı, Ġ. DĠNÇER (der.), 8-9-10 Kasım 1999, Yıldız Teknik 


BERNER, E., “Metropol Ġkilemi: Küresel Toplum, Yerellikler ve Manila‟da Kent 

Arazisi Ġçin Yürütülen Mücadele”, içinde Mekân, Kültür, Ġktidar 

KüreselleĢen Kentlerde Yeni Kimlikler, A. ÖNCÜ ve P. WEYLAND 

(der.), L.ġĠMġEK ve N. UYGUN (çev.), ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, s. 137- 

161, 2007.

317 

BEġĠKTEPE, C., “KüreselleĢme Sürecinde Kentler ve Ġstanbul”, içinde Ġstanbul 

Kent Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 13-15 Eylül, Mimar Sinan Güzel 

Sanatlar Üniversitesi, Ġstanbul, s.46-56, 2007. 

BIÇKI, D., “Kentsel Yeniden Yapılanma Çerçevesinde Mekânsal Yarılma, Kentsel 

Yoksulluk ve Türkiye”, içinde Dünden Bugüne Türkiye’nin Toplumsal 

Yapısı, M. ZENCĠRKIRAN (der.), Nova Basın Yayın Dağıtım, Ankara, s. 

479-496, 2006. 

BĠLSEL, S.G., POLAT, E. ve YILMAZ, N., “DeğiĢim-DönüĢüm Sürecinde „Kimlik 

ArayıĢları‟ ve „Kentsel YenileĢme‟ Kavramı”, içinde Kentsel DönüĢüm 

Sempozyumu Bildiriler Kitabı, P.P. ÖZDEN, Ġ.KARAKAġ, S.TURGUT, 

H.YAKAR, D.ERDEM ve N.PALAOĞLU (der.), 11-13 Haziran, YTÜ 

Oditoryumu, Ġstanbul, s.53-64, 2003. 

BĠLSEL, C., “Çözülen Kentler ve Kentsel Tasarımda „Kamusal Alan‟ Paradigması 

Çerçevesinde Yeni Kent Tanımlarına Doğru”, içinde DeğiĢimde Kentsel 

Tasarım-Kentsel Tasarımda DeğiĢim, Uluslararası 15. Kentsel Tasarım 

ve Uygulamalar Sempozyumu Bildiriler Kitabı , A. KARAMAN (der.), 

26-28 Mayıs 2004,MSGSÜ Yayınları, Ġstanbul, s. 22-28, 2005. 

BĠRKAN, G., “Yuvarlak Masa SöyleĢisi, Ġstanbul‟da Kentsel DönüĢüm”, Mimar.ist, 

Sayı 30, s. 13-24, 2008. 

BOZKULAK, S., “Gecekondudan VaroĢa: Gülsuyu Mahallesi” ,içinde Ġstanbul’da 

Kentsel AyrıĢma, H. KURTULUġ (der.), Bağlam Yayıncılık, Ġstanbul, s. 

239-266, 2005. 

BUDAK, R., “Sermaye Örgütsüzlüğü TeĢvik Ediyor”, içinde Yeni Sağ Yeni 

Aldatmaca, I. KANSU (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 11-18, 

1997. 

BULUTAY, T. ve DUMANLI, R., “Türkiye‟de Yoksulluk ve Azörgütlü Kesim”, 

içinde Enformel Kesim II, T.BULUTAY (der. ), DĠE Matbaası, Ankara, s. 

9-45, 2000. 

BULUTAY, T., “GiriĢ”, içinde Enformel Kesim II, T. BULUTAY (der.), DĠE 

Matbaası, Ankara, s.XIII-XL, 2000. 

CASTELLS, M., “Dördüncü Dünyanın YükseliĢi”, içinde Küresel DönüĢümler, 

Büyük KüreselleĢme TartıĢması, D. HELD ve A. MCGREW (der.), A.S. 

MERCAN (çev.), Phoenix Yayınevi, Ankara, s.510-520, 2008a. 

CASTELLS, M., “Küresel Enformasyon Kapitalizmi”, içinde Küresel DönüĢümler, 

Büyük KüreselleĢme TartıĢması, D.HELD ve A. MCGREW (der.), 

E.SARITAġ (çev.), Phoenix Yayınevi, Ankara, s. 367-395, 2008b. 

CĠĞEROĞLU, M., “Denizli Kentsel Alanının Tanımı, Özellikleri ve DönüĢümü”, 

içinde DönüĢen Kentler ve DeğiĢen Yerel Yönetimler, F.N.GENÇ, 

A.YILMAZ ve H.ÖZGÜR (der.), Gazi Kitabevi Yayınları, Ankara, s.211- 

237, 2008. 

CĠHANGĠR ÇAMUR, K., “KüreselleĢme Sürecinin Kentsel Mekan Üzerine Etkileri: 

Yabancı Sermaye Yatırımları”, içinde Yerel Yönetimler Sempozyumu

318 

Bildiriler Kitabı , B.AYMAN GÜLER ve A. SABUKTAY (der.), 1-2 Kasım 

2000, TODAĠE, Ankara, s. 661-676, 2002. 

CÖMERTLER, S., “Kentsel DönüĢümde Bir Araç Olarak Kullanılan Kentsel 

Tasarım YarıĢmaları Üzerine Bir TartıĢma”, içinde Kentsel DönüĢüm 

Sempozyumu Bildiriler Kitabı, P.P.ÖZDEN, Ġ.KARAKAġ, S.TURGUT, 

H.YAKAR, D.ERDEM ve N.PALAOĞLU (der.), 11-13 Haziran, YTÜ 

Oditoryumu, Ġstanbul, s.216-227, 2003. 

ÇAKILCIOĞLU, M. ve CEBECĠ, Ö.F., “Kentin Çöküntü Alanlarında Uygulamada 

Yetersiz Kalan Ġmar Planlarının Yerine Alternatif Planlama Süreçleri”, 

içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, P.P.ÖZDEN, 

Ġ.KARAKAġ, S.TURGUT, H.YAKAR, D.ERDEM ve N.PALAOĞLU (der.), 

11-13 Haziran, YTÜ Oditoryumu, Ġstanbul, s. 295-300, 2003. 

ÇAVUġOĞLU, E., “Küresel Mekanın Ekonomi-Politiği: KüreselleĢme Döneminde 

Mekan Kavramına Kentbilimsel Bir BakıĢ”, içinde 3. Bin Yılda ġehirler: 




, “Bir Kentsel Toplumsal Hareket”, Ġstanbul, Sayı 62, s.28-31, 2008. 

ÇETĠN, Ġ., “Sendikal Hareket Varolma SavaĢı Veriyor”, içinde Yeni Sağ Yeni 

Aldatmaca, I. KANSU (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 56-64, 

1997. 

ÇETĠNER, A., “Kentbilimci Gözüyle Çevre”, içinde Ġnsan Çevre Toplum, R. 

KELEġ (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, s. 142-148, 1997. 

ÇIRACI, H., “Planlamada Yeni Eğilimler ve ġehir Plancısının DeğiĢen Rolü ve 

Konumu Üzerine”, Planlama, Sayı 1-4, s.57-58, 1993. 

ÇĠZMECĠ, F. ve ÇINAR, C., “Ġstanbul Konut Piyasasında Kitlesel Tüketimin 

ġekillendirdiği Yeni Konut YerleĢimleri”, içinde Ġstanbul Kent 


Üniversitesi, Ġstanbul, s. 274-284, 2007. 

ÇMO,“Türkiye‟de Çarpık KentleĢme ve Kentsel DönüĢüm”, Memleket-Mevzuat, 

Sayı 16, s. 56-57, 2006. 

ÇOPUROĞLU, M.A., “Kentsel DönüĢüm Projeleri: Adana‟daki Uygulamalar”, 


DAYANIġMACI ATÖLYE, “Gülsuyu ve Gülensu Mahallelerinde Alternatif Bir 

Planlama Deneyimi”, Ölçü, Sayı Mart 2007, s. 143-158, 2007. 

DEDE, O. ve ÇALGÜNER, T., “Bilgi Toplumunda Kent Modeli ve Bilgi 

Toplumuna GeçiĢte Kent Kültürünün Uyum Sorunları”, içinde Türkiye’de 

20. Dünya ġehircilik Günü Kolokyumu Bildiriler Kitabı, M.ÇUBUK 

(ed.), 6-8 Kasım 1996, Mimar Sinan Üniversitesi, Ġstanbul, s. 89-110, 1998. 

DEMĠR, E., “ĠĢgücü Piyasası ve Kent Emekçi Sınıfının Yeniden 

KavramsallaĢtırılması”, Birikim, Sayı: 53, s. 35-45, 1993.

319 

DEMĠRDĠZEN, E., “Ġstanbul Çevre Düzeni Planı: Artılar, Eksiler”, içinde Ġstanbul 

Kent Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 13-15 Eylül, Mimar Sinan Güzel 

Sanatlar Üniversitesi, Ġstanbul, s. 12-17, 2007. 

DEMĠRER, G., “Önsöz”, içinde Kent ve Halk, Kent Üzerine Alternatif 

DüĢünceler , Ö. ORHANGAZĠ (çev.), Ütopya Yayınevi, Ankara, s. 9-11, 

1999. 

DICKEN, P., “Yeni Bir Jeo-Ekonomi”, içinde Küresel DönüĢümler, Büyük 

KüreselleĢme TartıĢması, D. Held ve A. Mcgrew (der), E. SarıtaĢ (çev), 

Phoenix Yayınevi, Ankara, s. 358-366, 2008. 

DICKINCON, S., “Urban Regeneration in an Era of Well-Being‟”, Local Economy, 

20, (2), p.224–229, 2005. 

DĠNÇER, Ġ., “Yuvarlak Masa SöyleĢisi, Ġstanbul‟da Kentsel DönüĢüm”, Mimar.ist, 

Sayı 30, s. 13-24, 2008. 

DĠNÇER, Y., “Yeni Mekanlar, Yeni Üretim Biçimleri”, içinde 3. Bin Yılda 

ġehirler: KüreselleĢme Mekan-Planlama, Dünya ġehircilik Günü 23. 

Kolokyumu Bildiriler Kitabı, Ġ. DĠNÇER (der.), 8-9-10 Kasım 1999, Yıldız 

Teknik Üniversitesi, Ġstanbul, s. 131-138, 2000. 

, “Ġkili Yapıların Gerçek Yüzü; ModernleĢmiĢ Gecekondular”, Mimar.ist, Sayı 

8, s. 90-93, 2003. 

DOĞAN, A.E., “Türkiye Kentlerinde Yirmi Yılın Bilançosu”, Praksis, Sayı 2, s. 

97-123, 2001. 

, “Neo-Liberal Belediyeciliğin Çelik Zırhı: Yerel Kalkınma”, Mülkiye, Cilt 

XXIX, Sayı: 246, s.77-88, 2005a. 

, “Dünya Kenti-„Mega Kondu‟ Arasında Ġstanbul”, Mimar.ist, Sayı 16, s.24- 

28, 2005b. 

DOĞAN, E., “UlusaĢırı Mekânda Ġnsan Hareketliliği: Vize ve Küresel EĢitsizlik”, 

içinde Özneler, Durumlar ve Mekanlar, Toplum ve Mekan: Mekanları 

Kurgulamak, Ġ. E. IġIK ve Y. ġENTÜRK (der.), Bağlam Yayınları, Ġstanbul, 

s. 227-244, 2009. 

DÖKMECĠ, V. ve BERKÖZ AKKAL, L., “Ġstanbul ġehir Merkezinin Dinamizmi”, 

Planlama, Sayı 1-4, s.26-28, 1993. 

DURU, B. ve ALKAN, A., “ GiriĢ: 20. Yüzyılda Kent ve Kentsel DüĢünce”, içinde 

20. Yüzyıl Kenti , B.DURU ve A. ALKAN (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, 

Ankara, s.7-25, 2002. 

DURU, B., “Gökdelenler ve Kent”, içinde Cevat Geray’a Armağan, Mülkiyeliler 

Birliği Yayınları, Ankara, s. 331-362, 2001. 

,“AB Kentsel Politikası ve Türkiye Kentleri Üzerine”, Mülkiye, Cilt XXIX, 

Sayı 246, s. 59-75, 2005. 

, “Küresel Sermaye Birikimi ve Ekolojik Bunalım”, içinde Devlet ve 

Sermayenin Yeni Biçimleri, R. GÜNLÜ (der.), Dipnot Yayınları, Ankara, s. 

97-118, 2008.

320 

DÜLGER TÜRKOĞLU, H., “Konut Alanlarının Yenilenmesinde Kooperatif 

Modeli”, içinde Kent ve Planlama GeçmiĢi Korumak Geleceği 

Tasarlamak, A. MENGĠ (ed), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 259-265, 

2007. 

DÜNDAR, Ö., “Kentsel DönüĢüm Uygulamalarının Sonuçları Üzerine Kavramsal 

Bir TartıĢma”, içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 

P.P.ÖZDEN, Ġ.KARAKAġ, S.TURGUT, H.YAKAR, D.ERDEM ve 

N.PALAOĞLU (der.), 11-13 Haziran , YTÜ Oditoryumu, Ġstanbul, s. 65-74, 

2003. 

EKE, F. ve UĞURLAR, A., “Kentsel DönüĢüm: BaĢarı mı? Hata mı?”, içinde 

DeğiĢen-DönüĢen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya ġehircilik Günü 28. 

Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 8-10 Kasım 2004, ODTÜ, ODTÜ Mimarlık 

Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak Yayını, Cilt 1, Ankara, s. 381-399, 2005. 

EKĠNCĠ, O., “Beijing‟den Ġstanbul‟a Anımsatmalar…”, Mimar.ist, Sayı 16, s.53-55, 

2005. 

ELĠÇĠN, Y., “Hangi Planlama? KüreselleĢen Kentler, YerelleĢen Planlama”, içinde 



Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak Yayını, Cilt 1,Ankara, s. 223-235, 2005 

ENLĠL, Z. M., “1980 Sonrası Ġstanbul‟da Toplumsal AyrıĢmanın Mekânsal 

ĠzdüĢümleri”, Mimar.ist, Sayı 8, s. 84-89, 2003. 

ERAYDIN, A., “KüreselleĢme-YerelleĢme ve ĠĢlevleri FarklılaĢan Kentler”, içinde 

Cevat Geray’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, s.363-392, 

2001. 

, “KüreselleĢmeye Farklı BakıĢ: Küresel Ortak Malların Sürdürülebilmesi Ġçin 

Küresel YönetiĢim Gereksinimi”, içinde 3. Bin Yılda ġehirler: 




ERCAN, F., “Kriz ve Yeniden Yapılanma Sürecinde Dünya Kentleri ve Uluslararası 

Kentler: Ġstanbul”, Toplum ve Bilim, Sayı 71, s.61-95, 1996. 

ERCOġKUN, C. ve YALÇINER ERCOġKUN, Ö., “Ġstanbul Kent Merkezinin 

DönüĢümü ve Finans Merkezlerindeki Ofis Alanlarının GeliĢimi: Maslak- 

Büyükdere Aksı”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya 

ġehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 8-10 Kasım 2004, 


Ankara, s. 651-661, 2005. 

ERDEN ERBEY, D., “Kentsel Koruma Ve YenileĢmede DönüĢüm Projeleri-Eyüp 

Rehabilitasyon Projeleri”, Planlama, Sayı 4, s. 79-89, 2004. 

ERDEN, D., “Kentsel YenileĢme Projelerinin Gentrification Hedefleri ve Etkileri”, 

içinde Ġstanbul’da SoylulaĢtırma Eski Kentin Yeni Sahipleri, D.BEHAR 

ve T. ĠSLAM (der.), Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, s.75-79, 

2006.

321 

ERDER, S.,“Kentlerdeki Enformel Örgütlenmeler, „Yeni‟ Eğilimler ve Kent 

Yoksulları Ya da Eski Hamamdaki Yeni Taslar”, içinde 75 Yılda DeğiĢen 

Kent ve Mimarlık , Y.SEY (der.), Tarih Vakfı Yayınları, Ġstanbul, s. 107- 

113, 1998. 

ERDOĞAN, G., “Türkiye‟de ve Dünyada Yoksulluk Ölçümleri Üzerine 

Değerlendirmeler”, içinde DĠE ĠĢgücü Piyasası Analizleri, DĠE Matbaası, 

Ankara, 2000. 

ERGEN, M., “Avrupa ġehirlerinin Kentsel DönüĢüm Sorunları ve Türkiye‟de 

OluĢacak Olan Sorunlara Genel BakıĢ”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve 

Bölge, 8 Kasım Dünya ġehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 

8-10 Kasım 2004, ODTÜ, ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak 

Yayını, Cilt 1, Ankara, s. 251-259, 2005. 

ERGUN, C., “Kentsel DönüĢüm ve Sulukule Çocuk Atölyesi”, Toplum ve 

Demokrasi, Sayı 3, s. 255-260, 2008. 

ERGUN, C. ve GÜL, H., “Yerel Yönetimlerin DeğiĢen ĠĢlevleri ve Kentsel 

DönüĢüm Üzerine Kavramsal-Kuramsal Bir TartıĢma”, içinde 18. Yüzyıldan 

21. Yüzyıla Kamu Yönetiminde Reform: VI. Kamu Yönetimi Forumu 

Bildiriler 2008, N. AKYILDIZ, S. AYDIN, A. ERENÇĠN, S. GÜZELSARI 

ve N. AYTEMUR SAĞIROĞLU (der.), TODAĠE Yayınları, Ankara, s.483- 

496, 2009. 

ERGUN, C., “Kentsel DönüĢüm Uygulamalarında YönetiĢimin Uygulanabilirliği”, 

içinde Ulusal Kalkınma ve Yerel Yönetimler, 4. Ulusal Yerel Yönetimler 

Sempozyum Bildiriler Kitabı , Cilt 2, 19-20 Ekim, TODAĠE, Ankara, s. 

817-829, 2009. 

ERGÜDER, B. ve ERCAN, F., “Ġstanbul Üzerine DüĢünürken-Hissederken”, 

Ġktisat, Sayı 500, s. 83-96, 2008. 

ERGÜN, N., “Gentrification Kuramlarının Ġstanbul‟da Uygulanabilirliği”, içinde 

Ġstanbul’da SoylulaĢtırma Eski Kentin Yeni Sahipleri, D. BEHAR ve 

T.ĠSLAM (der.), Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, s. 15-30, 

2006. 

ERKAL, F., “Travmatik KentleĢme Siyasetinin Yeni Kentli Kabulleri ve Olası Kent 

Kültürü Kurgusu”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve Bölge, 8 Kasım 

Dünya ġehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 8-10 Kasım 

2004, ODTÜ, ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak Yayını,Cilt 

1 Ankara, s. 599-609, 2005. 

ERKUT, G., “KentlileĢme Sürecinin Sosyolojik Boyutu”, içinde Türkiye’de 

KentleĢme, Yeni Yüzyıl Kitaplığı, Ġstanbul, s.57-80, 1995. 

ERKÜN, S., “Güzelliğine Doyum Olmayan Toplumunda Uyum Olmayan Dünya 

Kenti: Ġstanbul”, içinde Türkiye’de 20. Dünya ġehircilik Günü 

Kolokyumu Bildiriler Kitabı, M. ÇUBUK (ed.), 6-8 Kasım 1996, Mimar 

Sinan Üniversitesi, Ġstanbul, s. 39-47, 1998.

322 

ERMAN, T., “Kentteki Kırsal Kökenli Göçmenlerin YaĢamında Gecekondu ve 

Apartman”, içinde 75 Yılda DeğiĢen Kent ve Mimarlık, Y.SEY (ed.), Tarih 

Vakfı Yayınları, Ġstanbul, s. 317-324, 1998. 

, “Kuzey Ankara GiriĢi Kentsel DönüĢüm Projesi ve Yerinden Edilme: 

Deneyimler, Söylemler, Uygulamalar”, VI. Ulusal Sosyoloji Kongresi: 

“Toplumsal DönüĢümler ve Sosyolojik YaklaĢımlar” sunulan bildiri, 1-3 

Ekim 2009, Adnan Menderes Üniversitesi, Didim YerleĢkesi, Aydın, 2009. 

ERSOY, M., “SanayisizleĢme Süreci ve Kentler”, Praksis, Sayı 2, s. 32-52, 2001. 

, “Kapsamlı Planlama Kavramının Tarihsel GeliĢimi ve Bugünü”, içinde Kent 

ve Planlama GeçmiĢi Korumak Geleceği Tasarlamak, A. MENGĠ (ed.), 

Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 129-164, 2007. 

FISHMAN, R., “ Yirminci Yüzyılda Kent Ütopyaları: Ebenezer Howard, Frank 

Lloyd Wright ve Le Corbusier”, içinde 20. Yüzyıl Kenti, B.DURU ve 

A.ALKAN (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 107-126, 2002. 

FĠNCANCIOĞLU, Y., “KüreselleĢme Olgusu, Yeni Evrensel Sermaye ve Üçüncü 

Yol Doktrini”, içinde Üçüncü Yol ArayıĢları ve Türkiye, M.C. 

YALÇINTAN (der.), Büke Yayınları, Ġstanbul, s. 165-202, 2000. 

FĠRĠDĠN ÖZGÜR, E., “DeğiĢen Paradigmalar Ekseninde Kent Planlamaya Yeni 

YaklaĢımlar”, Planlanma, Sayı 2, s. 44-50, 2004. 

, “Sosyal ve Mekansal AyrıĢma Çerçevesinde Yeni KonutlaĢma Eğilimleri: 

Kapalı Siteler, Ġstanbul, Çekmeköy Örneği”, Planlama, Sayı 4, s. 79-95, 

2006. 

FRIESECKE, F., “The Role of Partnerships in Urban Regeneration- Similarities and 

Differences Between Germany and United Kingdom”, Strategic Integration 

of Surveying Services Konferansında Sunulan Bildiri, 13-17 Mayıs, FIG, 

Hong Kong, s. 1-18, 2007, 

GANNAM, F., “Küreseli Yeniden Tahayyül Etmek: Kahire‟de Yeniden Ġskan ve 

Yerel Kimlikler”, içinde Mekan, Kültür, Ġktidar KüreselleĢen Kentlerde 

Yeni Kimlikler, A.ÖNCÜ ve P. WEYLAND (der.), L. ġĠMġEK ve N. 

UYGUN (çev.), ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, s.165-191, 2007. 

GEDĠKLĠ, B., “Türkiye‟de Ruhsatsız YapılaĢma ve Ġmar Afları Üzerine Bir 

Değerlendirme”, Planlama, 2003/2, s.71-78, 2003. 

GENÇ, F.N., “ Kent Yenileme ve Yerel Yönetimler: Kamu Yönetimi Perspektifi”, 

içinde Yerel ve Kentsel Politikalar, M.A.ÇUKURÇAYIR ve A.TEKEL 

(der.), Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, s. 413-462, 2003. 

, “Türkiye'de Kentsel DönüĢüm: Mevzuat ve Uygulamaların Genel Görünümü”, 

Yönetim ve Ekonomi, Cilt 15, Sayı 1, s. 115-130, 2008.. 

GENĠġ, ġ.,“Neo-liberal KentleĢmenin Mekânda Yansımaları: Ġstanbul‟da Güvenlikli 

Siteler”, Toplum ve Bilim, Sayı 116, s. 121-156, 2009. 

GERAY, C., “Toplumsal Konut Yöneltisi ve TOKĠ‟nin Tutum ve Yöneltilerindeki 

Son DeğiĢiklikler”, içinde Kent ve Planlama GeçmiĢi Korumak Geleceği

323 

Tasarlamak, A. MENGĠ (ed), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 283-341, 

2007. 

GIDDENS, A., “Modernliğin KüreselleĢmesi”, içinde Küresel DönüĢümler, Büyük 

KüreselleĢme TartıĢması, D. HELD ve A. MCGREW (der.), M. C. ÇELEBĠ 

(çev.), Phoenix Yayınevi, Ankara, s.81-87, 2008. 

GÖÇER, K., “KüreselleĢen Dünyada Sanayi Teknoloji ve Bilgi Üretim Biçimindeki 

DönüĢüm-Mekan Organizasyonu ĠliĢkisi”, içinde 3. Bin Yılda ġehirler: 




GÖKBULUT, Ö., “Kentsel Yenilemenin DeğiĢen Anlam ve Boyutları”, Planlama, 

Sayı 1-4, s. 34-38, 1996. 

GÖKÇE, C., “ Ġstanbul'a Vize Uygulansın mı? Otomobil Plakası Sınırlandırılsın 

mı?”, Ölçü, Sayı Mart 2007, s. 135-142, 2007. 

GÖKÇEN DÜNDAR, ġ., “ 'Kamusal Alan'dan 'Kamusal Mekan'a Kentsel Tasarımın 

DeğiĢ(tir)en Rolü: Küresel/ Yerel Parçalar Üzerinden Kent Temsilleri 

Üzerine Bir TartıĢma”, içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler 

Kitabı, P.P.ÖZDEN, Ġ. KARAKAġ, S. TURGUT, H.YAKAR, D.ERDEM ve 

N.PALAOĞLU (der.), 11-13 Haziran, YTÜ Oditoryumu, Ġstanbul, s. 203- 

215, 2003. 

GÖKSU, S., “KüreselleĢme ve Planlamanın Sonu”, içinde 3. Bin Yılda ġehirler: 




GÖKTÜRK, A., “Bugünden Yarına Planlama ve Bölgesel GeliĢme”, içinde Cevat 

Geray’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, s. 417-432, 2001. 

, “Kentsel Haklar Kent Yoksullarını Kapsar Ġse...”, içinde Yoksulluk, ġiddet ve 

Ġnsan Hakları, Y.ÖZDEK (ed.) TODAĠE Yayınları, Ankara, 2002. 

GÖNLÜGÜR, E., “Kentsel AyrıĢmanın Yeni Alamet-i Farikası Kapalı Cemaatler”, 

Birikim, Sayı 232-233, s. 73-86, 2008. 

GÖRGÜLÜ, Z., GÖRGÜLÜ, T. ve RAMAZANOĞULLARI, S., “Bir Dünya Kenti 

Olarak Ġstanbul‟un DeğiĢen Kimliği”, Planlama, Sayı 1-4, s. 12-14, 1993. 

GÖRGÜLÜ, Z., “ Gecekonduda DeğiĢen Nitelikler”, Kent Gündemi, Sayı 1, s. 19- 

23, 1997. 

GÖRGÜLÜ, T., “Sanayi Yapılarında YaĢanan DeğiĢimler, DönüĢümler”, Kent 

Gündemi, Sayı 3, s. 34-37, 1997. 

GÖZ, A. C., “Kentsel DönüĢümün Esasları ve Ġskoçya „Whitfield Örneği”, Yerel 

Siyaset, Sayı 31, s. 8-12, 2008. 

GÜL, H. ve ÖZGÜR, H., “Ademi Merkeziyetçilik ve Merkezi Yönetim-Yerel 

Yönetim ĠliĢkileri”, içinde ÇağdaĢ Kamu Yönetimi II, M. ACAR ve H. 

ÖZGÜR (ed.), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, s. 161-204, 2004.

324 

GÜL, H. ve SALLAN GÜL, S., “Türkiye‟de Yoksulluğun Bölgesel ve Kentsel 

Boyutları”, içinde IV.Ġzmir Ġktisat Kongresi Sosyal Sektörlerde GeliĢme 

Stratejileri Tebliğ Metinleri, 5-9 Mayıs, Ġzmir, s. 303-326, 2004. 

GÜL, H., “Kamu Yönetimi Temel Kanun Tasarısına Âdemi MerkezileĢme- 

KüreselleĢme Dinamikleri ve Yönetimi GeliĢtirme Açılarından BakıĢ”, 

içinde Yerel Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar-I, H. ÖZGÜR ve M. 

KÖSECĠK (der.), Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, s.39-55, 2005. 

, “ KentleĢme ve Kent Politikası “, içinde Tek Kitap, Alan Bilgisi 2, C. 

BALTACI (ed.), Gökçe Kitabevi, Ankara, s. 1222-1262, 2006. 

GÜL, H., SALLAN GÜL, S. ve MEMĠġOĞLU D., “ Türkiye'de Yoksullukla 

Mücadele Politikaları, Kentsel Yoksulluk ve Yerel YönetiĢim”, içinde Yerel 

Yönetimler Üzerine Güncel Yazılar–II: Uygulama, H.ÖZGÜR ve 

M.KÖSECĠK (der.), Nobel Yayınları, Ankara, s.246-283, 2007. 

GÜL, H., “Yerinden Yönetim Kavramının GeliĢimi, Tanımı, Türleri ve Özellikleri”, 

içinde Türkiye’de Yerel Yönetimler, R. BOZLAĞAN ve Y. 

DEMĠRKAYA (der.), Nobel Yayınları, Ankara, s.85-118, 2008. 

GÜL, H., TAġDAN, N. ve KĠRĠġ, H. M., “Kentsel Büyüme Yönetimi ve Isparta‟da 

KomĢu (Mücavir) Alan Uygulamaları”, içinde DönüĢen Kentler ve DeğiĢen 

Yerel Yönetimler, F. N. GENÇ, A. YILMAZ ve H. ÖZGÜR (der.), Gazi 

Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 355-377, 2008. 

GÜL,H. Ve SALLAN GÜL, S., “Yoksulluk ve Yoksulluk Kültürü TartıĢmaları”, 

içinde Türkiye’de Yoksulluk ÇalıĢmaları, N. OKTĠK (der.), Yakın 

Kitabevi Yayınları, Ġzmir, s. 57-96, 2008. 

GÜL, H. ve ERGUN, C., “KüreselleĢme, Kentler, Kentsel DönüĢüm ve Mekandan 

Koparılan Ademler”, içinde VII. Kamu Yönetimi Forumu: KüreselleĢme 

KarĢısında Kamu Yönetimi Bildiriler Kitabı, 8-10 Ekim 2009, KSÜ, ed. 

H. ALTINTAġ (der.), KSÜ Yayınları, KahramanmaraĢ, s. 762-774, 2009. 

GÜL, H., VE DULUPÇU, M.A., “Local Economic Development, Urban Change and 

Regeneration in Turkey Possibilities for Transcending Beyond Modernism”, 

içinde Urban Regeneration Management International Perspectives, 

J.DIAMOND, J.LIDDLE, A.SOUTHERN ve P.OSEI(ed.), Routledge Taylor 

& Francis Groups, New York, s. 154-171, 2010. 

GÜLER, M., “Kentsel Toplumsal Hareketler Ġçinde Yerel Yönetimlerin Rolü”, 

içinde Yerellik ve Politika, KüreselleĢme Sürecinde Yerel Demokrasi, A. 

MENGĠ (ed.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 235-243, 2007. 

GÜLÖKSÜZ, E., “Kamu Yönetimi ve Mahalli Ġdareler Reformlarında Yasa Yapım 

Süreci ve Güç ĠliĢkileri”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve Bölge, 8 Kasım 


2004, ODTÜ, ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak Yayını, 

Ankara, Cilt: 1, s. 429-438, 2005. 

GÜNDOĞAN, Ö., “Kentsel DönüĢüm, Tarihsel ve Güncel Bir Kırılma Noktası mı?”, 

Planlama, Sayı 36, s. 39-47, 2006.

325 

GÜNEġ, M., “Dayatmacı Çözüm Yerine Yerinden Çözüm, Bir Sorun Bir Çözüm 

Önerisi „BütünleĢik Kent Yönetimi‟”, içinde KüreselleĢme Kıskacında Kent 

ve Politika, M. GÜNEġ (der.), Detay Yayıncılık, Ankara, s. 205-223, 2004. 

GÜNGÖR ERGAN, N. ve ġAHĠN, B., “Kentsel DönüĢüm Projesi Kapsamındaki 

Hacılar Mahallesinde YaĢayanların Bu Projeye BakıĢları”, Hacettepe 

Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, Cilt 24, Sayı 1, s. 83-106, 2007. 

GÜNLÜ, R., “Kentsel Hareketler ve Halk Eğitimi: OluĢum, Görünüm, TipleĢtirme”, 

içinde Cevat Geray’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, s. 

465-480, 2001. 

GÜREL, S., “ Gecekondudan Kaçak Kente”, Kent Gündemi, Sayı. 1, s.24-26, 1997. 

GÜRLER, E., “Kentsel Yeniden Üretim Sürecinde KarĢılaĢtırmalı ÇalıĢma: Ġstanbul 

Örneği”, içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, P. P. 

ÖZDEN, Ġ. KARAKAġ, S. TURGUT, H. YAKAR, D. ERDEM, ve N. 

PALAOĞLU (der.), 11-13 Haziran, YTÜ Oditoryumu, Ġstanbul, s.113-158, 

2003. 

, “1980 Sonrası Kentsel DönüĢüm Sürecinde Küresel Perspektiften Ġstanbul 

Örneği: Kent Ġçi Tarihi Alanların Yeniden Üretim Modelleri”, içinde 



Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak Yayını, Cilt 2, Ankara,s. 613-649, 2005. 

HACISALĠHOĞLU, Ġ. Y. “KüreselleĢmenin Gerçek Yüzü ve Ġstanbul”, Mimar.Ġst, 

Sayı 3, s. 86-89, 2001. 

HAGUE, C., “Konut Alanlarının DönüĢümü ve Yenileme Projelerinde BaĢarı”, 

içinde Uluslararası Kentsel DönüĢüm Uygulamaları Sempozyumu, D. 

ÖZDEMĠR, P. P. ÖZDEN ve S. R.TURGUT (der), 27-30 Kasım 2004, Lütfi 

Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı, Küçükçekmece Belediyesi Yayını, Ġstanbul, s. 

178-186, 2005. 

HALKEVLERĠ, “Halkın Hakları Forumu Barınma Hakkı Atölyesi Sonuç Metni”, 

içinde Halkın Hakları Forumu, Halkevleri Derneği Ġstanbul ġubesi Ġktisadi 

ĠĢletmesi Yayını, Baskı: Pelit Ofset, Ankara, s. 279-287, 2008. 

HARRIS, C.D. ve ULLMAN, E.L., “Kentin Doğası”, içinde 20. Yüzyıl Kenti, 

B.DURU ve A.ALKAN (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 55-75, 

2002. 

HARVEY, D., “Sınıfsal Yapı ve Mekansal FarklılaĢma Kuramı”, içinde 20. Yüzyıl 

Kenti, B. DURU ve A. ALKAN (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, 

s.147-172, 2002. 

, “Kapitalist Kent”, içinde New Left Rewiew 2008 Türkiye Seçkisi, E. KILIÇ 

(çev.), Agora Kitaplığı, Ġstanbul, 2009. 

HELD, D., MCGREW,A., GOLDBLATT, D. ve PERRATON, J., “KüreselleĢmeyi 

Yeniden DüĢünmek”, içinde Küresel DönüĢümler, Büyük KüreselleĢme 

TartıĢması, D. HELD ve A. MCGREW (der.), M.C. ÇELEBĠ (çev.), Phoenix 

Yayınevi, Ankara, s.88-96, 2008.

326 

HEMPHILL, L., McGREAL, WS. VE BERRY, J., “an Aggregated Weighting 

System for Evaluating Sustainable Urban Reganeration”, Journal of 

Property Research, 19 (4), p. 353-373, 2002. 

HIRST, P. ve THOMPSON, G., “KüreselleĢme-Gerekli Bir Mit mi?”, içinde 

Küresel DönüĢümler, Büyük KüreselleĢme TartıĢması, D.HELD ve 

A.MCGREW (der.), M. C. ÇELEBĠ (çev.), Phoenix Yayınevi, Ankara, s. 

123-132, 2008. 

IġIK, O., “Modernizmin Kenti/Postmodernizmin Kenti”, Birikim, Sayı 53, s. 27-34, 

1993. 

, “1980‟lerden 2000‟lere Türkiye‟de Kentsel GeliĢme: Yeni Dengeler-Yeni 

Sorunlar”, içinde Sivil Toplum Ġçin “Kent, Yerel Siyaset ve Demokrasi” 

Seminerleri, WALD Yayınları, Ġstanbul, s. 279-292, 1999. 

IġIKLI, A., “Yeni Dünya Düzeninde Emek-Sermaye ÇeliĢkisi”, içinde Cevat 

Geray’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, s. 481-502, 2001. 

ĠBB YERLEġMELER ve KENTSEL DÖNÜġÜM MÜDÜRLÜĞÜ, “ Türkiye'nin 

Bilgi Toplumuna UlaĢması Sürecinde Ġstanbul'un Stratejik Önemi ve Büyük 

Kentsel DönüĢüm Vizyonu”, içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu 

Bildiriler Kitabı, P. P.ÖZDEN, Ġ. KARAKAġ, S. TURGUT, H.YAKAR, D. 

ERDEM ve N.PALAOĞLU (der.), 11-13 Haziran, YTÜ Oditoryumu, 

Ġstanbul, s. 343-348, 2003. 

ĠÇDUYGU, A. ve SĠRKECĠ, Ġ., “Cumhuriyet Dönemi Türkiye‟sinde Göç 

Hareketleri”, içinde 75. Yılda Köylerden ġehirlere, O. BAYDAR (der.), 

Tarih Vakfı Yayınları, Ġstanbul, s. 249-259, 1999. 

ĠMECE, Ġstanbul Kent Raporu, 2009. 

ĠNCEDAYI, D., “Kentsel DönüĢüm Kavramı Üzerine”, Mimar.ist, Sayı 12, s. 60- 

61, 2004. 

ĠSLAM, T., “Galata‟da SoylulaĢtırma: SoylulaĢtırıcıların Demografik ve Kültürel 

Özellikleri Üzerine Bir ÇalıĢma”, içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu 

Bildiriler Kitabı , P. P. ÖZDEN, Ġ.KARAKAġ, S. TURGUT, H. YAKAR, 

D. ERDEM ve N. PALAOĞLU, 11-13 Haziran, YTÜ Oditoryumu, Ġstanbul, 

s. 159-172, 2003. 

KAHRAMAN, T. ve AKGÜN, G., “Bir YaĢam Sorunsalı Yoksulluk ve Kent 

Mekanına Yansımaları”, Planlama, Sayı 1, s. 94-101, 2003. 

KAHRAMAN, T., “Ġstanbul Kentinde Kentsel DönüĢüm Projeleri ve Planlama 

Süreçleri”, Planlama, Sayı 36, s. 93-101, 2006. 

KALAYCIOĞLU, S. ve RITTERSBERGER TILIÇ, H., “ Yapısal Uyum 

Programlarıyla Ortaya Çıkan Yoksullukla BaĢetme Stratejileri”, içinde 

KentleĢme, Göç ve Yoksulluk, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, Ġmaj 

Yayıncılık, Ankara, s.197-246, 2002. 

KALKAN, S., ÇETĠZ, S. ve AKAY, Z., “Ġstanbul Metropoliten Alanı ve Bu Alanda 

YaĢanan Yapısal DeğiĢim”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve Bölge, 8 

Kasım Dünya ġehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 8-10

327 

Kasım 2004, ODTÜ, ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak 


KARABULUT UÇAR, E., “Kamu Hizmeti Kavramının DönüĢümü”, içinde Kamu 

Yönetimi Forumu (KAYFOR) IV, Kuramdan Uygulamaya (Yönetim ve 

Reform) Bildiriler Kitabı, 8-10 Kasım 2006, Muğla Üniversitesi, A. 

GÖKTÜRK, M. ÖZFĠDANER ve G. ÜNLÜ (der), Muğla Belediyesi 

Yayınları, Muğla, s. 403-422, 2007. 

KARAHASAN, Y., “KüreselleĢme ve Avrupa Sendikaları”, içinde Yeni Sağ Yeni 

Aldatmaca, I. KANSU (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s.75-79, 

1997. 

KARAMAN, A., “SoylulaĢtırmanın Kent Planlama Dinamiklerine Etkileri”, 

Ġstanbul‟da “SoylulaĢtırma”, içinde Eski Kentin Yeni Sahipleri, D. BEHAR 

ve T. ĠSLAM (der), Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları,Ġstanbul, s.71-74, 

2006. 

KARTAL, F., “KüreselleĢen Sermayeye KarĢı KüreselleĢen Muhalefet”, içinde 

Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildiriler Kitabı, B. AYMAN GÜLER ve 

A. SABUKTAY (der.), 1-2 Kasım 2000, TODAĠE, Ankara, s. 637-641, 

2002. 

KARTAL, K., “KentleĢme Sürecinde Toplumsal DeğiĢme Odağı Olarak Ankara”, 

içinde Kentsel BütünleĢme, Türk Sosyal Bilimler Derneği ve Türkiye 

GeliĢme AraĢtırmaları Vakfı Ortak Semineri, T.ERDER (der.), Türkiye 

GeliĢme AraĢtırmaları Vakfı Yayınları, Ankara, s. 123-163, 1982. 

KAYA, Ö., “DönüĢen Ġstanbul”, Ölçü, Sayı Mart 2007, s. 164-166, 2007. 

KAYASU, S. ve YAġAR, S. S., “Kentsel DönüĢüm Üzerine Bir Değerlendirme: 

Kavramlar, Gözlemler”, içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler 

Kitabı, P.P.ÖZDEN, Ġ.KARAKAġ, S. TURGUT, H. YAKAR, D. ERDEM 

ve N. PALAOĞLU, 11-13 Haziran , YTÜ Oditoryumu, Ġstanbul, s. 20-28, 

2003. 

KAYGALAK, S., “Sembolik Sermaye, Yoksulluk ve Kent”, içinde Cevat Geray’a 

Armağan , Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, s.543-554, 2001a. 

, “Yeni Kentsel Yoksulluk, Göç ve Yoksulluğun Mekansal YoğunlaĢması: 

Mersin/DemirtaĢ Mahallesi Örneği”, Praksis, Sayı 2, s.124-172, 2001b. 

KAYIKÇI, M., “Türkiye‟de Kentsel DönüĢüm: Amaçlar, Uygulama ve Sorunlar”, 

içinde Almanak-2006 Analizleri, SAV Yayınları, Ġstanbul,s.639-654, 2007. 

KELEġ, R., “Kentsel DönüĢümün Tüzel Altyapısı”, mimar.ist, Sayı 12, s.73-75, 

2004. 

,“Türkiye'de KentleĢme ve Kentsel GeliĢme Politikaları”, içinde Kentsel 

BütünleĢme, Türk Sosyal Bilimler Derneği ve Türkiye GeliĢme 

AraĢtırmaları Vakfı Ortak Semineri, T.Erder (der.), Türkiye GeliĢme 

AraĢtırmaları Vakfı Yayınları, Ankara, s. 67-78, 1982. 

, “KüreselleĢme ve Yerel Yönetimler”, içinde Cevat Geray’a Armağan, 

Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, s. 563-574, 2001.

328 

, “Kent ve Kültür Üzerine”, Mülkiye, Cilt XXIX, Sayı 246, s. 9-18, 2005. 

KENTSEL DÖNÜġÜM MAĞDURU MAHALLELER, içinde Ġstanbul Kent 


Üniversitesi, Ġstanbul, s. 187-189. 2007. 

KESGĠN, B., “KüreselleĢme Sürecinde Göç AkıĢlarının KavĢak Yeri Eminönü”, 

içinde Ġstanbul Kent Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 13-15 Eylül, Mimar 

Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Ġstanbul, s.199-206, 2007. 

KESKĠN, D., SÜRAT, Ö. ve YILDIRIM, D., “Londra‟nın Sürdürülebilir Kentsel 

YenileĢme Deneyiminden, Türkiye ve Ġstanbul Özelinde YenileĢme 

ÇalıĢmalarında Nasıl Faydalanılabilir?”, içinde Kentsel DönüĢüm 

Sempozyumu Bildiriler Kitabı, P.P. ÖZDEN, Ġ.KARAKAġ, S. TURGUT, 

H. YAKAR, D. ERDEM ve N. PALAOĞLU (der.), 11-13 Haziran , YTÜ 

Oditoryumu, Ġstanbul, s. 398-413, 2003. 

KESKĠNOK, H. Ç., “Mekana, Sermaye Mantıklı ve Teknolojik Belirlenimci 

YaklaĢımın, Planlama BakıĢ Açımızda Yarattığı Yıkım”, içinde 3. Bin Yılda 



Teknik Üniversitesi, Ġstanbul, s. 87-94, 2000. 

, “Planlama ve Siyaset ĠliĢkisi Üzerine: Kimin Ġçin Siyaset, Kimin Ġçin 

Planlama?”, içinde Planlama, Siyaset, Siyasalar: 6. Türkiye ġehircilik 

Kongresi Bildiriler Kitabı, 6-7-8 Kasım 2006, Dokuz Eylül Üniversitesi, 

Ġzmir, s.97-100, 2007. 

, “ Kentsel Toplumsal Hareketler Üzerine Bir TartıĢma”, içinde Yerellik ve 

Politika, KüreselleĢme Sürecinde Yerel Demokrasi, A. MENGĠ (ed.), Ġmge 

Kitabevi Yayınları, Ankara, s.245-254, 2007. 

KEYDER, Ç., “GloballeĢme Ekseninde STK‟lar Bir Alternatif Olabilir Mi?”, 

Ġstanbul, Sayı 42, s. 50-55, 2002. 

, “Ġstanbul‟u Nasıl Satmalı?”, Ġstanbul, Sayı 3, s. 81-85, 1992. 

KHAN, A., “ Göç, KentleĢme ve Yerel Yönetimler; Gençliğin Konumu”, içinde 

Gençlik ve Kent Yönetimi, F. BAYRAMOĞLU YILDIRIM (der.), WALD 

Yayınları, Ġstanbul, s. 113-125, 1994. 

KILIÇKAYA, U.ġ., “Kapitalist Yeniden Yapılan(dır)ma Süreçlerinde Planlama- 

Siyaset-Mekan ĠliĢkilerini Ġzmir ve Bölgesinde Aramak”, içinde Planlama, 

Siyaset, Siyasalar: 6. Türkiye ġehircilik Kongresi Bildiriler Kitabı, 6-7-8 

Kasım 2006, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ġzmir, s. 125-131, 2007. 

KILINÇ, G., “DeğiĢen Dünya Düzeni Ġçinde Kent KentleĢme Kriterlerinin 

Belirlenmesi”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya 

ġehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 8-10 Kasım 2004, 


Ankara, s. 417-428, 2005. 

KIRAY, M., “ Toplumsal DeğiĢme ve KentleĢme, Kentle BütünleĢme Sorunu”, 

içinde Kentsel BütünleĢme, Türk Sosyal Bilimler Derneği ve Türkiye

329 

GeliĢme AraĢtırmaları Vakfı Ortak Semineri, T. ERDER (der.), Türkiye 

GeliĢme AraĢtırmaları Vakfı Yayınları, Ankara, s. 57-66, 1982. 

KIZILTAġ, M. Ġ., “GecekondulaĢma Sürecinde 2981”, içinde TMMOB Konut 

Kurultayı Bildiriler Kitabı, 22-24 Mayıs, Yıldız Teknik Üniversitesi, 

Ġstanbul, s. 615-630, 2002. 

KĠPER, P., “KüreselleĢme Sürecinde Kentlerimize Giren Yeni Tüketim Mekanları ve 

Yitirilen Kent Kimlikleri”, Planlama, Sayı 4, s.14-18, 2004. 

KOÇGĠL, O.D., “Ekonomik Rasyonalitenin Biçimlendirdiği Mekanlar”, Planlama, 

Sayı 1-4, s.31-33, 1996. 

KONGAR, E., “KentleĢen Gecekondu GecekondulaĢan Kent”, içinde Kentsel 

BütünleĢme, Türk Sosyal Bilimler Derneği ve Türkiye GeliĢme 

AraĢtırmaları Vakfı Ortak Semineri, T. ERDER (der.), Türkiye GeliĢme 

AraĢtırmaları Vakfı Yayınları, Ankara, s. 23-54, 1982. 

KÖKSAL, A., “Yuvarlak Masa SöyleĢisi, Ġstanbul‟da Kentsel DönüĢüm”, 

Mimar.ist, Sayı 30, s. 13-24, 2008. 

KÖSEOĞLU, S. ve GÜREL, S., “Kent ve Kültür”, içinde Ġstanbul Kent 



KURTULUġ, H., “Yeni Kentsel AyrıĢmalar, Kapalı YerleĢmeler ve ÖzelleĢtirilen 

Kentsel Kamusal Mekân: Ġstanbul Örneği”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve 




, “Kentsel DönüĢüme Modern Kent Mitinin ÇöküĢü Çerçevesinden Bakmak”, 


, “Devlet, Sermaye ve Kentsel Arazi Bağları Çerçevesinde Kentsel DönüĢüm”, 

Ölçü, Sayı Mart 2007, s. 72-77, 2007. 

, “Metropolitan Çeperdeki Arazi-Mülkiyet Bağlantıları ve Ġstanbul‟un Makro 

Formu”, içinde Ġstanbul Kent Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 13-15 Eylül, 

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Ġstanbul, s.18-32, 2007. 

, “Türkiye‟nin KentleĢme Deneyiminde Devlet, Sınıflar ve Kentsel Arazi 

Bağlantıları”, içinde Devlet ve Sermayenin Yeni Biçimleri, R. GÜNLÜ 

(der.), Dipnot Yayınları, Ankara, s.303-321, 2008. 

KUYUCU, T. ve ATAYURT, U., “Belediye Sattı, TOKĠ Yıkmak Ġstiyor… 

BaĢıbüyük Direniyor”, Express, Sayı 83, s.36-41, 2008a. 

KUYUCU, T. ve ATAYURT, U., “Cilalı Yıkım Devrinin DireniĢ Mahalleri, Ne 

Yapılacaksa Bizimle Yapılacak”, Express, Sayı 82, s. 37-39, 2008b. 

KUZU, S., “Özel Sektör Perspektifinden Kentsel DönüĢüm”, içinde Uluslararası 

Kentsel DönüĢüm Uygulamaları Sempozyumu, D. ÖZDEMĠR, P. P. 

ÖZDEN ve S.R. TURGUT (der.), 27-30 Kasım 2004, Lütfi Kırdar Kongre 

ve Sergi Sarayı, Küçükçekmece Belediyesi Yayını, Ġstanbul, s. 253-255, 

2005.

330 

KÜNTAY, E.,“KentleĢmenin Neden Olduğu Fiziksel ve Toplumsal Çürüme 

KarĢısında Kentsel Yenileme Uygulamaları”, içinde Toplum ve Göç, II: 

Ulusal Sosyoloji Kongresi Bildiriler Kitabı, 20-22 Kasım 1996, Mersin 

Üniversitesi, DĠE ve Sosyoloji Derneği Yayını, Ankara, s. 131-136, 1997. 

LAÇĠNER, Ö., “Kentlerin DönüĢümü”, Birikim, Sayı 86-87, s. 10-16., 1996. 

LÖK, S. ve SELEK, T., “ Kentsel Yoksulluk”, Planlama, 2003/2, s. 110-114, 2003. 

MACGREGOR, S. “Refah Devleti ve Neoliberalizm”, içinde Neoliberalizm 

Muhalif Bir Seçki , A. SAAD-FĠLHO ve D. JOHNSTON (der.), ġ. BAġLI 

ve T. ÖNCEL (çev.), Yordam Kitap, Ġstanbul, s. 236-247, 2008. 

MANN, M., “KüreselleĢme Ulus-Devletin YükseliĢine Son mu Verdi?”, içinde 

Küresel DönüĢümler, Büyük KüreselleĢme TartıĢması, D.HELD ve A. 

MCGREW (der.), C. BOYRAZ (çev.), Phoenix Yayınevi, Ankara, s.164-177, 

2008. 

MARSHALL, G., “Yoksulluk Maddesi”, Sosyoloji Sözlüğü, Bilim ve Sanat 

Yayınları, Ankara, s..825-828, 1999. 

MERAL, B., “KüreselleĢme Tüm Dünyada Sendikaları Zayıflattı”, içinde Yeni Sağ 

Yeni Aldatmaca, I. KANSU (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s.19- 

26, 1997. 

MEREY ENLĠL, Z. ve DĠNÇER, Ġ., “Ġstanbul‟un Kültürel Peyzajı: UzlaĢma ve 

ÇatıĢma Mekanları”, içinde 3. Bin Yılda ġehirler: KüreselleĢme Mekan- 

Planlama, Dünya ġehircilik Günü 23. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, Ġ. 

DĠNÇER (der.), 8-9-10 Kasım 1999, Yıldız Teknik Üniversitesi, Ġstanbul, s. 

203-210, 2000. 

MĠMAR SĠNAN ÜNĠVERSĠTESĠ ġEHĠR PLANLAMA BÖLÜMÜ, “Habitat II 

Değerlendirme Paneli”, içinde Türkiye’de 20. Dünya ġehircilik Günü 

Kolokyumu Bildiriler Kitabı, M. ÇUBUK (ed.), 6-8 Kasım 1996, Mimar 

Sinan Üniversitesi, Ġstanbul, s. 345-350, 1998. 

MOCOġ, E.,“„Ġstanbul‟u Nasıl Satmalı‟ Projesi: 2010”, Evrensel Kültür, Sayı 205, 

s. 33-34, 2009. 

MULGAN, G., “Kentin DeğiĢen Yüzü”, içinde Yeni Zamanlar, S. HALL ve M. 

JACQUES (der.), A. YILMAZ (çev.), Ayrıntı Yayınları, Ġstanbul, s. 204-222, 

1995. 

MÜFTÜOĞLU, Ö. “Kapitalizmde DönüĢüm Dinamikleri ve Sendikal Kriz”, 

TMMOB KüreselleĢme ve SanayileĢme Kongresi Bildiriler Kitabı, Ġstanbul, 

2001. 

MÜFTÜOĞLU, B.G. “Küresel ve Yerel Aktörlerin Sosyal Güvenlik Sisteminin 

DönüĢümüne Etkileri”, Ġktisat Dergisi, Sayı 478, s. 42-47, 2006. 

OCAK, E., “Kentin DeğiĢen Anlamı”, Birikim, Sayı 86-87, s.32-41, 1996. 

ORAL, M.Y., “Ġzmir‟de Yerel Mekânsal DönüĢümlerin Küresel Parametreleri”, 

içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya ġehircilik Günü 

28. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, 8-10 Kasım 2004, ODTÜ, ODTÜ

331 

Mimarlık Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak Yayını, Cilt 2, Ankara, s. 757- 

772, 2005. 

OSMAY, S., “1923‟ten Bugüne Kent Merkezlerinin DönüĢümü”, içinde 75 Yılda 

DeğiĢen Kent ve Mimarlık, Y. SEY (der.), Tarih Vakfı Yayınları, Ġstanbul, 

s.139-154, 1998. 

ÖĞDÜL, H., “Ġstanbul‟da Konut GeliĢme Dinamikleri”, içinde Ġstanbul Kent 



, “Desakota; Kentsel Bölge Ġçinde Gri Bölgeler”, içinde DeğiĢen-DönüĢen 

Kent ve Bölge, 8 Kasım Dünya ġehircilik Günü 28. Kolokyumu Bildiriler 

Kitabı, 8-10 Kasım 2004, ODTÜ, ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB 

ġPO Ortak Yayını, Cilt 1, Ankara,s. 309-320, 2005. 

ÖKTEM, B., “Neoliberal KüreselleĢmenin Kentlerde ĠnĢası: AKP‟nin Küresel Kent 

Söylemi ve Ġstanbul‟un Kentsel DönüĢüm Projeleri”, Planlama, Sayı 36, s. 

53-63, 2006. 

, “Stratejik Mekansal Planlama ve Büyük Kentsel Projeler”, Ölçü, Sayı Mart 

2007, s. 83-87, 2007. 

ÖNAL, Ġ. H., “ĠĢçi Sınıfı ÇıkıĢ Yolunu Bulacaktır”, içinde Yeni Sağ Yeni 

Aldatmaca, I. KANSU (der), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 41-55, 

1997. 

ÖNCÜ, A., “„Ġdealinizdeki Ev‟ Mitolojisi Kültürel Sınırları AĢarak Ġstanbul‟a 

UlaĢtı”, Birikim, Sayı 123, s. 26-34., 1999. 

ÖNCÜ, A. ve WEYLAND, P., “GiriĢ: KüreselleĢen Kentlerde YaĢam Alanı ve 

Toplumsal Kimlik Mücadeleleri”, içinde Mekan, Kültür, Ġktidar 

KüreselleĢen Kentlerde Yeni Kimlikler , A.ÖNCÜ ve P. WEYLAND 

(der.), L. ġĠMġEK ve N. UYGUN (çev.), ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, s.9- 

39, 2007. 

ÖNCÜ, A., “„Ġdealinizdeki Ev‟ Mitolojisi Kültürel Sınırları AĢarak Ġstanbul‟a 

UlaĢtı”, içinde Mekân, Kültür, Ġktidar KüreselleĢen Kentlerde Yeni 

Kimlikler, A.Öncü ve P.Weyland (der.), L. ġimĢek ve N. Uygun (çev.), 

ĠletiĢim Yayınları, Ġstanbul, s. 85-103, 2007. 

ÖNDER, Ġ., “Yeni Dünya Düzeninde OluĢumlar”, Ölçü, Sayı Mart 2007, s. 41-44, 

2007. 

ÖZBEK SÖNMEZ, Ġ., “Yoksulluğu Sürekli Kılan Faktörler Üzerine Gözlemler, 

Ġzmir Kent Merkezi Tarihi Konut Alanı Örneği”, içinde KentleĢme, Göç ve 

Yoksulluk, 7. Ulusal Sosyal Bilimler Kongresi, Ġmaj Yayıncılık, Ankara, s. 

247-268, 2002. 

ÖZDEMĠR SÖNMEZ, N., “Düzensiz Konut Alanlarında Kentsel DönüĢüm 

Modelleri Üzerine Bir Değerlendirme”, Planlama, Sayı. 36, s.121-127, 2006. 

ÖZDEMĠR, D., “Yeniden Canlandırma Projelerinde Kültür, Turizm ve Emlak 

Piyasaları Üzerine Kurulu Stratejilerin BaĢarı(sızlık) KoĢullarının 

Ġncelenmesi”, içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı,

332 

P.P. ÖZDEN, Ġ. KARAKAġ, S. TURGUT, H. YAKAR,D. ERDEM ve N. 

PALAOĞLU (der.), 11-13 Haziran,YTÜ Oditoryumu, Ġstanbul, s. 384-397, 

2003. 

ÖZDEMĠR, D., ÖZDEN, P. P. ve TURGUT, S. R., “Uluslararası Kentsel DönüĢüm 

Sempozyumu Uygulamaları Küçükçekmece Belediyesi Atölye ÇalıĢmaları”, 

içinde Uluslararası Kentsel DönüĢüm Uygulamaları Sempozyumu, D. 

ÖZDEMĠR,P.P.ÖZDEN ve S.R.TURGUT (der.), 27-30 Kasım 2004, Lütfi 

Kırdar Kongre ve Sergi Sarayı, Küçükçekmece Belediyesi Yayını, Ġstanbul, 

s. 13-15, 2005. 

ÖZDEN, P.P., “Kentsel Yenileme Uygulamalarında Yerel Yönetimlerin Rolü 

Üzerine DüĢünceler ve Ġstanbul Örneği, Ġstanbul Üniversitesi Siyasal 

Bilgiler Fakültesi Dergisi, Sayı 23-24, s. 255-269, 2000-2001. 

ÖZDEN, P.P. ve KUBAT, A.S., “Türkiye‟de ġehir Yenilemenin Uygulanabilirliği 

Üzerine DüĢünceler”, ĠTÜ Dergisi/a Mimarlık, Planlama, Tasarım, Cilt 2, 

Sayı 1, s.77-88., 2003. 

ÖZDEN, P. P., “Türkiye‟de Kentsel DönüĢümün Uygulanabilirliği Üzerine 

DüĢünceler”, Ġstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, Sayı 

35, s. 215-233, 2006. 

ÖZER, A., “YerelleĢme ve KentleĢme Bağlamında Bir Kent: Mersin”, içinde 




ÖZGEN, L., “KüreselleĢmiĢ Dünyada Planlama, Devlet ve Hükümet Üzerine: 

Türkiye Örneği”, içinde Planlama, Siyaset, Siyasalar: 6. Türkiye ġehircilik 


Ġzmir, s. 161-174, 2007. 

ÖZKAN, E., “KüreselleĢme-YerelleĢme Diyalektiğinde „Olmayan Kent‟, içinde 




ÖZSAVAġÇI, A., “II No‟lu Park, Habitat Vadisi, Kongre Vadisi…Kentsel DeğiĢim 

ve DönüĢüm Sürecinde Taksim-Maçka YeĢil Alanı”, Mimar.ist, Sayı 16, s. 

16-23, 2005. 

ÖZUS, E., KIROĞLU, G. ve DÖKMECĠ, V., “Beyoğlu‟nda DönüĢüm ve Ekonomik 

Etkisinin Analizi”, Mimar.ist, Sayı 18, s. 98-103, 1998. 

PALABIYIK, H., “Yönetimden YönetiĢime: YönetiĢim, Kentsel YönetiĢim ve 

Uygulamaları Ġle YönetiĢimde Ölçülebilirlik Üzerine Açıklamalar”, içinde 

Yerel ve Kentsel Politikalar, ÇUKURÇAYIR, M. A. ve TEKEL, A. (der), 

Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, s. 225-277, 2003. 

PANITCH, L., “DeğiĢen Dünyada Devlet: Küresel Kapitalizmi Sosyal 

DemokratlaĢtırmak?”, içinde Üçüncü Yol ArayıĢları ve Türkiye, M.C. 

YALÇINTAN (ed.), Büke Yayınları, Ġstanbul, s. 203-215, 2000.

333 

PARLAK, B. “KüreselleĢme Sürecinde Modern Ulus-Devlet ve Kamu Yönetimi”, 

içinde ÇağdaĢ Kamu Yönetimi I, M. ACAR ve H. ÖZGÜR (der), Nobel 

Yayın Dağıtım, Ankara, s. 347-391, 2003. 

PEET, R., “The Geography of Class Struggle and the Relocation of United States 

Manufacturing Industry”, içinde International Capitalism and Industrial 

Restructuring , R.Peet (der.), Allen ve Unwin, Boston, 1987. 

POLAT, S. ve DOSTOĞLU, N., “Kentsel DönüĢüm Kavramı Üzerine: Bursa‟da 

Kükürtlü ve Mudanya Örnekleri”, Uludağ Üniversitesi Mühendislik- 

Mimarlık Fakültesi Dergisi, Cit 12, Sayı 1, s. 61-76, 2007. 

POLAT, S., “Kentsel DönüĢüm: Tanımlar, Nedenler, Uygulamalar”, Bursa Defteri, 

Sayı 31-32, s. 53-61, 2008. 

PUSTU, Y., “KüreselleĢme Sürecinde Kent: Antik Siteden Dünya Kentine”, 

SayıĢtay Dergisi, Sayı 60, s. 129-151, 2006. 

SAĞLAM, M.R., “Megakentler: Dünü, Bugünü, Geleceği ve Ġstanbul”, içinde 

Ġstanbul Kent Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 13-15 Eylül, Mimar Sinan 

Güzel Sanatlar Üniversitesi, Ġstanbul, s. 57-70, 2007. 

SAKIZLIOĞLU, B., “Bir Semti Geleceğe TaĢımak Ya Da Sulukule‟de Neler 

Oluyor?”, Ġstanbul, Sayı 57, s. 40-43, 2006. 

SALLAN GÜL, S., GÜL, H. ve ERGUN, C., “Türkiye'de Yoksulluk Kültürü 

Tezlerine Bir BakıĢ: Ankara Örneği”, içinde Yoksulluk ve Sosyal 

Hizmetler, Sosyal Hizmet Sempozyumu, 9-11 Ekim, Hacettepe 

Üniversitesi, Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu ve Akdeniz Üniversitesi 

Sosyal Hizmetler Eğitim AraĢtırma ve Uygulama Merkezi, Antalya, s. 208- 

219, 2003. 

SALLAN GÜL, S. ve GÜL, H., “Sosyal Devlet Çözülürken Kamu Yönetimi ve 

Sosyal Güvenlik Reformu”, Hukuk ve Adalet, Sayı 2, s. 96-111, 2004. 

SALLAN GÜL, S. ve GÜL, H., “Türkiye‟de Yoksulluk, Yoksulluk Yardımları ve 

Ġstihdam”, içinde Türkiye’de Yoksulluk ÇalıĢmaları, N. OKTĠK (der.), 

Yakın Kitabevi Yayınları, Ġzmir, s. 361-396, 2008. 

SALLAN GÜL, S., “Sosyal Devlet Ya da Refah Devleti Nedir?”, içinde Yerel 

Yönetimlerde Sosyal Demokrasi, Toplumcu Belediyecilik, Teorik 

YaklaĢımlar, Türkiye Uygulamaları, Ġ. KAMALAK ve H. GÜL (der.) 

Kalkedon Yayıncılık, Ġstanbul, s. 65-97, 2009. 

SASSEN, S., “Rebuilding the Global City: Economy, Ethnicity and Space”, içinde 

Representing the City: Ethnicity, Capital and Culture in the 21 st . 

Century Metropolis, A.D. KING (der.), MacMillan Press, London, p. 23- 

42, 1996. 

,“Swirling that Old Wine Around in the Wrong Bottle”, Urban Affairs 

Review, Vol 33, Issue 4, p. 478-481, 1998 

SCHOLTE, J. A., “KüreselleĢmede Küresel Olan Ne?”, içinde Küresel 

DönüĢümler, Büyük KüreselleĢme TartıĢması, D. HELD ve A. MCGREW 

(der.), M.C. ÇELEBĠ (çev.), Phoenix Yayınevi, Ankara, s.107-115, 2008.

334 

SCOTT, A.J., “KüreselleĢme ve Kent-Bölgelerin YükseliĢi”, Planlama, K. C. 

ÇAMUR (çev.) Sayı 3, s. 26-32, 2004. 

SERT, E., KARPUZ, H. ve AKGÜN, G., “KüreselleĢme Sürecinde DeğiĢen Kent 

Kavramı; Mekan ve PolitikleĢme Üzerine Bir Okuma ÇalıĢması”, Planlama, 

Sayı 2, s. 101-111, 2005. 

SEVĠNÇ, M., “Postmodernizm ve Kent”, Birikim, Sayı 124, s. 54-59, 1999. 

SHATKIN, G., “Obstacles to Empowernent: Local Politics and Civil Wsociety in 

Metropolitan Manila, the Philippines”, Urban Studies, Vol 37, No 12, p. 

2357-2375, 2000. 

SJOBERG, G., “Sanayi Öncesi Kenti”, içinde 20. Yüzyıl Kenti, B.DURU ve 

A.ALKAN (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 37-54, 2002. 

SMITH, N., “Yeni Küresellik, Yeni ġehircilik: Küresel Kentsel Strateji Olarak 

SoylulaĢtırma”, Planlama, Ġ.URKUN-BOWE ve Ġ.GÜNDOĞDU (çev.), Sayı 

36, s.13-27, 2006. 

SOMEL, C. “AzgeliĢmiĢlik Perspektifinden KüreselleĢme”, Doğu Batı, Sayı 18, s. 

199-208, 2002. 

SOYAK, T., “Özel Sektör ve Kentsel DönüĢüm”, içinde Uluslararası Kentsel 

DönüĢüm Uygulamaları Sempozyumu, D.ÖZDEMĠR, P.P.ÖZDEN ve 

S.R.TURGUT (der.), 27-30 Kasım 2004, Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi 


SÖKMEN, P., “Dünya Sistemine Eklemlenme Çağında Yeni GeliĢme AnlayıĢları, 

Yeni Yönetim Biçimleri”, içinde Yerel Yönetimler Sempozyumu Bildiriler 

Kitabı, B. AYMAN GÜLER ve A. SABUKTAY (der.), 1-2 Kasım 2000, 

TODAĠE, Ankara, s. 597-609, 2002. 

, “Kentsel DönüĢüm Ġçin Kaynak Yaratıcı Sürdürülebilir Bir Planlama 

Çerçevesi”, içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, P.P. 

ÖZDEN, Ġ.KARAKAġ, S.TURGUT, H.YAKAR, D. ERDEM ve 

N.PALAOĞLU (der.), 11-13 Haziran, YTÜ Oditoryumu, Ġstanbul, s.47-51, 

2003. 

, “KüreselleĢme Çağında Planlama ve Türkiye”, içinde 3. Bin Yılda ġehirler: 




SUHER, H., “KentleĢme ve KentlileĢme Politikaları”, içinde 

KentleĢme, Yeni Yüzyıl Kitaplığı, Ġstanbul, s. 5-29, 1995. 

Türkiye’de 

SUBAġAT, T. “KüreselleĢme ve Devletin Rolü”, içinde Kalkınma ve 

KüreselleĢme, S. DEDEOĞLU ve T. SUBAġAT (der.), Bağlam Yayınları, 

Ġstanbul, s. 55-86, 2004. 

SUVAKÇI, A., “Türkiye, Ġstanbul ve Kentsel DönüĢüm”, içinde Ġstanbul Kent 


Üniversitesi, Ġstanbul, s.141-150, 2007.

335 

ġAHĠN, Y. E., “Postmodern Durum ve Planlama”, içinde Cevat Geray’a Armağan, 

Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, s. 653-668, 2001. 

ġAHĠN, N., “Kentsel DönüĢüm”, Bursa Defteri, Sayı 31-32, s. 76-79, 2008. 

ġAHĠN, S. Z., “Ġmar Planı DeğiĢiklikleri ve Ġmar Hakları Aracılığıyla Yanıltıcı 

(Pseudo) Kentsel DönüĢüm Senaryoları: Ankara Altındağ Ġlçesi Örneği”, 

içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, P.P.ÖZDEN, Ġ. 

KARAKAġ, S. TURGUT, H.YAKAR, D.ERDEM ve N.PALAOĞLU (der.), 


,“Kentsel DönüĢümün Kentsel Planlamadan BağımsızlaĢtırılması/Ayrılması 

Sürecinde Ankara”, Planlama, Sayı 36, s.111-120, 2006. 

,“Ġdeolojik Bir Araç Haline Gelen Kentsel DönüĢüm Kavramının Planlama 

Paradigmaları Ġle ĠliĢkisine Tarihsel Bir BakıĢ: Ankara Örneği”, içinde 

Planlama, Siyaset, Siyasalar: 6. Türkiye ġehircilik Kongresi Bildiriler 

Kitabı, 6-7-8 Kasım 2006, Dokuz Eylül Üniversitesi, Ġzmir, s. 177-182, 

2007. 

ġAHĠNGÜR, A. ve MÜDERRĠSOĞLU, B., “AB‟nin Toplum Tabanlı Kentsel 

DönüĢüme YaklaĢımı ve Türkiye‟deki Kentsel DönüĢüm Uygulamalarının 

Etkinliği: Ġstanbul Özelinde Türkiye”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve 




ġEN, B., “SoylulaĢtırma: Kentsel Mekânda Yeni Bir AyrıĢma Biçimi”, içinde 

Ġstanbul’da Kentsel AyrıĢma, Mekânsal DönüĢümde Farklı Boyutlar, H. 

KURTULUġ (haz.), Bağlam Yayıncılık, Ġstanbul, s.127-160, 2005. 

,“Ekonomik GeliĢmenin Kültürel Stratejileri: Ġstanbul Kent Merkezleri ve 

Tarihi Kentsel Alanların Yeniden Yapılandırılması”, Planlama, Sayı 36, s. 

65-76, 2006. 

, “SoylulaĢtırma ve Konut Sorunu: Kente Dair Ġyimser Beklentilerin 

KarĢılanamaması”, içinde Planlama, Siyaset, Siyasalar: 6. Türkiye 

ġehircilik Kongresi Bildiriler Kitabı, 6-7-8 Kasım 2006, Dokuz Eylül 

Üniversitesi, Ġzmir, s. 183-195, 2007a. 

, “SoylulaĢtırma: Tarihi Kentsel Alanların DönüĢümünde Artan Sınıfsal 

ÇeliĢkiler”, Ölçü, Sayı Mart 2007, s. 60-66, 2007b. 

, “Ġstanbul‟da Konut Sorununun Çözüm Önerileri Neden Radikal Olmalıdır?”, 

içinde Ġstanbul Kent Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 13-15 Eylül, Mimar 

Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Ġstanbul, s.285-294, 2007c. 

, “Kentsel DönüĢüm: Kavramsal KarmaĢa ve Neoliberalizm”, Ġktisat Dergisi, 

Sayı 499, s. 34-41, 2008a. 

, “Kentsel DönüĢüm ve Yasal Sürecin Anlamı”, içinde Almanak 2007 

Analizleri, S. KURT (der.), Sosyal AraĢtırmalar Vakfı Yayınları, Ġstanbul, s. 

391-405, 2008b.

336 

,“Kentsel DönüĢüm ve Kaybetmeden Mücadele Etme ArayıĢı, Gülsuyu-Gülensu 

ve BaĢıbüyük Deneyimleri”, içinde Tarih, Sınıflar ve Kent, B.ġEN ve A.E. 

DOĞAN (der.), Dipnot Yayınları, Ankara, s. 309-353, 2010. 

ġENER, H.E., “Yeni Sağ'ın Yerellik Söylemindeki DeğiĢimi Anlamlandırmak”, 

Kamu Yönetimi Dünyası Dergisi, Yıl 4, Sayı 16, s. 2-11, Ekim- Aralık 

2003. 

ġENGÜL, T., “Üçüncü Yol, Kent Mekanı ve Yerel Topluluklar”, içinde Üçüncü 

Yol ArayıĢları ve Türkiye, M.C.YALÇINTAN (der.), Büke Yayınları, 

Ġstanbul, s.235-256, 2000a. 

, “Siyaset ve Mekânsal Ölçek Sorunu: Yerelci Stratejilerin Bir EleĢtirisi”, 

içinde KüreselleĢme Emperyalizm Yerelcilik ĠĢçi Sınıfı, E. A. TONAK 

(der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 111-158, 2000b. 

, “Sosyal Adalet, Kent Mekanı ve KüreselleĢme”, içinde 3. Bin Yılda ġehirler: 



Üniversitesi, Ġstanbul, s. 69-84, 2000c. 

, “Devlet ve Kent Mekanı”, Ġktisat, Sayı 404, s. 45-56, 2000d. 

, “ Ġkinci Dünya SavaĢı Sonrasında Kentsel GeliĢme ve Yönetim 

Paradigmalarında YaĢanan DönüĢüm Üzerine Bir Değerlendirme”, Toplum 

ve Hekim, Cilt 19, Sayı 1, s. 69-78, 2004. 

, “BölüĢüm Siyasetinden Kimlik Siyasetine: Türkiye‟de Yerel Katılım 

Süreçlerinin DönüĢümü”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve Bölge, 8 Kasım 


2004, ODTÜ, ODTÜ Mimarlık Fakültesi ve TMMOB ġPO Ortak Yayını, 

Cilt 1, Ankara, s. 123-139, 2005. 

, “Planlama Aygıtından Planlama Alanına: Planlama-Siyaset ĠliĢkisini Yeniden 

DüĢünmek”, içinde Planlama, Siyaset, Siyasalar: 6. Türkiye ġehircilik 


Ġzmir, s. 83-95, 2007. 

ġENSES, F., “Neoliberal KüreselleĢme Kalkınma Ġçin Bir Fırsat mı Engel mi?”, 

içinde Kalkınma ve KüreselleĢme, S. DEDEOĞLU ve T. SUBAġAT (der.), 

Bağlam Yayınları, Ġstanbul, s.13-54, 2004. 

ġENTÜRK, Y., “KüreselleĢmeye Ġstanbul‟dan Bakmak: Küresel Reçetelerin 

Gölgesinde „Küçük Manhattan‟ın YükseliĢi”, içinde Özneler, Durumlar ve 

Mekanlar, Toplum ve Mekan: Mekanları Kurgulamak, Ġ. E. IġIK VE Y. 

ġENTÜRK (der.), Bağlam Yayınları, Ġstanbul, s. 24-63, 2009. 

ġENYAPILI, T., “Gecekondu Olgusuna Dönemsel YaklaĢımlar”, içinde DeğiĢen 

Mekan, Mekansal Süreçlere ĠliĢkin TartıĢma ve AraĢtırmalara Toplu 

BakıĢ: 1923-2003, A. Eraydın (der.) Dost Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 84- 

122, 2006.

337 

, “ Cumhuriyet'in 75. Yılı Gecekondunun 50. Yılı”, içinde 75 Yılda DeğiĢen 

Kent ve Mimarlık, Y.SEY (ed.), Tarih Vakfı Yayınları, Ġstanbul, s. 301-316, 

1998. 

ġPO, “Kentsel DönüĢüm Yasa Tasarıları”, Memleket-Mevzuat, Sayı 16, s. 58-59, 

2006a. 

, “Kentsel DönüĢüm Değil Rant Amaçlı Tasfiye Yasası”, Planlama, Sayı 36, s. 

4-5, 2006b. 

TABAK, F., “ Dünya Ekonomisi ve EnformelleĢme Süreci”, Defter, Sayı 35, s. 1-30, 

1999. 

TAN, T. “Kamu Hizmeti, ÖzelleĢtirme ve Bürokrasinin Azaltılması Üzerine”, Türk 

Ġdare Dergisi, Sayı 378, s.73-90, 1988. 

TAPAN, M., “Yuvarlak Masa SöyleĢisi, Ġstanbul‟da Kentsel DönüĢüm”, Mimar.ist, 

Sayı 30, s. 13-24, 2008. 

TAġAN, T., “ Islah Ġmar Planları Ġle Kentsel Arsa Rantlarının Yeniden Dağıtılması 

Kentte Refah Aktarımları YaratmıĢ Olabilir Mi? Ankara Örneğinde bir 

Analiz ÇalıĢması”, Planlama, Sayı 14, s. 20-26, 1996. 

TEKEL, A. ve AYTEN, A. M., “Kültürel ve Demokratik Yapılanmanın Planlama 

Politikalarının OluĢturulmasındaki Belirleyiciliğinin KüreselleĢme (Yeni 

Dünya Düzeni) Çerçevesinde Değerlendirilmesi”, içinde Türkiye’de 20. 

Dünya ġehircilik Günü Kolokyumu Bildiriler Kitabı, M. ÇUBUK (ed.), 6- 

8 Kasım 1996, Mimar Sinan Üniversitesi, Ġstanbul, s. 117-127, 1998. 

TEKEL, A., “Türkiye‟de Metropoliten Planlama ve Yönetimi”, içinde Cevat 

Geray’a Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, s. 701-728, 

2001. 

TEKELĠ, Ġ., “Ġnsan Haklarının YerleĢmeye ve Mekâna ĠliĢkin Boyutları Üzerine”, 

içinde Ġnsan Çevre Kent, BAYRAMOĞLU YILDIRIM, F. (der), WALD 

Yayınları, Ġstanbul, s. 15-26, 1996. 

, “Türkiye‟de Cumhuriyet Döneminde Kentsel GeliĢme ve Kent Planlaması”, 

içinde 75 Yılda DeğiĢen Kent ve Mimarlık , Y. SEY (der.), Tarih Vakfı 

Yayınları, Ġstanbul, s.1-24, 1998. 

, “Kentleri DönüĢüm Mekânı Olarak DüĢünmek”, içinde Kentsel DönüĢüm 

Sempozyumu Bildiriler Kitabı, P.P. ÖZDEN, Ġ. KARAKAġ, S.TURGUT, 

H. YAKAR, D. ERDEM ve N. PALAOĞLU (der.), 11-13 Haziran, YTÜ 

Oditoryumu, Ġstanbul, s. 2-7, 2003. 

TOKER, B., “Adaletsiz Gelir Dağılımına ve Kapitalist Sömürüye KarĢı Bir 

ÖzgürleĢme ve DemokratikleĢme Süreci Olarak Ġstanbul'a Göç Ya Da 

Katılımcı Demokrasi Yolunda Bir Özyönetim Modeli”, Kent Gündemi, Sayı 

1, s. 32-36, 1997. 

TOPAL, K. ve AKYAZI, H. “Yeni Küresel Ekonomik Sistem ve Ulusal Kalkınmada 

Kentlerin Önemi”, ÇağdaĢ Yerel Yönetimler Dergisi, Cilt 6, Sayı 4, s. 12- 

18, 1997.

338 

TORLAK, S.E., “GecekondulaĢmanın GeliĢimi, Ġmar Afları ve Islah Ġmar Planları”, 

ÇağdaĢ Yerel Yönetimler, Cilt 12, Sayı 1, s.64-73, 2003. 

TORUNOĞLU, E., “Kentsel DönüĢüm: Pazarlamanın Dayanılmaz Hafifliği”, içinde 

Kent ve Planlama GeçmiĢi Korumak Geleceği Tasarlamak, A. MENGĠ 

(ed), Ġmge Kitabevi Yayınları,Ankara, s.375-388, 2007. 

TUNALI, Ġ., “Enformel Sektör Analizlerinde Temel Kavramsal Sorunlar”, içinde 

Enformel Kesim (I), T. BULUTAY (ed.), DĠE Matbaası, Ankara, s.23- 

47,,2000. 

TURAN, M., “Türkiye‟de Yerel Yönetimler, Sermaye Birikim ve Kentsel Rantlar”, 

Ġktisat, Sayı 500, s. 62-66, 2008. 

TURGUT, H., “KentlileĢme Süreci Ġçinde Sosyo-Kültürel ve Mekansal DeğiĢimler: 

Gecekondu- Konut Örüntüsü”, içinde TMMOB Konut Kurultayı Bildiriler 

Kitabı, 22-24 Mayıs, Yıldız Teknik Üniversitesi, Ġstanbul, s.386-398, 2002. 

TURGUT, S. ve ERKAN BĠÇER, N. Ç., “Bugünkü Kent Yönetimi ve Planlama 

Sistemi Türkiye Kentlerini Üçüncü Bin Yıla TaĢıyabilecek mi?”, içinde 3. 

Bin Yılda ġehirler: KüreselleĢme Mekan-Planlama, Dünya ġehircilik 

Günü 23. Kolokyumu Bildiriler Kitabı, Ġ. DĠNÇER (der.), 8-9-10 Kasım 

1999, Yıldız Teknik Üniversitesi, Ġstanbul, s. 283-292, 2000. 

TUROK, I., “Kentsel DönüĢümde Yeni Eğilimler ve YönetiĢim, Kentsel DönüĢüm: 

Neler Yapılabilir ve Nelerden Kaçınmalı?”, içinde Uluslararası Kentsel 

DönüĢüm Uygulamaları Sempozyumu, D. ÖZDEMĠR, P.P. ÖZDEN ve 

S.R.TURGUT (der.), 27-30 Kasım 2004, Lütfi Kırdar Kongre ve Sergi 


TÜMTAġ, M. S., “Yeni Dönem Kentsel Politika Önerisi Kentsel DönüĢüm”, Ġktisat, 

Sayı 500, s. 56-61, 2008. 

TÜRKSOY, C., “Ġmar Affı mı?”, Planlama, Sayı 14, s. 9-14, 1996. 

TÜRKÜN, A. ve KURTULUġ, H., “GiriĢ”, içinde Ġstanbul’da Kentsel AyrıĢma, 

H. KURTULUġ (der.), Bağlam Yayınları, Ġstanbul, s. 9-24, 2005. 

TÜRKÜN, A., “ Kentsel Turizmin GeliĢmiĢ ve AzgeliĢmiĢ Ülkelerdeki 

Yansımaları”, içinde Ġstanbul Kent Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 13-15 

Eylül, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Ġstanbul, s.215-229, 2007. 

ULU, A. ve KARAKOÇ,Ġ., “Kentsel DeğiĢimin Kent Kimliğine Etkisi”, Planlama, 

Sayı 3, s. 59-66, 2004. 

USLU, S., “Refah Zenginlerce PaylaĢılıyor”, içinde Yeni Sağ Yeni Aldatmaca, 

I.KANSU (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s.27-38, 1997. 

UYSAL, E. Ü., “SoylulaĢtırma Kuramlarının Ġstanbul‟da Uygulanabilirliği: Cihangir 

Örneği”, Planlama, Sayı 36, s. 77-92, 2006. 

UYSAL, Y., “Yeni KüreselleĢmenin Kıskacında Kent ve Planlama”, Mimar.Ġst, 

Sayı 3, s.64-78, 2001. 

, “Parçalanan Kent-Parçalanan YaĢamlar”, Mimar.ist, Sayı 8, s. 66-68, 2003. 

, “Ġstanbul Nereye Gidiyor?”, Ölçü, Sayı Mart 2007, s. 45-53, 2007.

339 

UZUN, B. ve ÇETE, M., “GeliĢmekte Olan Ülkelerdeki YasadıĢı YerleĢim 

Sorunlarının Çözümü Ġçin Bir Model YaklaĢımı Önerisi”, HKM Jeodezi, 

Jeoinformasyon ve Arazi Yönetimi Dergisi, Sayı 93, s.14-19, 2005. 

UZUN, C. N., “Kentte Yeni Bir DönüĢüm Süreci ve Yasal Düzenlemeler”, 


UZUN, N. C., “Yeni Yasal Düzenlemeler ve Kentsel DönüĢüme Etkileri”, 


UZUN, N., “Ġstanbul‟da SeçkinleĢtirme (Gentrification): Örnekler ve SeçkinleĢtirme 

Kuramları Çerçevesinde Bir Değerlendirme”, içinde Ġstanbul’da 

SoylulaĢtırma Eski Kentin Yeni Sahipleri, D.BEHAR ve T. ĠSLAM (der.), 

Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul, s.31-42, 2006. 

ÜLKENLĠ, Z. K.,“KüreselleĢme Etkisi Ġle Metropoliten Alanların Bölgesel ġehir 

Alanlarına Olası Kimlik DönüĢümü, Planlama ve Araçları Üzerine”, içinde 




ÜNAL, E., DUYGULUER, F. VE BOLAT, Z. E.,“ġehir Yenileme”, Ġmar 

Terimleri, TODAĠE Yerel Yönetimler AraĢtırma ve Eğitim Merkezi 

Yayınları, Ankara, s.103,1998. 

WIRTH, L., “Bir YaĢam Bçimi Olarak KentlileĢme”, içinde 20. Yüzyıl Kenti, B. 

DURU ve A. ALKAN (der.), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 77-106, 

2002. 

YALÇINTAN, M. C., “ Üçüncü Yol: Küresel Çağın Evrensel Ġdeolojisi Olabilir 

mi?”, içinde Üçüncü Yol ArayıĢları ve Türkiye, M.C.YALÇINTAN (der.), 

Büke Yayınları, Ġstanbul, s. 45-80, 2000a. 

, “Küresel AkıĢlar, ÇatıĢma Kültürü ve Alternatifsizlik”, içinde 3. Bin Yılda 



Teknik Üniversitesi, Ġstanbul, s. 211-228, 2000b. 

, “Radikal Planlama”, içinde Planlama, Siyaset, Siyasalar: 6. Türkiye 

ġehircilik Kongresi Bildiriler Kitabı, 6-7-8 Kasım 2006, Dokuz Eylül 

Üniversitesi, Ġzmir, s. 113-121, 2007. 

YAPICI, M., “Yuvarlak Masa SöyleĢisi, Ġstanbul‟da Kentsel DönüĢüm”, Mimar.ist, 

Sayı 30, s.13-24, 2008. 

, “Neoliberalizmin Kent ve Mekana Etkisi”, TMMOB Mimarlar Odası 

Ankara ġubesi Bülteni, No: 72, s. 28-29, 2009. 

YARAR, L., KAYA, Ġ. Ve GÖKGÜR, P., “Hukuki ve Ekonomik YaĢantının 

DeğiĢimi ile Kentsel Mekanda Ortaya Çıkan Sosyo-Kültürel Sorunlar”, içinde 

Türkiye’de 20. Dünya ġehircilik Günü Kolokyumu Bildiriler Kitabı, M. 

ÇUBUK (ed.), 6-8 Kasım 1996, Mimar Sinan Üniversitesi, Ġstanbul, s.169- 

174, 1998.

340 

YAYED, “DönüĢüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısında Mülkiyet Hakkı ve 

KamulaĢtırma”, Memleket-Mevzuat, Sayı 16, s. 53-55, 2006. 

YERASĠMOS, S., “Habitat II‟den Ġki Sözcük”, Ġstanbul, Sayı 19, s.53-55, 1996. 

YILDIRIM, A. E., “Güncel Bir Kent Sorunu: Kentsel DönüĢüm”, Planlama, Sayı 

35, s. 7-24, 2006. 

YILDIRIM, B., “Sendikalar Uluslararası Saldırıyla KarĢı KarĢıya”, içinde Yeni Sağ 

Yeni Aldatmaca, I. KANSU (der), Ġmge Kitabevi Yayınları, Ankara, s. 65- 

74, 1997. 

YILMAZ, Z., “Kentsel Yenileme-Canlandırma Projesinde Katılımın 

Değerlendirmesi ve Trabzon Örneği”, içinde DeğiĢen-DönüĢen Kent ve 



Yayını, Cilt 1Ankara, s. 579-597, 2005. 

YĠĞĠTCANLAR, T., “Kentsel Yenileme Olgusu ve GeliĢim Süreci”, Planlama, Sayı 

4, s. 55-58, 2001. 

YUM, A. ve ERTÜR, G., “Ġstanbul Ġçin Deprem Master Planı (DMP)-2”, Ġstanbul, 

Sayı 48, s. 32-35, 2004. 

YÜKSEL, M., “YönetiĢim (Governance) Kavramı Üzerine”, içinde Cevat Geray’a 

Armağan, Mülkiyeliler Birliği Yayınları, Ankara, s. 849-862, 2001. 

YÜZER, A.ġ., “ Ġstanbul Merkez ve Alt Merkezlerinde Sanayi Alanları DönüĢümü”, 

içinde Kentsel DönüĢüm Sempozyumu Bildiriler Kitabı, P.P.ÖZDEN, Ġ. 

KARAKAġ, S. TURGUT, H.YAKAR, D.ERDEM ve N.PALAOĞLU (der.), 


Diğer Kaynaklar 

Tezler 

AĞAN YALÇINTAġ, H., Evaluating The Impact of Urban Competitive 

Advantages on Economic Revitalization of Deprived Inner Cities 

Through a Case Atudy Held in Istanbul, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, 

Ġzmir Ġleri Teknoloji Enstitüsü, Mühendislik ve Fen Bilimleri Enstitüsü, 

Ġzmir, 2008. 

AKÇAKAYA, Ġ., Measuring the Impact of Culture on Urban Regeneration 

Towards Prospects for Istanbul ECOC 2010: The Case of Zeytinburnu 

Culture Valley Project, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 

Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2008. 

AKKOYUNLU, N., Kentsel DönüĢüm ve Sarıgöl Örneği, YayımlanmamıĢ 

Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri 

Enstitüsü, Ġstanbul, 2007. 

ALP, Ġ. “Kentsel DönüĢüm- Kentsel Mekanın Yeniden Üretilmesi Sürecinde 

YönetiĢim ve Uygulama Araçları”, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, 

Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 

2005.

341 

AġIK, R., Kentsel DönüĢüme Aktörlerin BakıĢı: Zeytinburnu Pilot Projesi 

Örneği, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, 

Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007. 

AYGÜN, T. “Kent Merkezlerinin Yenilenmesi”, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans 

Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 1990. 

BAL, Ö. H., Ġzmir'de Kentsel DönüĢüm Sürecinin Ġzmir- CennetçeĢme 

Mahallesi Üzerinden Ġrdelenmesi, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, 

Dokuz Eylül Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġzmir, 2008. 

BARKA, Ġ., Kentsel DönüĢüm Dinamikleri Bağlamında Yeni Konut Alanları, 

YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen 

Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2006. 

BOGENÇ, Ç., Trabzon Zağnos Vadisi Kentsel dönüĢüm Örneğinin Kentsel 

Peyzaj Planlama Açısından Değerlendirilmesi, YayımlanmamıĢ Yüksek 

Lisans Tezi, Bartın Üniversitesi ,Fen Bilimleri Enstitüsü, Bartın, 2009. 

BURKAY, H.Ö., Social Policy of Urban Transformation: Social Housing 

Policies Ġn Turkey From the 1980s To Present, YayımlanmamıĢ Yüksek 

Lisans Tezi, Boğaziçi Üniversitesi Atatürk Ġlkeleri ve Ġnkılap Tarihi 


ÇAĞLA, H., Kentsel DönüĢüm ÇalıĢmalarının Mülkiyet Kullanımına Olan 

Etkisi Üzerine Bir AraĢtırma ve Konya Örneği, YayımlanmamıĢ Yüksek 

Lisans Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2007. 

ÇAKIR, N., Günümüz Kent Dinamiklerinin Kentsel DönüĢüme Etkileri, 

YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Fen 


ÇAVUġOĞLU, E., Hegemonik Bir Süreç Olarak Türkiye KentleĢmesi, Mimar 

Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, YayımlanmamıĢ 

Doktora Tezi, Ġstanbul, 2004. 

ÇELĠK, Ö., The Pattern and Process of Urban Social Exclusion in Istanbul, 

YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 

Ankara, 2008. 

DEĞĠRMENCĠ, Ġ., Tarihi Mekanlarda Kentsel DönüĢüm Uygulamaları: Balat 

Örneği, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisan Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi, 

Fen Bilimleri Enstitüsü, Isparta, 2009. 

DEMĠRSOY, M.S., Kentsel DönüĢüm Projelerinin Kent Kimliği Üzerindeki 

Etkisi (Lübnan-Beyrut-Solidere Kentsel DönüĢüm Projesi Örnek Alan 

Ġncelemesi), YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel 

Sanatlar Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2006. 

DOYDUK, U., An Urban Renewal Story in Ankara Metropolitan Area: Case 

Study Cevizlidere, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Fen 

Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2008.

342 

DUZCU, S., The assessment Criteria of Urban Regeneration Projects: The Case 

of The Fener-Balat Districts In Istanbul, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans 

Tezi, ODTÜ, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2006. 

ELGĠN, F.C., Kentsel DönüĢüm Projelerinde Kullanıcı Katılımının Önemi: 

Pangaltı Örneği, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik 

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü , Ġstanbul, 2008. 

ERARSLAN, Ġ.G., Yönetim Mekanizmalarının Kentsel DönüĢüm Algısı ve 

Uygulamaları Üzerindeki Etkisi, Ġngiltere, Almanya ve Türkiye 

Örnekleri, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, 


EREN, F., Kentsel DönüĢümlerde Kamu- Özel Ortaklıkları ve Özel GiriĢimin 

DönüĢümdeki Varlığı: Konya Örneği, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans 

Tezi, Selçuk Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Konya, 2006. 

ERGUN, C., “Yoksulluk ve Enformel Sektör: Çöp Toplayıcıları Örneği (Isparta- 

Ġzmir KarĢılaĢtırması)”, Süleyman Demirel Üniversitesi, Sosyal Bilimler 

Enstitüsü, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Isparta. 2005. 

ERĠÇ, D.N., Urban Transformation of a Socialist City: A CaseSstudy of East 

Berlin-Alexanderplatz, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Fen 

Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2008. 

ERTÜRK, F., NesliĢah ve Hatice Sultan (Sulukule) Mahalleleri Kentsel 

DönüĢüm Projesi, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik 

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2009. 

ESENTÜRK, M., Ġstanbul Ġli Örneğinde Kentsel DönüĢüm Uygulamaları, 

YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen 


GÜMÜġBOĞA, B., Katılım Ekseninde Kentsel DönüĢüm: Altındağ AktaĢ 

Mahallesi Örneği, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ankara 

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2009. 

KAHRAMAN, Z.E., The Relationship Between Squatter Housing 

Transformation and Social Integration of Rural Migrants into Urban 

Life: A Case Study in Dikmen, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, ODTÜ, Fen 

Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2008. 

KÖMÜRCÜOĞLU, N., Türkiye'de Konut Eksenli Kentsel DönüĢüm 

Projelerinde Özel Sektörün Rolü: Ġstanbul Örneği, YayımlanmamıĢ 

Yüksek Lisans Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, 


KÜTÜK ĠNCE, E., Kentsel DönüĢümde Yeni Politika, Yasa ve Eğilimlerin 

Değerlendirilmesi, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 

Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2006. 

NĠKSAROĞLU, A., Kültür Eksenli Kentsel DönüĢüm: 2010 Avrupa Kültür 

BaĢkenti Olarak Ġstanbul, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul 

Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2007.

343 

NURENGĠN KOCAMEMĠ, G., Kentsel DönüĢüm Süreci: KazlıçeĢme Örneği, 

YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar 


OCAK, E., Gayrimenkul Yatırım Aracı Olarak Kentsel DönüĢüm: Beyoğlu 

Bölgesinde Kamondo Han Örneği, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, 

Ġstanbul Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2006. 

OSMANÇAVUġOĞLU, A., Urban Transformation Process: Ulus Historical City 

Center Planning Project, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Fen 

Bilimleri Enstitüsü,Ankara, 2006. 

ÖNER, ġ., Kentsel Yenileme Kapsamında Kentsel DönüĢüm Projelerinin 

Ġstanbul Küçükçekmece Kentsel DönüĢüm Projesi Örneğinde 

Ġrdelenmesi, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Zonguldak Karaelmas 

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Zonguldak, 2007. 

ÖZDAġ, G., ModernleĢme Sürecinde Niğde'de Mimari Çevre ve Kentsel 

DönüĢümler, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi, Fen 

Bilimleri Enstitüsü, Kayseri, 2007. 

ÖZDEN, P.P. “Yasal ve Yönetsel Çerçevesiyle ġehir Yenileme Planlaması ve 

Uygulaması: Türkiye Örneği”, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ġstanbul 

Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2002. 

ÖZTAġ, N., Türkiye'de Kentsel DönüĢüm ve Haliç Örneklemesi, 

YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar 


SAKIZLIOĞLU, N.B., Impacts of Urban Renewal Policies: The Case of 

TarlabaĢı-Ġstanbul, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal 

Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2007. 

SALLAN GÜL, S.,Türkiye’de Yoksulluk ve Yoksulluğun Sosyolojik 

Değerlendirmesi, YayımlanmamıĢ Doçentlik Tezi, Ankara, 2001. 

SEKMEN, S., Kentsel DönüĢüm Üzerine Bir Model Önerisi: Ġzmir Ferahlı 

Mahallesi Örneği, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül 

Üniversitesi, Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġzmir, 2007. 

ġEN, B., Kentsel Gerilemeyi AĢmada ÇeliĢkili Bir Süreç Olarak SoylulaĢtırma: 

Galata Örneği, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Mimar Sinan Güzel Sanatlar 

Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ġstanbul, 2006. 

ġENYÜKSEL, M., Neoliberalizmin Kentsel Taarruzuna KarĢı Bir DireniĢ 

Öyküsü: Başıbüyük Mahallesi, YayınlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Mimar 

Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ġstanbul, 2009. 

TATLICAN, Ü., Mühendisler ve Toplumsal Hareketlilik, Ġzmir ve Hinterlandı, 

YayınlanmamıĢ Doktora Tezi, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, 

Ġzmir, 1996. 

TUÇALTAN, G., Dynamics of Urban Transformation Via Improvement Plans 

for Ankara City, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Sosyal 

Bilimler Enstitüsü, Ankara, 2008.

344 

UÇAR, C., Kentsel DönüĢümün Uygulama Bölgesi Dinamiklerine ve TaĢınmaz 

Değerine Etkileri, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik 

Üniversitesi ,Fen Bilimleri Enstitüsü , Ġstanbul,2009. 

URKUN BOWE, Ġ., Comparative Analysis of Post Industrial Dockland 

TransformationIinitiatives: Guidance for Policy for the HaydarpaĢa Port 

and Surroundings, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, ODTÜ, Fen 

Bilimleri Enstitüsü Ankara, 2008. 

UYAN, A., Kent Merkezlerindeki Konut Alanlarında ÇöküntüleĢme ve 

DönüĢüm: Bursa Doğanbey Kentsel DönüĢüm Projesi Örneği, 

YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, Fen Bilimleri 

Enstitüsü, Ankara, 2008. 

YEREBASMAZ, H., Gerze Kentsel DönüĢüm Örneğinin Ġncelenmesi Üzerine 

Bir AraĢtırma, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi, 

Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2006. 

YILMAZ, G. I., Haliç Kıyı ġeridinde SanayileĢme Ġle Ortaya Çıkan Kentsel 

DönüĢüm, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen 


YÜKSEL, Ö., Kentsel DönüĢümün Fiziksel ve Sosyal Mekana Etkisi: Kuzey 

Ankara GiriĢi Kentsel DönüĢüm Projesi, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans 

Tezi, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Ankara, 2007. 

ZEYBEKOĞLU SADRĠ, S., Kentsel DönüĢüm ve Kent Hakkı: Fener- Balat 

Rehabilitasyon Programı ve Santral Ġstanbul Projesi Örnekleri, 

YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Yıldız Teknik Üniversitesi, Fen Bilimleri 


ZEYDANLI, H., Kentsel DönüĢüm Projeleri ve Kuzey Ankara Kent GiriĢi 

Projesi, YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Ġstanbul Teknik Üniversitesi, 


Ġnternet Kaynakları 

AEP (58. Hükümet Acil Eylem Planı) (2003) http://ekutup.dpt.gov.tr/plan/aep.pdf 

(e.t. 17.03. 2009). 

A.M. O. http://antmimod.org.tr/gundem.asp?blm=2&serid=152&page=1 

(e.t. 19.07.2009). 

AYKUL, Ö.,“5366 Ssayılı Kanunun Ġsmi Bile Hatalı”, 05.02.2008 

http://www.mimarizm.com/KentinTozu/Makale.aspx?id=330&sid=328 

(e.t. 19.07.2009). 

EREZ, H., SEYREK, O., BALKANAY, Ö. “Karanfilköy Gecekondu YerleĢmesinde 

YaĢayan Çocukların Sosyal Kopma- Segregasyon Düzeylerinin Ġrdelenmesi”, 

www.kentli.org/makale/karanfilkoy.htm. (e.t. 19.07.2010). 

GÜLEN, F. “Yerel Yönetimlerde Yasal DeğiĢiklikler”, 

http://www.yayed.org.tr/resimler/ekler/50cf8b51c773f3f_ek.pdf?tipi=7&turu 

=X&sube=0 (e.t. 19.07.2009).

345 

KARADAĞ, D., “Kentsel DönüĢüm Yöntemleri”, http://www.arkitera.com/g67- 

kentsel-donusum.html?year=&aID=793 (e.t. 13.04.2010). 

KOCH, M., “Social Inclusion and Crisis after Fordism” The 6th Conference of the 

European Sociological Association: “Aging Societies, New Sociology”, 

September 23th to 26th, 2003 Murcia, Spain, s.1-23 (Çevrimiçi), 

http://www2.cddc.vt.edu/digitalfordism/fordism_materials/Koch_III_Revised 

.pdf. (e.t. 19.07.2009). 

M. O. “Mimarlar Odası Ana Muhalefet Partisine ve Ġlgili TBMM Komisyon 

Üyelerine Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu‟nda Yapılması 

Öngörülen DeğiĢiklikler ile Ġlgili GörüĢlerini Ġletti”, 29.07.2008. 

www.mimarlarodasi.org.tr. (e.t. 19.07.2009). 

M. O., Belediyelere Kentsel DönüĢüm Yetkileri Tanımlayan Yasal Düzenlemeler 

Hakkında Rapor,08.03.2010. 

www.mimarlaodasi.org.tr/index.cfm?sayfa=Belge&Sub=detail&RecID=2435 

(e.t. 16.07.2010). 

SERVETOĞLU, B. “Yoksullar Kente YakıĢmıyor!” www.sendika.org 

(e.t.27.07.2009). 

ġ.P.O.http://www.tmmob.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=6085&tipi=9(e.t. 

10.07.2010). 

TMMOB P. M. O. 

http://www.tmmob.org.tr/genel/bizden_detay.php?kod=6100&tipi=9 (e.t. 

10.07.2010). 

TMMOB J. M. O., “ DönüĢüm Alanları Hakkında Kanun Tasarısı Üzerine TMMOB 

Jeoloji Mühendisleri Odası'nın GörüĢ ve Önerileri”, 26.09.2006. 

www.jmo.org.tr/calismalar/raporlar.php (e.t. 16.07.2010). 

TEKNĠK GÜÇ “Yeni Bir Talan Hikayesi: Kentsel DönüĢüm”, 15.12.2006. http://eimo.imo.org.tr/DosyaDizin/WPX/Portal/Yayın/tg/tg-164.pdf 

e.t. (e.t. 

16.06.2010). 

YAYED, “DönüĢüm Alanları Yasa Tasarısı Üzerine YAYED GörüĢü”, 02.10.2006. 

http://www.yayed.org/genel/bizden_detay.php?kod=241&tipi=9&sube=0 

(e.t. 19.07.2009). 

Kanun Metinleri 

Kentsel DönüĢüm ve GeliĢim Kanun Tasarısı Alt Komisyon Raporu (2005) Türkiye 

Büyük Millet Meclisi ĠçiĢleri Komisyonu, 3.05.2005, Esas No: 1/984, Karar 

No: 2. 

5998 Sayılı ve 17.06.2010 tarihli “Belediye Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına 

ĠliĢkin Kanun” http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5998.html (e.t. 

30.06.2010) 

4966 Sayılı ve 31.07.2003 tarihli “Bazı Kanunlarda ve Bayındırlık ve Ġskân 

Bakanlığının TeĢkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamede 

DeğiĢiklik Yapılmasına Dair” Kanun, 

http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k4966.html, (e.t. 17.03.2009).

346 

5104 Sayılı ve 04.03.2004 tarihli “Kuzey Ankara GiriĢi Kentsel DönüĢüm Projesi 

Kanunu”, Resmi Gazete (12.04.2004/25400). http://www.mevzuat.gov.tr. (e.t. 

17.03.2009). 

5162 Sayılı 05.05.2004 tarihli “Toplu Konut Kanununda ve Genel Kadro ve Usulü 

Hakkında Kanun Hükmünde Kararnamenin Eki Cetvellerin Toplu Konut 

Ġdaresi BaĢkanlığına Ait Bölümünde DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun”, 

http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5162.html, (e.t. 17.03.2009). 

5582 Sayılı ve 21.02.2007 Tarihli “Konut Finansmanı Sistemine ĠliĢkin ÇeĢitli 

Kanunlarda DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun”, 

http://www.tbmm.gov.tr/kanunlar/k5582.html, (e.t. 17.03.2009). 

775 Sayılı ve 20.07.1966 tarihli “Gecekondu Kanunu” http://www.mevzuat.gov.tr 

(e.t. 12.02.2009). 

2981 Sayılı ve 24.02.1984 tarihli “Ġmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara 

Uygulanacak Bazı ĠĢlemler ve 6785 Sayılı Ġmar Kanununun Bir Maddesinin 

DeğiĢtirilmesi Hakkında Kanun”, 

http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/669.html (e.t. 12.02.2009). 

3290 Sayılı ve 07.06.1986 tarihli “Ġmar ve Gecekondu Mevzuatına Aykırı Yapılara 

Uygulanacak ĠĢlemler Hakkında 2981 Sayılı Kanun`un Bazı Maddelerinde 

DeğiĢiklik Yapılması Hakkında Kanun ” http://www.anayasa.gen.tr/kanunliste-tam.htm 

(e.t. 12.02.2009). 

2985 Sayılı ve 02.03.1984 tarihli “Toplu Konut Kanunu”, 

http://www.spo.org.tr/mevzuat/mevzuat_detay.php?kod=32&tipi=MES&turu 

=KA (e.t. 12.02.2009). 

5366 Sayılı ve 05.07.2005 tarihli “Yıpranan Tarihi ve Kültürel TaĢınmaz Varlıkların 

Yenilenerek Korunması ve YaĢatılarak Kullanılması Hakkında Kanun”, 

http://www.anayasa.gen.tr (e.t. 12.02.2009). 

5393 Sayılı ve 13.07.2005 tarihli “Belediye Kanunu”, http://www.anayasa.gen.tr (e.t. 

12.02.2009). 

5216 Sayılı ve 23.07.2004 tarihli “BüyükĢehir Belediyesi Kanunu”, 

http://www.anayasa.gen.tr (e.t. 12.02.2009). 

3194 Sayılı ve 03.05.1985 tarihli “Ġmar Kanunu”, 

www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/711.html (e.t. 12.02.2009). 

5609 Sayılı ve 22.03.2007 tarihli “Gecekondu Kanununda DeğiĢiklik Yapılmasına 

Dair Kanun”, http://www.tbmm.gov.tr (e.t. 12.02.2009).

347 

EKLER 

Ek-1. Haritalar

348

349 

Ek-2. Fotoğraflar 

BaĢıbüyük Mahallesi‟nden Görüntüler 

(Fotoğraf: Cem Ergun) 

(Fotoğraf: Cem Ergun)

350 



351 

BaĢıbüyük Mahallesi‟nin TOKĠ Blokları Olmayan Görünümü (Fotoğraf: Hade 

Türkmen) 

BaĢıbüyük Mahallesi‟nin TOKĠ Blokları Ġle Görünümü (Fotoğraf: Hade Türkmen)

352 

BaĢıbüyük Mahallesi‟nin TOKĠ Blokları Ġle Görünümü (Fotoğraf: Hade Türkmen) 

BaĢıbüyük Mahallesi‟nin TOKĠ Blokları Ġle Görünümü (Fotoğraf: Cem Ergun)

353 

BaĢıbüyük Mahallesi‟nin TOKĠ Blokları Ġle Görünümü (Fotoğraf: Cem Ergun) 


354 

BaĢıbüyük Mahallesi‟nin TOKĠ Blokları Ġle Görünümü (Fotoğraf: Cem Ergun) 


355 

(Fotoğraf: Deniz Ersoy) 

(Fotoğraf: Deniz Ersoy)

356 

Gülsuyu Mahallesinden Görüntüler 



357 



358 



359 

(Fotoğraf: Sinan Danacı) 

(Fotoğraf: Sinan Danacı)

360 

(Fotoğraf: Sinan Danacı) 


361 

Ek-3. GörüĢme Formu 

- GörüĢülen kiĢinin cinsiyeti 

- GörüĢülen kiĢinin yaĢı 

- GörüĢülen kiĢinin doğum yeri 

- GörüĢülen kiĢinin öğrenim durumu 

- GörüĢülen kiĢinin medeni durumu 

- GörüĢülen kiĢinin hane halkı sayısı ve kimlerle oturduğu 

- GörüĢülen kiĢinin hane halkının öğrenim durumu 

- GörüĢülen kiĢinin ne iĢ yaptığı ve daha önce yaptığı son 3 iĢ 

- GörüĢülen kiĢinin bu iĢi nasıl bulduğu 

- GörüĢülen kiĢinin hane halkındakilerin ne iĢ yaptıkları ve daha önce 

yaptıkları son 3 iĢ 

- GörüĢülen kiĢinin aylık toplam hane geliri 

- GörüĢülen kiĢinin konut mülkiyet durumu 

- GörüĢülen kiĢinin evi kira ise aylık kira bedeli 

- GörüĢülen kiĢi mülk sahibi ise nasıl mülk sahibi olduğu 

- GörüĢülen kiĢinin konut kullanım alanı ve konut bölümleri 

- GörüĢülen kiĢinin daha önce nerede ikamet ettiği 

- GörüĢülen kiĢinin bu mahalleye ne zaman geldiği 

- GörüĢülen kiĢinin daha önce oturduğu yerden neden ayrıldığı 

- GörüĢülen kiĢinin bu mahalleyi seçme nedeni 

- GörüĢülen kiĢinin daha önce oturduğu konut türü 

- GörüĢülen kiĢinin Ģu an oturduğu konuttan memnun olup olmadığı ve nedeni 

- GörüĢülen kiĢinin yaĢadığı çevreden memnun olup olmadığı ve nedeni

362 

- GörüĢülen kiĢinin mahallede yaĢayanların % kaçını tanıdığı 

- GörüĢülen kiĢinin komĢularıyla ne sıklıkla bir araya geldiği 

- GörüĢülen kiĢinin komĢularıyla bir araya gelme nedeni 

- GörüĢülen kiĢinin komĢularıyla hangi konularda yardımlaĢtığı 

- GörüĢülen kiĢinin Ġstanbul‟da akrabaları olup olmadığı 

- GörüĢülen kiĢinin akrabalarıyla görüĢme sıklığı 

- GörüĢülen kiĢinin akrabalarıyla görüĢme nedenleri 

- GörüĢülen kiĢinin ev alıĢveriĢini nereden yaptığı 

- GörüĢülen kiĢinin ve evde varsa diğer çalıĢanların iĢe nasıl gidip geldiği 

- GörüĢülen kiĢinin ve evde varsa diğer çalıĢanların iĢe ne kadar zamanda gidip 

geldiği 

- GörüĢülen kiĢinin ve diğer hane halkı çalıĢanlarının iĢe gidiĢ geliĢ toplam 

masrafları 

- GörüĢülen kiĢiye kentsel dönüĢüm projesi hakkında bilgi verilip verilmediği 

- GörüĢülen kiĢiye kentsel dönüĢüm projesi hakkında kimin bilgi verdiği 

- GörüĢülen kiĢiye kentsel dönüĢüm projesi hakkında verilen bilginin içeriği 

- GörüĢülen kiĢinin kentsel dönüĢüm projesinden ne kadar zamandır haberi 

olduğu 

- GörüĢülen kiĢinin kentsel dönüĢüm projesine iliĢkin en baĢından fikrinin 

sorulup sorulmadığı 

- GörüĢülen kiĢinin proje sürecinde söz sahibi olup olmadığı 

- GörüĢülen kiĢinin kentsel dönüĢüm projesi hakkında ne düĢündüğü 

- GörüĢülen kiĢinin kentsel dönüĢüm projesi sürecinde ne yapmayı düĢündüğü

363 

- GörüĢülen kiĢinin oturduğu mahallenin/mahallelinin kentsel dönüĢüm 

sürecinden nasıl etkileneceğini düĢündüğü 

- GörüĢülen kiĢinin oturduğu mahallede kentsel dönüĢüme yönelik ortak bir 

hareket olup olmadığı 

- GörüĢülen kiĢinin oturduğu mahalle sakinlerinin kentsel dönüĢüme yönelik 

tutumları hakkında ne düĢündüğü 

- GörüĢülen kiĢinin kentsel dönüĢüm projesi sürecinde neler yaĢadığı 

- GörüĢülen kiĢinin oturduğu mahallede kentsel dönüĢüm sürecinde neler 

yaĢandığı 

- GörüĢülen kiĢinin Ģu an oturduğu evin kentsel dönüĢüm sürecinde değer 

kazanıp kazanmayacağı hakkında ne düĢündüğü 

- GörüĢülen kiĢiye kentsel dönüĢüm sürecinde nasıl bir teklif yapıldığı 

- GörüĢülen kiĢinin yapılan teklif hakkında ne düĢündüğü 

- GörüĢülen kiĢinin kendisine yapılan teklifle mevcut koĢullarını 

karĢılaĢtırdığında ne düĢündüğü 

- GörüĢülen kiĢinin kentsel dönüĢüm projesinin baĢ aktörü olarak kimi gördüğü 

- GörüĢülen kiĢinin olası bir yerel seçimde mevcut belediye baĢkanına oy verip 

vermeyeceği 

- GörüĢülen kiĢinin söz hakkı olsa mahallesine yönelik olarak nasıl bir 

uygulama yapılmasını istediği 

- GörüĢülen kiĢinin hangi koĢullarda kentsel dönüĢüm projesini kabulleneceği

364 

ÖZGEÇMĠġ 

KiĢisel Bilgiler: 

Adı Soyadı : Cem Ergun 

Doğum Yeri : Ġzmir 

Doğum Tarihi : 17.03.1975 

Medeni Hali: Evli 

Eğitim-Öğretim Yaptığı Kurumlar 

Öğrenim Durumu Okulun Adı BitiĢ Yılı 

Ġlkokul Hakimiyet-i Milliye Ġlkokulu 1986 

Ortaokul-Lise A.Ö.D. Ġzmir Özel Tevfik Fikret Lisesi 1993 

Üniversite Lisans Ankara Üniversitesi DTCF Sosyoloji 2002 

Yüksek Lisans Süleyman Demirel Üniversitesi SBE 

Sosyoloji Anabilim Dalı 

2005 

Yabancı Diller: 

Fransızca (ÜDS 61.25) 

Ġngilizce Orta 

Bilgisayar: 

Microsoft Office (Word, Excel, PowerPoint) 

SPSS (Tüm Versiyonlar) 

ĠĢ Deneyimi: 

Görkem AraĢtırma ve Reklamcılık ġirketi (Ankara) bünyesinde saha 

araĢtırmalarında süpervizör olarak görev alma (2002). 

Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü‟nde AraĢtırma Görevlisi 

(2004- ). 

Yayınlar ve Faaliyetler 

1.Alanında Yurtiçinde Yayımlanan Kitap 

AyĢe Dericioğulları Ergun ve Cem Ergun, "Geleceğin Güvensiz ĠnĢası ve Sosyal 

Güven(siz)lik Reformu", Bağlam Yayınları, Ġstanbul, 2009. 

2.Alanında Yurtiçinde Yayımlanan Kitapta Bölüm ve Ünite Yazarlığı 

Sallan Gül, S., Gül, H. ve Ergun, C. "Çıkar ve Çıkar Grupları", Felsefe 

Ansiklopedisi, Cilt III, ss: 625-632, Babil Yayıncılık, Ankara, 2005. 

Cem Ergun ve Hüseyin Gül "Toplumcu Belediyecilik ve Kent Kapılarını Sermayeye 

Açan Anahtar Olarak Kentsel DönüĢüm", Yerel Yönetimlerde Sosyal Demokrasi, Toplumcu 

Belediyecilik, Teorik YaklaĢımlar, Türkiye Uygulamaları (içinde), Ġhsan Kamalak ve 

Hüseyin Gül (der.), ss: 295-332, Kalkedon Yayıncılık, Ġstanbul, 2009. 

3.Uluslararası Toplantıda Sunularak Tam Metin Olarak Yayımlanan Bildiri 

Cem Ergun ve Songül Sallan Gül, "Kentsel Yoksulluk ve Kadın Yoksulluğuna Çöp 

Alanlarından BakıĢ", Sakarya Üniversitesi Disiplinlerarası Kadın ÇalıĢmaları Kongresi, 

Sakarya, 5-7 Mart 2009. 

AyĢe Dericioğulları Ergun ve Cem Ergun, "Türkiye'de Aile Hekimliği Uygulaması 

ve Kadınlara Etkileri", Sakarya Üniversitesi Disiplinlerarası Kadın ÇalıĢmaları Kongresi, 

Sakarya, 5-7 Mart 2009.

365 

4. Uluslararası Toplantıda Sunularak Özet Metin Olarak Yayımlanan Bildiri 

Cem Ergun "Kent Yoksullarının Yoksullukla Mücadele Stratejisi: Enformel ĠĢ 

Alanları, Isparta-Ġzmir Çöp Toplayıcılarına Yönelik Bir Alan AraĢtırması", Uluslararası Kent 

ve Sağlık Sempozyumu, Bursa, 7-9 Haziran 2006. 

Cem Ergun ve Songül Sallan Gül, "Kentsel Yoksulluk ve Kadın Yoksulluğuna Çöp 

Alanlarından BakıĢ", Sakarya Üniversitesi Disiplinlerarası Kadın ÇalıĢmaları Kongresi, 


AyĢe Dericioğulları Ergun ve Cem Ergun, "Türkiye'de Aile Hekimliği Uygulaması 

ve Kadınlara Etkileri", Sakarya Üniversitesi Disiplinlerarası Kadın ÇalıĢmaları Kongresi, 


5. Ulusal Toplantıda Sunularak Tam Metin Olarak Yayımlanan Bildiri 

Hüseyin Gül ve Cem Ergun, "Mutlak Yoksulluk ve Nedenleri:Ankara 

Örneği",Yoksulluk Sempozyumu, Deniz Feneri YardımlaĢma ve DayanıĢma Derneği, 

Ġstanbul, 31 Mayıs-1 Haziran 2003. 

Sallan Gül, S., Gül, H. ve Ergun, C. 2004, "Kentsel Yoksulluk ve Aile ", IV. Aile 

ġurası, Aile AraĢtırma Kurumu, Ankara, 18-20 Mayıs 2004. 

Cem Ergun, "Yerel Yönetimlerde Çöp ve Yoksulluk Sorunu", Dünden Bugüne Yerel 

Yönetimlerde Yeniden Yapılanma, Yerel Yönetimler Kongresi, Çanakkale Onsekiz Mart 

Üniversitesi, Biga Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi, 3-4 Aralık 2004. 

Cem Ergun, "Yoksulluk ve Çöp Toplayıcıları Örneği Temelinde Enformel Sektöre 

Yönelik Bir Sosyal Politika Önerisi", Türkiye'de Sosyal Hizmet Uygulamaları-Ġhtiyaçlar ve 

Sorunlar, Sosyal Hizmet Sempozyumu, BaĢkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi 

Sosyal Hizmetler Bölümü, Alanya, 4-6 Kasım 2004. 

Sallan Gül, S., Yılmaz, C., Ergun, C. ve Alican, A. "Bir Ġkon Olarak Gül: Kentsel 

Kimliğin Üretilmesinin Sembolik Anlamları", I. Ulusal Isparta Gül Sempozyumu, Isparta, 2- 

3 Haziran 2005. 

Cem Ergun. "Kentsel Bir Sorun Olarak Yoksulluk ve Yeni Enformel Alanlar", 

KEAS'05: Kentsel Ekonomik AraĢtırmalar Sempozyumu-II, Pamukkale Üniversitesi ve 

Devlet Planlama TeĢkilatı, Denizli, 13-16 Haziran 2005. 

Sallan Gül, S., Dulupçu, M. A., Gül, H., Ergun, C., KiriĢ, H. M. ve Alican, A. 

"YerelleĢme ve PiyasalaĢma Kent Yoksulluğuna Çare mi? Ġki Kent Temelinde 

KarĢılaĢtırmalı Bir Değerlendirme", KEAS'05: Kentsel Ekonomik AraĢtırmalar 

Sempozyumu-II, Pamukkale Üniversitesi ve Devlet Planlama TeĢkilatı, Denizli, 13-16 

Haziran 2005. 

Sallan Gül, S., Dericioğulları, A., Ergun, C. ve Gül, H. "Sosyal Devletin Tasfiyesi ve 

Sağlıkta DönüĢüm Programı Çerçevesinde Aile Hekimliği Uygulaması", VI. Kamu Yönetimi 

Forumu, Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi, Bolu, 9-11 Ekim 2008. 

Cem Ergun ve Hüseyin Gül, "Yerel Yönetimlerin DeğiĢen ĠĢlevleri ve Kentsel 

DönüĢüm", VI. Kamu Yönetimi Forumu, Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi, Bolu, 9-11 Ekim 

2008. 

Hüseyin Gül ve Cem Ergun, “KüreselleĢme, Kentler, Kentsel DönüĢüm ve 

Mekandan Koparılan Ademler”, VII. Kamu Yönetimi Forumu: KüreselleĢme KarĢısında 

Kamu Yönetimi Bildiriler Kitabı, ed: Hakan AltıntaĢ, KSÜ Yayınları, Sütçü Ġmam 

Üniversitesi, KahramanmaraĢ, 08-10 Ekim 2009.

366 

Cem Ergun, "Kentsel DönüĢüm Uygulamalarında YönetiĢimin Uygulanabilirliği" 

Ulusal Kalkınma ve Yerel Yönetimler, 4.Ulusal Yerel Yönetimler Sempozyumu, TODAĠE, 

Ankara, 19-20 Ekim 2009. 

Cem Ergun ve Hüseyin Gül, “Barınma Hakkının Ġhlal Edilme Sürecinde Kentsel 

DönüĢüm Projeleri”, Sosyal Haklar Ulusal Sempozyumu II Bildiriler Kitabı, Pamukkale 

Üniversitesi, Denizli, 4-6 Kasım 2010, Petrol-ĠĢ Yayını, Ġstanbul. 

6.Ulusal Toplantıda Sunularak Özet Metin Olarak Yayımlanan Bildiri 

Sallan Gül, S., Gül, H., ve Ergun, C. "Türkiye'de Yoksulluk Kültürü Tezlerine BakıĢ: 

Ankara Örneği", Yoksulluk ve Sosyal Hizmetler, Sosyal Hizmet Sempozyumu, Hacettepe 

Üniversitesi, Sosyal Hizmetler Yüksek Okulu ve Akdeniz Üniversitesi Sosyal Hizmetler 

Eğitim AraĢtırma ve Uygulama Merkezi, Antalya, 9-11 Ekim 2003. 

Cem Ergun, "Yoksulluk ve Çöp Toplayıcıları Örneği Temelinde Enformel Sektöre 

Yönelik Bir Sosyal Politika Önerisi", Türkiye'de Sosyal Hizmet Uygulamaları-Ġhtiyaçlar ve 

Sorunlar, Sosyal Hizmet Sempozyumu, BaĢkent Üniversitesi, Sağlık Bilimleri Fakültesi 

Sosyal Hizmetler Bölümü, Alanya, 4-6 Kasım 2004. 

Cem Ergun, “DeğiĢen Ekonomik Konjonktürde Yeni Enformel Alanlar: Ġzmir Çöp 

Toplayıcıları”, Türkiye'nin Toplumsal, Siyasal ve Ekonomik DönüĢümü Konferansı, ODTÜ, 

Ankara, 21-22 Ekim 2005. 

Cem Ergun. "Kentsel Bir Sorun Olarak Yoksulluk ve Yeni Enformel Alanlar", 

KEAS'05: Kentsel Ekonomik AraĢtırmalar Sempozyumu-II, Pamukkale Üniversitesi ve 

Devlet Planlama TeĢkilatı, Denizli, 13-16 Haziran 2005. 

Sallan Gül, S., Dulupçu, M. A., Gül, H., Ergun, C., KiriĢ, H. M. ve Alican, A. 

"YerelleĢme ve PiyasalaĢma Kent Yoksulluğuna Çare mi? Ġki Kent Temelinde 

KarĢılaĢtırmalı Bir Değerlendirme", KEAS'05: Kentsel Ekonomik AraĢtırmalar 

Sempozyumu-II, Pamukkale Üniversitesi ve Devlet Planlama TeĢkilatı, Denizli, 13-16 

Haziran 2005. 

Sallan Gül, S., Dericioğulları, A., Ergun, C. ve Gül, H. "Sosyal Devletin Tasfiyesi 

ve Sağlıkta DönüĢüm Programı Çerçevesinde Aile Hekimliği Uygulaması", VI. Kamu 

Yönetimi Forumu, Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi, Bolu, 9-11 Ekim 2008. 

Cem Ergun ve Hüseyin Gül, "Yerel Yönetimlerin DeğiĢen ĠĢlevleri ve Kentsel 

DönüĢüm", VI. Kamu Yönetimi Forumu, Abant Ġzzet Baysal Üniversitesi, Bolu, 9-11 Ekim 

2008. 

7.Hakemli Dergide Yayımlanan Teknik Not, Vaka Takdimi, TartıĢma ve Özet 

Türünden Yayın 

Cem Ergun, Kitap Ġncelemesi: Rosanvallon, P. 2004. "Refah Devletinin Krizi", Çev: 

B. ġahin. Dost Kitabevi Yayınları, Ankara. Toplum ve Demokrasi Dergisi, Sayı:1, Eylül- 

Aralık 2007. 

Cem Ergun, Kitap Ġncelemesi: Ahmad, F. 2006, "Bir Kimlik PeĢinde Türkiye", çev: 

Karadeli, S.C. Ġstanbul Bilgi Üniversitesi Yayınları, Ġstanbul. Toplum ve Demokrasi Dergisi, 

Sayı: 2, Ocak-Nisan 2008. 

Cem Ergun. Kitap Ġncelemesi: Tanyol, C. 2007, "Çankaya Dramı: Silahlı Ordu 

Silahsız Ordu", Altın Kitaplar Yayınevi, Ġstanbul. Toplum ve Demokrasi Dergisi, Sayı: 3, 

Mayıs-Ağustos 2008. 

Cem Ergun. "Kentsel DönüĢüm ve Sulukule Çocuk Atölyesi", Toplum ve Demokrasi 

Dergisi, Sayı: 3, Mayıs-Ağustos 2008.

367 

Cem Ergun. “Engels Konutu Günümüzde Sorun Edinseydi…”, Toplum ve 

Demokrasi Dergisi, Sayı: 5, Ocak-Nisan 2009. 

8.Uluslararası KuruluĢlarca Desteklenen Projede Görev Almak 

UNDP ve T.C. BaĢbakanlık Sosyal YardımlaĢma ve DayanıĢma Genel Müdürlüğü 

tarafından desteklenen, Songül Sallan Gül ve Hüseyin Gül yöneticiliğinde tamamlanmıĢ olan 

"Sosyal Yardımlar ve ÇalıĢma Durumu: Yoksulluk Yardımları ve ĠĢgücüne Katılım ĠliĢkisi 

(Poverty Assistance And Employment Study: Relations Between Social Assistance And 

Labor Force Participation)" adlı Uluslararası Proje'de Asistanlık, (2006). 

9. Ulusal KuruluĢlarca Desteklenen Projede Görev Almak 

Süleyman Demirel Üniversitesi Ġktisadi ve Ġdari Bilimler Fakültesi Kamu Yönetimi 

Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. Hüseyin Gül yöneticiliğinde yürütülmekte olan 1691-D-08 

nolu “Kentsel DönüĢüm Sürecine DönüĢüm Alanlarından Bakmak: Ġstanbul Maltepe 

(BaĢıbüyük Ve Gülsuyu Mahallesi) Örneği” baĢlıklı projede proje yardımcılığı. 

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü Öğretim 

Üyesi Doç. Dr. Songül Sallan Gül'ün yöneticiliğinde tamamlanmıĢ olan "Anakent-Anadolu 

Kenti Yoksulluğu: Ankara-Isparta Örnekleri" projesinde proje yardımcılığı (2005). 

Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyoloji Bölümü Öğretim 

Üyesi Doç. Dr. Songül Sallan Gül'ün baĢkanlığında tamamlanmıĢ olan 940-YL- 04 nolu ve 

Yoksulluk Ve Enformel Sektör: Çöp Toplayıcıları Örneği (Isparta-Ġzmir KarĢılaĢtırması) 

baĢlıklı projede proje yardımcılığı (2005). 

10. Ulusal Sempozyum, Kongre, Kurs Düzenlenmesi Gibi Etkinliklerde Görev 

Almak 

“Türkiye'de ve Dünya'da Güncel Sosyolojik TartıĢmalar" konulu Bilgi ġöleni'nde 

"Sosyolojik DüĢünmek" baĢlıklı panelde oturum baĢkanlığı, S.D.Ü. Isparta, 8-10 Mayıs 

2008. 

11. Alanında Bilimsel AraĢtırma ve ÇalıĢmalar Ġçin Ulusal Burs Almak 

Boğaziçi Üniversitesi Sosyal Politikalar Merkezi Yüksek Lisans Tezi Destek 

Bursu (2004). 

12. Alanında Ulusal Bilimsel Nitelikli Ödül Almak 

Cem Ergun ve AyĢe Dericioğulları Ergun, Ankara Üniversitesi Siyasal Bilgiler 

Fakültesi Kamu Yönetimi AraĢtırma ve Uygulama Merkezi'nin düzenlediği 2008 Cahit Emre 

Kamu Yönetimi AraĢtırması YarıĢması'nda "Geleceğin Güvensiz ĠnĢası ve Sosyal 

Güven(siz)lik Reformu" baĢlıklı çalıĢmayla birincilik ödülü (2008). 

13. Alanı Ġle Ġlgili Olarak Panel, Konferans, Seminer, Açık Oturum ve SöyleĢi 

Gibi Etkinliklerde KonuĢmacı ya da Panelist Olarak Görev Yapmak 

Ġzmir Yerel Yönetimler Bilgi ġöleni'nde "Kent ve Kentsel DönüĢüm" BaĢlıklı 

Oturumda konuĢmacı, 17.01.2009. 

Ġzmir Yerel Yönetimler Bilgi ġöleni'nde "Kent ve Katılım" BaĢlıklı Oturumda 

konuĢmacı, 18.01.2009. 

14. Yüksek Lisans Tezi 

Yoksulluk Ve Enformel Sektör: Çöp Toplayıcıları Örneği (Isparta-Ġzmir 

KarĢılaĢtırması), (Tez DanıĢmanı: Doç. Dr. Songül Sallan Gül), Süleyman Demirel 

Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, 2005.

15. Ġlgi Alanları 

Sosyal hizmetler, sosyal politika, yoksulluk, yoksunluk, kent yoksulluğu, toplumsal 

dıĢlanma, sosyal güvenlik, enformel sektör, kentleĢme, kentsel dönüĢüm, çevre sorunları. 

368

Download (5Mb) - Suleyman Demirel University Research Repository

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?