Download (1085Kb) - Süleyman Demirel Üniversitesi

TCSüleyman Demirel ÜniversitesiSosyal Bilimler EnstitüsüMİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİVE EĞİTİM POLİTİKALARINA ETKİLERİ(YÜKSEK LİSANS TEZİ)Danışman:Yrd.Doç.Dr.Ahmet HALAÇOĞLUHazırlayan:Muzaffer DENİZIsparta-20011

ÖNSÖZEğitim Şûraları, Türk Eğitim Tarihi içerisinde önemli bir yere sahiptir. Millî EğitimBakanlığı’nın ve Türk Millî Eğitim Sistemi’nin en yüksek danışma organıdır. Şûralara,Millî Eğitimle ilgili politikaların çizilmesinde, yol gösterici rolü verilmiştir.Bu çalışmada; şûraların tarihçesi, eğitim ve diğer toplumsal, kültürel, siyasalalanlarla etkileşimleri irdelenmiştir. Aynı zamanda, şûraların Türkiye’nin eğitimpolitikalarını oluşturma süreçlerine etkisi özellikle irdelenmiş; eğitim politikalarınınoluşturulmasında en yüksek karar alma organı olan şûraların, Türkiye eğitimine yönveren kararların alınması ve uygulanmasındaki gücü ve etkisinin ne olduğu belirtilmeyeçalışılmıştır.Ortaya konulan çalışma, 1939-1999 yılları arasını kapsamaktadır. Bu süreiçerisinde toplam 16 Millî Eğitim Şûrası yapılmış olup, şûralarda alınan kararlar, -büyükbölümüyle- bu çalışmada yer almıştır.Son bölümde yer alan ‘öneriler’ başlığı altında, şûraların oluşumu ve Türk EğitimSistemi karar alma süreçlerine etkisi ile ilgili olası çözüm önerileri verilmeyeçalışılmıştır.Bu çalışmada gösterilen çabalara rağmen, bazı kaynaklara ulaşılamamıştır ve bazıeksiklikler olacağı muhtemeldir. Görülebilecek hata ve eksiklikler için araştırmacışimdiden bağışlanmasını dilemektedir.Bilgi ve deneyimlerinden yararlandığım, çalışmamda desteklerini her zamanyanımda hissettiğim değerli hocalarım; bölüm başkanımız Sayın Prof. Dr.BayramKodaman’a, çalışmamda beni yönlendiren, katkı ve yardımlarıyla bana güven verendanışman hocam Sayın Yard.Doç.Dr. Ahmet Halaçoğlu’na ve bazı kaynaklaraulaşmamda yardımcı olan Şûra Genel Sekreteri Sayın Mahmut Özbuğa’yateşekkürlerimi sunuyorum.İÇİNDEKİLERÖNSÖZ ............................................................................................................................. 22

İÇİNDEKİLER ................................................................................................................. 3KISALTMALAR.............................................................................................................. 7GİRİŞ................................................................................................................................8BİRİNCİ BÖLÜMMİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİA) MİLLİ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİ ....................................................... 11B) ŞÛRALARI HAZIRLAYAN ETKENLER............................................................... 14C) TEK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALAR................................................................... 21Birinci Millî Eğitim Şûrası (1939) ........................................................................... 21a-Amaç ..................................................................................................................... 21b-Gündem................................................................................................................. 22c-Alınan Kararlar .................................................................................................... 22d-Sonuç-Uygulama .................................................................................................. 23İkinci Millî Eğitim Şûrası (1943)............................................................................. 23a-Amaç ..................................................................................................................... 23b-Gündem................................................................................................................. 24c-Alınan Kararlar ..................................................................................................... 24d-Sonuç-Uygulama .................................................................................................. 25Ç) ÇOK PARTİLİ DÖNEME GEÇİŞ SÜRECİNDE ŞÛRALAR................................. 26Üçüncü Millî Eğitim Şûrası (1946).......................................................................... 26a-Amaç ..................................................................................................................... 26b-Gündem................................................................................................................. 26c-Alınan Kararlar ..................................................................................................... 26d-Sonuç-Uygulama .................................................................................................. 27Dördüncü Millî Eğitim Şûrası (1949)....................................................................... 28a-Amaç ..................................................................................................................... 28b-Gündem................................................................................................................. 29c-Alınan Kararlar ..................................................................................................... 29d-Sonuç-Uygulama .................................................................................................. 30D) ÇOK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALAR................................................................. 31Beşinci Millî Eğitim Şûrası (1953)........................................................................... 31a-Amaç ..................................................................................................................... 31b-Gündem................................................................................................................. 32c-Alınan Kararlar ..................................................................................................... 32d-Sonuç-Uygulama .................................................................................................. 33Altıncı Millî Eğitim Şûrası (1957)............................................................................ 34a-Amaç ..................................................................................................................... 34b-Gündem................................................................................................................. 34c-Alınan Kararlar ..................................................................................................... 34d-Sonuç-Uygulama .................................................................................................. 363

E) PLANLI DÖNEMDE ŞÛRALAR.......................................................................................................37Yedinci Millî Eğitim Şûrası (1962) ...........................................................................................37a-Amaç ..................................................................................................................... 37b-Gündem................................................................................................................. 38c-Alınan Kararlar ..................................................................................................... 38d-Sonuç-Uygulama .................................................................................................. 43Sekizinci Millî Eğitim Şûrası (1970).........................................................................................44a-Amaç ..................................................................................................................... 44b-Gündem................................................................................................................. 44c-Alınan Kararlar ..................................................................................................... 44d-Sonuç-Uygulama .................................................................................................. 48Dokuzuncu Millî Eğitim Şûrası (1974) ....................................................................................49a-Amaç ..................................................................................................................... 49b-Gündem................................................................................................................. 49c-Alınan Kararlar ..................................................................................................... 49d-Sonuç-Uygulama .................................................................................................. 54F) 1980 SONRASI ŞÛRALAR .................................................................................................................55Onuncu Millî Eğitim Şûrası (1981) .......................................................................... 55a-Amaç ..................................................................................................................... 55b-Gündem................................................................................................................. 55c-Alınan Kararlar ..................................................................................................... 56d-Sonuç-Uygulama .................................................................................................. 58Onbirinci Millî Eğitim Şûrası (1982)........................................................................ 59a-Amaç ..................................................................................................................... 59b-Gündem................................................................................................................. 59c-Alınan Kararlar ..................................................................................................... 59d- Sonuç-Uygulama ................................................................................................. 67Onikinci Millî Eğitim Şûrası (1988) ........................................................................ 68a- Amaç .................................................................................................................... 68b- Gündem................................................................................................................ 68c- Alınan Kararlar .................................................................................................... 69d- Sonuç-Uygulama ................................................................................................. 75Onüçüncü Millî Eğitim Şûrası (1990)...................................................................... 75a- Amaç .................................................................................................................... 75b- Gündem................................................................................................................ 76c- Alınan Kararlar .................................................................................................... 76d- Sonuç-Uygulama ................................................................................................. 77Ondördüncü Millî Eğitim Şûrası (1993)................................................................... 78a- Amaç .................................................................................................................... 78b- Gündem................................................................................................................ 78c- Alınan Kararlar .................................................................................................... 78d- Sonuç-Uygulama ................................................................................................. 81Onbeşinci Millî Eğitim Şûrası (1996)....................................................................... 82a- Amaç .................................................................................................................... 82b- Gündem................................................................................................................ 82c- Alınan Kararlar .................................................................................................... 83d- Sonuç-Uygulama ................................................................................................. 924

Onaltıncı Millî Eğitim Şûrası (1999)........................................................................ 95a- Amaç .................................................................................................................... 95b- Gündem................................................................................................................ 96c- Alınan Kararlar .................................................................................................... 96d- Sonuç-Uygulama ............................................................................................... 102İKİNCİ BÖLÜMŞÛRALARIN EĞİTİM POLİTİKALARINA ETKİLERİA) TEK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALARIN EĞİTİM POLİTKALARINAETKİLERİ .............................................................................................................. 105Giriş........................................................................................................................ 105Köy Enstitüleri ....................................................................................................... 107Hükümetler ve eğitim............................................................................................. 110Dönemin Millî Eğitim Bakanlarının tutumu .......................................................... 111Dönemin eğitim hareketleri.................................................................................... 113B) ÇOK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALARIN EĞİTİM POLİTİKALARINAETKİLERİ ............................................................................................................... 115Giriş........................................................................................................................ 115Hükümetler ve eğitim............................................................................................. 118Dönemin eğitim hareketleri.................................................................................... 119C) PLANLI DÖNEMDE ŞÛRALARIN EĞİTİM POLİTİKALARINAETKİLERİ ............................................................................................................... 120Giriş........................................................................................................................ 120Kalkınma Planları ve eğitim................................................................................... 122Öğretmen yetiştirme............................................................................................... 124Mesleki Teknik Eğitim ve Çok Amaçlı Okul ........................................................ 126Dönemin eğitim hareketleri.................................................................................... 129Sonuç...................................................................................................................... 132D) 1980 SONRASI DÖNEM VE GENEL OLARAK ŞÛRALARIN EĞİTİMPOLİTİKALARINA ETKİLERİ............................................................................. 134Giriş........................................................................................................................ 134Sekiz yıllık zorunlu eğitim..................................................................................... 135Mesleki teknik eğitim............................................................................................. 137Özel eğitim............................................................................................................. 140Yabancı dil eğitimi................................................................................................. 141Yaygın eğitim, hizmetiçi eğitim, uzaktan eğitim................................................... 142Özel öğretim kurumları, paralı eğitim, eğitim-iş dünyası ilişkileri........................ 143Öğretmen, eğitim uzmanı....................................................................................... 145Nüfus ve eğitim...................................................................................................... 151Mevzuat karmaşası................................................................................................. 152Kalkınma planlarında eğitim, hükümetler ve eğitim.............................................. 153Eğitim sisteminde yapı ve işleyiş........................................................................... 158Şûra kararlarının uygulanabilirliği ......................................................................... 1655

SONUÇLAR................................................................................................................. 171ÖZET ............................................................................................................................ 173SUMMARY.................................................................................................................. 175BİBLİYOGRAFYA...................................................................................................... 177KISALTMALARa.g.e. :BYKP :Bakanlık (MEB) :Adı geçen eserBeş yıllık kalkınma planıMilli Eğitim Bakanlığıc. : cilt6

DPT :GSMH:ICA:KOSGEB:M.E.T.K.MGK:Devlet Planlama TeşkilatıGayri Safi Milli HasılaUluslararası İşbirliği YönetimiKüçük ve Orta ölçekli sanayi Geliştirme veDestekleme İdaresi BaşkanlığıMilli Eğitim Temel KanunuMilli Güvenlik Kurulus. : sayfaS. : sayıŞûra :TİSK :TÜBİTAK:TÜSİAD:TTK:Vb:Milli Eğitim ŞûrasıTürkiye İşveren Sendikaları KonfederasyonuTürkiye Bilimsel ve Teknik Araştırmalar KurumuTürkiye Sanayici ve İşadamları DerneğiTalim ve Terbiye KuruluVe Bunun GibiGİRİŞMilli Eğitim Şûraları’nın Türk eğitim politikalarına etkileri nelerdir?Türkiye’de yıllardır eğitim sorunlarının ağırlığından, eğitimin çıkmazdaolduğundan söz edilir. Eğitimle doğrudan ilişkili olanlar da, dolaylı ilişkide olanlar da,yani, toplumun bütün kesimleri eğitim sorunlarının çözülmesini, Türkiye’de çağdaş bireğitim sistemi kurulmasını ve geliştirilmesini arzularlar. Bu yolda çaba harcarlar.Sonunda; sorunlar yumağının artarak sürmekte olduğunu görürler.Bu tespit, yalnızca günümüz için geçerli olmayıp önceki dönemleri de içine alır.Genç Cumhuriyetin, bağrında doğup çıktığı Osmanlı Devletini de içine alır. Dahabaşlangıçta, Osmanlı İmparatorluğu’nun batı karşısında geri kalması üzerine, bu açığı7

kapamak için reformlara girişilmesi düşünüldüğünde ve reformlar uygulanmayabaşlandığında, eğitim alanındaki reformlar, diğer alanlara (askeri, idari) göre sonlarakalmıştır.“Osmanlı Devleti’nde batılılaşma ve yenilik hareketleri daha ziyade askeri,siyasi idari ve bir dereceye kadar da sosyal alanlarda, yani padişahın ve sadrıâzamlarındoğrudan doğruya yetkisi ve denetimi altında bulunan müesseselerde başlatılmış vedevam ettirilmiştir. Bu yüzden “maarif” yani modern eğitim ve öğretim alanındaX1X.Yüzyılın ikinci yarısına kadar hiçbir yenilik hareketine girişilememiştir.” 1“...maarif alanında Tanzimat devri kanunlaştırma (kanunların yapıldığı) ve ilkörnek mekteplerin, eğitim-öğretim kurumlarının açıldığı bir devir kabul edersek,II.Abdülhamid devrini de uygulamaya geçiş, yaygınlaştırma, merkezde ve taşradamektep binası yapma, öğretmen yetiştirme, yeni yüksek mektepler ve Darülfünun açmadevri olarak nitelendirmek mümkündür. ...Modern maarifin temelleri bu dönemdeatılmıştır.” 2Yalnız, burada hemen aşağıdaki tespit belirtilmelidir:“Batı örneğine göre kurulan bu sistem, Osmanlı Devleti’ne birçok aydın elemankazandırdı. Gerçi İmparatorluğun dağılması önlenemedi ama, Osmanlı mekteplerindeyetişen aydınlar çok sağlam bir cumhuriyet kurdular. Osmanlı mektepleri belki çağdaşbir teknoloji veremediler ama, çok yüksek bir idealizm, çok sağlam bir yurtseverlikverdiler.” 3Bu çalışmada, şûraların eğitim politikalarını etkileme durumları verilmeyeçalışılmıştır. Yanısıra Şûraların tarihçesi ile birlikte –yakın- eğitim tarihimizin önemliaşamaları da verilmek istenmiştir. Çünkü:“Türk eğitim tarihinde fikir, düşünce, başarılı ya da başarısız, parlak ya datutarsız tecrübe birikimi çok önemlidir. Ancak, bu zengin birikimden yeterinceyararlanılmamaktadır. Eğitim politikasına yön verenlerin, öğretmenlerin, aydınların butecrübe birikimlerinden asıl bugün yararlanması gerekmez mi? Şu halde, eğitimtarihimize ilişkin gözlemlerden biri de, geçmişten ders alınıp yararlanılmadığıgerçeğidir. Oysa eğitimimizin gelişmesi ve kendisinden bekleneni verebilmesi, esasolarak, bu tarihin ve tecrübelerin iyi bilinmesine, onlardan ders alınıp ciddiyetleuygulamaya konulmasına bağlıdır.”“Eğitim tarihimizde hemen her zaman kağıt üzerinde parlak ilkeler, amaçlar,programlar, yasal metinler hazırlandığı, şekle ve gösterişe önem verildiği, fakatuygulamada aynı çaba, ciddiyet ve istikrar gösterilmediği dikkate çarpıyor.” 4Millî Eğitim Şûraları da Türkiye’nin eğitim sorunlarını çözebilecek, Türk eğitimsistemini geliştirecek ve iyileştirecek kararlar almıştır. Ancak, uygulamaya aktarmakonusunda gerekli adımlar atılmadığı/atılamadığı için, eğitim sorunları çözülememiştir.Şûra kararlarının önemli bölümü, ya hiç uygulanmamış, ya alınan kararın uygulamayaaktarılması 20-30 yıl gibi gecikmeli olmuş, ya da bir iki yıllık uygulamadan sonrauygulama terkedilmiş, bazan da alınan kararın tersi yönde uygulamalar olmuştur.1 Bayram Kodaman, ll.Abdülhamid Döneminde Eğitim Öğretim, “Büyük İslam TarihiAnsiklopedisi” Çağ yayınları, İstanbul 1993, 12.c, s.455.2 Bayram Kodaman, a.g.e. s.489.3 Mustafa Ergün, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara 1997, s.8.4 Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1997,s.377,382.8

Temel dayanak; Millî Eğitim Şûraları’nın Türk eğitim politikalarına etkilerinelerdir, eğitime yön veren bir kurum olarak şûraların gücü nedir, sorularına cevaparamak, yani; şûra kararlarının, eğitim politikalarına yön verenlerce uygulanmasıdurumunda, eğitimde olası gelişmeleri ortaya koyabilmektir.İlk eğitim şûrasının başladığı 1939’ten 1999 yılına kadar olan süreçtedüzenlenmiş bulunan on altı Millî Eğitim Şûrası’nın eğitim politikalarına etkileriniincelemek, Şûralarda alınan kararların yaşama geçirilme şansını/durumunu araştırmak,kararların uygulanmaya konması durumunda Türk eğitiminin alacağı mesafeyiaraştırmak, bu çalışmanın temel problemini oluşturmaktadır.Bu araştırmanın amacı;1.1933’ten 1999’a şûraların tarihçesini, düzenlenmiş olan on altı şûrada alınankararları, bu kararların uygulanmasında ortaya çıkan sorunları, uygulamaya hangiderece ve düzeyde aktarılabildiği ile bunun nedenleri ve sonuçlarını;2.Şûraların yapısı, yasal dayanakları, oluşumu, toplanma şekli, katılımdurumunu;3.Şûra kararlarının yaşama geçirilememesi nedeniyle eğitim sisteminin uğradığıkayıpları;4.Kararların yaşama geçmesi durumunda, eğitim sisteminin olası kazanımlarını,sorun çözme yeteneğini;ortaya koymaktır.Yapılan araştırmanın önemi;tarihsel gelişimi boyunca, toplumun eğitimgereksiniminin karşılanmasında,yararı olabilecek düşünceleri ortaya koyabilmek, eğitimpolitikalarının belirlenmesi sürecine katkıda bulunmak ve böylece çağdaş eğitimsisteminin oluşturulmasına katkı sağlamaktır.Yapılan çalışma; şûraların yasal dayanağını oluşturan ilgili kanunun 1933’teyayınlanmasından, onaltıncı şûranın yapıldığı 1999 Yılı ile, yani; 20.Yüzyıl’da yapılmışolan Milli Eğitim Şûraları ile sınırlıdırÇalışma; kaynak olarak Milli Eğitim Şûraları ile ilgili yasa, yönetmelik, vbyasal belgeler, alınan şûra kararları, Milli Eğitim Bakanlığının uygulamaları ile ilgilibakanlığın kendi belgeleri ile basın-yayında çıkan haberler ve ilgili araştırmalarlasınırlıdır.Yöntem.1.Bu araştırmada belgesel tarama yöntemi uygulanmıştır.2.Çalışma, Türk Milli Eğitim Sistemi’nin 1933-1999 Dönemi’ni kapsamaktadır.3.Türk Milli Eğitim Sistemi incelenirken temel alan, Milli Eğitim Şûraları veşûralarda alınan kararların eğitim politikalarının oluşturulma sürecine etkisidir.4.Çalışmada, Milli Eğitim yetkililerinin hem kişisel hem de kurum adınagörüşleri ve eleştirileri de yer almıştır.5.Kamuoyunda şûralarla ilgili beklentilerin neler olduğu konusuna da yerverilmiştir.6.Temel kaynak olarak şûra kararları alınmakla birlikte, konuyla ilgili araştırma,anket, yasa ve yönetmelikler, vb. kaynaklardan da yararlanılmıştır.9

7.Ayrıca, şûraların ve Türk Eğitim Sistemi’nin sağlıklı gelişimi için eleştiri veöneriler de bu çalışmada yer almıştır.BİRİNCİ BÖLÜMMİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİA) MİLLÎ EĞİTİM ŞÛRALARININ TARİHÇESİ1- Maarif Kongresi:Milli Eğitim Şûraları ile ilgili ilk çabalar daha Kurtuluş Savaşı sürerken ortayaçıkmıştı. Millî Eğitimle ilgili öngörülerde bulunmak, amaç ve yöntemler belirlemeküzere düzenlenen Şûraların bir ön adımı olarak, 16 Temmuz 1921’de yeni bir devletin,Türkiye’nin, eğitimine bir perspektif oluşturması amacıyla Mustafa Kemal’inbaşkanlığında Ankara’da “Maarif Kongresi” düzenlendi.Maarif Kongresi ve bundan hemen sonra düzenlenmiş olan Heyet-i İlmiyeçalışmaları için, şûraların –öntipi/ön çalışması- da denilebilir.10

Millî Eğitim Şûraları yasal dayanağı için 1933’ü, ilk toplantısı için de 1939’ubeklemesi gerekiyordu. Kurulmakta olan yeni devletin eğitim alanındaki ilk kurumsalçabası ise; ilk defa 25 Mart 1921’de toplanan “Telif ve Tercüme Heyeti” idi. 5Anadolu’da yeni bir meclisin, TBMM’nin açılışından yaklaşık bir yıl sonratoplanan Maarif Kongresi, Millî Eğitim Şûraları ve Türkiye eğitimi için olduğu kadar,yeni devletin kurumsallaşması açısından da anlamlıdır. Bu çabalar aynı zamanda yenibir devletin, Türkiye Cumhuriyeti’nin doğuşunu haber veriyordu.Anadolu’da bir yandan bir ölüm-kalım savaşı, varolma savaşı sürdürülürken, biryandan da –savaşın bütün yıkımlarına karşın- ülküyle, gönençle Türkiye’nin eğitimsistemine yön verecek çalışmalar da sürdürülüyordu. Kongrede Mustafa Kemal eğitimleilgili düşüncelerini, eğitim ve eğitimcilerden neler beklediğini ortaya koymuştur.Kongrede görüşülen konular şöyleydi:İlköğretim ve ortaöğretimdeki okul ve öğrencilerle ilgili sayısal veriler, öğretimproğramları, eğitim sisteminin ihtiyaçları, üretimin artırılması için eğitimin katkısı gibikonular üzerinde durulmuştur. Aynı zamanda; dört yıl olan ilkokulların öğretimsürelerinin beş yıla çıkarılması, köylü ile şehirlilerin ihtiyaçlarının farklı olduğu gerekçegösterilerek ilkokul proğramlarının da buna göre farklılıklar içermesi gerektiği ortayakonmuştur.2- Heyet-i İlmiyeler:Heyet-i İlmiyeler 1923, 1924 ve 1925 (1926)’da 6 olmak üzere üç keretoplanmıştır. Heyet-i İlmiyeler, Talim Terbiye Dairesi ile Millî Eğitim Şûralarınıngörevlerini üstlenmişti. Millî Eğitim Şûraları; Heyet-i İlmiyelerin kurumsallaşmış,düzenli aralıklarla çalışan devamı olarak da değerlendirilebilir.Heyet-i İlmiyeler, eğitim yöneticisinden üniversite hocalarına kadar bütünüyleeğitimcilerden oluşuyordu. Toplanış amaçları da; yeni devletin eğitim yapısını,biçimini, proğramlarını, hedeflerini ortaya koymaktı.Heyet-i İlmiye çalışmalarına katılanlardan bazıları şöyle idi:Ziya Gökalp (Telif ve Tercüme Heyeti Başkanı), Fuad Köprülü (Müsteşar),Şemseddin Sami (öğretmen-yazar), İhsan Bey (İhsan Sungu, Yüksek Kız ÖğretmenOkulu Müdürü), İsmail Hakkı (İ.H.Baltacıoğlu, Darülfünun Eğitim Müdürü), AhmetAğaoğlu (Matbuat ve İstatistik Müdürü), Yakup Kadri (Y.K.Karaosmanoğlu, öğretmenyazar),Reşad Nuri (R.N.Güntekin, öğretmen-yazar),... 7Aşağıda da görüldüğü gibi Heyet-i İlmiyeler, elle tutulur somut önerileri veuygulamaları ile öne çıkmaktadır. Türk Eğitim Sistemi’nin örgütlenmesinde de Heyet-iİlmiye kararları etkili olmuştur.a)Birinci Heyet-i İlmiye (1923):5Telif ve Tercüme Heyeti 1926’ya kadar varlığını sürdürmüş, 1926’da lll.Heyeti İlmiye kararlarısonrasında 22 Mart 1926’da ‘789 sayılı Milli Eğitim Teşkilatına Dair Kanun’la yerini ‘Dil Heyeti’ ile‘Milli Talim Terbiye Dairesi’ne bırakmıştır.6 Üçüncü Heyeti İlmiye, 27 Aralık 1925’te başlayıp 1926 Ocağında da çalışmalarını sürdürdüğüiçin, bazı kaynaklarda 1925 tarihi, bazı kaynaklarda da 1926 tarihi geçmektedir.7 MEB, Milli Eğitim Şuraları (1939-1993), Ankara 1995, s.11,12.11

İlk Heyet-i İlmiye 15 Temmuz 1923’te dönemin Milli Eğitim Bakanı İsmailSafa (Özler) Bey’in başkanlığında Ankara’da toplanmıştır. l.Heyet-i İlmiye toplantısınıngündeminde;-Ulusal kültür,-İstatistik Genel Müdürlüğü’nün örgütlenmesi,-Ulusal dil,-Ulusal sözlük,-Ulusal müzik çalışmaları,-Ulusal tarih ve coğrafya enstitülerinin kurulması,-İlköğretim ve ortaöğretim proğramları, gibi konular yer almıştı. 8b)İkinci Heyet-i İlmiye Çalışmaları (1924):İkinci Heyet-i İlmiye 1924’te yine Ankara’da, dönemin Millî Eğitim BakanıVasıf (Çınar) Bey başkanlığında toplanmıştır. Gündeminde;-İlkokulların öğretim sürelerinin altı yıldan beş yıla indirilmesi,-Ortaokul ve liselerin birbirinden ayrılması ve yedi yıl olan sürenin üçer yıldanaltı yıla indirilmesi,-Öğretmen okullarının sürelerinin dört yıldan beş yıla çıkarılması,-Yeni ders kitaplarının yazdırılması,... gibi konular yer almıştı. 9c)Üçüncü Heyet-i İlmiye çalışmaları (1925-1926):Üçüncü Heyet-i İlmiye çalışmaları 27 Aralık 1925’te dönemin Millî EğitimBakanı Mustafa Necati Bey başkanlığında Ankara’da toplanmıştı. Gündeminde;-Millî Eğitime ayrılan kaynakların en uygun kullanımı,-Ortaokullarda karma eğitime geçilmesi,-Eğitim-öğretimle ilgili çalışmalar yapacak ‘Talim Terbiye Dairesi’ kurulması,...gibi konular yer almıştı. 103- Millî Eğitim Şûraları:Millî Eğitim Şûraları, Türk eğitiminin enine boyuna tartışıldığı, kararabağlandığı, resmi tutumun dışında değişik görüşlere de açık olan ciddi çalışmalar olarakTürk eğitimine yön vermişlerdir. Şûralarda alınan bazı kararlar uygulanırken TürkEğitim Sistemi için yaşamsal bazı öneriler rafa kaldırılmış ya da uygulamada gerekenönem verilmemiştir.Şûralar, Türk Eğitim Sistemine yön verecek siyaset üstü eğitimle ilgili bilimselve toplumsal kararlar alarak Türkiye’nin eğitim politikalarının belirlendiği kurumsalyapı olması gerekirken daha çok, öneriler üreten bir yapısal örgütlenme olarak eğitimyaşantımızda yerini almıştır.8 MEB, a.g.e. s.8.9 MEB, a.g.e. s.8,9.10 MEB, Milli Eğitim Şuraları (1939-1993), Ankara 1995, s.9,10.12

Millî Eğitim Şûralarının başlangıcı ile ilgili olarak eğitimci Hıfzırrahman RaşitÖymen şunları diyordu:“Talim Terbiye Dairesi’nin kuruluşu ile birlikte 1926’da talimatnamesi yapılanMaarif Şûrası, o zaman kanunlaştırılamamış, 789 numaralı teşkilat kanununa sadeceTalim ve Terbiye Dairesi’nin eklenmesiyle yetinilmiş ve ancak 1933’teki ilk merkezteşkilatı kanununa (2287 sayılı Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun) Meclis EğitimKomisyonu’nun önerisiyle bu talimatname aynen kanun maddeleri haline getirilmiştir....Millî Eğitim Şûrası’nın ilk kanuni örgütlenmesi kabul edilirken adına ‘KültürDanışıtı’ denilmiş, sonradan ... ‘Millî Eğitim Şûrası’na çevrilmiştir.” 111933’te çıkarılan “2287 sayılı Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun”la hem TalimTerbiye Dairesi yasasına kavuşmuş, hem de Millî Eğitim Şûraları’nın yasal dayanağıoluşturulmuştur. Buna göre, ulusal eğitime yön vermek, eğitim-öğretimle ilgili sorunlarıtespit etmek, incelemek, çözüm önerileri sunmak üzere Millî Eğitim Bakanlığı’nın enyüksek danışma organı oluşturuluyordu. Yasanın ilgili maddesi de bunu belirtiyordu.“Madde 3- Maarif Şûrası, Cumhuriyet maarifinin terbiye ve tedrisata teallükeden işlerinde Talim ve Terbiye Dairesi’nce hazırlanacak nizamname, talimatname,proğram ve esaslarla, şûra azası tarafından bu mevzular etrafında yapılacak teklifleritetkik ederek bir karara bağlar. Maarif Şûrası’nın kararları, Maarif Vekilinin tasdikiylekatileşir.” 12Yasaya göre, şûraların üç yılda bir toplanması hükmü getirilmiş ve ilktoplanması için de 1935 Yılı öngörülmüştü. Ancak; ilk Millî Eğitim Şûrası’nıntoplanmak için 1939’u beklemesi gerekecekti.Şûra yönetmeliğinde de zaman içerisinde değişikliklerin yapıldığıgörülmektedir: Bunlar; 1946’da 4926 sayılı yasa, 1970’de 1261 sayılı yasa, son on yıliçinde de 10 Ocak 1983’te 21461 sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan değişiklik, 8Kasım 1993’te 2375 sayılı Tebliğler Dergisi’nde yapılan değişiklik ve en son olarak da8 Eylül 1995 Tarihli 22398 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ‘Millî Eğitim ŞûrasıYönetmeliği’dir.1939 yılında düzenlenen Birinci Millî Eğitim Şûrası’ndan 1999 yılındadüzenlenmiş olan son şûraya kadar (20.Yüzyılın son Şûrası, Onaltıncı Millî EğitimŞûrası) toplam 16 Millî Eğitim Şûrası düzenlenmiştir.Tarihsel gelişimi boyunca şûralar, ulusal eğitimle ilgili politikalar üreten birkurum olarak gelenekselleşmiştir. Türkiye Cumhuriyeti eğitiminin gelenekselleşmiş buoluşumunun en büyük eksisi; şûraların yalnızca danışma niteliğinde olmasıdır. Yaptırımgücü olmamasıdır. Bu tespit, şûra üyelerinin de ortak görüşüdür. 1321.Yüzyılda da, Millî Eğitim Şûraları’nın -belki yaptırım gücünü de kazanarak-Türkiye’nin eğitim sistemine yön veren bir kurum olarak varlığını sürdüreceğibeklenebilir.11 Hıfzırrahman Raşit Öymen, “Milli Eğitim Şurası’nın Yeni Yapısı”, Eğitim Hareketleri,S.192-193, 1971, s.112 2287 Sayılı Maarif Teşkilatı ve Vazifeleri Hakkinda Kanun(1933) Resmi Gazete 22.06.1933,S.2434.13 MEB, “Milli Eğitim Politikaları ve Şuralar” MEB Talim ve Terbiye Başkanlığı Şura GenelSekreterliği, Ankara 1996, s.20.13

B) ŞÛRALARI HAZIRLAYAN ETKENLER1-Yeni Devletin ve Toplumun Yapılandırılmasında EğitimeÖnemli Görevler Yüklenmesi:Yeni devletin ve toplumun yapılandırılmasında eğitime önemli görevleryüklenmişti. Bu görev de Türkiye’yi çağdaş uygarlık düzeyine taşımaktı. Eğitiminhedef ve amaçlarını da belirleyen ideoloji de kavram olarak daha sonra ortaya çıkan‘Atatürkçülük’ (Kemalizm) olmuştur. Bu tespiti Bayram Kodaman şu sözleriyle ortayakoymuştur:“Atatürk,... Türk toplumunu yeni bir senteze doğru yöneltmeye karar vermiştir.Bu sentez; Modern Türk Devleti ve milleti olacaktı. Senteze Atatürk’ün ilkelerini bizzatortaya koyduğu ve bugün Atatürkçülük dediğimiz ideoloji olan sosyal, dinî,mezhebî,iktisadî, siyasî gibi alanlarda bazı çelişkiler giderilmiş veya asgariye indirilmişolacaktı.” 14Yapılan inkılâpların halka yansımasında devleti kuran kadronun coşkusuylaparalellik görülmemektedir.Çağdaş devlet kurumlaşmasında atılan adımlara toplumunyürekten desteği ve sahiplenmesi her zaman görülemiyor. Bu durum eğitim alanında dakendini hissettirir. Eğitimde atılan adımlara halkın ilgisi ve sahiplenmesi de sınırlıolmuştur. Örneğin; halk medreseye gösterdiği ilgiyi okula göstermemiştir. Hatta bazankarşı tutum takınmıştır. Bu tutum yalnızca toplumun tutumu olmadığı gibi, döneminönde gelen bazı Türkçü aydınlarının da tutumu olup medresenin kaldırılıp modern,çağdaş okulların kurulmasına direnmiş, karşısında yer almışlardır. Şöyle ki;Milliyetçilik düşüncesinde daha çok Ziya Gökalp’le paralellik içinde olanMustafa Kemal, dönemin önde gelen aydınlarının bile çağın gerisinde kaldığını,Osmanlı anlayışından kurtulamadığını görüyordu. Cumhuriyetin kuruluş yıllarında ünlüTürkçü düşünürlerden Yusuf Akçura, medreselerin kapatılmamasını, reforme edilmesinive eğitim sisteminde varlığını sürdürmesini istiyordu. 15Döneminin olduğu kadar sonrasında da aydınların birçoğunun düşünce yapısınaetki eden Ziya Gökalp’in düşünceleri şöyle idi:“Tanzimatçılar Osmanlı medeniyetini batı medeniyeti ile uzlaştırmağaçalışmışlardı... Bir millet ya doğulu olur ya batılı olur. İki dinli bir fert olmadığı gibi, ikimedeniyetli bir millet de olmaz. Tanzimatçılar bu noktayı bilemedikleri için, yaptıklarıyenilik hareketinde başarı sağlayamadılar....Hâlâ, siyasi bünyemizde mevcut ikilikler, hep bu yanlış hareketin neticeleridir.İki türlü mahkeme, iki türlü öğretim yeri, iki türlü vergi, iki türlü bütçe, iki türlü kanun.Hasılı bu ikilikler saymakla tükenmez. Medrese ile mektep bir ikilik teşkil ettiğihalde, her mektebin içinde de bu neviden ikilikler vardı...Doğu medeniyetini batı medeniyeti ile uzlaştırmağa çalışmak, ortaçağı sonçağlarda yaşatmak demekti. ...Yazık ki yalnız askerlik ve tıpdaki yeniçerilikkaldırılabildi. Diğer mesleklerdeki yeniçerilikler, ortaçağ hastalıkları kılığında, halayaşamaktadırlar.”diyerek şöyle devam etmektedir;14 Bayram Kodaman, Sultan ll.Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, Türk KültürüAraştırma Enstitüsü Yayınları, s.118, 125.15 İlhan Başgöz,Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür Bakanlığı Yay Ankara 1995, s.78.14

“Öteden beri memleketimizde bir ‘maarif meselesi’ bir ‘terbiye meselesi’ var.Bu mesele, birçok çalışma ve gayretlere rağmen halledilemiyor. Bu meselenin mahiyetiderinleştirilirse, görülür ki terbiye meselesi de medeniyet meselesinin bir parçasıdır.Esas mesele halledilince, maarif meselesi de kendiliğinden halledilmiş olacaktır.” 16Yine Cumhuriyetin kuruluş döneminin Milli Eğitim Bakanlarından Esat Sagay’agöre eğitimin, okulun amacı şudur:“Türk Okulu, eline teslim edilmiş her Türk çocuğunu, cumhuriyet rejimininpsikolojisi ve ideolojisini tamamıyla kavramış, Türk ulusu ve Türkiye Cumhuriyeti içinazami derecede yararlı, bir Türk yurttaşı haline getirmek zorundadır.” 17Özellikle 1930-1945 yılları arasında eğitim, devletin ve toplumun, diğeralanlarına göre öncelik ve önem bakımından öne çıkan alanıydı. Devletin işleri arasındaöne çıkması, devletin ve ülkenin kalkınmasında, temel belirleyici görevini yüklenenkurum olmasındandı. Eğitimle ülkenin bütün sorunlarının çözüleceği düşünülüyordu.2- Eğitimle İlgili Politikalar Üretecek Bir Kuruma Olan İhtiyaç:1930’lu yıllarda devletin görev alanları içerisinde eğitimin öne çıkmasıylabirlikte Milli Eğitim Sistemi’nde de yeni arayışlara, yeni yönelimlere gidildi.Cumhuriyetin ilk on yılında eğitimde çok yol alınamadığı ülkede genel bir kanıidi. Özellikle ülke nüfusunun % 80’ini oluşturan köylerde eğitim nerdeyseyapılmıyordu. Köylerin büyük bölümünde okul, öğretmen yoktu. Üstelik Atatürk’ün,‘Köylü milletin efendisidir!’ sözüyle özetlenen; köyün, köylünün kalkınması,çağdaşlaşması ile, köylerin okulsuzluğu hiç mi hiç örtüşmüyordu. Tek bir örnek bile buolguyu yeterince açıklayabilir:“O tarihlerde (1929) Doğu’da Birinci Ordu Umum Müfettişliği bölgesindeki 8vilayette 336 karakol vardı. ...Diyarbakır’ın 720 köyünden 30’unda okul vardı. Muş’un428 köyünün hiçbirisinde okul yoktu. 18Yine Devlet İstatistik Enstitüsü verilerine göre 1935 Yılı’nda toplam köy sayısı34.067 olmasına karşın aynı yıl resmi-özel, köy-şehir toplam ilkokul sayısı yalnızca6.402 idi.Cumhuriyetin onuncu yılında Türk eğitim sistemine yön verecek, eğitimalanında varolan ve geleceğe yönelik sorunları çözecek, eğitimin iyileştirilmesi içinpolitikalar üretecek bir kuruma, bir yapılanmaya olan ihtiyaç kendini hissettiriyordu.Çünkü, eğitimde istenilen hedefe ulaşmak bir yana yaklaşılamıyordu. Varolan yapısıylaMilli Eğitim Bakanlığı, sorunları çözüp ulusun hakettiği eğitim ortamınıoluşturamıyordu. Bakanlık birimlerinden Talim Terbiye Kurulu, eğitime yön verecektemel karar organı olmasına karşın doyurucu sonuçlar alamıyordu. İlhan Başgöz, TalimTerbiye Kurulu’nun bu durumunu şöyle belirtiyordu: 19“Bakanlığına eklenen daireler arasında en çok umut bağlananı Talim ve TerbiyeDairesi olmuştur. Bu örgüt Dewey’in salık verdiği “Genel ve değişmez bir eğitimsiyaseti hazırlayacaktı.”Bakan (Mustafa Necati) dairenin amacını açıklarken diyor ki:16 Ziya Gökalp, Türkçülüğün Esasları, MEB Yayınevi, s,45, 65, 66, 67.17 Cavit Binbaşıoğlu, Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi, MEB Yayınevi, İstanbul 1995, s.179.18 Şevket Süreyya Aydemir, İkinci Adam, Remzi Kitabevi, İstanbul 2000, s.338.19 İlhan Başgöz, Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür BakanlığıYay Ankara1995,s.100.15

“Diğer memleketlerde olduğu gibi biz de genel eğitim meselelerini halletmekdünyadaki eğitim cereyanlarını izlemek, yalnız okulların değil, halk eğitiminin deesaslarını hazırlamak için Eğitim Bakanlığı’nın dışında Eğitim Bakanlığı’na manevikontrol görevi yapacak bir kurula ihtiyaç vardır.”“Ama yeni kurulan Talim ve Terbiye Dairesi kendisine bağlanan umutları hayalkırıklığına uğratmış, önderlik ödevini yapamamıştır. Okullarda karma eğitime karşıgelmiş, Latin alfabesinin kabul edilmesini önlemeye çalışmış,... Necati (Milli EğitimBakanı Mustafa Necati) zamanında gerçekleştirilen reformların ve yeni eğitimatılımlarının tümü, Talim ve Terbiye Dairesi’nin direnmesine ve karşı koymasınakarşın, bakan ve onun genç kurmayları tarafından başarılmıştır. Talim ve TerbiyeDairesi, okul kitaplarının incelenmesi ve yazdırılması gibi ikinci derecede işlerleuğraşan bir kuruluş olarak kalmıştır.”3-Üniversitelerin Eğitim Sistemi Oluşturma SürecindeYetersizliği:Türkiye’nin üniversite deneyimi 1863’te açılan ‘Darülfünun’la başlar. Bu ilküniversitenin tarihçesi zaman zaman kesintiye uğramıştı ve gerçek anlamda birüniversite kimliğine kavuşamamıştı. Darülfünun, cumhuriyetli günlerde de toplumunbeklentilerini karşılayamamıştı. Bir bilim ve düşünce üreten kurum olması gerekenüniversite, toplum ve devlet yaşamında önder rolünü oynayamamıştı. Üniversitenindüşünce ve bilim üretme yeteneği yoktu ya da yetersizdi. Yokluklar içinde kıvrananTürkiye’nin kalkınmasına yönelik projeler üretememektedir. Ziya Gökalp, FuadKöprülü, Zeki Velidi Togan, Satı Bey, İsmail Hakkı Baltacıoğlu gibi değerli beyinlerinkatılması bile bu köhneleşmiş yapıyı değiştirememişti. Hatta kimi zaman, üniversitedevrimlerin karşısında yer almıştı.Yukarıdaki gerekçeler Darülfünunun sonunu hazırladı. Ne kendisine, ne ülkeyene de eğitime pek hayrı dokunmadığı düşüncesi yönetici kadrolarca paylaşılanDarülfünun kaldırılıp, yerine çağdaş üniversite kurulması kararlaştırıldı. Sonuçta,1933’te çıkarılan bir yasa ile Darülfünun yerini İstanbul Üniversitesi’ne bıraktı.1933 Yılı, aynı zamanda 2287 sayılı ‘Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’la MillîEğitim Şûraları’nın (Maarif Şûrası) oluşturulduğu yıldır. Millî Eğitim Bakanlığı,Türkiye’nin eğitim sistemine yön verecek, eğitimle ilgili düşünceler, politikalarüretecek bir kurumu üniversite dışında, kendi bünyesinde oluşturuyordu. EğitimŞûraları, ülkenin eğitimcilerini belirli dönemlerde bir araya getirerek ülkenin eğitimsistemi ile ilgili düşünceler üretmek, politikalar oluşturmak üzere bakanlığın en yüksekdanışma organı olmuştu. Bakanlık o güne kadar üniversitelerden beklediği, umduğu,ama bir türlü bulamadığı eğitbilimsel desteği şûralardan bekliyordu.Şûralar, bakanlığın beklentilerini boşa çıkarmadı. Üniversitenin karşılayamadığıeğitimle ilgili doyurucu düşünceler üretme işlevini yüz akıyla yerine getirdi. Gerçektede Millî Eğitim Şûraları, cumhuriyetin kurulduğu yüzyılın, Alfabe-Dil Devrimi ve KöyEnstitüleri ile birlikte Türk eğitim sisteminin köklü çağdaş yapılanmalarından biriolmuştur. Cumhuriyet devriminin hazırlanması ve başarıyla yürütülmesinde eğitimalanında üniversitenin sağlayamadığı desteği şûralar karşılamıştır.Cumhuriyet hükümetlerinin üniversiteye karşı tutumu ile Darülfünunun kendibilimsel tutumu için ilginç bir anekdot:“Özerklik adına Darülfünuna karışmamak, aslında üniversiteye hakim olanbilgisizliğe, çeşitli menfaatlerle birbirine sarılmış profesör kliklerine ve tembelliğe16

karışmamak demektir. Türkiye Cumhuriyeti buna göz yumacak değildir. Milli EğitimBakanı Mustafa Necati’nin de bulunduğu ikinci fikir ise üniversiteye karışmanınşiddetle karşısındadır. Darülfünunun gelişmesi ve ilerlemesi gene, ancak Darülfünundanbeklenebilir. Üniversite demek özerklik demektir.Hükümetin İstanbul Darülfünuna karışmamak, bu kurumun özerkliğine saygıgöstermek kararı, zaman zaman ciddi güçlüklerle karşılaşır. Üniversitede ortayaçıkan bazı olaylar hükümeti üniversite ile ilgilenmeye, orda düzenlemeler yapmayazorlar. Sözgelimi, 1924 Yılı’nda bir grup öğrenci üniversite bahçesinde fotoğraf çektirir.Resim çekmeyi günah sayan medrese zihniyeti bunu büyük bir küfür sayar. Darülfünunhocaları harekete geçer ve ...öğrenciler cezalandırılır. ...Olaydan birkaç gün sonraBursa’da bir konuşma yapan Mustafa Kemal, resim çektirmeyi günah sayan üniversitehocalarını şiddetle kınar.” 204- En kısa zamanda, en az maliyetle ve kendi öz kaynakları ilekalkınma zorunluluğu:Kendi öz kaynakları ile kalkınma isteğini, devletin kurucusu, önderi Atatürk sıksık dile getirmiştir. Atatürk ‘Söylev’inde; “Ulusal siyaset nedir?” sorusunun yanıtınıyine kendisi vererek;“Ulusal siyaset demekle anlatmak istediğim şudur: Ulusal sınırlarımız içinde,her şeyden önce kendi güçlerimize dayanarak varlığımızı koruyup ulusun ve yurdunmutluluğuna ve bayındırlığa çalışmak; gelişi güzel, ulaşılamayacak istekler ardındaulusu uğraştırmak ve zarara sokmamak” 21 demişti.Türkiye Cumhuriyeti’nin Osmanlı Devleti’nden devraldığı ekonomik düzey,gelişmiş ülkelere göre güçsüzdü. Hemen yanıbaşındaki Avrupa Ülkelerinin çokgerisindeydi. Cumhuriyet Türkiye’si, özellikle son yüzyıldır Avrupa’nın yarı sömürgesiolmuş bir ülke ve ekonomik yapı devralmıştı. Diğer alanlara olduğu gibi eğitimeyeterli düzeyde kaynak aktaracak sermaye birikimi ne devlette ne de halkta vardı.Kısaca devleti ve milletiyle yoksulluk sınırında bir yapı miras alınmış ve 1930’larakadar beklenen ekonomik gelişme henüz sağlanamamıştır.İşte bu gerçeklerle ülke kalkınmasının en kısa zamanda sağlanmasındaneğitime önemli görevler yüklemek isteniyordu. Üstelik bunun en az maliyetlesağlanması gerekiyordu.Ülkenin süratle nitelikli insan gücüne ihtiyacı vardı. Ülkenin ekonomik vetoplumsal kalkınması için eğitim yaşamsal olarak göz ardı edilemeyecek,savsaklanamayacak bir etken olarak değerlendiriliyordu. Ama bunun için de kaynaklazımdı. Eğitimde beklenen, istenilen düzeyi yakalamak için ekonomik kaynaklargerekiyordu. Fakat gerekli kaynak yoktu; kaynak olmadığı için de eğitimde istenilendüzeye ulaşılamıyordu. Bir kısır döngü içinde bocalanılıyor, bu kısır döngüyü kırmakiçin değişik çabalara girişiliyordu. Çeşitli okullar açılıyor, yabancı uzmanlar çağrılıyor,bazı okul ve program denemelerine girişiliyor, ama, doyurucu bir sonuca varılamıyordu.İşte bu kısırdöngüyü aşmak ve eğitimde istenilen düzeye ulaşmak yaklaşmakarzusu; eğitimle ilgili konuların tartışılıp görüşüldüğü ve alacağı kararlarla Türk eğitimpolitikalarına yön verecek bir oluşumu, Millî Eğitim Şûraları’nı ortaya çıkaracaktı.20 İlhan Başgöz, a.g.e. s.182-183.21 M.Kemal Atatürk, Söylev, Çağdaş Yayınları, İstanbul 1993, s.248.17

Eğitimde az maliyetle büyük değerler elde etme yönündeki çabalar Millî EğitimŞûraları ile ilgili kanunun öncesinde de, sonrasında da görülmekte, 1926 yılında karmaeğitime geçilmesinde güdülen amaçlardan biri, kız-erkek ayrımı kaldırılarak, kızlar içinayrı bir okul, erkekler için ayrı bir okul açılmaması yoluyla maliyeti azaltmaktı.Kalkınmanın en kısa zamanda ve en az maliyetle sağlanma isteğinin en çarpıcı adımı iseKöy Enstitüleri örneğidir.Hükümet programlarında da bu ilke gerçekleştirilecek amaçlar arasında sıklıkla yeralıyordu. 1930 ve 1931 Hükümet programlarında Başbakan İnönü Millî Eğitim içinşunları söylüyordu:"Eğitimde amaçlarımıza ulaşmak için az masrafla çok sonuç arayan pratik biriçerik, ...çok okutabilmek yöntemlerinin uygulanmasında çok çaba göstermekkararındayız.” 225- Yabancı Uzman ve Kurulların Çalışmalarından BeklenenDüzeyde Verim Alınamaması :Yabancı uzman ve kurullar –özellikle Cumhuriyetin ilk elli yılında Türk Eğitimsisteminin yapılandırılmasında görev alan etkenlerden biri olmuştur. Yabancı eğitimuzmanları genel eğitim sistemi ve değişik tür ve kademedeki eğitim-öğretim kurumlarıile ilgili raporlar sunmak üzere görevlendirilmişlerdi. Bu uzman ve kurullarınçalışmaları için gerekli parasal kaynak bazen Türk Hükümetlerince bazen de yabancıdevlet vakıf ve kurumları ile uluslar arası kurumlarca sağlanmıştı.Yabancı kaynaklarınneredeyse tamamı ABD kökenlidir. Eğitimci Yahya Akyüz Cumhuriyet dönemindeyabancı uzman raporları hakkında hazırladığı bir tablosunda 1924’ten 1957 yılına kadar15 ayrı uzman raporuna yer vermiş ve bu uzman ya da uzman gruplarının 11 i ABDkaynaklıydı. Tablonun altına da aşağıdaki not düşülmüştü:“1957’den günümüze kadar (1997) hemen hepsi ABD’den pek çok uzmangelmiş, rapor vermiş veya görüş bildirmiştir. Ancak, bunlardan dikkate değer olanınarastlanmamıştır.” 23Mustafa Ergün de Atatürk Devri Türk Eğitimi adlı eserinde, eğitim literatüründeadı hiç duyulmamış Henri Suzallu, G. Stiehler, Bay ve Bayan Rautelet gibi uzmanlardanbahseder. 24Uzman ve kurulların işlevleriyle ilgili dikkat çeken bir nokta da; uzmanlarınnitelikleriyle ilgilidir. Cumhuriyetin ilk yıllarında bilgi ve deneyimlerinden yararlanılanuzmanlar alanlarında uluslar arası üne sahip eğitim otoriteleridir: John Dewey, AlbertMalch, Kühne gibi. 1950’lerden sonra ise -elini sallayan- gelmiştir.Atatürk zamanında nitelikli uzmanlar davet edilmişti, sonrasında ise nitelikdikkate alınmadı.Dikkat çeken bir başka nokta da; harcanan zaman, emek ve para karşılığındaalınan verimin düzeyidir. Uzman raporlarının hazırlaması sürecinde ödenen zaman veparanın verimliliği düşük kalmıştır. Uzman raporlarının bazıları hiç uygulanma şansıyakalayamamış, bazıları çok kısa bir zaman diliminde uygulanabilme şansını,22 Kazım Öztürk, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, AK Yayınları, İstanbul1968, s.142, 152.23 Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1997,s.355.24 Mustafa Ergün, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara 1997, s.141,149.18

azılarının çok az bölümü uygulanmıştı. Bir de bunun yanında bir biri ile çelişen, birrapor uygulanırken başka bir rapor bunu değiştiren, yeni baştan ele alan zıtlıkları daeklemek gerek.Burada hemen belirtilmesi gereken bir durum, bütün yabancı uzman raporlarınverimsiz olduğu yargısı da dışlanmalıdır. Albert Malch’ın üniversiteninyapılandırılmasında, Ömer Buyse’nin mesleki ve teknik eğitimde, John Dewey’ineğitim sistemi ve köy eğitimi alanındaki raporlarında Türkiye eğitim sisteminindoyurucu düzeyde verimler aldığı da unutulmamalıdır.Yabancı uzmanların en büyük eksisi Türkiye’yi tanımamalarıdır. Aile yapısı veaile ilişkilerinden geleneklerine, selamlaşmalarından değer yargılarına, yemekkültürlerinden yönetim anlayışına kadar eğitimle bire bir etkileşimde bulunandeğerlerine yabancı uzmanlar bütün eğitbilimsel yetenek ve bilgi birikimine karşınyabancıdırlar.Yabancı uzman ve kurulların çalışmaları ile Türk eğitiminin düzlüğeçıkmayacağını kendiside Ford Vakfı kanalı ile ABD’ne gidip ABD’li profösör HowardE.Wilson’la birlikte Türkiye Eğitim Raporu yazmakla görevlendirilen İlhan Başgöz debu görüştedir. Ford Vakfı kaynaklarıyla ABD’nde raporunu hazırlayan Başgöz, şunlarısöylemektedir:“Türk eğitimcileri, cumhuriyetin ilk yıllarında da, yabancı uzman raporlarındanfayda beklediler. John Dewey gibi, Ömer Buyse gibi, Albert Malch gibi uzmanlarTürkiye’ye davet edilerek görüşleri alınmıştı. Ama o eski uzmanlarla, yeniler arasındaönemli farklar vardı. Eski uzmanları Türkiye Cumhuriyeti seçiyor, giderlerini de devletbütçesi ödüyordu. 1920’li yıllarda gelen uzmanlar dünyaca tanınmış eğitim otoriteleriidi.1950’den sonra başlayan uzman akınına katılıp Türkiye’ye gelenlerin çoğunun,kendi memleketinde de adı sanı duyulmamıştı. Şu veya bu nedenle bir ABD kurumuncaseçilmişlerdi; giderleri de gene şu veya bu ad altında ABD kurumlarınca ödeniyordu.Türkiye’nin koşullarını tanımayan, eğitim sorunlarımıza yabancı reçetelerle çare arayanbu uzman raporlarının bir kısmı tozlu dosyalarda unutuldu. Bir kısmı da Türkiye’nineğitim sorunlarının çözümüne değilse de, eğitim keşmekeşine ciddi katkılardabulundu.” 25Başgöz’ün 1950’lerden sonra gelen uzman ve kurallar için söyledikleri “Türkiyekoşullarını tanımama, eğitim sorunlarımıza yabancılık 1950’lerden önceki uzmanlariçinde gecerliydi. Ki, Türkiye eğitim örgütlenmesi ve yapılanması da bunudoğrulamaktadır. 1950’lere kadar nitelik bakımından farklı, Türkiye koşullarına uyan,nitelikli eğitim yapılanması olarak yalnızca Köy Enstitüleri (Köy eğitmenleri)gösterilebilir. Bu yapılanma da, yabancı uzman ve kuralların çabası ile değil, Türkeğitimcilerin ortaya koyduğu ve yalnızca Türkiye’de değil dünya eğitim litaratüründede ilgi gören bir çaba olmuştu.6-Ülkenin Eğitimcilerini ve Eğitimle İlgili Kesimlerin TemsilcileriniBuluşturulmasıyla Oluşacak Yapıdan Yararlanma İsteği :1939’da toplanan ilk Millî Eğitim Şûrası’nın açış konuşmasında Bakan HasanAli Yücel; “girmiş olduğumuz yepyeni uygarlık yaşamının zorunlu ihtiyaçlarına göreyeniden kurulan ve bütün öğretim derecelerinde gerçekleştirilmesini asıl görevbellediğimiz Kemalizm ilkelerinden hız alan eğitimimizin bu kurullardan elde ettiği25 İlhan Başgöz, a.g.e. sy. X.19

yararları göz önünde tutan Büyük Millet Meclisi, kültür (eğitim) konularını MaarifŞûrası adıyla toplanacak yetkili bir kurula incelettirmeyi yasal bir zorunluluk ile icramakamlarının sorumluluğuna bir ödev olarak vermiştir.Yasanın yayınlanış tarihinden beri epey zaman geçti. Yeni örgütlenmeler, yenigerekler, Maarif Şûrası’nda daha çok kurumların, daha çok makamların temsiledilmesini zorunlu kılmaktadır. Bunu sağlamak için kanun da yeni değişiklikleryapılmasını düşünüyoruz. Fakat bugün yürürlükte olan kanuna göre Maarif Şûrasıdışında kalmış olan değerli şahsiyetlerden ancak bazılarını davete imkan bularak buboşluğu kısmen olsun doldurmaya çalıştık. Gelemeyen meslekdaşlarımızın evvelcesorup aldığınız cevaplarında yüksek kurulunuzdan neler bekledikleri bu dileklerindosyaları olduğu gibi sizlere sunulacağı için bilgi eksiğiniz kalmayacaktır. Onlarınburadaki yokluklarını bu yolla gidereceğimizi sanıyoruz. İşleri, daima işlerinsahiplerinden dinlemek ve öğrenmekte yararlar olduğuna inanıyoruz.” 26 diyordu.Şûralarla gerçekleştirilmesi düşünülen amaçlardan biri de ülke eğitimcilerinintemsilcilerini, eğitimle doğrudan ya da dolaylı ilgileri bulunan kesimlerin temsilcilerinibir araya getirerek oluşturulacak düşünce zenginliğinden ülke eğitimi için olumlusonuçlar almaktı. Aşağıda, ilk şûraya katılan bazı üye ve gözlemciler ile görevlerinebakıldığında da bu olgu görülebilir:Mehmet Emin Erisirgil, Siyasal Bilgiler Okulu Müdürü,Halit Ziya Kalkancı, Konya Mili Eğitim Müdürü,Ethem Menemencioğlu, Orta Öğretim Müdürü,İsmail Hakkı Tonguç, İlköğretim Genel Müdür Vekili,Nuriye Dündar, Elazığ Kız Enstitüsü Müdürü,Reşat Şemsettin Sirer, Talim Terbiye Kurulu Üyesi,Rüştü Uzel, Mesleki ve Teknik Öğretim Genel Müdürü,Sadrettin Celal Antel, İstanbul Üniversitesi Pedagoji Profesörü,Şekip Tunç, İstanbul Üniversitesi Felsefe Profesörü,Tevfik Ararat, Pertevniyal Lisesi Edebiyat Öğretmeni,Hilmi Yolaç, Bakanlık başmüfettişi,Cemal Ongun, Kayseri İlköğretim Müfettişi,Emin Soysal, İzmir Kızılçullu Köy Öğretmen Okulu Müdürü,Kadri Günay, Tunceli Milli Eğitim Müdürü,Samih atademir, Kars Lisesi Felsefe Öğretmeni,Nuri Kurtulmuş, Gazi Eğitim Enstitüsü Matematik Öğretmeni,Şükrü Elaçin, Ankara Ticaret Lisesi Büro Öğretmeni,Nevmark, İstanbul Üniversitesi İktisat ve Maliye Teorisi Profesörü,Adil Kortun, Antalya- Elmalı Milli Eğitim Müdürlüğü Memuru. 27C) TEK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALARBirinci Millî Eğitim Şûrası (1939) :a)Amaç:26 MEB, Birinci Maarif Şurası, İstanbul 1991, s.4.27 MEB, Birinci Milli Eğitim Şurası., İstanbul 1991, s.xxxvııı-xxxxı.20

Birinci Millî Eğitim Şûrası, eğitimin özel bazı alanlarını değil, bütününü,Türkiye eğitim sisteminin genel bir değerlendirmesini yapmak amacıyla 17-29 Temmuz1939’da, Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel başkanlığında Ankara’da toplanmıştır.Ülkenin eğitim alanındaki öğretmen, uzman ve yöneticilerini bir araya getirerekTürkiye’nin varolan sorunlarını incelemek, günün ve geleceğin ihtiyaçlarını, sorunlarınıçözüm yollarıyla birlikte ortaya koymak, eğitimle ilgili her konuyu görüşmekamaçlanmıştı. Buradan çıkan sonuçların uygulanması tasarlanıyordu. Bu ilk şûranıntoplanış gerekçesini, dönemin Millî Eğitim Bakanı ve aynı zamanda şûra başkanı olanH. Ali Yücel şöyle belirtiyordu:“Girmiş olduğumuz yepyeni uygarlık yaşamının zorunlu ihtiyaçlarına göreyeniden kurulan ve bütün öğretim derecelerinde gerçekleşmesini asıl görev bellediğimizKemalizm ilkelerinden hız alan eğitimimizin, bu kurullardan elde ettiği yararları gözönünde tutan Büyük Millet Meclisi, kültür meselelerini 28 Maarif Şûrası adıylatoplanacak yetkili bir kurula incelettirmeyi yasal bir zorunluluk ile icra makamlarınınsorumluluğuna bir ödev olarak vermiştir.” 29İlk Millî Eğitim Şûrası’nın toplanış amaçları ana hatlarıyla şöyledir:1.Eğitim örgütünün uyumlu bir bütün olarak çalışmasını sağlaması,2.Öğretim kademeleri arasında uyumlu bir geçiş sağlanması,3.Köylerdeki İlköğretim işlerine ağırlık verilmesi,4.Köy öğretmenliği için kaynak olarak köylü çocuklarının alınması,5.Üç sınıflı köy okullarının beş sınıfa çıkarılması,6.Köylerdeki öğretmen açığının eğitmenlerle giderilmesi,7.Köylülerin katkısıyla köylerde az masraflı okullar açılması,8.Vatandaşlık bilincinin ve Cumhuriyet Devrimi felsefesinin topluma eğitimlekazandırılması,9.Türkçe’nin bilim dili haline getirilmesi.b) Gündem:1.Cumhuriyet eğitiminin plan ve ilkeleri,2.Çeşitli öğretim derecelerindeki kurumlara ait yönetmeliklerin incelenmesi,3.Bütün müfredat programlarının incelenmesi,4.Şûra üyelerinin öneri ve dilekleri. 30c) Alınan Kararlar:1.Üç sınıflı köy (ilk)okulları beş sınıfa çıkarıldı.2.Ders kitaplarının ‘devlet kitabı’ (tek kitap) olması kararlaştırıldı.3.Bütün fakülte ve yüksek okullar Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı.4.Ortaokul ve liselerde temel derslerin öğleden önceye alınması, öğleden sonraöğretmenlerin gözetiminde serbest ve ortak etkinliklere ayrılması kararlaştırıldı.5.Ortaöğretim kurumlarının gelişigüzel açılmaması için, illere göre ihtiyaçplanları hızlandı.6. İstanbul Üniversitesi Yönetmeliği kabul edildi.28 I.Milli Eğitim Şurası’nın toplandığı yıllarda Milli Eğitim Bakanlığı’nın adı KültürBakanlığıydı.29 MEB, Birinci Millii Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s.4.30 MEB, Birinci Maarif Şûrası, İstanbul 1991, s.xııı.21

7. Yabancı ülkelere gönderilecek asistan ve doçentler hakkında yönetmelikkabul edildi.8.Gazi Eğitim (Terbiye) Enstitüsü kayıt kabul ve sınav yönetmelikleri kabuledildi.9.Eczacı Mektebi (Eczacılık okulu) öğretim ve sınav yönetmelikleri kabul edildi.10.Ankara Dil, Tarih-Coğrafya Fakültesi lisans, doktora, sınav, pansiyonyönetmelikleri kabul edildi.11.Yüksek Öğretmen Okulu Yönetmeliğinin geliştirildikten sonra ikinci MiliEğitim Şûrası’na sunulması kabul edildi.12.Ulusal bayrak ve okul flamaları yönetmeliği kabul edildi.13.Okul spor yurtları yönetmeliği kabul edildi.14.Milli Eğitim (Maarif) müdür ve memurları yönetmeliği kabul edildi.15.Okul kitaplarının Milli Eğitim Bakanlığınca bastırılması kararı alındı.16.Ortaokullar, liseler, şehir ilköğretmen okulları, mesleki ve teknik okullardisiplin yönetmeliği kabul edildi.17.Ortaöğretim kurumlarında yazılı ödevler yönetmeliği kabul edildi.18.Yardımcı öğretmenlik hakkında yönetmelik kabul edildi.19.Basma yazı ve resimleri derleme yönetmeliğinin kabulü.20.Plan komisyonunca; ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim, mesleki veteknik öğretim ve merkez teşkilatı olarak beş bölümde eğitim örgütlenmesinin anahatlarını belirleyen planların kabulü. 31d) Sonuç-uygulama:1.Şûrada alınan kararlardan yüksek öğretim kurumlarının Mili EğitimBakanlığı’na bağlanması ile ilgili olarak 1940’da Adalet Bakanlığı’na bağlı AnkaraHukuk Fakültesi Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlandı.2.İstanbul Yüksek Mühendis Okulu ile Teknik Okulu’nun Milli EğitimBakanlığı’na Devri Hakkında Kanun. (1939)3.Yine 1940 Yılı’nda üç sınıflı köy okulları beş sınıfa çıkarıldı.4.Köylerdeki okul ve öğretmen sorununu çözmek için 1940’ta 3803 sayılıkanunla köy enstitüleri açıldı.5.Siyasal Bilgiler Okulu Yönetmeliği çıkarıldı. (1939)6.ortaokul ve liselerin sınıf geçme devlet ortaokul, lise bitirme ve devletolgunluk sınavları yönetmeliği. (1939)7.Ortaokullar, liseler, şehir ilköğretmen okulları ile mesleki ve teknik okullardisiplin yönetmeliği. (1940)8.Mili Eğitim Bakanlığı Yayın Satış işleri hakkında yönetmelik. (1940)9.Yüksek öğretmen okulu esas yönetmeliği ile öğrenci kayıt ve kabulyönetmeliği. (1940)10.Yükseköğretmen okulu staj yönetmeliği. (1940)11.İktisat Fakültesi lisans öğretimi ve sınav yönetmeliği (1941) şûra’da alınankararlar yukarıdaki örneklerde de görüldüğü üzere ağırlıklı olarak uygulamada yerinialabilmiştir. Yalnız sınıf tekrarlarının azaltılmasında ilerleme sağlanamamış, bunun31 MEB, a.g.e. İstanbul 199122

yanında Köy Enstitüleri Kanunu’na göre kurulacak köy okullarının arazileri ilebinalarının yapımında köylülerin de katkısının sağlanmasında yer yer sorunlaryaşanmıştır. Farklı düşüncelerin karşılaştığı Şûra’nın Plan Komisyonu Raporu’ndaönemli önemli olduğu kadar da çarpıcı önerilerde yer almıştı. Bunlardan birkaçı:-İlköğretimin maaş ve kanuni haklarına ait masraflar özel idare bütçelerindengenel bütçeye geçirilmeli, ilköğretime ait diğer masraflar mahalline bırakılmalıdır.-Her ortaokul ve her lise kadrolaştırılmalıdır. Yani ortaokullarla liselerinsınıflarının miktarı belirlenmeli ve okul yönetimleri bundan fazla öğrenci almayazorunlu tutulmamalıdır.-Ankara’da bir ‘Milli Kütüphane’nin kurulması ihtiyacı vardır.-Üniversite ve fakülte öğrencisinin yatma ve yeme ihtiyaçlarında kolaylıkgörmeleri konusunda İstanbul ve Ankara Belediyeleri ile ortak önlem alınmasına ve buişte geniş yardımda bulunulmasının partimizden rica edilmesine ihtiyaç görmekteyiz.İkinci Millî Eğitim Şûrası (1943) :a) Amaç :İkinci Millî Eğitim Şûrası; ahlak eğitimi,Türkçe ve Tarih öğretimi konularınıgörüşmek üzere 15-21 Şubat 1943 tarihleri arasında dönemin Milli Eğitim BakanıHasan Ali Yücel başkanlığında Ankara’da toplanmıştır.İlk Milli Eğitim Şûrası Türkiye’nin yapısını ve sorunlarını bir bütün olarak elealmıştır. İkinci Milli Eğitim Şûrası’nda eğitimle ilgili konuların bütünü inceleme konusuyapılmamış, üç ana konu; tarih, Türkçe ve ahlak eğitimi konuları üzerinde, yani dahadar bir alanda yoğunlaşmak amacı güdülmüştür. Şûra başkanı bakan H. Ali. Yücelşûrayı açış konuşmasında, şûra üyelerine şöyle seslenerek şûranın amacını ortayakoyuyordu.“Arkadaşlarım,Her Türk için ve her Türke her zaman için ideal, şu cümlelerin özünde gizlidir:Yurdumuzu dünyanın en bayındır ve uygar ülkeleri düzeyine çıkaracağız.Ulusumuzu en geniş refah araç ve kaynaklarına sahip kılacağız. Ulusal kültürümüzüçağdaş uygarlık düzeyinin üstüne çıkaracağız.Ebedi şefimiz Atatürk’ün Onuncu Yıldönümü Söylev’inde bizlere gösterdiği buamaçlar, onları gerçekleştirecek insanların yetişmesiyle görevli olan Cumhuriyeteğitiminin ana davasını çizmiş bulunuyor. Ulusal kültürümüz denildiği zaman bunda,her Türkün kişiliği ve düşünsel varlığı demek olan ahlakı, Türklüğün en gizli varlığınıoluşturan ve düşünmek dediğimiz büyük insanlık işlevinin dili ve bizim dilimiz olanTürk dilini; ulusal varlığımızın en eski kaynaklarından bugüne doğru yürüyüşündehangi yollardan geçtiğini, hangi kıtalarda uygarlık durakları kurduğunu ve insanlığaneler getirip nasıl hizmet ettiğini gösteren Türk tarihini, üç esaslı etken olarakgörüyoruz. İkinci Maarif Şûrasını bu üç ilkenin üstünde düşünmeye, bu konudadüşünce birliği yapmayı gerekli ve yararlı bulduk.” 32b) Gündem :32 MEB, İkinci Maarif Şûrası, İstanbul 199, s.5.23

1.Okullarda ahlak eğitiminin geliştirilmesi,2.Bütün öğretim kurumlarında anadili çalışmalarında verimin artırılması,3.Türklük eğitiminde tarih öğretiminin yöntem ve araçlar bakımındanincelenmesi. 33c) Alınan Kararlar :1.Bütün eğitim kurumlarında ana dili çalışmalarında verimin arttırılması; yazımbirliğinin sağlanması, yabancı terimlerin türkçeleştirilmesi ,2. İlk ve orta dereceli okullarda Tarih dersleri programları ile ders kitaplarınınçocuğun seviyesine uygun olmadığı,3. Mesleki ve teknik okullar için ayrı kitap yazılması,4. Kitaplara tarihi okuma parçaları eklenmesi, Milli tarihe ağırlık verilmesi,5.Milli Tarihe ağırlık verilmesi, Gazi Eğitim Enstitüsü’nde Tarih Bölümüaçılması,6.Ortaokul ve lise Tarih öğretmenliklerine yalnız bu alanda öğretmen yetiştirenkurumların mezunlarının atanması,7.Liselere, Bilim Tarihi, Sanat Tarihi dersi konulması önerilmiş, bu tekliflerşûraca uygun görülmüştür.8.Ahlak eğitiminin amacı,9.İdeal Türk çocuğu,10.Türk Ahlakının toplumsal ve kişisel ilkelerinin başlıcaları,11.Ahlak eğitimi için her dereceli okullarımızda ve dışında alınması gerekentedbirleri belirten rapor şûrada incelenip kabul edilmiştir.12.Liselerin öğrenim sürelerinin 4 yıla çıkarılması,13.Ahlak konusunda, ahlak eğitiminde amaç olarak gösterilen “ideal Türkçocuğu” için şu hedefler ortaya konmuştur;-Türk diline, kültürüne, devrimin eserlerine ve ilkelerine, genellikle Türklükidealine bağlı bir Türk,-Bütün uygar uluslarla kabul edilen yüksek ahlak ilkelerini benimsemiş birinsan,-Kendine ve başkalarına saygı gösteren, onurlu bir kişilik,-Ciddi çalışan ödevine bağlı,-Her yerde, her işte, her zaman doğruluktan ayrılmayan, başkalarının daayrılmasına izin vermeyen,-Yurttaşını seven, ona yardım eden ve güvenen bir insan. 34d) Sonuç-Uygulama :1.Şûrada alınan kararlar çeşitli tür ve kademedeki öğretim programlarında, derskitaplarının hazırlanmasında yerlerini almışlardır.2.Şûrada öne çıkan bir değerlendirme şöyledir. Her öğretmenin aynı zamanda birTürkçe öğretmeni gibi ders işlemesinin gerektiği, öncelikle bir Türkçe öğretmeniolduğu, buna öncelik vermesi, hatta üniversiteden Türkçe sertifika alması gerektiği dilegetirildi.33 MEB, a.g.e. s.xııı.34 MEB, a.g.e. İstanbul 199124

3.Yine dikkate değer bir düşünce olarak, bulunduğu döneme göre oldukça ileribir düşünce olarak, başlangıçta büyük şehirlerde başlamak üzere okul doktorluğukurulması önerilmişti.4.Tarih konularında ayrıntılara kaçılmaması, okul çocuklarının birer tarihçiolmadıkları belirtilmişti.5.Şûrada alınan kararlar aşağıdaki düzenlemelerde yerlerini almışlardır:-Gazi Eğitim Enstitüsü Tarih- coğrafya Bölümüne ‘Yurt Bilgisi’ adında yenibir ders eklenmesi, (1943)-Gazi Ortaöğretmen Okulu ve Terbiye Enstitüsü yönetmeliği, (1943)-Gazi Ortaöğretmen Okulu ve Terbiye Enstitüsü’nün adı Gazi EğitimEnstitüsü olmuştur. (1946)-Köy Enstitüleri müfredat programı, (1943)-Yüksek Köy Enstitüsü Yönetmeliği, (1943)-Türk İnkilap Tarihi Enstitüsü’nün açılma planı, iç yönetmeliği ve DevrimTarihi dersi programı hazırlanması. (1943)Ç) ÇOK PARTİLİ DÖNEME GEÇİŞ SÜRECİNDE ŞÛRALARÜçüncü Millî Eğitim Şûrası (1946) :a) Amaç :Üçüncü Milli Eğitim Şûrası, Milli Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirerbaşkanlığında, 02-10 Aralık 1946’da Ankara’da toplanmıştır. Bu şûrada, -daha İkinciŞûrada dile getirildiği gibi- mesleki ve teknik eğitim konularını ve buna ek olarak okulve aile arasında işbirliğini güçlendirmek konularını görüşmek amaçlanmıştır.b) Gündem :1.Ticaret ortaokulları ve liseleri program yönetmeliği.2.Erkek sanat ortaokulları ve enstitüleri program ve yönetmeliği.3.Kız enstitüleri program ve yönetmeliği.4.İstanbul Teknik Okulu yönetmeliği.5.Orta ve bu derecedeki teknik öğretim okulları öğretmen ve öğreticileriyle ilgilimevzuatın bugünkü ihtiyaçlarla ayarlanması. 3535 MEB, Üçüncü Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1991, s.ıx.25

6-Aile ve okul arasında iş birliği sağlanması için gerekli tedbirlerin alınması.c) Alınan Kararlar :1.Öğretmen yetiştiren kurumların tek bir yönetim altında olması ve çeşitliliğiazaltarak; a-Köy Enstitüleri ve Yüksek Köy Enstitüleri, b-Eğitim Enstitüleri, c-Kız veErkek Meslek Öğretmen Okulları, d-Üniversitelerin edebiyat ve fen fakülteleri(öğretmenlik lisansı veren), e-Yüksek derecede meslek okulları, olarak beş kurumdatoplanması. 362.Liselere öğretmen yetiştiren kaynaklar ise yükseköğretmen okulları ileüniversitelerin fakülte ve yüksekokulları olması,3.Yönetici yetiştiren bir kaynak olarak ‘Yönetici Enstitüsü ve ya Akademisi’kurulması. (İki yıl süreli, başarılı öğretmenlerden seçilen )4.Mevzuat bütünlüğü açısından,hükümlerin bazıları kalkan kanunlabirleştirilerek günün şartlarına göre tek bir kanun çıkmalı ve mevzuat karmaşasına yerverilmemesi,5.Öğretmenlerden emekliye ayrılanlara yeniden görev verilecek yasal düzenlemeyapılması,6.Kız Enstitülerinin amaçları belirlendi.7.Kız Teknik Öğretim Okulları Yönetmeliği ve Kız Enstitüleri MüfredatProgramı, Kız Enstitüleri sınıf geçme ve bitirme yönetmeliği ve Kız Enstitülerininamaçları belirlendi.8.Öğretmen okullarının yüksek dereceli Eğitim Enstitüleri olarak düzenlenmesi,9.Kız Meslek Öğretmen ile Erkek Meslek Öğretmen Okulları’nın sürelerinindört yıla çıkarılması,10.İlköğretim sekiz yıl olması için gerekli adımların atılması,11.Her okulda Okul- Aile Birliği kurulması, bunu sağlayacak tüzük taslağınınhazırlanması, bakanlığa temenni olarak da; Okul-aile birliği kurulan okullarda OkulKoruma Derneklerinin kaldırılması,12.Sanat Okulları ve enstitülerine haftada bir saat müzik, bir saat beden eğitimidersi konması,13.Bir Sanayi Müzesi’nin kurulmasının sağlanması, öğrencilerin tarihi sanateserleriyle, Türk sanat tarihiyle temasının sağlanması,14.Sanat okulları ve enstitülerinin diğer orta dereceli okular gibi sömestretatilinden yararlandırılması,15.Öğretmenlerin; özlük, sicil durumlarında günün ihtiyaçlarına göre gereklideğişikliklerin yapılması ve ekonomik durumlarının iyileştirilmesi. 37d)Sonuç-Uygulama :1.Şûrada alınan kararlardan başka bakanlığa temenni olarak iletilmesine kararverilen konular şunlardır:-Okul ve spor doktorluğu kurulması,36 Bakan Şemsettin Sirer, çok çeşitli kaynaklardan öğretmen alınması olumsuz bulunuyor veşurada bu çeşitliliği şöyle belirtiyordu: ”Bugün ortaokullarımızda 70 kaynaktan gelmiş öğretmen vardır.”37 MEB, a.g.e. İstanbul 1991.26

-Yükseköğretim görmemiş bütün öğretmenlere Yükseköğretim görebilmeleriiçin mevzuat değişikliği yapılması,-Teknik okullarla güzel sanatlar akademisini ortak paydalarla buluşturacak,teknikle estetiği kaynaştıran ‘Küçük Sanatlar Okulu’ diye adlandırılabilecek bir okulunaçılması,-Öğretim ve eğitim konularında araştırmalar yapacak bir enstitü kurulması,-Ticaret liselerinden orta dereceyle mezun olanlarında yüksek ekonomi ve ticaretokullarına alınması,2.Sekiz yıllık ilköğretime neden geçilmesi gerektiğini şûranın ‘Mevzuatkomisyonu’ komisyon raporunda: “12 yaşında ilkokulu bitirip 13 yaşında ortaokulageçen bir öğrenci,bu iki yaş arasında biyolojik ve psikolojik yapısı bakımından esaslı birdeğişikliğe uğramadığı halde, ilkokuldan ortaokula geçmekle öğretim, eğitim ve heleöğretmen niteliği bakımından (Yüksek öğretim mezunu branş öğretmenleri) tamamenfarklı bir öğretim hayatıyla karşılaşmaktadır.” denilerek; ilköğretmen okullarınınyükseköğretim okulu olarak düzenlenmesini ve ilkokullarında süreleri bakımındansekiz yıl öğretim veren bir bütün oluşturan okul tipine geçilmelidir, düşüncesiişlenmiştir.3.Şûrada Kız Enstitülerinin amacı ile ilgili olarak; “Esasen, Kız Enstitülerininamacının memlekette ev kadını yetiştirmek olduğu” (Cevat Yücesoy) çoğu komisyonüyelerinin dile getirdiği düşüncedir. Muvaffak Uyanık: “Bizim kız enstitülerinden tekgayemiz iyi bir Türk annesi yetiştirmektir birinci ve başlıca gayemiz budur. “MazharResmor: “Kız Teknik öğretiminde empoze etmek istediğimiz köklü bir mesele vardır kibu da kızlarımızı ev kadını olarak yetiştirme keyfidir. “Nezihe Özuygur: “KızEnstitüsünün gayesi liseye ve dolayısıyla üniversiteye öğrenci değil, genç kızlarımıza evkadınlığına ait maharetleri kazandırmaktır.”4.Şûrada, öğretmen üniversitesi kurulması önerilmiş, fakat kabul edilmemiştir.5.Şûra kararlarından, Okul-Aile Birliği Yönetmeliği 31.01.1947’de kabul edildi.6.Erkek Meslek Öğretmen Okulu’nun adı 1946-1947 Öğretim Yılında ErkekTeknik Öğretmen Okulu olarak değiştirilmiş ve süresi 4 yıla çıkarılmıştır. 1947–1948öğretim yılında da Kız Teknik Öğretim Okulu’nun süresi 4 yıla çıkarılmıştır.7.Ticaret Ortaokullarıyla liseleri yönetmeliğinde değişiklik, Ticaret orta okullarısınıf geçme ve bitirme sınavları yönetmeliği. (1947)8.Erkek Teknik Öğretmen Okulu Yönetmeliği. (1947)9.Kız Enstitüleri sınıf geçme ve sınav yönetmeliği. (1947)10.Erkek Teknik Öğretmen Okulları sınıf geçme ve sınav yönetmeliği. (1947)11.Kız Teknik Öğretim Müdürlüğü’ne bağlı okullar için yönetmelik. (1947)12.Okulların geçit törenleri yönetmeliği. (1947)Dördüncü Millî Eğitim Şûrası (1949) :a) Amaç :27

Dördüncü Milli Eğitim Şûrası gündemindeki konuları görüşmek üzere 22-31Ağustos 1949 Tarihlerinde bakan Dr. Tahsin Banguoğlu başkanlığında Ankara’datoplanmıştır.1946 seçimleri ile birlikte çok partili demokratik yaşama geçilmesiyle demokrasikavramı her alanda öne çıkarılmaya çalışılmıştır. Özellikle ABD ve Avrupa’nındesteğini almak, uluslar arası kuruluşlara katılmak için demokrasi yaşanmazsa biledillendirmek, şekilsel olarak göstermek bir zorunluluk olarak kabul görmüştü. Buşûrada, yukarıdaki gerekçe veya kaygılarla eğitim ve demokrasi arasındaki ilişkilerirdelenmek amaçlanmıştır.Öğretmen okullarının durumu ve günün ve geleceğin ihtiyaçlarını gözönündetutacak gerekli düzenlemeler yapmak üzere kararlar almak; ilkokul, ortaokul, liselerindurumlarını görüşmek, bakanlığa görüş sunmak istenmiştir.Yukarıdaki konulardan tereddüte düşülen ve bakanlığın somut önerileri şûradanbeklediği alan, ortaokulların durumu idi.Bakan Banguoğlu Şûradaki ilk konuşmasında;bina donanım yetersizliği gibi parasal sorunların yanında o dönemin ortaokullarının ikiana eksiği olarak, ortaokullarda günlük yaşamla ilgisiz konuların öğretilmesi ile bir sürüayrıntı ve gereksiz bilgi öğretiliyor ve öğrenci pasifleştiriliyor, diyor ve bunu şûranınçözmesini istiyordu.Yine bu şûrada bakanlığın amaçladığı bir değişiklik; Köy Enstitülerini, öğretmenyetiştiren bir kaynak durumundan çıkarmak olmuştur.Ortaokul ve liselerde öğretmen açığını -özellikle de küçük yerleşim birimlerindegidermek için öğretmen okullarında öğretmenlerin tek branş yerine, birden fazla branşöğretimi amaçlanmıştır.b) Gündem :1.1948-1949 ders yılından itibaren uygulanmaya başlanan ilkokul programınınincelenmesi.2.Yeni ortaokul programı projesinin incelenmesi.3.Lise ders konularının dört yıllık yapılanmaya göre belirlenmesi.4.Ortaokullara ve liselere öğretmen yetiştiren eğitim enstitüleri ve YüksekÖğretmen Okulu yapısının ihtiyaçlara göre düzenlenmesi.5.Eğitim ve öğretimde dayanılan demokratik ilkelerin gözden geçirilmesi. 38c)Alınan Kararlar :1.Demokratik eğitimin esasları ve şartları olarak fark gözetmeksizin, herkesinilgi ve yeteneklerine göre gelişmelerini sağlamak; demokratik eğitimin yalnızca okullasınırlı olmadığı, okul dışında da okuma çağına girmemiş küçüklerin eğitimi ve halkeğitimi alanında uygulanması gerektiği; okul içinde öğretim ve yönetimin demokratikeğitim ilkeleriyle kaynaştırılması olarak ortaya konmuş ve okulun kendi işlerinde kendi38 MEB, Dördüncü Milli Eğitim Şûrası, s.ıx.28

kendini yönetmesi, öğrencilerin kendi kendini yönetmesi ve öğrenci kuruluşlarınıngerekliliği şûra üyelerinin aldığı karalardır.2.Küçük ölçüde bir demokrasi sayılacak olan okul topluluğunun öğrencilerdenoluşan bir kurulu ve bu kurulun okul yönetimiyle ilgili bir tüzüğü olacak ve aldığıkaraları okul müdürünün onayından sonra uygulayacak, ama;okul müdürü uygunbulmadığı karaları veto edecekti.3.Okullarda demokratik eğitimi uygulayacak müdür ve öğretmen yetiştirilmesi.4.“Demokrasinin gereği olarak”, tek kitap yönteminin terkedilmesikararlaştırılmıştır.5.Yükseköğretmen Okulu Teşkilat Taslağı hazırlandı.6.Eğitim Enstitüsünün adının Ortaöğretmen Okulu olarak değiştirilmesi ve KöyEnstitüsü mezunlarının buraya sınavla alınması, Eğitim Enstitüsü mezunlarına,Yükseköğretmen Okuluna sınavla girme olanağı verilmesi.7.Eğitim Enstitülerinde varolan uygulamanın sürdürülmesi, branşlaşmayagidilmemesi, toplu dersler şeklinde sürdürülmesi, bununla birlikte küçük yerleşimbirimlerinin durumları düşünülerek toplu dersler, şekli öğretmenlerinin, ikinci branşolarak resim, beden eğitimi ve müzik branşlarında da yetişmeleri ve yabancı dilşubelerinin üç yıla çıkarılması.8.Eğitim Enstitülerine giriş şartları;öğrencinin öğrenimini tamamladığı okulmüdürlüğünce doldurularak öğrenci fişi ile enstitünün yapacağı kompozisyon ve sözlüsınavlar.9.Yükseköğretmen Okuluna giriş için; lise olgunluk belgesinin yanında ayrıcabilgi sınavı gerekli olup okula kayıt yaptıran öğrenciler ilk dört sömestr boyunca özenlibir gözlem süreci sonunda öğrencinin bedensel, ruhsal ve ahlaksal durumu veçalışmaları ile ilgili fiş tutulur. Dört sömestr sonunda okul danışma kurulu öğrencininiyi bir öğretmen olup olmadığına karar verir. Olumsuz karar verilenlerin okula ilişiğikesilir.10.Tek öğretmenli ve beş sınıflı köy okullarında verimi artıracak önlemleralınması .11.İlkokullarda öğrencinin sınıfta bırakılması.12.Kalabalık sınıflar ve çift öğretim sorununu çözülmesi.13.İlkokullarda tarih konularının öğrencilerin düzeylerinin üstünde olduğu vebunun giderilmesi için yeni bir müfredat hazırlanması.14.Yeni ortaokul programının ana hatları ile ilgili olarak; eğitim ve öğretim aynıderecede önemli ve ağırlıklı olduğu, öğrencilerin düşünce eğitimine olduğu kadar becerieğitimine de önem verilmesi gerektiği, çocuğun okul hayatına daha etkin katılması veokulunda çevrenin ayrılmaz bir parçası olduğu, bütün çalışmalarda hareket noktasınınçocuğun ilgi ve ihtiyaçları olduğunu vurguluyor ve program çocuğu topluluk içinde birbirey olarak ele almakta, ulusal eğitimine olduğu kadar insanlık eğitimine de önemvermektedir.15.Liseleri öğrenim süresi dört yıla çıkarıldı.16.Liselerde öğrenci başarısının %35 olduğu, geri kalanın dört yıl ve daha fazlasürelerde okulu bitirebildikleri belirtilerek; liselerde verimin artırılması, yöntem veanlayış, dil, sınav, öğretmen, öğrenci, sınıf mevcudu, ders saatleri, devam-devamsızlık,kitap ve yayınlar, bina, yönetim, disiplin, öğrenci sağlığı, yönetmelikler, denetleme gibihemen her konuda öneriler getirilmiş.17.Sürekliliği olan bir Milli Eğitim Danışma Kurulu oluşturulması.29

18.Lise öğretmenleri, meslek hayatlarının ilk altı yılı içinde, sıraya konarak, 1-2yıl yabancı memleketlere gönderilmelidir. 10 yıldan çok kıdemi ile ilmi araştırmalarıolan lise öğretmenleri, üniversitede serbest dersler verebilmelidirler.Terfide öğretmeninbilimsel yayınları esas tutulmalıdır. Milli Eğitim teşkilatında ileri kademelere,müfettişlik, Talim ve Terbiye Üyeliği gibi hizmetlere bu vasıftan öğretmenlerinseçilmesi, kanun veya yönetmeliklerle usul haline getirilmelidir. 39d)Sonuç-Uygulama:1.İnsan Hakları Bildirgesinin okullarda okutulması önerisi dikkat çekicidir.2.Şûrada, sekiz yıllık ilköğretim önerilerinin rafa kaldırılıp ortaokullarınyaygınlaştırılması, şûra kararlarıyla, özellikle bakanlığın çabalarıyla perçinlenmekistenmiştir.3.Öğretmen niteliği açısından şûranın tutumu şöyledir: Eğitim Enstitülerinealınacak öğrencilerin iyi bir süzgeçten geçirilmesi gerekir ve bu okullar üniversitelerinhiçbir bölümüne giremeyip açıkta kalan lise mezunlarının başvuru yeri olmamalıdır.4.Liselerde ayrı dersler olarak okutulan Fizik ve Kimyanın yerine 1932 kabuledilip bir süre sonra kaldırılan Fen Bilgisinin yeniden konması önerisi kabulgörmemiştir. (İstanbul Üniversitesince hazırlanan rapor önerilerinden)5.Geri kalmış çocuklar ile yüksek zekalı çocuklar için özelliklerine uygun,normal okulların dışında okullar açılması önerisinin de Şûra kararları arasına alınmasışûra üyelerince reddedilmiş, önerinin Talim-Terbiyeye havale edilmesi yolunagirilmiştir.6.Batı illerinde öğretmen kadro fazlası olmasına karşın doğuda açık olduğu, herbölgeye yetecek sayıda öğretmen bulunabilmesi, bir çok illeri içine alarak Bölgeİlköğretmen Okulları açılacak. Bölge Öğretmen Okullarına bulundukları çevreninçocukları alınarak yine bulundukları çevreye tayin edilerek sorunun çözülebileceği dilegetirilmiştir.7.Öğretmen Okullarında okula bağlı uygulama okulu açılması temenni olarakdile getirilmiştir.8.Sınıf geçme yerine ders geçme önerisi getirilmiş, kabul görmemiştir.9.Liselerin öğrenim süresi dört yıla çıkarıldı. (1952)10.Gazi Eğitim Enstitüsü Toplu dersler şubesi Fen ve Edebiyat bölümü olarakikiye ayrılmıştır. (1949)11.İmam Hatip Okullarının kurulması şûrada gündeme gelmemiş, görüşülmemiş,ama; 30.10.1951 tarih ve 601 sayılı Müdürler Komisyonu kararları ile, yedi ilde birerİmam Hatip Okulu açılmıştır.D) ÇOK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALARBeşinci Millî Eğitim Şûrası (1953) :a) Amaç :39 MEB, a.g.e. İstanbul 1991.30

Beşinci Milli Eğitim Şûrası gündemindeki konuları görüşmek üzere, 05-14Şubat 1953 Tarihlerinde bakan Tevfik İleri başkanlığında Ankara’da toplanmıştır.Genel olarak ilköğretimin sorunları; okul öncesi eğitim, özel eğitim, ilkokulöğretmeni yetiştirilmesi, bunlara yönelik program, yönetmelikler hazırlanmasıkonularında ortak kararlar almak amaçlanmıştır. Bu genel amacın yanına eklenebilecekdiğer amaçlar şunlardır:1.İlköğretim Kanun Tasarısı hazırlamak,2.İlköğretimi ülkenin en uzak köşelerine kadar yaymak,3.Okul çağında olup ta okul dışında kalan çocukları okula kavuşturmak, 40 çiftliöğretim ve kalabalık sınıf mevcutları için çözüm üretmek, öğretmen açığını giderecekönlemlerle ilgili önerilerde bulunmak, 414.İlkokul öğretmenlerinin şehir öğretmen okulları ile Köy Enstitüleri gibi iki ayrıkaynaktan yetiştirilmemesi gerekçesiyle Köy Enstitülerinin kapatılarak öğretmenokullarına çevirmek, öğretmen okullarını da kendi aralarında köy kız, köy erkek, şehirkız, şehir erkek, müzik ve resim iş olarak farklı tiplere ayırmak,5.Köylerdeki eğitim-öğretimi, Amerika’dan çağrılıp rapor hazırlatılan ‘köyeğitimi uzmanı’ K.Wofford’un önerileri doğrultusunda düzenlemek,6.Anaokulu Yönetmeliğine şûrada son şeklini vermek,b) Gündem :1.Okulöncesi öğretim ve eğitimin anaokulları için hazırlanmış olan program veyönetmeliğin incelenmesi.2.İlkokullarda sağlık konusu ile ilgili alınması gerekli tedbirlerin tespiti.3.Özel eğitime muhtaç çocuklar için hazırlanmış olan raporun, yetiştirmeyurtlarına ait yönetmeliklerin incelenmesi ve korunmaya muhtaç çocuklar hakkındakikanunun gözden geçirilerek değişiklik gerektiren kısımlarının araştırılması.4.İlköğretim Kanunu tasarısının incelenmesi ve mecburi ilköğretim planlanması.5.İlkokul programının yeniden gözden geçirilmesi.6.Yeni İlkokul Yönetmeliği tasarısının incelenmesi.7.İlkokullara öğretmen yetiştirilmesi, öğretmen okulları ile köy enstitüleri yeniöğretim programı ve meslekte olgunlaşma konularının incelenmesi.8.İlkokul öğretmenlerini ilgilendiren diğer konular ve genel olarak ilköğretimsorunları. 42c) Alınan Kararlar :1.İlkokul programının amaç ve ilkeleriyle içeriği arasında ahenk sağlanması,40 Şuranın yapıldığı yıl il ve ilçelerde okul çağındaki 704.000 çocuktan 186.894, yani, %27 si,köylerde okul çağındaki 2.090.000 çocuktan 896.682 si, yani, %43’ü okul dışındaydı.41 İl ve ilçelerde okulların ihtiyaçları ile bütün köylerin okula kavuşması için 1952 de gerekliöğretmen kadrosu 71.000 olmasına karşılık mevcut kadro 42.874.olup 28.126 öğretmene ihtiyaç vardır.Yani, mevcut kadro ihtiyacın ancak %35 ini karşılamaktaydı.42 MEB, Beşinci Milli eğitim Şûrası, İstanbul 1991, s.ıx.31

2.Toplu öğretim anlayışının ikinci devrede de hakim olması,3.Programların yaygınlaştırılmadan önce denenerek geliştirilmesi kararabağlanması,4.İlköğretim Kanun Taslağı üzerinde görüşmeler yapılmış,5.Anaokulu Yönetmeliği ve eğitim- öğretim programı günün şartlarına görehazırlandı. Özel anaokullarının teşvik kararı,6.Anaokulu ve İlkokullarda okul hijyeni ve öğrenci sağlığı teşkilatı hakkındakikanun tasarısı ve yönetmelik tasarısı hazırlanması.7.Okul doktorluğu ve Okul Bölge Sağlık Merkezleri kurulması.8.5387 sayılı korunmaya muhtaç çocuklar hakkındaki kanun gözden geçirilerekyeniden düzenlendi. (Buna göre bakanlıkta diğer bakanlıklarla da işbirliği yapacak birgenel müdürlük ve İl Milli Eğitim Müdürlüklerinde de çocuk koruma bürosu kurulmasıkararı alındı.)9.Yukarıdaki kanunun yeni biçimine göre yönetmelik ve Yetiştirme Yurtları içyönetmeliği hazırlandı.10.İlkokullarda din dersinin okutulması kararlaştırıldı. Din dersinin sınıfgeçmede etkili olması kararı alındı. Resim, müzik ve Beden Eğitimi derslerinin ise notladeğerlendirilmesine karşın sınıf geçmede dikkate alınmamasına karar verildi.11.İlkokul 4. ve 5.sınıflarda Tarih, Coğrafya ve Yurttaşlık Bilgisi derslerinintoplulaştırarak Sosyal Bilgiler adı altında, Tabiat Bilgisi, tarım konularının TabiatBilgisi adı altında verilmesi, okuma-yazma derslerinin ayrı bir ders olması, bütünderslerin içinde değerlendirilmesi.12.Yeni ilkokul yönetmeliği tasarısına son biçimi verildi.13.Öğretmenlerin ekonomik durumlarının iyileştirilerek daha yüksek bir maaşlagöreve başlamaları,14.İlkokul öğretmeni yetiştiren okulların lise öğrenimine dayanan iki ya da üçyıllık yüksek derecede okullar haline getirilmesine 43 gerek olmadığı. 44d) Sonuç-Uygulama :1.Bu şûrada, komisyon raporları ile ilgili değişiklikler yapılması için verilenyazılı önerilerin çoğu, ya şûra üyelerince reddedilmiş, ya da şûra başkanınca oyasunulmaya gerek olmadığı kanısı belirtilerek kabul veya reddi için oylamayasunulmamıştır.2.Anaokullarını yaygınlaştırmak için bazı önlemler alınması, bu bağlamda özelanaokullarını teşvik için devletçe bazı önemli ekonomik destekler, vergi bağışıklıklarısağlanması yönünde kararlar alınmıştır.3.İlk defa okullarda, hastalık ve kazalara karşı Okullararası Sigorta Kurumuhakkında bir kanun çıkarılması düşüncesinin işlenmesi dikkat çeken bir çaba olarakeğitim tarihinde yerini almıştır.4.Özel eğitime muhtaç çocuklarla ilgili komisyon raporunda 19 Mayıs Gençlikve Spor Bayramı törenlerinin para karşılığında halka izlettirilmesi yönündeki dikkatçekici istek şûra üyelerince kabul edilmemiştir.43 Şehir İlköğretmen Okulları ortaokula dayalı üç yıllık, Köy İlköğretmen Okulları ilkokuladayalı altı yıllık idi.44 MEB, Beşinci Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1991.32

5.İlköğretim müfettişliğine atanmak için Eğitim Enstitüsü bitirenlere verilenhakkın Yüksek Köy Enstitüsünü bitirenlere de verilmesi önerisi reddedilmiştir.6.İlkokul yöneticilerine başöğretmen yerine müdür denmesi bu şûrayla birlikteolmuştur.7.İlköğretim Kanunu Tasarısına kabul edilen çarpıcı bir madde, “Köyüne enyakın okul 3 km’ye kadar uzaklıkta ise ilköğretime devam zorunluluğu vardır, bundanuzak mesafede olduğu takdirde devam zorunluluğu olmayıp serbesttir.” maddesidir.8.İlkokullardaki din dersi, şehir ilkokullarında 1930, köy ilkokullarında 1939yılına kadar devam etmiş ve 1939’da kaldırılmıştı. İlkokullarda (isteğe bağlı) dindersinin okutulması ile ilgili ilk karar 01.02.1949’da çıkmıştı. Beşinci Milli EğitimŞûrası’nda ilkokullarda din dersinin okutulup okutulmaması konusunda uzun tartışmalarolmuş, sonuçta şûra üyelerinin büyük çoğunluğunun oylarıyla din derslerininokutulması yönünde karar alınmıştır. Ayrıca, ortaokul ve liselerde de din dersiokutulması yönünde düşünceler ortaya atılmıştır.9.Şûra kararlarından uygulamada yerini alanlar aşağıdadır:-Köy Enstitüleri ile ilköğretmen okullarının birleştirilmesi hakkındaki 6734sayılı kanun yürürlüğe girdi. Böylece Köy Enstitüleri Öğretmen Okuluna dönüştü.(1954)-Liseler tekrar üç sınıfa indirildi. (1953-1954 öğretim yılı başı)-Din dersinin ortaokullarda da okutulması, 13.08.1956 Tarih ve4/7805 sayılı bakanlar kurulu kararı ile gerçekleşti.-Yetiştirme yurtları iç yönetmeliği. (1953)-Anaokulları yönetmeliği. (1953)Altıncı Millî Eğitim Şûrası (1957):a) Amaç :Altıncı Milli Eğitim Şûrası gündemindeki konuları görüşmek üzere 18-23 Mart1957 Tarihlerinde bakan Ahmet Özel başkanlığında Ankara’da toplanmış olup şûradaulaşılmak istenen amaçlar şunlardır:1.Altıncı Şûranın gündemini yalnızca iki konu oluşturmuştur: Mesleki ve teknikeğitim ve halk eğitimi. Sanayileşme çabasındaki Türkiye’nin ihtiyaç duyduğu nitelikli işgücünün nasıl, hangi sürelerle eğitileceği, okul tür ve programlarının nasıldüzenleneceği, hangi değişiklikler yapılacağı konusunda kararlar almak amaçlanmıştır.Halk eğitimi konusunda da bu yaklaşım görülmektedir.2.Halk eğitim ile ilgili olarak, öncelikli konu okur-yazarlık olmasına karşınsonuçta ulaşılmak istenen amaç; belli okul kademelerinden ayrılarak örgün eğitimdışında kalmış ya da hiç okula gitmemiş yurttaşları meslek sahibi yapmak, yerel çevreyeuygun teknik ve mesleki beceriler kazandırmak, çalışanlar için ise becerilerinigeliştirmek yeni teknikleri kazandırmaktır.3.ICA (Uluslararası İşbirliği Yönetimi) UNESCO, ILO, FORD VAKFI gibiyabancı kuruluşların Türkiye eğitim öğretimi için hazırladığı raporlar doğrultusunda33

şûra gündemini oluşturan mesleki-teknik-ticaret eğitimi ile halk eğitimi konularındagerekli düzenlemeleri yapmak.4.Çıraklık kurumunu mesleki teknik öğretimdeki yeri ve rolünü net olarak ortayakoyacak düzenlemeler yapmak.5.Bütün okullarda iş eğitimini öne çıkarmak.6.Mesleki ve teknik öğretimde formasyon, ünvanlar ve meslekler envanterihakkında inceleme yapmak.7.Bakanlıkta ve illerde Teknik Öğretim Danışma Kurulları oluşturmak.8.Bakanlıkta Halk Eğitimi Genel Müdürlüğü adıyla yeni bir genel müdürlükkurulması için hazırlanmış olan kanun tasarısına son şeklini vermek.b) Gündem :1.Mesleki ve Teknik Öğretim.a)Erkek Teknik Öğretim,b)Kız Teknik Öğretim,c)Ticaret Öğretimi.2.Halk Eğitimi. 45c) Alınan Kararlar :1.İlgili bakanlıklar, resmi ve özel kuruluş temsilcilerinden oluşacak ‘Mesleki veTeknik Öğretim Danışma Kurulu’ ve bu kurulun uygulama-değerlendirme-bilgi-belgehazırlama işlevlerini yürütecek ‘İnceleme ve Araştırma Komitesi’ kurulması.2.Çok ağır olan Teknik Öğretim masraflarına, devlete ve özel sermayeye aitbüyük sanayi kuruluşlarının katılımının sağlanması.3.Tek öğrenci kaynağı sanat ve yapı enstitüleri olan Tekniker Okullarına, lise vedengi okul mezunları ile kendi branşlarında farklı branşlara devam etmek isteyen sanatve yapı enstitüsü mezunları girmek istedikleri alanda staja alınarak başarılı olanların daalınması.4.Haftada belirli bir süre okul ve kurslara gidecek çıraklara işyeri sahiplerinceparalı izin verilmesi.5.Yapı ve Sanat Enstitülerinin meslek dalarının belirlenmesinde okulunbulunduğu yerin özellikleri gözönünde bulundurulması ve 1.devrelerinin ilk ikisınıfında atelye çalışmalarının sıfır yaş çocuklarının özellilerinin dikkate alınarakazaltılması.6.Yapı ve Sanat Enstitülerinin 2. kısımlarının öğrenim sürelerinin üç yılaçıkarılarak Sanat Lisesi haline getirilmesi; bu okulların programlarının gözdengeçirilerek, Yabancı Dil, Müzik, Beden Eğitimi derslerine de yer verilmesi.7.İlkokul mezunları için çırak okulları açılması, Ulusal ve Yerel ÇıraklıkKomiteleri kurulması, çırak kavramının tanımının yapılması.8.Teknikerleri sorumluluk ve görevlerini tespit eden mevzuatın yeniden elealınması.9.Gündüz tekniker okullarının 2 yıl, akşam tekniker okullarının 3 yıl öğrenimsüresinin olması.10.Sanat enstitülerinin bazı bölümlerine kız öğrenci alınması.45 MEB, Altıncı Maarif Şûrası, İstanbul 1991, s.xı.34

11.Kız Teknik Öğretiminin amacı:a)Genel eğitim,b)Ev kadınlığı eğitimi,c)Fertlerin, ailelerin, toplumun ve memleketin ihtiyacına göre mesleki eğitimvermek olarak tanımlanmıştır.12.Halk eğitiminin amaçları şöyle belirlenmişti:-Cahilliğin ortadan kaldırılması,-Okuma- yazma oranının yükseltilmesi,-Ulusal birliğin güçlendirilmesi,-Toplum kalkınması,-Hizmet ülküsünün geliştirilmesi,-Ahlak terbiyesi,-Tarih ve tabiat sevgisi,-İç dış turizm bilgisi verilmesi.13.Ordunun ve diğer bakanlıkların halk eğitimi konusunda yardımlarınınsağlanması.14.Halk eğitim faaliyetleri için gerekli teşkilatla ilgili kanun tasarısı incelenerekkabul edilmiştir.15.Ticaret ortaokullarının ve ticaret liseleri bünyesindeki 1. devrelerin klasikortaokullara denkliğinin sağlanması, buna karşılık; ortaokullarda okutulan ticaret bilgisidersinin iş bilgisi zümresinden ayrılarak ayrı bir ders haline getirilmesi.16.Ticaret liselerinde öğrencilere daha fazla uygulamalı meslek bilgisiverilmesi,ve bazı derslerden denklik sınavı katılmak koşuluyla mezunlarına lisediploması da verilmesi; yabancı dil saatlerinin arttırılması;yabancı dille öğretim yapankolejlerde ticaret şubesinin açılması. 46d) Sonuç - Uygulama :1.Altıncı Milli Eğitim Şûrası’nda göze çarpan bir durum, yabancı uzman vekurul raporlarının etkisiydi. Şûranın gündemindeki bütün konularda bu etkigörülmektedir. Komisyon raporlarının hazırlanmasında ana eksen ABD’li ICA Fonununyine ABD’li uzman ve kurullara hazırlattığı raporlar olmuştur. Hatta; Altıncı Şûra için;ICA, UNESCO, ILO raporlarının şûrası da denilebilir.2.Şûrada; diğer şûralardan farklı olarak komisyon raporlarının neredeyse yarıyayakını değişikliğe uğramış, şûra üyeleri komisyonların hazırlamış olduğu raporlardanfarklı kararlar almışlardır. Özellikle ticaret ortaokulları ve liseleri konularında tam tersikararlar alınmıştır.3.Meslek dersi öğretmenlerinin meslekten ayrılmalarını önlenmesine yönelikolarak; ticaret liselerindeki meslek dersleri öğretmenlerine dışarda çalışmasına izinverilmesi dilek olarak ortaya konmuştur.4.Yine dilek olarak, orta ve lise farkı gözetilmeksizin öğretmenlere haftada 15saat zorunlu ders verilmesi, böylelikle ders dağıtımı ve ücret bakımından sorunlarınçözümü dile getirilmiştir.5.Dilek olarak Şûra’ya verilen ve kabul edilen bir öneride şöyledir: Güzelsanatlarda olağanüstü yetenek gösteren çocukların devlet tarafından yetiştirilmesi 661046 MEB, a.g.e. İstanbul 1991.35

sayılı kanunda kabul edilmekte denilerek zeka ve teknik alanda olağanüstü yetenekliçocukların da bu kanun kapsamına alınması.6.Teknik öğretim alanında yapılan ve yapılamayanlar için Türk Mühendis veMimar Odaları Birliği raporunda şöyle denilmiştir: Teknik Üniversitenin 1953’tehazırladığı bir rapora göre yılda 350 yüksek mühendis, 2800 mühendis, 4500 kadartekniker yetiştirmemiz gerekmektedir. Ancak rakamlar yaklaşık da olsa halen 300dolayında mühendis, 200 dolayında tekniker yetiştirdiğimiz düşünülürse aradaki farkınbüyüklüğü önlemlerin acilliğini anlatır.7.İlginç bir öneri: Titr konusunda bir kısım meslek sahiplerinde “aşağılıkduygusu” oluşmaması için “yüksek mühendis” titrinin değiştirilmesi gerekmektedir.8.Alınan kararlardan uygulamada yerini alanlar şunlardır:-1961-1962 Öğretim Yılında ortaokula dayalı üç yıl süreli Türkiye’nin ilkotelcilik okulu Ankara’da açıldı.-Milli Eğitim Bakanlığı tarafından iki teknik okulun açılması için muktazi(gerekli) kadroların tesisi ve gelecek yıllara sari (gelecek yıllarda gerçekleşecek)taahhütlere girişilmesi hakkında kanun. (1960)-Milli Eğitim Bakanlığınca 7475 sayılı kanunla açılacak iki teknik okulailaveten Zonguldak’ta yeni bir teknik okul açılması hakkında kanun. (1963)-Sanat Okulları Yönetmeliği bazı maddelerinin değiştirilmesi. (1958)-Teknik okulları Geçici Yönetmeliği. (1958)-Akşam Liseleri Geçici Yönetmeliği. (1958)-Akşam Okulları Geçici Yönetmeliği. (1959)-Okuma Yazma Okulları Yönetmeliği. (1961)E) PLANLI DÖNEMDE ŞÛRALARYedinci Millî Eğitim Şûrası (1962) :a) Amaç:Yedinci Milli Eğitim Şûrası gündemindeki konuları görüşmek üzere 5-15 Şubat1962 Tarihlerinde bakan Hilmi İncesulu başkanlığında Ankara’da toplanmıştır. Şûranınamaçlarını, Bakan, Şûra’yı açış konuşmasında şu sözleriyle ortaya koymuştur:“Milli Eğitim ve Öğretim Sistemimizde Amaçlarımız:Milli eğitimimizde dayanacağımız esas prensipler anayasamızda ifadeolunmuştur.‘Halkın öğretim ve eğitim ihtiyaçlarını sağlamak devletin başta gelengörevlerindendir. İlköğretim kız ve erkek bütün vatandaşlar için mecburidir ve devletokullarında parasızdır. Devlet maddi imkanlardan yoksun başarılı öğrencilerin enyüksek öğrenim derecelerine kadar çıkmalarını sağlama amacıyla burslar ve başkayollarla gerekli yardımları yapar. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitime ihtiyacı36

olanları topluma yararlı kılacak tedbirleri alır. Devlet,tarih ve kültür değeri olan eseranıtların korunmasını sağlar.Üniversiteler ancak devlet eliyle ve kanunla kurulur. Üniversiteler bilimsel veidari özerkliğe sahiptirler.Anayasamıza göre iktisadi, sosyal ve kültürel kalkınma plana bağlıdır. Kalkınmabu plana göre gerçekleştirilir.Türkiye Cumhuriyetinin layiklik niteliğini koruma amacını güden devrimkanunlarının Anayasaya aykırılığı ileri sürülemez.’Eğitimimizin amacı yetiştireceğimiz çocukta her şeyden evvel şahsiyetingelişmesine yardım etmek olacaktır. Zihin ve bedence sağlam,adaleti ve hakkaniyetiseven, insan değerlerini tanıyan, işe saygı duyan,sorumluluk duygusu taşıyan, hür ruhlumilli ülkü sahibi yurttaşlar yetiştireceğiz. Bütün çalışmalarımızda bu amacı arıyacağızve buna varmak için de karşılıklı anlayış, birlikte çalışma, akademik hürriyete saygı,yolumuz olacaktır.Gerçeği gözönünde tutacağız. Yaratıcı ruhu geliştireceğiz, kültür ve tekniğiyapmaya ve yaymaya çalışan bir anlayış fikirlerimize hakim olacaktır.Herkese kabiliyetine göre eşit eğitim sağlıyacağız. Ömürleri boyunca beraberçalışacak olan erkek ve kız öğrencilerimiz birbirlerini tanıyacaklar, birbirlerine saygıgöstermeyi öğreneceklerdir. Bunun içindir ki okullarda mümkün olduğu kadar karmaöğretime geçeceğiz.Toplun hizmetinde olan öğretmenler vazifelerini gerektiği gibi yerine getirmeyeçalışmaktadır. Bu sebeple öğretmeni sayacağız ve ihtiyaçlarını karşılayacağız.Hükümet sosyal eğitimi sağlamakla görevlidir: Evde, çalışma yerlerinde vebaşka yerlerde eğitim ve öğretime imkan vereceğiz ve bunu teşvik edeceğiz. Kitaplıklar,müzeler, toplantı yerleri, okullar, tiyatrolar v.s açarak uygun metotlarla eğitimi amacınaulaştırmaya çalışacağız.Yurttaşa gerekli siyasi bilgileri vereceğiz;okullar partilerin leh ve aleyhindetelkinlerde bulunmayacaklardır. Din eğitiminde dini toleransa ve toplum içinde dinlerinönemine dikkat edeceğiz.Okul idareleri bu esasa göre eğitimin amacına varmak için gerekli şartlarısağlayacaklardır. Hükümet bu prensiplerin gerçekleştirilmesi yolunda icap ettikçe, milliimkanların sınırları içinde, kanunlar hazırlayacaktır.İhtiyaç görülecek konularda gerekeni yapmayı, ortaya koyacağımız eserin milligücümüzün bir eseri olmasını düşüneceğiz. Türkiye kendi realitelerini ilmi yollardaninceleyecek ve eğitimde her türlü kolay taklitlerden çekinecektir.Netice olarak diyebiliriz ki, Türk eğitimi sosyal bir eğitimdir. Sosyal eğitimdemek, ferdi istidat ve kabiliyetlerine göre, toplumun hayatına en faydalı şekildekatılma kudretine sahip şahsiyetler yetiştirmeyi hedef tutan eğitim demektir” 47b) Gündem :1.İlköğretim,2.Ortaöğretim,3.Yükseköğretim,4.Öğretmen Yetiştirme,47 MEB, Yedinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s.63,64,65.37

5.Özel Okullar,6.Dış Kültür İlişkileri,7.Din İle İlgili Eğitim ve Öğretim,8.Erkek teknik Öğretim,9.Kız Teknik Öğretim,10.Ticaret Öğretimi,11.Kütüphaneler,12.Yayım,13.Eski Eserler ve Müzeler,14.Güzel Sanatlar,15.Opera ve Tiyatro,16.Halk Eğitimi,17.Ölçme ve Değerlendirme,18.Eğitim Vakıfları,19.Beden Eğitimi ve Sağlık,20.Milli Savunma İle İlgili Eğitim ve Öğretim. 48c) Alınan Kararlar :1.Her yaştaki yurttaşları eşit eğitim imkanları içinde, istidat ve kabiliyetlerinegöre en üstün seviyede yetiştirmek;milletimize ve insanlığa yararlı iyi ve verimliyurttaşlar haline getirmek;sosyal ve ekonomik kalkınma programlarının uygulanmasıiçin gereken çeşitli vasıftaki insangücünü hazırlamak şeklinde tespit edilerek millieğitimimizin temel ilkelerinin bu görüş ve anlayışa uygun olarak hazırlanmış olması veöğretim sistemimizde yapılması önerilen değişiklilerin bu ilkelere dayandırılması; MilliEğitim Şûrasınca kabul edilen “Milli Eğitimin Temel İlkeleri”, ‘Türk Milli EğitimininAmaçları’ adı altında belirlenmiştir.2.Zorunlu ilköğretimin 1970 yılına kadar bütün yurdumuzda yayılması vegelişmesi için bir plan hazırlanmıştır.3.222 Sayılı İlköğretim Kanunu’na göre yeniden hazırlanması gereken, aşağıdaisimleri yazılı 13 adet yönetmelik tasarısı, bu defa şûra’dan hemen sonra bakanlıktateşfik edilen komisyonlarca hazırlanarak, Talim ve Terbiye Kurulu’nun incelemesinesunulmuş bulunmaktadır.(a).İlköğretim Yönetmeliği,(b).İlköğretim Kurumları Yönetmeliği,(c).Milli Eğitim Müdürleri ve İlköğretim Müdürleri Yönetmeliği,(d).İlköğretim Müfettişleri Yönetmeliği,(e).Beslenme Eğitimi Yönetmeliği,(f).İlköğretim Kurumları Sağlık İşleri Yönetmeliği,(g).Özel Eğitime Muhtaç Çocuklar Yönetmeliği,(h).İlkokul Öğretmenleri Tayin, Nakil ve becayişYönetmeliği,(ı).Yetiştirici ve Tamamlayıcı Sınıf ve Kurslar Yönetmeliği,(i).Gezici Okul ve Gezici Öğretmenlik Yönetmeliği,(j).Ana okulları ve Gereçleri Yönetmeliği,(k).Ders Araç ve Gereçleri Yönetmeliği,(l).Bölge Okulları Yönetmeliği,48 MEB, Yedinci Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1991, s. 49-59.38

Bu yönetmelikler Talim ve Terbiye Kurulunca incelenerek, 1962-1963 ÖğretimYılı başında uygulamaya konulacaktır.4.Ortaokulun; ortaöğretimin ilk kademesi olarak, ilkokulu bitirmiş olanöğrencilerin genel eğitimlerinin düzeylerine uygun biçimde sağlanması; çevreninekonomik özellikleri de gözönüne alınarak öğrencilerin ilgi ve yeteneklerinin belirlenipgeliştirilmesi; öğrencilerin sonraki öğretim kademeleri için gerekli bilgi ve becerilerinverilmesi ve bu ilkelerle oluşturulacak yeni ‘ortaokul müfredat programı’nın bazıokullarda 1963-1964 Öğretim Yılı başında uygulanması,5.Lise ve dengi okulları bitiren öğrencilerin ilgili fakültelere giriş hakkını eldeedebilmek için yetiştirildikleri alana göre kurulup tek merkezden yönetilecek bir türolgunluk sınav sistemine katılmaları,6.Lise; ortaokula dayalı ve akademik öğrenime başlangıç olmak ve kaynaklıkyapmak görevi genel kültür veren; bunun gerekliliğine göre örgütlenmiş bir kurumdur.Liselerin bugünkü yönetmeliklerinde yapılması zorunlu değişiklikler incelenerekOrtaöğretim Genel Müdürlüğünce yapılacak ve hazırlanacak değişiklik önerileri, 1962-1963 Öğretim Yılı başında uygulanmak üzere zamanında Talim ve Terbiye Kurulunincelenmesine sunulacaktır.Yeni lise müfredat programları ve yönetmelikleri 1962-1963 dönemindehazırlanacak, önce deneme nitelikli olarak bazı okullarda uygulanacak ve alınacaksonuca göre yaygınlaştırılacaktır.Nüfusu az olan yerlerde, ortaokuldan sonraki mesleki ve genel öğretimkurumlarının, aynı çatı altında toplanan çok amaçlı okul olarak kurulması ve buokulların deneme nitelikli olarak açılması,7.Kız Enstitülerinin ‘ortaokula dayalı ve genç kızlarımıza iyi ev kadınlığı veyurttaşlık nitelikleriyle birlikte verimli bir üretken olarak yaşamlarını kazanabilmelerinimümkün kılacak bilgi ve becerileri kazandıran üç yıllık bir meslek okulu’ durumunagetirilmesi,8.Erkek Sanat Enstitülerinin ortaokula dayalı ve üç yıllık meslek okullarıdurumuna getirilmesi,9.Kız ve Erkek Sanat Enstitülerine “Kız ve Erkek Sanat Liseleri” adınınverilmesi, sanat enstitüleri mezunlarına verilecek unvanlar, Talim ve Terbiye Kuruluncaele alınmalıdır.10.Akşam Kız Sanat Okullarının “Türk kadınını besin, beslenme, çocuk bakımıve eğitimi ile ilgili problemlerinin çözümünde ehil hale getiren;evini beceriklikle idareetmeye yeterli kılan ve ona icabında el sanatlarından birisiyle hayatını kazanma imkanısağlayan kurs mahiyetinde okullar” olması ve adının “Kadın Meslek Okulları” olmasıuygun görülmüştür.11.Sanat Enstitülerine dayalı olan tekniker okulları, Tatbiki Güzel SanatlarOkulu ve teknik okullar incelendi.12.Güzel Sanatlar Akademisinin memleket kültür ve sanatıyla ilgili eğitim veöğretim görevini ve sanat faaliyetini yerine getirebilmesi, tarih ve geleneksel bünyesizedelenmeksizin en uygun şekilde gelişmesi ve öğretim personeline daha musait şartlarsağlanması için, Güzel Sanatlar Akademisi Kanunu’nun hazırlanması.öğretimpersoneline üniversite ünvanları verilmemesini, fakat; Akademinin özerkliği ve tüzelkişiliğe sahip bir kurum durumuna getirilmesi,13.Ankara Devlet Konservatuarı yüksek kısmının yüksek ihtisas öğretimi veeğitimi yaparak üstün vasıfta sanatkarlar yetiştirecek, bilimsel araştırmalara imkansağlayacak ve sanat kültürünün memleket ölçüsünde yayılıp gelişmesine baş yardımcı39

olacak bir Devlet Müzik ve Temsil Akademisi haline getirilmesi ve bu maksatla birkanun hazırlanması. Devlet Müzik ve Temsil Akademisinin özerkliği ve tüzel kişiliğihaiz bir müessese haline getirilmesi.14.Özel öğretim kurumlarının, resmi öğretim kurumları yanında aynı seviyeyeuygun bir düzen içinde gelişip yayılması için teşvik edici ve destekleyici tedbirleriihtiva etmek üzere kanun ve yönetmelikler hazırlanması.15.İmam-Hatip Okulları, Koordinasyon Gurubunca 49 ; ilkokula dayalı bir meslekokulu olarak tarif edildiği halde Milli Eğitim Şûrasında İmam-Hatip Okullarınınortaokula dayalı olması teklifi kabul edilmiştir.16.Yabancı memleketlerde öğrenci yetiştirme ile ilgili yönetmelik incelendi.17.Üniversiteler ve yeni açılacak üniversitelerle ilgili olarak gerekli tedbirlerinalınması.18.Öğretmen yetiştirilmesi ve öğretmenlik mesleğinin cazip duruma getirilmesi;(a) Öğretmen yetiştirme ile ilgili ilkeler;-Meslek yaşamına atıldığı zaman genel kültür ve bilgi yönünden en az lisedüzeyinde olması,-Türk Cumhuriyetinin, devrimlerinin ve milliyetçiliğinin ilkelerine bağlı,kişilikli, mesleğinin değerine inanmış ve kendini mesleğine adamış olması.(b) İlköğretmen Okulları, en az lise düzeyinde genel kültür düzeyine erişmiş, işeğitimi ilkelerine göre beceriler kazanmış ilkokul öğretmenleri yetiştirebilmek için;Koordinasyon Grubunda, ilköğretmen okullarının öğrenim süresinin artırılmasıilke olarak benimsenmiş, hatta bu artışın bir yıl değil iki yıl olması gerektiğibelirtilmiş;fakat kısa zamanda çok sayıda öğretmen yetiştirilmesi gerektiğinden öğrenimsüresinin artırılması durumunda parasal imkansızlıklar dolayısıyla bu önerinin, şartlarındaha uygun olacağı bir zamana kadar uygulanmaması kabul edilmiştir. Milli EğitimŞûrasında ise ilköğretmen okullarının öğretim okullarının öğretim sürelerinin uzatılmasıuygun görülmüş; bu okullardan ilkokula dayalı olanların 7, ortaokula dayalıbulunanların da 4 yıla çıkarılması ve hemen uygulamaya geçilmesi kararlaştırılmıştır.(c)Eğitim enstitülerinin bütün bölümlerinin öğrenim sürelerinin üç yılaçıkarılması; Edebiyat bölümlerini; (a)Türkçe, (b)Tarih-Coğrafya, Yurttaşlık Bilgisi; Fenbölümlerinin de; (a)Matematik-Fizik, (b)Kimya-Tabiat Bilgisi olmak üzere ikişer branşaayrılması. Eğitim enstitülerinin bilimsel yapılarının yükseltilmesi, bu kurumların heryönden istikrara kavuşturulması ve öğretmenlerinin bilimsel yeterliliklerinin belirtilmesiiçin bir eğitim enstitüsü kanunu hazırlanması.(d)Eğitim Bilimleri Yüksek Enstitüsünün, özel bir kanunla, önce üniversitedışında ve Milli Eğitim Bakanlığına bağlı olarak kurulması, kuruluş tamamlandıktansonra üniversiteye bir eğitim fakültesi halinde katılma yol ve çarelerinin aranması.(e)Yüksek Öğretmen Okullarının Üniversiteye bağlı veya müstakil bir eğitimfakültesi haline getirilmesi, öğrencilerinin branş öğrenimlerini üniversitenin ilgilifakültelerinde, meslek formasyonlarını da eğitim fakültesinde almaları.49 19 .12.1960 Tarihli Bakanlık Onayı ile kurulan ‘Milli Eğitim Planlama Kurulu’nun MilliEğitim Şurasındaki çalışması üç aşamalı idi. Birinci aşama; Milli Eğitimin ana konularına (şura gündemi)karşılık olmak üzere gündem konuları ile ilgili komiteler kuruluyordu. İkinci aşama; çeşitli komitelerinraporları incelenerek komitelerin karar ve önerileri görüşülerek komisyon görüşü ortaya çıkıyordu.Planlama Kurulunun üçüncü ve son aşaması; komisyonların raporları incelenerek karar veönerileri koordinasyon grubunda son biçimini alarak şûraya sunuluyordu. Koordinasyon Grubu; MilliEğitim Bakanının başkanlığında, Planlama Kurulu Komisyon Başkanları ile Talim ve Terbiye KuruluBaşkan ve üyelerinden ve ilgili komitelerin başkanlarından kurulmuştur.40

(f)Erkek Teknik Öğretmen Okulu, orta dereceli erkek teknik öğretim okullarındaatelye ve mesleki teorik dersler okutacak, yeter derecede genel kültürü, pedagojikformasyonu olan, yüksek teknik bilgisi ve mesleki becerikliği bulunan öğretmenleryetiştiren dört yıllık yüksek dereceli bir öğretmen okulu ve adının, Erkek TeknikYüksek Öğretmen Okulu olması kabul edilmiştir.(g)Ticaret Yüksek Öğretmen Okulu hakkında bir karar alınamadı.(h)Kız Teknik Öğretmen Okulu orta dereceli kız teknik öğretim okullarındamesleki dersleri ve dengi okullarda branşları ile ilgili dersleri okutacak yeteri derecedegenel kültüre, pedagojik formasyona ve mesleki becerikliğe sahip öğretmenler yetiştirendört yıllık yüksek dereceli bir okul ve adının, Kız Teknik Yüksek Öğretmen Okuluolması kabul edilmiştir.(ı)Kadın Öğretmen Okulunun akşam kız sanat okulları için atelye öğreticielemanlarını yetiştiren iki yıllık bir öğretmen okuludur.(j)Yukarıda sıralanmış bulunan öğretmen yetiştiren okulların ayrı ayrı müfredatprogramı tasarılarının hazırlanarak 1962-1963 öğretim yılında uygulanmaya başlanmasıiçin Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca gerekli önlemlerin alınması.(k)Öğretmenlik mesleğinin cazip hale getirilmesi konusunda “Mesleki Yetişmeve Gelişme”, “Tayin, Terfi ve nakil”, “Maaş Ücret ve diğer Maddi ve Manevi imkanlar,mevcut mevzuattaki bazı aksaklıklar, kanun ve yönetmelikler gibi başlıklar altındaincelenerek, öğretmenlik mesleğini cazip kılacak tedbirler acilen alınmadığı taktirdeöğretmen yetiştirmek için yapılan büyük yatırımlar ve sarfedilen büyük gayretler arzuedilen neticeye bizi ulaştıramayacaktır, sonucuna ulaşılmıştır. Her derecedeki öğretimkurumlarımız öğretmenleri için tek kanun tasarısının mesleki ve teşekküllerle iş birliğisuretiyle hazırlanması için gerekli tedbirler Öğretmen Okulları Genel Müdürlüğünceöncelikle ve ivedilikle ele alınması ve meydana getirilecek tasarı en kısa zamandaTalim ve Terbiye Kurulunun incelemesine sunulması.19.Şûrada ölçme ve değerlendirme konusunda bir karara varılamamıştır.20.Milli Savunma eğitim ve öğretimine ait müteakip çalışmalar AskerlikÖğretim Müdürlüğünce yürütülecektir.21.Beden eğitimi konusunda çalışmalar Beden Eğitimi ve İzcilik Müdürlüğünceyürütülecektir.22.Sağlık eğitimi konusunda genel anlamda temizlik eğitimi de özel olarak elealınacaktır.23.Eğitim vakıfları konusu incelenmiş ve bununla ilgili sürecek çalışmalarınTalim ve Terbiye Kurulu Başkanlığınca yürütülmesi kararlaştırılmıştır.24.Güzel Sanatlarla ilgili olarak Cumhurbaşkanlığı Senfoni Orkestrası halkeğitiminde güzel sanatlar, plastik sanatların gelişmesi sanatkarlarımızın teşviki vekorunması, radyo ve bölge kültür ve sanat merkezleri konuları incelendi ve sonrakiçalışmaların Güzel Sanatlar Genel Müdürlüğünce yürütülmesine karar verildi.25.Koordinasyon Gurubu Tiyatro ve Opera Bölümlerinin bugünkü şartlar içindeayrılmasının şimdilik mümkün görülmediğini mütalaa etmiş; Mili Eğitim Şûrası iseDevlet Tiyatro ve Operasının, küçük kadrolarla birbirine muhtaç durumda bulunduğukuruluş zamanından bugüne kadar çok gelişmemiş, sanatkarların ve ihtiyaçların birkaçmisli artmış olması dolayısıyle, zaten ünyeleri bakımından birbirinden tamamiyle ayrıolan Devlet Tiyatrosu ile Devlet Operasının, bütün dünyadaki benzerleri gibi, derhalayrılarak iki ayrı müstakil Genel Müdürlük halinde idare edilmesini; ayrı ayrı idareedilmekle beraber aynı binada çalışmak macburiyetinden doğacak güçlükleri bertarafedecek gerekli teknik tesislerin sağlanmasını; ileride ayrıca kurulacak Devlet Balesine41

hazırlık olmak üzere geniş bale reperatuvarını icra edecek ve halk oyunlarımızıntemelini teşil edecek koreografik yaratmalara imkan hazırlayan bir Devlet BalesiBölümünün, Devlet Operası bünyesi içinde kurulmasını kabul etmiştir. Devlet BalesiBölümünün Delet Operası bünyesi içinde kurulması ve bu maksatla kanun tasarısıhazırlanması ve aynı şekilde Bölge Tiyatroları Kanun tasarısı da ayrı konu olarak elealınacaktır.26.Eski eserler ve müzeler konusu incelendi.27.Kütüphaneler başlığı altında yer alan halk kütüphaneleri, okul kütüphaneleri,personel yetiştirme,kütüphanelerarası iş birliği ve derleme konuları incelendi.Koordinasyon Grubu Milli Kütüphanelerin idari bakımından Kütüphaneler GenelMüdürlüğüne bağlı bir Müdürlük olarak hizmet görmesinin faydalı olacağı kanaatınavardığı halde, Milli Eğitim Şûrası Milli Kütüphanenin doğrudan doğruya Bakanlığabağlı, ilmi ve idari bakımdan özerkliği ve tüzel kişiliği haiz bir Müdürlük olarak hizmetgörmesinin faydalı olacağını kabul etmiştir.28.Yayım; bu bölümde yer alan Okul Ders Kitapları, Öğretmen MeslekKitapları, Çocuk Yayınları, Halk Yayınları, Türk Kültür Eserleri, Klasikler,Ansiklopediler, Güzel Sanatlar, Yayınları, Telif Tiyatro Eserleri, Çeşitli Yayınlar, SüreliYayınlar ve Dergiler,Bakanlık Çalışmalarıyla ilgili Yayınlar,Bakanlıklararası İşbirliğiYayınları ve Çeşitli Telifler gibi konular incelendi.29.Halk Eğitimi Bölümünde Halk Eğitiminin Tanımı ve Amaçları, HalkEğitiminin Konuları, Halk Eğitiminde İşbirliği, İşbölümü ve Çalışma Planları, HalkEğitimi Merkezleri, Halk Eğitimi Odaları, Halk Eğitimi Yayınları, Halk EğitimindeTesis ve Araçlar, Kanun ve Yönetmelikler,Genel Konular ve Öncelikle Ele AlınmasıGereken İşler gibi konular incelendi ve gerekli çalışmaların Halk Eğitimi GenelMüdürlüğünce yürütülmesi kararlaştırıldı.30.Dış Kültür Münasebetleri Bölümünde yer alan MemleketlerarasıMünasebetler, Hükümetlerarası veya Milletlerarası Teşekküllerle olan Münasebetler,Memleketimizdeki Yabancı Kültür Kurumları, Türkiye’nin Yabancı MemleketlerdeAçacağı Kütür Merkezleri, Türkiye’de Yabancılar için Türk Kültür Merkezleri, TürkKültür Müşavirlikleri, Burslar, Kültürel Gösteriler, Toplantılar ve Okul Kitaplarınınİncelenmesi gibi konularda Koordinasyon Gurubunca hazırlanan tekliflerin Milli EğitimŞûrasında incelenmesi zaman darlığı bakımından mümkün olamamıştır.31.Milli Eğitim Bakanlığı merkez ve taşra örgütü ve görevleri hakkındaPlanlama Kurulu Yönetim Örgütü Komisyonu tarafından hazırlanan kanun teklifiKoordinasyon Gurubunda tartışılmadan Şûraya sunulmuştur, ancak başbakanlıkcaoluşturulan komisyonun mesaisinden sonra bir karara varmak mümkün olabilecektir. 50d) Sonuç-Uygulama :Yedinci Milli Eğitim Şûrası, ilk şûra gibi eğitimin bütününü ele almıştır. Buçalışma yöntemi, 1961 yılında planlı döneme geçilmesiyle birlikte eğitimin de Türkiyeeğitim yapısının tümü incelenerek bir plan dahilinde belirlenen amaçlara ulaşmasınayöneliktir. Planlı dönemle birlikte planlı dönemin gerektirdiği ciddi bir eğitimplanlamasına ihtiyaç duyulduğu prensibinden hareket ederek eğitimin bütün yurtta bellibir sistem içinde yaygınlaştırılması hedeflenmiştir. Bakan Hilmi İncesulu, kapanış50 MEB, Yedinci Milli Eğitim Şûrası, istanbul 1991.42

konuşmasında; alınan kararların bakanlık makamınca onaylanmasından sonra yapılacakçalışmaları şöylece sıralamıştır:1.Türk eğitiminin Şûra tarafında kabul edilen amaç ve temel ilkeleri ile tarifleresas alınarak her derece ve tipteki okulların müfredat programlarını hemen ele almak;2.Kurtuluş ve işleyiş ile ilgili olup uygulanmasından kanuni bir imkansızlıkbulunmayan tekliflerin gereğini, mevcut şartların azami ölçüsü içinde, yerine getirmek;3.Başta Milli Eğitim Bakanlığı Merkez ve Taşra Örgütü Kanun Tasarısı olmaküzere çeşitli konulardaki kanun tekliflerini, kabul edilen esaslara göre gözden geçirmekveya yeniden hazırlamak ve usulü veçhide, yasama organlarına sevketmek;4.Uzun süreli eğitim planlaması hazırlıklarını, Şûranın kararlarına dayanarakhemen sonuçlandırmak ve Devlet Planlama Teşkilatı ile iş birliği edilerek Milli EğitimPlanının Devlet Planlaması içindeki yerini almasını sağlamağa çalışmak.Yedinci Mili Eğitim Şûrasının kararları, öncelikli ve temel amaç olan, “zorunluilköğretim önümüzdeki 10 yıllık dönem boyunca (1972’ye kadar) bütün yurdumuzdayayılması ve gelişmesi” dışında -hemen hemen bütünüyle uygulamada yerini almıştır.Özellikle mevzuatla ilgili kararları yüzde yüze yakın bir oranda Türk Eğitim sistemiiçinde yerini almıştır. Şûrada kabul edilen yönetmelikler, programların bütün çoğunluğuşûrayı izleyen ilk iki yıl içinde yayımlanarak yürürlüğe girmişlerdir.Yedinci Milli Eğitim Şûrası, alınan kararların en çok uygulandığı şûra olmasıbakımından öne çıkmaktadır. Ama, bununla birlikte hedeflere ulaşılamadığı dikkattenkaçmamalıdır. Şûra, yasa, yönetmelik, tüzük çıkarmada yakaladığı başarıyı, buyönetmelik ve tüzüklerin, programların uygulanmasında yakalayamamıştır. Mevzuat;parasal sorunlar, yönetimde yetersizlik ve siyasal kaygılara yenik düşmüştür. Şöyle ki;En başta çözülmesi gereken bütün yurttaşların okur yazarlığa kavuşturulması 21.yüz yılda bile çözümlenememiştir. 1972 yılı için hedeflenen ilköğretimde %100okullaşma oranı, bundan 20-25 yıl sonra ancak yakalanabilmiştir.Mesleki teknik okul öğrencilerine üniversitenin yolunun açılması da yedinciŞûra kararlarının yaşama geçirilmesiyle mümkün olmuştur. Bu kararların yaşamageçirilmesi hem mesleki teknik eğitimin gelişmesi açısından hem de şûra kararlarınınuygulamaya aktarılma şansını yakalaması açısından da olumludur. Bu yöndeki şûrakararları aşağıdaki düzenlemelerle uygulamaya aktarılmıştır.-Teknik ve Meslek Okullarını Bitirenlerden Lise diploması Almak İsteyenlereDair Yönetmelik. (1969)-Bazı Sanat Enstitülerinin 4 Yıllık Teknisyen Okulları Haline GetirilerekMezunlarına Üniversiteye Girişte Lise Mezunları Gibi Aday Olma Hakkı Tanınması.(1969)-İlköğretmen okullarının öğrenim süresinin bir yıl artırılarak üniversiteye girişteaday olma hakkı tanınması (1970)-Ticaret liselerinde fark dersleri verilerek lise mezunları ile aynı konumakavuşturulması. (1970)-Yüksekokul mezunlarının lise diploması almış olarak kabul edilmeleri. (1970)Sekizinci Millî Eğitim Şûrası (1970) :a) Amaç :43

Ortaöğretim sistemimizi günün ihtiyaçlarına göre biçimlendirmek veyükseköğretime geçişi yeniden düzenlemek amacıyla Sekizinci Milli Eğitim Şûrası 28Eylül-3 Ekim Tarihleri arasında bakan Prof. Dr. Orhan Oğuz’un başkanlığındaAnkara’da toplanmıştır.Yukarıdaki ana amacın yanında diğer amaçlar da bakanın sözleriyle şunlardır:Uygulamakta olduğumuz sistem,kişilerin ilgi ve yeteneklerini gözönünealmadan, daha çok, üniversitelerin önüne öğrenci yığan bir şekilde çalışmaktadır.Mesleki ve teknik öğretime ağırlık veren bir sistemi geliştirmemiz gerekirken bugünters yönde çalışan bir düzenek ile karşı karşıyayız. Böylece eğitim hizmetlerininekonomik kalkınmaya yardımcı olma yerine onu adeta frenleyen bir duruma gelmiştir.Şu halde kişilerin eğitim isteklerini, toplumun ve ekonominin ihtiyaçlarıyönünde kanalize etmek zorunludur.b) Gündem :1.Ortaöğretim sistemimizin kuruluşu,2.Yükseköğretime geçişin yeniden düzenlenmesi. 51c) Alınan Kararlar :1.Türk eğitim sisteminin yapısı: Milli Eğitimin amaçlarını gerçekleştirmektegörevli Türk eğitim sistemi, biri diğerine dayalı üç öğretim derecesinden oluşur:(a)İlköğretim,(b)Orta öğretim,(c)Yüksek öğretim.2.Her okul bu öğretim derecelerinden birine uygun olarak yatay ve dikey geçişyolları belirtilmek suretiyle mutlaka eğitim sisteminin bütünlüğü içinde açılır. Çeşitliyayın eğitim kurumlarından bu kayıt aranmaz.3.İlköğretim: İlköğretim ve eğitim 5 ocak 1961 tarih ve 222 sayılı İlköğretim veEğitim Kanunu ile düzenlenmiştir.4.Ortaöğretim: Ortaöğretim, ilköğretime dayalı genel olarak 12-17 yaşlarıarasındaki öğrencilerin genel, mesleki ve teknik her türlü eğitimlerini kapsar.Ortaöğretimin görevi, ortak bir genel kültür ve vatandaşlık eğitimi kazandırmak,onları ilgi ve yeteneklerine göre iş alanlarına, mesleklere veya yükseköğretimehazırlamak olup iki kademeden kurulur:(a)Birinci devre ortaöğretim,(b)İkinci devre ortaöğretim.5.Birinci devre ortaöğretim:Yanlış ve erken bir seçimi önlemek için bu devredeöğretim ihtisaslaşmaz. Ancak, öğrencilere seçmeli dersler, ders dışı eğitsel ve sosyalfaaliyetler, öğretmen-veli ilişkileri, sürekli gözlemler ve rehberlik yolu ile istidat vekabiliyetlerini anlama, buna göre ya ikinci devrenin çeşitli programlarına yönelme, yada hayata hazırlanma bakımından yardım edilir.Birinci devre orta öğretim programın uygulandığı okul tek tip ortaokuldur.6.İkinci devre ortaöğretim:Ortaokula dayalı, genel olarak 15-17 yaş gurubundakiöğrencilere verilen genel, mesleki ve teknik eğitimin tümünü kapsar. İkinci devreortaöğretimin üç temel görevi vardır:51 MEB,Sekizinci Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1991, s.144.44

(a)Yükseköğretime hazırlamak,(b)Hem mesleğe hem de yükseköğretime hazırlamak,(c)Hayata veya iş alanlarına hazırlamak.Öğrencileri bu programlara yöneltebilmek için ikinci devre ortaöğretimin birinciyılı,ortak nitelikleri olan bir yöneltme sınıfı olarak düzenlenir.7.Yöneltme sınıfı (9.sınıf) genel, mesleki ve teknik ortaöğretim ikinci devresininbirinci yılıdır.Yöneltme sınıfında genel kültürü sağlayan ortak mecburi dersler ile öğrencileriilgi, istidat ve kabiliyetlerine göre sonraki yıllardaki çeşitli programlara yöneltenseçmeli dersler vardır. Ortak mecburi dersler bütün mesleki ve teknik okulların birincisınıflarında da aynen uygulanır; ancak seçmeli derslerin tespitinde okulun amaçları veözellikleri dikkate alınır ve gerekiyorsa, haftalık ders saati artırılabilir.Yöneltme yılında, birinci ve ikinci kanaat dönemleri sonlarında, sınıföğretmenler kurulu, “rehberlik servisinin”teklifini, öğrencinin isteğini ve sınıföğretmenini görüşünü de inceleyerek, öğrencinin yöneltme sınıfından sonrayönelebileceği programı seçme hususunda öğrenci velisi ne yapılacak öneriyikararlaştırır. Okul idaresi, yıl sonunda yapılan tavsiyeyi öğrencinin okul dosyasına vekarnesine işler. Bu tavsiye zorlayıcı değil, yol göstericidir.8.Yöneltme sınıfında öğrenciler, istekleri de dikkate alınmak suretiyle,kabiliyetlerine ve derslerdeki başarı derecelerine göre;(a)Ya yükseköğretime hazırlanan programlara,(b)Ya hem mesleğe hem de yüksek öğretime hazırlayan programlara,(c)Ya da hayata veya iş alanlarına hazırlayan programlara yöneltilmiş olurlar.9.Yüksek öğretime hazırlayan programlar:Onuncu sınıfta yükseköğretimehazırlayan iki çeşit program vardır:(a)Edebiyat,(b)Fen.Onbirinci sınıfta dört çeşit program vardır:onuncu sınıfın; edebiyatprogramlarından gelenler için,(a)Dil-Edebiyat,(b)Sosyal ve Ekonomik Bilimler,Fen programından gelenler için,(c)Matematik-Fizik,(d)Tabiat Bilimleri.10.Hem mesleğe hem de yükseköğretime hazırlayan programlar: Hem mesleğehem de yükseköğretime hazırlayan programların öğrenim süresi, yöneltme sınıfı üzerineüç yıldır. Bu programlar özellikle teknisyen okulları ile ilköğretmen okulları gibi eğitimkurumlarında uygulanır. Diğer Bakanlıklara bağlı teknisyen seviyesinde elamanyetiştiren okullar da bu guruba girer.Ayrıca bunların hangi yükseköğretim kurumlarına tercihli olarak alınabilecekleribelirtilir.11.Hayata veya iş alanlarına hazırlayan programlar: İkinci devre orta öğretimderecesinde bir öğrenimle yetinmek isteyen öğrenciler için onları hayata veya işalanlarına hazırlayan çeşitli programlar düzenlenir. Bunlar;(a)Az masraflı tesis, araç ve gereç isteyen programlar: Az masraflı tesis, araçve gereç isteyen çalışma alanlarını kapsar: Büro eğitimi ve sekreterlik, muhasebe,turizm (tercüman rehberlik), kooperatifçilik, teknik ressamlık, ev ekonomisi, sağlık45

eğitimi, tarım (tavukçuluk, arıcılık, meyvecilik, tarım endüstrisi gibi) kütüphanecilik,güzel sanatlar (resim, müzik, sahne sanatları gibi).Bu programlar, imkan ve şartları elverişli olan ikinci devre her ortaöğretimkurumunda düzenlenebilir.(b)Masraflı tesis ve atelyeler gerektiren programlar: Bu programlar masraflıtesis, atelye, araç ve gereç isteyen meslek türlerini kapsar: Yapı, tesviyecilik, demircilik,marangozluk, motorculuk, elektirikcilik, elektronik, elektronik hesap makineleri,dökümcülük, modelcilik, laborantlık, matbacılık, mensucat, otelcilik, ve turizm, giyim,konfeksiyon, el sanatları (nakış, dokumacılık, halıcılık, hasır işleri, yapma çiçek),besinler ve beslenme, ev idaresi vb.Bu programların türleri öğrenci sayısına, ihtiyaca,çevrenin imkan ve şartlarınagöre kararlaştırılır. Aynı kurumun imkanlarından birkaç okul ortaklaşa yararlanabilir.Mümkün olan hallerde ve yerlerde endüstri ile işbirliği yapılır.12.Ortaöğretimde yatay ve dikey geçişler: İkinci devre ortaöğretimde,yükseköğretime hazırlayan çeşitli programlar arasında sınıflara göre yatay ve dikeygeçiş imkanları sağlanır; bu maksatla başarılması gereken farklı dersler açık olarakbelirtilir.Ayrı ayrı genel , mesleki ve teknik öğretim verecek okulları besliyecek sayıdaöğrenci çıkarmayan yerlerde çok amaçlı bir okul olarak kurulabilir.Bu tip okullar ekonomik olduğu kadar, fırsat ve imkan eşitliği ve sosyal adaletilkelerine uygun olarak eğitimin düzenlenmesine de daha elverişlidir. Bu okullarda iyiişleyen bir rehberlik düzeninden yararlanmak suretiyle başarılarına göre öğrencileriortak mecburi derslere ve seçmeli derslere yöneltmek ve sınıf geçme düzeni yerine dersgeçme düzeni uygulamak daha kolay olur.13.İkinci devre ortaöğretim kurumlarında çeşitli programların ders geçme vekredi düzenine göre tamamlanması ilke olarak kabul edilmiştir. Bu ilkenin uygulanmasıiçin Bakanlıkça hazırlanacak plan 9.Milli Eğitim Şûrasında incelenerek kararavarılacaktır.14.Not verme düzeni: Öğrencileri başarılarına göre yöneltmek ve çalışmağateşvik etmek esas olduğundan, ölçme ve değerlendirme objektif yöntemlerle yapılarakher derste öğrenci başarısı dört ayrı notla, başarısızlık ise bir tek notla değerlendirilir.Buna göre verilecek notlar şunlardır:Pekiyi............Aİyi..................BOrta...............CGeçer.............DBaşarısız........E15.Bitirme imtihanları ve diplomalar: İkinci devre ortaöğretimin sonunda,bugünkü lise bitirme imtihanlarında olduğu gibi, her programın özelliğine göre tespitedilecek derslerden bitirme imtihanı yapılır. Başaranlara verilen diplomanın adı “LiseBitirme Diploması” dır.16.Her çeşit ikinci devre ortaöğretim kurumuna “Lise” adı verilir. Belli birprograma ağırlık veren okullara bu programın adı da eklenir. Fen Lisesi, Meslek Lisesi,Öğretmen Lisesi, Teknisyen Lisesi gibi.17.Yükseköğretime geçiş: İkinci devre ortaöğretim kurumlarında,(a)Yalnız yükseköğretime hazırlayan programlar ile,(b)Hem mesleğe hem de yükseköğretime hazırlayan programları bitirerek LiseBitirme Diploması alan öğrencilere üniversitelere, akademilere ve yüksek okullara46

girmek için aday olma hakkı tanınmış olur. Yalnız hayata ve iş alanlarına hazırlayanokulları bitirip de yükseköğretime girmek isteyenler seçecekleri programın özelliklerinegöre, aynilik yerine denklik ilkesi de gözetilerek tespit edilecek derslerden bitirmeimtihanlarını, o programın uygulandığı bir okulda vermekle mükelleftirler.Hangi fakülte, akademi ve yüksek okullara hangi programları bitirenlerin, nasılgirecekleri ilgili kurumlarca kararlaştırılır. Giriş şartlarının tesbitinde ve uygulamasındaMilli Eğitim Bakanlığı ile ilgili kurumlar arasında sıkı bir iş birliği yapılır.Giriş;(a)Ya yalnızca diplomadaki derslere ve notlara göre,(b)Ya merkezi müsabaka imtihanları sistemiyle,(c)Ya da her kurum tarafından tek olarak düzenlenebilir.18.Uygulanmanın planlanması:-Yeni sisteme göre uygulamanın yıllık bütçelere intikal edecek şekildeplanlanması, ilgili dairelerle işbirliği yapılarak, Planlama-Araştırma ve KoordinasyonDairesince yürütülecektir.-Bakanlık Merkez ve taşra teşkilatının, 8. Milli Eğitim Şûrasınca kabul edilensistemin bütünlüğüne cevap verecek şekilde, yeniden düzenlenmesi ve bir teşkilatkanunu tasarısının hazırlanması için bir ihtisas komisyonu kurulacaktır.-Hayata ve iş alanlarına hazırlayan programların itibar görmesi için şart olan“Çırak-Kalfa-Ustalar Kanun Tasarısı”nın bir an önce çıkarılması ve yaygın eğitimkurumlarının geliştirilmesi ile ilgili çalışmalar takip edilecektir.-Yeni sistemin uygulama şekli ve başlama tarihi 9. Milli Eğitim Şûrasındabelirlenecektir. 52d) Sonuç-Uygulama:1.Sekizinci Milli Eğitim Şûrası, 1974 yılında yapılacak olan dokuzuncu Şûranınön çalışması gibidir. Sekizinci Şûrada; Şûranın gündemini oluşturan, ortaöğretimsistemimizin kuruluşu ile yükseköğretime geçişin yeniden düzenlenmesi konularıüzerinde daha kapsamlı kararlar alınmıştır.2.Sekizinci Şûranın toplanmasıyla ilgili dikkati çeken bir durum, toplanmatarihidir. Şûra yönetmeliğine göre, Şûraların her üç yılda bir toplanması gerekirken, birönceki Şûranın toplanmasının üzerinden sekiz yıl geçtikten sonra Sekizinci Milli EğitimŞûrası toplanabilmiştir.Yedinci Milli Eğitim Şûrası 1962 yılında toplanmış ve sekizinciŞûranın da 1965 yılında toplanması gerekiyordu.3.Sekizinci Şûranın toplanmasındaki gecikme, eğitimin -Milli Eğitim Bakanlığıdışında kalan- diğer kesimlerinin dikkatini çekmiş. Türkiye eğitiminin Milli EğitimBakanlığı dışındaki diğer etkenleri şûranın toplanmasının gereğini bakanlığailetmelerine karşın şûranın toplanmasının sağlanamaması üzerine, 1968 yılında,Türkiye Öğretmenler Sendikası (TÖS) alternatif bir eğitim şûrası düzenlemiştir.4.Planlı döneme geçilmesiyle birlikte eğitiminde bir plan dahilinde gelişiminisürdürmesi düşüncesi daha 1962 yılında yapılan yedinci şûrada gündeme gelmişti.Sekizinci Şûrada da eğitim sisteminin planlı bir biçimde kurulması, yapılacak işlerinplana bağlanacağı belirtildiği gibi, aynı zamanda uygulamada aksaklığa yer vermemekiçin, ‘uygulanmanın planlanması’ başlığı altında uygulamanın nasıl ve hangi birimlerce52 MEB, Sekizinci Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1991.47

yürütüleceğini ayrı ayrı maddeler halinde belirten kararlar alınmıştır. Şûra kararlarındanson dört karar; 46- 47- 48- 49 uygulamanın planlanması ile ilgili olup 48.maddeşöyledir;(48) Uygulamanın planlanması ile ilgili çalışmaların izlenmesi vekararlaştırılması, Milli Eğitim Bakanlığının başkanlığında, Müsteşarlar, Talim veTerbiye Kurulu Başkanıyla Teftiş Kurulu Başkanından oluşan bir üst kurul tarafındanyerine getirilecektir.5.Diğer Şûralarda olduğu gibi, Sekizinci Şûrada da üzerinde önemle durulanortaöğretimde ‘hayata hazırlayıcı program uygulamalarına’ başlanamamış veplanlananın tersine olarak genel liselerdeki yığılma artmıştır.6.Yine Şûra kararları arasında; “yeni sisteme göre uygulamanın yıllık bütçelereintikal edecek şekilde planlanması” kararına ve l. Ve ll. Beş Yıllık KalkınmaPlanlarında yer almasına karşın ne yatırımlarda (planda öngörülenden bir milyar iki yüzelli beş milyon TL eksiktir.) ne de öğretmen ihtiyacının karşılanmasında (1973’tevarolanın dışında 40.355 öğretmene daha ihtiyaç vardı.) başarı sağlanabildi.7.Alınan kararlardan uygulananlar şunlardır:-Teknisyen Okullarının adı Teknik Lise olarak değişti. (1974)-Etibank Genel Müdürlüğü ile işbirliği yapılarak Konya-Seydişehir EndüstriMeslek Lisesi bünyesinde Metalurji bölümü açılmıştır. (1974)-PTT Genel Müdürlüğü ile işbirliği yapılarak İstanbul Gültepe EndüstriMeslek Lisesi bünyesinde Telekominikasyon bölümü açılmıştır. (1975)-Konya Mimarlık ve mühendislik Akademisi ile işbirliği yapılarak KonyaMerkez Endüstri Meslek Lisesi bünyesinde Harita-Kadostro Bölümü. (1975)-Adana Suni ve Sentetik Elyaf Sanayi A.Ş. (SASA) ile işbirliği yapılarakTeknik Kız Meslek Lisesi açılmıştır. (1972)-Milli Eğitim Reformu Stratejisi. (1972)-“Ortaöğretimde ders seçme ve kredi düzeni ile ilgili olarak, bakanlıkçahazırlanacak plan 9. Milli Eğitim Şûrasında incelenerek karara varılacaktır” kararı 9.Milli Eğitim Şûrasında incelenmiş ve bir taslak hazırlanmıştır.-Şûra gündeminin; “yükseköğretime geçişin yeniden düzenlenmesi”konusunda ilerleme, dört yıl sonra 1974 de yapılan 9. Milli Eğitim Şûrasında bilesağlanamamıştı. Dokuzuncu Şûranın açış konuşmasında dönemin Milli Eğitim BakanıMustafa Üstündağ şöyle diyordu:“Mevcut eğitim sistemi, daha çok lise yolundan, yükseköğretim önüne öğrenciyığan bir düzende çalışmakta; ortaöğretim kademesinde hayata ve iş alanlarınahazırlama ve yöneltme görevini yerine getirememektedir”. 53Dokuzuncu Millî Eğitim Şûrası (1974) :a) Amaç :53 MEB, Dokuzuncu Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s.6.48

Dokuzuncu Mili Eğitim Şûrası gündemindeki konuları görüşmek üzere 24haziran-4 Temmuz 1974 Tarihlerinde bakan Mustafa Üstündağ’ın başkanlığındaAnkara’da toplanmıştır.1.Temel amaç; Milli Eğitim sistemimizin içinde programlar ve öğrenci akışınıdüzenleyen kurallar üzerinde bakanlıkça hazırlanan önerilerin incelenerek uygulamayaaktarılacak kararlar almak.2.Öğrenci başarısının ölçülmesi ve değerlendirilmesi ile ilgili genel esaslarıbelirlemek.3.Ortaokul ve liselerde (genel ve mesleki teknik) ders dağıtım çizelgesi öntaslağı hazırlamak.4.Ortaöğretimde ortak, özel ve seçmeli dersleri belirlemek.5.Ortaöğretimde ders geçme ve kredi düzeni ile ilgili ilkeleri belirlemek ve sınıfgeçme yerine ders geçme ve kredi düzeninin deneme niteliğinde uygulamaya konulmasıve yaygınlaştırılmasını sağlamak.6.Bütün ortaokullarda ve ortaöğretimin kurumlarında bitirme sınavlarınınkaldırılmasını sağlamak.b) Gündem :1.Milli Eğitim Sistemimizin Bütünlüğü İçinde Programlar.2.Öğrenci Akışını Düzenleyen Kurallar. 54c) Alınan Kararlar :1.1973 Tarihli Milli Eğitim Temel Kanunu’nda da ortaya konduğu üzere Türkeğitiminin amaçları ile özel amaçları belirlendi.2.Özel amaçlar başlığı altında çeşitli derece ve türdeki eğitim kurumlarının özelamaçları; genel amaçlara ve aşağıda sıralanan temel ilkelere uygun olarak tespit edilirdenilmektedir.3.Yine Milli Eğitim Temel Kanunu’nda belirtildiği gibi, Türk Milli EğitimininTemel İlkeleri;I-Genellik ve Eşitlik,II-Ferdin ve Toplumun İhtiyaçları,III-Yöneltme,IV-Eğitim Hakkı,V-Fırsat ve İmkan Eşitliği,VI-Süreklilik,VII-Atatürk İnkılapları ve Türk Milliyetçiliği,VIII-Demokrasi Eğitimi,IX-Laiklik,X-Bilimsellik,XI-Planlılık,XII-Karma Eğitim,XIII-Okul ve Ailenin İşbirliği.XIV-‘Her Yerde Eğitim’ başlıkları altında ortaya konmuştur. Sonuncu ilkeolan ‘Her Yerde Eğitim’ başlığı altında şunlar belirtilmektedir:54 MEB, Dokuzuncu Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1991. s.330.49

“Milli eğitimin amaçları yalnız resmi ve özel eğitim kurumlarında değil, aynızamanda evde, çevrede, işyerlerinde, her yerde ve her fırsatta gerçekleştirilmeyeçalışılır. Resmi, özel ve gönüllü her kuruluşun eğitimle ilgili faaliyetleri, Milli eğitimamaçlarına uygunluğu bakımından Milli Eğitim Bakanlığının denetimine tabidir”.4.Türk milli eğitim sistemi, örgün eğitim ve yaygın eğitim olmak üzere iki anabölümden kurulur. Örgün eğitim, okul öncesi eğitimi, temel eğitimi, ortaöğretimi veyükseköğretim kurumlarını kapsar. Yaygın eğitim, örgün eğitim yanında veya dışındadüzenlenen eğitimin faaliyetlerinin tümünü kapsar.5.Türk Milli Eğitim Sisteminde örgün ve yaygın eğitimde yer alan programlarşunlardır:(A)Okul Öncesi Eğitimi: Okul öncesi eğitimi, mecburi ilköğrenim çağınagelmemiş çocukların eğitimini kapsar. Bu eğitim isteğe bağlıdır.(B)Temel Eğitim:Temel eğitim genel olarak 7-14 yaşlarındaki çocuklarıneğitimini kapsar.Temel eğitim kurumları beş yıllık birinci kademe ile üç yıllık ikincikademe eğitim kurumlarından meydana gelir. Birinci kademe sonunda ilkokul, ikincikademe sonunda temel eğitim diploması (ortaokul diploması) verilir.(a)Temel eğitimin birinci kademesi olan ilkokul ile ilgili yönetmelik yenidendüzenlenmiş ve 2. 8.1972 tarih ve 304 sayılı kararla kabul edilmiştir. IX.Milli EğitimŞûrası’nda, uygulamadan gelen sonuçlar da değerlendirilmek suretiyle yeniden gözdengeçirilecektir.(b)Yanlış ve erken bir yönelmeyi önlemek ve böyle bir yönelme sonucu normalöğrenim süresini uzatabilecek her hangi bir zaman kaybına yer vermemek için, bukademede genel bir öğretim verilir. Ancak öğrencilerin seçmeli dersler, ders dışı eğitselve sosyal faaliyetler, öğretmen- veli ilişkileri, sürekli gözlemeler ve rehberlik yolu ileistidat ve kabiliyetlerinin gelişmesi izlenir ve buna göre onlara ortaöğretimin çeşitliprogramlarına yönelme ve hayata hazırlanma bakımından yardım edilir.(c)Ortaöğretim:Ortaöğretim, en az üç yıllık öğrenim veren genel, mesleki veteknik öğretim kurumlarının tümünü kapsar. Temel eğitimini tamamlayan veortaöğretime girmeye hak kazanmış olan her öğrenci, ortaöğretime devam etmek veortaöğretim imkanlarından ilgi,istidat ve kabiliyetleri ölçüsünde yararlanmak hakkınasahiptir.Nüfuzu az ve dağınık olan yerlerde, ortaöğretim genel, mesleki ve tekniköğretim programlarını bir yönetim altında uygulayan çok programlı liseler kurulabilir.Ortaöğretim kurumlarının öğrenim süresi, uygulanan programın özelliğine göre, MilliEğitim Bakanlığınca tespit edilir.6.Ortaöğretimde çeşitli programlar:Ortaöğretimin amaç ve görevlerini yerinegetirebilmesi için ortaöğretim kurumlarında:-Yükseköğretime hazırlayan programlar,-Hem mesleğe, hem de yükseköğretime hazırlayan programlar,-Hayata ve iş alanlarına hazırlayan programlar düzenlenir.Ortaöğretimde çeşitli programlar, öğrencilerin istek ve kabiliyetleri yönündenolan bireysel farklılıklarına ve yönelecekleri alanın özelliklerine cevap vermek üzere,-Bütün programlar için ortak dersler,-Yükseköğretime hazırlayan özel dersler,-Seçmeli veya mesleki derslerden oluşur.7.Ortaöğretimde yönelme (lise): Yöneltme temel eğitimde başlar;yanılmalarıönlemek ve muhtemel gelişmelere göre yeniden yöneltmeyi sağlamak içinortaöğretimde de devam eder, ortaöğretimin özellikle ilk yılında, öğrencilerin50

yeteneklerinin daha belirgin olmasına fırsat verilir ve istekle izleyecekleri çeşitliprogramlar için yönelme olanakları hazırlanır.Bu programlar:-Yükseköğretime hazırlayan programlar,-Hayata veya iş alanlarına hazırlayan programlar,-Hem mesleğe hem de yükseköğretime hazırlayan programlardır.8.Ortaöğretimde yatay ve dikey geçişler:Ortaöğretimde yükseköğretimehazırlayan programlardan hayata veya iş alanlarına hazırlayan herhangi bir programageçilebileceği gibi, hayata veya iş alanlarına hazırlayıcı bir programdan yükseköğretimehazırlayan herhangi bir programdan birine de geçilebilir. Bu geçiş olanakları öğrenimsüresi içinde ek programlarla olabileceği gibi herhangi bir programı başararak diplomaalmış olanlar ile diploma almadan okuldan ayrılmış bulunanlara da tanınır. İsteklilereksik derslerini, gerekiyorsa ayrıca düzenlenecek standart kurslar sistemi ile veya okuldışından sınava girmek suretiyle tamamlayabilirler.9.Ortaöğretimde ders geçme ve kredi düzeni: Ortaöğretim kurumlarında çeşitliprogramlar, ders geçme ve kredi toplama düzenine göre tamamlanır. Ders geçme vekredi düzeni ile ilgili esaslar denemeye konacak ve deneme sonucuna göregenelleştirilecektir.(A)Derslerin kredisi: Bir öğretim yılı boyunca haftada bir ders saati olarakokutulan derse bir kredi verilir. Yalnız bir yıl okutulan bir saatlik derse yarım kreditanınır. Ders geçme ve kredi düzeninin uygulanabilmesi için dersler belli kredilistandart kurslar halinde düzenlenir.(B)Lise diploması: Ortaöğretimde hangi programda olursa olsun lisediplomasına hak kazanabilmek için ortak derslerde başarılı olmak kaydıyla, ortaöğretimsonunda gerekli krediyi tamamlayanlara lise diploması verilir.(C)Ders seçiminde rehberlik: Ortak dersler dışındaki derslerin seçim işinde, sınıföğretmenleri veya rehberlik örgütü öğrencinin ilgisini, başarısını ve yönelmek isteğialanı gözönünde bulundurularak kendisine yardımcı olurlar.(D)Yükseköğretime geçiş: Hangi fakülte, akademi ve yüksekokullara hangiprogramları bitirenlerin nasıl girecekleri ilgili kurumlarca kararlaştırılır. Giriş şartlarınıntespitinde ve uygulamada Milli Eğitim Bakanlığı ile ilgili kurumlar arasında işbirliğiyapılır.Giriş, ya yalnızca diplomadaki derecelere ve notlara göre, ya merkezi müsabakaimtihanları sistemiyle, ya da her kurum tarafından münferit olarak düzenlenebilir.10.Ölçme işlemine ilişkin ilkeler: ölçme işleminde kullanılacak ölçmearaçlarının kapsamı; eğitim ve öğretiminin amaçlarına uygun olmalıdır, hatalarındanarınık olmalıdır, değerlendirmenin amaçlarına uygun olmalıdır, kullanışlı olmalıdır.11.Ölçme sonuçlarının kullanılmasına ilişkin ilkeler: Değişik eğitimbasamaklarında aynı değerlendirme ölçeği (not verme sistemi) kullanılmalıdır. Beşlisayısal sistem kullanılmalı; resmi kayıtlarda ve gerekli görülecek yerlerde bu sayılarınkarşılığı olan ve başarı derecesi bildiren sıfatlar belirtilmelidir.Seçilecek ölçekte başarısızlık yalnız kategori başarı ise kendi içinde sıralı dörtkategori halinde gösterilmelidir. Belirtilen hususlara dayalı olarak getirilen ölçekşöyledir: 5 Pekiyi, 4 İyi, 3 Orta, 2 Geçer, 1 Geçmez.Değerlendirmede dersler arasında ayrıcalık yapılmamalıdır. Sınıf geçme ve okulbitirmede bazı derslere bazı derslere diğerlerinden daha çok ya da daha az önemverilmemelidir. Bunun bir gereği olarak da öğrencilerin başarı ortalamaları51

hesaplanırken her dersten alınan not ilgili dersin haftalık ders saati sayısı ileçarpılmalıdır.Bir öğretim kademesi bir üst öğrenim kademesine kabul için mezunlarının“yeterli” ya da “yetersiz” olduğunu diploma üzerinde belirtmemelidir. Bu husus ve girişşartları, yukarda belirtilen hususlar dikkate alınarak üst öğrenim kurumunca kararabağlanmalıdır. Bir öğrenim kademesini bitirmek için kademe sonunda ayrıca bir bitirmesınavı yapılmalıdır.12.Değerlendirmenin genel ilkeleri; değerlendirme sürekli bir süreç olarakdüşünülmektedir. Değerlendirmede bütünlük esas alınmalıdır. Geliştirilip uygulamayakonacak değerlendirme modeli tüm eğitim kademelerini kapsamalı, farklı kademeler veuygulamalar için özel hükümlere fırsat verecek esnekliğe sahip olmalıdır.Değerlendirmede tutarlılık sağlanmalıdır. Değişik eğitim kademeleri ile farklıuygulamalarda yapılacak değerlendirmeler genel ilkeleri ve uygulama hükümleriyönünden birbiri ile tutarlı olmalıdır.Değerlendirme modeli basit ve anlaşılabilir olmalıdır, değerlendirme modeli veilgili hükümler uygulanabilir olmalıdır, değerlendirme çok yönlü ve kapsamlı olmalıdır.Yapılan değerlendirme sonuçları “toplu dosya” ya da “gelişim karnesi” düzeniiçinde toplanmaktadır. Gerekli yöneltme çalışmaları ile duyurma ve kararlarda budosyadan da yararlanılmalıdır. Değerlendirme tüm ilgililer tarafından ortaklaşayürütülen bir süreç olarak ele alınmalıdır. Değerlendirme işine öğrenciler, öğretmenler,yöneticiler, veliler ve diğer ilgililer katılmalıdır.Değerlendirmede açıklık ve karşılıklı güven esas olmalıdır, değerlendirmemodeli ve uygulamaları değerlendirmeli ve zaman zaman değerlendirilerek gerekliayarlamalar ve düzenlemeler yapılmalıdır.Değerlendirme öğrencilerin ya da öğrenci guruplarının özel durumları dikkatealınarak düzenlenip yürütülmelidir.13.Deneme projesi: Öğrenci akışını düzenleyen kurallar ile ilgili olarak yukarıdasaptanan ilkelerin ışığında temel öneriler Bakanlıkça gözden geçirilerek bu husustakideneme projesi hazırlanacaktır.14.Sekizinci Milli Eğitim Şûrasında diğer Şûralardan farklı bir anlayışgörülmektedir. Bu da 1974-1975 öğretim yılında yeni sistemle ilgili bir uygulamaplanının hazırlanmasıdır. Bu kısımda, daha önceki kısımda yer alan kararlardan 1974-1975 öğretim yılında hangilerinin ne ölçüde uygulanacağı gösterilmiştir. Ayrıntılıuygulama planı bakanlıkça ayrıca hazırlanmaktadır.(1)İlkokul ve ortaokul programları kaynaştırılmış bir bütün halinde yenidendüzenlenecektir.(2)Yeni yabancı dil programları genelleştirilecektir.(3)Sekiz yıllık okul programları denemesi sürdürülecektir.(4)Ortaokul yeni ders dağıtım çizelgesi uygulamaya konacaktır.(5)Ortaöğretimde yıllık ders çeşidi azaltılacaktır.(6)Program geliştirme çalışmaları araştırma projeleri halinde sürdürülecektir.Modern fen ve matematik programlarının 100 lise ve 89 ilköğretmen okulundauygulanması ile ilgili araştırma projesi sürdürülecektir. Avrupa konseyi ve ilgiliülkelerin katkısı ile ortak bir proje halinde yürütülmekte olan “yabancı dil öğretiminigeliştirme projesi” çerçevesindeki çalışmalar sürdürülecektir. Diğer derslerinprogramlarının da “araştırma projeleri” halinde bakanlıkça geliştirilmesineçalışılacaktır.52

Teknik ve mesleki liselerin mesleğe yönelik derslere ve uygulamalara aitprogramlarının araştırma projesi halinde bakanlıkça geliştirilmesi bir plana bağlı olarakyürütülecektir.(7)Yeni programlar denemeden sonra genelleştirilecektir.(8)Tek kitap uygulamasına geçilecektir zorunlu öğretim çağını kapsayan temeleğitimin gereği olarak, öğrencilere tamamen veya kısmen parasız kitap vermek veyaçok ucuz bir fiatla sağlamak amacıyla bakanlıkça ilkokul ve ortaokul kitapları içinbaşlatılan tek kitap uygulaması sürdürülecektir.(9)Ahlak dersi program taslağı bakanlıkça uygulamaya konacaktır.(10)Okul radyo ve televizyonundan yararlanma olanakları geliştirilecektir.(11)Ortaokulda yeni ölçme ve değerlendirme düzenli birinci sınıftan itibarenbazı okullarda denemeye konulacaktır.(12)Ortaöğretimde sınıf geçme yerine ders geçme ve kredi düzeni, uygulamalıbir araştırma projesi halinde deneme niteliğinde uygulanmaya başlanacak ve dört yıldayaygınlaştırılacaktır. Ortaöğretimde sınıf geçme yerine ders geçme ve kredi düzeni1974-1975 öğretim yılında, deneme niteliğinde olmak üzere bazı okullarda IX. Sınıftanitibaren uygulamaya başlanacak ve birinci yıl denemesinin değerlendirilme sonuçlarınagöre uygulama, 1975-1976 öğretim yılında bütün okullarımızın IX. Sınıflarındagenelleştirilecektir.Böylece yeni düzen dört yıl içinde gerçekleştirilmiş olacaktır.(13)Yıllık çalışma takvimi yeniden düzenlenecektir. Ortaokullar ve genelmesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarında dersler eylül ayının ikinci pazartesi günübaşlar ve 21 mayıs akşamı kesilir.Yarı yıl tatili ocak ayının başından itibaren iki haftasürer.(14)Rehberlik ve araştırma hizmetleri geliştirilecektir.(15)Yüksek okullar kanun tasarısı hazırlanacaktır.(16)Yükseköğretim kapasitesi artırılacaktır.(17)IX. Milli Eğitim Şûrası kararları da gözönünde tutularak ilköğretim veeğitim kanununu, Milli Eğitim Temel Kanununu ve milli eğitimle ilgili öteki kanunlardagerekli değişikliklerin yapılması sağlanacaktır.(18)Öğretmen yetiştiren kurumlar yeniden düzenlenecektir. Öğretmen yetiştirenkurumlar Milli Eğitim Temel Kanununda yer alan esaslar ve önümüzdeki yıl çıkacakolan Yüksek Okullar Kanununun hükümlerine uygun olarak yeniden düzenlenecektir.(19)Öğretmenlik bölge hizmeti düzeni getirilecektir. Milli Eğitim TemelKanununun 46. maddesinde belirtildiği üzere öğretmenlikte yurdun çeşitli bölgelerindegörev yapma esası getirilecek ve hizmet bölgesi ve ihtiyaçlara göre bu bölgeler arası yerdeğiştirme esasları yönetmelikle düzenlenecektir.(20)Okul, aile ve çevre bütünleşmesi sağlanacaktır.(21)Yeni seçmeli dersler için öğretmen yetiştirilecektir.(22)Okul yapılarının optimal büyüklükte kurulması ve verimli olarak işletilmesiesaslara bağlanacaktır.(23)Meslek kademeleri ve mesleki unvan, görev yetki ve sorumluluklar yenidendüzenlenecektir.(24)Bakanlık merkez ve taşra örgütü yeniden düzenlenecektir.(25)Bilimsel işbirliği geliştirilecektir.(26)Yedek subaylık hakkı yeni bir sisteme bağlanmalıdır.53

(27)X.Milli eğitim Şûrası öğretmenlik mesleğinin sorunlarının incelemesineayrılacaktır. 55d) Sonuç-Uygulama :1.Dokuzuncu Milli Eğitim Şûrası 1973’te kabul edilen Milli Eğitim TemelKanunu ile birlikte Türk Eğitim Sisteminin temel yapısını oluşturmuştur. Milli EğitimTemel Kanunu’nda yer almayan konular ile kanunda değiştirilmesine gerek görülenkonular Şûrada karar altına alınmıştır.2.Şûranın ayırdedici bir özelliği, sekizinci Şûrada başlatılmış olan “yapılacakişlerin bir plana bağlanması” daha da geliştirilerek 1974-1975 Öğretim Yılı UygulamaPlanı hazırlanmış olmasıdır. Planda yeni sistemle ilgili yapılacak işler ayrıntılı olarakbelirtilmiştir.3.Dokuzuncu Milli Eğitim Şûrası, yasal ve yönetsel düzenlemeler (Yasa, Tüzük,Yönetmelik, Yönerge, Genelge) konusunda Şûra kararlarının uygulanması bakımındanyakaladığı başarıyı ne yazık ki çıkarılan yasal ve yönetsel düzenlerin uygulanmasında,eğitim sisteminde işlevsel olarak yer almasında yakalayamamıştır.Bu durum, yalnızca Dokuzuncu Milli Eğitim Şûrası ve Şûrada alınan kararlarınuygulanma durumuyla sınırlı değildir. Türkiye eğitim tarihinin bütününde gözlemlenenbir olgudur. 1925 te ‘de, 1945 te’de, 1975 te’de, aynı olgu karşımıza çıkmaktadır.4.Şûra kararlarından biri, ortaöğretimde 9. sınıf yöneltme sınıfıdır demektedir.Ancak; bu yöneltme işlevini yerine getirecek rehberlik servisleri kurulamamıştır.Yöneltme işlevi, öğrenci, veli, rehberlik servisinin ortak kararı ile yürütülür diyerekakılcıl bir yol gösteriyor,yaşama geçirilme konusunda bu yola bir türlü ulaşılamıyor.5.Ortaöğretimde ders geçme ve kredi düzenine geçilmesi kararı var, yani ismivar ama cismi yok. Ders geçme ve kredi düzeni 1974-1975 öğretim yılında denemeolarak bazı okullarda başlayacak 1977-1978 Öğretim Yılında bütün ülkedegenelleştirilecekti. Bu önemli kararda uygulamada -deneme okulları dışında- kendineyer bulamadı.6.Temel eğitim konusunda; ‘Nüfusu az ve dağınık yerler için Temel EğitimBölge Okulları ve buna bağlı Pansiyonlar ve Temel Eğitim Yatılı Bölge Okulları açılır’(26.karar) denilmesine karşın bu okullar bir türlü açılmamıştır. Binlerce köy okul veöğretmensiz kalmıştır.7.Şûra kararlarına uygun olarak Milli Eğitim Sistemi ve bakanlık “örgün veyaygın eğitim” olarak yeniden yapılandırılmıştır.8.Bu Şûrada ilk defa Şûra toplanmadan önce, ön hazırlık olarak geniş katılımlıbölge çalışma raporları yapılmıştır. Şûraya sunulacak ön taslakta, öğretmenlerin önemlibölümünün görüşlerine başvurulmuştur.F)1980 SONRASI ŞÛRALAR:Onuncu Millî Eğitim Şûrası (1981) :55 MEB, Dokuzuncu Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1991.54

a) Amaç :Onuncu Milli Eğitim Şûrası, Türk Milli Eğitim sisteminin geneli üzerindekararlar almak amacıyla 23-26 Haziran 1981 Tarihinde bakan Hasan Sağlam ‘ınbaşkanlığında Ankara’da toplanmıştır.1.Onuncu Milli Eğitim Şûrası’nın gündeminin önceki Şûrada “ÖğretmenlerYetiştirilmesi’ne ayrılmıştı. Ancak, yönetim görevini üslenen, 12 Eylül 1981 sonrasıülke yönetimine egemen olan Askeri yönetim, yönetime geliş nedenlerini ve amaçlarınıeğitime yansıtmak istemiştir ve Şûrada, Türk Eğitim Sisteminin yeni anlayışa görebütünü üzerinde kararlar alınması amaçlanmıştır.2.Bakan Hasan Sağlam, Şûrayı açış konuşmasında şunları söylüyordu:“Mevcut, sarsılan Milli Eğitim düzeninde her yönden bir çıkmazın içinegirilmiştir.Bugün artık, o günler kesinlikle geride kalmıştır. Çünkü, ülkeye tekrarbaşöğretmen Atatürk, O’nun İnkılapları ve İlkeleri, Devleti ile birlikte bütün gücü ilegelmiştir. Bu durumda ülkenin olduğu gibi, Milli Eğitimin de tüm sorunlarını AtatürkMilliyetçiliği doğrultusunda, yeni dönemin ana fikri ve felsefesi içinde, gerçek yüzü ileçözmek zamanı gelmiş ve belirli şartlar doğmuştur.Bu Şûrada ele alınacak yeni eğitim sistemi, ülkemizin politik, sosyal, ekonomikve kültürel ihtiyaç ve gerçeklerine dayalı, Milli Eğitim Politikası temelineoturmalıdır.” 56b)Gündem:1.Türk Milli Eğitim Sistemi2.Bu sistemin bütünlüğü içinde eğitim programları,3.Öğrenci akışını düzenleyen kurullar,4.Öğretmen yetiştirme. 57c)Alınan Kararlar:1.Türk Eğitim Sistemini Atatürk’çü bir yapıya oturtulması,2.Türkiye Cumhuriyetinin, belirlenen Milli Eğitim Politikasının korunması veuygulanması için yasal önlemlerin alınması,3.Şûra kararlarının uygulanmasında ve izlenmesinde sürekliliğin sağlanması,4.Türkiye’nin nüfusu hızla artmaktadır.Bu artış eğitim sisteminin işlevlerininyerine getirilmesini güçlendirmektedir. Bu nedenle nüfus planlamasının modelin (yenieğitim sistemi) başarıyla uygulanmasında önemli bir etken olduğu bir gerçektir.Modelin oluşturulmasında bunun da gözönünde bulundurulması,5.Öğretim kademeleri arasında öğrenci akışını sağlıklı bir yapıyakavuşturulması,6.Okul öncesi eğitim 0-5 yaş gurubunu kapsar. Okul öncesi eğitimin 4 ve 5yaşları kapsayan bölümü Ana sınıfı eğitimi olup, Ana sınıfı eğitiminin zamanla zorunlu56 MEB, Onuncu Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s.5,6.57 MEB, Milli Eğitim Şûraları (1939-1993), Ankara 1995, s.121.55

hale getirilmesi ve okul öncesi eğitimin girişte önemli özürlüler dışında herkese açıkolması,7.Okul öncesi eğitimde izlenmesi fakat her hangi bir değerlendirmeyegidilmemesi, eğitim sonunda herhangi bir diploma verilmemesi ve temel eğitim için önşart olmaması, ancak çocukların gelişimini izlemek için, Öğrenci Gelişme Dosyasıtutulması,8.Okul öncesi eğitimde, Türkçe öğretmenine önem verilmesi, yurt çapındayaygınlaştırılması, Milli Eğitim Bakanlığı dışında diğer kurumların da bu eğitimekatkılarını sağlayacak yasal düzenlemelerin yapılması,9.Okul öncesi eğitim programlarının ve eğitim materyallerinin hazırlanmasıgeliştirilmesi,10.Temel eğitim okullarında birer yıllık Anasınıfları ve Kız Meslek LiselerindeUygulama Anasınıfları açılması,11.Temel eğitim 6-14 yaşlarındaki çocukların eğitimini kapsar ve her TürkYurttaşı için zorunludur,12.İlk ve ortaokul programlarının Temel Eğitim Programları olarakbütünleştirilmesi, temel eğitime giriş yaşının yeniden altıya indirilmesi ve zorunlueğitimin beş yıldan temel eğitimin tümünü kapsayacak biçimde sekiz yıla çıkarılması,temel eğitimin yaygınlaştırılmasında yerel özelliklere göre, yatılılık, araçla taşıma vebenzeri özelliklerin kullanılması,13.Temel eğitimin amaçlarının Şûra kararları doğrultusunda yenidensaptanması,14.Yetişkin, mezunlar, yurtdışındaki Türk işçi çocuklarıyla özel eğitimgerektiren çocukların eğitiminde kullanılabilecek farklı temel eğitim programlarıgeliştirilmesi,15.Önemli özürleri bulunanların dışında her çocuk temel eğitim okullarınagidecek, öğrenci akışında sınıf geçme sistemi uygulanacak ve öğrenciler, temel eğitimsonunda ortaöğretimde izleyecekleri programlara, hayata ve iş alanlarınayöneltileceklerdir,16.Temel eğitimde bütün öğretmenlerin yükseköğrenim görmelerininsağlanması, bütün öğretmenlerin hizmetiçi eğitime katılmaları,17.Temel eğitimde, rehberlik ve yöneltme hizmetlerine ağırlık verilerek gerekliaraç-gereçlerin geliştirilmesi; fırsat eşitliğini sağlamada, okullar arası farklılıklargörmek ve gerekli önlemleri almak amacıyla karşılaştırmalı sınavlar yapılması,18.Ortaöğretim, Çok Amaçlı Okullar (değişik programlı tek tip lise ) ile Meslekive Teknik Eğitim kurumlarını kapsar,19.Çok Amaçlı Liseler, öğrencileri Yükseköğretime ve aynı zamanda meslektemel bilgilerini vererek, bir mesleğe hazırlayan kurumlardır. Bu okullarda, akademikprogramlarla birlikte, yerel imkanlara ve ihtiyaçlara göre,bölüm programlarından(teknik, tarım,ekonomi,ticaret,turizm v.b) en az biri uygulanacak ve programlarındaortak dersler bulunması,20.Mesleki Teknik Eğitim Kurumları, ortaöğretim çağında veya dışında bulunanyurttaşlarımızı, çeşitli tür ve düzeylerde bir mesleğe hazırlar. Bu kurumlarda, temeleğitimin üstüne tam zamanlı mesleki-teknik eğitim programları ile ihtiyaçlara göreçeşitli tür ve düzeyde kısa süreli ve süreleri amaçlara göre değişen örgün, yaygın veçıraklık eğitimi programları uygulanması,56

21.Örgün, Yaygın ve Çıraklık Programları arasında yatay ve dikey geçişlersağlanacak, gerekli koşulları yerine getirmeleri şartı ile, çıraklık sistemi ile mesleki veteknik eğitime başlayanların yükseköğretim görmelerinin sağlanması,22.Ortaöğretimde, öğretmen, yönetici ve uzmanların hizmetiçi eğitimlerininsağlanması,23.Çeşitli bakanlıklarca yürütülen yaygın eğitim hizmetlerinin eşgüdümlenmesi,24.Temeleğitimi bitiren her öğrencinin Ortaöğretime gidebilmesi, ancakprogramları bakımından özelliği ve ayrıcalığı olan bazı orta öğretim kurumlarında girişsınavı uygulamalarının sürdürülmesi,25.Temeleğitimden ortaeğitime geçişte yöneltme ve yerleştirmenin esasalınması,26.Ortaöğretimde sınıf geçme yerine ve kredi sisteminin uygulanması,27.Yaygın Eğitim, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş ya da her hangi birkademesinden çıkmış yurttaşların eğitimini kapsar.28.Yaygın eğitim, örgün eğitimin yanında veya dışında görevleri, yurttaşlara;-Okuma- yazma öğretmek, eksik eğitimlerini tamamlama imkanı vermek,-Boş zamanlarını iyi bir biçimde değerlendirme ve kullanma alışkanlıklarıkazandırmak,-Ekonomimizin gelişmesi doğrultusunda ve istihdam politikasına uygunmeslek edinmelerini sağlamak,-Çeşitli mesleklerde çalışmakta olanlara, mesleklerinde gelişmeleri içinhizmetiçi eğitimle gelişmelerini sağlamaktır.29.Yeni eğitim sisteminin görevleri;-Herkese eğitim olanağı sağlanması,-Eğitim olanaklarının daha verimli ve etkili kullanılmasını sağlanması,- Ortaöğretimde yöneltme, yükseköğretim programlarının önündekiyığılmaların azaltılması,-Kalkındırmanın gerektirdiği nitelikte insan gücü yetiştirilmesi,-Türk eğitim sisteminin kendi alt sistemleri ve ilişkili olduğu çevre sistemleriile bütünlük oluşturacak biçimde ele alınması,-Yetki ve sorumluluğun, merkez ve taşra örgütü arasında dengeli dağıtılması,Temel eğitimde en uygun büyüklükteki okula yeterli nüfus çevresi, bir TemelEğitim Bölgesi’dir.30.Yeni öğretmen yetiştirme modeline göre;-Okulöncesi eğitim ile Temeleğitim öğretmenlerinin yetiştirilmesi için liseüzerine iki yıllık öğretmen yetiştirme kurumu (öğretmen okulu) öngörülmüş olup buokullara öğrenci alımında öğretmen liseleri ile bazı mesleki-teknik okullara özelkontenjan tanınmalıdır.-Temeleğitim ikinci kademe öğretmenleri ile tüm ortaöğretim kurumlarınınöğretmenleri dört yıllık Yüksek Öğretmen Okullarında yetiştirilmelidir.-Halen değişik üniversitelerce yürütülen Öğretmenlik Sertifikası Programlarısürmelidir.-Öğretmen yetiştiren kurumlara öğretmen ve eğitim personeli yetiştirilmesiLisans üstü öğretim programları (master) yoluyla olmalı, zamanla doktoraya doğruuzatılmalıdır.-Önceki dönemlerde mektupla eğitim ve ‘hızlandırılmış program’ larlayetiştirilmiş bulunan ve 45.000 i ilköğretim 45.000 i de ortaöğretimde çalışmakta olan57

90.000 öğretmenin temelde lise mezunu oldukları ve bu öğretmenlerin özellikli olarakhizmetiçi eğitime alınmaları gerekmektedir.-Tüm öğretmen yetiştirme çalışmalarının planlanıp yürütülmesinde sorumluolacak sürekli bir birimin oluşturulması gerekmektedir. 58d) Sonuç-Uygulama :1.Bu Şûrada da eğitim sistemiyle ilgili önemli kararlar alınmıştı. Ama, sonucu;bir önceki Şûradan farklı olmayacaktı. Yine Şûra kararları doğrultusunda ilgiliyönetmeliklerde değişiklikler eklemeler,çıkarmalar yapılmış, yeni yönetmeliklerçıkarılmıştı. Ancak; Onuncu Milli Eğitim Şûrası uygulamada Dokuzuncu Şûrayla aynıkaderi paylaşıyordu.2.Örneğin,Dokuzuncu Milli Eğitim Şûrası Kararlarından ortaöğretimde ‘dersgeçme ve kredi düzeni’ ilgili olarak geçici yönetmeliği çıkarılmış, 1974-1975 ÖğretimYılı’nda 16 öğretim kurumunda uygulanmaya konmuş olup yaygınlaştırılamayarak1980 ‘de uygulamadan kaldırılmıştı.Ortaöğretimde ‘ders geçme ve kredi düzeni’ Onuncu Milli Eğitim Şûrasıkararları arasında yine yerini almıştı ve yine uygulamaya geçirilememişti.3.Daha Dokuzuncu Şûrada, Onuncu Milli Eğitim Şûrasının Öğretmen yetiştirmekonusuna ayrılması kararı alınmış olmasına karşın ve Onuncu Şûranın gündemmaddelerinden birisinin de ‘öğretmen yetiştirme’ olduğu halde sonuçta yeni hiçbir şeyyoktur. “Milletleri kurtaranlar yalnız ve ancak öğretmenlerdir” gibi klişe sözlerle konuyüzeysel olarak incelenmiştir.4.İlk defa bu şûrada “eğitim bölgeleri” kararı alınmıştır. Ancak, uygulama için1999 u bekleyecekti.Onbirinci Millî Eğitim Şûrası (1982) :a) Amaç :Onbirinci Milli Eğitim Şûrası ‘öğretmen yetiştirme’ konusunu görüşmekamacıyla 08-11 Haziran 1982 Tarihlerinde bakan Hasan Sağlam’ın başkanlığındaAnkara’da toplanmıştır.1.Yeni sistemin (Onuncu Şûrada biçimlenen yeni Türk Eğitim Sistemi) gereklikıldığı öğretmen ve eğitim uzmanlarının niteliklerini belirlemek,2.Eğitim Sisteminde, öğretmen dışında eğitim uzmanı yetiştirilecek uzmanlıkalanlarını ve bu alanda uygulanacak modeli belirlemek,3.Öğretmen ve eğitim uzmanı yetiştirmede bakanlık dışındaki kurumlarlaişbirliği yapılacak alanları ortaya koymak,4.Bakan Hasan Sağlam’ın açış konuşmasından:58 MEB, Onuncu Milli Eğitim Şûrası İstanbul 1991.58

“Onbirinci Milli Eğitim Şûrası’nda, Türk öğretmeninin ve eğitim uzmanınınniteliklerini Atatürk İnkılapları ve ilkeleri doğrultusunda belirleme ve bu konudakiçeşitli sorunlara çözümler arama, kararlara ulaşma ve uygulamalara temel esaslargetirme asıl amaç olmuştur.” 595.Dönemin devlet başkanı Orgeneral Kenan Evren’in şûrada yaptığıkonuşmadan:“12 Eylülden önce öğretmenle öğrenci elele vererek okul içerisinde pankartyazmışlar, bomba imal etmişler, sokaklara beraber gitmişler ve beraber sloganatmışlardır. Bunları da unutmadık. Ama bu gibi davranış içinde bulunanlar çok şükür kiaramızdan temizlenmişlerdir. 12 Eylülden sonra gezdiğimiz bütün yerlerde gözlemimizodur ki değerli öğretmenlerimiz her zaman olduğu gibi yine Atatürk’ün izindedirler,böyle olacaklarından da hiç şüphem yok.” 60b) Gündem :1.Milli Eğitim Hizmetlerinde öğretmen ve eğitim uzmanları. 61c) Alınan Kararlar :1.Temel Eğitim Kanununun 43. maddesine göre öğretmen eğitimi,yükseköğretim çerçevesinde ele alınmaktadır.2.Bu kanun öğretmen yetiştirme sürelerini kayda bağlamamaktadır. Geliştirilenmodele göre, her kademe öğretmenliği için genel kültür,alan bilgisi ve meslek bilgisidahil lisans (4 yıllık öğrenim) kabul edilmiştir.3.Öğretmen yetiştirme ile ilgili öneriler:(a)Öğretmen yetiştiren fakülte, yüksek okul ve birimlerine öğrenci alımında,programların oluşturulmasında ve öğretim elemanı yetiştirilmesinde, üniversiteler ileMilli Eğitim Bakanlığının işbirliğinde bulunmaları zorunlu görülmektedir.(b)Öğretmen yetiştiren fakülte ve yüksek okullara öğrenci alımında öğretmenliseleri ve bazı mesleki ve teknik okullarına belirli oranda kontenjan tanınmalıdır.(c)Liseleri ilk üç sırada bitirenler,kendi yetişme alanlarına uygun olanöğretmen yetiştiren kurumlara sınavsız girmeleri sağlanmalıdır.(ç)Öğretmen ihtiyacını karşılamak üzere gerekli görülen alanlarda lisansöğrenimini tamamlayanlar, eğitim fakültelerinde pedagojik formasyon görmek suretiyleöğretmen olarak atanabilmelidirler.(d)Bütün fakülte ve yüksek okullarda görevli öğretim elemanlarına pedagojikformasyon kazandıran programların uygulanmalıdır.(e)Üniversiteler içinde; alanla ilgili, laboratuar ve uygulama görevi yapacak,Milli Eğitim Bakanlığına bağlı okulöncesi eğitimi, özel eğitim, temeleğitim, ortaeğitimkurumlarının oluşturulmalıdır.(f)Bütün üniversitelerin öğretmen yetiştiren fakülte, yüksekokul vebirimlerinde bütünlüğü sağlayıcı programlar hazırlanarak uygulanmalıdır.59 MEB, Onbirinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s.8.60 MEB, a.g.e. s.6.61 MEB, a.g.e. s.417.59

(g)Öğretmen yetiştirme programlarında bütünleşmeye giderek aşağıdasıralanan ilkeleri yaygınlaştırmak gerekkmektedir.-Sömestr sistemi uygulanacaktır.-Kredi sistemi uygulanacaktır.-Seçmeli derslere yer verilecektir.-Uygulama ve değerlendirme süreçlerinde birlik sağlanacaktır.(h)Geliştirilen öğretmen yetiştirme program modeli, yatay ve dikey geçişlereolanak sağlamaktadır.(ı)Gerek ülkemizin ekonomik durumu gerekse coğrafi konumumuz gözönündebulundurulduğunda, her öğretim alanına bir öğretmen tayininin israf olduğugörülmektedir.Bu nedenle her öğretmen adayının, bir esas alan yanında bir de yardımcıalanda yetiştirilmesi gerekmektedir.4.Öğretmen eğitiminin genel amaçları:Öğretmen yetiştiren bir kurumu bitiren öğretmen adayı;(a)Eğitim ve öğretim çalışmalarının, esasta, Türkiye Cumhuriyetini ve Atatürkilkelerini yaşatacak ve yüceltecek nesil yetiştirmeye yönelik olduğunu bilir.(b)Ülkemizin kalkınma sorunlarıyla eğitim arasındaki bağlantı konusundabilinçlidir ve yetiştireceği kuşakların kalkınmada rol oynayacaklarını bilir.(c)Eğitim biliminin kavramsal yapısını, metodolojisini ve terminolojisini bilir.(d)Eğitim sorunlarını, inceleme ve araştırma yaparak çözer ve eğitimdegelişmeyi sağlar.(e)Çeşitli ders konularının okul programlarının tümünde oynayacağı rolü bilir.(f)Çalıştığı eğitim kademesindeki öğrencilerin gelişimini etkileyen fizyolojik,sosyolojik, psikolojik, etkenlerin aynı zamanda bireyde yarattığı gelişim özelliklerini,ihtiyaçlarını ve bu ihtiyaçları karşılamada eğitimin görev ve sorumluluklarını kavrar.(g)Öğretim süreçleri hakkında bilgi sahibidir; esas görevinin öğrenciyiyargılamaktan çok, ona yetişmesinde yardım etmek olduğunu bilir.(h)Her öğrencinin yeteneklerini, bireysel farklılıkları dikkate alarak geliştirir.(ı)Öğretim alanında sahip olduğu bilgiyi, öğrenci davranışlarını geliştirmedoğrultusunda kullanma yeteneği kazanır.(j)Elde edebileceği araçlardan yararlanarak iletişim kurma becerisine sahiptir.(k)Bilim ve teknolojideki, mesleği ve alanı ile ilgili gelişmelerden yararlanmadavranışı gösterir.(l)Öğretmenlik mesleğinin statüsünü, ahlak kurallarını başlıca sorunlarını vemesleğinin getirdiği imkan ve fırsatları bilir.5.Öğretmenlik mesleğinin genel standartları:(a)Öğretmenlik bir meslektir.(b)Öğretmenlik mesleği, özel bir mesleki yeterliği gerektirir.(c)Öğretmenlik mesleğinde yetişenler, eğitim öğretim ve verildiğinde yönetimgörevlerinden sorumludurlar.(d)Öğretmenler Türk Milli Eğitiminin amaçlarına ve temel ilkelerine uygunolarak görevlerini yerine getirmek zorundadırlar.6.Öğretmen olacak kişi şu üç boyuta sahip olmalıdır:(a)Öğretmenlik meslek bilgisi,(b)Alan bilgisi,(c)Genel kültür.Bu üç boyut, öğretmen yetiştirme programlarında yer alması gereken üç türiçerik kategorisinin oluşturur.60

7.Öğretmen yetiştirme programlarında içerik kategorilerinin ağırlığı:-Alan bilgisi %62,5-Öğretmenlik meslek bilgisi % 25-Genel kültür bilgisi % 12,58.Bu genel tablo her tür öğretmen yetiştirme programı için kesin bir ölçütvermemektedir.Çeşitli okul tipleri ve kademeleri için program geliştirirken bu geneltabloya dayalı olarak iki noktaya dikkat etmek gerekmektedir.(a)Hangi okul kademesine veya tipine öğretmen yetiştirilecekse, içerikkategorilerinin ağırlığı tespit edilirken o öğretmen tipinden beklenen bilgi ve becerilergözönüne alınmalıdır. Örneğin; okulöncesi eğitimi kurumu öğretmenin daha çok genelkültürlü ve öğretmenlik meslek bilgisine sahip olması beklenir. Bu kademe öğretmenliğiiçin alan bilgisinde fazla derinleşme gerekmemektedir. Oysa temeleğitim birinci ve ikiciaşama öğretmenliği için bu üç kategoride bir uyum temeleğitim üçüncü aşaması ileortaöğretim öğretmenliği için ise alan bilgisinde derinleşme önem taşımaktadır.Dolayısıyla her tür kurum programında içerik kategorilerine verilmesi gereken ağırlık, okurumun amaçlarına göre belirlenmelidir.(b)Hangi kademe ve tipteki okul için yetiştirilirse yetiştirilsin, esas olanınöğretmenlik davranışı kazandırmak olduğu unutulmamalıdır. Öğretmenlik davranışı ise,öğretmenlik meslek bilgisi programlarıyla kazanılır. Bu nedenle; özellikle alan bilgisilehine öğretmenlik meslek bilgisinden fedakarlık edilmemeli, öğretmenlik meslekbilgisine ayrılan yerin tüm program içinde beşte birden aşağıya düşmemesine özengösterilmelidir.9.Bir ülkede yeni nesillerin yetiştirilmesinden o ülkenin eğitim sistemisorumludur ve eğitim sisteminin en önemli ögesi de öğretmendir. Eğitin sistemindekiöğretim kalitesinin öğretmen yetiştiren kurumlarda çalışan öğretim elemanlarınınniteliğiyle özdeş olduğu söylenebilir. Bu gerçek gözönünde bulundurularak, öğretmenyetiştiren kurumların öğretim kadrosunu oluştururken; şu hususlara dikkat edilmesigerekmektedir.(a)Öğrenci seçimine ilişkin öneriler:1.Öğretmenlik, herkesin yapabileceği bir meslek olarak düşünülmemeli,gerçekten bu mesleğe yatkın kişilerin programlara kaydolması sağlanmalıdır. Bununiçin de seçme ve yerleştirme sınavı yanında adaylara öğretmenlik tutumlarını ölçenölçekler de uygulanmalıdır.2.Öğretmen yetiştiren kurumlara öğretmen talep projeksiyonları yapılaraköğrenci alınmalıdır.3.Ortaöğretim programlarında yer alacak seçmeli dersler arasına öğretmenliğimotive edici dersler konulmalıdır.4.Öğretmen eğitimi sırasında öğretmenlik mesleğine veya alanına yatkınolmadığı gözlenen öğretmen adaylarının başka alanda istihdamlarına imkan verecek birmekanizma oluşturulmalıdır.(b)Diğer öneriler:1.Özellikle siyasi iktidarların tutumuna göre değişmeyecek kalıcı ve gelişmeyeaçık bir “öğretmen yetiştirme politikası”oluşturulmalıdır.2.Öğretmenlerin hizmetöncesi eğitimleri konusunda araştırma projelerioluşturulmalı, ülke ölçüsünde elde edilecek bulgular ve çağdaş literatürün ışığındauygulamalar geliştirilmelidir.3.Öğretmen yetiştirme için gerekli mali imkanlar sağlanmalıdır.4.Öğretmen yetiştiren kurumlar belli merkezlerde açılmalıdır.61

5.Öğretmen yetiştiren kurumların fiziki ortamları, mesleğin gerektirdiğibiçimde düzenlenmelidir.10.Eğitim uzmanının tanımı: Eğitim uzmanı, değişik sitemlerde, kurumlarda vekademelerde öğretme,öğrenme ortamını en etkili biçimde oluşturarak eğitiminamaçlarını gerçekleştirmede; yöneticilere, öğretmenlere, öğrencilere, velilere kılavuzlukve yardım edecek nitelikte eğitim bilimlerinin bir dalında, kurumsal alanda veuygulamada uzmanlaşmış kişidir.Eğitim uzmanlarının yetiştirilmeleri için öngörülen yüksek lisans programlarıTürkiye gerçeklerine uygun olarak düzenlenmeli, yaz okulu, akşam dersleri gibitedbirlerle yaygınlaşması sağlanmalıdır.11.Eğitimde uzmanlık alanları ve yetiştirilecek uzman sayısı; Eğitim sistemindeyer alması gereken uzmanlık alanları ve bu alanlarda çalışacaklara verilecek uzmanlıkalanları, X.Milli Eğitim Şûrası’nca benimsenen yeni Türk Milli Eğitim Sistemine göreaşağıdaki şekilde benimsenmiştir.UZMANLIK ALANI>Eğitim Yöneticisi>Eğitim Müfettişi>Eğitim Planlaması>Eğitimde Rehberlik>Eğitimde Program Geliştirme>Özel Eğitim Alanı>Eğitim Teknolojisi>Beslenme Eğitimi>Halk Eğitimi>Eğitimde Ölçme,Değerlendirme>Okul-İşyeri İlişkileri>Okul KütüphaneciliğiUZMANIN ÜNVANIEğitim YöneticisiEğitim MüfettişiEğitim Planlaması UzmanıOkul DanışmanıProgram Geliştirme UzmanıÖzel Eğitim UzmanıEğitim Teknoloji UzmanıBeslenme Eğitimi UzmanıHalk Eğitimi UzmanıÖlçme ve Değerlendirme UzmanıOkul- İşyeri İlişkileri UzmanıOkul Kütüphaneciliği Uzmanı12.Eğitim uzmanının öğrenimi:(a)Türk eğitim sisteminde her basamaktaki öğretmenin yüksekeğitim görmesizorunludur.yüksekeğitimli öğretmenlere kılavuzluk edecek onları yönetecek ya dadenetleyecek uzmanların en az yüksek lisans düzeyinde eğitim görmesi de zorunlubulunmuştur.(b)Eğitim uzmanı olabilmek için yukarıda sayılan uzmanlık alanlarında,yükseklisans eğitimi yapılması gerekli görülmüştür. Bu alanlarda lisans düzeyinde eğitimgörenlerin uzman yardımcısı olarak atanması yapılabilmelidir.13.Öğrencilik şartları:(a)Eğitimde uzman yetiştirmek için lisans ve yüksek lisans eğitimine öğrencialırken; öğretmenliğe yönelten ortaeğitim programlarından mezun olanlara, eğitim veöğretim hizmetlerinde çalışmış olanlara öncelik tanınmalıdır.(b)Eğitimde uzmanlık eğitimi, Milli Eğitim Bakanlığı’nın vereceği burslarlaçekici kılınmalıdır.(c)Öğretmenlerden, uzmanlık eğitimi yapmak isteyenler, önceden belirlenmişşartlarla maaşlı izinli sayılabilmelidir. Ancak, öğretmenler uzmanlık eğitimi için maaşlıizinli sayılmasının ötesinde, seçilip, uzmanlık eğitimi görmek üzeregörevlendirilmelidir.62

(d)Lisans ve yüksek lisans eğitimi yapan öğrencilere, eğitim sistemindeinceleme, uygulama,araştırma yapmaları için bakanlıkça gerekli izin verilmeli vekolaylıklar sağlanmalıdır.14.Öğretmenlerin uzmanlığa geçmesi:(a)Öğretmenlerin eğitimde uzmanlık alanlarına geçmeleri için imkanlarhazırlanmalıdır. Ayrıca uzmanlık öğrenimi sırasında, öğretmenin meslekteki çalışma vebaşarısına kredi vermenin yolları aranmalıdır.(b)Öğretmenler iki yolla uzmanlık alanında çalışabilmelidir. Birinci yolöğretmenlerin lisans tamamlama programını bitirerek ve yüksek lisans eğitimi yaparakuzmanlığa geçmesidir. İkinci yol ise öğretmenlere uzmanlık alanında sertifikaprogramları açarak onların uzmanlık alanında çalışmasına izin vermelidir.15.Okullarda çalışan öğretmenlerin ve uzman yardımcılarının uzmanlıkeğitimlerini desteklemek ve eğitim sisteminde kalmalarını sağlamak için kurulacaközendirme sisteminde, yüksek lisans yapanlara bir derece, doktora yapanlara buna ekolarak iki derece maaş yükseltilmesinin; ayrıca yan ödemelerin uzmanlıktaki kıdem veçalışma şartlarına göre artırılmasının yer alması gereklidir.16.Eğitim uzmanlarının işe alınmasında genellikle üç şart aranmalıdır.1.Uzmanlık yapacağı eğitim alanında yüksek lisans eğitimini tamamlamış olmak;2.Belli bir süre öğretmen veya uzman yardımcısı olarak eğitim öğretim hizmetlerindeçalışmış olmak; 3.Ölçütleri önceden belirlenmiş bir yöntemle seçilmiş olmak.17.Eğitim uzmanları dilediklerinde veya gerektiğinde yan alanlarageçebilmelidir. Yan alanlara geçişin kuralları ve ölçütleri önceden belirlenmelidir.18.Eğitim uzmanları kendi alanlarında veya uzmanlığa geçmeden öncekialanlarında öğretmenliğe şartsız geçiş yapabilmelidir. Ama başka bir öğretmenlik veyauzmanlık alanına geçmek istediklerinde uzmanlar, önceki eğitimleri ile geçmekistedikleri alan arasındaki eğitim farkını gidermelidir.19.Eğitim uzmanı yetiştirmenin planlanması için öneriler:(a)İlk aşamada, Milli Eğitim Bakanlığı’nın ivedi ihtiyacı, eğitimde uzmanlıkalanlarında yüksek lisans ve lisans eğitimi yapanlarla karşılanmalıdır.(b)İkinci aşamada, Milli Eğitim Bakanlığı’nın bir kısım ihtiyacı, öğretmenlereaçılacak olan sertifika programlarıyla karşılanmalıdır. Şu anda uzmanlık kadrolarındaçalışanlardan sertifika eğitimi yapmak isteyenlere öncelik verilmelidir.(c)Üçüncü aşamada, eğitim uzmanı ihtiyacını karşılamak için uzun süreli birplan hazırlamak gerekmektedir. İyi bir planlama yapıldığında ve uygulandığında MilliEğitim Bakanlığı’nın eğitim uzmanı ihtiyacı beş yıl içinde karşılanabilir.20.Öğretmen ve uzmanların hizmetiçi eğitimi: Bir toplum, varlığınısürdürebilmek için üyelerini amaçlarına göre yetiştirmek zorundadır. Bu zorunlulukbireylerin içinde bulundukları topluma uyma, eksikliklerini giderme, moralleriniyükseltme, kişiliklerini geliştirme, mesleki yeterliliklerini artırma ve yükseltme gibiçalışmaların gerektirdiği bilgi, beceri ve tutumların kazandırılmasını kapsar. Buyetiştirme fonksiyonunun başarısı, eğitim imkanlarının sağlanmasına bağlıdır.Toplumun üyeleri için düzenlenecek eğitim, üyelerin ömür boyu yararlanabileceklerisürekli bir eğitim olmalıdır.21.Türk Milli Eğitim Sistemini; okul sistemi, programlar, öğrenci akışı veöğretmen yetiştirme boyutlarında düzenleyen X.Milli Eğitim Şûrası;(a)Her tür ve düzeydeki eğitim kurumu, öğretmen, yönetici ve müfettişlerin,kurumun görev özellikleri ve ihtiyaçları yönünde hizmetiçi eğitim yoluyla yeni sistemegöre yetiştirilmesi,63

(b)Öğretmenlerin ve diğer eğitim personelinin yetiştirilmesinde belirli birhizmetöncesi eğitimi ile yetinilmeyerek meslek eğitimine hizmet içinde de bir süreklilikkazandırılması ve mevcut öğretmenlerin hizmetiçi eğitimle modele uyarlanmasıilkelerini benimsemiştir.22.Hizmetiçi eğitim türleri:-Stajyerlik Eğitimi,-Geliştirme Eğitimi,-Yükselme Eğitimi,-Alan Değiştirme Eğitimi.23.Milli eğitim bakanlığı’nda hizmetiçi eğitimin amaçları: Hizmetiçi eğitimtürlerinin milli eğitim bakanlığı’nda uygulanması ile ulaşılmak istenen amaçlarşunlardır:(a)Hizmetöncesi eğitimden gelen personelin kuruma uyumunu sağlamak.(b)Personele Türk Milli Eğitiminin, okulun,derslerin amaçlarını bir bütünlükiçinde kavrama ve yorumlamada ortak görüş, uygulamada birlik kazandırmak.(c)Mesleki yeterlik açısından hizmetöncesi eğitimin eksikliklerinitamamlamak.(d)Eğitim alanındaki yeniliklerin,gelişmelerin gerektirdiği bilgi beceri vetutumları kazandırmak.(e)Personelin mesleki ve anlayışlarını geliştirmek.(f)İstekli ve yetenekli personelin, mesleklerinin üst düzeylerine geçişlerinisağlamak.(g)Değişik eğitim alanları için yan geçişler sağlayacak tamamlama eğitimiyapmak.(h)Türk milli eğitim politikasını algılamada bütünlük kazandırmak.(ı)Eğitime ilişkin temel ilke ve teknikleri uygulama birliği sağlamak.(j)Eğitim sisteminin geliştirilmesine katkıda bulunmak.(k)Bilim, teknoloji, ekonomi ve giderek iş hayatında meydana gelen değişme,gelişmelere öğretmen ve uzmanların uyumunu sağlamak24.Milli eğitim bakanlığı hizmetiçi eğitim dairesinin fonksiyonları: Milli eğitimbakanlığı’nın teşkilat yapısı içinde uygun bir konuma yerleştirilen ve uygun niteliklipersonel ile kadrolanan hizmetiçi eğitim dairesinde beklenen fonksiyonlar şunlardır:(a)Hizmet öncesi eğitimden geçerek, eğitim teşkilatına girmiş personelintümünü teşkilattan ayrılıncaya kadar hizmetiçi eğitimin kapsamında bulundurmak.(b)Mevcut personelin, Türk milli eğitim sisteminin milli eğitim şûrası kararlarıile belirlenen yeni modele uyarlanmasını sağlamak.(c)Bilim ve uygulamadaki gelişmelerin eğitimde ortaya çıkardığı yeni alanlarahizmetiçinde eleman yetiştirmek.(d)Eğitim teşkilatında görevli personeli belirlenen politikalar yönündegeliştirmek ve bütünleştirmek.(e)Personelin hizmetiçinde yenileşmesi, gelişmesi ve yükselmesinikurumsallaştırmak.(f)Her tür hizmetiçi eğitim programlarının uygulanabilmesi için eğitimsisteminin imkanlarından yararlanarak gerekli tesisleri kurmak.(g)Hizmetiçi eğitimi her düzeyde planlamak, teşkilatlandırmak, kadrolamak,donatmak ve denetlemek.(h)Hizmetiçi eğitim konusunda danışmanlık hizmeti vermek, hizmetiçi eğitimeksikliklerinde ilgili kuruluşlarla iş birliği yapmak.64

(ı)Hizmetiçi eğitim uygulamalarına ilişkin temel ve uygulamalı araştırmalaryaptırmak.(j)Hizmetiçi eğitim etkinliklerinin ülke düzeyinde değerlendirmesini yapmak.(k)Araştırma ve değerlendirmelerin sonuçlarından yararlanarak hizmetiçieğitim, program, yöntem ve araçlarını geliştirmek.(l)Hizmetiçi eğitim programlarına katılanları izlemek, kayıtlarını tutmak.(m)Öğretmen ve eğitim uzmanlarının bilim, teknoloji, ekonomi ve işhayatındaki değişme ve gelişmelere uyumunu sağlamak amacıyla gerekli öğretimi ilgilikurum ve kuruluşlarla işbirliği yaparak düzenlemek.25.“Öğretmen sorunları ve eğilimleri araştırması”nda gözönündebulundurularak, XI. Milli Eğitim Şûrası’nca benimsenmiş öneriler aşağıdaki şekildegruplandırılmıştır.(a)Öğretmenliğin Gençler İçin Çekici Hale Getirilmesi:(b)Hizmetöncesi ve Hizmetiçi Yetiştirme:-Öğretmenlerin hizmetiçinde sürekli yetişmelerine ve kendileriniyenilemelerine imkan verilmeli,-Hizmetiçi eğitim programlarını başaran öğretmenlerin bu başarıları, terfi, üstgöreve atanma v.b biçimde geğerlendirilmeli,-Lisans üstü eğitim için, öğretmenlik tecrübesi olanlara öncelik tanınmalı,-Başarılı öğretmenlerin bilgi, görgülerini artırmak ve diğer ülkelerin eğitimsistemlerini inceleme fırsatları yaratmak, yurt içi ve yurt dışında toplu ve bireysel gezive gözlem imkanları sağlanmalıdır,(c)Öğretmenlerin Çalışma Şartları:-Öğretmenlerin çalışma şartları izlenmeli; şartların iyileştirilmesine yöneliktedbirlerin alınmasına süreklilik kazandırılmalı,-Öğretmenlerin ve mevcut eğitim imkanlarının, bölgeler, iller ve okullararasında dengeli dağılımı sağlanmalı,-Öğretmenlerin tayin ve nakilleri ile rotasyonlarına ilişkin kurallar açıklığakavuşturulmalı; kuralların her öğretmene eşit uygulanması titizlikle kontrol edilmeli;uygulamaların sonuçları değerlendirilerek tayin nakil, rotasyon kuralları sürekligeliştirilmeli ve ihtiyaçlara uyarlanmalı; öğretmenlerin tedirgin edecek, maddi vemanevi sıkıntıya düşürecek ve hala yetkililerce bir tehdit veya cezalandırma amacıolarak kullanılabilecek katı ve belirsiz kurallardan kaçınılmalı. Atama ve yerdeğiştirmelerde aile bütünlüğü korunmalıdır.-Mahrumiyet yerlerinde çalışmayı özendirici ve ödüllendirici (tazminat, itibarihizmet zammı, çocuklarına yatılılık, öğrenim bursu v.b) tedbirler alınmalıdır.-Teftiş sisteminde, öğretmenlerin başarısını yükseltmek için, müfettişlerinrehberlik görevlerine ağırlık kazandırmalı.-Öğretmenlere verilecek disiplin cezalarına ilişkin kurallar herkes için açıkhale getirilmeli, başka yere nakil, hiçbir zaman bir ceza aracı olarak kullanılmamalıdır;gereksiz disiplin cezasının, öğretmeni kıracağı, meslekten soğutacağı unutulmamalı buhususta yöneticiler bilinçlendirilmelidirler.-Öğretmenlere mesleklerinde ilerleme imkanları sürekli açık tutulmalı; bellişartları yerine getiren öğretmenlerin meslekte en üst yönetim, uzmanlık ve akademikdüzeylere yükselebilmeleri sağlanmalıdır.-Öğretmenler için onların mesleki niteliklerini ve genel kültürlerini artıracakher çeşit kitaplar (öğretmen kılavuz kitapları, mesleki konulardaki kitaplar ve diğerleri)65

hazırlatılmalı veya satın alınmalı; bunların öğretmenlere parasız verilmesi; bazı temelkitapların da okul kitaplıklarına gönderilmesi sağlanmalıdır.-Başarılı öğretmenler, maddi ve manevi yönden ödüllendirilmeli; çalışanlaçalışmayan arasındaki fark, objektif olarak ortaya konulmalıdır.-Yöneticilerin seçim ve atamaları, gerekli yönetmeliklerle objektif ilke vekurallara bağlanmalıdır.-Temeleğitim okullarının, özellikle köy ilkokullarının her türlü yönetim veeğitim giderleri devletçe karşılanmalıdır.(d)Hayat Şartları:-Öğretmenlerin hayat şartları sürekli incelenmeli; iyileştirilmesine yöneliktedbirlere süreklilik kazandırılmalı; bu amaçla okul, ilçe, il, bölge ve ülke düzeyindeplan ve programlar yapılmalıdır.-Öğretmenlerin kadro tıkanıklığı nedeniyle terfi edememeleri mutlakaönlenmeli.-Özellikle köylerde ve mahrumiyet bölgelerinde, yeter sayıda lojmanyapılması.-Rotasyona tabi tutulan öğretmenin benzeri okul bulunmayışı nedeniyleyanına getiremediği çocukları yatılı bir okula yerleştirilmeli.-Büyük şehirlerde çalışan öğretmenlere belediye otobüslerinde indirimyapılmalıdır. Öğretmenlerin hava, deniz ve kara taşıtlarından indirimli olarakyararlanmaları sağlanmalıdır.-Öğretmen evlerinin yapımı,bir plan ve programa göre tamamlanmalıdır.-Öğretmen ailelerinin tatil aylarında yararlanabilecekleri dinlenme tesislerininyapımı için, elverişli hazine arazileri belirlenmeli, bunların Milli Eğitim Bakanlığı’nadevredilmesi sağlanmalı ve tesis yapımı, bütçe imkanlarına göre, bir plan ve programdahilinde sürdürülmelidir.-Öğretmen çocukları için kreş ve çocuk yuvaları, anaokulları açılmasıüzerinde durulmalı.-Doğum yapan öğretmenlere, isterlerse, bir öğretim yılına kadar “Maaşsızizin” verilmesi.-Köylerde ve mahrumiyet bölgelerinde çalışan öğretmenlere, yazın dinlenmeyerlerinde öncelik verilmeli.-Köylerde görev yapan öğretmenler için sorunların tartışıldığı mesleki bilgi vedeneyim alışverişinin yapıldığı toplantılar düzenlenmeli; bu tür etkinlikler süresince deöğretmenler izinli sayılmalıdır. 62d) Sonuç-Uygulama :1.Şûranın tek gündem maddesi olan öğretmen yetiştirme ile ilgili alınan kararlarve bu kararların uygulamasında iki etken öne çıkmaktadır:(a)Aynı zamanda Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlı öğretmen yetiştiren fakülteve yüksekokulları da üniversitelere bağlayan Yüksek Öğretim Kanunu (YÖK) ileoluşturulan yeni öğretmen yetiştirme modeli,(b)Bakanlıkların yeniden düzenlenmesi ile ilgili 27.02.1982 gün ve 8/4334sayılı Bakanlar Kurulu Kararı sonucu Milli Eğitim Bakanlığı’nın da yeni oluşumu vebunun öğretmen yetiştirme konusundaki yeni yaklaşımı.62 MEB, Onbirinci Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1991.66

2.Kuram-uygulama uyuşmazlığı, Onbirinci Şûra kararlarının uygulanmasında dagörülmektedir. Planlı döneme geçilmesiyle birlikte (1961) devletin kamusalgörevlerinden eğitim için de planlar, kestirimler yapılıyor ve eğitimin gelişiminin buplanlar ekseninde gelişmesi bekleniyordu. Ama, planlar bir türlü yaşamageçirilemiyordu.Onbirinci Şûradan sonra sınıf öğretmenliği yetiştirmede alınan bir karardeğişikliği ile Sınıf Öğretmeni Yetiştiren Eğitim Yüksekokullarının öğretim süresi 2yıldan 4 yıla çıkarılınca 2 yıl sınıf öğretmeni yetiştirilememiş ve büyük bir sınıföğretmeni açığı oluşmuştur.Eğitim Yüksek Okullarının süresini 4 yıla çıkarılarak öğretmeninyetiştirilmesinde nitelik artırılmak, eğitim düzeyi yükseltilmek ve dolayısıylailköğretimde okuyan öğrencilerin ve toplumun daha iyi eğitilmesi amaçlanıyordu.Yanlış hesap Bağdat’tan döner derler; eğitimde yanlış hesap, yanlış planlamanınfaturası çok ağır oluyor ve yanlış hesap planlamadan da dönmüyor, kalıcı izler, kalıcısorunlar bırakıyor.Sınıf öğretmeni yetiştirmede de niteliği artırmak için öğrenim süresi 2 yılartırılıyor ve dolayısıyla 2 yıl mezun verilemiyor. Sonuç: Büyük öğretmen açığı.Çözüm: Öğretmen eğitimi süresini 2 yıl artıralım derken tam tersine 2 yıl geri gidiliyor.Lise mezunları vekil öğretmen olarak görevlendiriliyor. Bir ikinci çözüm: Veterinerdenpetrol mühendisine kadar geniş bir meslek gurubu yelpazesi öğretmen kaynağınıoluşturuyordu.Yani; planlama, amaç, sorun,çözüm, gelinen nokta her şey birbirine girmişti.Çözümün çözümsüzlüğü, çözümsüzlüğün çözümü!3.Eğitim Uzmanı Yetiştirme ve bu uzmanları Milli Eğitim Bakanlığı’na bağlıeğitim kurumlarında görevlendirme konusunda Şûra kararlarının uygulanmasında başarıdüzeyi, %100’e değil ama %0 (sıfır) ‘a yakındır.Onikinci Millî Eğitim Şûrası (1988) :a) Amaç :Onikinci Milli Eğitim Şûrası, gündemindeki konuları görüşmek üzere 18-22Temmuz 1988 Tarihinde bakan Hasan Celal Güzel’in başkanlığında Ankara’datoplanmıştır. Şûradan beklenenler;Milli Eğitim Bakanı Hasan Celal Güzel Şûrayı açış konuşmasında, OnikinciMilli Eğitim Şûrasının toplanış amacını şöyle belirtiyordu:“Türkiye’de 1982’den (Onbirinci Şûradan) 1988’e kadar geçen altı yıllık dönemiçinde gerçekten büyük bir ekonomik ve sosyal yapı değişikliği olmuştur. Eğitim de,toplum sistemlerinin en önemlilerinden birisini, belki de en önemlisini oluşturmaktadır.İşte, aradan geçen bu altı yıl, Türkiye’de eğitim sisteminin birçok meseleleriyle birliktetekrar gözden geçirilmesini gerektirmiştir.Diğer taraftan, yıllardır Türk Milli Eğitiminde yapılan önemli hizmetlererağmen, Şûrası da açık bir gerçektir ki; Türk Milli Eğitiminde sistemden başlamak üzere67

ciddi bir reform ihtiyacı vardır. Gerçi, bu reform kelimesi, birçok sosyal kurumlardayıllardan beri söylenegelmiştir. Ama, 21.yüzyılın eşiğinde Türk Eğitim Sisteminimutlaka değiştirme ihtiyacı içerisindeyiz”2.Okulöncesi eğitimde %4 olan okullaşma oranlarını gelişmiş ülke düzeylerine(% 25–50) çıkarmak.3.1973 te çıkarılan 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nunda emrettiğiüzere 8 yıllık temeleğitimin yaygınlaşmasını sağlamak,4.Öğretim Programlarında, düzeltmeler yapmak, detay yerine uzmanlaşmayagitmek,5.Yabancı dil öğretiminde ‘Basamaklı Kur Sistemi’ne geçmek, yabancı dilderslerini okutulması zorunlu dersler arasından çıkarmak ve yabancı dil derslerindensınıfta kalmayı kaldırmak,6.Onbirinci Şûra kararlarında olan; bütün öğretmenlerin yükseköğretimdengeçirilmesini sürdürmek, bunun yanında uygulamada ortaya çıkan; öğretmen liselerininkapanmış olması nedeniyle öğretmen kaynağı olarak konuya daha az ilgili genel vemesleki lise öğrencilerinin oluşturması, başarı durumları düşük öğrencilerin öğretmenlikmesleğine yönelmesi, öğretmenliğin gençler arasında çekici bir meslek olmaması,üniversitelerin öğretmen yetiştirme konusunda doyurucu düzeyde bir nosyona sahipolmaması gibi sorunlara çözüm bulmak,7.Üniversitelerin finansman sorunlarına çözümler geliştirmek, üniversitelerdebilimsel araştırmalarda düzeyi uluslar arası standartlara yükseltmek.b) Gündem :1.Türk Eğitim Sistemi;(a)İlköğretim (Temel Eğitim)(b)Genel ve Mesleki- Teknik Ortaöğretim(c)Yüksek Öğretime Geçiş(d)Öğrenci Başarısının Değerlendirilmesi (Ölçme ve Değerlendirme)2.Yüksek Öğretim3.Öğretmen Yetiştirme4.Eğitimde Yeni Teknolojiler5.Türkçe ve Yabancı Dil Eğitim ve Öğretimi(a)Türkçe Eğitim ve Öğretimi(b)Yabancı Dil Eğitimi ve öğretimi6.Eğitim Finansmanı(a)Türk Eğitiminin Finansman Kaynakları(b)Eğitim Yatırımları7.Öğretim Programları (Müfredat Programları) 63c) Alınan Kararlar :l.Türk Eğitim Sistemi İle İlgili Kararlar:1.Halen liselerin bünyesinde bulunan ortaokulların tamamen ilköğretimbünyesine alınması.63 MEB, XII.Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1989, s.51.68

2.Sekiz yıllık mecburi öğretime geçişin, bir program ve sistem bütünlüğü içindeuygulanması; 6. Plan dönemi sonuna kadar tedricen yaygınlaştırılması.3.İlköğretimde (8 yıllık), ortaöğretim kurumlarına geçişin, ilke olarak imtihansızsağlanması; ancak, talep çocukluğu dolayısıyla, sıralama imtihanı yapılabilmesi4.Sekiz yıllık ilköğretimin ortak ve aynı bir öğretim programına kavuşturulması;mevcut ilkokul, ortaokul farklılığının ortadan kaldırılması.5.Okullarda, yöreye ve talebe göre seçmeli programların bulundurulması.6.Okulların, yaygın eğitimle örgün eğitimi bağdaştıracak, çevredeki çeşitlieğitim kurumlarının imkanlarını kullanabilecek esnakliğe ve yetkilere sahip kılınması.7.Merkezi yerlerden başlanarak diplomaların sekizinci yılın sonunda verilmesiuygulamasına geçilmesi; beşinci yılın sonunda verilen diplomaların kaldırılması.8.Okullarda tabiat koleksiyonları, müzeler,sergiler,seralar ve hayvan yetiştirmeyerlerinin kurulması; öğrencilerin gözlem, araştırma ve uygulama yapmalarının teşfikedilmesi; çevrede mevcut müzelerin ve benzeri yerlerin gezdirilmesi.9.Yatılı ilköğretim bölge okullarından mezun olan kız öğrencileri, meslekkazandırıcı okullara imtihansız alınmaları; kız öğrencilerin okula devamlarınınözendirilmeleri.10.Özel eğitime muhtaç çocukların eğitimine önem verilmesi; zeka seviyesiyüksek çocuklar için üst özel sınıfların açılması; zihin beden bakımından özürlüçocukların eğitiminin yaygınlaştırılması.11.Ortaöğretimin sekiz yıllık ilköğretime (temel eğitime) dayalı en az üç yıllıkeğitim ve öğretim veren genel,mesleki ve teknik öğretim kurumları olaraktanımlanması.12.Bütün öğrencilere ortaöğretim seviyesinde ortak bir genel kültürün verilmesi;bu öğretim kademesinde öğrencilerin,kişilik bütünlüğünün geliştirilmesinin, onlara millikimlik şuurunun kazandırılmasının ve milli tarihinin, sosyal ve kültürel varlığınıöğretilmesinin, problem çözme yeteneklerinin geliştirilmesinin amaçlanması.13.Ortaöğretim kurumlarında;görevler yerine getirilirken, öğrencilerin istek vekabiliyetleri ile ülkenin kalkınma ve büyüme ihtiyaçları arasında denge sağlanması.14.Ortaöğretim kurumlarında milli eğitimin genel amaçları çerçevesinde ortakbir genel kültür vermek maksadıyla 9. sınıflarda ortak genel kültür derslerininokutulması; mesleki ve teknik öğretim kurumlarında bu programlara ilave olarakmeslek derslerine de yer verilmesi. Ortak dersler ile kol dersleri arasındaki oranın, sınıfyükseldikçe kol dersleri lehine artırılması. Seçmeli derslerin ise çevre özellikleri ileokulun imkan ve şartları da dikkate alınarak tesbit edilmesi ve öğrencinin bunlararasından seçim yapması.15.Öğretmen donatım ve alt yapı imkanları tamamlanmadan yeni fen liselerininaçılmaması hususunun esas alınması.16.Örgün eğitim dışında kalmış veya çalışma hayatına atılmış kişilere, eğitimseviyesinin yükseltilmesi ve fırsat eşitliğinin sağlanması amacıyla, okul dışındanortaöğretim öğrenimi görme imkanı vermek üzere, merkezlerin kurulması,bumerkezlerin, kısa sürede finansmanının sağlanması ve bu programların etkin olarakuygulanabilmesi amacıyla programa kayıtlı öğrencilerin, maliyetin önemli bir bölümünekatılmaları.17.Anadolu Teknik Liselerinin mevcut statüleri korunmakla birlikte, orta vadedeyabancı dille okutulan derslerin Türkçe olarak okutulmasının sağlanması; teknikliselerin, Anadolu teknik liseleri ile bütünleşmesini sağlayıcı düzenlemelerin yapılması.69

İmam-Hatip liselerinin; hem mesleğe hem de yükseköğretime hazırlayıcı programlarıuygulayan öğretim kurumları olarak tanımlanması.18.Askeri, dini ve emniyet teşkilatına bağlı okullar dışında, özel ve tüzelkişilerin ortaöğretim seviyesinde özel öğretim kurumları açmalarını özendiricitedbirlerin alınması19.Mesleki ve teknik liselerden mezun olanların, unvan, yetki vesorumluluklarına ilişkin hukuki mevzuatın kısa sürede hazırlanması ve uygulamayakonulması.20.Genel lise mezunu olup, herhangi bir yükseköğretim kurumuna girmemişöğrencilerin, ihtiyaç olan alanlarda (Endüstri Meslek ve Sağlık Meslek v.b.), okullardabir yıllık mesleki ve teknik eğitim programları ile iş hayatına atılmalarının sağlamasıuygulamasının yaygınlaştırılması.21.Küçük ve orta büyüklükteki yerleşim birimlerinde yeni lise açılması yerine,ilçe merkezlerinde ortak kullanılacak pansiyonlar açılarak o bölgedeki öğrencilerin bumerkezlerdeki okullara devamlarının sağlanması; böylece atıl kapasite yaratılmadan,eğitimde nitelik ve verimliliğin artırılması.Anadolu liselerinin, yabancı dille okutulanfen ve matematik derslerinin Türkçe okutulmasının sağlanması; etkili bir yabancı dilinöğretilmesini sağlayıcı tedbirlerin alınması.22.Tevhid-i Tedrisat Kanunu hükümleri gereğince, diğer bakanlıklara, kurum vekuruluşlara bağlı olarak faaliyet gösteren mesleki ve teknik öğretim kurumlarının, MilliSavunma Bakanlığı ile Emniyet Genel Müdürlüğüne bağlı olanlar hariç, Milli EğitimGençlik ve Spor Bakanlığı bünyesine alınması.23.Ortaöğretim kurumlarından yükseköğretime geçişte, Öğrenci Seçme veYerleştirme Merkezince uygulanmakta olan sınavların tedrici olarak kaldırılması.Gerekli hukuki düzenlemeler yapılmak suretiyle okul öncesi eğitimden lisansüstüeğitime kadar, Milli Eğitim Sisteminde tam bir bütünlük sağlanması.24.3308 sayılı Çıraklık ve Meslek Eğitimi Kanunu uygulamalarının YüksekÖğrenim önünde yığılmaları azaltıcı yöndeki müsbet tesiri devamlı kılabilmek veartırmak için ekonomik ve sosyal ilave tedbirlerin alınması. Örgün ve Yaygın eğitimkurumlarının, gece, hafta sonu ve yaz tatillerinde her türlü imkanları ile eğitim veöğretim hizmetlerine açık tutulması.25.Halen uygulanmakta olan sınıf geçme sisteminden ders geçme sisteminegeçilmesi.ll.Yüksek Öğretim İle İlgili Kararlar:26.Yükseköğretim kurumlarında yılda üç sömestr olmak üzere “tam yıl eğitim”uygulamasına geçilmesi.27.Yükseköğretim kurumlarında atama suretiyle yöneticiliğe getirilenlerinakademik unvanlarının verilmesindeki ve bu unvanlara ait kadroların tahsisinde ağırişlemlerin hafifletilmesi. Fakülte kurulu kararının, gerekçeli olmak kaydıyla,rektörtarafından,tekrar görüşülmek üzere geri gönderilebilmesi.28.Fakültelerde dekanların fakülte öğretim elemanlarınca seçilen üç kişiarasından, o fakültenin bağlı bulunduğu üniversitenin rektörünce; rektörlerin ise, bütününiversite öğretim elemanlarının seçeceği üç aday arasında Yüksek Öğretim Kuruluncaatanması.70

Diğer akademik yöneticilerin atamalarının da aynı prensip içinde yürütülmesi.Bunun için mevzuatta gerekli değişikliklerin yapılması.29.Öğretim elemanlığının her bakımdan cazip hale getirilmesi, araştırma veyurtdışı temas imkanlarının arttırılması. Akademik kadro sisteminin çok daha esnek birhale getirilere, süre ve ilmi çalışmalar itibarı ile terfi etmeye hak kazanmış kişilerinkadro yokluğu sebebine bağlı olarak terfi edememelerinin önlenmesi.30.Her yarı yılda yapılacak ara sınavların en az bir olmak üzere belirlenmesi, arasınavların nihai başarı notuna ağırlıklı bir şekilde katılması, fakat bunların yarı yılsınavına girebilmek için bir baraj olmaktan çıkarılması.31.Fen-Edebiyat fakültelerini, “Fen Fakültesi” ve “Edebiyat Fakültesi”şeklindeiki ayrı müstakil fakülte halinde getirilmesi.32.Maddi durumu yeterli olan öğrencilerin,yüksek öğrenimin gerektirdiği hertürlü harcamaya, bu öğrenim kademesinin kendilerine sağladığı şahsi fayda oranındakatılmaları; maddi durumu geçekten yetersiz olan öğrencilerin giderlerinin ise,geçimleri için de gerekli burs veya kredi karşılığında Devlete borçlanmaları ve buborçlarını mezun olup işe girdikten sonra ödemeye başlamaları.III.Öğretmen Yetiştirme İle İlgili Kararlar:33.Anaokulu ve anasınıfı öğretmeni ihtiyacının yükseköğretim tarafındankarşılanması mümkün oluncaya kadar, “öğretmen yardımcısı” veya “eğitici” verilmesi,lise ve dengi okul mezunlarının, kendilerine verilecek pedegojik formasyondan sonra buamaçla istihdam edilmeleri.34.Öğretmenlerin hizmet öncesiyle hizmetiçi eğitiminde esas olan alan bilgisi,öğretmenlik bilgisi, genel kültür yanında bir de “Milli Kültür” unsurunun eklenmesi.35.Öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarının Milli Eğitim Gençlik veSpor Bakanlığı bünyesine alınması.36.Öğretmen yetiştiren öğretim kurumlarına alınacak öğrencilerin ortaöğretimkademesinde yönlendirilmesi; bu amaçla, öğretmen liselerinin Devlet PlanlamaTeşkilatı Beş yıllık Kalkınma Planının destek çalışmalarında gösterildiği gibi (C. II.s.227) yeniden öğretmen adayı yetiştirilmesi ve sayıları ile kapasitelerinin artırılması; buliselere gerek yatılı, gerekse gündüzlü olarak alınacak öğrencilerin sınavla ve mülakatlaseçilmesi.37.Teknik Eğitim, Meslek Eğitimi Fakülteleri ile Sanat Eğitimi ve Kız SanatEğitimi Yüksekokullarının öğrenci kaynağını, Kız Meslek, Endüstri Meslek, Teknik,Ticaret Otelcilik ve Turizm Meslek liseleri ile diğer meslek liselerinin teşkil etmesi vemezunların ÖSS ile birlikte Mesleğe yatkınlık testi ile ilgili okullara girebilmesi.38.Okulöncesi eğitim kademesine (Anaokulu ve Anasınıfı) öğretmen yetiştirenyükseköğretim programlarının iki yıl olarak kalması ve programlara öğretmen lisesimezunlarının belli kontenjan ve puan avantajı sağlanmış ÖSS puanıyla, meslek lisesimezunlarının ise ÖSS mesleğe yatkınlık testi ile alınmaları; bu programların, EğitimYüksekokulları bünyesinde düşünülmesi.39.Eğitim Yüksekokullarının dört yıla çıkarılması ve sınıf öğretmenliğianabilim dalına, öğretmen lisesi mezunlarının belli bir kontenjan ve puan avantajısağlanmış ÖSS puanı ile alınmaları.40.Eğitim Yüksekokullarında sınıf öğretmenliği yanında temel eğitimin ikincidevresine veya ortaokullara Fen Bilgisi, Sosyal Bigiler, Türkçe, Matematik gibi branş71

öğretmeni yetiştiren bölümlerin açılması ve bu bölümlere öğretmen lisesi mezunlarınınbelli kontenjan ve puan avantajı sağlanmış ÖYS puanı ile alınmaları.41.Öğretmen Yetiştiren yükseköğretim kurumlarının diğer bölümlerineöğretmen liselerinden mezun öğrencilerin, yeni belli kontenjan ve puan avantajısağlanmış ÖYS puanı ile alınmaları veya başarı durumlarına göre doğrudan geçişlerininsağlanması.42.İlköğretim okullarından mecburi ortaöğretim kurumlarında seçmeli olarakverilen İş ve Teknik, Ticaret, Tarım ve Ev Ekonomisi dersleri için öğretmen yetiştirenYükseköğretim Programlarına meslek lisesi mezunlarının, belli kontenjan ve puanavantajı sağlanmış ÖSS puanı ile alınmaları.43.Din eğitimi veren orta dereceli okullar ile genel ve mesleki okullara DinKültürü ve Ahlak Bilgisi dersi öğretmeni yetiştirme işinin de branşlaşmayı veihtisaslaşmayı esas alacak şekilde yeniden ele alınması.44.Öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarına öğretmen lisesi mezunlarıdışında başka kaynaklardan öğrenci alınması halinde ÖSS veya ÖYS, MesleğeYatkınlık Testi, Müiakat şartının aranması.45.Öğretmen yetiştiren bütün yükseköğretim kurumlarına bedeni ve zihniözürlülerin alınmamaları.46.Eğitim yüksekokulu öğrencilerinin (sınıf öğretmeni adayları) öğretmenlikuygulamalarının bir kısmını,mutlaka köy ilkokullarında yapmalarının sağlanması.47.Öğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarına yeterli sayı ve nitelikteöğretim elemanı yetiştirmek amacıyla bir projenin geliştirilmesi; YükseköğretimKurulunca yurt dışında yetiştirilmek üzere gönderilecek araştırma görevliler konusundaöğretmen yetiştiren kurumlara öncelik ve ağırlık verilmesi.48.Her kademe görevli öğretmenler arasında, 40 öğretmene bir uzman öğretmendüşecek şekilde, ciddi kıstaslarla seçim yapılması bu uzman öğretmenlerin, yılın 12ayında öğretmenlerin hizmetiçi eğitiminde istifade edilecek tarzda süratle yetiştirilmesi.49.Eğitim idareciliğinin bir branş olarak benimsenmesi ve mevcut öğretmenlerarasından imtihanla seçilecek eğitim idarecisi adaylarının bakanlıkça tespit edilecekuzun süreli hizmetiçi eğitim kurslarında yetiştirilmesi; bu durumun kurumlaştırılması.50.Hizmetiçi eğitimin fiziki kapasitesinin artırılması, hizmetiçi eğitimenstitülerinin kurulması; ve faaliyete geçirilmesi, bütün öğretmenlerin en az üç yılda birhizmetiçi eğitimden geçirilmesi; için gerekli tedbirlerin alınması.51.Bakanlık merkez teşkilatının “Öğretmen Eğitimi Genel Müdürlüğü”nünkurulması.52.Öğretmen adaylarının, ortaokuldan sonra mesleğe konsantre olmaları içinyatılı tahsil yapmalarının sağlanması.53.Öğretmenler için “Meskene Kavuşturma Projesi” nin başlatılması.54.Kariyer düzeni ve rekabet sistemi içinde çalışkan ve başarılı öğretmenlerin,unvan maaş üst göreve getirilme ve benzeri yolarla değerlendirilmesi vemükafatlandırılması.55.Öğretmen Personel Kanunu’nun çıkartılması.56.Öğretmene, her başarı hizmet yılı için üç ay emeklilik kıdemi verilmesi.57.Mesleki gelişmelerden haberdar etmek üzere, öğretmenlerin meslekiyayınlarla desteklenmesi.58.Öğretmenlerin, belediye vasıtalarında ücretsiz; havayolu, demiryolu vedenizyolu vasıtalarında %50 indirimli seyahat etmelerinin sağlanması.72

59.Öğretmen istihdamında “sözleşme usulü”nün denenmesi, yararlı olacağıgözlenir ise, uygulamaya konulması.lV.Türkçe ve Yabancı Dil Eğitimi ve Öğretimi İle İlgili Kararlar:60.Türkçe programlarında yer alan deyim ve terimlerin okullarda okutulması ile,çeşitli merkezi sınavlarda (ÖSYM ve ÖDYM ) soruları arasındaki fark (zamir-adıl,cümle-tümce, kelime-sözcük, v.b ) başarıyı etkileyen sebepler arasındasayılabileceğinden, bu konuda ilgili kuruluşlarla temasa geçilerek bir terminolojibirliğinin sağlanması.61.Lise Türk Dili ve Edebiyatı dersi programının yeniden hazırlanması, buprogramda, yakın dönemin edebi metinlerinden, doğu ve batı klasiklerinden örneklerede yer verilmesi ve bu programa diksiyon çalışmaları ile ilgili esasların konulması.62.Türkçe dersinin sınıf geçmede ağırlıklı olması.63.Öğrencilere okuma sevgi ve alışkanlığının kazandırılması; bunun için,ilkokuldan başlayarak, sınıf seviyesine göre edebi değer taşıyan,yılda en az beş kitabınokutulması.64.Fen Liseleri gibi Edebiyat ve Sosyal Bilimler Liselerinin de muhakkakdüşünülmesi ve gerçekleştirilmesi.65.Genel okullar ile genel ve mesleki liselerde, 1988- 1989 öğretim yılındanitibaren “Basamaklı Kurs Sistemi”ne geçilmesi.66.Yabancı dil öğretimi ile ilgili yeni metodlar geliştirecek ve uygulayacak;yabancı dil öğretiminde koordinasyonu sağlayacak bir “Yabancı Diller Merkezi”ninkurulması.67.Yabancı dil öğretimi için çağdaş öğretim yöntemleri içerisinde kullanılmalarızaman ve maddi kayıplara sebep olduğu kesinleşen laboratuvarlar kurulması yerine,yeterli miktarda portatif kasetçalar,video ve monitörlerin yabancı dil öğretimininkullanımına sunulması.68.Türkiye’de yabancı dil seviyesini ölçen resmi bir kurumun tesis edilmesi.69.Yabancı dil öğretmeni teşvik etmek ve geliştirmek maksadıyla;Memleketimizle diğer ülkeler ve milletlerarası kuruluşlar arsında öğretmen öğrenci,program, ders aracı v.b konularda milli seviyede veya okullar seviyesinde kısa ve uzunsüreli mübadele sistemlerinin geliştirilmesi.V.Eğitim Finansmanı İle İlgili Kararlar:70.Konsolide bütçeden her yıl bütçe kanunları ile Milli Eğitim’e (yükseköğretimdahil) ayrılan payın %15 ‘in altına düşmemesi hususunun bir kanun hükmünebağlanması.71.Özel İdareden, bütçenin hazırlanma yılına göre ili yıl öncesinin geliri dikkatealınarak ayrılan % 20’lik payın artırılması için gerekli mevzuat değişikliğinin yapılması.72.Ortaöğretimde öğrencilerin eğitim harcamalarına katılmalarını sağlayıcıhukuki düzenlemelerin getirilmesi.73.Belediye gelirlerinden de % 10’ dan aşağı olmamak üzere Milli Eğitime payayrılması için gerekli mevzuat düzenlenmesinin yapılması.73

74.Milli Eğitim Vakfının, vakıf şirketleri kurarak üretici bir hüviyetekavuşturulması ve sağlanan kaynaklarla eğitim hizmetlerinin yaygınlaştırılması.75.Okulların her türlü bağış, kurs gelirleri kantin gelirleri ve diğer benzerimahalli gelirlerinin toplanıp aynı okulda kullanılabilmesini sağlayacak birmekanizmanın geliştirilmesi için gerekli mevzuat düzenlemesinin yapılması.76.Sanayi siteleri ve organize sanayi bölgeleri içindeki Çıraklık eğitimmerkezleri arsalarının kooperatiflerce bedelsiz tahsis edilmesi; ayrıca, organize sanayibölgelerinde belirli bir kritere göre endüstri meslek liselerinin yapımının sağlanması.77.Özel Kurs ve Dershanelerden, belirli bir oranda pay alınmasının sağlanması.78.Öğretmenlere sosyal imkanlar sağlanması bakımından öğretmenleryardımlaşma kurumunun (ÖYK) kurulması.VI.Öğretim Programları İle İlgili Kararlar:79.Eğitim sistemimizin bütünlüğü içinde öğretim programlarının; Atatürkİnkılap ve ilkeleri, Anayasa ile birlikte Türk Milli Eğitiminin genel amaçları ve temelilkeleri, kalkınma planları doğrultusunda, kişinin ve toplumun her alandaki ihtiyaçlarınauygun, şekilde hazırlanması.80.Öğretim programlarının; muhteva bakımından genç nesillere milli kimlikkazandırılmasında, milli birlik ve bütünlüğümüzün sürekli ve sağlam temeller üzerineoturtulmasında, kendi geçmişlerini, manevi ve milli kültür değerlerini öğrenmedeyardımcı olacak şekilde ve devamlı olarak ilmi bir yöntemle geliştirilmesi.81.Programların geliştirilmesinde; eğitimin “milli kültür değerlerininkorunması” ve “yenilikçilik” olarak ifade edilen iki önemli fonksiyonunundengelenmesine dikkat edilmesi.82.Öğretim programlarının düzenlenmesinde; vazgeçilmez zorunluluk olarakgörülen millilik özelliğinin yanında, sevgi esasına dayanan demokratik davranışgeliştirme,hür düşünce ve hoşgörü unsurlarına da yer ve önem verilmesi.83.Toplumun ekonomik ve sosyal ihtiyaçları ile iş hayatının gerekleridoğrultusunda program geliştirme faaliyetleri,Bakanlık bünyesince kurulacak “ProgramGeliştirme ve Araştırma Merkezi” tarafından sürekli olarak yapılması. 64d) Sonuç- Uygulama :1.Dönemin başbakanı Turgut Özal Şûrayı açış konuşmasında;“Hükümet Programımızda; önümüzdeki dönemde, eğitim ve öğretim en fazla önemverdiğimiz konuların başında gelecektir demiştik. Böylece, yeni hükümetimizin esasağırlıklı noktasını eğitim olarak tesbit etmiştik” diyordu. Fakat, bundan önce kurulmuşolan diğer hükümet programlarında benzer örnekleri görüldüğü üzere, bütün çabalarakarşın öngörüler gerçekleşmiyor, hedefler tutturulamıyordu.2.Yine başbakan Özal konuşmasında “Hükümet programımızda eğitim veöğretimde 1 milyon bilgisayar kullanılması hedef alınmıştır.” demekte ancak bu hedef16. Milli Eğitim Şûrası’nın yapıldığı 1999 yılında bile tutturulamamıştır.64 MEB, xıı. Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1989.74

3.Şûrada bu yönde bir karar alınmadığı halde; “ Meslek Lisesi veya Teknik Liseçıkışlı iki yıllık Meslek Yüksek Okulu Mezunlarının, Çıraklık Eğitim Merkezlerineöğretmen olarak tayin edilmeleri” (14. 11. 1988 Tarihli Talim Terbiye Kurulu ile)sağlanmıştır.4.Öğretmen yetiştirilmesiyle ilgili önemli bir adım; Yüksek Öğretim DaireBaşkanlığı’nın Önerisiyle Talim ve Terbiye Kurulunca 27.11. 1989 da uygulanmayabaşlanan, “Öğretmen ve Eğitim Uzmanı Yetiştiren Yükseköğretim kurumlarında parasızyatılı veya burslu öğrenci okutma ve bunlara yapılacak sosyal yardımlara ilişkinyönetmelik” tir.5.Yabancı dil eğitimiyle ilgili Şûra kararlarının önemli bölümü uygulamayaaktarıldı. Ancak uygulama kısa süreli oldu ve eski sisteme yeniden dönüldü.Basamaklıkur sistemi ve yabancı dil derslerin zorunlu dersler arasından çıkarılması sistemininömrü ancak bir öğretim yılı olabildi.Onüçüncü Millî Eğitim Şûrası (1990):a) Amaç :Onüçüncü Milli Eğitim Şûrası, ‘yaygın eğitim’ konusunu görüşmek üzere 15-19Ocak 1990 Tarihlerinde bakan Avni Akyol başkanlığında Ankara’da toplanmıştır.1.Temel amaç, yaygın eğitimi yaygınlaştırmak ve yaygın eğitimde yüksekdüzeyde verim almak,2.Dönemin Milli Eğitim Bakanı Avni Akyol Şûrayı açış konuşmasında,Onüçüncü Milli Eğitim Şûrasının toplanış amaçlarını ortaya koymuştur:-Bilim ve teknoloji ile toplum yapısındaki sürekli değişme ve gelişmeler,insanlar hangi düzeyde örgün eğitim görmüş olurlarsa olsunlar, onların süreklieğitimlerini gerektirdiğinden vatandaşlara sürekli eğitim vermek,-Vatandaşlarımızın, başta okuma-yazma ve Türkçe öğretme olmak üzereçağımızın bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal ve kültürel gelişmelerine uymalarınısağlayıcı; ulusal kültür değerlerimizi koruyucu, geliştirici, tanıtıcı ve benimsetici; topluyaşama, dayanışma, yardımlaşma, uzlaşma, birlikte çalışma ve örgütlenme anlayışını vealışkanlığını kazandırıcı; boş zamanlarını değerlendirme, beceri kazandırma, ekonomikgüçlerini artırma, meslek edinme, meslekte gelişme imkanlarını sağlayıcı; bu suretle arainsangücünü hazırlayıcı; dengeli, verimli ve sağlıklı insan ve toplum olmayı sağlayıcıeğitim almalarını sağlamak,-Yaygın eğitimin kapsam, amaç ve görevleri, Milli Eğitimin genel amaçlarınave temel ilkelerine uygun olarak, örgün eğitim sistemine hiç girmemiş, yahut herhangibir kademesinde bulunan veya bu kademeden çıkmış vatandaşları, örgün eğitiminyanında veya dışında eğitmek, onlara gerekli bilgi ve becerileri edindirmek; anlayış vedeğer yargılarını değiştirecek yeni, geçerli ve gerekli davranışları kazandırmaktır.b) Gündem :1.Yaygın eğitimde kavram, kapsam ve eğilimler,2.Yaygın eğitimde Organizasyon ve işbirliği,75

3.Yaygın eğitimde yatırım ve finansman,4.Yaygın eğitimde personel. 65c)Alınan Kararlar :1.Ülkemizde bir “Milli Eğitim Temelleri Sözlüğü” hazırlanmalıdır. Bu sözlükte,yaygın eğitim alanında gelişen, uluslar arası terminolojiyi de dikkate alacak şekilde biryaygın eğitim bölümü yer almalıdır.2.Sosyal kültürel kurs programları içinde sanat eğitimine ağırlık verilmelidir.Demokrasi ve çevre konusuna ağırlık verilmelidir.3.Halkın yaygın eğitime katılması hususunda güdülenmesi ve bilgilendirilmesisağlanmalıdır.4.Yaygın eğitimde alınan belgelerin örgün eğitimdeki denklikleri belirlenerek,iki sistem arasında yatay ve dikey geçişler sağlanmalıdır.5.Yaygın eğitimde kazanılan bilgi ve becerilerin bireyin güncel yaşamında işleviolmasını sağlayıcı tedbirler alınmalıdır.6.Yaygın eğitim hizmetine duyulan ihtiyacın gerçekçi bir biçimdebelirlenebilmesi için ulusal ve yerel düzeyde araştırmalar yapılmalıdır.7.Gerek yüz yüze eğitimle, gerekse de birbirleriyle desteklenecek kitle iletişimaraçlarının yaygın eğitimde kullanılmaları teşfik edilmelidir.8.Orta ve yüksek dereceli bütün meslek okulları ve öğretmen yetiştirenkurumların programlarında halk eğitimi konularına yer verilmelidir.9.Yaygın eğitimi gerçekleştiren kurumlar arasında organizasyon ve işbirliğininsağlanabilmesi ve bu konuda yaygın eğitimdeki gelişmeleri de dikkate alan kapsamlı biryasanın çıkarılmasının gerektiği karara bağlanmıştır. Milli seviyede işbirliği yapılacakresmi ve özel kurum ve kuruluşların temsilcileri Milli Eğitim Bakanının çağrısı üzerinetoplanmalı ve bu kurulun sekreterya işleri Milli Eğitim Bakanlığınca yürütülmelidir.İşbirliği kurulları ilde valinin, ilçede kaymakamın çağrısı üzerine toplanmalı, sekreteryaişleri illerde halk eğitimi başkanlığı, ilçelerde halk eğitimi merkezi müdürlükleritarafından yürütülmelidir.10.İstihdama yönelik insangücü eğitim programlarına katılan kursiyerlerdenbelirli bir katılım ücretinin alınması prensip olarak benimsenerek gerekli düzenlemeleryapılmalıdır.11.Milli Eğitim Bakanlığının bütçeden ayrılan ödenekleri içerisinde yaygıneğitime ayrılan yüzdenin (payın) artırılması.12.Örgün eğitimin fiziki imkanları ile öğretim kadrolarının yaygın meslekieğitimde kullanılmalarını kolaylaştırıcı esnek bir yapılanmaya gidilmelidir.13.Yerel yönetim bütçelerinden yaygın eğitim faaliyetlerine katkı sağlayacakyasal düzenlemeler yapılmalıdır.14.Yaygın eğitim yapan özel sektör kuruluşları ile gelir getirici yaygın eğitimfaaliyeti yapan kamu kuruluşlarının ilgili gelirlerinin belirli bir oranının yaygın eğitimfaaliyetlerine kurulacak organizasyonlar vasıtasıyla aktarılması sağlanmalıdır.15.Öncelikle eğitimle ilgili tüm personel politikaları siyasi hesapların dışındatutulmalı ve devlet politikası haline getirilmelidir.65 MEB, Milli Eğitim Şûraları (1939-1993), Ankara 1995, s.217.76

16.Yaygın eğitim kurumlarında çalışan personel için, bu kurumlardaki çalışmaşartları da dikkate alınarak ve hizmeti cazip hale getirecek yeni bir ücret sistemibelirlenmelidir.17.İstihdam edilemeyen mesleki ve teknik öğretmen adaylarına,yaygın eğitimformasyonu kazandıracak yaygın eğitimde istihdamları sağlanmalıdır.18.Halk eğitimi başkanlıklarına atanacak olanlarla hizmet alanının gerektirdiğiek nitelikler aranmalıdır. Bunlar, yeni Şûra kararlarına uygun olarak lisans düzeyindeeğitim görmüş olmalıdırlar.19.Kadrolu usta öğreticilere -monitör- haftada en az 12 saat ek ders ücretiödenmelidir. Kadrosuz usta öğreticilerin 657 sayılı Devlet Memurları Kanunun 4/C.Maddesine göre “geçici personel” statüsünde çalıştırılması sağlanmalıdır.20.Üniversitelerle işbirliği yapılarak il ve ilçelerde usta öğreticilik kurslarıverecek, yeterli sayı ve nitelikte eğitici personel yetiştirilmelidir. 66d) Sonuç Uygulama :1.Onikinci Milli Eğitim Şûrasında ‘yaygın eğitim’ konusu da yer almıştı. Fakat,genel olarak gündemi ve alınan kararlarıyla örgün eğitimi ilgilendiren konularincelenmişti. Hızla gelişen ve değişen toplumsal ve ekonomik yapı, teknoloji veiletişimdeki gelişmeler okul dışı eğitimin önemini artırmıştır. Bu nedenle OnüçüncüMilli Eğitim Şûrası, bütünüyle yaygın eğitim konusuna ayrılmıştır. Onüçüncü Şûrayaygın eğitim, halk eğitimi konusunda Milli Eğitim Bakanlığının en kapsamlı çalışmasıolmuştur.2.Şûra kararları arasında olmasına rağmen yaygın eğitimde eşgüdümsağlanamamıştır.3.Yaygın eğitim çalışmalarında etkin, verimli bir yönetim oluşturulamamıştır.4.Halk Eğitim Merkezleri, yaygın eğitimde ağırlıklı olarak yerini korumaktadır,sayıların artırılması; bina,donanım, alan, parasal kaynaklarının artırılmasıyla örgüneğitime kıyasla daha yüksek olan verimliliğini daha da artıracaktır.Ondördüncü Millî Eğitim Şûrası (1993) :a) Amaç :Ondördüncü Milli Eğitim Şûrası, Eğitim Yönetimi ve Okul Öncesi Eğitimkonularını görüşmek üzere 27-29 Eylül 1993 Tarihlerinde bakan Nahit Menteşebaşkanlığında Ankara’da toplanmıştır. Şûranın amaçları;1.Okul öncesi eğitimde okullaşma oranının çok düşük olması nedeniyle, bukademede okullaşma oranını artıracak kararlara ulaşmak, okul öncesi eğitimkurumlarını yaygınlaştırmak,2.Verimliliği artırmak için Milli Eğitim örgütünde yeni düzenlemeler yapmak,66 MEB, Milli Eğitim Şûraları (19391993), Ankara 1995.77

3.Eğitim yöneticiliğini, başarıyı temel alan, siyasal etkilerden arındırılmışölçütlere dayandırmak,4.Eğitim yönetiminde uzmanlaşmağa gitmek, nitelikli eğitim yöneticileriyetiştirmek ve görevlendirmek,5.Milli Eğitim hizmetlerinin etkili, sürekli, işlevsel ve ekonomik olarakyürütülmesini sağlamak.b) Gündem :1.Eğitim yönetimi ve eğitim yöneticiliği;(a)Milli Eğitim Örgütlenmesi,(b)Yönlendirme,(c)Eğitim kurumlarının yönetimi ve yöneticiliği,(ç)Eğitim yöneticilerinin yetiştirilmesi,atanması, yer değiştirilmesi,(d)Eğitim yönetiminde denetim.2.Okul öncesi eğitim;(a)Okul öncesi eğitimin önemi ve yaygınlaştırılması,(b)Okul öncesi eğitim için kaynak sağlanması ve kullanımı,(c)Okul öncesi eğitim programları ve eğitim araçları,(d)Okul öncesi eğitimde eşgüdüm ve işbirliği,(e)Okul öncesi eğitim mevzuatı,(f)Okul öncesi eğitim alanına öğretmen yetiştirme ve istihdam,(g)Okul öncesi eğitim modelleri. 67c) Alınan Kararlar :l.Eğitim yönetimi ve eğitim yöneticiliği;1.Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı’nın kuruluş ve görev esasları kanunladüzenlenmelidir.2.Milli Eğitim Akademisi’ne işlerlik kazandırılmalıdır.3.Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatı’nı oluşturan birimlerin iş analizleriyapılmalı, personel nitelikleri ve norm kadroları belirlenmelidir.Eğitimi Araştırma ve Geliştirme Daire Başkanlığı, Talim ve Terbiye KuruluBaşkanlığı’nın bünyesine alınmalıdır.Proje hazırlama, uygulama ve değerlendirmehizmetlerini hizmetlerini yürütmek amacıyla Projeler Daire Başkanlığı kurulmalıdır.4.Merkez teşkilatında çalışacak yönetici ve uzmanların atanmaları ile ilgili yenibir hukuki düzenleme yapılmalıdır. Merkez teşkilatında görev verilecek yönetici veuzmanların nitelikleri, unvanları, atanmaları , yükselmeleri ve yer değiştirmeleri ileilgili yeni bir hukuki düzenleme yapılmalıdır.5.Merkez teşkilatının uhdesinde bulunan görevlerden, illere devredilebileceklerbelirlenmeli ve gerekli yasal düzenlemelere gidilmelidir.6.Eğitim ve öğretim hizmetlerinde faydalanmak üzere İl ve İlçe Milli EğitimMüdürlüklerinde uzmanlık kadroları oluşturulmalıdır.7.İl ve İlçe Milli Eğitim Müdürü, Müdür Yardımcısı ve Şube Müdürlüklerineatama ve görevden alınma usul ve esaslarını belirten yasal düzenlemeler yapılmalıdır.67 MEB, Ondördüncü Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1993, s.31.78

8.Eğitim yöneticiliğinde ihtisaslaşma esas alınmalıdır. Eğitim yöneticiliği maddiyönden çekici hale getirilmelidir.9.Eğitim yöneticiliği politik etkilerden uzak bir yapı ve işleyişekavuşturulmalıdır.10.Yöneticilikte “Meslekte aslolan öğretmenliktir” ifadesi daha esnek birçerçevede düşünülmelidir.11.Müfettişlerin, denetleyecekleri öğretmen ve idareciden daha üst düzeydeeğitim görmeleri sağlanmalıdır.12.Ülkemizde mevcut ikili denetim sistemi kaldırılarak yerine tek bir denetimsistemi getirilmelidir.13.Her kurumun özelliklerine uygun teftiş formları geliştirilmelidir.14.İl Milli Eğitim Müdürlüğü bünyesinde öğretmenin ve okulundeğerlendirilmesinde güvenli bir gösterge olan öğrenci başarısını değerlendirmemerkezleri kurulmalıdır.15.İnsan gücü planlaması yapılarak, ilköğretim sonrası okul ve programlar buplana göre oluşturulmalıdır. Programlar oluşturulurken meslek tanımları yapılmalı, işanalizlerine dayalı olarak meslek standartları geliştirilmelidir.16.Yönlendirme hizmetleri ilköğretimin ikinci kademesinden itibaren (çekirdekprogramlar korunarak) başlatılmalı ve devam ettirilmeli.17.Yönlendirme, öğrenci, aile, öğretmen, okul yönetiminin işbirliği ileyapılmalıdır.Yönlendirmede, yeni teknolojilerden ve uzmanlık hizmetlerindenyararlanılmalıdır.II.Okul Öncesi Eğitimi;18.Ana Okulu, 36- 72 aylık çocukların eğitimleri amacıyla açılan Milli EğitimBakanlığı’na bağlı, özel ve resmi Okul Öncesi Eğitimi kurumudur.“Ana Sınıfı, 60-72 aylık çocukların eğitimleri amacıyla resmi ve özel AnaOkullarının,ilkokulların ve ilköğretim okullarının bünyesinde açılan Okul ÖncesiEğitim kurumudur” olarak tanımlanmalıdır.19.Okul Öncesi Eğitimi’nin yaygınlaştırılmasında aşağıdaki ilkelere uyulmalıdır:-Okul Öncesi Eğitimi kurumları özellikle Türkçe’nin doğru ve güzelkonuşulmadığı yörelerde geliştirilerek yaygınlaştırılmalıdır.-Özel eğitim gerektiren çocuklarımızın eğitimi, Okul Öncesi Çağdan başlanaraközenle ve eksiksiz olarak ele alınmalıdır. Bu yapılırken, kaynaştırma ilkesineuyulmalıdır.-Kırsal alanlarda yazın tarım işlerinde çalışan annelerin çocuklarının eğitiminiyürütecek gezici Ana Okulları açılması için gerekli mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır.20.Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitimi’nde, Çalışma Bakanlığı veSağlık Bakanlığı ile iş birliği içinde çalışmalıdır. Halen yürürlükte bulunan,çalıştırdığıişçi sayısına bağlı olarak işletmelere kreş açma hükmü, kapsamı genişletilerek herkurum için zorunlu hale getirilmelidir. Türkiye Sağlık Reformu kapsamında, anneçocuksağlığı, aileye rehberlik ve hizmetlerinin götürülmesiyle ilgili düzenlemelere deyer verilmelidir.21.Okul Öncesi Eğitimi’ni evlere kadar götürme konusunda TV imkanlarıkullanılmalı, TV yasasında çocuk programlarının ağırlığının % 20 olması hükmü yeralmalıdır.22.Milli Eğitim Bakanlığı, Taşra Teşkilatında özellikle büyük şehirlerde, ilteşkilatlarında “Okul Öncesi Eğitim Merkezleri” kurulmalıdır ve bünyelerinde79

öğretmenlere program, materyal, danışma ve rehberlik hizmeti verecek “ÖğretmenKaynak Merkezleri” kurulmalıdır.23.Okul Öncesi Eğitimi’nde hizmet verecek çeşit kademe ve görevler içingerekli yeterlilikler, görev ve sorumluluklar belirlenmeli ve bunlar bir sertifikasistemine bağlanmalıdır.24.Okul Öncesi Eğitimi’nde okullaşma oranı % 30 olarak geçekleştirilmelidir.25.Belediyeler, Kamu İktisadi Teşekkülleri, Vakıflar, Dini Kuruluşlar ve diğerözel müteşebbislerin Okul Öncesi Eğitim kurumları açmaları desteklenmeli ve teşfikedilmelidir, vergilendirme azaltılmalıdır.26.Okul Öncesi Eğitimi konusunda anne-babaları yetiştirmek amacıyla “Anababaokulu” uygulamaları yaygınlaştırılmalıdır. Çocuk yayınları nicelik ve nitelikyönünden geliştirici tedbirler alınmalıdır.27.Okul Öncesi Eğitimi Genel Müdürlüğü’nün koordinatörlüğünde “OkulÖncesi Eğitim Vakfı” kurulmalıdır.28. “Ev Yuvaları” projesi yaygınlaştırılmalıdır.29.Gümrüklerdeki malların satışından elde edilen gelirlerle, yurda giriş veçıkışlarda kesilen konut fonundan sağlanan gelirlerin belli bir yüzdesi Okul ÖncesiEğitimi fonuna aktarılmalıdır.30.Okul Öncesi Eğitimi’nin geliştirilip yaygınlaştırılması, gelişme veyaygınlaşmanın kurumsallaşması için bir fon kurulmalı; belediye gelirlerinden, mevduatgelirlerinden, eğitim sektöründe kazanç elde eden özel kuruluşlardan alınacak paylar veeğitim vakıflarından sağlanacak katkılar bu fonun kaynaklarını oluşturmalıdır.31.Bağımsız Ana Okullarının süratle yaygınlaştırılması için şehir planlarındagerekli düzeltmeler yapılarak, özellikle büyük kentlerimizde park ve bahçelerin yanındaOkul Öncesi Eğitimi kurumları için okul arsaları ayrılmalı, bu arsaların mümkün olduğukadar hazineye ve belediyeye ait arsalardan temin edilmesine çalışılmalıdır.32.Okul Öncesi Eğitimi’nin yaygınlaştırılmasında Yap-İşlet- Devret modelindenyararlanılmalıdır.33.Yurtdışındaki Türk çocuklarının Okul Öncesi Eğitimlerini sağlamak amacıylailgili ülkeler ile iş birliğine gidilmelidir.34.Okul Öncesi Eğitimi’nde program geliştirme süreçleri Türk MilliEğitimi’nin temel felsefesi, ana politikaları ve genel amaçlarıyla ve Çocuk HaklarıEvrensel Beyannamesinde yer alan temel ilkelerle tutarlı olmalıdır.35.Okul Öncesi Eğitimi kademesi, eğitim sistemimizin diğer kademelerinesağlam bir temel oluşturmalı ve zorunlu bir eğitim kademesi olarak ele alınmalı ve diğerkademelerde uyumlu ve tutarlı biçimde düzenlenmelidir. Bu çalışmalarda özel eğitimgerektiren çocuklarda gözönünde bulundurulmalıdır.36.Okul Öncesi Eğitimi hizmetleri veren kurum ve kuruluşlar arasındasağlanacak koordinasyonun temel amacı; insan gücü, para ve malzemenin verimli veetkin bir şekilde kullanımını sağlamak; mevzuat program, personel yetiştirme veistihdam alanlarında kaynak kullanımındaki dağınıklığı önlemek olmalıdır.Koordinasyon, Milli Eğitim Bakanlığı Okul Öncesi Eğitimi GenelMüdürlüğü’nün önderliğinde sağlanmalıdır.37.Okul Öncesi Eğitimi alanıyla ilgili bütün mevzuatı kapsayacak şekilde bir“Okul Öncesi Eğitimi Kanunu” çıkarılmalıdır.1475 Sayılı İş Kanunu kapsamında yer alan Okul Öncesi Eğitimiyle ilgilihususlara işlerlik kazandırılmalıdır.80

38.Okul Öncesi Eğitimi’ne öğretmen yetiştiren yüksek öğretim kurumlarınaalınacak öğrencilere, ÖSYM sınavına ek olarak mesleğe yatkınlığını ölçen ek bir sınavdaha uygulanmalıdır.39.Kız Meslek Liseleri, Çocuk Gelişimi ve Eğitimi Bölümü mezunları, hizmetiçieğitimi kurslarından geçirilerek, kalkınmada öncelikli bölgelerdeki Okul Öncesi Eğitimkurumlarında kadrolu usta öğretici olarak görevlendirilmelidir.40.Sınıf öğretmeni yetiştiren eğitim fakültelerinin programlarına Okul ÖncesiEğitimi’yle ilgili Okul Öncesi öğretmeni yetiştiren fakültelerin programlarına da sınıföğretmenliği ile ilgili dersler konulmalıdır.41.Okul Öncesi Eğitimi kurumlarında görev yapacak diğer personeli (SosyalHizmet Uzmanı, Psikolog, Beslenme Uzmanı v.b) yetiştiren Yüksek ÖğretimKurumlarının programlarına da Okul Öncesi Eğitimi’yle ilgili dersler konulmalıdır.42.Okul Öncesi Eğitimi alanını seçmiş öğrencilere verilecek 3580 Sayılı kanunkapsamındaki öğrenci kontenjanları arttırılmalıdır.43.En az lise mezunu özürlü bireylerin kendi özür gurubunda olmak şartıylaözürlü Okul Öncesi çocuklar için açılmış eğitim kurumlarında öğretmen olarak görevalabilmeleri için gerekli mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır. 68d) Sonuç-Uygulama :1.Ondördüncü Milli Eğitim Şûrası kararlarının uygulamaya aktarılmasıbakımından emeklerin boşa gitmediği bir Şûra olmuştur. Özellikle Şûranın iki gündemmaddesinden biri olan ‘eğitim yönetimi ve eğitim yöneticiliği’ konusunda kararlarınyaşama geçirilmesinde % 100’e yaklaşmaktadır; yalnız beş yıl rötarlı olarak.2.Eğitim kurumları yöneticiliği için merkezi olarak yapılan seçme sınavı ve busınavda başarılı olanların yönetim alanında seminere katılmaları ve seminer sonundatekrar sınav yapılarak başarılı olanların atanması ile ilgili düzenleme; 23. 09. 1988 Tarihve 23472 Sayılı “Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Eğitim Kurumları YöneticilerininAtama ve Yer Değiştirmelerine İlişkin Yönetmelik”tir. İlgili yönetmelikle yöneticiatamasında siyasal etkiler ortadan kaldırılmak amaçlanıyordu.3.Kararlardan ‘Milli Eğitim Akademisi kurulması’ ise, konuyla ilgili kanuntasarısı hazırlanmış, her hükümet değişikliğinde yasalaşması için Bakanlar Kurulu’nasunulmuş olmasına ve Ankara Hasanoğlan’da inşaatı sürmesine rağmen ne yasasına nede binasına kavuşabilmiştir.4.Okul öncesi eğitimde hedeflenen % 16 lık okullaşma oranı ise 1996’da bilehedeflenen oranın ancak yarısı tutturulabilmişti; Okullaşma oranında % 9’aulaşılabilmiştir. Bununla birlikte gözardı edilemeyecek bir durum, Şûranın yapıldığı1993 yılından 1999 yılına kadar geçen sürede okul öncesi eğitimde okullaşmaoranındaki artış yaklaşık % 200 dür.5.Şûra kararlarından ‘Okul Öncesi Eğitim Merkezleri’ ile ‘Ana-baba okulları’nınve ‘ev yuvaları’nın (evde kreş uygulaması) kurulup yaygınlaştırılmasında başarısağlanamamıştır.6.”En az lise mezunu özürlü bireylerin kendi özür gurubunda olmak şartıylaözürlü okul öncesi çocuklar için açılmış eğitim kurumlarında öğretmen olarak görevalabilmeleri için gerekli mevzuat düzenlemesi yapılmalıdır” kararı, daha öncekiŞûralarda alınan bütün öğretmen yetiştiren kurumların lise düzeyinin üzerinde öğrenim68 MEB, Ondördüncü Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1993.81

görmeleri ve daha sonra lisans düzeyinde öğretimi şart koşması kararları ileçelişmektedir.7.Okul öncesi eğitimin televizyon yayınları ile desteklenmesi konusunda adımlaratılmıştır. TRT işbirliğiyle ‘Okul Öncesi Eğitim Araştırma, Geliştirme TelevizyonlaProgram Yapma Projesi’ hazırlanmıştır. Proje kapsamında 13 program yaptırılmış olup13 Ekim 1998 Tarihinden itibaren TRT kanallarından yayınlanmaktadır.Onbeşinci Millî Eğitim Şûrası (1996) :a) Amaç :Onbeşinci Milli Eğitim Şûrası gündemindeki konuları görüşmek üzere 13-17Mayıs 1996 Tarihlerinde bakan Turhan Tayan başkanlığında Ankara’da toplanmıştır.Toplanma amacı;1.2000 li yıllarda Türk Milli Eğitim sisteminin hedef, ilke ve politikalarınıbelirlemek, özellikle yönlendirme ve yeniden yapılanmayı tartışmak, yeni yüzyılıngereklerine uygun, çağdaş eğitim sistemi kurabilmek,2.Bütün toplumu sürekli olarak öğrenen, kendini yenileyen, değişen koşullarauygun bilgi ve beceri kazanabilen bir yapıya kavuşturmak,3.İlköğretimde 8 yıllık zorunlu temel eğitime geçmek,4.Ortaöğretimi yüksek öğretim önüne öğrenci yığan bir basamak olmaktankurtarıp bu basamakta, ağırlıklı olarak mesleki ve teknik beceri kazandırmak,5.Yükseköğretime geçişte, sadece Öğrenci Seçme Sınavı (ÖSS) ve ÖğrenciYerleştirme Sınavında (ÖYS) aldığı sonuca göre değil, bununla birlikte okul eğitimindegösterdiği başarı ve sonucu da değerlendirmek,6.Örgün ve yaygın eğitim programları arasında geçiş ve tamamlama ilkesinedayalı, yılın her günü ve her saati hizmet verecek okul yapısı oluşturmak,7.Eğitimin Parasal sorunlarını çözmek için yeni ve sürekli kaynaklar sağlamak,8.Ortaöğretim ve yükseköğretimde katkı payı uygulamasını, Yedinci Beş YıllıkKalkınma Planında da öngörüldüğü gibi kurumsallaştırmak, ancak; maddi durumlarıyetersiz öğrenciler için burs ve kredi uygulamalarını yaygınlaştırmak.b) Gündem :1.İlköğretim ve Yönlendirme(a)İlköğretim(b)İlköğretimde yönlendirme.2.Ortaöğretimde Yeniden Yapılanma(a)Ortaöğretimde yapılanma(b)Ortaöğretimde yönlendirme(c)Ortaöğretimde meslek kazandırma.3.Yüksek Öğretimde Geçişin Yeniden Düzenlenmesi.4.Toplumun Eğitim İhtiyacının Sürekli Karşılanması.5.Eğitim Sisteminin Finansmanı. 69Alınan Kararlar :69 MEB, Onbeşinci Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1996, s.49.82

1.Temel eğitim kavramı yerine “İlköğretim” kavramı kullanılmalıdır ve yakınbir gelecekte 5-6 yaş okulöncesi eğitim, ilköğretim bünyesine alınmalı, ilköğretimkesintisiz 8 yıllık zorunlu eğitim olarak uygulanmalı, 8 yıl sonunda tek tip diplomaverilmeli, 9. sınıf liseye ya da mesleki eğitime yönlendirme yılı olmalı, böyleceilköğretimde zorunlu 2+8+1 sistemi oluşturulmalıdır. Çocukluğun tam yaşandığı,çocukların kendilerini, ailelerin de çocuklarını tanıdığı bu dönemde bulunanlar çırakyapılmamalıdır. Uzun vadede zorunlu eğitim 18 yaşını kapsayacak şekildedüzenlenmelidir.2.Yoğun göç alan illerde eğitim yatırımlarına öncelik verilerek derslik ihtiyacıkarşılanmalıdır.3.Bahçe, salon, sahne, işlik, kitaplık, laboratuar, spor salonları ve yüzme havuzugibi ek ünitelerle birlikte her okul, bulunduğu çevrenin de yararlanabileceği tesislerolarak düşünülmelidir.4.Çevredeki eğitim kapasitelerinden de yararlanılarak eğitim kaynakları verimlive etkili kullanılmalıdır.5.Okul bina ve tesisleri tatil dönemlerinde ihtiyaçlar doğrultusunda gelirgetirecek şekilde de değerlendirilmelidir. (Çay bahçesi, otopark vb.gibi).6.küçük yerleşim birimlerindeki öğrencilerin 8 yıllık zorunlu ilköğretimdenyararlanabilmeleri için taşımalı, YİBO ve pansiyonlu okul sistemlerindenyararlanılmalıdır.7.‘8 yıllık zorunlu ilköğretim uygulaması’na geçilmeden önce ilköğretiminamaçları ve ders programları bütünlük ilkesine uygun olarak yeniden düzenlenmelidir.8.Her öğretmenin aynı zamanda bir Türkçe öğretmeni olduğu da dikkatealınarak, eğitimin her alanında ve her düzeyinde Türkçe’nin, doğru ve eksiksiz olaraköğretilmesi ve kullanılması sağlanmalıdır.9.Eğitime ayrılmış olan TRT ve uydu kanallarından ilköğretimde yararlanmayoluna gidilmelidir.10.6. 7. 8. sınıflarda seçmeli derslere işlerlik kazandırılmalıdır. Spor ve sanateğitimine önem verilmeli, bu eğitime ders dışı etkinliklerle de ağırlık kazandırılmalıdır.11.Müzik, Resim, Beden Eğitimi ve Din kültürü ve Ahlak Bilgisi derslerininnotla değerlendirilmesine devam edilmelidir.12.Eğitim-öğretim iş günü süresi artırılmalıdır.13.İlköğretim okullarının programlarında, meslekleri tanıtıcı bilgilere yerverilmelidir. Teknoloji ve tasarım konuları da bunların arasında yer almalıdır.14.Yeniden yapılanma VII. Beş Yıllık Kalkınma Planı’nda öngörüldüğü şekildehızlandırılmalı, il düzeyinde eğitim planlamaları yapılmalıdır.15.Eğitim ortamında; sorumluluk paylaşmak, takım çalışması olan önderliğiüstlenen, özeleştiri, kurumun eleştirisi, adaylık-seçim-oylama ile görev bölüşümü vetakibi gibi demokratik davranışları pekiştirici yaklaşım ve uygulamalar özendirilmeli.16.Bireyi tanıma ve yöneltmeye ilişkin rehberlik hizmetleri dördüncü sınıftanbaşlatılmakla birlikte, ilköğretimde gerçek yöneltme dokuzuncu sınıftan itibaren elealınmalıdır.17.Her okulda bir rehberlik sevisi kurmak ve uzman bulundurmak güç olabilir.Bu nedenle, rehberlik ve araştırma merkezlerinin sayısı çoğaltılmalı.18.Okul öncesinden itibaren ailenin eğitimi, önemli bir boyut olarak elealınmalıdır. “Aile Katılım Programları” ve “Ana Baba Okulları” yaygınlaştırılmalıdır.83

19.Özel eğitim alnında gerekli alt yapı sağlanarak kaynaştırma, özel eğitimsınıfları vb. seçenekler düşünülmelidir.20.Öğretmenler, öğretmen üniversitelerinde yetiştirilmelidir. Öğretmenyetiştiren fakülteler, gelişmiş çevrelerde açılmalıdır.21.Öğretmenlik mesleği ekonomik ve sosyal yönden iyileştirilmelidir. Öğretmenadayları burs, kredi yurt ve benzeri özendirici tedbirlerle desteklenmelidir. Öğretmenolmak isteyen adaylar, öğretmenlik mesleğine uygun olanlar arasından titizlikleseçilmelidir.22.Üniversitelerde farklı branşlardaki yüksek öğretim mezunları için düzenlenenpedagojik formasyon kurslarına mutlaka son verilmelidir.23.İlke olarak alanda yetişmemiş olan üniversite mezunları, ilköğretimokullarına (sınıf ve dal öğretmeni olarak) atanmamalıdır. Ancak, son yıllarda MilliEğitim Bakanlığındaki sınıf öğretmeni açığının çok büyük olması ve bunun gelecekbirkaç yıl içinde daha da artmasının beklenmesi nedeniyle; Eğitim Fakültelerinin farklıbölümlerinden mezun olanların istihdamını mümkün kılmak üzere, sınıf öğretmenliğialanında en az bir yıl süreli “Öğretmenlik Meslek Eğitimi Programları”düzenlenmelidir.24.Anadolu Öğretmen ve Öğretmen Liseleri, Eğitim Fakültelerinin esaskaynağını oluşturmalıdır.25.İvedilikle “Öğretmen Personel Kanunu” çıkarılmalıdır.26.Değişik eğitim ve öğretim etkinlikleri, alandaki yenilikleri ve öğretmenlerinuygulamadaki görüş ve düşüncelerini yansıtan yayınlar yapılmalı, birim ve bireylereulaştırılmalı.27.Okulların, standart kadroları her yıl mayıs ayı içinde gözden geçirilmeli,standart kadro dışı öğretmen atanmamalıdır.28.”Öğretmenin vekili olmaz” ilkesinden hareketle, vekil öğretmen kadrolarıkaldırılmalıdır. Böylece, eğitim-öğretim asil öğretmenler tarafından verilmesisağlanmalıdır. (Raporlu ve asker öğretmenlerin yerine üçte iki maaşla görevlendirilenlerolabilir) Ancak bunların da yüksek öğrenimli olmasına titizlik gösterilmeli, sözleşmeliolmaları sağlanmalıdır.29.Zorunluluklar dışında, öğretmenlerin emeklilik ve tayin işleri yaz dönemindeyapılmalıdır. Atanan öğretmenlerin de en geç 15 Ağustosta görev başında olmalarısağlanmalıdır.30.Öğretmenliğe geçişte, seçme ve yeterlilik sınavı yapılmalıdır. (Dil, fizikibozukluk vb.) etmenler de ölçüt olmalıdır. Öğretmenliğe hak kazananlar illerde boşbulunan öğretmen kadrosu için müracaat etmeli, o il tarafından görevlendirme yapılmalıve üç yıl mecburi hizmet getirilmelidir.31.Eğitim, politikadan arındırılmalıdır. Devletin eğitim politikası uzun vadeliolmalıdır.Öğretmenlik, günlük siyaset içine çekilmemeli, tayinler, nakiller atamalarbelli bir düzen içinde ve bir sisteme göre yapılmalıdır.32.Yönetici atamalarında kariyer, liyakat, başarı aranmalı, üst kademeyegeçişler başarılar ölçüsünde, belli bir sisteme göre olmalıdır. Eğitim yönetiminin birbilim olarak algılanması, yöneticinin, örgütsel amaçların gerçekleştirilmesini sağlayanbir eğitim lideri olarak kabul edilmesi, bu alanın uzmanlık gerektirdiğinin bilinmesi,eğitim yöneticiliğinin meslek haline getirilmesi gerekmektedir. Eğitim yöneticiliğibilfiil öğretmenlik tecrübesine dayanmalıdır.33.Öğretmen adaylarının belirlenmesinde, ülkenin ihtiyaçları ve mesleğinözellikleri dikkate alınmalı, ülke genelinde dengeli dağılım mutlaka sağlanmalıdır.84

Dalında ihtiyaç kalmayan ve ihtiyaç duyulan farklı bir dalda kendisini yetiştirmekisteyen öğretmenlere gereken eğitim imkanı sağlanmalıdır.34.Eğitim yöneticisi lisans üstü eğitimle yetiştirilmeli, yönetici adayları objektifölçülerle seçilmeli ve özlük hakları, yaptıkları, iş ve eğitim düzeyine göredüzenlenmelidir.35.Belirli alanlarda (il- ilçe-semt) kurulmuş olan eğitim kurumlarının, madde veinsan kaynaklarından tam kapasite ile yararlanabilecekleri bir yönetim sistemioluşturulmalıdır.36.Denetimde rehberlik ön plana çıkarılmalı ve ilköğretimde, eğitim yılı başındarehberlik ve seviye tesbiti, öğretim yılı sonunda ise başarı tesbiti yapılmalıdır. Denetimelemanlarının, alanlarında uzman, deneyimli, lisans üstü eğitimlerini tamamlamışolmaları, teftiş sistemi yeniden ele alınarak, Bakanlık ve ilköğretim müfettişliği bir çatıaltında birleştirilmelidir.37.Milli Eğitim Temel Kanunu Amaç ve ilkelerine göre, genel öğretim ilemesleki ve teknik öğretimin amaçları ve yetiştireceği öğrenci tipi yeniden tanımlanmalı;ortaöğretim kurumları öğrencilerin % 65’ ini mesleki teknik eğitime, % 35’ ini genelöğretime yöneltecek yöneltecek ve bu yönde öğretim görmelerini sağlayacak şekildeyeni bir yapıya kavuşturulmalı; insan gücü-eğitim-istihdam dengesi kurulmalıdır.38.Öğretimde yabancı dille eğitim yerine, yabancı dil öğretimi yapılmalı veyabancı dil öğretimine önem verilmeli, zorunlu yabancı dil öğretimi, isteğe dönük halegetirilmelidir.39.Mesleki ve teknik eğitimde sistem bütünlüğü esasına dayalı eklemli(modüler) eğitim programları uygulanmalı, alan ve dal eğitimine önem verilmelidir.40.Ortaöğretim kurumları en az 8 yıllık temel eğitim üzerine, ortaöğretimedevam etmek isteyen öğrencilere bir yıllık hazırlık ve yönelme eğitiminden sonra iki türeğitim veren;a)Mesleki ve teknik eğitim,b)Genel eğitim,okulları olmak üzere, en az üç yıl süreli olmalıdır ve yatay ve dikey geçişlersağlanmalıdır.41.Türk Milli Eğitim Sistemi, ilköğretim, ortaöğretim ve yüksek öğretim olmaküzere üç kademeden oluşmalıdır.42.Mesleki ve teknik alanlarda ortaöğrenimini bitiren öğrenciler, kendialanlarında yüksek öğretime devam edebilmeli, diğer alanlara yönelmek isteyenler degerekli tamamlama eğitimlerini alarak yüksek öğretimin istedikleri alnınagidebilmelidir. Aynı ilke, meslek yüksek okullarına gitmek isteyen genel eğitimmezunları için geçerli olmalıdır.43.Bu yapı içerisinde, mesleki ve teknik eğitim sistemi;a)Meslek eğitimi sistemi, en az 8 yıllık ilköğretime dayanmalıdır.b)Örgün mesleki ve teknik eğitimine, hazırlık ve yönlendirme sınıfından sonragirilebilmelidir.c)Yaygın ve çıraklık eğitimine, ilköğretimini tamamlayan herkesgirebilmelidir.d)Meslek eğitimi sistemi, örgün ve yaygın meslek eğitimi uygulamalarınıyapacak,- Mesleki ve teknik ortaöğretim okullarını,- Yaygın meslek eğitimi ise yaygın mesleki eğitim ve çıraklık eğitiminikapsamalıdır.85

e)Örgün ve yaygın mesleki ve teknik eğitim programları arasında yatay vedikey geçişler yapılabilmelidir.f)Örgün ve yaygın meslek eğitimi programları, geniş tabanlı alan eğitimiylebaşlayıp öğrenciyi uzlaşmaya doğru götürmelidir.g) Örgün ve yaygın uygulamalarla, mesleki ve teknik ortaöğretimlerinibitirenler, gerekli tamamlama eğitimlerini de alarak, mesleki veya genel yüksek öğretimalanlarına girebilmelidir.h)Bölgelerin ihtiyaçlarına göre, halıcılık, arıcılık,dokuma vb. uğraşlar meslekeğitim merkezlerinin programlarına konulmalıdır.44.Milli Eğitim Bakanlığı Merkez Teşkilatı, eğitim sisteminde düşünülenyeniden yapılanma hayata geçirildikten ve sonuçları alındıktan sonra bütün birimleriyleyeniden yapılandırılmalıdır.45.Ortaöğretimde istenilen yapısal değişim öncelikle tabandan başlatılmalı,merkez teşkilatındaki yapılanmanın tabandaki değişime bağlı olarak bir süreç içindeplanlanması düşünülmelidir. Merkezi yönetimin kapsam ve büyüklüğünün azaltılması,yerel yönetimlerin katılım ve katkılarının sağlanması için, yasal düzenlemeleryapılmalıdır.46.Öğretmenler yüksek lisans ve doktoraya yönlendirilmeli; hizmetiçi eğitimidüzenleyip örgütleyebilmesi ve öğretmenlikle ilgili araştırma ve geliştirmeleridestekleyebilmesi için Milli Eğitim Akademisi hayata geçirilmelidir.47.Program türlerine göre öğretmen açığı hızla giderilerek, dengeli öğretmendağılımı gerçekleştirilmeli; Avrupa Birliği’ne girişle daha önemli hale gelecek olanticaret ve turizm sektörlerinin ihtiyaç duyduğu orta kademe iş gücünün yetiştirilmesiiçin gerekli tedbirler alınmalıdır.48.Öğretmenlerin sözleşmeli konuma geçirilmesi için gerekli yasal düzenlemeleryapılmalıdır.49.Anadolu öğretmen liselerinin bünyesindeki döner sermaye işletmelerininfaaliyetlerine son verilmelidir.50.Diğer bakanlıklara bağlı lise ve dengi okulların (Askeri liseler hariç) yöneticiatamaları Milli Eğitim Bakanlığı Yönetici Atama Yönetmeliği’ne tabi olmalıdır.51.Ortaöğretimin yeniden yapılanmasında fiziki mekanların en verimli birbiçimde kullanımına çözüm olmak üzere, yeni yapılanmalarda ve imkanlar ölçüsündeeğitim siteleri esas alınmaları ve bunların gerçekleştirilebilmesi için gereklidüzenlemeler yapılmalıdır.52.Pansiyonlu okullar yerine, okulların ortak kullanabileceği yutların açılmasısağlanmalıdır.53.Belediyelerde, okul yerleri belirlenirken il milli eğitim müdürlüğünün görüşüde dikkate alınmalıdır. Okul planları, tek tip proje yerine, bölgenin şartlarına göre ilmilli eğitim müdürlüğü veya il bayındırlık müdürlüğünce yapılmalıdır.54.Büyük yerleşim birimlerinde, birbirine yakın olan okulların fiziki imkanlarınortak kullanılması “Benim okulum” anlayışı yerine “Bizim Okulumuz” anlayışıgeliştirilmelidir.55.Genel ve mesleki liselerin bünyelerinde bulunan ilköğretim kapsamındakiortaokullar ayrılmalıdır.56.Küçük yerleşim birimlerinde,Bakanlıkça belirlenen esaslar dahilindebaşlatılan çok programlı lise uygulamasına devam edilerek, bunların eğitim sitelerinedönüşecek şekilde geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması sağlanmalıdır.86

57.Öğrencilerin yönelmelerine yardım edilirken, rehberlik ve psikolojik danışmahizmetleri insan gücü planlamasının temel aracı olarak görülmemeli; söz konusuhizmetler, bu planlamanın ortaya koyduğu gerçek içinde bireyin kendi yetenek, ilgi vediğer özelliklerine göre kendisine uygun fırsatlar ve imkanlar dahilinde uygun seçimleryapması ve bunları gerçekleştirmesinde bireye sunulan hizmetler olarakdeğerlendirilmeli, uygulamalarda bu ilke gözönüne alınmalı, rehberlik ve psikolojikdanışmayı yönelme ile eş anlamlı sayan ve hizmetlerin ağırlığını “bireysel gelişim”indışına kaydırma riski taşıyan eğilimler bırakılmalı, yönelme, zorlayıcı değil özendiriciolmalıdır.58.Yönelme çalışmaları ilköğretimin altıncı yılından itibaren başlatılmalı,ortaöğretim ve yüksek öğretime doğru sürdürülmeli, ÖSS ve ÖYS yerine öğrencilerineğitim özgeçmişlerini ve topyekün gelişimlerini dikkate alan bir değerlendirme sistemigeliştirilmelidir.59.Yönlenmede; ilköğretim ve ortaöğretim arasında devamlılığın sağlanmasıiçin öğrencilere ilişkin kayıt ve bilgilerin sağlıklı bir şekilde tutulması ve kademelerarasında aktarılması özellikle önemlidir.Bu nedenle, öğrenci toplu dosyaları, rehberlikve psikolojik danışma kayıtları ve ilgili diğer tüm kayıtlar yönelmeye yardımcı olacakşekilde bilimsel standartlara uygun olarak yeniden ele alınıp düzenlenmelidir.60.Hazırlık ve yönlendirme eğitimi aşamasında, meslek liselerinde okutulandersler seçmeli olarak okutulmalıdır. Seçmeli ders çeşitliliği ve bu derslere uygunprogram ve öğretmen sağlanması, yönelme için önemlidir.61.Okul yöneticilerine yönelme çalışmalarında, okul içi iş birliği, katılım veeşgüdümü sağlayabilme, okul dışındaki birimlerle işbirliği yapabilme, okul birimlerinibu yönde örgütleyebilme, eğitimciyi hedefler doğrultusunda güdüleyebilme ve amaçlardoğrultusunda çalışmaları sistem bütünlüğü içinde yürütebilme yeti ve becerileri ileyönelmenin dayandığı eğitsel anlayış mutlaka kazandırılmalı; böylece, yönetiminyönelmedeki etkinliği artırılmalıdır.62.Yönelme, her kademede öğretmen, yönetici ve denetici ile diğer görevlilerinhizmet öncesi ve hizmetiçi eğitimlerinde yeni anlayışları ve yeni düzenlemeleri gereklikılmaktadır.Bu amaçla, öğretmen adaylarına hizmet öncesinde rehberlik ve psikolojikdanışma ile diğer ilgili temel derslerin yanısıra bireyi tanıma teknikleri ve iletişimbecerileri konularında bilgi ve yeterlilik kazandırılmalı, halen görevde olan öğretmenleriçin de bu amaçla hizmetiçi eğitim yapılmalıdır.63.Yönelmede ailenin işbirliği sağlanmalı; okulların amaç, hedef ve faaliyetlerikonusunda aileler bilgilendirilmeli; ailenin sisteme katılımları ve katkılarını sağlayıcıtedbirler alınmalı; tanıtım faaliyetlerinde kullanılmak üzere daha fazla tanıtım kitapçığı,video, radyo ve TV programlarına yer verilmeli; ayrıca, meslek kuruluşlarının dayönelme çalışmalarına katılım ve yardımları sağlanmalıdır.64.En az 8 yıllık ilköğretimi bitiren öğrencilerden ortaöğretime devam etmekisteyenler hazırlık ve yönlendirme eğitimi aldıktan sonra orta öğretim kurumlarındauygulanan programlara yönlenmeli “Meslek Eğitimi Merkezi” bünyesinde uygulanacakgeniş tabanlı alan bilgisi ve dal eğitimine imkan veren meslek ve teknik eğitimiprogramlarına devam eden öğrenciler 10. sınıfın sonunda da isterlerse, genel eğitimprogramlarına geçebilmeli; genel eğitim programına yönelen öğrenciler de buprogramlarla birlikte teknoloji eğitimi almalı; genel eğitim alan öğrenciler de istemelerihalinde, 10. sınıf sonunda meslek eğitimine geçebilmeli; meslek eğitimi süresinceişletmelerde uygulamalı eğitime devam etmelidir.87

65.Ülkemizde büyük eksikliği bulunan orta kademe işgücünün en önemli kesimiolan teknisyenlik eğitimi yeniden düzenlenmeli, teknisyenlik eğitimi, önerilen aynıdüzen çerçevesinde, daha yoğunlaştırılmış, ilk yıldan son yıla kadar geniş alan bilgisiüzerine teorinin,teknolojinin ve uygulamanın tüm gerekliliklerini kapsayan bir özelyetiştirme programı şeklinde ele alınmalıdır.Bir yıllık hazırlık eğitiminden sonra, ortaöğretimin süresi, programınözelliklerine göre 3 yıldan fazla olabilmeli, meslek eğitimi merkezlerinden lisediploması almadan ayrılmak isteyen öğrencilerin, meslek eğitimlerinin ziyan olmamasıiçin,eğitimi bıraktıkları seviyenin meslek belgesini alabilmeleri için düzenlemeyapılmalıdır.66.Zorunlu eğitimini bitirmiş olup da, ortaöğretime devam etmek isteyenöğrenciler, meslek eğitimi merkezlerinde okul-işyeri bütünlüğü içinde eklemli(modüler) meslek eğitimi programları ile ustalık seviyesine kadar meslek eğitimialabilmeli, bunlardan , gerekli tamamlama eğitimini arzu edip başaranlar, alanlarındaveya alanları dışında yüksek öğrenime de geçebilmelidir.Merkezlerde, öğrencilere iş ve meslek hayatı ile ilgili bilgiler verilmeli; meslekeğitiminde başarılı olmuş, alanında gelişmiş mezunlara düşük faizli kredilermüteşebbisliğin artırılması yolu ile her bireyin işsizliğe kendi çapında çözüm bulmasıdüşünülmelidir.67.Zorunlu eğitim bitirildikten sonra doğrudan iş hayatına geçen bireylerin, işyerlerinde geçirmiş oldukları süre ve becerileri kredilendirilerek bu kredilerortaöğretimin meslek eğitimi bölümünde veya yüksek öğretimde değerlendirilmelidir.68.Toplumun meslek eğitimi ihtiyaçlarının sürekli karşılanabilmesi için, meslekkazandırmada, devlet-işçi-iş veren kesimlerinin daha sağlıklı iş birliği vekoordinasyonun sağlanması kurumsallaştırılmalı, meslek eğitiminin geliştirilmesi,denetlenmesi, değerlendirilmesi ve finansmanı konularında iş hayatı ve meslekkuruluşlarının etkin katılımını sağlayacak bir yapı esas alınmalıdır.69.Aşağıda belirtilen amaçları gerçekleştirmek üzere meslek eğitimi merkezlerikurulmalı, bu merkezlerde:a)Ülke meslek standartlarına uygun geliştirilmiş meslek eğitimi programlarıuygulanmalıdır.b)Bölgesel düzeyde meslek eğitimi ihtiyaçları belirlenmeli ve gerekli dallarıneğitimi yapılabilmelidir.c)İhtiyaçları karşılayacak ilave eğitim programları hazırlanmalı, bunlar, ülkegenelinde programlar ile bütünleştirilmelidir.d)Örgün ve yaygın eğitim görmüş, gerekli programları tamamlayan herkesemeslek eğitimi diploma veya meslek belgesi verilebilmelidir.e)Öğrenciler,iş hayatı ve teknolojiyi tanıyan, girişimci, kendi işini kurabilenve istediğinde yüksek öğrenime devam edebilen bireyler olarak yetiştirebilmelidir.f)Öğrencilerin işletmelerde uygulamalı meslek eğitimi imkanları düzenlenmelive denetlenmelidir.g)Sektör ve iş kolları için vasıflı iş gücü, yüksek öğrenim için ise alanındauzmanlaşmaya başlamış öğrenci yetiştirilmelidir.h)Yaygın ve örgün meslek eğitimi programları arasında yatay ve dikeygeçişler, genel örgün eğitimini tamamlayan veya herhangi bir kademesinden ayrılanlaraistihdam imkanı olan dallarda eklemli (modüler) meslek eğitimi programlarına dayalı vebir mesleği ifade eden meslek belgesi kazandırmaya yönelik çalışmalar yapılmalıdır.88

70.Öğrenciler mezun oldukları öğretim programı doğrultusunda bir yükseköğretim programını tercih ettiklerinde ek puan uygulaması ile desteklenmelidir.71.Öğretmen adayı seçimine özel önem verilmelidir.Bunun için öğretmen lisesimezunlarının, öğretmen yetiştiren yüksek öğretim kurumlarına girişleri ek puanuygulamasına ilave olarak burs ve diğer imkanlarla teşvik edilmelidir.72.Fen ve Anadolu lisesi gibi seçkin okullara devam eden öğrencilerinortaöğretim başarı puanı ile mağdur edilmeleri önlenmelidir.Ortaöğretim başarıpuanının, başarı ve adaleti sağlayacak şekilde yeniden düzenlenmelidir.73.Yüksek öğretimde kapasite artırımı için;a)Vakıf üniversiteleri dışında,özel yüksek öğrenim kurumlarının açılmasınayasal olanak sağlanmalıdır. Bu kurumlar Yüksek Öğretim Kurulu denetimindeolmalıdır.b)İhtiyaç duyulan alanlarda ikinci öğretim teşvik edilmelidir.c)Çok kampuslu büyük üniversitelerin daha küçük üniversitelere bölünmesi vebölünen üniversitelere de yeni birimleri eklenmek suretiyle kapasite artırılması yolunagidilmelidir.d)Gelişmekte olan üniversitelere daha fazla imkan verilmek suretiyle kapasiteartırımı sağlanmalıdır.74.Taşra örgütüne daha çok yetki ve sorumluluk verilmeli, karar oluşumunaeğitimcilerin, taşra yöneticileri ve halkın katılımı sağlanmalıdır.75.Bakanlık ile taşra birimleri arasında teknolojideki gelişim de dikkate alınarak“EYES” (Eğitim, Yönetim, Enformasyon Sistemi) amaca hizmet edecek şekildeoluşturulmalıdır.76.Yaygın Eğitim Enstitüsü, yaygın eğitim alanında araştırma ve geliştirmeçalışmalarını etkili bir biçimde yapabilecek hale getirilmeli, illerde araştırma-geliştirmebirimleri oluşturmalı, buralarda uzman kişiler görevlendirmeli, bu birimlerde eğitimihtiyacının tespiti dahil, her türlü çalışmalar yapılmalıdır. Yaygın eğitim kurumlarınınfiziki yapıları yeterli hale getirilmeli, gerektiğinde o mahalledeki diğer okullar da“MAHALLENİN OKULU” anlayışı içinde bu hizmetlerde kullanılmalı, diğer kurum vekuruluşların, uygun eğitim ortamları da yaygın eğitime tahsis edilmelidir.77.Döner sermayelerin işleyişini kolaylaştıracak yasal düzenlemeleryapılmalıdır.78.İş ve İşçi Bulma Kurumu koordinatörlüğünde yürütülmekte olan işanalizlerine dayalı “Meslek Tanımları” ve “Meslek Standartları” çalışmalarıhızlandırılmalı, “Meslek Standartları Oluşturma Kurumu”nun teşkili ile bu konudakiçalışmalara hız verilmelidir.79.Ülke genelinde ve Avrupa Birliği’nde geçerli olabilecek yeni bir“Sertifikasyon” sistemi oluşturulmalıdır.80.Radyo,TV, vb. kitle iletişim araçları ve açıköğretim yöntemleri, yetişkineğitiminde daha etkin kullanılmalı ve yetişkin eğitimi televizyonu faaliyete geçirilmeli,bu yolla bireylerin kendilerini eğitme, geliştirme bilinç ve sorumluluğununkazandırılması yanında ailenin eğitimine önem verilmelidir.81.Etkileşimli (interactive) Eğitim teknolojileri teknikleri kullanılarak amacayönelik eğitimlerin CD-ROM, video ve internet gibi ortamlarda kullanılmak üzereeğitimin geliştirilmesini teminen birim kurulması (varsa geliştirilerek hızlandırılması)ve ürünlerinin kullanımının teşvik edilmesi; halka açık okuma merkezleri, kütüphanelerve benzeri ortamlarda bu eğitim araçlarının kullanımına imkan veren ortamlarınhazırlanması sağlanmalıdır.89

82.Okuma- yazma gibi temel eğitim niteliği taşıyan kurslar dışındaki yaygıneğitim faaliyetlerine katılan kursiyerlerden belirlenecek miktarda “katkı payı”alınmalıdır.83.Ülkesi ve milletini seven,iyi insan, iyi vatandaş yetiştirilmesi konusundayaygın eğitimden yararlanılmalı, böylece kişisel ve toplumsal motivasyonsağlanmalıdır.84.Üniversitelerin yaygın eğitime çok daha etkili biçimde katılımı sağlanmalıdır.85.Yaygın eğitimde gerektiğinde mobil birimler yardımıyla gezici eğitim vetaşımalı eğitim yapılabilmelidir.86.Öğretmen yetiştiren yüksek öğretim kurumlarının eğitim programlarınayaygın eğitimle ilgili dersler konulmalıdır.87.Türk Cumhuriyetlerinde halen yürütülmekte olan yaygın eğitimfaaliyetlerinin desteklenmesine devam edilmeli, yurt dışında yaşayan vatandaşlarımızında eğitim ve uyum problemleri çözülmelidir.88.Küçük, orta ve büyük ölçekli işletmelerin,çalıştırdıkları elemanlara, heryıl,belirli bir süre uyum ve geliştirme eğitimi düzenleme mecburiyeti getirilmelidir.89.Yaygın eğitim kurumlarına öğretmen olarak atanacaklarda yetişkin eğitimialanında öğretmenlik formasyonu alma şartı aranmalı, halen çalışmakta olanlara daüniversitelerin halk eğitimi bölümlerince formasyon kursları açılmalıdır.90.İlgili bakanlıklarla işbirliği yapılarak Türkiye’deki kahvehanelere gazete,kitap ve dergi gibi yayınların konulması mecburiyeti getirilmeli, kahvehanelerkıraathaneler haline dönüştürülmelidir.91.Meslek eğitimi verilirken bir insanın birden fazla mesleği yapacak şekildeyetiştirilmeleri düşünülmelidir.92.Mesleki yaygın eğitimin geliştirilmesinde Mesleki ve Teknik EğitimiAraştırma ve Geliştirme Merkezi (METARGEM) ile Yaygın Eğitim Enstitüsü arasındaetkili bir iş birliğine gidilmelidir.93.Kamu görevlilerinden yaygın eğitime katılanların belgeleri, özlük haklarınayansıtılmalıdır.94.Siyasal erk, makro kamu kaynaklarının tahsisinde eğitime öncelikverilmelidir.95.Eğitim sektörüne kamu kaynaklarının tahsisi, proje bazında değil,makrodüzeyde ele alınmalı ve eğitim kademelerine göre ödenekler toplu olarak tahsisedilmelidir.96.Yatırım teklifleri gerçekçi ve yerel ihtiyaçlarla tutarlı programlara bağlanmalıve bu programların uygulanmasında politik etkiler kaldırılmalıdır.97.Yerel yönetimlere yetki devri çerçevesinde, yerel birimlerin öğretmendağılımı ve yatırımların planlanmasında söz sahibi olmaları sağlanmalıdır. Kaynaklarınyerinde kullanımı açısından, eğitimde yerel yapılanmaya geçilmeli, yönetici, öğretmen,öğrenci, veli, sendika ve meslek kuruluşlarının eğitim yönetimine katılımlarısağlanmalıdır.98.Kamu eğitim harcamaları, tasarruf tedbirleri ve bütçe kesintileri dışındatutulmalıdır.Belediye Gelirleri Kanunu’nda gerekli değişiklikler yapılarak resmi ve özelokullar her türlü harç ve vergiden muaf tutulmalıdır.99.Kaynak israfını önlemek ve rasyonel kaynak kullanımını sağlamak içineğitim sistemi, tür ve kademelerine göre;a)İlköğretim,90

)Genel ortaöğretim,c)Mesleki teknik öğretim,d)Yaygın eğitimolmak üzere dört ana çatıda yeniden yapılandırılmalıdır.100.Dağınık yerleşim birimlerinde ve önerilen eğitim kampüslerinde taşımalıeğitim uygulanmalı ve yaygınlaştırılmalı.101.Yurtdışında eğitim gören yüksek nitelikli insan gücünün yurdumuzaçekilmesi için gerekli teşvik önlemleri alınmalı ve beyin göçünün önlenmesi konusundaMilli Eğitim Bakanlığı çalışmalar başlatmalıdır.102.Dış kaynaklı kredilerle ilgili projelerin seçimi ve kullanımında, getirileri vegötürüleri iyi hesaplanmalı, ekonomik ve üretime yönelik olmayan kredilerkullanılmamalıdır.103.Eğitim politikalarında süreklilik ilkesi hayata geçirilmeli, hükümetten veyakişiden kişiye değişen politikalardan vazgeçilmeli ve kaynak israfı önlenmelidir.104.İlköğretimde sınıfı olmayan öğretmenlerin ve ortaöğretimde ders yükü azolan öğretmenlerin nasıl değerlendirileceği araştırılmalıdır.105.Döner sermaye sistemi gözden geçirilmeli, döner sermaye işletmeleriiyileştirilmeli, atıl durumdaki döner sermayeler diğerlerine aktarılmalı ve döner sermayekarları özel bir fonda toplanarak eğitim mahallinde doğrudan kullanılır halegetirilmelidir.106.Kaynak kullanımında etkinliği artırmak bakımından Mesleki TeknikOrtaöğretim Kurumları ile Meslek Yüksek Okulları arasında bağlantı kurularak, buokulların tesis ve personelinin ortak kullanımları sağlanmalıdır.107.Kamu eğitim bütçesinin, konsolide bütçe içindeki payı en az % 20, GSMHiçindeki payı en az % 8 düzeyine yükseltilmelidir.108.222 sayılı yasanın daha önce iptal edilen 76-c Maddesi yeniden konularak,Belediye gelirlerinin % 5’i emlak vergisi ile çevre ve temizlik vergisinden payayrılmalıdır.109.Yeni kaynak yaratmak amacına yönelik olarak Milli Piyango İdaresi, şansoyunları gelirleri ile Türk Hava Kurumu ve Türkiye Diyanet Vakfı gelirlerinden birbölümünün Milli Eğitim Bakanlığı’na aktarılması sağlanmalıdır.110.Özelleştirme gelirlerinin en az % 3’ü eğitim yatırımlarında kullanılmaküzere, eğitim payı olarak ayrılmalı ve bu amaçla ayrı bir fon oluşturulmalıdır.111.Küçük ve Orta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı(KOSGEB) gelirlerinin en az % 5’ i mesleki eğitimi geliştirmek amacı ile Milli EğitimBakanlığı Bütçesi’ne aktarılmalıdır.112.Sürücü kurslarıyla ilgili her tülü evrak Milli Eğitim Vakfı tarafındanbastırılmalı ve gelirinin bir bölümü Milli Eğitim Müdürlüklerine bırakılmalıdır.113.Milli Eğitim Bakanlığı’nın taşınmazları değerlendirilmeli ve böylece dahageniş hizmet verecek gelir kaynakları sağlanmalıdır.114.Özel okullar ve yaygın mesleki ve teknik kurslara vergi destekleri (Gelir vekurumlar vergisi muafiyeti, düşük oranda KDV uygulaması, eğitim araçlarının AvrupaBirliği ülkeleri dışında kalan ülkelerden gümrüksüz ithali) sağlanmalıdır.Özel okullar ve yaygın mesleki ve teknik kursların işletme giderlerininazaltılmasına yönelik kamu teşvik tedbirleri alınmalıdır.115.Özel okullara kamu sübvansiyonu sağlanmalıdır. Ancak, bu sübvansiyonkamu okullarındaki birim öğrenci harcamalarının % 50’ sini aşmamalıdır.91

116.Kaynakların etkin kullanımı ve kamu eğitim bütçesinin artırılmasına karşın,kaynakların eğitim gereksinimini karşılayamaması durumunda ailelerin eğitimgiderlerine katılımı (zorunlu eğitimin dışında) gündeme getirilmeli ve maliyetlerekatılım payı; ailelerin gelir düzeyi, eğitim kademeleri, okul türleri ve bilim alanlarınagöre farklı olmalıdır. Eğitim maliyetlerine katılımın düzenlenmesiyle eş zamanlı olarak,tüm eğitim kademelerinde fırsat eşitliğini sağlayıcı düzeyde etkin bir burs ve kredisistemi oluşturulmalı, parasız yatılılık sistemi yaygınlaştırılmalı.117.Okullara gelir elde etmek amacıyla yapılan dergi, yardımcı kitap ve diğeraraçların alımı-satımı vb. işlemlerde öğretmen ve yöneticilerin aracılık etmesine sonverilmelidir.118.Eğitime yapılan bağışların vergi matrahından düşülmesi sağlanmalıdır.119.Maliyetleri düşürücü, geniş kitlelere ulaşma özelliği ve öğretimyöntemlerindeki etkililiği gözönüne alınarak, Açık Lise ve Açık Yüksek Öğretimuygulamaları gerekli koşullar sağlanarak etkinleştirilmelidir.120.Gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden en az % 2 oranında ek eğitimvergisi alınması hususu değerlendirilmelidir.121.Eğitim ve öğretimini yabancı dille yapan okullarda okutulan yabancı dil derskitaplarının ilgili ülkelerden ithal edilmesi yerine, müelliflerce üretilmesi teşvikedilmelidir.122.Genel ortaöğretimde, ikili öğretimin ve kalabalık sınıf mevcutlarınınbulunduğu şehirleşme hızının yüksek olduğu yerleşim birimlerinde, eğitim altyapısınınöncelikle tamamlanması ve iyileştirilmesi için bu yörelerdeki yatırımlara öncelikverilmeli, inşaatların kısa sürede bitirilmesini sağlayıcı önlemler alınmalıdır.123.Ders kitaplarının, yeniden kullanılmasına olanak sağlayıcı bir sistemgeliştirilmelidir.124.Eğitim giderleri vergiden düşürülmelidir. 70d)Sonuç-Uygulama :1.Onbeşinci Milli Eğitim Şûrası ile oluşturulmak istenen Türk Eğitim sistemiçağdaşlarından belki ileriydi ama geri değildi.Türkiye’nin eğitim yapısı için çağdaşçözümler üretmişti. Üstelik demokratik ve eğitimle ilgili kesimlerin, öğretmensendikalarının katılımıyla kararlara ulaşılmıştı.Şûrada alınan en önemli karar olan ‘8 yıllık temel eğitime geçilmesi’ kararı 4306sayılı yasa ile 1997’de uygulamaya konuldu. Bu, 15. Şûranın hem alınan karar olarakhem de yaşama geçirilmesi bakımından en önemli başarısıydı.Öğrencilerden ‘eğitime katkı payı alınması’ kararı dışında toplumun hemenhemen bütün kesimlerince alınan kararlar olumlu bulunuyordu. Yalnız, 8 yıllık temeleğitim kararı konusunda toplumun önemli bir bölümü uygulamanın 5 + 3 biçimindeolmasından yana idi. Karar ve uygulamanın kesintisiz 8 yıl olarak gerçekleşmesitoplumun bazı kesimlerince olumlu bulunmadı.Yalnız, -diğer şûralarda olduğu gibi- bir sorun vardı. Kararların alınıpalınmaması, şöyle ya da böyle alınmasının da üstünde olan sorun, uygulamada idikararların uygulamaya aktarılmasında idi. Bu konuda, Onbeşinci Şûrada, diğer ondörtŞûrayla aynı alın yazısını paylaşacaktı.70 MEB, Onbeşinci Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1996.92

2.Önceki Şûralarda da yer alan Milli Eğitim Akademisi’nin kurulması kararıyine karardan uygulamaya geçemedi.3.Yeni Milli Eğitim Personel Kanunu, Öğretmen Personel Kanunuçıkarılmamıştır.4.Yukarıdaki saptamaların yanında, karar oluşturma süreci bakımından olumluyanları da gözardı edilmemelidir. Bu saptama, dönemin Milli Eğitim Bakanı TurhanTayan’ın şûra açış konuşmasındaki sözleriyle şöyledir:“Şûraya, Milli Eğitim Şûrası Yönetmeliği gereğince, Türkiye Büyük MilletMeclisi Milli Eğitim Komisyonu Başkanı ve üyeleri, Milli Eğitim eski bakanları,Müsteşarları, Talim ve Terbiye Kurulu eski başkanları, her bölgeden seçilmiş vali, il veilçe belediye başkanı, il ve ilçe belediye encümeni üyeleri, muhtarlar, milli eğitimmüdürleri, ilköğretim müfettişleri, okul yönetici ve öğretmenleri, Yök Başkanı vevekilleri, çeşitli üniversiteden bilim adamları, olan uzmanları, Bakanlığımız üst düzeyyöneticileri ve Bakanlık müfettişleri, diğer bakanlıkların, sendikaların, ilgili kurum vekuruluşların temsilcileri katılmaktadır.Buna göre Şûraya 1000’e yakın üye ve gözlemci (müşahit) katılmaktadır. Buşûra, toplumumuzun barış ve hoşgörü anlayış ve duygularının yansıtılacağı, eğitimdekiihtiyaç ve beklentilerin dile getirileceği, görüş,öneri ve çözümlerin sunulacağı birdemokrasi platformu olacaktır.”Yine burada gözardı edilemeyecek bir olgu, olumsuz, bir olgu olarak, ya daçelişki olarak şu söylenebilir. Yukarıda geçen demokratik platform’un ne kadardemokratik yöntemle seçilip şûraya katıldığı ile ilgilidir. Şûraya seçilen Milli EğitimBakanlığı yönetici ve diğer personeli kendi meslek gurubu ya da öğretmen ve diğereğitim çalışanlarının seçimi ile değil, bakanlığın kendi seçimi, kendi tasarrufu ileolmasıdır.5.Anadolu öğretmen liselerinin bünyesindeki döner sermaye işletmelerininkaldırılması hakkında şûranın aldığı karar öğretmen okullarının geleneksel yapısındanuzaklaşmasını sağlamak çabası olarak değerlendirilebilir. Bu değerlendirmenin birbaşka yönü de; uygulamada, döner sermayelerin çoğu yıllardır zarar etmekte ve buyönüyle de eğitim sistemine yük getirmesiydi.6.Şûra kararlarından genel ve mesleki liselerin bünyesinde bulunan ortaokullarınayrılması, şûranın yapıldığı yılı izleyen yıl, 18.08.1997 tarih ve 4306 sayılı yasayürürlüğe girerek uygulamada yerini aldı.7.Şûra kararlarından; ilke olarak alanında yetişmemiş olan üniversite mezunları,ilköğretim okullarına (sınıf veya dal öğretmeni olarak) atanmamalıdır, kararına karşın,diğer kararlarda bu ilkeye aykırı, hatta tam tersi kararlar vardır. Yukarıdaki ilkenin yeraldığı paragraf ‘ancak’ diyerek devam etmekte ve yukarıdaki ilkeyietkisizleştirmektedir. -Şöyle ki; ‘Ancak; son yıllarda Milli Eğitim Bakanlığındaki sınıföğretmeni açığının çok büyük olması ve bunun gelecek birkaç yıl içinde daha daartmasının beklenmesi nedeniyle; Eğitim Fakültelerinin farklı bölümlerinden mezunolanların istihdamını mümkün kılmak üzere sınıf öğretmenliği alanında en az bir yılsüreli ‘Öğretmenlik Meslek Eğitimi Programları düzenlenmelidir’ demektedir.Bu biçimde çözüm yerine, sınıf öğretmenliği ile ilgili kontenjanların öncedenplanlanarak artırılması kararı verilerek ve de uygulanarak daha sağlıklı çözümegidilebilirdi.8.Yine kendi içinde 7. maddedeki çelişkiyi taşıyan bir karar;‘Öğretmenin vekili olmaz’ ilkesinden hareketle, vekil öğretmen kadrolarıkaldırılmalıdır. Böylece, eğitim-öğretimin asil öğretmenler tarafından verilmesi93

sağlanmalıdır. Raporlu ve asker öğretmenlerin yerine üçde iki maaşlagörevlendirilenler olabilir. Ancak bunların da yüksek öğrenimli olmasına titizlikgösterilmeli, sözleşmeli olmaları sağlanmalıdır.9.Bu Şûrada yönlendirmeye önem verilmesine ve bakanlığın bu yöndekiçabalarına karşın uygulamada kendini hissettirememiştir. Etkin bir yönlendirme sistemikurulamamıştır.10.Daha ilk adımında eğitimde niteliği düşürmeye getirecek bir karar ve daha daolumsuz yanı bu kararın uygulamada yerini almış olmasıdır:Yüksek öğretimde kapasite artırımı için;-İhtiyaç duyulan alanlarda ikinci öğretim teşvik edilmelidir.-Çok kampuslu büyük üniversitelerin daha küçük üniversitelere bölünmesi vebölünen üniversitelere de yeni birimler eklenerek kapasite artırımına gidilmelidir.-Gelişmekte olan üniversitelere daha fazla olanak verilerek kapasite artırımısağlanmalıdır.Yukarıdaki üç bendin hepsinde görülen olgu nitelikten ödün verilerek nicegelişme sağlamayı amaçlamaktadır.11.Eğitim sisteminin finansmanı konusunda alınan; siyasal erk kamukaynaklarının tahsisinde eğitime öncelik verilmelidir, yatırım programlarınınuygulanmasında politik etkiler kaldırılmalıdır, kaynakların yerinde kullanılmasıaçısından eğitimde yerel yapılanmaya geçilmeli, yönetici, öğretmen, öğrenci, veli,sendika ve meslek kuruluşlarının eğitim yönetimlerine katılmaları sağlanmalıdır.Kararlarından hiç biri uygulamaya konamamıştır.12.Şûrada eğitime kaynak sağlama çabasında, sağlanacak kaynak dağınıklık veçok fazla çeşitlilik göze çarpmaktadır. Karmaşayı getireceği gözlenmektedir. Eğitimefinansman sağlanmak istenirse ülkenin başka bir alanda yapılanması için aktarılankaynaklara da göz dikildiği ve böyle olunca da karmaşaya, kurumlar arasında gerginliğeyol açacağı ve daha baştan uygulanmayacağı kestirilebilir. Örnek; Türk HavaKurumunun gelirinin bir bölümünün Milli Eğitim Bakanlığına aktarılması, Küçük veOrta Ölçekli Sanayi Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB)gelirlerinin en az % 5’inin Milli Eğitim Bakanlığına aktarılması.13.Milli Eğitim Bakanlığı’na kaynak bulmak için yapılan bu çabalara karşın birtaraftan da eldeki mevcut kaynakların özel okullara teşvik niteliğinde sübvanseedilmesini ve özel okulların öğrenci başına harcamalarının ( kamu okullarında birimöğrenci başına harcanan) % 50 sini aktarmasını getiriyordu ve bakanlık kendifinansmanı için aldığı kararları uygulamazken, kendi okullarına kaynak aktarmazken(İlköğretim Okullarına Milli Eğitim Bakanlığı hiç ödenek ayırmamakta, ortaöğretimkurumlarına ise ihtiyaçlarının yarısı kadar bile ödenek ayırmamaktadır. Bu durum 21.yüzyıla girdiğimiz 2000 yılında da aynıdır), kendinize bağlı okullar kaynakyokluğundan bocalarken, eğitimin niteliğini düşürürken -anlaşılmaz bir anlayışla- özelokullara kaynak aktarılması kararını alıyor ve uygulamaya da hemen geçiyordu.Bu durum, doğadaki, toplumdaki her organizmanın genel işleyiş, yaşama,varlığını sürdürme ilkelerine ters bir tutumdu.14.Eğitime yapılan bağışların vergi matrahından düşülmesi kararı uygulamayakonulamadı.15.Kararlardan, ‘Açık Öğretim Lisesi ve Açık Yükseköğretim etkinleştirilipyaygınlaştırılacak’ kararları uygulandığı gibi bir adım daha atılarak Açık İlköğretimuygulamasına ve Açık Öğretim Lisesi bünyesinde Mesleki Açık Öğretim uygulamasınada geçildi.94

16.Yerel yönetimlere yetki verilmesi ve kaynakların yerel olarak kullanılmasınıdestekleyen; 222 sayılı kanunun daha önce iptal edilen 76-C maddesi yenidenkonularak, Belediye gelirlerinin % 5 i (ile) emlak vergisi ile çevre ve temizlikvergisinden pay ayrılmalıdır’ kararı uygulanamadı.17.Milli Eğitim sistemindeki sorunların büyük bölümünü çözecek güce sahipolabilecek ve hiç uygulanamayan ve yakın gelecekte de uygulanması beklenmeyenkarar şöyledir:‘Kamu eğitim bütçesinin konsolide bütçe içindeki payı en az % 20, Gayri SafiMilli Hasıla (GSMH) içindeki payı en az % 8 düzeyine yükseltilmelidir.18.Bu Şûrada yeni bir yapılanma olarak her ilde ön komisyon raporlarıhazırlandı. Sonra bu raporlar 13 il merkezinde birleştirilerek 13 bölge raporu halindeŞûra Sekreterliğine sunuldu. Katılımcılık ve sinerji açısından uygulama şûra için olumlubir adım olmuştur. (Bu konuda ilk uygulama Dokuzuncu Şûrada gerçekleşmiş, fakat,sürekliliği sağlanamamıştı.)Onaltıncı Millî Eğitim Şûrası (1999) :a) Amaç :Onaltıncı Milli Eğitim Şûrası, mesleki ve teknik eğitim konularını görüşmeküzere 22-26 Şubat 1999 Tarihlerinde bakan Metin Bostancıoğlu başkanlığındaAnkara’da toplanmıştır.Şûranın amacı;1.Onbeşinci Şûrada, ‘ortaöğretimin yeniden yapılandırılması’ bölümü içinde elealınmış olan mesleki ve teknik eğitim konusunu bütün boyutlarıyla incelemek,2.Mesleki ve teknik eğitim ağırlıklı ortaöğretim süreci oluşturarak hem işsizlikistihdamsorununun çözümünde önemli bir adım atmak, hem de ortaöğretimitamamlayanlar için yükseköğrenimi zorunluluk olmaktan çıkararak yükseköğretimönündeki yığılmaları önlemek,3.Örgün ve yaygın mesleki teknik eğitimi modüler yöntemle bütünleştirmek,programlar arasında geçişe olanak vermek,4.Çıraklık eğitiminde çırakların mesleki eğitimlerinin daha profesyonel birmeslek eğitimi anlayışıyla ele alıp geliştirmek,5.Okul çeşitliliği yerine program çeşitliliğini esas almak ve çok program tekyönetim ilkesini yaşama geçirmek,6.Mesleki ve teknik ortaöğretimi bitirenlerin yüksekokul ve üniversiteleresınavsız girebilmelerini sağlamak,7.Mesleki ve teknik eğitimin gereksinimi olan parasal kaynakları sağlamak vekaynakların etkin ve verimli kullanılmasını düzenlemek,8.Devlet-işçi-işverenlerin mesleki teknik eğitimde işbirliğini, eşgüdümünüsağlamak ve kurumsallaştırmak,9.Okulların değişen teknolojiyi izleme, uygulama becerilerini geliştirmek,10.Bilim ve teknolojideki gelişmelere paralel olarak bütün eğitim çalışanlarınıhizmetiçi eğitimle yetiştirmek,11.Yerel yönetimlerin ve okulların yetki ve sorumluluklarını artırmak,95

12.Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planlarında mesleki teknik eğitim içingösterilen hedeflere ulaşılmasını sağlamak ve ortaöğretim çağ nüfusunun % 65 meslekiteknik ortaöğretim, % 35 genel ortaöğretim okullarına yönelmelerini sağlamaktır.b) Gündem :1.Mesleki ve teknik eğitimin, ortaöğretim sistemi bütünlüğü içinde ağırlıklıolarak yeniden yapılandırılması,2.Okul ve işletmelerde meslek eğitimi ve istihdam,3.Mesleki ve teknik eğitim alanına öğretmen ve yönetici yetiştirme,4.Mesleki ve teknik eğitimde sınavsız yükseköğretime geçiş,5.Mesleki ve teknik eğitimde finansman. 71c) Alınan Kararlar :1.Ortaöğretim, bugünkü parçalı yapıdan kurtarılarak birlik içinde çeşitliliğiyansıtan, kaynak kullanımında verimliliği getiren; çok amaçlı bir yapılanmayadönüştürülmeli; farklı amaçlara göre düzenlenmiş program çeşitliliğine yer verenkurumsallaşmaya geçilmelidir.2.Ortaöğretim; bu yaş grubunda bulunan gençlerin düşünen araştırabilen,bilimsel tutum ve davranışlar ile problem çözme ve iletişim becerilerine sahip, sanat veestetik duyarlığı olan; kendisi, ülkesi, milleti ve dünya ile barışık, öz güvenli, girişimcibireyler olarak yetişmelerini hedefleyen bir teknoloji kültürü ile birlikte, bir alana/mesleğe ve yüksek öğretime hazırlayacak biçimde yapılanmalıdır.3.Sistemde programlar, diploma ve çeşitli sertifikalara götürülecek şekilde, geniştabanlı ve modüler esasa göre düzenlenmeli. Yatay ve dikey geçişler, programbütünlüğü içinde, lisans üstü eğitimi de kapsayacak bir perspektifle ele alınmasıdır.4.Sistemin, yönetim ve finansman dahil, planlamadan, program geliştirme,uygulama ve değerlendirmeye kadar,her aşamasında, işveren ve işçi kuruluşları,akademik ve araştırma kurumları, meslek kuruluşları, öğrenci-öğretmen-velitemsilcileri, sivil toplum örgütleri vb. tüm ilgili kurum ve kuruluşların aktif şekildekarar sürecine katılmaları sağlanmalı; bu bağlamda, mesleki ve teknik eğitim programıile ilgili yerel yapılanma güçlendirilmelidir.5.Mevcut kapasitenin tam gün-tam yıl kullanılması sağlanmalıdır.6.Orta öğretimden yüksek öğretime geçişle ilgili olarak mesleki teknik eğitimprogramlarından mezun olanlar, meslek yüksek okullarının diploma veya sertifikaamaçlı programlarına sınavsız giriş imkanı verilmeli.7.Sistemin başarı ile uygulanabilmesi için gerekli araştırma geliştirme vb. destekhizmetlerine ilişkin birimler, ulusal ve yerel düzeyde yeniden yapılandırılıpgüçlendirilmelidir. Önerilen sistem, kavramsal düzeyde, yakın bir gelecektegerçekleştirilmesi düşünülen 11-12 yıllık zorunlu eğitim uygulaması dikkate alınarakplanlanmalıdır.8.Tüm bu düzenlemeler için, mevcut yasa ve yönetmelikler yeniden gözdengeçirilerek gerekli uyarlamalar sağlanmalıdır. Ayrıca sistemin başarıya ulaşmasında enönemli faktör olan aydınlanmış bir kamuoyu yaratmak amacı ile gerekli tanıtım veeğitim faaliyetleri gerçekleştirilmelidir.71 MEB, On Altıncı Millî Eğitim Şûrası, Ankara 1999, s.59.96

9.Genel eğitimi, teknolojik çevreden soyutlayan program anlayışı terkedilmelidir. Bunun yerine, bireyin içinde yaşadığı teknolojik ortamı, teknolojinin boyutve olanaklarını tanıyıp anlamasını sağlama yoluyla, bunlardan yararlanma güç veyeterliğinin yükseltilmesi temel alınmalı.10.Mesleki orta öğretimde yalnızca bir meslekte derinliğine beceri öğretiminitemel alan geleneksel yaklaşım terk edilmelidir. Ortak tabanlı yeterlikleringeliştirilmesini temel almalıdır. İçeriğin seçiminde birden çok alanda uygulananteknolojilerin ortak ögeleri dikkate alınmalıdır.11.”Türk Meslek Standartları Kurumu” adıyla özerk yapıyı bir kuruluşoluşturulmalı, eğitim kurumlarının görevi yetiştirme ile sınırlandırılmalıdır. Bu kurumdoğrudan veya yetkili kılacağı (akredite edeceği) kurumlar kanalıyla meslek standartlarıgeliştirme, sınav ve belgelendirme işlemlerini yürütmede yönlendirme görevlerini deüstlenmelidir. Meslek standartları, eğitim programlarının çerçevesini belirlemedekizincirin en önemli halkasını oluşturmaktadır. Meslekler (1) Ana gruplar (2) Meslekalanları, (3) Uzmanlık alanları olarak belirlenmelidir.12.Ülkenin sektörel dağılım haritası hazırlanmalı; yöresel ve bölgesel eğitimendüstrinin gereksinimleri ve nüfus hareketleri birlikte saptanarak belirlenen ihtiyaçlardoğrultusunda programlara göre öğrenci büyüklükleri ortaya konulmalıdır.13.İş çevrelerinin eğitim sisteminin çıktısını kullanan kesim olarak maliyetlerinpaylaşılmasına katkılarının çok yönlü olarak arttırılması yolları düşünülmeli; bu konudakatılımcı yaklaşımlar geliştirilmeli.14.Var olan öğrenci gelişim dosyaları daha bilimsel standartlarda geliştirilmeli,her kademede kullanılması sağlanmalıdır.İlköğretimin bütün sınıflarında meslekalanlarını tanıtıcı etkinliklere yer verilmelidir. Seçmeli derslerin, öğrencileri ilgi veyeteneklerini geliştirici, ana meslek alanlarını ve eğitim olanaklarını, mesleki tekniköğretim programlarını tanıtıcı, özendirici bir biçimde düzenlenmesi sağlanmalıdır.Sekizinci sınıfta meslekleri tanımaya ve yöneltmeye ağırlık verilmelidir.15.Her öğretmen sürekli rehberlik eğitimi almalı ve uygulamalıdır.16.Orta öğretimin ilk yılında öğrencilerin mesleki yönelmelerine yardım edecekbiçimde kendi ilgi ve eğilimlerini ve temel meslek alanlarını tanımalarını sağlayacakgeniş tabanlı eğitim programları uygulanmalı ve mesleki danışmanlık hizmetiverilmelidir. İllerde Meslek Danışma Birimleri kurulmalıdır.17.Eğitici kol etkinliklerinin karşılığı olarak ödenmesi gereken ücret yönündenvar olan sınırlandırmalar kaldırılmalı, eğitsel kol etkinliklerini yürüten öğretmenlerinücret yönünden desteklenmesi sağlanmalıdır.18.Özellikle kız öğrencilerin meslek teknik eğitim programlarına katılmalarınısağlamak amacıyla özendirici tedbirler alınmalıdır. Ders Kitapları ve diğer ders araçgereçlerincinsiyete dayalı ayırımcılık yapılmamalıdır. Ders kitabı ve öğretimmetaryallerinde çağdaş, sorumlulukları paylaşan aile kavramı ön plana çıkarılmalıdır.19.Yöresel ihtiyaçlara göre kadınlara yönelik eğitim verilmeli ve yöreselürünlerin pazarlamasında yerel yöneticilerce mekan ayrılarak, kadınların mesleki veteknik eğitme ve üretime özendirilmesi sağlanmalıdır.20.Tüm bakanlıklarda verilen yaygın eğitimle kadınlarımızın mesleğeyönlendirilmesinde, koordinasyon MEB tarafından yapılmalıdır.21.Engellilerin mesleki teknik eğitiminde engel grupları ve engel dereceleri gözönüne alınarak yönelmelerine rehberlik yapılmalıdır22.3308 Sayılı Kanun gereğince; işverenlerin, çırakların % 3’ü oranında engelliçırak almaları konusunda özel bir çaba gösterilmelidir.97

23.İşletmelerde, mesleki teknik eğitim yaptıracak yeterli sayı ve niteliklipersonel görevlendirilmesi sağlanmalıdır, meslek eğitiminin yükseltilmesi için uzaktanöğretim yöntemleri de dahil, yeni öğretim teknolojilerinden yararlanılmalıdır.24.Meslek ve teknik eğitim kurumlarından mezun olanları, yetiştirildiklerialanlarda iyi yerleştirmek ve işteki performanslarını değerlendirmek için mesleki veteknik eğitim kurumlarında İşe Yerleştirme ve İzleme Birimi oluşturulmalıdır.25.Mesleki eğitim programları, iş analizlerine dayalı modüler yaklaşımlageliştirilmelidir.26.Mesleki eğitim programları tasarlanırken yerel özellikler dikkate alınmalı veyerel birimlere inisiyatif verilmelidir.27.İşletmelerde meslek eğitimi gören öğrencilerin eğitim eksiklikleribelirlenerek telafi edici eğitim programları özenle uygulanmalıdır. İşletmelerde meslekeğitiminin etkinliği sürekli ölçülüp değerlendirilmeli.28.Türk Meslekler Sözlüğü, günümüz emek piyasasına göre yenidendüzenlenmelidir.29.Kayıt dışı çırak çalıştıran işletmelerin, kayıt altına alınmasını sağlayacaktedbirler alınmalıdır.30.Öğrencilerin mesleki yeterliliklerini ölçecek ve bunu belgelendirecek birulusal sistem geliştirilmelidir.31.Bağımsız iş yeri açmada ustalık sertifikası sahip olunup olunmadığı takipedilmelidir. İş yeri açma belgeleri tek merkezden verilmelidir.32.Çıraklık ve Mesleki Eğitim Geliştirme ve Yaygınlaştırma Fonu’nun amacınauygun kullanılmasına özen gösterilmelidir.33.Çıraklık ve Mesleki Eğitim Kurulları’nın etkin bir şekilde çalıştırılmasısağlanmalıdır.34.Çıraklık eğitiminin meslek standartlarına uygun bir şekilde yapılmasınısağlamak için kurum ve kuruluşlarca açılacak olan İşletmeler Üssü Eğitim Merkezlerinedevletin desteği sürdürülmelidir. Meslek kuruluşları, vakıflar ve gönüllü kuruluşlar ile625 Sayının Kanun kapsamındaki özel öğretim kurumlarının da İşletmeler Üssü EğitimMerkezleri açmalarına imkan sağlanmalıdır.35.Organize sanayi bölgeleri projelendirilirken; çalışanların mesleki eğitimihtiyacı da projeye dahil edilmeli ve uygulama bu projeye göre yapılmalıdır.36.Doğu ve Güney Doğu Anadolu Bölgelerinde uygulanacak acil kalkınmaprojelerinde mesleki ve teknik eğitime özel önem verilmelidir.37.Mesleki ve teknik eğitim okullarındaki döner sermaye işletmeleri, öğrencilereüretim içerisinde gerçek iş tecrübesi kazandıracak şekilde geliştirilmelidir.38.Mesleki ve teknik eğitim kurumlarına öğretmen yetiştiren fakülteler ilemeslek yüksek okulu öğrencilerinin işletmelerde meslek eğitimi görmelerikurumsallaştırılmalı ve bu kurumlar 3308 Sayılı Kanun kapsamına alınmalıdır.39.Özel sektörün mesleki ve teknik eğitim okulları açması özendirilmelidir.40.Toplu iş sözleşmelerinde işletmelerin meslek eğitimi yapmalarına ve meslekieğitim kurumları mezunlarının istihdamına ilişkin özel hükümler konulmasına özengösterilmelidir. KOBİ’ler de bu doğrultuda teşvik edilmelidir.41.Mesleki ve teknik eğitimde, aşırı kurum çeşitliliğinden kaçınılmalıdır. Buçeşitlilikler eğitim programları ile karşılanmalıdır.42.İllerde mesleki ve teknik eğitim kurumları arasında iş birliğini ve uyumusağlamak amacıyla İl Meslek Eğitim Koordinasyon Kurulu kurulmalı ve etkin birşekilde çalıştırılmalıdır.98

43.Mesleki ve teknik öğretim kurumları ile meslek yüksek okulları ve meslekive teknik eğitim fakültelerinde görev yapan atölye ve meslek dersleri öğretmenleri ileöğrenciler, iş kazalarına karşı sigorta primi devletçe karşılanmalıdır.44.Öğrencilerin mesleki ve teknik orta öğretimde programlarının devamısayılan öğretmenlik programlarına geçişte orta öğretim başarı puan ve ek puanuygulamasına devam edilmelidir. Mesleki ve teknik eğitim fakültelerinin beceri ağırlıklıprogramlarına ilgili mesleki ve teknik orta öğretim programlarından mezun olanöğrenciler alınmalı, öğretmenlik mesleğini özendirmek amacıyla diğer öğretmenlikprogramlarının genel ortaöğretim mezunlarına da açık tutulmasına devam edilmelidir.45.Öğrencilerin seçiminde ilgili alan öğretmenliğinin gerektirdiği bilgi, beceri veyetenek sınavı yapılmalıdır.46.Mesleki ve teknik öğretmenlik mesleğinin tercih edilmesini özendirmek için,burs vermek, yurt sağlamak gibi güdüleyici önlemler artırılarak sürdürülmeli, yükseklisans olanakları sağlanmalıdır.47.Yüksek öğretim kurumlarında öğretmen adayı olarak yetiştirilecekgençlerimizin 1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu’nda belirtildiği üzere; genelkültür, özel alan bilgisi ve pedagojik formasyon eğitimi almaları esastır. Bunlardan dahada önemlisi aynı kanunda vurgulandığı gibi bu gençlerimizin Atatürk İlkeleri vedevrimleri doğrultusunda demokratik, laik ve sosyal bir hukuk devleti olan TürkiyeCumhuriyeti’ne karşı görev ve sorumluluklarını bilen ve bunları davranış halinegetirmiş öğretmen adayları olarak yetiştirilmeleri öğretmen yetiştiren yüksek öğretimkurumlarının en önemli görevidir.48.Orta dereceli mesleki ve teknik öğretim okullarının öğretmen ihtiyacınınkarşılayan temel kurumlar mesleki ve teknik eğitim fakülteleri olmalıdır.Ancaköğretmen yetiştirilmeyen veya ihtiyaç karşılanamayan alanlarda, yakın bölüm mezunlarıile ilgili diğer yüksek öğretim kurumları mezunlarından mesleki ve teknik eğitimfakültelerinden gerekli görülen tamamlama veya öğretmenlik meslek bilgisi verildiktensonra yararlanılmalıdır.49Mesleki ve teknik eğitim fakültelerinde yaratıcı, eleştirel ve bilimsel düşünen,insan ve doğaya ilişkin estetik değerlere sahip olan, yeni bilgi ve teknolojiyi kullanan,yabancı dil bilen öğretmenler yetiştirilmelidir.50.Öğretmenlik alanları, öğretmenlerin ilişkili bir grup dersi okutabilecekleribiçimde tanımlanmalıdır.51.Mesleki ve teknik ortaöğretim ve mesleki teknik eğitim fakültelerinin eğitimöğretim programları birbiri ile ve iş hayatı ile uyumlu hale getirilmelidir.52.Farklı alanlardan aynı öğretmenlik programına gelen öğrenciler içinfarklılıkları giderecek şekilde eğitim- öğretim programları düzenlenmelidir.53.Mesleki ve teknik eğitim fakülteleriyle mesleki ve teknik okullarda, işyerlerinde çalışacak deneyim sahibi olmuş ve piyasada kendisini kanıtlamış kişilerdenöğretim görevlisi ve öğretmeni olarak yararlanılmalıdır.54.Öğretmen ve yöneticiler yerel düzeyde okul bazında ve gereksinim olmasıhalinde sözleşmeli olarak istihdam edilmelidir.55.Öğretmenlerin ilk atamalarında arz fazlasının olması halinde kur’a ile atamayerine sınav ile en başarılı olanlar atanmalıdır.56.Okullara branşlar bazında ve ihtiyaçları oranında öğretmen kadrosu tahsisedilerek ihtiyaç fazlası öğretmen istihdamı önlenmelidir. Arz fazlası mesleki ve tekniköğretmenler, gerekli tamamlama eğitiminden geçirildikten sonra ilköğretime iş eğitimiteknolojiöğretmeni olarak atanmalıdır.99

57.Mesleki ve teknik eğitim fakültelerinin çeşitli programlarından mezunolanların aynı derece ve kademeden göreve başlatılmaları sağlanmalıdır.58.Öğretmenlerin ortak mesleki değerlerini korumak ve geliştirmek amacıyla,sendika kurmalarına imkan verecek yasal düzenlemeler yapılmalıdır.59.Hizmetiçi eğitim faaliyetlerini sürdürmek üzere yedi bölgede hizmetiçi eğitimenstitüleri, illerde hizmetiçi eğitim merkezleri, ilçelerde hizmetiçi eğitim şubelerioluşturulmalı.60.Hizmetiçi eğitim faaliyetlerinin planlanması,eğitim öğretim programlarınınoluşturulması ve uygulanmasında ilgili meslek ve teknik eğitim fakülteleri, hizmetiçieğitim merkezleri, endüstriyel kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılmalıdır.61.Öğretmenlere meslekleri ile ilgili gelişme ve değişmeleri izleyebilecekleriyayınlar hazırlanmalı ve yararlanmaları sağlanmalıdır.62.Öğretmeni kendini yetiştirmeye teşvik eden, yetiştiremediğinde sistemindışında bırakılan bir personel istihdam politikası geliştirmelidir.63.Yöneticilerin ve öğretmenlerin katıldıkları hizmetiçi eğitimler özlükhaklarına yansıtılmalı ve kredilendirilerek yüksek lisans öğreniminde dikkatealınmalıdır.64.Bakanlığın örgün ve yaygın eğitim kurumlarında ve merkez teşkilatındaihtiyaç duyulduğu eğitim-öğretim, yönetim, teftiş ve çeşitli uzmanlık alanlarına meslekiçinde eleman yetiştirmek ve kariyerlerini geliştirmek için kurulması planlanan “MilliEğitim Akademisi” nin işlerlik kazanması doğrultusunda gerekli yasal düzenlemeleryapılmalıdır.65.Mesleki ve teknik eğitim okullarına yönetici atamalarında eğitim yöneticiliğialanında lisans veya yüksek lisans zorunluluğu getirilmelidir.66.Yöneticilerin görev yeri değişiklikleri ve görevden alınma işlemleri objektifkriterlere dayandırılmalı ve kamu yararı gözetilmelidir.67.Okul yönetimlerine işveren ve işçi temsilcileri ile veli, öğretmen, öğrenci veyerel yöneticilerin katılmaları ve katkıları sağlanmalıdır.68.Milli Eğitim Bakanlığı, cari, yatırım ve transfer ödeneklerinin harcaması tümeğitim birimlerine en kısa sürede ulaşması konusunda Maliye Bakanlığı ile etkili vesürekli bir iş birliği yapmalıdır.69.Kamu eğitim harcamaları, tasarruf tedbirleri ve bütçe kesintileri dışındatutulmalıdır.70.Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları, tek bir yönetim çatısı altındatoplanmalı ve böylece insan kaynaklarının ve maddi kaynakların (derslik, atölye,laboratuvar, spor salonu, donanım ve diğer tesisler) etkin kullanımı sağlanmalıdır.Başka bir ifadeyle, “benim okulum,benim araç-gerecim, benim laboratuvarım” anlayışıyerine “bizim okulumuz, bizim araç-gerecimiz, bizim laboratuvarımız” anlayışı egemenkılınmalıdır.71.Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumları ile meslek yüksek okulları arasındabağlantı kurularak bu okulların,bina tesis ve donanımlarını ortak kullanmalarısağlanmalıdır.72.Kaynak kullanımında yerelleşme ve katılımcılık ilkesinin yaşamageçirilmesine azami özen gösterilmeli.73.Döner sermaye sisteminin iyileştirilmesine yönelik Döner Sermaye Yasasıbiran önce çıkarılmalıdır. Fon’a yatırılacak karlar Döner Sermaye Yasası çıkana kadar,mevcut yasal hükümler çerçevesinde ertelenmelidir.100

74.Mesleki ve teknik ortaöğretim kurumlarının eğitim ve sosyal amaçlıprojelerle iç ve dış ihalelerle katılmalarının özendirilmesi, proje üretir ve bunlarıpazarlar konuma getirilmesi için bazı mesleki eğitim kurumları çekim merkezi olarakdonatılmalı ve gerekli personeli sağlanmalıdır.75.Ulusal düzeydeki eğitim seferberliği bağlamında, 2000–2010 yılları arasında,kamu kaynaklarından eğitime ayrılacak payın GSMH içinde en az % 10, konsolidebütçe ödenekleri içinde en az % 25 düzeyinde olması, yasal düzenlemeyle garanti altınaalınmalıdır. Bu kaynaklardan, mesleki ve teknik eğitime ayrılan pay yükseltilmelidir.76.Genel bütçeden, eğitime ayrılan ödeneklerin, eğitim kademeleri ve türlerinegöre dağılımındaki dengesizlikleri ortadan kaldırmak için, 2547 Sayılı Yasanın 46.maddesinde düzenlenen ve öğrenci başına düşen”cari hizmet ödeneği” benzeri bir ölçütoluşturulmalı ve kaynak tahsisi, öğrenci sayısı, öğrenim dallarının nitelikleri, süreleri veöğretim kurumlarının özellikleri ile ilişkilendirilmelidir.77.3308Sayılı Yasanın 32. maddesi ile oluşturulan “Çıraklık, Mesleki ve TeknikEğitimi Geliştirme ve Yaygınlaştırma Fonu” Genel Bütçe dışına çıkarılmalı ve Fonamaçlarına uygun olarak kullanılmalıdır. Bu Fon kaynaklarından:a)Her yıl Bankacılık Bütçesine bu maksatla konulacak ödeneğin, mesleki veteknik eğitimdeki öğrenci birim maliyeti ve öğrenci sayısı ile ilişkilendirilmesi,b)Geliştirme ve Destekleme Fonu’ndan yapılacak aktarmaların, mesleki veteknik eğitimdeki öğrenci birim maliyeti ve öğrenci sayısı ile ilişkilendirilmesi,c)Yıllık beyanname veren Gelir ve Kurumlar Vergisi yükümlülerinin hesaplananGelir ya da Kurumlar vergilerine ek olarak ödedikleri % 10’luk Fon payı hasılatındanÇıraklık Fonu’na ayrılan % 1’lik meblağın % 3’e çıkarılması,d)5590 Sayılı Yasa’nın ek 3. maddesi gereğince, Odalar, Borsalar ve Birliklertarafından eğitim aracı ile bütçelerinden ayrılan payların % 50’si yerine “Bu kurumlarınüyelerinden aldıkları yıllık ödenti toplamının % 5”inin alınması,e)507 Sayılı Yasa’nın 6. maddesi ve 2821 Sayılı Yasa’nın 44. maddesiuyarınca, sendikalarca eğitim amacıyla ayrılan gelirlerin % 50’si ölçüsündeki paylaryerine, bu kurumların üye ödentileri toplamının % 5’inin alınması, konularında yasaldeğişiklik yapılması sağlanmalıdır.78.Fon kaynakları arasına:a)Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları (Baro, Tabipler Odası, DişHekimleri Odası, Eczacılar Odası, Mühendis ve Mimarlar Odası,Muhasebeci, MiliMüşavirler Odası, Yeminli Mili Müşavirler Odaları ve bunların benzerleri) ile birlik yada üst örgütlerin üyelerinden aldıkları toplam ödentilerin, %5’lik bölümünün,b)Profesyonel spor kulüpleri ve şirketlerinin yıllık bütçelerinin % 5’i ileprofesyonel sporcuların transfer ücretlerinin % 10’luk bölümünün, alınması için yasaldüzenleme yapılmalıdır.79.Fon’a katkıda bulunan kurum ve kuruluşların Fon yönetimine ve denetiminekatılmaları sağlanmalıdır.80.3418 Sayılı Eğitim Gençlik, Spor ve sağlık Hizmetleri Vergisinin, DİE’nünbelirlediği yıllık enflasyon oranında artırılması, ayrıca, Taşıt Alım Vergisi ile ilgilidüzenlemenin % 12’ye, Akaryakıt Tüketim Vergisiyle ilgili düzenlemenin ise, % 5’eyükseltilmesi sağlanmalıdır.81.4306 Sayılı Yasa çerçevesinde, ilköğretim giderlerinde kullanılmak üzerebaşlatılan eğitime katkı payı uygulaması 1 ocak 2001 tarihinden itibaren, ortaöğretimiyaygınlaştırmak ve geliştirmek amacıyla kullanılmak üzere, 31 Aralık 2005 yılına kadaruzatılmalı ve her yıl enflasyon oranında artırılmalı.101

82.Mesleki ve teknik eğitime, belediye gelirleri, Emlak Vergisi, Çevre veTemizlik Vergilerinden belirli bir pay ayrılmalıdır.83.Mevduat faizi, repo, hisse ve borç senedi alım-satımı vb. kar yaratan bütünişlemlerde, ilgili kurum ve kuruluşlarca halen yapılmakta olan yasal kesintilertoplamından, eğitime % 2’lik pay ayrılması ve bu paydan bir bölümünün de mesleki veteknik eğitime tahsis edilmesi sağlanmalıdır.84.Okullara veliler tarafından yapılan her türlü bağış ve katkılarının kayıtlı halegetirilmesine ilişkin düzenlemeler yapılmalıdır.85.Ailelerin eğitim giderleri, yıllık gelir vergisi matrahlarından düşürülmeli,KDV oranları indirilmelidir.86.Devlet okullarına yapılan bağışlar, vergi matrahından düşürülmelidir.87.Mesleki ve teknik ortaöğretimde 2005-2006 öğretim yılı için öngörülen %47’lik okullaşma oranı bağlamında, bu okullara öğretmen yetiştiren fakültelerin(öncelikle yeni kurulanlar olmak üzere) desteklenmesi sağlanmalıdır. Öğrenim ücretlerien az mühendislik fakültesi öğrenim ücretlerinin düzeyine çıkarılmalıdır.88.Milli Eğitim Bakanlığının,merkezi yerlerdeki taşınmazları değerlendirilmelive bu yolla elde edilen gelirlerin eğitim hizmetlerinde kullanılması sağlanmalıdır.89.Özelleştirme kapsamındaki taşınmazlardan eğitim için uygun olanların,eğitim kurumlarına ücretsiz tahsisi sağlanmalıdır. 72d) Sonuç-Uygulama :1.İlk defa şûraya davet edilen yabancı uzman ve konuklar kendi ülkelerindekieğitim yapısı ile ilgili bildiriler sunmuşlardır.2.TBMM Başkanı Hikmet Çetin, şûrada yaptığı konuşmada öğretmenlerinsendikalaşması ve toplu sözleşme yapmaları gerektiğini bildirmiştir. Şûralarda ilk defabu düzeyde yetkili bir ağızdan öğretmen sendikasının gerekliliğinden sözedilmesi dikkatçekicidir.3.Dönemin Milli Eğitim Bakanı şûrayı açış konuşmasında; “Bugüne kadarşûralarda önemli kararlar alınmış, bir kısmı hayata geçirilememiştir.” diyerekbakanlığının özeleştirisinde bulunmuştur.Bu özeleştiri, bugüne kadar yani 15. Milli Eğitim Şûrasında kararlarınuygulanamadığını gösterdiğinden, Onaltıncı Milli Eğitim Şûrası kararlarının dabölümünün uygulanamayacağının itirafıdır biçiminde değerlendirilebilir.Yine bakan konuşmasını sürdürmektedir:“Sayın üyeler; halkımız, eğitime büyük önem veriyor; analar, babalarçocuklarını okutabilmek için her özveriye katlanıyorlar; ama, umduklarınıbulamıyorlar...” 734.Onaltıncı Milli Eğitim Şûrası, katılım açısından onbeşinci Şûradaki yapısınıgeliştirerek sürdürmüş; iş hayatından, işçi ve işveren temsilcilerinden, eğitimle ilgilidernek, oda vakıf ve sendikalardan, üniversite ve araştırma kurumlarından, basından vemeclisten, Başbakanlık, diğer bakanlıklar ve Milli Eğitim Bakanlığından çeşitli düzeydeuzman, temsilci, yönetici ve öğretmenlerin katılımıyla çalışmalarını sürdürmüştür.5.’Mesleki ve Teknik Eğitimde sınavsız yüksek öğretime geçiş’ gündemindekikonulardan birisi iken Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığının 30. 09. 1998 tarih ve 19272 MEB, On Altıncı Millî Eğitim Şûrası, İstanbul 1999.73 MEB, a.g.e. 27,30.102

sayılı kararı ile gündem konularından biri olma niteliğini kaybederek Mesleki ve TeknikEğitimin Ortaöğretim sistemi bütünlüğü içinde ağırlıklı olarak yeniden yapılandırılmasıkonusu içinde değerlendirilmesi kararı ve ilgili kararın uygulanamayacağının habercisigibidir.6.Şûra kararlarından; kayıt dışı çırak çalıştıran işletmelerin, kayıt altınaalınmasını sağlayacak önlemler alınmalıdır, kararı ve ‘ okullara veliler tarafındanyapılan her türlü bağış ve katkıların kayıtlı hale getirilmesine ilişkin düzenlemeleryapılmalıdır’ kararı; ekonomik ve toplumsal yozlaşmanın, yolsuzluğun eğitime, Şûrayayansımasıdır, biçiminde değerlendirilebilir.7.Dönemin Milli Eğitim Bakanı Metin Bostancıoğlu konuşmasında; ‘Kanunkoyucunun mutlaka dikkate alacağına inandığım bu kararların, ülkemiz için, insanlıkiçin güzellikler getirmesini diliyor.’ dilekleriyle şûra kararlarının uygulanmasınıngerekliliğinin altını çizmiştir.8.Onaltıncı Milli Eğitim Şûrası akademik hazırlıkların ve organizasyonuneksiksiz olması ile diğer şûralardan ayrıcalıklı bir yere sahiptir.9.Onaltıncı Milli Eğitim Şûrasında, eğitimin temel iki aktörü olan öğretmen veöğrencilerin yalnızca % 4,39 temsil edilmeleri (yöneticiler okul müdürleri dışında) genişkatılımın demokratik yönünü zedelemektedir. Halbuki Türkiye’nin de altına imzakoyduğu UNESCO ve ILO sözleşmeleri karar alma sürecinde öğretmen katılımınıgerektirmektedir.10.Türkiye işveren sendikaları konfederasyonu (TİSK) eğitimde, özelliklemesleki ve teknik eğitimde karar alma ve katılımda daha ağırlıklı görev ve sorumlulukalmak isteğini şûrada bildirmiştir.11. ‘İş çevrelerinin eğitim sisteminin çıktısını kullanan kesim olarak maliyetlerinpaylaşılmasına katkılarının çok yönlü olarak artırılması yolları düşünülmeli; bu konudakatılımcı yaklaşımlar geliştirilmelidir’ kararı ile eğitim finansmanında iş dünyasının dasorumluluk alması için adım atılıyordu.12.Bu araştırmanın (tez çalışmasının) sonlandırıldığı Mayıs 2001 tarihine kadarşûrada alınan kararların, büyük bölümü uygulamaya aktarılamadı. Şûradan beklenen üçtemel amaç olan;mesleki teknik eğitimin ortaöğretim kademesinde genel ortaöğretimegöre oran olarak ağırlığının artması ve üniversiteler önünde yığılmaların azalması,ikinci olarak mesleki ve teknik öğretimin finansmanı için yeni kaynakların devreyesokulması ve üçüncü olarak mesleki teknik öğretimde sınavsız yüksek öğretime geçişkonularıyla ilgili alınan kararlar uygulamada yerini alamadı. Ve bunlara ek olarak; 2000-2010 yılları arasında kamu kaynaklarından eğitime ayrılacak payın GSMH içinde en az% 10 konsolide bütçe ödenekleri içinde en az % 25 düzeyinde olması yasaldüzenlemeyle garanti altına alınmalıdır’ kararı da yaşama geçirilememiştir.103

İKİNCİ BÖLÜMŞÛRALARIN EĞİTİM POLİTİKALARINA ETKİLERİA-TEK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALARIN EĞİTİMPOLİTİKALARINA ETKİLERİGirişİlk toplanışından beri, Türkiye’nin eğitim sorunlarının ve çözüm önerileriningörüşülüp tartışıldığı ve aldığı kararlarla eğitim sistemimize ve Millî EğitimBakanlığı’na perspektif sunarak gelenekselleşen, bakanlığın en yüksek danışma organıolan Milli Eğitim Şûraları, daha 1939 daki ilk toplantısında eğitimcilerde de olumluizlenimler uyandırmıştı. Birinci Milli Eğitim Şûrası’na (1939) katılan üyelerdenbazılarının şûra ile ilgili düşünceleri şöyledir:Emin Soysal (üye); “Şûraya gelirken içimde bir düşünce vardı: Acabadüşündüklerimi, inandıklarımı söyleyebilecek miyim ? Şûraya geldim, düşündüklerimive inandıklarımı söyledikten başka düşünmediklerimi ve hatırıma getirmediklerimi deduydum. Bu büyük ve derin hürriyet sevgisini bize veren ve bu hürriyet havasında biziyaşatan Maarif Vekilimize candan teşekkür ederim” 74Kazım Nami Duru (gözlemci-müşahit); “Bilim adamlarımız ve eğitimcilerimizilk defadır ki böyle külliyetli olarak birbirleriyle karşılaştılar, konuştular söyleştiler,hatta birbirleriyle dövüştüler. Her zaman görmediğimiz bir hürriyetle konuşupsöyleştiler” 75Sadrettin Celal Antel (üye); “12 günlük hummalı bir çalışmadan sonra MaarifŞûrası işine son verirken Maarif Şûrasının bilançosunu iki kelime ile özetlemek yararlıolur kanısındayım. Burada eğitimimizi ilgilendiren konular ortaya konmuş, dertlerimizdökülmüş ve bu hususta bazı kararlar alınmıştır. Fakat bence aldığımız kararlardan dahaçok bütün dertlerimizin ortaya konması ve bu konuda çeşitli düşüncelerin ilerisürülmesi, karşılaşması ve çarpışması önemlidir. Özellikle önemli olan şudur ki; Şûra,çalışmasını bitirmiş değildir, çalışması sürecektir. 76Tek Parti Dönemindeki şûralarda alınan kararların büyük bölümü uygulanmıştır.Yalnız önemli kararlardan sınıf tekrarının azaltılması ile temel hedef olarak belirlediğibütün yurttaşlara öğrenim olanağı sunabilme kararını yaşama geçirilememiştir. Budurum yalnızca Tek Parti Dönemi için geçerli olmayıp Çok Partili Dönemde de, PlanlıDönemde de alınan kararların uygulamaya aktarılma gücü hep sınırlı kalmıştır.Örneğin Tek Parti Döneminin sona erdiği 1950 yılında ‘5 ve daha yukarı yaştaki17.776.911 olan nüfusun -ne yazık ki- 11.997.046 sı, yani, 12 milyon Türk yurttaşı74 MEB, Birinci Maarif Şurası, İstanbul 1991, s.485.75 MEB, Birinci Maarif Şurası, İstanbul 1991 s.484.76 MEB, a.g.e. s.486.104

okuma yazma bilmiyordu. Okuma yazma bilenler ise bilmeyenlerin ancak yarısı,5.779.915 yurttaş idi.’ 77Hedefi yakalamak bir yana, hedefin çok uzağında kalınmıştır. İlköğretimde %100 okullaşma hedefinin yakalanabilmesi için Cumhuriyetin kuruluşunun üzerindenaltmış yıl geçmesi gerekmiş ve bu hedef, ancak, 1984’te yakalanabilmiştir.Tek Partili Dönemde eğitimin temel hedefi; fırsat eşitliği sağlayarak her yurttaşatemel eğitim vermek, dahası okur-yazar yapmak, cumhuriyet ideolojisinibenimsetmekti. Kalkınmanın gerektirdiği nitelikli işgücü yetiştirmek bundan sonrageliyordu.Yurdun en köşe bucakta kalan köylerini de içine alarak her köye okul veöğretmen sağlanacaktı. Bu hedefe ulaşmak için devlet ve Millî Eğitim Bakanlığı bütüngücünü kullanıyordu. Her yurttaşa bu olanağı sağlamak için de parasal ve barınmasorunları yüzünden okuyamayacak durumda olan öğrencilere parasız yatılılık olanaklarısağlanıyordu. Köy Enstitülerinin kurulması kararının alındığı 1939’da toplanan ilk MillîEğitim Şûrasında üzerinde durulan bu konu, Tek Parti Döneminde yapılan ikinci (1943)ve üçüncü (1946) şûralarda da görüşülmüştü.Ne yazık ki Cumhuriyet Türkiye’sinin, kuruluş yıllarında önem verdiği eğitimdefırsat eşitliğinin en büyük güvencelerinden olan parasız yatılılık, 1945 lerden sonra‘parasız yatılılık, okul pansiyonlarına gereken önem verilmesi yönündeki şûrakararlarına karşın’ giderek önemini yitirmiştir. 1946 dan sonra devletin parasız öğrenimsağladığı öğrenci sayısı, -cumhuriyetin ilk yıllarında olduğunun tersine- hiçbir zaman%10’un üzerine çıkmamış ve giderek bu oran düşmüştür. Bunun yanında, yatılılıktanyararlanan öğrencilerin bulundukları okul türüne göre dağılımında da her geçen yılİmam-Hatip okullarının lehine, diğer okullar aleyhine gelişim göstermiştir.Şûralarda alınan kararlardan uygulamaya aktarılanlardan bazıları şöyledir: Tekkitap (devlet kitabı) okutulması, üç sınıflı köy okullarının beş sınıfa çıkarılması, ahlakeğitiminde çağdaş yaklaşımlar, liselerin öğrenim süresinin dört yıla çıkarılması(sonradan tekrar üç yıla indirildi), anadil öğretimine önem verilmesi ve yabancıterimlerin Türkçeleştirilmesi (Eğitimdeki bu yöneliş diğer kurumlara da yansımış ve bubağlamda 10 ocak 1945 de Anayasa türkçeleştirilmiş, ancak; yedi yıl sonra, 1952’deeskiye dönülmüştür), Türk ahlakının toplumsal ve kişisel ilkeleri, okul-aile ilişkilerinigeliştirecek Okul-Aile Birliklerinin kurulması, yeni ilkokul ve ortaokul programlarınınhazırlanması, Köy Enstitülerinin kurulması, ilköğretmen okullarının birleştirilmesi...Bu yönüyle eğitim sistemi tutarlıdır. Yalnız, kararların uygulanabilirliğindeki ilkşûralarda görülen bu olumlu durum, tek parti döneminin sonlarında toplanan çok partilidöneme geçiş dönemindeki şûralarda (1946 ve 1949) görülmez. Şûra kararlarınınuygulamaya aktarılmasında sorunlar ortaya çıkmaya başlamıştır. Tek Parti dönemininçok partili döneme geçiş süreci öncesi şûralarla, Çok Partili Döneme geçiş dönemişûraları ve çok partili dönemde toplanan şûra kararları arasında tutarsızlıklar ortayaçıkmıştır.Örneğin; 1939’da yapılan ilk şûrada okullarda, ders kitabı olarak tek kitap kararıalınmış ve uygulamaya aktarılmışken, 1949’daki Dördüncü Şûra’da tek kitapuygulamasına son verilmesi kararı alınıyor ve uygulanıyordu. Yine 1945’te yabancı dilterimlerinin Türkçeleştirilmesi kararı alınıp Anayasanın dili Türkçeleştirilirken, 1952 deAnayasanın dilinde yine eskiye dönülüyordu. Üçüncü Şûrada 8 yıllık eğitim içinadımlar atılması kararı alınırken Dördüncü Şûra’da (1949) Bundan hiç bahsedilmeyerekortaokulların yaygınlaştırılması düşünülüyordu.77 Kaynak:DİE, İstatistik Göstergeler 1923-1990, DİE 1992, s.6.105

Tek parti döneminde egemen ideoloji Kemalizm’di. Devletin bütün alanlardakiyönelimi ideolojisi 1930 larda kadro hareketi ile yapılandırılmaya çalışılan Kemalizm,ve altı ok biçiminde simgelen altı ilkede biçimlenmişti. Ancak, 1946’da çok partilidöneme adım atılmasıyla birlikte iktidarda aynı parti bulunmasına rağmen önemlipolitik ve ideolojik değişimler yaşandı. 1946 ya kadar ülkede ideoloji bütün ağırlığıylaKemalizmdi. Bu yıllarda, Atatürk dönemi kadrolarının bir bölümünün etkinliğiniyitirmesi ve iç ve dış dengelerin gücü ve etkisi ile İkinci Dünya Savaşı sonrası dışdünyanın etkisinin artması Kemalizmin yeni bir yorumunu getirmiş, resmi ideoloji yineAtatürkçülük olmasına karşın, dış politikadan, savunmaya, ekonomik yapıda dışborçlanmadan laikliğin yeni bir yorumuna kadar önemli yapısal değişmeler yaşanmıştır.Hemen her alanda Batının ve ABD nin etkisi artmıştır.Bu değişiklik eğitim alanına da yansımıştır. Milli Eğitim Bakanı ve bakanlıktaüst düzeyde görev yapan bürokratlar değişmiş, en başta da büyük umutlar bağlanan KöyEnstitülerinin sistem dışına atılması çabasına girişilmiştir. Şûralarda kararlarınalınmasında da alınan kararların yaşama geçmesinde de bu etkiler kendini göstermiştir.Köy Enstitüleri1945 te 10 yıllık (1945-1955) İlköğretim Planı hazırlanmıştı. Plana göre 10 yıliçinde ilköğretim sorunlarının büyük ölçüde çözüleceği ve okulsuz köy kalmayacağıöngörülmüştü. Fakat daha 1946 da planın uygulayıcıları bakan Hasan Ali Yücel veilköğretim genel müdürü İ.Hakkı Tonguç görevden alınması, dahası siyasi iradeninpopulist yaklaşımla politika değiştirmesi ile Türkiye’nin kendi uzmanlarınca hazırlananve dünya eğitim literatürüne Türkiye’nin katkısı olan ‘Köy Enstitüleri’ modeli ile eğitimsorunlarını özellikle ilköğretim düzeyinde çözebileceği tasarlanan plan rafakaldırılmıştır. Atatürk sonrası tek parti yönetimi dünyaya getirdiği bebeğini yine kendieliyle boğmuştur.1947-1948 öğretim yılında ‘Eğitmen Kursları’ kapatıldı.1946-1947 yılında başlatılan bir çaba ile dört yıl içinde Köy Enstitüleri içindeyedi yerde bulunan sağlık memuru yetiştirilen Sağlık Kolları bire indirildi.1948 de Ankara Hasanoğlanda kurulmuş olan Yüksek Köy Enstitüsü görevleriniyerine getirecek başka okullar bulunduğu gerekçesiyle bakanlıkça kapatıldı.Köy Enstitüleri için bütün kesimlerin düşüncesi olumlu değildir. Daha tek partidönemi sürerken H.Ali.Yücel’in bakanlıktan ayrılması ile yerine geçen bakan ReşatŞemsettin Sirer, yani Milli Eğitim Bakanının kendisi bile doğrudan cephe almasa bile buokulların kapatılacağının ip uçlarını veriyordu. Köy Enstitülerine karşı eleştirilere birörnek olarak Üçüncü Şûra üyelerinden İrfan Alıcıoğlu’nun şûrada söylediklerigösterilebilir:“Fakat maalesef arkadaşlar, köy ve köylü meselesinin yalnız Milli EğitimBakanlığının işi olduğu hakkındaki yanlış düşünüş enstitüleri bugünkü verimsiz halesokmuştur. Mezunlarından da köylerde hiçbir surette yararlanılmamıştır.Türk milletine milyonlarca liraya mal olan bu kurumlar maalesef kendindenbeklenen ümitleri boşa çıkarmıştır. Şimdiye kadar yaptıklarını iddia ettikleri şeyin hiçbirisi de doğru değildir. Enstitülerde ne ziraat işleri eğitimi, ne sanat eğitimi ne de biröğretmen için gereken manevi eğitim tamamdır” 7878 MEB, Üçüncü Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s. 180, 181.106

1942 de 4274 Sayılı Köy Okulları ve Köy Enstitüleri Teşkilatı Kanunu ilekurulan “Akşam okulları” Millet Mekteplerinden sonra halk eğitimi alanında yapılanikinci büyük çabaydı.Halka yönelik diğer yapılanmalar; Halkevleri ve Halk Odalarıydı. Çok PartiliDönemde, Köy enstitüleri ile birlikte Cumhuriyetin kültür ocaklarından bu iki halkeğitim ve kültür kurumu kapatılacaktı.Köy Enstitüleri bu dönemin en önemli eğitim kurumları olmuşlardır. Türkiye’yeözgü, Türk eğitimcilerin iş içinde yaşayarak geliştirdikleri bir sistemdi. Üçüncü veözellikle Dördüncü Şûrada, Köy Enstitülerinin gelişmesi yönünde kararlar alınmamış,dahası kapatılacağının ilk işaretleri olarak yapısında ve işleyişinde değişiklikleregidilmişti. Bunu 1946 yılında bakanlığı H.Ali Yücel’den devralan 1946 sonrasının MilliEğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer’in kendisi söylüyordu (1951 de ):“Köy Enstitülerinin Öğretmen okulu haline getirileceği haberinde bir yanlışlıkolacak. Çünkü bu enstitüler dört yıldan beri birer öğretmen okulundan başka bir şeydeğillerdir. Kuruluşlarının ilk yıllarında enstitülerin öğretmenden başka köye gereklidiğer elemanları da onun şahsında veya ondan ayrı olarak yetiştirmeleri düşünülmüştür.Fakat daha ilk tecrübelerde bunun mahzurları anlaşılmış ve bu sistem 1946-47 ders yılıbaşından itibaren terk olunmuştur.” 79Köy Enstitüleri, Halk Evleri, Halk Odaları 1946 sonrası Türkiye’de iktidaragelenlerin devleti yönetme de farklı bir ideoloji benimsemeleri ile ilgilidir. Bununyanında Tek Parti Dönemi’nin yıllarca süren politikalarına karşı oluşan tepkininyansımasıdır. Populist yaklaşım, günlük politikalar yerine siyaset üstü uzak görüşlüeğitim politikaları ile bu kurumların gelişmelerine ya da yaşamalarına izin verilseydiTürk eğitim sistemi bu yapılanmalardan kazançlı çıkabilir, yararlı, olumlu sonuçlaraulaşabilirdi.Dönemin sonlarına doğru bu gelişmelerin yanında, devletin, iktidarın laiklikanlayışında değişiklikler olmuştur. Halkın din eğitimine olan gereksinimi düşünülerekKuran Kursları, İmam Hatip Kursları 80 ve İlahiyat Fakültesi açılmıştı. İlkokullarda dindersleri 1949 da yeniden okutulmaya başlandı. Üstelık, ilkokullarda okutulan dindersleri daha öğretim programı hazırlanmadan okutulmaya başlanmıştır. Bu konudakişûra kararları daha sonraları alınmıştır. Bu acelecilik, çok partili döneme geçiş sürecindeiktidarını kaybetmek istemeyen Cumhuriyet Halk Partisinin (CHP) geçmiş yıllardavermediği din eğitiminin hepsini birden kendi iktidarı döneminde vererek yapılacakseçimlerde halkın oylarını alarak yeniden iktidar olmak amacına yönelik çabalara birörnektir.Tek Parti döneminde uygulamaya geçirilen en önemli şûra kararlarından biriolan Köy Enstitülerinin (önce iş içinde yapılandı, yasa ve yönetmelikleri sonradanoluşturuldu) Türk Eğitim Sistemi içindeki yerinin ne olduğu öz olarak şöyledir:“1-Köy Enstitüsü sözünde, “köy” oluşu nedeniyle sadece köy ile sınırlı olduğunudüşünmek yanlıştır. Kurucular, “Köy ile ilgilenişimiz Türkiye nüfusunun çoğunluğununyani nüfusun % 80’inin köyde yaşamakta oluşu ve buraların ihmal edilmiş, geri kalmışolmasındandır” ve “köy bu karakterini koruduğu sürece”demişlerdir. Öyleyse bugüneğitim alanında ihmal edilmiş bir çoğunluk varsa, -köyde veya kentte oluşu farketmezbu çoğunluğun ihmal edilmesi hali devam ettiği süre Köy Enstitüsü sitemi gibi bir79 Müdafaa-i Hukuk, 30 Mart 2000, Antalya , s. 99.80 1949 da açıldı, 1951 de 601 sayılı MEB Müdürler Komisyonunca İmam Hatip Okullarınadönüştü ve sayıları her geçen yıl arttı.107

sisteme gereksinim vardır. Var olan böyle bir sistemin işlemez hale getirilmesi hataydı,yeniden yürürlüğe konmaması, bunda gecikilmesi hatadır, huzursuzluk kaynağıdır.2-Köy Enstitüsü Sistemi ile yapılmak istenen çoğunluğun bilinçlenmesi, -ozaman köylerdeydi- bilinçlenerek kendi gücünün farkına varması, egemenlik hakkınıdoğru kullanır hale gelmesiydi. Bu bir anlamda demokrasinin işler hale gelmesidemekti. Köy Enstitüleri demokrasinin öncü kuruluşlarıydı. Ağaya bağlı topraksızköylü, tarikat şeyhine bağımlı insanlar seçimlerde,bağımsız hareket edemezlerdi.Büsbütün ekmeksiz kalma korkusu, öteki dünya korkusu buna engeldi. Bilinçlenmeköklü değişimlere neden olabilirdi.3-Sorunların çözümünde ülke gerçekleri hep ön planda tutulmuştur.a)Her kademede parasız eğitim geçekleştirilmiştir. Köylerde parasız ilköğretimdışında Köy Enstitüleri’nde ve Yüksek Köy Enstitüsünde öğrenciler tamamen parasızeğitim görmüşlerdir. Üst öğrenim kurumlarına geçişte yetenek asıl alınmıştır. YüksekKöy Enstitüsü’ne geçişte hem merkezi sınav sistemi uygulanmış hem her enstitübölgesinden yüksek öğrenime geçişi sağlayabilecek yol bulunmuştur. Parasız eğitimyolu ile yoksul ama yetenekli çocukları daha çok okuyabilmeleri, dolayısıyla yönetimkademelerinde daha kolay görev alabilmeleri olanaklaşmıştır. Kapatılmalarının başlıcanedeni de budur.b)Sistemle eğitime geniş planlama fikri girmiş, çoğunluğun okul yoluyla eğitimöğretimsorunu en kısa sürede çözülmesi planlanmıştır. Temel yasası 1940’da çıkmış,1955/ 1956 öğrenim yılına kadar Türkiye’de okulsuz köy, öğretmensiz okul kalmamasıplanlanmıştır. 1946-1947 öğrenim yılına kadar da plan eksiksiz uygulanmıştır. Sisteminkuruluş yılları savaş yılarına rastladığından hızlı okul yapımında halkın katılımıistenmiş, imece ile katkı sağlanmıştır. Okul yapımı dışında katkıda kişiler değil, dahaçok tüzel kişiler ilgilendirilmiştir.c)Sistemle ülkenin her alanda kalkınması esas alındığından öğretmene okuldışında başka görevlerde verilmiştir. Köy başka elemanlar gönderilinceye kadaröğretmenin türlü alanlarda köy önderi olması gerektiği düşünülmüş, böyle olacakşekilde yetiştirilmiştir. Günümüzün çok amaçlı liselerine benzeyen yanları vardır.d)Köylünün tamamına yakını tarımla uğraşıyor ama bu geri teknikle yapılıyordu.Köylüyü Pazar için üretim yapar, sanayi ürünlerini satın alabilir hale getirmekgerekiyordu. Öğretmenin özellikle bu alanda yararlı olabilmesi düşünülmüştür. Bunedenle Türkiye eğitim bölgelerine ayrılmıştı. Ayrılmada tarımsal üretim başlıca ölçüolarak alınıyordu. O zaman bir bölgede hayvancılık öğretimi, başkasında pamuküretimi, bir başkasında zeytin üretimi öne çıkıyordu. Bunun gereği olarak bir enstitüyesadece bölgesinden öğrenci alınıyor, yetişen öğretmen de ancak o bölge köylerindedaha çok yararlı olabileceğinden, o bölge köylerine atanıyordu.Her enstitü, bölgesinin her türlü eğitim-öğretim sorunundan sorumluydu.Öğretmen enstitü ilişkisi devamlıydı. Öğretmenin köydeki başarısızlığından onuyetiştiren bölge enstitüsü de sorumlu olduğundan, öğretmeni enstitüde yetiştirmek kadariş başında yetiştirmek de enstitünün asıl görevleri arasındaydı. Yetişme ömür boyusürmeliydi.” 81Hükümetler ve eğitim81 Mustafa Aydoğan, “Köy Enstitüleri Yeniden” , Müdafaa-i Hukuk- Köy Enstitüleri Özel Sayısı,Antalya 2000, s. 80-81108

Şûralarla hükümet programları arasında uyum vardır. Şûra kararlarınıuygulayacak olan hükümet şûra kararlarını uygulamaya aktaramadığında kendiprogramını da uygulayamamış oluyordu. Bu dönemde şûra kararlarınınuygulamaya aktarılmasında- üniversiteler dahil, hükümetlerden başka etkin biröge ya da baskı grubu yoktu. Tek Parti Dönemi hükümetlerinin bu yöndekitutumu için tipik bir örnek şöyledir.12.8.1946 Hükümet Programından (Recep Peker hükümeti):“Köy okullarını yapmak işinde köylüyü bizzat çalıştırma sisteminedevam edilecektir. Ancak bu okulların kereste, kiremit, cam, çivi gibi para ilesatın alınması gereken malzemesini devlet verecektir. Köylülerle araçları, ekipbiçme nadas zamanlarında serbest kalacaktır. Bütün okulsuz köyleri okulakavuşturma işi, öğretmen yetiştirme faaliyeti ile dengeli ve uyumlu bir şekilde veortalama 10 yıllık bir süre içinde tamamlanacak biçimde Bakanlar Kuruluncateferruatlı bir uygulama planına bağlanacaktır.”“Liseleri bitirip olgunluk sınavını vermiş olan burslu ve yatılı öğrencilerfakülte ve yüksekokullara sınavsız girmeleri sağlanacaktır.” 82Bu dönemde dış borçlanmaya gidilmeden ülkenin gelişmesi vekalkınması amaçlanmıştır. Kendi öz kaynaklarıyla kalkınma sağlanacaktır. Kendiöz kaynakları da sınırlıdır. Yaratılan kaynakların önemli bir bölümü, devralınanOsmanlı Borçlarının (Düyun-u umumiye) ödenmesi için kullanılmakta, yaniTürkiye için, Türkiye eğitimi için büyük bir kayıptır. Bir de II. Dünya Savaşıkosulları nedeniyle bütçenin büyük bölümü savunmaya ayırmak zorundaydı.“1942 Yılı Genel Bütçesi :384.035.101.TL1.Milli Müdafa Vekaleti :101.000.000.TL(Milli Savunma Bakanlığı)2.Düyunu Umumiye :95.279.219.TL(Osmanlı Borçları)3.Maliye Vekaleti :40.999.030.TL4.Maarif Vekaleti :27.653.734.TL(Milli Eğitim Bakanlığı)” 83Yukarıdaki Tabloda görüldüğü üzere Osmanlı Borçları (Düyun-u Umumiye) içinbütçeden ayrılan pay, savunmaya ayrılan paydan sonra 2. sıradadır. Duyun-u Umumiyeiçin ödenen para Milli Eğitime ayrılan payın üç dört katıdır. Bu durumda, gençcumhuriyetin yöneticileri, şûra kararlarını uygulayanlar ne yapabilirdi sorusu geliyor:Bütün iyiniyetli çabalarına karşın eğitimde konulan hedeflere, -ki en başta bütünyurttaşlara temel eğitim götürülmesi hedefine- nasıl ulaşılabilinirdi ?Dönemde en uzun süre ile Milli Eğitim Bakanlığı görevini yürüten bakan HasanAli Yücel, bütün emek ve çabasının tek dayanağı ve hedefi olarak şunları söylüyordu:“Ben varım niçin? Türk Milleti için çalışıyorum, kimin için? Türk Milleti için.Prensibimiz budur. Bu prensibi ahlakımızın esası olarak alıyoruz. 8482 Kazım Öztürk, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve programları, AK Yayınları istanbul1968, s. 302.83 Maarif Vekilliği 1942 Mali Yılı Bütçesi ve Müzakere zabıtları, Maarif Matbaası, Ankara1942, s.94.109

Operayı kuran, ilk sanayi tesislerini kuran, Köy Enstitülerini kuran, o ülkü doluinsanlar çağına, Çağdaş Türkiye ülkülerine karşın okur-yazar olmayan yurttaş sayısıoransal olarak azalsa da, sayı olarak 1970 yıllarına kadar hep artmıştır. KöylüyüMilletin efendisi yapmak, bu gerçekleşmeyi bırakın, köylü okur-yazar bileyapılamamıştır. Aşağıda verilen; Osmanlı borçları (Düyun-u Umumiye), Bakanlığınbütçesi, az gelişmiş ekonomik yapı atılımları engelleyen yapılar olarak ağırlıklarınısürekli hissettirmişlerdir.Yine 1939 Mali Yılı Bütçe görüşmelerinde, Maarif Vekilliği (Milli EğitimBakanlığı) bütçe kalemlerinde gösterilen, bakanlığın ‘nakil vasıtaları’ ilginç ilginçolduğu kadar da düşündürücüdür. İşte ilk Milli Eğitim Şûrasının yapıldığı 1939 yılındaBakanlığın sahip olduğu ulaşım araçları:“ Otobüs:1Kamyon:6Binek ve yükarabası:33Merkep (eşek):1Bisiklet:1” 85Ve bütçede Milli Eğitimin aldığı pay ile Düyun-u Umumiyeye ayrılan pay daşöyle idi:“1939 Mali Yılı Genel Bütçesi :261.064.192.TL-Düyun-u Umumiye:49.739.599.TL-Maarif Vekaleti:16.111.000.TL 86Milli Eğitim Bakanlığının bütçeden aldığı pay %7,8 civarında olup dördüncüsıradadır. Üstelik ayrılan bu payın %55’i olan 8.283.788.TL maaş ödemeleri içinayrılmıştı. 8.6.1948 Hükümet Programlarından ( Hasan Saka Hükümeti):“İkinci Dünya Savaşının ilk yıllarından itibaren.... sekiz yıldır devlet bütçesininyarısına yakını, hatta zaman zaman yarısından fazlası vatan savunmasınaayrılmaktadır”. 87Dönemin Millî Eğitim Bakanlarının tutumuTek Parti Döneminde, eğitim sistemi nicelik olarak hedeflere ulaşamamıştır.Ama nitelik, daha doğrusu anlayış ve eğitim politikası olarak Türk Eğitimi, kimilerinegöre “altın çağını” yaşamıştır. Bunda da hem öğretmen olarak, hem de Milli Eğitimbakanlarına kadar cumhuriyet, devlet, ulus,ülkesi ile kendi yaşamlarını özdeş kılmışeğitimcilerin varlığı en büyük etken olmuştur.Tek Parti Döneminin eğitime, eğitimin uygulayıcısı öğretmene bakışı içinbakanlığın en yetkili kişisinden, dönemin Milli Eğitim bakanlarından Mustafa Necatininbir öğretmene mektubu örnek verilebilir:84 Maarif Vekilliği 1942 Mali Yılı Bütçesi ve Müzakere Zabıtları, Maarif Matbaası, Ankara 1942,s.20.85 Maarif Vekilliği 1939 Mali Yılı Bütçesi ve Müzakere Zabıtları, Maarif Matbaası, istanbul1939, s. 97 .86 a.g.e., s. 97.87 Kazım Öztürk, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, s. 327-328.110

Öğretmen Arkadaş,“ T.C.Maarif VekaletiÖğretmen Okullarını bu sene bitirenlerin dağıtımında senin payına DiyarbakırMaarif Eminliği bölgesindeki Diyarbakır isabet etti.Orası güzel vatanın himmet ve irşadına muhtaç feyizli bir köşesidir. Okulu yenibitiren öğrencilerimizin memleket içine dağılmalarının gereklilik ve zorunlulukderecelerini geçen sene okulu bitiren arkadaşlarınız ve gerekse sizinle tartışmış vearamızda kararlaştırdığımız sonucu “ilkokul öğretmenleriyle mesleki bir sohbet’şeklinde bütün meslekdaşlarıma duyurmuştum. Burada, sana bundan tekrar söz etmeyegerek görmüyor ve güven içinde senin de aziz vatan ve ulusuna saygısını sunabilmekiçin bugünü sabırsızlıkla beklediğine inanıyorum.Harcırahın hemen gönderilmesi görev yerine yazılmıştır. Oraya varır varmazgiyim-kuşam bedelini de alacaksın.Yollarda gereken yardımda bulunmaları için Maarif idarelerine gereken emirlerverilmiş olduğundan iskele,istasyon ve yol uğrağı kasabalarda yakalarında yıldızbulunan bir kişi sana gelecek ve sana rehberlik edecektir. Bundan dolayı onların da senitanıyabilmeleri için yakana bir yıldız takmalısın.Gideceğin yer hiç te yabancısı olduğun yer değildir. Orada seni sevinç içindebekleyen vatan yavruları, senin gibi okulu bitirir bitirmez görev başına koşmuş hanımve bey öğretmen arkadaşların, hasılı ülkenin her köşesinde rastladığı yüksek alınlıkardeşlerin vardır.Özellikle bu sene yeni Türk harflerini yaygınlaştırmak gibi onurlu bir görevindaha vardır. Bütün ülke çocuklarını bir an önce yeni harfleri okutarak Türkiye’deokuma-yazma bilmeyen bir kişi bırakmayacak kadar geniş bir azimle çalışmakzorundasın.Bunun için yeni Türk harflerini çabuk öğren ve hemen herkese öğretmeye başla.Bu hedefe varmak için kürsü, okul gerekmez. Her yerde, her gördüğüne kadın, erkek,zengin, fakir, çiftçi, tüccar, köylü ve şehirli ayrımı yapmadan hemen öğreteceksin.Ulusumuz, yeni bir ilerleme alanı yaratacak olan bu büyük zaferi kısa bir zamandakazanacağına emin olarak görevlerinde başarılar diler ve işe başlama haberini beklerimaziz meslektaşım.Maarif Vekili Mustafa Necati” 88Böylesine bir güdülenmeyi ‘Bakanından’ alan bir öğretmen, görevini yaparkenduraksayabilir mi?İkinci Milli Eğitim Şûrasında ‘ahlak eğitimi’ ile ilgili görüş, tartışma ve alınankararlar aynı zamanda, Tek Parti Döneminin eğitime bakışını gösterdiği gibi, özellikletoplumu yetiştirme görevi verilmiş olan öğretmenlere bu felsefe, anlayışkazandırılmıştır. İkinci Şûrayı açış konuşmasında bakan H.Ali Yücel, bu konuda şunlarısöylüyordu:“Çocuklarımıza, doğruluğun kişiye verdiği vicdan huzurunu, ancak doğru birinsanın memleketine faydalı olmak olanağını bulabileceğini;... çocuklarımıza ödevin neolduğunu ve bunu yapmanın nasıl bir zorunluluk bulunduğunu; ödevleriniyapmayanların kendilerine ve arkadaşlarına nasıl zarar verdiklerini; şahsen gerekeniyapmamanın veya başkalarına yükletmeye kalkışmanın nasıl bir hilekarlık ve tecavüzolduğunu ;.. memleketimizde görev anlayışının ilerlemeye çok muhtaç bulunduğunu,88 Cahit Tanyol, Atatürk ve Halkçılık, T.İş Bankası Yayınları, s.128.111

ancak gündelik ödevlerini titizlikle yerine getirenlerin bir gün hayatlarının en büyükgörevini yapmakta duraksamayacak düzeye gelebileceklerini bildirelim.‘İş’in nasıl bir ahlak ögesi olduğunu; ilgi ile yapılan işin angarya addedilerekyapılana nispetle nasıl esaslı bir esere varabilir olduğunu; işimizi gücümüz veyeteneğimiz yettiğince en iyi şekilde yaptıktan sonra elde ettiğimiz neşe ve mutluluğunhiçbir hazla kıyas edilemeyecek bir zafer olduğunu; herkesin kendisi için bir işbulabileceğini ve onu istekle yaptıktan sonra kendisinin de yaşamaktan hazduyacağını;...bunların da ancak her Türk çocuğunun, ödevini ve iş hakkında ileri birdüşünce sahibi olmasıyla gerçekleştirilebileceğini telkin edelim.” 89Dönemin eğitim hareketleriBu dönemde; öğretmen yetiştiren her dereceden okulların yönetimininbirleştirilmesi kararı -ayrı bir öğretmen üniversitesi kurulması kararı reddedilse deverimlilikve öğretmen nitelik ve niceliğini artırmaya yönelik çabalardır. Bu dönemdealınan, fakat uygulanamayan karar şöyleydi (Üçüncü Milli Eğitim Şûrası):“Öğretmen yetiştirici kaynaklardan başka, Milli Eğitim Bakanlığının bir deyönetici yetiştiren kaynağı olmalıdır. Bu bir ‘Yönetken Enstitüsü ya da Akademisi’olabilir.” 90Yaklaşım olarak çağdaş bir öneri olmasına karşın ne tek parti döneminde ne debaşka bir dönemde uygulanamadı. Hatta 1998 den itibaren yöneticilerin seçme sınavı ilealınması kararı ve uygulamasına karşın, yöneticilerin yetiştirilmesi için bir eğitimkurumu oluşturulamamıştır. 1998 yılında uygulamaya başlanılan yönetici yetiştirilmesive atanması sistemi ile yönetici seçme sınavında başarılı olan adaylar yalnızca dörthafta süren bir seminere alınarak yetiştirilmeye çalışılıyordu. Halbuki, 1946 da yapılanüçüncü şûra iki yıllık bir yetiştirme devresi öngörüyordu.Üstelik 1998 de uygulamasına geçilen yeni sistem ancak 2 yıl uygulanabildi.1998 deki yönetmelikte geçici bir madde ile yalnızca bir defalığına, sistemin ilkuygulamasında daha önceden kurum yöneticiliği (okul müdürlüğü) görevindebulunanlara yeniden sınavsız yöneticilik hakkı, 2000 yılı kasım ayında çıkan birbakanlık genelgesiyle süreklilik kazandı. 1998 de uygulamasına geçilen yeni sistemdaha ikinci yılında delindi.Darülfünunun,işlerini yerine getireceği gerekçesiyle 1933 Üniversite Reformusonucu ortadan kalkmasına karşın,yerine kurulan üniversiteninde (İstanbul üniversitesi),üniversite işlevini yerine getirmede yetersiz kaldığı düşünülmektedir. Sanayi, teknoloji,tarım gibi diğer alanlarda olduğu gibi eğitim alanında da üniversitenin katkısı yetersizkalmıştır. Eğitim sorunları ve bu sorunların çözüm yolları için araştırmaları yok gibidir.Üniversitenin bu tutumu, Dördüncü Şûrada, Şûra üyesi Hüsnü Hamit Sayman’ınaşağıdaki sözleriyle eleştirilmektedir;“Üniversite Profesörleri bu mesele (öğretmen yetiştirme) hakkında hiçbirmütalaa dermeyan etmiyorlar. Hatta, Şûranın başından beri dikkat ediyorum, şahane birsükut ihtiyar ediyorlar; bunun sebebi nedir anlayamadım.Fakat, evvel emirde üniversite niçin susuyor? Onu anlayamadım. Şimdiye kadarİstanbul Fen Fakültesi, Yüksek Öğretmen Okulu talebesini yetiştirmiştir.Tekrar soruyorum: Üniversite niçin bir şey söylemiyor?” 9189 MEB, İkinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s. 89.90 MEB, Üçüncü Milli Eğitim Şûrası, İstanbul 1991, s.127.112

1939’da ilk Şûra için İstanbul Üniversitesince hazırlanan rapor, aşağıda verilenbeylik sözlerden başka bir şey verememiştir. Eğitim yapılanması için böylesine önemlibir konuda üniversite ‘bilimsel’ düzeyde bir rapor sunamamıştır; ciddi hiçbir önerigetirememiştir. Üniversite rektörlük raporundan:“Bize göre çalışmalarımızda şu üç prensip hakim olmalıdır: a)Türk MaarifiCumhuriyet eseridir. b)Türk Maarifinin ölçüsü şark değil garbtır. c)Türk Maarifininamacı dün değil, yarındır”. 92“Bu dönemde; eğitime rejim propagandacılığı işlevi verilmiştir. Yeni köy veortaeğitim öğretmenleri, Kemalist Ülküleri yayan, yeni kuşakları eğiten gayretlikadrolar olarak, Atatürk’ün en sadık propagandacıları olmuşlardır. Bu dönemdeöğretmenlere ve okullara, genel öğretimle birlikte siyasal eğitim ilkesi yüklenmesisavunulan ilke olmuştur. Tek parti döneminde eğitim politikalarının esasını,millileştirme, toplumu bütünlük ve birliğe yöneltme, batılılaşma için Osmanlı-islamgeçmişini silme oluşturmuştur”. 931946 sonrasında eğitim politikalarında değişmeler başlamış, özellikle islamgeçmişi yeniden eğitimde yerini almaya başlamış ve sonraki dönemlerde Osmanlı-İslam geçmişinin yanına ABD etkisi kendisini hissettirmiştir.Bu politikalar şûra kararlarına yansımış ya da şûra kararlarının farklı tutumdakikararlarına karşın uygulamada yerlerini almıştır.Şûralarda ilginç görüşler de yer alıyordu. Öğretmen açığı sorununu gidermekiçin şûraya sunulan örnek bir çözüm önerisi, Dördüncü Şûrada, şûra üyesi Mehmet AliHaşim Kırca’dan gelmişti:“İlkokulların beşinci sınıflarını kaldırmakla ortada vazife almağa hazır 2800öğretmen başka yerlerde istihdam edilecektir. Daha esaslı surette incelenmesi gerekenbu durum, bize şimdilik tasarruf edilecek ilk beşinci sınıfların öğretmenleri ile daha 280tane ilkokula bağlı ortaokul açmanın mümkün olacağını gösteriyor. Bu maruzatımla,halkın ortaokul isteklerine ve devletin bütçe darlığı dolayısıyla mevcut para ve imkandarlığına bir çare gösterilmiş oluyor. 94Şûra kararlarından uygulamada başarıya ulaşamamış en önemli konu olan, heryurttaşa temel eğitim verilememesinin yanında, 1990 lara kadar yapılan bütün şûralardadile getirilen ve çözülemeyen bir sorun da; sınıf tekrarlarının çok yüksek düzeydeolmasıydı. Bütün çabalara karşın -özellikle ortaöğretimde- sınıf tekrarları 1970 lerekadar % 50 dolaylarında gerçekleşti. Yani, her iki öğrenciden birisi, normal öğrenimsüresinde okulunu bitirememişti. Bu konuyla ilgili sayısal veriler şunları gösteriyor:1939-1942 Yılları Arasında Sınıf Tekrarları (Ortaokul) 951939-1940 % 581940-1941 % 441941-1942 % 581942-1943 %5291 MEB, Dördüncü Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s. 194-195.92 Maarif Şurası için İstanbul Üniversitesince Hazırlanan Raporlar, Maarif Matbaası, İstanbul1939, s. 3.93 E. Balcı Bucak, Türkiye’de Eğt Politikaları ve siyasi Parti ödülleri, Doktora tezi, AnkaraÜniversitesi SBE. s. 493-494.94 MEB, Dördüncü Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s. 38.95 MEB, a.g.e. s.384.113

Liselerdeki sınıf tekrarı konusunda, Dördüncü Şûrada şu bilgiler verilmektedir:“Bugünkü liselerde normal süresi içinde öğrencilerin ancak % 35 inin başarıgösterdikleri, geri kalanının liseyi dört veya daha çok yılda bitirdikleri;” 96Dördüncü Şûrada alınan ve uygulanan bir karar; yeteneğe bağlı dersler için ilkeolarak bugün de (2000) geçerli bir çözüm bulunmuştur:“Açılacak olan yüzlerce ortaokula müzik, resim-iş, beden eğitimi ve ev işleri (evekonomisi) için haftada 3-5 saate bir öğretmen tayini imkan dahilindegörülemediğinden ve bu okullarda sözü geçen derslerin eğitsel değeri de ihmaledilemeyeceğinden fen, edebiyat ve yabancı dil bölümlerine alınacak öğrencilerinyukarıda sözü geçen ikinci branş derslerinden yalnız bir tanesinde de yetiştirilmeleriuygun görülmüştür.” 97Tek Partili Dönemde toplanan şûralarda, eğitimin bizzat uygulayıcıları olanöğretmenler ağırlıktadır. Sonraki yıllarda şûraya katılan öğretmenlerin oranlarındaazalma olmuştur. 1949 da yapılan Dördüncü Milli Eğitim Şûrası’na toplam 275 üyekatılmış, katılan üyelerin %63 ü halen derslere girerek öğretmenlik görevinisürdürmekte olan üyelerdir. Yani şûra katılımcılarının üçte biri fiili olarak öğretmenlikgörevini sürdürenlerdir. Daha sonra bu denge öğretmenler zararına bozulmuş, 1990 lıyıllarda üzerinde öğretmenlik görevi olanların toplama oranı %5 lerin altına inmiştir.B- ÇOK PARTİLİ DÖNEMDE ŞÛRALARIN EĞİTİMPOLİTİKALARINA ETKİLERİGirişÇok Partili Dönemde Şûra kararlarını da etkileyen eğitim politikasının özü veamacı, dönemin ilk hükümet programında (29.5.1950 Menderes Hükümeti Programı)yer aldığı üzere şöyledir:“14 Mayıs 98 bir devre son veren ve yeni bir devir açan ayrıcalıklı önemde tarihibir gün olarak daima anılacaktır.”“Maddi bakımdan ne kadar ilerlemiş olurlarsa olsun, milli ve ahlaki sarsılmazesaslara dayanmayan, ruhunda manevi kıymetlere yer vermeyen bir toplumun bugünkükarışık dünya şartları içinde kötü akıbetlere sürükleneceği doğaldır. Eğitim-öğretimsisteminde bu amacı göz önünde bulundurmayan, gençliğini milli karakterine veananelerine göre manevi ve insani kıymetlerle donatamayan bir memlekette ilmin veteknik bilginin yayılmış olması, bağımsız bir millet olarak yaşamanın güvencesisayılmaz.” 99Çok Partili Dönemde, Çok Partili Döneme geçiş sürecinde başlayan bir tutumbelirginleşerek sürmüştür. Bu tutum; tek parti dönemindeki alınan kararlar ve96 MEB, a.g.e. s.384.97 MEB, a.g.e. s.135.98 14 Mayıs 1950 Seçimleri ile Tek Parti Döneminin ‘tek Partisi’ Cumhuriyet Halk Partisi (CHP)seçimleri kaybetmiş, Menderes’in genel başkanlığındaki Demokrat Parti (DP) seçimlerin galibi olmuş veTek Parti Dönemi sona ermişti.99 Kazım Öztürk, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları,AK Yayınları, İstanbul1968, s. 347, 359.114

uygulamaların terkedilmesidir. Önceki eğitim yapılanmalarının bazıları terkedilmiş, bazıeğitim kurumları kapatılmış, bazıları yapı ve biçim olarak değişikliklere uğramıştır. Budönemdeki şûralarda politik etki eğitimci etkisinden daha fazla olmuştur.Tek parti döneminde bütün köylerin okula,okulların öğretmene kavuşturulmasıamacıyla kurulan ve büyük umutlar bağlanan Köy Enstitülerinin önce yapı ve işlevlerideğiştirilmiş ve 1954 te de 6234 sayılı yasa ile tamamen kapatılmışlardır. Yine 1949’ daDördüncü Şûrada alınan karara uygun olarak 1951-1952 Öğretim yılında üç yıldan dörtyıla çıkarılan liselerin öğrenim süreleri üç yıllık bir uygulamadan sonra 1953-1954Öğretim Yılından sonra yeniden üç yıla indirilmiştir. Okullardan, 1939da Birinci MilliEğitim Şûrasının yapıldığı yılda kaldırılan din dersleri, 1949 da seçmeli okutulmayabaşlanmış ve 1951-1952 öğretim yılından itibaren ilkokullarda zorunlu dersler arasınaalınmıştı.En önemli eğitim politikası değişikliği, tek parti döneminde öğretmenlere birödev olarak verilen; Cumhuriyet ilkelerini ve ideolojisini halka yayma, benimsetmegörevinin, en başta gelen görevleri olamadığı yönündeki değişikliktir. Öğretmenlerinhalka ve köylere Cumhuriyet ideolojisini yaymaları, öğretmenlerin yetiştirilmesiaşamasında bir amaç olarak verilmemiştir.İş eğitimi, üretim için eğitim anlayışında da çok partili dönemde iktidardabulunan yönetim anlayışlarının eğitime bakışı şûra kararlarını da yönlendirmişti.“Eğitimde üretime yer vermek, cumhuriyetin başlangıcında en çok üzerinde durulan birilke olmasına karşın, teknik okullarla köy enstitüleri gibi okullarda gerçekleşebilmiş vesonra,bunların bir kısmı da önceki eski hızını kaybetmiş ve giderek yavaş yavaşkaybolmuştur. ...Yeni görüş ve düşünceler, o görüş ve düşüncelerin sahipleri,belliyönetim basamaklarında bulundukları zamanlar etkili olmuş, onlar ayrıldıktan sonra buetkilerini kaybetmiştir.” 100Yukarıda değinildiği üzere, tek partili dönemde şûra kararlarına uygun olarakyetenek ve el becerilerine dayalı dersler, iş eğitimi öne çıkarılmıştır. Çok partilidönemde şûra kararlarında yine iş eğitimiyle ilgili kararlar olmasına karşın uygulamadaiş eğitiminin önemi giderek azalmıştır. Bu politika değişikliğinde,tek partili dönemineğitim yapılanmasında ayrıcalıklı bir konuma sahip, hükümetlerin ve bakanlığın önemleüzerinde durdukları -iş eğitimine dayalı- Köy Enstitüleri yapılanmasına tepkinin de payıolduğu düşünülebilir.Çok partili dönemle birlikte uygulamalı eğitim, iş eğitimi, el becerisi veyeteneğin artırılmasına yönelik derslerin ders saati sayıları azalmış hem öğrenci, hemtoplum ve bunun yanında bakanlık ve öğretmen, eğitim yöneticisi boyutunda da budersler ‘ıvır zıvır dersleri’ olarak algılanmaya başlanmıştı. Bu tutum son şûranınyapıldığı 1999’a kadar sürmüştür.Örneğin her hangi bir okulda öğrencilerin yardımıyla bir şey mi taşınacak, küçükbir onarım mı yapılacak, ne öğretmenleri ne de yöneticilerin aklına gelen ilk seçenekmatematik dersini işleyen öğrenciler değildir. Yine Türkçe dersi ya da sosyal bilgilerdersini işleyen öğrencilerden yardım almak akla ilk gelen çözüm önerisi değildir. Budurumlarda, hemen hiç duraksamadan öncelikle Beden Eğitimi dersinde olan öğrenciler,sonra müzik, iş eğitimi, resim dersini işleyen öğrenciler düşünülür. Sanki bu tutumbilinç altına yerleşmiş gibidir.Birinci Milli Eğitim Şûrasında 15 yılda Türkiye’nin öğretmen açığını kapatacağıdüşünülen Köy Enstitülerinin beş yılda yetiştirmeyi tasarladığı öğretmen sayılarıaşağıya çıkarılmıştır:100 Cavit Binbaşıoğlu, Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi, İstanbul 1995, s. 304.115

1939 Maarif Şûrası-İlköğretimin Gelişim Planı 101yetiştirilecek öğretmen sayısı Yaptırılacak okul binalarıYıllar Eğitmen Öğretmen Köylerde Şehirlerde1940-1941 2000 1000 1200 301941-1942 2000 1300 1500 401942-1943 2000 1500 1800 501943-1944 2000 1800 2000 801944-1945 2000 2000 2500 1001953’te toplanan Beşinci Şûra, Köy Enstitülerini kapatma kararı almış, fakat buboşluğu dolduracak yeni bir yapı ortaya koyamamıştır. Sonuç: 1952-1953 öğretimyılında il ve ilçe merkezlerinde zorunlu öğrenim çağında bulunan 704.000 çocuktan186.894’ü okul dışında bulunuyordu. Okulları çiftli öğrenimden kurtulmak, sınıfmevcutlarını normal düzeylere indirmek, okul dışında kalan çocukları okulakavuşturmak için il ve ilçe merkezlerinde 1-12 derslik 592 ilkokul binasına ihtiyaçvardır.“Köylere gelince, 1952-1953 öğrenim yılı başındaki geçici rakamlara göre18.561 köy okuldan yoksundur. Köylerde zorunlu öğrenim çağındaki 2.090.000çocuktan 896.682 çocuk (çağ nüfusunun yaklaşık yarısı) okulsuzdur.Küçük köylerden mümkün olanları birleştirmek suretiyle yeniden 16.848 köyokulu binasının yapılması gerektiğini saptadık. 102Köy enstitüsü sisteminde devlet yalnız öğretmen ve bazı malzeme gönderiyor,köylü kendi arazisini bağışladığı gibi 103 okulun yapımını da yapmakla yükümlütutuluyordu. Çok partili dönemde bu uygulama da sistemden çıkarılmıştır. Döneminbaşlarında, 30.3.1951 Menderes Hükümeti Programı şunları ön görüyordu:“Köy okulları inşaatında, köylü vatandaşlarımızı yükümlülük altına sokanmevzuat kaldırılacaktır”. 104Ve hükümet programına sadık kalarak uygulama ve mevzuatı kaldırmıştır. Bututum halkın angaryadan kurtulması açısından olumlu, toplumun eğitim hakkınınkullanılmasını geciktirmesi bakımından olumsuz olmuştur.Hükümetler ve eğitim“Menderes Hükümetleri;...Daha önceki yıllarda eğitime ve okul yapımına halkınkatkısı da sağlanırken bu hükümet halkı, köylüyü bundan uzaklaştırmıştır. Günümüzdede “kendi okulunu kendin yap!” sloganı ile uygulanmaya çalışılan bu durum, odönemde kaldırılarak her şeyi devletten bekleyen, eğitim konusunda girişimci olmayan,101 MEB, Birinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s.680.102 MEB, Beşinci Milli Eğitim Şurası , İstanbul 1991, s.7. (Bakan Tevfik İleri’nin Beşinci Şurayıaçış konuşmasından).103 Arazi bağışlanması, bina yaptırılması her zaman gönüllü olmuyordu. özellikle verimli birarazisi elinden alınan köylü buna jandarma zoruyla rıza gösteriyordu.104 Kazım Öztürk, Türkiye Cumhuriyetleri ve programları, Ak yayınları, İstanbul 1968, s. 383.116

manevi değerlere bağlı, okulunu kendi yapmadığı için sorunlarına sahiplenme ve çözmesorumluluğu duymayan bir toplum olmaya yöneltmiştir.” 105Çok partili dönemde, eğitim politikasını belirleyen tek ideoloji olan‘Kemalizm’in tek başına belirleyici olma özelliği kaybolmuştur. Türkiye’nin batılı birdevlet yapılmasını amaçlayan ulusal kültürü, dili, tarihi öne çıkaran eğitim politikasıtercihine yeni tercihler eklenmiş ve Kemalizm görünürdeki resmi ideoloji olmuştur.Milliyetçi-muhafazakar ideolojiler yeni dönemde etkili olmuştur. Eğitimci ağırlığı olanşûralarda Kemalizm öne çıkmış, politik etki ağırlığı olan şûralarda milliyetçimuhafazakarideolojiler ile Kemalizm sentezlenmeye çalışılmıştır.“1946 dan 1997 yılına kadar son 50 yılın ideolojisi; 1960 askeri hareketi ve 1961Anayasası uygulamalarının birkaç yıl süren farklı tutumları dışında, ülkeyi yöneteniktidarların toplum-ekonomi-siyaset tercihlerine göre muhafazakar bir yol izlemiştir”.Bu yeni yaklaşımda laiklik anlayışı egemen ideolojiye göre yeniden yorumlanmış ve dinkurumu (islamiyet) bir ideoloji olarak eğitime giderek artan bir düzeyde etki etmeyebaşlamıştır. Bu süreç doğal bir süreçtir. Şöyle ki;“Devleti ele geçirenler, ister bir ulus, bir sınıf ya da grup adına isterlersedoğrudan kendilerini temsilen iktidara oturmuş olsunlar, toplumsal ve ekonomik yapıyıkendi ideolojilerine uygun olarak biçimlendirmeye başlarlar”. 106Şûraların, eğitim politikalarını etkileme gücü şûra kararları ile hükümetpolitikalarının uyuştuğu oranda olmuştur. Eğitimci ağırlığının hissedildiği şûralardaKemalizm yine eğitim politikasını belirleyen tek ideoloji olmuştur.Bu olgu, Türkiye iş dünyasının en büyük örgütü TÜSİAD (Türkiye Sanayicisi veiş adamları Derneği) tarafından hazırlatılan, kamuoyunda TÜSİAD Eğitim Raporuolarak bilinen raporda şöyle değerlendirilmektedir:“1950 de iktidar değişmesinden sonra din eğitimi alanında çok hızlı gelişmeleroldu. İncilin latince okunması zorunluluğunun sona ermesi, dilde ve yazıda ikililikengelini kaldırmış, hem ibadet hem de öğretim açısından büyük yararlar sağlamıştır....Din dili ve yazısı ile milli dili ve yazısı aynı olan ülkelerde, dini görevlerinyerine getirilmesi ve din görevlilerinin çabaları ile okur-yazarlık oranı yükselmekte, ayrıolan ülkelerde ise düşük kalmaktadır....Ayrıca Kuran kurslarının Milli Eğitim Bakanlığının denetim ve gözetimidışında örgütlenmesi, yönetim ve denetiminin elden çıkmasını kolaylaştırmış; buboşluktan yararlanacak, Türk Devriminde yasaklanan tarikatlar tekrar canlanmış ve hemTevhidi Tedrisat (öğrenim birliği) Kanunu’na hem de Milli Eğitim Temel Kanunu’naaykırı olarak, Milli Eğitim gözetimi ve denetimi dışında açılmış binlerce Kuran Kursuve Kurs öğrencisi yurdu ülkenin her yanına hızla yayılarak Türk çocuklarını ikincikanalda baskı altına almıştır....Demokrasi faktörünün eğitim sistemi içindeki zorunlu temel ilkesi olan eğitimbirliği, başka deyişle eğitim sisteminin demokratikleştirilmiş laik yapısı zorlanmış vedemokrasiye uyumu çok güç olan dikey eğitim kuruluşları tekrar olmuştur.Böylece yolun başına dönülmüş gibidir. Kısır döngü baş göstermiştir. Bunun birtakım tehlikeleri de getirebileceği gözden uzak tutulmamalıdır. Demokrasi eğitimietkileyemeyince bu defa da bozulan eğitim sistemi demokrasiyi olumsuz yöndezorlayacaktır. Temel eğitim çağında başlayan birbirlerine kapalı,ayrı dikey eğitim105 E. Balcı Bucak, Türkiye’de Eğitim politikaları ve siyasi parti ödülleri, Adım Yayıncılık,1993, s. 155.106 İsmail Güven, Türkiye’de 1950-1980 Yılları Arasında Örgün Eğitimde Yapısal Değişme veİdeoloji Arasındaki İlişkiler, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBE, 1998 s. 181-185.117

kuruluşlarında kültürel kimliği, milli benliği, değer yargıları, yaşam biçimi ve dünyagörüşü farklı kuşaklar yetişir. Bunlar arasında milli birlik için gereken karşılıklı sevgi,hoşgörü, anlayış,keder, kıvanç, tasada ortak olma bağları zayıflar,egemen olma tutkusukamçılanır; demokrasi karşıtı zararlı akımlar bu ortamdan yararlanmaya kalkışır,bundan zincirleme etkileşimle önce milli birlik, sonrada demokrasi zarar görür” 107Bu dönemde, 2000 yılında bile çağdaş, ileri bir uygulama olarak algılanan,oluşturması durumunda büyük yararlar sağlayacağı düşünülen bir yapılanma;‘Okullararası Sigorta Kurumu’ düşünce olarak 50 yıl önce Beşinci Milli EğitimŞûrasında (1953) alınan bir kararın uygulamaya aktarılmasıyla oluşacaktı. Ama,üzerinden yaklaşık 60 yıl geçmesine karşın uygulanamadı.Dönemin eğitim hareketleriBu karar, şûraların eğitim sistemindeki düzeyini ve şûraların neden Türk EğitimSisteminin yüz akı olduğunun göstergesi olan bir karardı. Altmış yıldır uygulamaşansını yakalamaya çalışan ve önerinin 57. yılında da (2000) çağdaş bir uygulamaözelliğini koruyan “İlkokullar Sağlık Teşkilatı Hakkındaki Kanun Tasarısı” şunlarıöngörüyordu:“Milli Eğitim Bakanlığınca garanti edilen ve hükmi şahsiyeti bulunan‘okullararası hastalık, tüberküloz, ve kaza sigortası kurumuyla’ yerine getirilmesiöngörüşünde bulunulmuştur.Memleketimiz için şüphesiz çok yeni bir konu ‘Okullararası SigortaKurumunun’ ayrı bir kanunla yurt ölçüsünde kurulması komisyonumuzca uygungörülmüştür. Okullararası Sigorta Kurumlarının, öğrenci velilerinin ödeyecekleri çok azbir sigorta ücreti karşılığında, özel ve resmi sağlık kuruluşlarında tedavilerinin uzmandoktorlar tarafından ücretsiz sağlaması.Okullararası Sigorta Kurumunun kendi statüsü dahilinde yapacağı hizmetlerarasında, ilkokullardan çıkıp hayata atılmak zorunda bulunan ve yahut üst derecedekiokullara devam istedikleri halde maddi imkansızlıkları dolayısıyla bu isteklerini yetinegetiremeyen öğrencilere para yardımları yapmak,... öğretmen ve ailelerine sağlıkhizmetleri sunmak” 108Öğretmenler arasında eşitsizliğe neden olan bir mevzuat, bu dönemdeöğretmenler lehine şûralarda değiştirilmiştir. Branş öğretmenlerinin özlük ve ekonomikdurumlarıyla ilgili olarak alınan; “Orta ve lise farkı gösterilmeden öğretmenlere haftada15 saat zorunlu ders verilmesi, bu suretle ders dağıtımı ve ücret bakımından ortayaçıkan güçlüklerin giderilmesi” kararı 109 ancak, 1998 yılında ilköğretim 2. kademe(eskiden ortaokul) branş öğretmenlerinin liselerden farklı olarak 18 saat olan zorunluders yükünün liselerde olduğu gibi 15 ders saatine indirilmiş ve uygulanabilmiştir.Çok Partili dönemde toplam iki şûra düzenlenmişti. Toplanan bu iki şûrada da(Beşinci ve altıncı Şûra) dikkati çeken bir durum; şûra yönetmeliğine göre oluşturulankomisyonların hazırladıkları raporların genel kurulda önemli değişikliklere uğraması veŞûralara sunulan önerilerin çoğunluğunun reddedilmesi ya da şûra başkanınca (bakan)oya sunulmaya gerek olmadığı kanısı belirtilerek oylamaya sunulmamasıdır. Bu işleyiş,107 TÜSİAD Eğitim Raporu (Türkiye’de Eğitim), Zekai Baloğlu, TÜSİAD Yayını. İstanbul 1990.s. 8, 9, 10, 43.108 MEB, Beşinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s. 92.109 MEB, Altıncı Maarif Şûrası, İstanbul 1991, s.164.118

u şûralarda eğitimcilerin düşüncelerinin şûra kararlarına yeterince yansıtılamadığıbiçiminde değerlendirilebilir.Mesleki teknik öğretimle ilgili olarak Altıncı Milli Eğitim Şûrasında (1957)alınan; “Çok ağır olan teknik öğretim masraflarına, devlete ve özel sermayeye ait büyüksanayi kuruluşlarının katılımının sağlanması” kararı 1999’da yapılan ve tek konu olarakMesleki teknik eğitimi ele alan Onaltıncı Şûrada da genişletilerek teyit edilen ve işverenlerce de kabul görerek, Onaltıncı Şûrada Türkiye İşveren SendikalarıKonfederasyonunca da (TİSK) mesleki teknik öğretiminde hem ekonomik katkı hem dekarar alma sürecine katılım konusunda talepleri olmasına karşın yaşamageçirilememiştir.Kararlarının yaşama geçirilememesi, her dönemde şûraların eksik yönünüoluşturmuştur. Bu olgu basının da dikkatini çekmiştir. Şûra kararlarınınuygulanamaması konusunda yazar Peyami Safa, gazetesindeki köşesinden 1959 daşunları yazıyordu:“...Eğitim politikası, müfredat programları,ilköğretim kanunu, köy okullarımeseleleri, şimdiye kadar bütün kararları hep kağıt üstünde kalan maarif şûralarınıngayretlerine rağmen halledilememiş olduğu için genel bir maarif buhranı vardır”.“Maarif Şûrası da bu davaya el atsa vereceği kararlar uygulanmaz. Ondanevvelki beş maarif Şûrasının karar tutanakları evrak mahzenlerinde güveleri ve fareleridoyurmaktan başka bir işe yaramamıştır. Bu hayvancağızlar çocuklarımızdan vegençlerimizden daha mı bahtiyarlardır?” 110C. PLANLI DÖNEMDE ŞÛRALARIN EĞİTİMPOLİTİKALARINA ETKİLERİGiriş1960 Askeri Hareketi ile Türkiye’de yeni bir dönem başladı. Askeri harekettenhemen bir yıl sonra 1961 de yeni bir Anayasa kabul edildi. 1961 Anayasası, 1924Anayasasına göre kişilere ve topluma daha çok demokratik haklar tanıyordu. Bunlar;üniversitelerin özerkliğinden memur sendikalarına, düşüncenin ifade özgürlüğüne,toplumun bütün bireylerinin örgütlenmesine kadar hemen her alanda demokratik açılımıgetiriyordu. Eğitim de yansıyan bu rüzgarla üniversitelerin özerkliği pekiştirilmiş,öğretmenlere sendika kurma hakkı tanınmıştı. (Eğitimle ilgili bu haklar1971 Askerimuhtırası ile geri alınmıştır).Yine, 1960 sonrası dönem, aynı zamanda ülkenin bütün potansiyelininplanlandığı ‘planlı dönem’ dir. 1930 lu yıllarda ‘ Beş Yıllık Sanayi Planları’nda olduğugibi; ama ondan farklı olarak eğitimden sağlığa, madencilikten sanayi ve tarıma kadarbütün sektörlerin gelişiminin bir plana başlandığı dönemdir. Planlı Dönemle birlikte,110 Peyami Safa, Eğitim, Gençlik, Üniversite, Ötüken Yayınevi, İstanbul 1976, s. 129,301.119

eğitim sistemimizin de 5 yıllık planlarla hedefleri çizilmişti. Türkiye’de planlı dönemiaçan Devlet Planlama Teşkilatı’nın (DPT) kuruluşu şöyle olmuştu:“Devlet Planlama Teşkilatı (DPT); ekonomik, toplumsal ve kültürel kalkınmayıplanlı bir biçimde yürütmek amacıyla 1961 de kurulan örgüt 1950-60 dönemindekiDemokrat Parti yönetimine yöneltilen önemli eleştirilerden birisi kalkınmanın plansız,programsız yürütülmekte olduğuydu. 27 Mayıs Hareketi sonrasında, ekonomiyi planabağlamanın zorunlu olduğu görüşü egemen oldu. Bu nedenle 1961 Anayasası’nın 129.maddesinde, ekonomik, toplumsal ve kültürel kalkınmanın bu plana göregerçekleştirileceği hükme bağlandı. Aynı yıl (1961), 91 sayılı yasayla Devlet PlanlamaTeşkilatı kuruldu”. 111Dikkatli bir gözlemci, eğitimle ilgili oluşturulan hedefler, sorunlar, çözümönerilerinde Milli Eğitim Şûraları ile DPT’nın planlarında paralellik görebilir. Eğitimsisteminin eleştirisinde de, hedeflere neden ulaşılamadığında da bu paralellikgörülebilir. Her iki oluşum sonuçları bakımından da pek farklılık göstermemektedir.Uygulamaya aktarılma konusunda da aynı sorunları yaşamışlardır.1963-1967 yıllarını kapsayan ilk planda, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı(BYKP); “İlköğretimde 15 yıl içinde okul çağındaki nüfusun her birine okul imkanlarısağlamak, bir toplumsal hedef olarak alınmıştır.” 112 hedefi, şûra kararlarında da varolmakla beraber yaşama geçme konusunda, yani; 1977 Yılında her Türk yurttaşını okulakavuşturma konusunda hedef tutturamamıştır.Yine 1.BYKP’nın öngördüğü; “ilköğretim dışındaki eğitim kurumlarındayurttaşların kendileri için yapılan harcamaları... ödemeleri sağlanacaktır.” 113 hedefiancak, 1980 lerin başında üniversiteyi, 1990 larda ortaöğretimde birlikte -hedefteilköğretim dışındaki eğitim kurumları denmesine karşın- ilköğretimi de kapsamıştır.Eğitim konusunda getirilen eleştirilerde benzerlik göstermektedir.“Eğitimle, iktisadi ve toplumsal yapı ve faaliyetlerdeki ihtiyaçlar arasında bir ilgikurulmadığından bazı alanlarda önemli boşluklar, bazılarında ise fazlalıklar ortayaçıkmıştır.” 1141.BYKP, ortaöğretimde mesleki teknik öğretim ile genel ortaöğretim (genel lise)arasındaki varolan (1963); genel liseleride % 62, mesleki ve teknik ortaöğretimde % 38olan oranları tersine çevirmeyi hedeflemiş ve 1977 için % 62 mesleki teknik, % 38genel lise olarak hedeflenmişti. Ancak, 1977 ye gelindiğinde oranların aynı kaldığı vehedeflerin tutmadığı görülmüştür.Sekiz yıllık temel eğitim uygulamasının temelleri bu dönemde atıldı. 1973Tarihli Milli Eğitim Temel Kanunu temel eğitimin sekiz yıl olmasını emrediyordu.Ayrıca 3.BYKP 1973-1974 Öğretim yılında sekiz yıllık temel eğitim uygulamasınabaşlanmasını öngörüyordu.Bu dönemde, Dokuzuncu Şûra kararlarının uygulamasına yönelik olarak 1974-1975 Öğretim yılında, ilk defa ‘Uygulama Planı’ hazırlanmıştır. Adı geçen öğretimyılında yeni sistemle ilgili ‘Uygulama Planı’ başlığı altında aşağıdaki ifadeler yeralmaktadır:“Bu kısımda, daha önceki kısımda yer alan kararlardan 1974-1975 öğretimyılında hangilerinin ne ölçüde uygulanacağı gösterilmiştir. Ayrıntılı uygulama planıBakanlıkça ayrıca hazırlanacaktır.” 115111 Ana Britannica Ana yayıncılık, İstanbul 1994, 10.c. s. 91.112 DPT, 1. BYKP, s. 441.113 DPT, a.g.e. s. 442.114 DPT, 1. BYKP, s. 448.120

Yukarıdaki ifadeler şûraların en büyük etkisi olan uygulamaya aktarmakonusunda atılan ilk adımdı. Bu yönüyle önemli bir gelişme olmasına karşınuygulamaya aktarılmada hiçbir dönemde yüzde yüz başarı yakalanamamıştır.Yine bu dönemde, okullarda rehberlik uygulamaları, ilk defa Sekizinci MilliEğitim Şûrası kararları ve 2.BYKP doğrultusunda başlatılmıştı. İlk olarak 1970 yılındaortaöğretim kurumlarında “Rehberlik Servislerinin Kuruluş ve Görevleri ile İlgiliEsaslar” çerçevesinde 24 ortaöğretim kurumunda başlamış ve ileriki yıllardayaygınlaştırılmıştır.Planlı Dönemle birlikte eğitim politikalarına etki eden bir yapılanmada DevletPlanı Teşkilatı ve bu kurumun hazırladığı Beş Yıllık Kalkınma Planları olduğusöylenmişti. BYKP ları eğitim politikalarının oluşturulmasında şûra kararları yönündeplanlama yaptığı gibi şûra kararlarının uygulamaya aktarılamadığını ve bu nedenleTürk Eğitim Sisteminin sorunlarını çözemediğini de vurgulamıştır. Bu yönüyle BYKPları şûra kararlarının yaşama geçirilmesi konusunda şûraların en güçlü destekçileriolmuştur. DPT nın şûra kararlarının uygulanmasına ilişkin değerlendirmesi şöyledir:“Bu dönemde ortaöğretimin yapısında bir değişiklik olmamıştır. Ortaöğretim,genel liseler ve mesleki teknik liselerden oluşmuştur. Bu dönemde, Sekizinci Şûrakararlarına dayalı olarak hazırlanan Dokuzuncu Şûra önerilerinin büyük bir kesimininuygulamaya konulamadığı daha önce belirtilmiştir.Yedinci ve Sekizinci şûralarda nüfusu az olan, ayrı ayrı genel ve mesleki tekniköğretim verecek okulları besleyecek sayıda öğrenciye sahip olmayan yerleşimbirimlerinde ‘çok amaçlı okul’ açılması önerilmiştir. Bu öneriler hukuki dayanağını1739 Sayılı Milli Eğitim Temel Kanununda bulmuştur. Yasa da aynı amaçla ‘çokprogramlı liseler’in kurulabileceği belirtilmiştir. Fakat, bu hüküm plan dönemindeuygulamaya dönüştürülememiştir.Milli Eğitim Şûraları, iktidarda bulunan hükümetlerin, eğitim sorunlarınıçözmek amacıyla, bilimsel çözüm önerileri sunarak büyük destek olmuşlardır. Ancak;Yedinci, Sekizinci, Dokuzuncu Milli Eğitim Şûralarında alınan kararların büyük birkesimi uygulamaya konulamamıştır.” 116Kalkınma Planları ve eğitimPlanlı Dönemle başlayan BYKP nın eğitimle ilgili hedefleri şöyle idi.Birinci BYKP da eğitim (1963-1967):“-Fırsat ve olanak eşitliğinin sağlanması hedeflenmiştir.-Çağ nüfusuna on beş yıl içinde okul olanakları sağlanması öngörülmüştür.-Ortaokulların temel görevinin üst okulları besleme olduğu ve tek tip olarakgörevini yerine getirmesi hedeflenmiştir.-Tüm vatandaşlara temel eğitim verilecektir.-Eğitim harcamalarına olanaklar ölçüsünde katılınması hedeflenmiştir.-Geniş bir burs sisteminin kurulması hedeflenmiştir.-Mesleki teknik öğretimle sanayi arasında ilişki kurulabilecek bir sistemoluşturulabilecektir.115 MEB, Dokuzuncu Mili Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s. 310.116 DPT, Planlı Dönemde Temel Eğitim ve Lise Seviyeli Eğitimin Yeniden Düzenlenmesiyle İlgiliPolitikalar ve uygulamaları, 1988, s. 208-210.121

-Kalkınmanın gereksinim duyacağı insan gücünün yetiştirilmesi öngörülmüştür.Bu amaçla ortaöğretimde mesleki teknik okullara ağırlık verilecektir.” 117-Öğretmen açığının kapatılmasına öncelik verilecektir.İkinci BYKP da eğitim (1968-1972):-“Ekonomik durumu iyi olan öğrencilerin eğitim harcamalarına katılmasınınsağlanması hedeflenmiştir.-Temel eğitimde fırsat ve olanak eşitliği sağlanacaktır.-Özel okullar desteklenecektir.-Yatılı bölge okulları kurulacaktır.-Tüm yurttaşlara temel eğitim verilecektir.-Köy ebe okulları ile imam hatip okullarının dışında tüm ortaokullar genelortaokula dönüştürülecektir.-Ortaöğretimde mesleki teknik öğretime ağırlık verilecektir.” 118-“Yaygın eğitim çalışmalarına öncelik verilecektir.-Sanat Enstitüleri teknisyen yetiştireceğinden 1971 de Teknik okulları veYüksek Tekniker okulları kapatılacaktır.-Yatılı okullara alınacak öğrencilerin % 75 inden fazlası köy ilkokulu mezunuolacaktır.” 119Üçüncü BYKP da eğitim ( 1973-1977):-“Eğitimin birinci amacı tüm vatandaşlara ortak temel eğitim sağlamaktır.-Eğitimde sosyal adalet ve fırsat eşitliğinin sağlanması hedeflenmiştir.-Sekiz yıllık temel eğitim okullarının sisteme girmesi benimsenmiştir.-Rehberlik hizmetleri geliştirilecektir.-Ortaöğretimde mesleki teknik öğretime ağırlık verilecektir.-Eğitim sistemi ile üretim sistemi arasında gerekli ilişkiler kurulacaktır.” 120Dördüncü BYKP da eğitim (1979- 1983)-“Eğitimde fırsat ve olanak eşitliği sağlanacaktır.-MEB başta olmak üzere eğitimle ilgili tüm örgütler yeniden düzenlenecektir.-Merkez ve yerel örgütler arasında işbölümü yeniden düzenlenecektir.-Ortaöğretimde mesleki teknik öğretime ağırlık verilecektir.-Mesleki teknik öğretimle endüstri ilişkilerini geliştirecek programlaruygulamasına geçilecektir. 121-“Temel eğitim 1.kademede (ilkokul) kitap giderleri devlet tarafındankarşılanacaktır.-Yükseköğretimde kurulmasına başlanmış kurumlar yeterli öğretim koşullarınakavuşturulmadan ve öğretim elemanı sağlanmadan yeni yükseköğretim kurumlarıaçılmayacaktır.” 122117 DPT, a.g.e. 1988, s. 49.118 DPT, a.g.e. s.70.119 DPT, İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, 1988, s. 158-159.120 DPT, Planlı Dönemde Temel Eğitim ve Lise Seviyeli Eğitimin Yeniden Düzenlenmesiyle İlgiliPolitikalar ve uygulamaları, 1988. s. 95.121 DPT, Planlı Dönemde Temel Eğitim ve Lise Seviyeli Eğitim Yeniden Düzenlenmesiyle İlgiliPolitikalar ve uygulamaları, 1988 s. 152.122 DPT, Dördüncü BYKP, s. 456 , 459.122

Yukarıda görüldüğü üzere hedeflerin önemli bir bölümü dört kalkınma planındayer almaktadır. Ortaöğretimde mesleki teknik öğretimin ağırlıklı olarak yer alması,eğitimde fırsat ve olanak eşitliği gibi... Buradan çıkan sonuç; -eğitim şûralarında olduğugibi- dört plan döneminde de hedeflerin gerçekleştirilmediğidir.Hemen bütün Milli Eğitim Şûralarında yer alan, BYKP da da ortaya konulupçözülemeyen bütün yurttaşların okur- yazar olmasının sağlanması konusu 2. BYKP daşöyle ortaya konmaktadır:“Yetişkinlerin okuma-yazma sorununu çözmek için yapılan yaygın eğitimçalışmaları okur-yazar oranında hızlı bir yükselme sağlıyamamaktadır....Okuma-yazma bilmeyen nüfus sayısı 1967 de 11,5 milyondan 1972 de 14milyona, 1977 de 18 milyona çıkmaktadır. Türkiye’de okur-yazar oranı 1930-1965döneminde %19’dan %48’e yükselerek %29’luk bir artış göstermiştir.” 123Bu yıldan itibaren okur-yazar olmayanların sayısı düşüşe geçmiştir. Okuryazarlık oranları yukarıda da görüldüğü üzere yükselmiştir. Okur-yazar olmayanlarınsayısal artışı aşırı nüfus artışından dolayıdır. Ya değilse, oran olarak azalmıştır. Amayine de 1960 lı yıllarda bile bu sayılar ‘korkunç’ olarak değerlendirilmelidir.Planlı dönemde, daha önceki dönemlerde sözü edilmeyen bir anlayış dilegetirilmeye başlanmıştır: Paralı Eğitim. 1.BYKP, orta okullarda öğrenim görenöğrencilerden eğitim harcı alınmasını öngörüyordu. Plandaki yaklaşım şöyle idi.Birinci planda ortaokullarda düşük olan verimi artırmak amacıyla önlemlerinalınacağı, bu öğretim düzeyinde eğitim hizmetinden yararlananların, eğitimharcamalarına belli ölçülerde ve imkanlar olduğu zaman katılmalarının sağlanacağı birhedef olarak yer almıştır.İkinci BYKP nın da (1968) eğitim harcamalarına katılma ile ilgili hedefiAnayasa ile çelişmekte olup şöyle idi:“Ekonomik durumu iyi olan öğrencilerin temel eğitim harcamalarınakatılmasının sağlanması hedeflenmiştir. 124Halbuki; Türkiye Cumhuriyeti Anayasası, temel eğitimin (ilköğretim) zorunlu vedevlet okullarında parasız olmasını emretmektedir. 2. BYKP temel eğitimle birlikteortaöğretimin de paralı hale dönüştürülmesini amaçlıyordu. 1. BYKP da ‘eğitimharcamalarına katılım konusunda uygulamaya eğitimin yüksek kademelerindenbaşlanacak, sonra diğer dallara yayılacaktır’ denilmektedir.Öğretmen yetiştirmeÖğretmen yetiştiren kurumların akademik düzeyini yükseltmek amacıyla 1973Milli Eğitim Temel Kanunun ön gördüğü biçimde, öğretmen okulları 1974 yılındaöğretmen lisesine dönüştürüldü. Bu düzenlemenin temel amaçlarından bir diğeri de;burada öğretmen olmak amacıyla okuyan öğrencilerin üniversitelerin her bölümünegirebilmelerini sağlamaktır. Bu yıldan sonra öğretmen yetiştiren kurum olarak, ilkokulöğretmenliği için iki yıl süreli Eğitim Enstitüleri, olan öğretmenliği için üç yıl süreliEğitim Enstitüleri varolacaktı.Öğretmen yetiştirme konusunda şûralarda alınan bazı kararlarla çelişen buyapılanma ile şûralarda amaçlanan; hem öğretmen açığının kapatılması hem de nitelikliöğretmen yetiştirilmesi çabaları tökezleniyordu. Özellikle nitelik boyutunda ortaokul,123 DPT, a.g.e. s. 162.124 DPT, İkinci BYKP. S. 158.123

lise döneminde öğretmenliğe yönelmiş, istekli, bu kademelerde ileride görev alacağıöğretmenlik mesleği için temel bilgiler, tutum ve davranışlar kazandırılan öğrencilerbaşka alanlara yönelirken, bir yandan da bu özelliklerle donatılmamış, alt yapısıoluşturulmamış genel liselerin başarı düzeyi düşük öğrencileri Eğitim Enstitülerinidoldurarak niteliği olumsuz yönde etkilemiştir.Yine bu dönemde, bu yıllarda öğretmen niteliğine ve dolayısıyla eğitiminniteliğine olumsuz yönde etki edecek ve bu etkiyi uzun yıllar sürdüren oldukça önemlibir olumsuz gelişme ‘mektupla öğretim’ ve ‘hızlandırılmış program’ lar la öğretmenyetiştirilmesi idi. Bu yöntemle yetiştirilen öğretmenlerin öğretmenlik mesleğiniteliğinde ve eğitimde oluşturduğu olumsuz etkiler uzun süre Türk eğitim sisteminiolumsuz yönde etkilemiştir. Bunun yanında geleceğe de olumsuz bir miras-gelenekbırakarak 1980 yıllarından sonra her meslekten yetişmiş insanların öğretmen olarakatanmalarını getirdi.Mektupla öğretim ve hızlandırılmış programların yapı ve işleyişi öz olarakşöyleydi:“Mektupla Öğretmen Yetiştirme:1974’te bütün lise mezunlarına yüksek öğretim yaptırmayı vaat eden döneminhükümeti, mektupla yüksek öğretim denen bir uygulamaya gitmiş ve 46.000 öğrenci buyolla öğretmen yetiştiren programlara alınmıştır. Resim, Müzik, Beden Eğitimi dersleride dahil, çeşitli dallarda mektupla öğretmen yetiştirilmeye çalışılmıştır. Ancak buprogram daha çok yazın 5 haftalık çalışmalar biçiminde yapılmış ve üç yıl içinde toplam15 hafta kadar öğretim yapılabilmiştir. Oysa, normal program uygulayan üç yıllıkEğitim Enstitülerinde normal bir eğitimle yılda 24 haftadan üç yılda 72 haftalık öğretimyapılmaktaydı. Böylece çalışma süresi bakımından da mektupla öğretmen yetiştirme,normal süresinin % 20- 25’i arasında kalmıştır. Batıda bazı ev kadınlarına vb. hitap edenve boş zamanlarının değerlendirilmesi bakımından yararlı olan mektupla öğretim bizdeçok basitleştirilerek ve çok kısa sürede öğretmen yetiştirme amacıyla kullanılıncaöğretmenlik mesleği iyi yetişmemiş binlerce öğretmenle dolmuş ve meslek, tarihîgelişimi içinde bundan zarar görmüştür.Hızlandırılmış Programla Öğretmen Yetiştirme:1975’ten sonra özellikle Eğitim Enstitülerinde siyasal ve ideolojik amaçlı şiddetolayları nedeniyle öğretim normal sürdürülememiş ve binlerce öğrenci okullarınadevam edmememişlerdir. !978’de bu duruma ‘hızlandırılmış programlarla’ çözümbulma yoluna gidilmiştir. Çok yoğun dersler ve birden fazla öğretimle yapılan buuygulamada normal öğretim süresinin % 25-50’si kadar bir süre çalışma yapılabilmiştir.Ayrıca, seminer çalışmaları, uygulamalar da yapılamamıştır. Bu şekilde onbinlercegence öğretmenlik diploması verilmesi, her geçen gün güçlendirilmesi gereken mesleğidaha da yıpratmıştır. Kamuoyunda bu uygulama ile kaba alaylara gidilmesi meslekadına üzücüdür.” 125Şûralarda kararlar alınarak öğretmenlikte niteliği artırmak amacı güdülürken, 17Kasım 1974’ te kurulan Sadi Irmak Hükümeti Programında yer alan aşağıdaki ifadeleroldukça düşündürücüdür. Bundan da düşündürücü yanı, bu yaklaşımın uygulanmışolmasıdır:“Ortaöğretimde mevcut büyük öğretmen açığını kapatmak ve yükseköğretimkuruluşlarına yerleştirilmesi mümkün olmayan öğrencilerin, öğrenime devamınısağlamak amacıyla, Mesleki ve Teknik Yükseköğretmen Okulları ile Eğitims.337.125 Yahya Akyüz, Türk Eğitim Tarihi, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul 1997,124

Enstitüsünde uygulanmasına başlanan ‘mektupla öğretimdin başarıyla yürütülebilmesiiçin ciddi gayret sarfedilecektir.” 126Ülkede eğitim politikalarının belirlenmesinde söz sahibi olması gerekenşûraların kararlarına uymadığı gibi, ülkenin her türlü toplumsal ve ekonomik çıkarlarınaters ve bilimsel de olmayan bu tutuma göre; üniversite sınavlarında başarısız olan,hiçbir yükseköğrenim kurumuna giremeyen öğrencilerin öğretmen olmasınıhedefliyordu. Ülkenin geleceğini kurmada en çok söz sahibi meslek olan öğretmenlik,Atatürk’ün “Öğretmenler, gelecek nesil sizin eseriniz olacaktır” sorumluluğunu verdiğiöğretmenlik, -hiçbir işte dikiş tutturamayan-, başarı düzeyi en düşük öğrencilerinmesleği oluyordu.1974 yılında geçilen ‘mektupla öğretim’ yöntemi için aşağıdaki ifadeler bütünçıplaklığıyla konuyu ortaya koymaktadır:“Bu konuda çıkarılan “Bakan oluru” şu korkunç ifadeleri içeriyordu: Hiçbiryükseköğretim kurumuna giremeyen gençlere öğrenim olanağı sağlamak üzere, sadeceöğretmen yetiştiren yükseköğretim kurumlarında mektupla öğretim başlatılmıştır. Artıkbeden eğitimi, resim, müzik dahil tüm branşlarda mektupla öğretmen yetişecekti! Yetiştide. ...Bu süreci gençlik olaylarının ve anarşinin öğretmen okullarını işlemez halegetirmesi üzerine 1978 de başlatılan “Hızlandırılmış öğretim” ...gibi olumsuzluklarizledi.” 127Bu uygulamaların yapıldığı dönemi kapsayan 4.BYKP, öğretmen yetiştirenyüksekokulların asıl kaynağını öğretmen liseleri oluşturacak demekte ve dahaortaöğretim düzeyinde altyapısı oluşturulmuş gençleri öğretmen kaynağı görmekte idi.Mesleki Teknik Eğitim ve Çok Amaçlı OkulDin eğitiminin bu dönemde çok hızlı geliştiği görülmektedir. Planlı dönemdeİmam Hatip okulları sayısında, özellikle öğrenci sayılarında -planlanan hedefleri de katkat aşarak- hızlı bir artış dikkati çekmektedir. Bu gelişmede, Milli Eğitim Şûralarınınİmam Hatip okullarının gelişmesini sağlayıcı kararları da etkili olmuştur. Ya daiktidarda olan siyasal iradenin, şûraları kendi eğitim politikaları yönünde etkilemesisonucu şûralar bu kararları almıştır. Örneğin: Altıncı Milli Eğitim Şûrası (1957)kararlarına uygun olarak, meslek okullarının birinci devreleri ortaokul halinegetirilmişti: Ancak İmam Hatip okullarının birinci devreleri bu uygulamanın dışındatutulmuştur.Kalkınma planları da buna paralel hedefler ortaya koymuştur. 2.BYKP da (1968-1972) Köy Ebe Okulları ile İmam Hatip okullarının ilk devreleri dışında ortaokulseviyesindeki bütün meslek okulları genel ortaokula dönüşecektir, denilmektedir.Sekizinci Şûrada, Türk Eğitim Sisteminin yapısı incelenirken; birinci devreortaöğretim (liselerin birinci devreleri, liselerin ortaokula karşılık gelen kademesi)konusunda, yanlış ve erken bir seçimi önlemek ve bu yüzden normal öğretim süresiniuzatabilecek herhangi bir zaman kaybına yer vermemek için bu devrede öğretimihtisaslaşamaz, denilmektedir. Bu karara uygun olarak mesleki teknik okulların birincidevreleri -İmam Hatip liselerinin birinci devreleri dışında- kapatılmıştır. Örneğin,Ticaret Ortaokullarının hepsi kapatılmıştır.126 www.tbmm.gov.tr 2000, Sadi Irmak Hükümet programı, Cumhuriyet Hükümeti programları,127 Niyazi Altunya, Eğitimde Geleceğe Bakış, Ankara 2000, s. 41.125

Yalnız, İmam-Hatip liselerinde durum tam tersi olmuş, adeta İmam-Hatiplerinortaokul kısımları teşvik edilmiş, üstelik yatılılık olanakları da verilerek. Öyle ki budönemde ortaokul yatılılık kapasitesinin %80 i İmam Hatiplerin birinci kademelerine(ortaokul) ayrılmıştı.Aynı zamanda bu dönemde, değişik tür ve kademelerde okullar içinde en büyükgelişme İmam Hatip okullarında olmuş ve öğrenci sayıları her tür ve kademedekiokullarla kıyaslanamayacak oranda büyümüştü.İmam Hatip okulları (II. Devre) ve Mesleki ve Teknik Eğitim (II.Devre)1963- 1964 ve 1971 –1972 Yılları Arasında Artış Oranları (%) 128İmam-Hatip Okulları Tüm Mesleki Teknik Eğit.Toplam Öğrenci 611,5 127,1İlk Kayıt 766,1 84,11997 Yılında 8 yıllık zorunlu ilköğretime geçiş kararı alındığında -diğer meslekokullarında görülmediği halde- en büyük tartışma ve direniş de İmam Hatip liselerininilk kademelerinin (ortaokul kısımlarının) kapatılması konusunda yaşanacaktı. Yasanınçıkması sırasında toplumun çeşitli kesimleri ile Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde de(TBMM) büyük direnç olmuş; zorunlu kesintisiz 8 yıllık ilköğretim yerine İmam Hatipliselerinin ortaokul kısımlarının devamını sağlamaya yönelik 5+3 formülüyasalaştırılmak istenmiş, fakat sonuçta yasa ‘kesintisiz zorunlu 8 yıllık ilköğretim’biçiminde çıkacaktı. 129Böylece, şûraların eğitim politikalarına etkisi 50 yıllık bir gecikme ile kendisinigösteriyordu. (ilk defa 50 yıl önce şûralarda dile getirilen 8 yıllık eğitim, ancak; 1973de Milli Eğitim Temel Kanunu’nun çıkması ile yasasına kavuşabilmişti.)İmam-Hatip liselerinin dışındaki diğer meslek okulları ile ilgili olarak şûrakararları, ağırlığın ve önceliğin mesleki teknik okullara verilmesi gerektiği yönündedir.Ama uygulamada bu başarılamamıştır.Meslek teknik okullar sistemi gerçek yaşamda modüler, dinamik, değişenekonomik ve toplumsal taleplere hızla uyum sağlayacak yapıda değildir. Toplumsal veekonomik talepleri karşılayamadığı, bu taleplere uyum sağlayamadığı için de öğrencilerbu okulları tercih etmiyorlar. Özellikle Sanat Enstitüsünün (Endüstri Meslek Liseleri)bazı bölümleri, örneğin; Torna-tesviye bölümleri bu duruma tipik bir örnekoluşturmaktadır. Bu bölüm için istihdam olanaklarının belki 20 belki 50-100 katıöğrenci yetiştirilmiştir. Gelişen teknoloji ve sanayi ile birlikte torna-tesviye atölyelerineihtiyaç azalmış, seri üretim, makinalaşma ve otomasyon sonucu fabrikalarda da talepartmadığı halde hemen her Endüstri Meslek Lisesinde (Sanat Enstitüsü) Torna tesviyebölümü bulunmaktadır: Sözü edilen bölüm mezunlarının yaptıkları işlerle ilgili biristatistiksel çalışmaya ulaşılamamıştır. Ama, adı geçen bölüm mezunlarının çoğununalanları dışında çalıştıkları sonucuna ulaşılabileceği kestirilebilir. Hemen şunu daekleyelim; torna-tesviye bölümlerinin donatım maliyeti diğer bütün bölümlerden(bilgisayar dahil) daha çok maliyet gerektirir.128 DPT, 3. BYKP, s. 755.129 Bazı şûralarda kapatılması kararı alınan İmam-Hatip Liselerinin ortaokul kısmı 12 Mart 1971deki askeri muhtıra ile kapatılmıştır. Fakat aradan 3 yıl geçmeden 1974 te Milli Eğitim TemelKanunu’na aykırı olarak (24. ve 26. maddeler) yeniden açıldı. Ancak 1997 de Milli GüvenlikKurulunun asker kanadının zorlamasıyla çıkarılan 4306 sayılı yasa ile kapatılacaktı.126

Bu konuyla ilgili ulaşılan bir veri şöyledir:“Sanat enstitüsü mezunlarının istihdam sorunu ile ilgili olarak 4 ayrı bölge vedüzeyde bulunan kentlerimizde yapılan bir araştırmadan elde edilen sonuçlara göre 4kentteki sanatkarlar arasında sanat okulundan ayrılanlar % 1,5 sanat okulunu bitirenler% 4 civarında bulunmaktadır.Mezunların teorik bilgilerinin yanında pratik tecrübelerinin iş hayatınıngereklerini karşılamada yetersiz kalışı, öğrenimin sanayideki gelişmeleri izleyememesinedeniyle iş piyasası, sanat enstitüsü mezunlarına işe girişte usta, ustabaşı statüsüvermemektedir. Bu durum sanat enstitüsü mezunları ücretlerinin iş içinde usta, ustabaşıücretlerinin düşük olmasıyla da doğrulanmaktadır.” 130Kız teknik öğretimdeki gelişmeler şûra kararları doğrultusunda olmuştur. Budönem de toplanan şûralarda alınan karar olan, kız teknik öğretimden beklenen temelamacın iyi bir ev kadını yetiştirmek olduğu, aynı zamanda Kalkınma Planlarında dahedef olarak ortaya konmuştur. “Kadınları yapılarına uygun mesleklere hazırlama”ikincil bir amaçtır, temel amaç değildir. Bunlar gösteriyor ki planlı dönemde hem MilliEğitim Bakanlığında, hem diğer kesimlerde kız teknik öğretime yüklenen anlam;geleceğin anneleri iyi ev kadını olsun, evinde çocuklarına, kocalarına, evine baksın veonun yanında ‘eşantiyon’ olarak da bir meslek de öğrensin anlayışıdır. Bu anlayışı;toplanan bütün şûralar eğitim politikası olarak Türk Eğitim Sistemine mirasbırakılmışlardır.Mesleki teknik okul öğrencilerine üniversite yolunun açılması 1962 de toplananYedinci Milli Eğitim Şûrası kararları ile gerçekleştirilmiştir. Şûra kararları geliştirilerek1970 yılına kadar aşamalı olarak mesleki teknik okulların mezunlarına da üniversitekapıları açıldı. Şûranın bu yöndeki kararları uygulamada yerini alarak mesleki tekniköğretimin hem önünü açtı, hem de bu okullara olan ilgi ve talebin artmasında etkilioldu. Şûra kararları uygulamada yerini alarak 1969 da Resmi Gazete’de yayınlanarakyürürlüğe giren, “Teknik ve Meslek Okullarını Bitirenlerden Lise Diploması Almakİsteyenlere Dair Yönetmelik” ve bunu izleyen, yine bu konuda yapılan yönetmelik vedüzenlemelerle mesleki teknik öğretimin ortaöğretim sistemi içinde ağırlığınınartırılması amaçlanmıştır. Böylece Meslek okulları da, genel liseye devam edemeyecekdurumda başarı düzeyi düşük öğrencilerin devam ettiği bir okul türü olduğugörüntüsünden kurtarılıyordu. Şûranın uygulamaya aktarılması, eğitimin sistemindeolumlu etkilerini hemen hissettirmiştir. Özellikle Endüstri Meslek liselerinin elektronikve elektrik bölümleri (sonraki yıllarda bilgisayar bölümleri de) başarılı öğrencilerin ilgigösterdikleri sınavla başarılı öğrencilerin girmek istedikleri bölümler olmuşlardır.Akılcıl, pragmatik ve ekonomik bir eğitim yapılanması olan ‘çok amaçlı okul’lailgili olarak ilk olarak bu dönemde 1962 de toplanan Yedinci Şûrada karar alınmıştı.Şûra kararı şöyle idi: “Nüfusu az olan yerlerde, ikinci devre ortaöğretimin genel,mesleki ve teknik öğretim programları, aynı çatı altında toplanan çok gayeli bir okulolarak kurulabilir.” 131Bu karar uygulamada yerini aldı. Ama planlı dönemde değil, kararınalınmasının üzerinden 30 yıl geçtikten sonra karar yaşama geçirilebildi ve ancak 1990larda ‘Çok Amaçlı Okullar’ açılmaya başlandı. 35 yıl sonra da yaygınlaştırılmaçabalarına girişildi. Kararın, beklenen düzeyde uygulanabilmesi için şûra kararının 40.ya da 50. yılını beklemesi gerektiği düşünülebilir.130 MEB, Kalkınma Planlarında Mesleki ve Teknik Eğitim, Ankara 1998, s.26.131 MEB, Yedinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s.124.127

Bu konuyla ilgili olarak, eğitim politikalarını etkileyen diğer bir kurum olanDPT nın hazırlamış olduğu 4.BYKP da bu yönde bir karar almıştı. Ticaret liselerininayrı bir okul türü olmaktan çıkarıp programlarının genel liseler çerçevesindeuygulanmasını getiriyordu.Çok amaçlı okul şûra kararının alındığı 1962 de uygulamaya geçebilseydi, şuyararları sağlamış olurdu.-Öğretmen açığının azaltılması,-Eğitim-öğretimde fırsat eşitliğinin sağlanması,-Küçük yerleşim birimlerinde de her tür okul programı açılması,-Bulunduğu bölgenin istihdam ve ekonomik yapısına katkı sağlaması,-Bakanlığa daha az maliyet sağlaması,-Eğitim-öğretimde verimliliğin artması,...Dönemin eğitim hareketleriDers Geçme ve Kredi Düzeni konusunda ilk adımlar bu dönemde atılmıştı. 1962de toplanan Yedinci Şûrada sınıf geçme konusunda; “durumu elverişli okullarda dersgeçme ve kredi düzenine geçilecektir” kararı alındıktan 30 yıl sonra uygulama şansınıyakalamıştır. Yalnız üç yıllık bir zaman dilimi için. Üç yıl uygulama şansınıyakaladıktan sonra (1991-1994), altyapısı oluşturulamadığı ve bundan dolayı toplumdaoluşan olumsuz tepkiler nedeniyle yöntem terkedilerek yeniden sınıf geçme düzeninedönülmüştür.Cumhuriyetin ilk yıllarında herkese eğitim hakkı tanımak için, o zor ekonomikkoşullara karşın özellikle ortaöğretimde % 10 ların altına inmeyen yatılılık oranlarıgiderek düşmüştür. Ortaöğretimde yatılılık oranları 1963 te % 1,5’a, 1967 de yüzdebirin altına düşerek % 0,7’ye düşmüştür. Bu sonuç şûra kararları ile tam bir zıtlıkoluşturmaktadır. Hemen her şûrada eğitimde fırsat eşitliğinin sağlanması için yatılılıkoranlarının artırılması yönünde kararlar alınmış, fakat şûraların eğitim politikalarına etkietme gücü iktidarda bulunan hükümetlerin eğitimde fırsat eşitliğine bakışını dasergilemektedir.Hemen şunu da ekleyelim.Hükümet programları ile şûra kararları arasında zıtlıkyoktur. Kurulan hükümetler programlarına eğitimle ilgili koydukları hedefler ile şûrakararları arasında uyum vardır. Sorun, hükümetlerin asıl işlevleri olan ‘yürütme’, yaniuygulama konusunda çıkmaktadır. Hükümetler kamuoyunun geneline ilan ettikleri,programlarına, çoğu zaman uygulamayacağı halde hedefler koymaktadır. Amaçkamuoyunu tatmin etmektir. Bu dönemde kurulan hükümetlerden bazılarınınprogramları şöyledir:2.7.1962 (İnönü) Hükümet Programından:“İlköğretimde, 1970 yılına kadar,okuma çağında bulunan bütün çocuklar okuliçine alınacaktır.” 13227.10.1965 (Demirel) Hükümet Programından:“Bütün köylerin okula kavuşturulması, ilköğretim kadrosuna yeter sayıdaöğretmen yetiştirilmesi için gereken önlemler alınacaktır. ...Yetenekli köy çocuklarının1968, s. 536.132 Kazım Öztürk, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, Ak Yayınları, İstanbul128

öğretimini sürdürebilmesi, muhtaç durumda olanlara devletin yardım elini uzatabilmesiiçin parasız yatılı öğrenci sayısını süratle artıracağız.”“...Devlet memurları, otorite ve rehberlik noksanından, ya da çalışkan ve atılımcıelemanların teşvik edilmeyip, aksine takibata maruz bırakılmaları endişesinden, pasif veatıl duruma girmişlerdir. Tarafsız, kaliteli teknisyenler olarak kamu hizmetini başarı ileyürütmek azminde olan memur kütlesinin, partizan bir zihniyet taşıyan idarelertarafından rağbet ve itibar görmemesi, devlet dairelerinde moral çöküntüsü yaratmıştır.”“İdarenin tarafsızlığı hususundaki inancı vatandaşlar ve devlet memurlarıindinde tartışılmasına imkan olmayan bir kanaat halinde yerleştirmek, daima titizliklegözönünde bulunduracağımız bir husus olacaktır.” 133Yönetimlerin tarafsızlığı ve partizanca uygulamalar konusunda toplumun bütünkesimleri de öğretmen kitlesi de hiçbir dönemde güven ve inanç içinde olmamışlardır.Öğretmenlerin hemen her hükümet döneminde partizanca uygulamalardan rahatsızolmuşlar ve sürekli olarak bu tutumu eleştirmişlerdir. Partizanca tutumun önlenmesineyönelik alınan şûra kararları da hiçbir dönemde layıkıyla -yaşama geçirilememiştir.Bu dönemde uygulama şansını yakalayabilen şûra kararlarından birisi de özelyüksek okullarla ilgili kararlardı. Şûra kararlarına uygun olarak özel yüksekokullarçeşitli özendirici tedbirlerle desteklenmişti. Bakanlığın bu tutumu ile 1970 yılında özelyüksekokulların sayısı 40’ı aşmıştı. Bu okullarda iş gücü arz fazlalığı oluşmuş, bununyanında eğitimin niteliği de düşük düzeylerde kalmış ve bu okullar yalnızca ticarikazanç amacına yönelmişti. Bu özel yüksekokulların (ki hemen hemen bütünüyledonatım maliyeti düşük İktisadi ve İdari Bilimler Akademilerinden oluşmuştu) devletüniversitelerine devredildiği 1971 yılında kapasitelerin, tüm yüksek öğretimdeki öğrencisayısının % 30’unu bulmuştu.Özel yüksekokulların kapatılması 1971 yılında gerçekleşen ‘Askeri Muhtıra’nınetkisiyledir. 1971 Askeri Muhtırası ile eğitim anında aşağıdaki uygulamalargerçekleşmiştir:-İmam Hatip okullarının birinci kademeleri kapatıldı.-Özel yüksekokullar Anayasa Mahkemesi kararı ile kapatıldı.-Öğretmen sendikaları kapatıldı.-14.6.1973 te yürürlüğe giren Milli Eğitim Temel Kanunu’nun hükümleridoğrultusunda “Bölge Okulları” yoluyla ilköğretim 8 yıla çıkarıldı.Yine bu dönemde Türkiye’nin tanık olduğu en büyük ‘Öğretmen Eylemi’gerçekleşmişti. 15-19 Aralık 1969 da bir öğretmen sendikasınca düzenlenenTürkiye’deki bütün öğretmenlerin % 70 inin katıldığı “Büyük Öğretmen Boykotu”nun(109.000 öğretmen katılmış, 50.000 öğretmen çeşitli cezalar almıştı.) Hükümetten talepettiği 9 istekten birisi; yedi yıldır toplanamayan (1962 den beri) resmi Milli EğitimŞûrasının toplanma tarihinin ilan edilmesiydi. 134Çok Partili dönemle birlikte başlayan ABD ile işbirliği ve ABD etkisi MilliEğitim sisteminde de kendini göstermiştir. Milli Eğitim Bakanlığının önemliprojelerinin uzman ve parasal desteği yabancılara aittir. Bakanlığın -yabancılarcahazırlanan- projelerinden bazıları; 1-Georgtown İngilizce Dil programı (1955-1965),2- Genel Ortaöğretime Yabancı Dil Ders Kitapları (1968-1978), 3- Yabancı Dil133 Kazım Öztürk, Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, AK Yayınları, İstanbul1968, s. 614, 617.134 Diğer talepleri de; yabancı uzman ve barış gönüllülerinin (ABD’li) bütün eğitimkurumlarından atılması, ekonomik talepler,eğitim öğretimle ilgili kararlardan öğretmenlerin demokratikkatılımı, gibi idi.129

Öğretimini Geliştirmeye Yönelik Çok Taraflı Yardım Projesi (1980-1985), 4- Fen LisesiProjesi (1964-1967), 5- BAYG-E-23 Projesi (1971-1976), BAYG-E-33 Projesi (1976-1980),...Yukarıda belirtilen Projelerle bakanlığın Ulusal niteliği arasında bir uyuşmazlıkolduğu izlenimi dikkat çekmektedir; bakanlık Millî, projeler yabancı.-Diğer yanda 1956 da Tayland’da Türkiye’yi TTK üyesi Fevzi Ertem’in temsilettiği UNESCO “Köy enstitüsü yetiştirme projesi ile ilgili toplantıda Türkiye’nin eğitimliteratürüne bir mirası olan Köy Enstitüleri oldukça ilgi görmüş ve temsilciye KöyEnstitüleri Projesinin şimdiki (1956) durumu hakkında bilgi istemişler. Temsilcinin sesiutangaç, verdiği cevap kısadır: Biz bunları kapattık.Şûra kararlarının oluşmasında geniş bir katılımın sağlanması açısından ilk defa ilve bölge raporları bu dönemde yapılan Dokuzuncu Şûrada (1974) gerçekleşmiştir.Şûrada görüşülecek konuların ön taslağı bütün illere gönderilmiş, her ilin düzenlediğiraporlar bölge toplantılarına gönderilmiş, burada görüşülerek bölge raporları olarakşûraya sunulmuştur. Şûralar için bu yeni uygulama demokratik katılım bakımındanolumlu bir adım olmuştur.Hem 1974 te yapılan Dokuzuncu Milli Eğitim Şûrasında alınan kararlar hem de1973 Tarihli Milli Eğitim Temel Kanunu’nda yer alan hükümetlere göre ülke kalkınmasıiçin bilimsel çabanın geliştirilmesi isteniyordu. Dokuzuncu Şûranın Türk MilliEğitiminin Temel İlkelerini sıraladığı kararlarından ‘Bilimsellik’ başlığı altında şunlarsöyleniyordu:“Her derece ve türdeki ders programları ve eğitim yöntemleriyle ders araç vegereçleri bilimsel ve teknolojik esaslara ve yeniliklere, çevre ve ülke ihtiyaçlarına göresürekli olarak geliştirilir.Eğitimde verimliliğin artırılması ve sürekli olarak gelişme ve yenileşmeninsağlanması bilimsel araştırma ve değerlendirmelere dayalı olarak yapılır.Bilgi ve teknoloji üretmek ve kültürümüzü geliştirmekle görevli eğitimkurumları, gereğince güçlenip donatılır; bu yöndeki çalışmalar maddi ve manevibakımdan teşvik edilir ve desteklenir. (M.E.T.K. Madde 13).”Karar bunları dile getiriyor, ama sonuç, ürün yok.Türkiye’de üniversitelerin nede bilimsel araştırmalar yapmak üzere kurulmuş olan Türkiye Bilimsel ve TeknikAraştırma Kurumu’nun (TUBİTAK) uluslar arası bilim ve teknoloji dünyasında öneçıkan projeleri, uygulamalarından da söz edilemiyor. Ortaya koyduğu teknolojik birgelişme ile ülkeye milyonlarca dolarlık kaynak getiren bir başarısından söz edilemiyor.Bu gelişmede en belirleyici etken; ‘bilimsel çalışmalar maddi ve manevi olarak teşvikedilir ve desteklenir’ biçiminde kararlar alınmasına karşın maddi destek hiçbir zamanyeterli düzeyde verilmemiştir, manevi destek de zaman zaman basına yansıyan ‘tek tekolaylarda’ görüldüğü üzere kösteğe dönüşebilmektedir.Halbuki Türkiye teknolojiye ve bilgiye ödediği paranın çok daha azını üniversiteve üniversite dışı kişi ve kurumlara aktarsa, ekonomik yönden o insanları ve kurumlarıdesteklese daha kazançlı olur. Bilgi ve teknolojiye toplum ve devletin ödediği ‘para’daha az olur. Türkiye, yalnızca Bill Gates’e ödediği parayı araştırmacılara,üniversitelere, öğretmenlere, okullara, bilim ve teknik alanında araştırma yapan kişi vekuruluşlara; özel sektöre aktarabilseydi / aktarabilse ülkenin gelişme hızının artmasınınyanında ülkenin dış borçlarının bile azalacağı ve ivme sürdürülürse dış borca muhtaçolmadan gelişen bir ülke olacağı kestirilebilir.Önümüzde bu konuda güzel bir örnek var. 1980 ler sonrasında spora yapılanyatırımlardaki artış (bina, tesis, donanım, parasal destek) hemen başarıyı da getirmiştir.130

1980 lerde mahallelere kadar yapılan spor tesisleri /kompleksler, futbol sahaları 1990 lıyıllarda sporda özellikle futbolda (diğer alanlar, karete, teakwando, güreş) başarıyıhemen getirmiş ve Türk Milli Takımı ve futbol kulüpleri -daha önce hayal bileedemezken- dünyanın en güçlü takımları olan Avrupa takımlarını yenmişler, şampiyonolmuşlardır.İşte kısır döngüyü kırmanın yolu yordamı önümüzde!SonuçSonuç olarak bu dönemde şûraların eğitim politikalarına etkisi açısından şunlarsöylenebilir.1961 yılından itibaren başlayan Planlı Dönemle birlikte, eğitiminde planlanarakBeş Yıllk Kalkınma Planlarında konulan hedeflere ve şûralarda alınan kararlarakarşın,kararların uygulanmasında; bazan siyasal /siyasal-ideolojik, bazan da toplumsaltutum ve tepkiler nedeniyle kararlar yaşama geçirilemiyordu. Kararların yaşamageçirilememesinde en belirleyici etken olarak siyasal tutum, yani hükümetlerin tutumukarşımıza çıkıyordu. Eğitimde partiler üstü ulusal bir politika -tek parti dönemi- dışındaoluşturulamamıştır. Tek Partili Dönemde de bu durum uzun yıllar yalnızca bir siyasalpartinin (CHP) iktidarda bulunması ve parti ile hükümetin birbirleriyle organik olarakda bütünleşmesinden kaynaklanıyordu. 135Her dönemde partizanca tutumlar, yakınmalar görülmüştür. Türkiye’nin eğitimalanında istenilen düzeye gelememesindeki temel neden de budur.Yukarıda verilen Demirel Hükümeti programında olduğu gibi, bu dönemdekurulan diğer hükümetlerin programlarında hükümetler bir özeleştiri olarak -partizancatutumun varolduğu ve bu olgunun da değiştirilmesi, yokedilmesi gerektiğini ortayakoymuşlardır:20.02.1965 Ürgüplü Hükümeti Programından:“Devlet Memurlarının partizan bir idarenin tatbikatçısı haline girmelerine veyagetirilmelerine imkan bırakılmayacaktır. 136“İdarenin tarafsızlığı kesin olarak sağlanacaktır. Her türlü kayırma, partizanlıkve iltimas önlenecek, her türlü yolsuzluklarla ciddi olarak savaşılacaktır.” 137Örneğin okullaşma oranlarında hedefler hiçbir zaman tutturulamamıştır. KöyEnstitüleri Projesiyle 15 yıllık bir zaman diliminde ilköğretimde okullaşma hedefi %100 olarak hedeflenmiş; ancak 1946 da başlayarak gelişen süreçte Köy Enstitüsüsisteminin kaldırılmasıyla 1955 yılı için hedeflenen ilköğretim çağındaki her yurttaşaokul götürülmesi, böylelikle her yurttaşın okur-yazar olması hedefine ulaşılamamıştır.Yine 1971-1972 öğretim yılı için ilköğretimde hedeflenen % 100 okullaşmayaulaşılamamış.Yine bu dönemde hedeflenen gündemindeki konulara göre ûralarda yeralan Türk Eğitim Sisteminin önemli bir sorunu; ‘ikili-üçlü öğretim’ sonaerdirilememiştir.135 Tek partili dönemin ortalarından itibaren valiler aynı zamanda da o ilin CHP il başkanlarıidiler.124 www.tbmm.gov.tr.2000, l.Ürgüplü Hükümeti Programı, Cumhuriyet Hükümetleri veProgramları.137www.tbmm.gov.tr.2000, I.Erim Hükümeti programı, Cumhuriyet Hükümetleri veProgramları.131

İkili öğretim, okullaşma hedefleri kalkınma planlarında da yer almış, örneğin;2.BYKP (1972) dönemi için hedeflenen ilkokullarda % 100 okullaşma oranına 3. plandöneminde de ulaşılamamıştır. 4.BYKP dönemine girilirken (1978) okullaşma oranıancak % 87,5 olmuştur. 3. plan döneminde 1975 te hala 3116 köyde (Türkiye’dekiköylerin % 10 u) okul yoktur. Bu demektir ki, 1980 lere girilirken okur- yazar olmayanyurttaşların sayısı hala artmaktadır. -İlkokulda % 100 okullaşma hedefi, 1980 sonrasıdönemde, 4. BYKP dönemi sonunda; 1983-1984 öğretim yılında yakalanacaktı.Öte yandan okula kavuşan yurttaşlar da pek şanslı sayılmazlar. Okuma olanağıbulunan ilkokul öğrencilerinin eğitimde de, kalabalık sınıflar ve ikili öğretim nedeniylenitelik giderek düşmüştür. Her geçen yıl iyileşme getireceği yerde, durum tersinedönmüştür:Öğretim Şekline Göre İlkokullar 138Yıllar İl ve İlçe MerkezlerindeBucak ve KöylerdeNormal İkili Üçlü Normal İkili Üçlü1968-69 1.383 1.754 34 28.253 4.083 221970-71 2.666 2.179 50 27.287 7.528 221974-75 999 2.602 149 27.052 10.212 46İlkokulda % 100 okullaşma, 4. plan dönemi sonu, 5. plan dönemi başında (1983-1984) gerçekleştirilmiş ancak; ikili üçlü öğretim planlı dönemde -yukarıdaki tablodagörüldüğü üzere- sona erdirilememiştir. İlkli öğretimin 2000 yılında bile sonaerdirilmesi bir yana ikili öğretimde öğrenim gören öğrenci sayısı her yıl artmıştır.Önceki yılların birikimi olarak her tür ve kademedeki eğitime olan talep o kadarbüyüktü ki; beş yıllık, on yıllık zaman dilimlerinde yüzde yüzlere ulaşan, hatta buoranları da geçen kapasite artışlarına karşın yine de nitelik bir yana, nicelik sorunu bileçözülemiyordu.Teknik ortaöğretim kurumlarında 1968-1969 öğretim yılında toplam 19.350öğrenci okumakta iken, 1972-1973 öğretim yılında sayı 61.250 olmuş ve beş yıllıkzaman diliminde artış oranı % 200 ün üzerinde gerçekleşmiştir. Aynı dönemde okulubitiren öğrenci sayısındaki artış % 300 ü bulmuştur.Eğitim Enstitülerinin 1968-1972 karşılaştırması da şöyledir: 1968-1969 öğretimyılında toplam öğrenci sayısı 10.100 iken 1972-1973 öğretim yılında 28.150 olarakgerçekleşmiş ve artış oranı % 180 i bulmuştur.Görüldüğü gibi, beş yıllık zaman diliminde böylesine büyük nicel gelişmelerekarşın okul gereksinimi karşılanamıyordu. Örneğin; %180 lik Eğitim Enstitüsü öğrencisayısı artışına karşın öğretmen açığı giderilemiyordu.Burada hemen şu olgu belirtilmelidir; bu durumun temel nedenlerinden biri,yüksek nüfus artışları ve Türkiye’de bu yıllarda ağırlığını hissettirmeye başlayanköyden şehirlere göç biçimindeki nüfus hareketleridir.Planlı dönemde saptanan sayısal hedeflere ulaşılamamasının başında eğitimebütçeden ayrılan payın azlığı gelmektedir. Bunun yanında planlanan ödeneklerinaktarılmaması durumu daha da olumsuz yönde etkilemiştir. Bu duruma DPT kaynaklıbir örnek:138 DPT, 4.Beş Yıllık Kalkınma Planı, s.436.132

“Planlı Dönemde saptanan sayısal hedeflere ulaşılmaması nedenlerinin başındailköğretime ayrılması öngörülen yatırım ödeneklerinin yıllık program tahsislerindegerçekleşmemesi gelmektedir.İlköğretim Yatırımları 1968-1972 (1965 fiyatlarıyla)Yıllar Plan hedefi Program toplamı Fark1968 537,6 321,5 -216,11969 472,5 185,5 -287,01970 361,0 134,8 -226,21971 602,0 210,1 -391,91972 226,9 201,4 -25,5Toplam 2.200,0 1.053,3 -1.146,7Öz olarak gerekli yatırımların yapılmamasının doğurduğu sonuçlar olarak şunlarsöylenebilir: Hem nitel, hem nicel yetersizlikler, eğitimde nitelik düşüklüğüne razıolma, kalabalık sınıflar, ikili öğretim, ...D. 1980 SONRASI DÖNEM VE GENEL OLARAK ŞÛRALARINEĞİTİM POLİTİKALARINA ETKİLERİ :Giriş12 eylül 1980’de ordunun ülke yönetimine el koyması bunu izleyen yıllardaTürkiye’de bazı değişmeler olmuştur. Ancak, genel siyaset bu dönemde de 1945-1946larda başlayan milliyetçi muhafazakar bir çizgide devam etmiştir. Milliyetçi-Muhafazakar genel çizgi etkinliğini artırırken Kemalizm ideolojisi, özellikle 1980-1983askeri yönetim döneminde toplumu usandırıcı derecede dile getirilmesine karşıngerilemiştir.Askeri yönetim döneminde işlenen Atatürkçülük, iktidara el koyan komutanlarınaskeri yönetimlerine geçer bir kılıf niteliğinde idi. Atatürkçülük; içi boşaltılmış, toplumiçin bir anlam ifade etmeyen bir sunum içinde verildi. Örneğin; basında, televizyondaher yerde Atatürk ilkelerinden, Atatürkçülükten bahsedilirken, Atanın kurduğu ve özerkolarak gelişmesi için parasal kaynaklarını da oluşturduğu Türk Dil Kurumu (TDK),Türk Tarih Kurumu’nun (TTK) yapıları değiştirilerek etkinliği azaltılmıştır. YineAtatürk ilkelerinden konumu ve yapısından dolayı Türkiye için en hassas ilke olanlaiklik kavramının içi boşaltılmıştı. Ayrıca din eğitiminin giderek diğer eğitim kurumlarıaleyhine gelişme gösterecek bir yapıya gidilmesi, tarikatların güçlenmesi ve izleyendönemde devlet katında destek görmesi bu dönemin belirgin özelliklerindendir.Yukarıdaki gelişmeler Türk Eğitim Sistemini ve Türkiye’nin geleceğinidoğrudan etkilemiştir. Ve bütün bu gelişmeler 1980 sonrası dönemde eğitimde OsmanlıDevletinden kalan bir miras olan medrese-mektep ikilemesini geri getirmiştir. Türkiyeyurttaşlarını iki ayrı dünya görüşüne sahip, ülke, ulus, siyaset, toplum bakımından farklıdünyalara koşan iki ayrı insan tipi yetiştiren bir ülke haline dönüşmeye başlamıştır.133

Bu dönemde görülen önemli bir gelişme ekonomik alanda olmuştur. Türkiyeekonomisini batı ile özellikle Avrupa Birliği ile bütünleştirmek için yeni bir yönelimegirmiştir. Döneme damgasını vuran ekonomik model liberalizm olmuştur. Bu ekonomikmodel tercihiyle Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu rafa kaldırılmış, dövizfiyatları serbest bırakılmış, Türkiye ekonomik yapısını Avrupa Ülkeleri normlarına, yada onların istedikleri biçimlere sokmaya çalışılmış ve çalışılmaktadır. Bu ekonomikmodel yaklaşımları Türkiye’yi iki kere (1994-1999) büyük ekonomik krize götürmüş,Türkiye’nin dünyanın en borçlu 3. ülkesi olmasına yol açmıştır.Bu ekonomik gelişmeler ve her dönemde olumsuz yönde etkisini gösteren aşırınüfus artışının üretilen ekonomik kaynakları yutması ile birleşerek eğitimi de olumsuzyönde etkilemiştir. Satın alma gücü düşen aileler, çocuklarının eğitimine daha az kaynakayırmışlar, hem çocuklar hem de bütün yurttaşlar kitap-gazete ve kültür ve sanatla dahaaz karşılaşır olmuşlardır. Hükümetler de bütçeden eğitime ayrılan payları artıramadığıgibi sürekli azalmasına göz yummuşlardır.Bütün bu gelişmelerin sonucu, Türkiye 2000 li yıllara, bina, araç-gereç,donanım, kalabalık, tıka basa sınıflar, gittikçe artan ikili eğitim, yetersiz ücretleri ileekonomik ve moral olarak sıkıntılı eğitim çalışanları,...gibi sorunlar yumağı ilegirmiştir. Bu durumun diğer bir olumsuz ve kaygı verici yanı daha bulunmaktadır: Buda; Türk Eğitim Sisteminin bu sorunlarını kısa vadede çözebilecek yetenekten yoksunolmasıdır.Sekiz yıllık zorunlu temel eğitimYukarıda sözü edilen gelişmelerden devletin, ülkenin genel siyasetteki yaklaşımı1997 yılından itibaren değişmiştir. Kemalizm yeniden ağırlık kazanmaya başlamış,laiklik hükümetlerce yine ülke yönetime ve devletin her kurumunda yaşama geçirilmeyeçalışılmaktadır.Bu genel siyaset değişikliğinin nedeni, ideoloji olarak dini öne çıkarangelişmelerin 1980 sorası dönemde ülkenin yönetim sistemini değiştirebilecek düzeylereyaklaşması, ve siyasal görüş olarak politikalarında dini öne çıkaran bir siyasal partininhükümet kurması, laiklik kavramına uymayan bazı tutumlar karşısında ordununetkisiyle Milli Güvenlik Kurulu’nun (MGK) bu oluşumu ve yapılanmayı durdurmakistemesidir.1980 sonrası dönemde eğitim alanında önemli gelişmeler olmuştur. Gecikmelide olsa eğitim sisteminde önemli yapısal değişikliklere yol açan bazı şûra kararlarıyaşama geçirilmiştir. En başta, Cumhuriyetin kurulmasından beri hedeflenen ve hemenher şûrada dile getirilen bütün yurttaşlara okul götürme hedefi, ilköğretimde % 100okullaşma hedefine bu dönemde ulaşılmıştır. Temel eğitimi bütün yurttaşlara sunabilmeTürkiye açısından birinci öncelikte eğitim konusu olan ve şûra kararları arasında enuzun süre gecikmeyle uygulamaya aktarılabilen karardı ilk olarak 1955 yılı içinöngörülen temel eğitimde %100 okullaşma oranını Türkiye 30 yıllık bir gecikmeyle1983-1984 öğretim yılında yakalamıştır.Bu gelişmenin ardından benzer bir gelişme; yine şûra kararı olarak 50 yıllık,yasa olarak 24 yıllık rötarlı bir uygulama da sekiz temel eğitime geçiştir. (1997)Diğer eğitim gelişmeleri; üniversiteler arasında eşgüdüm ve planlamayısağlayacak Yükseköğretim Kurulu (YÖK) 1981 de kuruldu. (Yükseköğretim Kurulu ilkdefa 1973 yılında 1750 sayılı Üniversiteler Kanunu ile oluşturulmuş ve daha sonraAnayasa Mahkemesi kararı ile 1975 te kaldırılmıştır)134

1980 sonrası dönemde şûraların eğitim politikalarını oluşturma gücü, öncekidönemlerde olduğu gibi yönetim görevini üstlenen hükümetlerin/siyasal partilerinpolitikalarıyla uyuşmasına ve parasal açıdan Türkiye ekonomisinin verdiği izne bağlıolmuştur. Bu dönemde bu iki etkenin yanında üçüncü bir etken daha eklenebilir. Basınve kamuoyu! Kamuoyu eğitim konusunda duyarlı hale gelmiştir ve şûra kararlarınınoluşması aşamasında da uygulanması aşamasında da gücü oranında etkide bulunmuştur.Sekiz yıllık kesintisiz zorunlu ilköğretim kararı Onbeşinci Milli Eğitim Şûrasında(1996) gündemin öncelikli konusu olarak ele alınmıştır. Sekiz yıllık temel eğitimkonusunda hem şûra üyeleri arasında, hem ülkenin politik kurumları (siyasi partiler)arasında, hem de eğitimle ilgili toplumun bütün kesimleri arasında yoğun tartışmalaraneden olmuştu. Zorunlu eğitimin sekiz yıla çıkmasında, tartışmanın bütün taraflarıbirleşmişti. Birleşilemeyen, tartışılan yönü ise kesintili mi kesintisiz mi olacağı idi.Kesintisiz sekiz yıllık zorunlu ilköğretime muhalefetin temel odak noktasını dineğitiminin olumsuz yönde etkileyeceği kaygısı oluşturuyordu. En büyük karşı koyma,tasarının yasalaşmasıyla İmam-Hatip Liselerinin ortaokul kısımlarının kaldırılıpilköğretim okulları bünyesine alınması ve kuran kurslarına ancak ilköğretimi bitirenöğrencilerin alınacak olmasından kaygılanan kesimden gelmekteydi.Yoğun tartışmaların sonunda Onbeşinci Milli Eğitim Şûrasında Sekiz YıllıkZorunlu İlköğretimle ilgili alınan kararlar, Milli Eğitim Bakanlığı 1997-2000 icraplanına alınarak 1997 de çıkarılan 4306 Sayılı yasa emirleri doğrultusunda 1997-1998Öğretim Yılında yurt genelinde uygulanmıştır.Sekiz yıllık kesintisiz zorunlu ilköğretimi getiren 4306 sayılı yasa ile bakanlıkaynı zamanda Cumhuriyet tarihi boyunca sahip olduğu en büyük parasal kaynaklarasahip olmuştur. Yasa ile, sekiz yıllık ilköğretimin finansmanı için çeşitli kaynaklaryaratılmış ve bu parasal kaynaklar yasa ile güvence altına alınmıştır. Yalnız, yasadasağlanacak parasal kaynaklarla ilgili düzenlemenin 31 Aralık 2000 tarihine kadar olanüç yıllık bir süreyi kapsayacağı geçici maddede belirtilmesine karşın 31 Aralık 2000sonrası da geçerli olması için yasal düzenlemeler yapılmıştır. 1394306 sayılı yasayla taşımalı eğitim, Pansiyonlu İlköğretim Okulları (PİO) veyatılı İlköğretim Bölge Okullarına (YİBO) öncelik ve hız verilmiş, ayrıca bir dersliğedüşen öğrenci sayısı 30 olarak hedeflenmiştir. Özellikle derslik başına 30 öğrencidüşmesi hedefinin tutturulamadığı gibi yakın gelecekte de tutturulmasıbeklenmemektedir. Toplumun eğitimle doğrudan ya da dolaylı olarak ilgili kesimlerinde4306 sayılı yasa ile sağlanan parasal kaynakların amacına uygun olarak kullanılmamış,ayrılan kaynak kamu finansman açıklarını karşılamak üzere başka alanlarakaydırılmıştır, dolayısıyla derslik başına 30 öğrenci için kaynak -yine- yoktur, kanısıyaygındır.Türkiye’de sekiz yıllık temel eğitime ancak yüzyılın sonunda uygulamayageçilebilmesiyle, çağın ne kadar gerisinde kalındığının örneği için diğer ülkelerlekarşılaştırmaya hiç gerek yoktur. Kendi eğitim tarihimize bir göz atmak yetecektir:1911 yılında ‘Geçici İlköğretim Kanunu’. Bu kanunla zorunlu ilköğretimin süresi sekizyıl olarak belirlenmişti. Yani, zorunlu ilköğretimin süresi bakımından 1996 yılında 1911yılından daha gerideydik. Bu olgunun en büyük etkeni yöneticilerin tutumudur. Bu139 Toplumda oluşan genel kanı, sekiz yıllık eğitim için oluşturulan parasal kaynaklarınyasanın gösterdiği alanda harcanmadığı, hükümetin bu kaynakları bütçe açıklarını kapamaktakullandığı, ilgili süre uzatımının amacının da bu olduğu, bu savın gerekçesinin de; yeter sayıda yeni okulyapılmaması, bu yüzden ikili öğretimin yaygınlaşması, dersliklerde öğrenci sayılarının artmasıgösterilmektedir.135

tutumla ilgili örnek bir yaklaşım şöyledir: Tek partili dönemden çok partili dönemegeçiş sürecinin Milli Eğitim Bakanı Reşat Şemsettin Sirer, 1946 da Üçüncü Milli EğitimŞûrasında bazı Şûra üyelerinin ilköğretimin süresinin sekiz yıla çıkarılması önerilerinekarşılık olarak şunları söylüyordu:“Bir iki arkadaşımın işaret ettiği gibi ilkokulun sekiz yıla çıkarılması diye bir şeyyoktur.... Milleti kaldıramayacağı bir yükün altına sokmadan, mali takadımızızorlamadan uygun önlemlerle ilkokulu bitirmiş olup da ben daha fazla okumakistiyorum, diyecek çocuklara bu imkanı sağlamak istiyoruz.Mesele bundan ibarettir. Yoksa zorunlu ilköğretim sekiz seneye çıkarılacakdeğildir.” 140Okullaşma oranları bu dönemde ivme kazanmıştır.İlköğretimde okullaşma oranıilk defa bu dönemde % 100’e ulaşmış. Ortaöğretimde %50, üniversitelerde % 30 laraulaşmıştır. Yalnız okul öncesi eğitimde okullaşma oranları düşük kalmıştır. Amahedefler yüksek konmuştur. Örneğin 5. BYKP da okul öncesi eğitimde okullaşmaoranında % 3’ten % 10’a çıkılması, yani % 233 lük bir artış hedefleniyordu.Mesleki teknik eğitimMesleki teknik öğretimde ise, bu konuyu ele alan bütün şûralarda % 65 meslekiteknik eğitim ağırlıklı bir eğitim yapılanması yönünde kararlar alınmasına karşınyaşama geçirilemiyordu. Bu durumun temel nedeni ise mesleki teknik öğretimokullarını bitirenlerin öğrencilerin ve ailelerinin beklentilerini karşılayan bir işegirememeleri ve bundan dolayı üniversiteye girişte daha şanslı oldukları düşünülengenel liselere yönelmeleridir.2001 yılında bu konuda olumlu bir gelişme olmuş ve Mesleki Teknik Okullarınıbitirenlere kendi alanlarında Meslek Yüksek Okullarına sınavsız girebilmelerinisağlayacak yasal düzenleme Mecliste yasalaşmış ve 2001-2002 Öğretim yılındayönetmeliği hazırlanarak yaşama geçirilecek! Bu gelişme ile; Onaltıncı Şûranın (1999)bu yöndeki kararı yaşama geçirildiği gibi, yıllardır hedeflenen, ama, bir türlügerçekleştirilemeyen Mesleki eğitimde %65 lik yapılanma için de önemli bir adımatılmış oldu.Ama, teknik eleman ve işgücü talebi denge ve beklentileri karşılandığındamesleki teknik öğretimle ilgili okullaşma oranlarına ulaşma olasılığı oldukca yüksektir.Bu yapılanma da yönlendirmenin etkisi de hesaba katılmalıdır. Yönlendirme konusuşûraların önemle ele aldığı konulardan olduğu gibi Kalkınma Planlarında dayönlendirmenin önemi vurgulanmıştır. 7.BYKP da yönlendirme konusundakidüşünceler aynısıyla aşağıdadır:“Eğitim öğretimin 2. kademesinden başlamak üzere etkin bir yönlendirmesisteminin kurulmayışı ortaöğretimden mezun olan her öğrencinin yükseköğretimedevam etme arzusunu doğurmakta ve üniversite önünde yığılmalara neden olmaktadır.Üniversitelerdeki kapasite yetersizliği de buna eklenince yığılmalar her geçen yılartmaktadır. Üniversiteye girme umuduyla birkaç yılını özel dershanelerde harcayanöğrenci üniversiteye giremediği taktirde herhangi bir mesleğe sahip olmadan hayataatılmaktadır. Bu durum zaman ve kaynak israfına yol açmaktadır. 141Okullaşma oranlarında 1980 sonrası dönemde görülen olumlu gelişmelerinnitelikli işgücü oluşturmada hala yetersiz olduğu gözlenmektedir. İşgücünün eğitimdüzeyi yeterince gelişmemiştir. 1990 Genel nüfus sayımı sonuçlarına göre işgücünün140 MEB, Üçüncü Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991.141 DPT, 7. Beş Yıllık Kalkınma Planı, s. 25.136

ancak % 5,2 si yükseköğretim, %9,7 si lise ve dengi okul, % 7 sini ortaokul, geri kalan% 78,1 i ilkokul mezunu veya daha düşük eğitim düzeyindedir.Okullaşma oranlarında son şûranın yapıldığı 1999 yılı sayısal verileri şöyledir:Okur-yazar oranı erkeklerde % 95, kadınlarda % 77, toplam % 86 düzeyindedir.Okul öncesi eğitimde okullaşma oranı % 9,8 ilköğretimde % 97,6 (% 100 olanokullaşma oranı Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da terör yüzünden geçici olarakokulların kapalı kalmasının sonucu olup aynı yıldan itibaren bu okullar yenidenaçılmıştır), ortaöğretimde % 59, yükseköğretim de % 28 olmuştur. Yukarıda dabelirtildiği üzere, ortaöğretimde bütün şûralarda alınan kararların tersine genel liselerinağırlığı değişmemiş ve yaklaşık olarak genel liseler % 65, mesleki teknik liseler % 35lerde kalmıştır.1980 sonrası dönemin son şûrası olan Onaltıncı Şûranın (1999) tek gündemmaddesi ‘mesleki teknik eğitim’ idi. Şûranın başta gelen amacı şöyleydi:‘Mesleki ve teknik eğitim ağırlıklı ortaöğretim süreci oluşturarak hem işsizlik/istihdam sorununun çözümünde önemli bir adım atmak, hem de ortaöğretimitamamlayanlar için yükseköğretimi zorunluluk olmaktan çıkararak yükseköğretimönündeki yığılmaları önlemek’Bu amaca karşın, sistemin dinamik, modüler, (eklemli) olmaması, çevreye vedeğişen teknoloji ve taleplere uyum sağlayamaması nedeniyle konulan hedeflereulaşılamamıştır. Ülke kalkınmasında temel etkenlerden biri olduğu halde ve konununönemi nedeniyle daha önceki şûraların bazılarında da mesleki teknik eğitim temel konuolarak enine boyuna ele alınmak istenmesine karşın çok yol alınamadığını şûrayakatılan üyeler de çok kez dile getirmişlerdir. Sistemden kaynaklanan sorun için şöyle birörnek verilebilir: Önceki bölümlerde de değinildiği üzere; son şûranın yapıldığı 1999yılında bile aranan, işgücü talebi yüksek olan bir meslek olma özelliğini kaybetmiş olanTorna-tesviye bölümleri Endüstri Meslek liseleri ve Teknik Liselerde ağırlıklı bir bölümolarak özelliklerini korumaktadır. Üstelik bu bölümler donanım maliyeti bakımından -bilgisayar bölümleri de dahil olmak üzere- en yüksek maliyetli bölümlerdir.Bunun yanında tarım, Türkiye’ de en önemli ekonomik etkinliklerden biri, hatta1970-1980 lere kadar en önde olan sektördü. Tarım ve hayvancılık alanındaki eğitimyapılanması ülkenin ekonomik yapısıyla uyumlumudur, sorunu akla gelebilir. Sorununcevabı olarak şunlar söylenebilir. Tarım liseleri tarihe karışmıştır. Seçmeli olarakokutulan tarım dersleri ise uygulamalı bir ders olmasına karşın yalnızca kurumsal olarakders kitaplarından verilmektedir. Sonuç; Hollanda’da İsrail’de bir inek günde ortalama30 kg süt vermekte iken, Türkiye’de ancak 3-5 kg verebilmektedir. Tarım vehayvancılığın sektör olarak ağırlıklı olduğu, özellikle işgücü bakımından en önde gelensektör olmasına karşın veriler yukarıdaki sonuçlara götürmektedir. Tarımsal ürünleriçinde durum aynıdır. Türkiye dünya gıda sektörünün vazgeçilmez ürünlerinden fındıktatekel konumundadır. Bu stratejik ürünün (bunun yanında incir, kuru üzüm, antep fıstığıgibi ürünler) geliştirilmesi ve veriminin artırılması için yetiştiği alan olan KaradenizBölgesindeki okullarda ayrı bir bölüm, ders olarak değil, seçmeli ders olarak bilegeçmemektedir.Yine Türkiye’nin stratejik ekonomik sektörlerinin başında gelen Turizm sektörütalebe cevap verecek nitelikte eğitim verebilmiş değildir.Şûra kararları ortaöğretimde % 65 mesleki teknik öğretim ağırlıklı bir yapıyönünde karar alırken (15.ve 16.Şûralar) gerçeklik, Ondördüncü Şûra HazırlıkDökümanında şöyle ortaya konmaktadır:137

“Ülkemizde ortaokul öğrencilerinin % 90 ına yakını genel ortaokullara devametmektedir. Mesleki teknik ortaokullara devam eden öğrencilerin % 80 ini yurtolanakları bulunan İmam Hatip Orta kısımlarından toplanmış bulunmaktadır. Toplammesleki teknik ortaokul öğrencilerinin yalnızca % 1,5 kadarı Endüstri Meslek, %3kadarı Ticaret Ortaokullarına devam etmektedir.Ortaöğretimde öğrencilerin % 60 ı meslek kazandırmayan klasik liselere, % 26sı ise mezunlarının büyük bir bölümü kendi mesleğinde çalışmadığı için meslek lisesiniteliğini yitirmiş olan İmam Hatip Liseleri ile öğretmen liseleri, Kız Meslek Liseleri,Sağlık kolejleri gibi okullara,sadece % 14 ü teknik öğretime devam etmektedir. Budurum; lise mezunlarına yükseköğretime devam etmekten başka bir alternatifbırakmamakta ve üniversitenin sınırlı kapasitesi nedeniyle, üniversite önündekiyığılmalar her yıl artmaktadır.” 142Mesleki teknik eğitimde, 1990 lı yıllarda bütün mesleki teknik öğretim içindetoplam öğrenci sayısının tek başına yarısını barındıran İmam Hatip okulları için, 1950lerde ABD li uzmanlara hazırlatılan ‘Eğitim Milli Komisyonu Raporu’nda şunlargeçmektedir: “Medreselerden şu veya bu şekilde çıkmış olanlar ise, kendileriyle birlikteİmam Hatip Okullarına medrese ruhunu da getiriyorlar. Ancak medreseyi yeni bir isimaltında ihya etmeyi düşünenler için arzu edilebilecek bu durum, hem bu çocuklarıngelecekte alacağı şekil, hem de memleketin geleceği yönlerinden taşıdığı tehlikelerleoranlı bir önlemle ele alınmalıdır.” 143İmam Hatip Liselerinde okuyan öğrenci sayılarının aşırı derecede artması ülkekalkınması için gerekli iş gücü/ istihdam dengesini bozacak bir yapıya ulaşmıştı. Bununyanında yukarıda da belirtildiği gibi bu okulun mezunlarının büyük bölümü kendialanlarında çalışmıyorlardı.Bu dönemde toplanan Ondördüncü Milli Eğitim Şûrasında, okul öncesi eğitimede (Anasınıfı, Ana okulu) zorunlu din dersleri konulması yönünde bir şûra kararıalınması yönünde çabalar ve tartışmalar olmuş, sonuçta bu yönde bir karar çıkmamıştı.Mesleki Teknik Eğitimin genel ortaöğretime göre ağırlıklı yer alması yönündekişûra kararlarının uygulanma çabalarında İmam Hatip liseleri daha şanslı olmuştur.Bu dönemde din eğitimi ile ilgili diğer gelişmeler özel vakıf öğrenci yurtları ileKuran Kursları ve bu kurslara katılan öğrenci sayılarındaki yüksek oranda gerçekleşenartışlardır. 2000 Yılında ‘İlköğretim Birliği Yasası’ (1924) çerçevesinde Vakıflar GenelMüdürlüğüne bağlı bütün yurtlar Milli Eğitim Bakanlığıyla yapılan bir protokole MilliEğitim Bakanlığına devredilmişlerdir.Kuran Kursları ile ilgili gelişmeyi Diyanet İşleri Başkanı Mehmet Nuri Yılmazşöyle değerlendirmektedir:“Kuran Kurslarımızın ne yaptığını bilmiyoruz. Müftülerimiz de bilmiyor. Bukurslar o kadar dağınık ki kontrol etmek mümkün değil. Kuran Kurslarımızın gerçeksayısını bile bilmiyoruz. Cami avlularında, bodrumlarda Kuran Kursları açılıyor.Önceden cami avlularında tabutluklar bulunurdu, şimdi onların yerini kuran kurslarıaldı. 144 Din eğitimi alanında, Kalkınma Planı hedeflerinin ve Şûra kararlarının çoküzerindeki mesleki teknik öğretimde sayısal dengeleri bozacak derecedeki gelişmeler1998 yılında Kemalist ideolojinin yeniden öne çıkmasıyla tersine dönecektir:142 MEB, Ondördüncü Milli Eğitim Şurası Hazırlık Dökümanı, Ankara 1993, s. 14.143 TÜSİAD Eğitim Raporu, ‘ Türkiye ‘de Eğitim’, Zekai Baloğlu.144 Milliyet Gazetesi, 06 Eylül 1995.138

“1996-1997 öğretim yılında İmam Hatip liselerinde toplam 476.069 öğrencibulunurken, 4306 sayılı yasanın yürürlüğe girdiği 1997-1998 öğretim yılında bu sayı356.741 e düştü. 200-2001 öğretim yılında ise genel din öğretimi toplamında % 40azalma oldu.” 145 Bir başka haber; 26.10.1998 Hürriyet Gazetesi: “Sekiz yıllık kesintisizeğitime geçişle birlikte orta kısımları kapanan İmam-Hatip Liselerinde bu yıl başvurularçok düşük kaldı. İstanbul’daki 23 İmam-Hatip Lisesinden 5 i, Beykoz, Çatalca,Gaziosmanpaşa, Kağıthane ve Samandıra İmam-Hatip Liseleri tek bir öğrencininkaydını yapamadı.”Özel eğitimÖzel eğitim konusunda yalnızca engelliler, belirli bir özür gurubu oluşturanyurttaşlar dikkate alınmıştır. Şûra kararlarında düzey gurupları oluşturması, yeteneklerinöne çıkarılması yer alırken uygulamada üst özel eğitim yok gibidir. Özel yeteneği(bilim, sanat, kültür, spor,..) olan öğrencilerin özel eğitim almasının gerektiği, bununaynı zamanda demokrasinin ve eğitimde fırsat eşitliğinin bir gereği olduğu şûralarda dahak ettiği ölçüde kendine yer bulamamıştır, bakanlık birimlerinde de. Böyle bir olguyu,ihtiyacı şûra gündemine almak belki hiç düşünülmemiştir.Özel yeteneği olan bireylerin eğitiminin fırsat eşitliği bakımından olumlu yönleriolduğu gibi, ülke kalkınmasında hiç beklenmedik bir motor görevi de görebilir. Birörnek: ABD li Bill Gates, bilgi-işlem konusundaki yeteneğini kurduğu firmada(Microsoft) geliştirmiş ve temelinde insan zekasının ve yeteneğinin ürünü olan bufirmanın ülkesine yarattığı zenginlik 2000 yılı Türkiye Merkez Bankası dövizrezervlerinin beş katıdır. (100 milyar dolar)Türkiye eğitiminin geliştirilmesinde ilerlemesinde yeri ve önemi ile olumlukatkıları olan, Türkiye eğitim sisteminin bir yüz akı olan şûraların bu konuyuirdelememesi, şûraların önemli bir eksiğidir.Yetenekli öğrencilerin eğitimi için ortam hazırlandığı gibi, aynı zamanda Atatürkdöneminde çıkarılan ‘Harika Çocuklar Kanunu’ 1948 de 5428 sayılı yasa 1956 tarih ve6660 sayılı ‘Müzik ve plastik sanatlarda olağanüstü çocukların devletçe okutulması’ (buyasa yürürlükten kaldırılmadığı halde 1980 yılından sonra yasadan kimsefaydalanamamıştır), gibi yasal düzenlemelerle desteklenmelidir. Desteklenmelidir ki,Türkiye eğitim sistemi ve Türkiye’nin bilimsel, ekonomik ve toplumsal potansiyeli deBill Gatesler, Edisonlar, Naim Süleymanoğulları, Alfred Hitchooklar, Albert Einsteinlarçıkarabilsin.Yetenekli öğrencilere yapılacak bir birimlik yatırımın topluma geridönmesindeki değerin üst sınırı yoktur. Yüzde bin de olabilir, yüzde bir milyon daolabilir.Üstün yetenekli çocuklar için 1960 ve 1970 lerde İstanbul ve Ankara’da (sınıf)okullar açılmışsa da birkaç yıl ömürlü olmuştur. Bu anlamda sayılabilecek okullarolarak Fen liseleri, süper liseler ve güzel sanatlar liseleri örnek verilebilir. Türkiyeeğitimi için olumlu bir gelişme olarak bu okullar 1990 lı yıllarda hızla yaygınlaşmıştır.Örneğin 1999-2000 öğretim yılında Süper Liselerin sayısı 370 e ulaşmıştır. Yalnız buokulların 2000 yılına kadar Türkiye ‘ye ‘dişe dokunur’ bir katkıları, uluslar arası biralanda önemli buluşları, değerleri görülememiştir.Üstün zekalı öğrenciler için yalnızca 2 okul (İstanbul ve Ankara’da) bulunmaktaolup çok küçük kapasiteleri vardır. Sonuçta, üstün zekalı, yetenekli çocuklar kendialınyazıları ile başbaşa bırakılmış, bu değerli beyinler normal öğretimdeki programlar145 Hürriyet Gaztesi, 30 Haziran 2001.139

yeterli gelmeyince sınıf içinde ve okulda zaman zaman huzursuzluklar kaynağı, ‘başbelası’ olmakta, eğitim öğretimin işleyişine diğer öğrenciler aleyhine kendi güç veyetenekleri oranında engel olmaktadırlar.Yabancı dil eğitimiYine Şûraların el atmadığı konulardan birisi de yabancı dil eğitimi konusudur.Yabancı dil öğretimi konusu yalnızca Onikinci Milli Eğitim Şûrasında ele alınmıştır.Onikinci Şûrada; ‘Türkçe ve yabancı dil eğitimi ve öğretimi’ gündem maddesiyle ilgilialınan kararlar, yabancı dil öğretiminde öğrencilerin okul sürecinde bir yabancı dilikonuşabilecek, okuyup yazabilecek düzeyde yetişmelerini sağlayacak köklü kararlardeğildi. Şûranın aldığı en önemli karar 1988-1989 öğretim yılından itibaren genelortaokullar ile genel mesleki liselerde ‘Basamaklı Kur Sistemi’ne geçilmesi idi.1992 yılında yapılan, Üniversite Rektörlerinin eğitim ve üniversite ile ilgiliraporlarının başbakanlığa sunulduğu Rektörler toplantısında Anadolu ÜniversitesiRektörü Prof.Dr.Yılmaz Büyükerşen bu konuda üniversitesi adına şu düşüncelere yervermişti:“Örneğin hayatlarının en güzel en verimli çağlarında çocuklarımızı 700 saattenfazla bir süre için, kendilerine İngilizce öğreteceğiz diye sınıflarda tutuyoruz. Sonuçtaçoğu sadece ‘yes, it is’ den başka hiç bir şey öğrenmiyor. İleride göreceğimiz gibi, busadece Türkiye’nin sorunu da değil. Ama bu gerçek ortada dururken “Biz çocuklarımızaİngilizce eğitimi veriyoruz” demenin de alemi yok. Böyle bir eğitimin ne turizme, nebaşka bir sektöre, en önemlisi ne de öğrencilerimize bir faydası var. Oysa İngilizceöğretmeye talep de var, ihtiyaç da var. Nasıl öğreteceğimizi araştırıp yolunu bulmakyerine, mevcut yabancı dil öğretim sistemini değiştirmeyi düşünmüyoruz. Ya budeğişikliği yapmalıyız, ya da bu saatleri diğer derslerin daha iyi öğrenilmesineayırmalıyız. Bu tercih yapılmadıkça zaman ve kaynak israfı da devam ediyor. 146Bununla birlikte yabancı dil eğitimini -gerçekten başaran okullarımız dabulunmaktadır. Anadolu liseleri örneği gibi.Yabancı dil öğretimi toplumda ve kamuoyunda çok dikkat çekmese de (kitoplum bütünüyle üniversite sınavlarına, Anadolu liseleri sınavlarına odaklanmıştır.) 21.Yüzyıl Türkiye’si için okur-yazar olmak kadar önemlidir. Bu olguyu görmek için,hemen herhangi bir gazete alıp iş ilanlarına bakmak yeterli olacaktır. Hemen her işilanında aranan şartlar içerisinde en az bir yabancı dil bilmek ya koşuldur, ya da tercihnedenidir. İşe girebilmek için yabancı dil anahtardır. Bu anahtarı verecek olan sistem deeğitim sistemidir.Onikinci Milli Eğitim Şûrasının açış konuşmasında dönemin bakanı Hasan CelalGüzel yabancı dil eğitimi konusunda hem önceki yılların eleştirisini yapmakta, hem debu Şûradan beklediklerini dile getirmektedir.“Türkiye’de mutlaka en azından bir yabancı dilin öğretilmesi gerçektenzorunluluk haline gelmiştir; ancak, 65 yıldır uyguladığımız sisteme dönüp baktığımızda,6 yıl ortaöğretimde ve dört yıl yükseköğretimde, 10 yıl yabancı dil öğretimiuygulamamıza karşın, ortaya çıkan sonuç maalesef çok olumsuzdur. Gerçekten özelolanakları olanlar dışında tek bir kişi bile yabancı dil öğrenememiştir. O zaman busistem yanlıştır. Bu sistemi değiştirmek istiyoruz. Yeni bir proje hazırladık, “Basamaklıkur sistemi” diyoruz. Bunu da yüksek Şûramızın görüşlerine arzetmek istiyorum. Eğerkabul edildiği taktirde, 1988-1989 öğretim yılından itibaren bütün ortaokul ve liselerde146 T.C BAŞBAKANLIK, Çağdaş Eğitim, Çağdaş Üniversite, 1992, s. 54.140

u kur sistemini uygulamak istiyoruz. Bunun için de işe yabancı dil derslerini angaryaolmaktan çıkarmakla başladık ve ...yabancı dil derslerinden sınıfta kalmaolmayacak.” 147Yukarıdaki düşünceler Onikinci Şûrada karar olarak çıktı -ve her şûra kararınanasip olmadığı halde uygulandı da-. Yalnız, bu uygulama; bakanın deyişiyle ‘maalesef’birkaç yıllık uygulamadan sonra, bakanın “ bu sistem yanlış” dediği sisteme geridönüldü.Yaygın eğitim, hizmetiçi eğitim, uzaktan eğitimÇalışanlara, meslekleriyle ilgili yenilik ve değişikliklerle birlikte değişendünyayla ilgili yeni tutum ve beceri kazandırma amacıyla hizmetiçi eğitim verilmesihem şûralarda hem de Kalkınma Planlarında yer almıştı. Çalışanlara hizmetiçi eğitimiözendirmek amacıyla, yapılan hizmetiçi eğitimin özlük ve ekonomik haklarınayansıtılması düşünülüyordu. Onbirinci Şûrada (1982) bu konuda şu bilgiler verilmişti:“Tüm yasal zorunluluklara karşın (657 Sayılı Devlet Memurları Kanunu, 4489Sayılı Kanun, 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu), 1960 yılından bu yana kuruluşolarak varolan MEB Hizmetiçi Eğitim Dairesi, teşkilat yapısı, kadro, program veuygulama yönünden kurumun ve personelin beklentilerini gereğince karşılayamamaktave bireyin özlük hakları ve kurumun verimliliği açısından yeterincedeğerlendirilmemektedir.” 148Geleceğimizi yetiştiren öğretmenlerimiz hizmetiçi eğitime sıcak bakmakta,yalnız yeterince yararlanamamakta olup bu rahatsızlıklarını dile getirmektedir. Herhangibir okulda hizmetiçi eğitim için başvuruda bulunan öğretmenlerin büyük çoğunluğununtalebi karşılanmıyor. Bu konuda, bazan bakanlık merkez ve il yöneticilerinin tutumlarıda etkili olabilmektedir. Birkaç kez hizmetiçi eğitim talebi yerine gelmeyen öğretmenartık talep etmiyor.Son bir yıldır (2000-2001 öğretim yılı) olumlu bir gelişme olarak, öncekidönemlere göre daha çok öğretmen ve diğer çalışanların hizmetiçi eğitim talebikarşılanmaya başlanmıştır. Yalnız bu eğitimde şûra kararlarından ‘hizmetiçi eğitiminözlük ve ekonomik haklara yansıtılması’ uygulamada henüz yerini almamıştır.Hizmetiçi eğitimle ilgili kalkınma planları (5.6.7.BYKP) hedefleri deyakalanamamıştır.Yaygın eğitim, Onüçüncü Şûranın (1990) tek gündem maddesi olarak bütünyönleriyle irdelenmiş, şûrada önemli kararlar alınmıştı. Bu başarısını, şansınıuygulamaya aktaramamıştır. Bunun temel nedenlerinden birincisi ekonomiknedenlerdendir. İkinci temel neden olarak bakanlığın ve hükümetlerin bu konudapotansiyeli bulunan resmi ve özel kuruluşlarla gereken eşgüdüm, güdüleme veözendirici ve zorlayıcı yasal düzenlemeleri ortaya koyamamasıdır.Yaygın eğitim (halk eğitimi) konusunda Onüçüncü Şûranın bütün kararlarıyaşama geçirilebilse, Türkiye’de kalkınmada, üretim artışında, verimlilikte umulmadıkgelişmeler sağlanabilir. Eşgüdüm ve güdüleme istenilen düzeyde sağlanırsa, belkiödenek/bütçe ekonomik engelleri de aşılabilir.Yaygın eğitim konusunda varolan yapı şöyledir: Yaygın eğitim konusunda eşgüdümü sağlayacak olan MEB parasal sorunları, partizanca tutumlar, hantal yapısındanve karar sürecinde yeralan yöneticilerin eğit-bilimsel tutumlarından bürokrat147 MEB, Onikinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s. 33.148 MEB, Onbirinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991.141

tutumlarının ağır basması gibi nedenlerle bu işleyişin gerektirdiği zaman, emek vetutumu sergileyememektedir.“Televizyon ve eğitim; hem yaygın eğitim hem de örgün eğitim için etkili biraraç. Yapılan bir araştırmanın sonuçları; çocukların bir yılda okula gittikleri süre kadartelevizyon izlediklerini göstermektedir. Gelişen teknoloji tarafından desteklenen medya,kontrol edilemediği takdirde eğitime önemli zararlar verebilmekte,... bu nedenle,televizyonların kaliteli eğitim programlarına yer vermeleri için, her türlü çabanıngösterilmesi ve Milli Eğitim Bakanlığıyla işbirliği içerisinde eğitim programlarınınhazırlanması sağlanmalıdır.” 149Özel öğretim kurumları, paralı eğitim, eğitim-iş dünyası ilişkileriÖzel öğretim kurumları planlı dönemde bir ‘furya’ biçiminde açılıp 1971 dekapatılıncaya kadar kısa süreli bir ‘saadet dönemi’ dışında 1985 yılına kadar eğitimsisteminde istatiksel açıdan anlamlı sayılara ulaşamadılar. 1980 lerden sonrasıhükümetlerin izlediği liberal ekonomi modelinin eğitim politikalarını da etkilemesiyleözel okullar yeniden canlandı. Bu yönde şûra kararları alındı ve bu kararlar uygulamaşansını da yakaladılar.İlk önemli düzenleme 18.03.1985 te yürürlüğe giren ‘Özel Öğretim KurumlarınaYapılacak Mali Yardım Yönetmeliği olmuştur. Hem yeni ekonomik ve toplumsalyönelim (Liberal Ekonomi) hem de yönetmelikle sağlanan teşviklerin etkisiyle buyıllardan sonra özel okulların sayıları artmıştır. Aynı zaman hükümet programları vekalkınma planlarında da özel öğretim kurumlarının teşvik edilmesi planlanmıştır.Örneğin; 7.BYKP, özel kesimin eğitime yatırım yapmasını sağlamak gayesiyle özelokulların sübvanse edilmesini, öğrencilerin ve özel üniversite dahil okulların çeşitlienstrümanlarla teşvik edilmesini planlıyor.Aldıkları teşviklere karşın özel okulların resmi okullara oranı çok düşüktür.1997-1998 Öğretim Yılı Resmi ve Özel Okullar Karşılaştırması (%) 150 *ÖğrenciÖğretmenToplam İlköğretim Ortaöğretim Toplam İlköğretim OrtaöğretimResmi 98,05 98,30 97,15 96,2 98 93Özel 1,95 1,70 2,85 3,8 2 7*Resmi öğretim kurumu olan Açıköğretim lisesi hariç, diğer bakanlıklara bağlı okullardahildir.İlginç bir olgu; özel okullar ile devlet okulları için devletin farklı hedeflerkoymasıdır. 6. BYKP ‘ilkeler ve politikalar’ başlığı altında, sınıf mevcutlarıbakımından; plan döneminde (1990-1994) derslik başına en çok öğrenci sayısı özelokullar için 30, devlet okulları için 40 olması planlanmıştır.MEB’nın mesleki teknik eğitimle ilgili bir yayınında özel eğitimle ilgili şugörüşlere yer verilmiştir:“Özel okullarda okuyan öğrencilerin eğitim harcamalarının bir kısmını vergiiadesi, muafiyet, burs ve benzeri yollarla sübvanse etmek; yükseköğretimde vakıfüniversitelerinin eğitim bütçelerinin bir kısmının devlet tarafından karşılanması ile ilgili149 MEB, Cumhuriyet Döneminde Eğitim II, Ankara 1999, s. 48.150 KAYNAK: MEB, Cumhuriyet Döneminde Eğitim ll, Ankara 1999, s.48.142

uygulamadan ilk ve ortaöğretim kademesindeki özel okullarında yararlandırılmasınısağlamak,..” 151Özel öğretim kurumlarına yapılan yardım ve teşvikler toplumun bir bölümününve özellikle resmi okul yöneticisi ve öğretmenlerinin tepkisini çekmektedir. Tepkilerinortak yönü, devletin ‘kendi öz okulları’ na ödenek ayırmazken/ayıramazken özelokullara neden kaynak aktardığı biçimindedir.Sonuç olarak devlet okulları geleneksel nitelik ve nicelik sorunları ile yaşamayadevam etmektedir.Paralı eğitime 1981 de YÖK ile üniversitelerde tanışan Türkiye, 1990 larınsonlarına doğru eğitime katkı payı adı altında ortaöğretim ve ilköğretimde de tanıştı.Özellikle ilköğretimle ilgili olarak Anayasa’da temeleğitimin parasız olduğu ‘hükmü ileçeliştiği’ gerekçesiyle uygulamanın iptal edilmesi için bir yerel mahkemenin iptalkararına rağmen uygulama sürmektedir.Eğitim hizmeti olanların maliyetlere katılması, özellikle, toplumsal yarardandaha fazla kişisel yararın sağlandığı ortaöğretim ve yükseköğretimden yararlananlarınbunun karşılığında ücret ödemesi 1970 lerden sonra yapılan bazı şûralarda, -uygulamaya aktarılmasa da- şûra kararı olarak yer almıştı.Üniversite eğitiminin paralı olmasını üniversite rektörlerinin çoğunluğusavunmaktadır. Konuyla ilgili olarak başbakanın başkanlığında 1992 de yapılanRektörler Toplantısında Atatürk Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Hurşit Ertuğrul şunlarısöylemektedir:“Türkiye yüksek öğrenim harcı sembolik olup yükseköğrenim genel anlamıylaparasızdır. Bu durum her şeyden önce lise ve dengi okul mezunlarını üniversite akınınaneden olmakta ve yığılmayı arttırmaktadır....Paralı okuyan öğrencinin karşılığını almakiçin daha fazla gayret sarfedeceği, öğretim elemanlarını zorlayacağı ve zamanındamezun olmayı hedefleyeceği yanlış bir değerlendirme değildir. Yıllık ortalama 100.000.TL. dolayındaki katkı payına “KATKI PAYI” denilmesi günümüz gerçeklerine hiçuymamaktadır.” 152TÜSİAD Eğitim Raporunda ‘ilköğretim parasız olmalıdır’ denilmektedir.Kapitalist liberal ekonominin güçlü örgütü Türkiye Sanayici ve İşadamları Derneği(TÜSİAD) bile ilköğretimin parasız olmasını savunuyor. Ama bakanlık 1997 yılındanberi ‘Katkı Payı’ adı altında ilköğretimi parasız olmaktan çıkarmıştır.1980 sonrası şûralarda ele alınan bir konu; çıktılarını kullandığı eğitim sektörüne-özellikle bağış, yardım boyutuyla katkıları olmaktadır. Ancak bu katkılar daha çokbireysel katkılardır. Kurumsal anlamda katkı geliştirilememiştir. Özel sektörünçıktılarından büyük yararlar sağladığı eğitim sistemine katkılarının kurumsallaştırılması,hem eğitimin geliştirilmesi hem de iş dünyasının gelişmesi açısından yararlarsağlayacaktır.Bu sistemin yapılandırılması için Onaltıncı Şûrada bu karar alınmıştır. “İşçevrelerinin eğitim sisteminin çıktısını kullanan kesim olarak maliyetlerinpaylaşılmasına katkılarının çok yönlü olarak artırılması yolları düşünülmelidir”. İşdünyası da bu konuda isteklidir. Maliyeti üstlenecek iş dünyasının da bu konudaoldukça istekli olmasına karşın uygulanamayışı Türkiye için kayıptır.Uygulanamamasının temel nedeni, bakanlığın bürokratik ve hantal yapısı ile sık sık151 MEB, Kalkınma Planlarında Mesleki ve Teknik Eğitim, Ankara 1998 s. 55.152 Hurşit Ertuğrul, Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversite, “Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversite” , TCBaşbakanlık 1992, s.92.143

hükümet ya da bakanların değişmesinin alt birimlerdeki üretimi ve verimliliğidüşürmesidir.Yine Onaltıncı Şûrada, Türkiye ekonomisinin işveren cephesindeki en büyük ikiörgütü, Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonları (TİSK) ve Türkiye Esnaf veSanatkarlar Konfederasyonu, kurumlarıyla ilgili yasaların uygulanmasının izlenmesi veyasaların geliştirilerek işverenlerin, eğitim finansmanına daha çok katılmalarınınsağlanmasının gerekliliğini belirtmişlerdir.Bu konuda bir adım daha ileri adım olarak, 1992 Yılı Rektörler Toplantısında,TÜBİTAK (Türkiye Bilimsel ve Teknik Araştırma Kurumu) başkanlığını yürütmekteolan Prof. Dr. Kemal Gürüz özel sektörün katkısıyla ilgili olarak şunları önermiştir:“Büyük özel kuruluşların bir araya gelerek, mesela elektronik, yazılım, tekstil veinşaat teknolojisi gibi bazı uzmanlık alanlarında ihtiyaç duydukları nitelikli anainsangücünü yetiştirmek üzere iki veya dört yıllık yüksekokul kurabilmeleri veyabankacılık, dış ticaret ve inşaat yönetimi gibi alanlarda yüksek lisans düzeyinde eğitimöğretimyapmak üzere enstitüler kurabilmelerine olanak sağlanmalıdır.” 153Bu öneri, iş dünyasına vakıflar yolu ile üniversite kurabilmelerinin sağlanmasıile yaşama geçirilmiştir.Öğretmen, eğitim uzmanı1980 sorası yapılan ilk şûrada gündem maddeleri (Onuncu Şûra) öğretmenyetiştirilmesi konusu da yer almış, bu şûradan bir yıl sonra yapılan onbirinci şûranın(1982) tek gündem maddesi ‘öğretmen ve eğitim uzmanları olmuş ve şûranın öğretmenyetiştirmeye ilişkin mevcut sorunlar’ la ilgili değerlendirmesi şöyledir:“-Mevcut öğretmen yetiştirme programları yatay ve dikey geçişlere imkanverecek şekilde düzenlenmiştir.-Öğretmen yetiştiren kurum programlarında Onuncu Şûrada (1981) önerilen“bütünleşme” den çok “çeşitlenme” göze çarpmaktadır.-Öğretmen yetiştiren kurum öğretmenlerinin nitelikleri ve öğrenim düzeylerikonusunda belirsizlikler vardır.-Eğitim sisteminin her düzeyinde “yetersiz öğretmenlik belgesine sahip kişiler”öğretmen olarak çalıştırılmaktadır.-Öğretmen yetiştirmede nitel ve nicel sorunlar birlikte ele alınmamış vegenellikle nitelikte fedakarlıkta bulunulmuştur.” 154Yukarıda belirtilen yetersiz öğretmenlik belgesine sahip kişilerin öğretmenolarak çalıştırılması hakkında aşağıda verilen öğretmen kaynağı ile ilgili sayısal bilgişaşırtıcıdır.Şûralarda aksi yönde karar alınmasına karşın (bazan da öğretmen açığınınkapatılması kaygısıyla aynı yönde karar alınmıştır.) son şûranın yapıldığı 1999 yılındatam 431 farklı kaynaktan yetişmiş sınıf öğretmeni bulunmaktadır. Petrol mühendisindenfelsefecisine, veterinerinden maliyecisine kadar geniş bir meslek yelpazesi ‘herkesinyapabileceği sıradan bir iş olan öğretmenlik’i seçerek okullarımızda görevalmaktadırlar. Ama bir Tarım Bakanlığı veterinerlik kadrosu için bir tarih öğretmeninigörevlendirmeyi hiç mi hiç tasavvur edemez. Bırakın tarım bakanlığını, hayvancılıkla153 Kemal Gürüz, Türkiye’de Çağdaş Eğitim ve Çağdaş Üniversite, “Çağdaş Eğitim ÇağdaşÜniversite”, TC Başbakanlık, 1992, s.335.154 DPT, Planlı Dönemde Temel Eğitim ve Lise Seviyeli Eğitimin Yeniden Düzenlenmesiyle ilgiliPolitikalar ve uygulamalar, Ankara 1988, s. 118.144

uğraşan, inekleri olan ‘Ali Dayı’ ineği hastalandığında ineğini öğretmene teslim etmez,teslim etmediği gibi böyle bir düşünce aklından geçmez. Kimin aklından geçer? MilliEğitim Bakanlığının! Milli Eğitim Bakanlığı çocuklarımızı, geleceğimizi yetiştirmekiçin, çocuklarımızı veterinere teslim eder.Öğretmen yetiştirme görevi YÖK’ün kurulması ile birlikte 1882 den sonraüniversitelere, daha doğrusu bütün yükseköğretim kurumları gibi (askeri okullar vePolis okulları dışında) YÖK’e bırakıldı. Bu değişik bir deneme ya da pilot uygulama iledeğil, birden bire, hazırlıksız yapılan bir değişiklik idi. Hatta bir ön çalışma yapılmasınagerek bile duyulmadan hemen kadrolar alınmış ve uygulamaya geçilmişti. Böylesineönemli bir konu tartışılmadan, bütün yönleriyle kamuoyu ve ilgili kesimlerindüşüncelerini dikkate alınmadan bir çırpıda uygulamada yerini aldı. Öğretmenlerinyetişmesi ile ilgili her değişiklik toplumu da değiştirecekti. Kanunun yaşamsal öneriyleilgili şöyle bir örnek verilebilir: Çiftçi Ayşe domates yetiştirirken alacağı ürün Ayşe’ninçiftçilik konusundaki bilgi ve tutumu ile doğrudan ilgili olduğu gibi, öğretmen deöğrencilerini eğitirken bilgisini ve tutumunu öğrenciye aktararak öğrenciyi dolayısıylatoplumu yönlendirecekti.Toplumda ve özelliklede eğitimciler arasında genel kanı, üniversitelerinöğretmenlik ruhunu kazandırmada yetersiz olduğudur. Öğretmenlik ülküsünü aşılamada,ülkücü öğretmenler yetiştirme konusunda yeterli olmadığı gibi böyle bir çabanın olduğuda söylenemez. Türk eğitimine büyük emekleri geçmiş, uzun yıllar öğretmen yetiştireneğitim kurumlarında hocalık yapmış Cavit Binbaşıoğlu bu olguyu şöyle değerlendiriyor:“1982 de başlayan YÖK uygulamaları ile üniversite, öğretmen okulu geleceğinigeliştirecek yerde, öğretmen okulundaki mevcut anlayış ve uygulamayı,üniversiteörneğine çevirdi. Bu üniversitenin örgüt yapısının doğal bir sonucudur. Çünkü,öğretmen okulunu, “öğretmen okulu” yapan kadro, bu örgüt yapısı içinde yeralmıyordu, hatta bir anlamda dışlanıyordu” öğretmen adaylarının seçilmesiyle ilgiliolarak şunları söylüyordu: “Öğretmen yetiştiren okul ve kuruluşlara bu dönemdeöğrenci alımı, Öğrenci Seçme ve Yerleştirme Merkezinin (ÖSYM) yaptığı sınavsonuçlarına göre olmaktadır. Başvuru formlarında da öğretmenlik mesleğine yönelikhiçbir bilgi yoktur. Buna göre, belli bir puanı tutturan herkes, öğretmen yetiştiren birkuruma alınmaktadır. Oysa “öğretmen kişiliği” önemlidir,.... eskiden, bütün öğrencileriçin alanla ilgili hem özel bir sınav, hem de görüşme (mülakat) yapılırdı....Öğretmen adaylarına öğretilecek her şeyin, bütün ulusa öğretilecek bir şeyolduğu hatırdan çıkarılmamalıdır.” 1551982 de bütün yükseköğretim kurumları ile birlikte YÖK’e bağlanan GaziEğitim Enstitüsü’ne alınacak öğretmen adayları için seçme sınavının dışındaöğretmenlik mesleğine uygun olup olmadığı çeşitli araçlarla, öğretmen adayıderecelendirme fişi gibi ölçütlerle ölçülüyordu.Onbirinci Şûrada, alt gündem maddelerinden birisi olan ‘öğretmen veuzmanların sorunları, çözüm önerileri’ bölümünde 156 yer alan kararlar, gerçektensorunu çözecek, hem Türk Eğitim Sisteminde verimi arttıracak, hem de öğretmenlerimutlu edecek kararlardır.Diğer konularda olduğu gibi, şûralarda, akılcıl kararlar alınmıştır. Şûralaraetkinliğini kaybettiren tek etken, yaptırımı olmamasıdır.155 Cavit Binbaşıoğlu, Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi, MEB yayınları, İstanbul 1995 , s. 451,455, 464.156 Ortaya konan düşüncelere ve alınan kararlara Onbirinci Milli Eğitim Şûrası, ‘Alınan kararlar’bölümünde yer vermiştir145

Şûralarda alınan kararların hiçbiri uygulanmamış, ya da zamanındauygulanmamış, diye de düşünülmemelidir. Uygulamaya aktarılan ve olumlu sonuçlarıhemen ortaya çıkan kararlarda vardır. Örnek:Öğretmenliğin gençler için çekici hale getirilmesi konusunda şûraların aldığıkararları bakanlık 1990 larda uygulamaya aktarmış ve ÖSYM sınavlarında ilk 10tercihinde öğretmenliği seçen (Eğitim Fakülteleri) öğrencilere karşılıksız burs veatamada öncelik hakkı vermiştir. Verilen burs tutarı, bir öğrencinin ihtiyaçlarının en azyarısını karşılayacak düzeydedir. Bunlara ek olarak, üniversitelerin diğer bölümlerinibitiren öğrencilere göre eğitim fakültesi mezunlarının iş bulma konusunda daha şanslıolmaları Eğitim Fakültelerinin çekiciliğini artırmış 1985-1990 lara kadar ÖSYMtercihlerinde son sıralarda yer alan eğitim fakülteleri, artık ilk sıralara geçmiştir vebaşarı düzeyleri yüksek olan öğrencilerin tercih ettiği fakültelerden olmuşlardır.1997 yılı ÖSYM sınavında Matematik öğretmenliği için gerekmekte olan puan,bazı üniversitelerin tıp fakültesi puanlarının önüne geçmiştir. 1997 yılı Ortadoğu TeknikÜniversitesi (ODTÜ) Eğitim Fakültesi Matematik Bölümü 536 puanla mühendislikfakültelerinin önüne geçmiştir. Yine aynı yıl Ege Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi(İzmir) Matematik Bölümü 509 puan, Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi (İzmir)505 puanla öğrenci almıştır. 1998 Boğaziçi Üniversitesi İngilizce ÖğretmenliğiBölümünün puanı 527 olmuştur.Şûra kararları yaşama geçirildiğinde eğitimde nitelik artışı hemen geliyor. Bugelişmelerden daha 10 yıl önce Onikinci Şûrada (1988) ; “toplumda öğretmenlikmesleğine verilen önem giderek azalmakta; öğretmenlik gençler için çekiciliğiniyitirmekte ve en son tercih edilen bir meslek haline gelmektedir” denilmekte iken,izleyen 10 yıl içinde öğretmenlerin gelir düzeylerinde önemli bir iyileşme olmamasınakarşın durum tersine çevrilmiştir.Onaltıncı Milli Eğitim Şûrasında, (1999) şûra üyesi olarak katılan MEBÖğretmen Yetiştirme ve Eğitimi Genel Müdürü Aydın Özyar, bu konuda şunlarısöylüyordu:“1997; yani, bir yıl önce; üniversiteye giren, ÖSS’ye giren 1.346.519 öğrenciden386.954 öğrenci, yani, yüzde 28’i ÖYS ‘de öğretmen yetiştiren yükseköğretimkurumlarını tercih etmiş. Bunlardan 31.264. öğrenci, yani yüzde 8’i öğretmen yetiştirenyükseköğretim kurumlarına yerleşmiş. Bunun anlamı şu: 100 öğrenci ben öğretmenolmak istiyorum demiş; ama, biz, 8 kişiye şans vermiş, kontenjan sınırlığı nedeniyle”. 157Öğretmen sorunlarında, ekonomik sorunlarıyla aynı ağırlıkta ve şehir merkezleridışı ile bölgesel farklılıklarda ekonomik sorunların da önüne geçerek birinci sırayaoturan sorun atamalarda haksızlıklar, partizanca tutumlardır.Onbirinci Milli Eğitim Şûrası sorunun çözümüne yönelik eşitlikçi ve pragmatikçözüm önerisini şûra kararları olarak ortaya koymuştur:“c. Öğretmenlerin tayin ve nakilleri ile rotasyonlarına ilişkin kurallar açıklığakavuşturulmalı; kuralların her öğretmene eşit uygulanması titizlikle kontrol edilmeli;uygulamaların sonuçları değerlendirilerek tayin, nakil, rotasyon kuralları sürekligeliştirilmeli ve ihtiyaçlara uyarlanmalı; öğretmenleri tedirgin edecek, maddi ve manevisıkıntıya düşürecek ve hala yetkililerce bir tehdit veya cezalandırma aracı olarakkullanılabilecek katı ve belirsiz kurallardan kaçınılmalı; rotasyonun kolayuygulanmasını sağlayacak maddi ve sosyal önlemler de birlikte alınmalıdır.157 MEB, Onaltıncı Milli Eğitim Şurası, Ankara1999, s. 296.146

d. Mahrumiyet yerlerinde çalışmayı özendirici ve ödüllendirici (tazminat, fazlakıdem, çocuklarına yatılılık, öğrenim bursu v.b ) önlemler alınmalıdır”. 158Şûralar, Türkiye’nin eğitim sorunlarına çözümler üretebilmektedir. Kararlarıuygulanabilse Türkiye Eğitim Sisteminin sorunlarının büyük bölümü çözülebilecek.Yukarıda görüldüğü üzere, şûra çözüm önerisini getirmiştir. 21.Yüzyıla girildiğindeyapılan çeşitli düzenlemeler şûra kararlarının aynı zamanda uygulamaya aktarıldığını dagörüyoruz. Yukarıdaki paragrafta geçen, tayin ve rotasyonlarla ilgili bölümuygulanmaktadır. Burada eksik olan, bu kararı, uygulamayı izleyip sonuçlandıracak biryapıya olan ihtiyaçtır. Bu yapı; izleme ve denetimdir. Tayinlerde belli kriterler, en baştada çalışma süresi ve çalışılan bölge ile ilişkilendirilen hizmet puanı işleniyor, ama bukuralların her öğretmene titizlikle uygulanması konusunda sorun çıkıyor. Şûranın budileğini yaşama geçirecek yapılanma mutlaka oluşturulmalıdır. Yine 1998 yılındaçıkarılan bir yönetmelikle eğitim kurumları yöneticilerinin iki türlü sınav ve dörthaftalık bir seminerde başarılı olanlar arasından atama yapılmasını sağlıyordu. Sistemolarak demokratik ve niteliği artırıcı yöndeydi.Ama yönetmeliğin üzerinden 2 yıl geçmeden Kasım 2000 de partizanlık ve adamkayırmacılığa çanak tutan, eşitlikçi yapıyı bozan bir bakanlık genelgesi çıkageldi. Eskiokul müdürlerini, eğitim kurumları yöneticiliği sınavlarından muaf tutan bu uygulamaile sınavı kazanan başarılı yönetici adaylarının önü tıkanıyordu. Genelge yönetmeliğideldi.Ama, çözüm aslında çok karmaşık ve zor değil. Çözüm, Bakanlığın ve TürkEğitim Sisteminin önünde durmaktadır: Şûra kararlarını uygulamak. Yalnız bu konudaeğitim sistemin de içinde ve dışında, tüm toplumu kapsayan bir yozlaşmanın etkisigörülmektedir. Eğitimin dışında da ülkeyi ilgilendiren bütün konularda siyasalçıkarlarını ülke çıkarlarını yeğ tutmak, kişisel çıkarlarını her çıkarın üstünde tutmak,tembellik, kendini yenilememe sorunları gibi bütüncül bir toplumsal yaklaşımın etkileriTürk Eğitim Sistemini bu olumsuz sonuçlara götürmektedir.10.02.2000 tarihinde yürürlüğe giren “Norm Kadro Yönetmeliği” -uygulamadayer yer geleneğin, yani; partizanlık ve tarafgirliğin kalıntıları görülse de- 1998 deyürürlüğe giren yönetici atanması ile ilgili yönetmeliğin akıbetine uğramazsa,atamalarda eşitlik ve demokrasiyi yaşama geçiren bir uygulama olacaktır. Norm KadroYönetmeliği ile bir çok şûrada yer alan; ‘öğretmenlerin yurt geneline ve okullaradengeli dağılımı ve atamalarda eşitliğe titizlikle uyulması’ kararları da yaşamageçirilmiş olunuyordu. Bu uygulamayı dönemin Bakanı Metin Bostancıoğlu şöyletanımlıyordu:“Öğretmen atama ve tayinlerinde ‘torpil’ mekanizmasını çökertmek amacıylabaşlatılacak uygulama, sekiz yıllık ilköğretim uygulamasından sonra hayata geçirileceken büyük uygulamadır.” 1591999 yılında, 1970 lerin ‘mektupla öğretim’, ‘hızlandırılmış eğitim’uygulamalarını hatırlatan bir uygulama, uzaktan eğitim uygulaması kararı alındı.Şûralarda bu yönde bir karar alınmadığı gibi, Beş Yıllık Kalkınma Planlarında daöngörülmeyen bu uygulamayı 25.12.1999 tarihli Radikal Gazetesi şöyle duyuruyordu:“ ‘Tele-Öğretmen’ MEB öğretmen açığını gidermek için televizyondan dersverecek.”2000-2001 Öğretim Yılında başlatılması düşünülen uygulama ile İngilizce veOkul Öncesi Eğitim dallarında, Açıköğretim Fakültesi ile işbirliğine gidilerek TV158 MEB, Onbirinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1981, s. 151.159 Radikal Gazetesil, 10.02.2000.147

yayınları ile öğretmen yetiştirilecekti. Ayrıca ‘uygulama eğitimi’ için kursdüzenlenecekti.Eski öğretmen okulları geleneğini ve ‘öğretmenlik meslek ruhunu’ vermedefakültelerin yetersiz kaldığı gözlenmiştir. Bir çıkış yolu olarak, Ondördüncü Şûrada‘genel tavsiye kararları’ başlığı altında öğretmen yetiştirme konusunda MEB ile YÖKarasında işbirliği sağlamaya yönelik “Öğretmen Yetiştirme Koordinasyon Kurulu”kurulması çabaları doğrultusunda 1997 de bir protokol yapılmıştır. Aynı konuda şûrakararlarının uygulamaya aktarılmasında gelişmeler sürmüş ve iki kurum arasındabünyesinde Eğitim Fakültesi bulunan üniversitelerin rektörlerinin de katılımıylaoluşturulan “Öğretmen Yetiştirme Milli Komitesi” bakanlıkla YÖK arasında‘Öğretmenlik Uygulama Yönergesinin’ hazırlanmasını ve imzalanmasını sağlamıştır.Öğretmen Yetiştirme Milli Komitesinin kurulmasının üzerinden geçen iki yıliçerisinde önemli bir varlık gösterememiştir. Bu işbirliği yapılanmasından sonuçalınamadığını Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dekanı Prof. Dr.Rauf Arıkan Onaltıncı Milli Eğitim Şûrasında (1999) şu sözlerle dile getiriyor:“Bakanlık, YÖK ve üniversite arasındaki eşgüdüm yetersizliğinin ortadankaldırılması lazım. Fakülte açılıyor, sonradan duyuyoruz. Programa yeni derslerkonuluyor, sonradan haber alıyoruz, hatta bölümler açılıyor hiç birbirimizden haberimizyok. Yeni liseler açılıyor,benim öğretmen göndereceğim liseler açılıyor, liselerin adınıaçıldıktan sonra duyuyorum”. 1601982 yılında toplanan Onikinci Şûra, Onbirinci Şûrada (1981) karara bağlananyeni Türk Milli Eğitim Sisteminin ‘öğretmen yetiştirme’ konusunu bütün yönleriyleincelemek üzere Onikinci Şûranın tek gündem konusu olarak belirlemişti. Yeni eğitimsistemine göre öğretmen yetiştirme modelleri getiren Şûrada, öğretmenlerin özlük veekonomik hakları, öğretmen yetiştirmede sorunlar ve çözüm önerileri, öğretmenihtiyaçlarının karşılanması gibi konular ayrıntılı olarak ele alınmıştır.Bununla birlikte eğitim uzmanı yetiştirme konusunda şûrada aşağıda uzmanlıkalanları ve yetiştirilmesi düşünülen sayıları verilen uzmanların yetiştirilip okullardagörevlendirilebilmesi (-ki gerçekleşmemiştir-) Türk eğitim sisteminin gelişiminihızlandıracağı 21.yüzyılda bile geçerlidir ve anısıyla şöyledir:“X.Milli Eğitim Şûrasınca kurulması önerilen yeni Türk Milli Eğitim sistemiincelenerek bu sistemin nerelerinde hangi uzmanın çalışması gerektiği saptanmıştır.Uzman eğitimi görev formlarında (yapraklarında), çalışacakları yerler ayrıntılarıylagösterilmiştir. Bu saptamaya göre gereksinilen uzman sayısı aşağıdadır:Uzmanın ÜnvanıGereksinilen Yaklaşık SayıEğitim Yönetmeni 8.510Eğitim Denetmeni (müfettiş) 6.000Eğitim Planlama Uzmanı 770Okul Danışmanı 6.720Program Geliştirme Uzmanı 850Özel Eğitim Uzmanı 13.000Eğitim Teknolojisi Uzmanı 950Beslenme Eğitimi Uzmanı 750Halk Eğitimi Uzmanı 750Ölçme Değerlendirme Uzmanı 750160 MEB, Onaltıncı Milli Eğitim Şurası, Ankara 1999, s. 299.148

T O P L A M 38.050 161Yukarıda 1982 yılı için ihtiyaç duyulan uzmanların, yukarıda söylendiği gibi2000 yılında bile Türk eğitim sisteminde görevlendirilebilseydi, eğitimdeki nitelikartışının çok yukarılara taşınacağı muhakkaktır.Gerçekte, fiili durum olarak son birkaç yıldır şehir merkezlerindeki okullardabulunan (her şehir ve şehir merkezindeki her okul için geçerli değildir) rehberöğretmenler dışında eğitim kurumlarında uzman yoktur. Uzun yıllar uzmanlık görevinimüfettişler üslenmişlerdir. Müfettişlere (denetleme uzmanları) verilen iki görevden biridenetleme diğeri rehberliktir. Ama fiili olarak müfettişlerin rehberlik görevinden pekyararlanılamaz. Öğretmenlerin müfettişleri rehberlik ve denetleme için okulageldiklerinin dışında görebilme şansları yoktur. Çünkü yıllık çalışma planları gereğibaşka bir okulda görevdedirler. Denetleme görevini de yerine getirirken formalitelertamamlanmaktadır. Öğretmenlik görevlerini denetlerler, ama yeterli denetleyiciolmadığından müfettişler yetiştirildikleri alanların dışındaki alan öğretmenlerini dedenetlemek zorunda kalmaktadırlar. Örmeğin alanı Matematik olan bir müfettiş aynızamanda İngilizce, Beden Eğitimi dersi öğretmenlerini de denetlemektedirler.Müfettişlerin dışında öğretmenlerin danışabilecekleri, uzmanlık alabilecekleri kişilerdeneyimli öğretmenlerdir. Onlarla köyde bulunmazlar.Eğitim uzmanı yetiştirilebilmesi ilk defa 1962 de toplanan Yedinci Şûradagündeme gelmiştir. Daha sonra 5.BYKP da önemle üzerinde durulmuştur. OndördüncüŞûrada ayrıntılı olarak ele alınan kararlardan, “Eğitim yöneticiliğinde uzmanlaşma esasalınmalıdır” kararı, yukarıdaki bölümlerde söylendiği gibi 23.09. 1998 Tarih ve ve23472 sayılı, “Milli Eğitim Bakanlığına Bağlı Eğitim Kurumları Yöneticilerinin atamave yer değiştirmelerine ilişkin Yönetmelik” çıkarılarak uygulamaya geçirilmiştir. Şûradaalınan diğer bir karar, “eğitim yöneticiliği politik etkilerden uzak bir yapı ve işleyişekavuşturulmalıdır” bir önceki kararın uygulanmasını garantiye almak isteyen birkarardı.Yöneticilerin atanması için hizmetin gerektirdiği koşulları taşıması ve adı geçenyönetmelik gereği seçme sınavı ile seminere katılması, seminer sonrası sınavı başarmasıgerekiyordu. Yönetmeliğin eleştirilecek yönü yetiştirme süresinin (seminerin) 4 haftagibi kısa süreli olmasıydı.Ancak, yönetmeliğe rağmen, ‘adet ve gelenekler’ gereği, önce uygulamadapartizanca ve kişisel tutumlar, sonra da, 2000 Kasım ayında yayınlanan bakanlıkgenelgesi ile yönetmelik etkisizleştirilecek bu anlamlı çaba 2 yıl içinde Türk EğitimSisteminin kendine özgü anlayışıyla eski konumuna getirildi. Yani İmam bildiğiniokudu. Bu, akılcıl ve politik etkiden uzak yapı hemen delindi.Hep aynı sorun. Karar akılcıl, uygulama ya yok ya da kişisel ve partizancatutumlara kurban gitmiş. Bu tutumdan dolayı Türk Eğitim Sistemi ve dolayısıylaTürkiye’nin kayıpları büyük olmaktadır.Diğer uzmanlık alanlarında ise önemli bir gelişme ne yazık ki sağlanamadı.Eğitim uzmanı yetiştirilmesi amacıyla Milli Eğitim Akademisi kurulmasıdeğişik şûralarda karar altına alınmıştı. Onikinci Şûranın eğitim uzmanları yetiştirilmesiile ilgili kararlarının yaşama geçirilmesine yönelik ve aynı zamanda hizmetiçi eğitimverecek bir kurum olarak Milli Eğitim Akademisi, 3797 Sayılı ‘Milli Eğitim TeşkilatıKanunu’nda 55 madde de bağlı kuruluşlar arasında Milli Eğitim Akademisine yerverilmesiyle kuruluş için adım atılmış olunuyordu. Yasayla kağıt üzerinde akademikuruldu. Akademinin kuruluş öyküsü şöyledir.161 MEB, Onbirinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s.109.149

3046 Sayılı ‘Bakanlık Teşkiline Dair Kanun’da; bağlı kuruluşlar özel kanunlakurulur hükmünden hareketle yasa tasarısı hazırlanır. Milli Eğitim Akademisi ile ilgiliyasa tasarısı, 1990-1991 öğretim Yılında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri FakültesiÖğretim Üyesi Prof. Dr. Haydar Taymaz’ın vekaleten başkanlık ettiği ProjelerDairesince hazırlanır.Tasarı 1991’de Meclise sunulmak üzere Başbakanlığa gönderilir. Görüşülmeküzere Meclise gelemeden hükümetler değiştikçe, yeni hükümete sunulur. 1991’densonraki her hükümet döneminde Başbakanlığa sunulan Milli Eğitim Akademisi YasaTasarısı, 10 yıldır Meclise ulaşıp yasalaşmayı beklemektedir. Bu arada ilginç bir durumdaha ortaya çıkar: Yasası çıkmayan Akademinin inşaatına başlanmıştır. AnkaraHasanoğlan’da inşaatı süren Milli Eğitim Akademisinin inşaatı 2001 yılındatamamlanacaktır. Akademinin işlevinin, müfettiş, eğitim uzmanı ve eğitim yöneticisiyetiştirmek olması planlanmıştır. Tabi ki, yasa tasarısı Meclise gelip onaylanırsa.İşin ilginç yanı, 1991 yılından itibaren her hükümete sunulan, son otuz yıldır(2000 e kadar) hemen her şûrada dile getirilen, kurulması yönünde eğitimle ilgili bütüntarafların aynı düşüncede birleştikleri Akademiyi, Godot’yu bekler gibi herkesbeklemiş, Godot’un gelmediği gibi Akademi de bir türlü kurulamamış.Milli Eğitim Akademisinin kurulamamasının temel nedeni, Milli Eğitimdepartilerüstü bir politika oluşturulamaması ve iktidara yeni gelen her siyasal partinin,önceki hükümetin ve Milli Eğitim Bakanının getirmiş olduğu projelere olan genel birgüvensizliğin kurbanıdır.Nüfus ve eğitimŞûralarda eğitimle ilgili hemen her konuda kararlar alınmıştır. Fakat eğitimidoğrudan etkileyen ‘nüfus etkeni’ gözardı edilmiştir. Eğitim üzerinde parasal sorunlarkadar önemli olan ve parasal sorunların da kaynağını oluşturan nüfus konusuirdelenmemiştir. Nüfus artış hızının Türkiye ‘de yüksek olması eğitime ayrılankaynakların yetersiz olmasında doğrudan etki yapmaktadır.Şûralar, daha üst düzeyde Türkiye Eğitim Sistemi, eğitim sorunlarını çözmedenüfus boyutunu görmeyerek, büyük bir tarihsel yanılgı yapmışlar ve sorunlar yumağınınkısır döngüsünde boğuşup durmuştur.Bu olgu aynı zamanda ikilemdir. Eğitim düzeyi düşük toplumlarda nüfus artışhızı yüksektir ve ülkenin kaynaklarını dev nüfus artışları yutmaktadır. Bu olguBirleşmiş Milletler’in saptamasına göre şöyledir:“Demografi alanında yapılan yüzlerce araştırma, nüfus artışını yavaşlatmadadört temel etkenin rol oynadığını ortaya koymaktadır: Eğitim, sağlık hizmetlerineulaşma, aile planlaması hizmetleri ve gelir düzeyinin yükseltilmesi, üstelik bu dörtetmenin birinin (yükselen gelir düzeyi) yokluğunda bile,diğer üç etmenin ortak etkisiönemli sonuçlar vermektedir.” 162Türkiye’de nüfus hareketlerinin gelecekteki yönelimi bilimsel ölçeklerlebelirlenerek planlama buna göre yapılmalıdır. Her köye bir okul sloganıyla -özellikle1980-1995 yılları arasında köylerin nüfusu ve nüfus hareketleri dikkate alınmadanokullar yapılmıştır. Okulun öğretime açılmasının üzerinden 10 yıl geçince okulubesleyecek öğrencinin olmamayışından köy okullarının büyük bölümü kapatılmıştır.Küçük köylerde bulunan bu okullar şimdi (2000) ahır, kümes, depo olarak kullanılıyor.Büyük çoğunluğu da viraneye dönmüştür.162 UNICEF, Dünya Çocuklarının Durumu 1993, Ankara, s. 35.150

Sonuç; atıl durumda bulunan bu okulların ülke ekonomisinden götürdükleritoplam değer ABD doları cinsinden milyonlarca dolarla ölçülebilir. Bu atıl durumdabulunan okullarla ilgili olarak ulusal ekonomiden götürdükleri tutar ve değerle ilgili biraraştırma yapılarak bundan bir ders çıkarılmalıdır.Mevzuat karmaşasıYapılan 16. Şûradan, Üçüncü Şûra (1946) dışında diğer şûraların hiç birisindemevzuat karmaşasına değinilmemiştir. Üçüncü Şûrada da mevzuatın bütünü değil,yalnızca ortaöğretim öğretmenleriyle ilgili bölümü ele alınmıştır. Üçüncü Şûranıngündem maddelerinden birisi ‘orta ve bu derecedeki teknik öğretim okulları öğretmenve öğrencileriyle ilgili mevzuatın bugünkü ihtiyaçlara göre ayarlanması’ idi. Gündemmaddeleri arasında yer almadığı gibi, şûrada söz alan, önerge veren üyeler de bu konuyuirdelememişlerdir. Halbuki bu konu, Milli Eğitim Sisteminde çözülmesi gereken önemlikonulardan biridir. Çünkü;Varolan yapıda bir konu, düzenleme için ilgili üç beş ayrı kanun ya da üç-beşayrı yönetmelik hükümleri aynı anda yürürlüktedir. 1930’lu yıllarda yürürlükte olan biryönetmelikle aynı/benzer konuları düzenleyen 1990 lı yıllarda yürürlüğe giren biryönetmelik aynı anda uygulanmaktadır. Bu durum kargaşaya ve mevzuatın boğulmasınaneden olmaktadır. Çeşitli yazışmalarla zaman ve kırtasiye kaybına neden olduğu gibiçalışan personel için de, yerine göre A kanunu, yerine göre B kanunu uygulanmasısonucu ruhsal gerginlik ve sıkıntılara da neden olmaktadır.Bir örnek: Öğretmenlerin ödül ve cezalandırılmaları hakkında halenuygulanmakta olan düzenlemeler şunlardır:-439 sayılı “Orta Tedrisat Muallimleri Kanunu” (1924)-789 sayılı “Maarif Teşkilatına Dair Kanun” (1926)-1702 sayılı “İlk ve Orta Tedrisat Muallimlerinin Terfi ve Tecziyeleri HakkındaKanun” (1930)-4357 sayılı “İlkokul Öğretmenlerinin Kadrolarına, Terfi, Taltif veCezalandırılmalarına ve Bu Öğretmenler İçin Teşkil Edilecek Sağlık ve İçtimai YardımSandığı İle Yapı Sandığına ve Öğretmenlerin Alacaklarına Dair Kanun” (1943)-657 sayılı “Devlet Memurları Kanunu” (1961)-222 sayılı “İlköğretim ve Eğitim Kanunu” (1961)-5442 sayılı “İl İdaresi Kanunu”-1983 tarih ve 17926 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Devlet MemurlarınınŞikayet ve Müracaatları Hakkında Kanun”-1983 tarih ve 18134 sayılı Resmi Gazetede yayınlanan “Devlete ve KişilereMemurlarca Verilen Zararların Nevi ve Miktarlarının Tespiti, Takibi, AmirlerinSorumlulukları, Yapılacak Diğer İşlemler Hakkında Yönetmelik”-Mevzuat karmaşası ile ilgili olarak bakanlığın kendi değerlendirmesi de buyöndedir:“1960 lı ve 1970 li yıllarda sınıf geçme sisteminde esasa ilişkin olmamaklabirlikte çok sık değişiklikler yapılmıştır. 1966 yılından itibaren bütün yönetmeliklerdeolduğu gibi, sınıf geçme yönetmeliğinde de her yıl değişmeler yapılmıştır.Yönetmelikler adeta yaz boz tahtasına dönüştürülmüştür. Sık sık değişen yönetmelikleryüzünden, idareci ve öğretmenlerin çelişkiye düştükleri, bazan da yanlış uygulamalaraneden oldukları izlenmiştir.” 163163 MEB, Ders Geçme ve Kredi Sistemi, Ankara 1991, s. 5.151

Mevzuat karmaşası, aslında, bir tembellik göstergesidir de denilebilir. Yeniihtiyaçlar doğrultusunda eski yasa ya da yönetmeliğin kaldırılıp yeni, ayrıntılı yasa veyönetmelikler yapmak zahmetine ve emeğine katlanmak istemeyen bakanlık; ekmaddeler, bazı maddeleri iptal, değiştirmeler yaparak Milli Eğitim Mevzuatını karmaşıkbir mevzuat haline getirdi.Çoğu zaman karar verebilmek ve uygulayabilmek için bir sürü emek harcanarakmevzuat taranıyor. Her hangi bir durum karşısında geçerli olan bu muydu, yoksa yenigelen genelge ya da yönetmelikle değişmişmiydi gibi uğraşlarla, eğitim öğretiminniteliğinin artırılması için harcanacak emek ve zaman bıktırıcı mevzuat taraması ilegeçirilmektedir.Çözüm olarak çok yalın bir yol izlenebilir. Aynı konuda, yani bir düzenlemeyegereksinim duyulduğunda bir önceki/daha önceki yasa, yönetmelik yürürlüktenkaldırılmalıdır. Eğer hala geçerli olan maddeleri varsa yeni yönetmeliğe, yasaya bumaddeler eklenmelidir. Ya da yeni değişikliklerle ilgili yasa ya da yönetmelik yenidenbasılmalı ve eski yasa ve yönetmelik imha edilmelidir. Böylelikle, aynı konuda birdenfazla yasal düzenleme kalmaz. Mevzuatta yığılma olmaz, yorumda duraksama olmaz,mevzuatın yalınlığı ve anlaşılırlığı sağlanmış olur.Kalkınma Planlarında eğitim, hükümetler ve eğitimŞûraların eğitim politikalarını etkileme durumu, 1999 yılında yapılmış olan sonşûraya kadar (politikacıların) hükümetlerin izin verdiği ölçüdedir. Bu etkiye askeridönem iktidarlarını/hükümetlerini de katmak gerekir. Şûraların Türkiye’nin eğitimpolitikalarına etkisinin temel belirleyicisi ülkenin yönetim gücünü elinde bulunduranlarve yönetime etkide bulunan yapılardır.Gelecekte, eğitim politikalarının, temel ilke ve hedeflerinin belirlenmesindepartilerüstü bir yaklaşım egemen olmadığı sürece, hükümet olan siyasal partileringörüşleri doğrultusunda eğitim politikaları oluşacaktır. Ne zamana kadar? Demokratikkatılım sağlanarak toplanacak şûralarda alınan kararlara yaptırım gücü verilinceyekadar.Eğitimle ilgili karar alma ve uygulamaya geçmede beş yıllık planlar yapan DPTnin 1980 sonrası yaptığı Beş Yıllık Kalkınma Planlarında eğitim planlaması şöyle idi:Beşinci BYKP da eğitim; (1985-1989)-Yaygın eğitim programları yoluyla gençlere meslek kazandırılacak,-Yabancı dil eğitimine ağırlık kazandırılacak,-Ailenin, çocuğunun eğitimi hakkında bilinçlendirilmesi,-Eğitimde fiziki altyapının çevre okulları için ortaklaşa kullanılması,-İkili öğretim azaltılacak,-Yaygın ve örgün eğitimde mesleki konularda eşit müfredat uygulanacak, bukurumlar arasında geçiş ve denklik sağlanacak, eşdeğer sertifikalar verilecek,-Özel okullar teşvik edilecek,-Paralı eğitim uygulamasına başlanacak,-Almanca eğitim yapan Anadolu liseleri ve İmam Hatip Liseleri açılacak,-Tarımda gizli işsizlere bulundukları çevrede iş üretmek için o çevrede geçerlimesleki bilgi ve beceri kazandırılacak,-Üniversiteler yalnızca örgün yükseköğretim değil, toplum kalkınmasınınmerkezi durumuna getirilecektir.152

Altıncı BYKP da eğitim; (1990-1994)-Yetenekli kişilerin öğretmenlik mesleğine ve öğretim üyeliğine cezbedilmesi,-Başarısızlık ve sınıf tekrarlarının azaltılması,-Özel kesimin okul açması ve vakıfların üniversite kurmaları teşvik edilecek,-Mesleki teknik okulu bitirenlerin kendi alanlarında üniversiteye yönelmeleriözendirilecek,-Yükseköğretimde kapasite artırımı yapılırken insangücü ihtiyaçları yanındasosyal talep de dikkate alınacak,-Hizmetiçi eğitim programları verimliliği artırıcı bir araç olarak ele alınacak vebu tür eğitimin ücret-terfi sistemi ile ilişkilendirilmesine yönelik çalışmalarbaşlatılacaktır.Yedinci BYKP da eğitim; (1996-2000)-Eğitim bu plan döneminde en öncelikli sektör olacak,-Zorunlu eğitim dışında eğitimin paralı hale getirilmesi,-Özel sektörün eğitime daha fazla yatırım yapmaları için vergiden muafiyet,vergi iadesi, ailenin eğitim için yaptığı harcamaların vergiden düşülmesi, ucuz kredi,yükseköğretimde vakıf üniversitelerine tanınan, masraflarının %45 ine kadar olankısmının devlet tarafından sübvanse edilmesi vb yollarla teşvik edilmesi ve kamununyükünün azaltılması,-Milli Eğitim Bakanlığı merkez teşkilatının, makro düzeyde politika oluşturan,araştırma ve geliştirme, program yapma, koordinasyon sağlama ve denetim yapmagörevini etkin bir şekilde yürüten, bürokrasiyi azaltan, taşra birimlerine daha fazla yetkive sorumluluk veren ve ailelerin karar verme süreçlerine katılımını kolaylaştıran biryapıya kavuşturulması,-Genel eğitimin içinde ve yanında çok tutarlı ve yeni bir meslek eğitimiyapılanması oluşturulacak,-Ders geçme ve kredi düzeni yeniden düzenlenecek,-Öğretmenlik mesleği cazip bir meslek haline getirilmeye çalışılacak, öğretmenyetiştirme düzeni lisans sonrası eğitim akademileriyle mesleki eğitimleri verilmek üzereyeniden yapılandırılacak,-Mesleki teknik eğitimde modüler sisteme geçilecek,-Meslek standartları belirlenecek, bu standartlara uygun sınav ve sertifikasyonsistemi kurulacak ve Meslek Standartları Kurumu oluşturulacak,-Kamu görevlilerinin sendikalaşma ve sendikal faaliyetlerde bulunma hak veyükümlülüklerine ilişkin hukuki altyapının oluşturulması,Sekizinci BYKP da eğitim; (2001-2005)-İlköğretimden başlamak üzere eğitimin her kademesinde bilgisayarlı eğitim,-Kişinin en temel hak ve ihtiyaçlarından olan dini bilgi ve bilgilendirmeninörgün ve yaygın eğitim kurumlarında verilmesine devam edilecek,-Uzun vadede zorunlu eğitim 12 yıla çıkarılacak,-Öğretmenlik ve öğretim üyeliği özendirilecek ve hizmetiçi eğitim özlükhaklarına yansıtılacak,-İkili eğitim uygulaması azaltılacak,-Üniversitelerin özerklikleri güçlendirilecek ve Yükseköğretim Kurulu planlamave eşgüdüm görevi üstlenecek,153

-Özel Öğretim Kurumları Kanunu, çeşitli teşvik imkanlarını kapsayacak şekildeyeniden düzenlenecek,-Yükseköğretime giriş sistemi fırsat eşitliğini bozmayacak şekilde yenidendüzenlenecek,-İhtiyaç duyulan alanlarda sözleşmeli öğretmen ve öğretim üyesi istihdamedilmesi için gerekli hukuki ve kurumsal düzenlemeler yapılacaktır.Kalkınma Planları bunların yaşama geçirilmesini söylüyor, ama, şûralarınetkinliği ve gücü ile ilgili temel sorun, aynısıyla BYKP’ların yapı ve işleyişinde degörülmektedir:2001 Yılı Meclis çalışmaları içerisinde milletvekili Ertuğrul Yalçınbayır’ın soruönergesine (DPT den sorumlu) Devlet Bakanı Recep Önal’ın verdiği yanıtta ortayaçıkan bu gerçek, hükümetlerin kalkınma planlarına sadık kalmadığını ve planlarda yeralan çalışmaların temenniden öteye gidemediğini ortaya koyuyordu. Yalçınbayır,hükümetlerin ‘niyet eksikliğiyle bakanlıklar arasında koordinasyon yetersizliği’nedeniyle planda öngörülen hiçbir çalışmanın hayata geçirilmediğini belirtti.Son 4 yıl içerisinde 7.Kalkınma planında öngörülen 1018 yasal düzenlemedenyalnızca 49 unun gerçekleştiği saptandı.Hükümet programları ile şûra kararları karşılaştırılacak olursa, hükümetprogramlarının, şûra kararlarının genel bir ifadesi gibi görülebilir. Hükümetin eğitimalanında neleri yapacaklarının, hedeflerinin beyanıdır. Şûra kararlarının yaşamageçirilmesi ile hükümet programlarının yaşama geçirilmesinde paralellik görülebilir.Hatta bu ikiliye, Devlet Planlama Teşkilatının (DPT) Beş yıllık kalkınma planlarını daekleyebiliriz. Bu üçlü gelecekle ilgili olumlu, akılcıl hedefler koyar, ama, kötü nışancıgibi hedefi tutturamaz.Hedefleri tutturma konusunda hükümetlerin tavrını, bir çok kez başbakanlıkgörevini yürüterek hükümetleri yönlendiren Süleyman Demirel’in ünlü özlü sözlerindenbir tanesi bütün açıklığıyla ortaya koymaktadır: “Köprü yapacağız dedikse, yarınyapacağız demedik ya!” (S.Demirel)Şûra kararlarında hükümetlerin etkisi için bir örnek: İki ayrı hükümet program,iki zıt görüş. 7 Ağustos 1946 Recep Peker Hükümeti Programında; “Köy okullarınıyapmak işinde köylüyü bizzat çalıştırma işine devam edilecektir.” derken; 30 Mart 1951Menderes Hükümet Programında; “Köylü vatandaşlarımızı mükellefiyete(yükümlülüğe) tabi tutan mevzuat kaldırılacaktır.” demektedir. Görüldüğü gibi beş yıllıkbir süre içerisinde iki ayrı hükümetin birbirine karşıt iki ayrı hedefi bulunmaktadır.Buna benzer durumlarda da hükümetlerin tavırları şûraları, şûralarda alınan kararları oyönde ya da bu yönde, az ya da çok etkilemektedir. Asıl etki alanı olarak dauygulamada kendini göstermektedir.Eğitim politikalarını etkilemede dikkati çeken bir durum da; aynı başbakanın ikiayrı zamandaki başbakanlık döneminde oluşturulan hükümet programları da karşıtlıktaşımasıdır:21 Temmuz 1977 Demirel Hükümeti Programından: “Yeni nesillere dünyagörüşü aşılamakta önemli rol oynayan, bilhassa ahlak, sosyoloji, felsefe ve psikolojigibi derslerin kitapları, evlatlarımızın milli inançlarını, manevi değerlerini tahrip edicideğil, bilakis milli ve manevi değerlere bağlılığı temin edici şekilde yenidenyazılacaktır.154

İslam Enstitüleri akademi haline getirilerek, araştırma güçleri artırılacak, adet veöğrenci sayıları çoğaltılacak, Akademi mezunlarının liselerde felsefe, ahlak, sosyolojive psikoloji öğretmeni olarak görev yapmaları sağlanacaktır....İmam Hatip lisesi mezunlarını, ilkokullarda din ve ahlak dersleri hocası olarakgörev yapmalarını sağlayacağız. İmam Hatip liselerinin ilkokullara dayalı olmasını vesayılarının ve kontenjanlarının artırılmasını sağlayacağız.” 16421 Kasım 1991, yine Başbakan Demirel’in hükümet programından: “Laik,evrensel, cumhuriyetçi, milli kültürü geliştirici, yaratıcı, özgün düşünceye dayalı bireğitim politikası esastır.Ortaöğretim sadeleştirilecek; birlik sağlanılacaktır. ...Bütün öğrenciler laik dünyagörüşüne dayalı kültür derslerini mutlaka ortak olarak görecektir.Öğretim programları ve ders kitapları evrensel ölçülere, demokratik özgürlükcüanlayışa uygun olarak yeniden düzenlenecek, gençlerimize araştırmacı, yaratıcı vebağımsız bir kişilik kazandırma amacı ön plana çıkarılacaktır. 165Siyasal partiler hükümet olduklarında temsilcisi oldukları siyasal, ekonomik,toplumsal, kültürel, dinsel, ideolojilerini de şu ya da bu yolla kitlelere benimsetmek içineğitimi kullanıyorlar. Eğitim politikalarında kendi ideolojilerini yansıtıyorlar. Kimi partimüslüman Türk tipi insan yetiştirmeyi hedefliyor, kimi parti evrensel değerlere ulusaldeğerleri bütünleştiren insan tipi yetiştirmeyi hedefliyor, kimi parti dini öne çıkarıyor.1946 lardan sonra hükümet olan her siyasal parti, din eğitiminin, eğitim sistemiiçinde daha çok yer almasında etkili olmuştur. Bu durum 50 yıl sürmüştür. Kimiideolojisi gereği, kimisi oy uğruna ‘istisnasız’ bu yolu kullanmışlardır. 1997 yılındansonra eğitim politikalarında dinsel alana daha az yer veren hedef ve ilkeler yer almıştır.Yalnız bu politika değişikliğinde ordunun ve dış dünyanın etkisi gözardı edilemez.Mesleki teknik eğitimde din eğitimi veren İmam Hatip okullarının en çok payı alması veülke yönetiminde din ideolojisinin etkili olmaya başlaması, din eğitiminin hızlı büyümeyönündeki gelişimini tersine çevirmiştir.Şûra kararlarında, şûraların toplandıkları yıllarda yönetimde olan hükümetlerinetkileri görülmesine, şûraya katılan üyelerin ağırlıklı olarak seçimle gelmeyip atamaylagelmelerine karşın, yine de, ilgili hükümetin siyasal yaklaşımını bütünüyle dikkatealmadan partilerüstü kararlar alabilmiştir. Şûra kararlarında siyasal tavırlar, daha çokşûra başkanı olan Milli Eğitim Bakanlarının kişilikleri ile ilgilidir. Bazı bakanlar kendidüşünceleri ile ‘atanmış’ olan şûra üyelerini etkilemişler, yönlendirmişlerdir. Kararların,çokça da önerilerin oylamaya alınıp alınmamasında kişisel ve siyasal tutumlarıparalelinde davranış sergilemişlerdir. Bazı önerileri, -dilek-temenni olarak bakanlığa yada Talim Terbiye Kuruluna havale edilmesi biçiminde değerlendirerek- şûra kararlarınadönüşmesini engellemişlerdir.Hükümetlerin şûralar üzerindeki asıl etkisi, kararların uygulanması aşamasındagörülmektedir. Alınan bazı kararlar, ekonomik sıkıntılar, öğretmen yokluğu gibinedenlerle uygulanamaz ya da ertelenerek ancak uzun yıllar sonra uygulanmış ya daöncelik başka yapılanmalara verilmiştir. Ayrıca bazı kararlar özellikle savsaklanmış veuygulanmamıştır. Ya da içi boşaltılmış ya da çarpıtılmış bir biçimde uygulanmaktadır.Şûralarda hangi kararlar alınırsa alınsın uygulayacak olan organ hükümetlerdir.Şûra kararlarının bulunma bakımından birinci etken siyasetçiler, ikinci etkendebürokratlar, özellikle Talim Terbiye Kurulu üyeleridir.164 MEB, Hükümet Programlarında Eğitim, Ankara 1998, s.37,38.165 MEB,a.g.e. s. 57.155

Hükümetlerin dolaylı bir etkisi de önceki hükümetlere karşı olan ön yargılıgüvensizliktir. Bu güvensizlik bürokrasinin hantallığı ve verimli işlememesi ilebirleşince bazı projeler daha hazırlık aşamasında durdurulmuş ya da güvensizliknedeniyle oldukça uzun bir ön inceleme, fizibilite çalışmasında alınmıştır. Örneğin;önceki bölümlerde de değinildiği üzere, 1991 yılından itibaren hemen her hükümetdöneminde başbakanlığa sunulan ‘Milli Eğitin Akademisi Yasa Tasarısı’ bir türlümeclise inememektedir. Her yeni hükümet değişikliğinde başbakanlığa sunulmakta,başbakanlıkta inceleyip meclis gündemine alınması için meclise gönderilinceye kadarya hükümet değişmekte, ya da yeniden gözden geçirilmesi için bakanlığa gerigönderilmektedir. Sonuçta, aslında hiçbir hükümetin olumsuz düşünce takınmadığıMilli Eğitim Akademisi kurulamamaktadır.Hükümetlerin eğitim politikalarına etkileri kararların alınması aşamasındaolduğu gibi belki bundan daha çok uygulama atamasında kendini göstermektedir.Hükümetlerin ve bakanlığın, kararların uygulamasını sağlayacak olan yöneticilerüzerindeki etki ve baskısı kararların uygulamaya aktarılma gücünü doğrudanetkilemektedir. Bu konuda bakanlığın kendi yayınında şunlar söylenmektedir:“Kamuoyunda oluşan kanıya göre yönetici atamalarında hemen her dönemdeegemen olan siyasal ve ideolojik tercihler, takas kuramı gereğince siyasal amaçlıisteklerin artmasına yol açmış, bu siyasal istek ve baskılar görevlerinde kalmak isteyenyöneticileri partizan davranışlara itmiştir.” 166Şûra kararlarını uygulayacak olan hükümetlerin programlarında eğitimle ilgilikonularda yer alan görüşlerde dikkati çeken bir durum/çelişki göze çarpmaktadır. İlkcumhuriyet hükümetinden son cumhuriyet hükümetine kadar hemen hemen bütünhükümet programlarında birinci konunun ya da öncelikli konunun eğitim olduğunun altıçizilmektedir. Ancak, yine hükümet programlarına bakıldığında eğitimle ilgili konularaçok az yer verildiği görülmektedir. Bir taraftan hükümetin en çokönem verdiği konuolduğu beyan ediliyor, bir taraftan da -söylenenin gerektirdiği ağırlıkta ve oranda eğitimkonuları yer almıyor, bazı hükümet programlarında da ‘usulen’ değinilip bir diğerkonuya geçilmektedir. Milli Eğitim Şûralarının -tavsiye niteliğinde olan- kararlarınıuygulayacak hükümetlerin tutumları bakımından bu olgunun rastlantı olduğu sonucunaulaşmanın oldukça zor olduğu düşünülebilir.Eğitim sisteminde yapı ve işleyiş1980 sonrası dönemde şûra kararlarının oluşması ve uygulanması ile eğitimsisteminin yapısal olarak belirleyenleri 1980-1983 askeri yönetim dönemi de dahilolmak üzere, milliyetçilik, liberalizm ve islam dini olmuş, dahası bu üç etkenin birsentezi olmuştu. Dönemin sonlarına doğru dinin eğitim ve siyasal alanda etkisiniartırmasıyla birlikte yaklaşık 15 yıl iktidarda kalan bu yaklaşıma tepkiler doğmayabaşlamış ve sonunda 28 Şubat 1997 de tepkiler ordu desteği ile doruğa ulaşmıştı.Özellikle din etkisi büyük güç kaybetmiş, Kemalizm ve Cumhuriyet ilkeleri yenidenöne çıkmıştır.Bu dönemde, eğitimin diğer bir belirleyeni ‘eğitim çalışanları’ özellikleuygulama aşamasında büyük sorumluluklar taşıyan öğretmenler üzerinde 1980 sonrasıanlayıştan, özellikle ‘liberalizm’ etkisini göstermiştir. Önceki dönemlerde toplumcuyanı ağır basan öğretmenler de yeni liberal döneme hızla uyum sağlamışlardır.“Öğretmen aydındır, halkı aydınlatır.” Dün, bu düşünce vitrindeydi. Bugün hangiöğretmen halka gidiyor, halkla kaynaşıyor? Ancak kendi düşünsel düzeyine uygun166 MEB, Ondördüncü Milli Eğitim Şurası Hazırlık Dökümanı, Ankara 1993, s.16.156

kişilerle (öğretmen ve diğer memurlar) ülke sorunlarını tartışıyor, ama üretmiyor.Öğretmenin tartışması, bilgilendirmesi gereken yurttaşlık ve evrensel değerlerde çağıyakalayamamış olan insanlardır. Köylülerdir, gecekondu semtleridir, bundan başkaküçük esnaftır, işsizlerdir. Onlara cumhuriyetin değerlerini, çağdaş değerlerikazandırmak, bir mesleğe yöneltmek gibi kutsal görevleri varken teneffüs ya da‘paydos’ zilinin çalmasıyla öğrencilerden önce okulu terketmektedir. Osmanlı aydınıhalktan kopuktu. Bugün öğretmenler halktan kopuk olmasalar da çok bütünleşmiş dedeğillerdir. Öğretmenlerin halkla bütünleştiği bir alan var: Özel ders verme. Eğitimdedoyurucu kamusal hizmet verilemeyince boşluk özel ders verme ve dershanelercedolduruluyor. Ve 1985-1990 larla birlikte bu eğilim artmış ve öğretmenlerin piyasasıoluşmuştur. Evet, eğitimin uygulayıcıları olan kutsal mesleği sürdüren öğretmenlerin(her meslek kutsaldır) piyasası oluşmuştur. Üstelik bu piyasadaki kazançlarvergilenilmemektedir.Önceki bölümlerde de sözü geçen, 1992 Rektörler toplantısında Türk EğitimSisteminin yapısal sorunlarını çözecek köklü öneriler getirilmiştir. Adı geçen toplantıdaSelçuk Üniversitesi Rektörü Halil Cin, sunduğu raporda yalnızca eğitim sisteminindeğil, bütün devlet sistemi ve ülkenin geliştirilmesi için çarpıcı, köklü yapısal değişiklikgetirecek önerisi şöyledir:“Milli bir mutabakat yapılarak, gerekirse otoyol, baraj, ve bunun gibi bazıprojeleri erteleyip bilgiye ve insana yatırım yapmalı; Türkiye uluslar arası bilim veteknoloji platformunda patent ihraç eden, ödül kazanan bir ülke durumunayükseltilmelidir. Aktif yaratıcı beyinler, üretken eller, süratle artırılmalı ve bunlarınyarattığı bilgi zenginliğinin yetiştirdiği kaliteli insan gücü, Türkiye’nin en büyükpotansiyeli haline getirilmelidir.” 167Bu yaklaşım, oldukça çarpıcı bir yaklaşım. Ama, ülke ve toplum kalkınmasındabütüncül yol izlenemezse acaba tek başına eğitim ne yapabilir? Nitelikli insan gücü birülkenin kalkınması ve gelişmesinin en önemli etkenidir, ama, tek belirleyeni değildir.Ülkenin ertelenemez başka ihtiyaçları (altyapı, güvenlik, nüfus, sağlık,...) gözardıedilemez. Bu yöntem kesin sonuçlu bir yöntem olsaydı, bütün ülkeler, özellikle gerikalmış ülkeler belli bir süre bütçelerinin yarısını eğitime ayırırlar ve sorunlarınıçözerlerdi.Bu konuda en sağlıklı yaklaşım, en sağlıklı yol Atatürk’ün yoludur. Yasayapıcıların, uygulayıcıların -Atatürk’ü çevirip çevirip okumaları, tanımaları durumunda,sorunlar birer birer çözülüp Türkiye ‘çağdaş uygarlık düzeyi’ne yükselecektir.Atatürk’ün yolu; bir taraftan Nazilli Dokuma Fabrikası açarken, -yokluklarTürkiye’sinde- bir yandan da belki Nazilli Dokuma Fabrikası gibi üç-dört fabrikayapacak parasal kaynağı Devlet Opera ve Balesinin kurulması için harcayan uzakgörüşlü bir yoldur. Bu yolun, zamanla ilk dönemlerdeki özelliğini kaybettiğini,Ondördüncü Şûrada, TBMM başkanı Mustafa Kalemli şu sözleriyle belirtiyor:“Değerli konuklar, Türk Milli Eğitiminin Cumhuriyetimizin ilk dönemlerindegörülen tutarlı ve şaşmaz işleyişini bir ölçüde yitirdiği inkar edilemez. (Alkışlar) 168Yine yapısal olarak insangücü-eğitim ilişkileri planlanırken o anki durum ilegelecekteki olası yönelimler temel ölçüt olarak ele alınır. Katı değişmez bir yapıdaplanlama yapılmamalı, esnek, yeri geldiğinde değişmelere izin veren bir planlama167 Halil Cin, Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversite, “Çağdaş Eğitim Çağdaş Üniversite” TCBaşbakanlık 1992, s.286.168 Bu sözlerin alkış alması, bu yargının şuraya katılanlarca da benimsendiğinin bir göstergesiolarak yorumlanabilir.157

düşünülmelidir. Çok kısa sürede yeni programlar ortaya konabilmeli ya da mevcutprogramlar yeni programlara uyarlanabilmeli ve geliştirilerek modüler (eklemli)sistemle yeni mesleklere kolayca geçiş sağlanmalı.Bu konuyla ilgili olarak, şûralarda, öğretmen eksiği yıllardır dile getirilir.Önümüzdeki şu zaman dilimi için, şu branşlarda şu kadar öğrenci yetiştirilmelidir,kararları alınır. DPT Kalkınma Planlarında şu alanlarda insangücü eksiği var, şualanlarda fazlalık var, denilerek arz-talep öngörüleri ortaya konmaktadır. Hem ülkeekonomisi, hem de üniversiteyi bitirip -alanları dışında- iş arayan, birkaç yılını işbulmak için geçiren gençlerin mutsuzluğunu önlemek için ülke ihtiyacının üzerindeöğrenci yetiştiren bölümlerde öğrenci sayısının azaltılması, ihtiyaç duyulan alanlardaarttırılması belirtilir.Ancak, uygulamaya bakıyoruz; öğretmen açığı, sağlıkçı açığı... giderilememiş,bunun yanında mühendis fazlası var. Maden mühendisinden ziraat mühendisine kadarüniversiteyi bitirmiş, alanlarında iş gücü arz fazlalığından iş bulamayan onbinlerce gençmühendis ‘atıl vaziyette’ beklemektedir. Akılcıl çözüm nedir? Siyasi ve diğer kaygılarlaihtiyaç fazlası yeni üniversiteler ve yeni bölümler açılmaz, Mühendislik fakültelerinedaha az öğrenci alınır, eğitim fakültelerinin ihtiyaç duyulan bölümlerine daha çoköğrenci alınır.Türk Eğitim Sisteminin rasyonel çözümü ise şöyledir: Petrol mühendisliğibölümünden genci mezun et ve sınıf öğretmeni olarak ata. Nasıl olsa ikisi de üniversitemezunu değil mi?“Eğitim toplumun geleceğidir.” Bunlar kalabalıklarda, panellerde, toplantılarda,basın önünde söylenir. Ama biz, bildiğimizi yaparız. Veterineri, sınıf öğretmeni atarız.Üstelik 150 yıllık öğretmen yetiştirme deneyim ve geleneğimize rağmen.Soruna çözüm olabilecek bir öneri 1979’da bir öğretmen örgütünce düzenlenen‘Birinci Türk Milli Eğitim Kurultayı’n sunulduğu biçimiyle şöyledir:“-Bakanlık memurlar olmaktan çıkarılıp uzmanlar bakanlığı haline getirilmelidir.-Bütün idareci, uzman ve memurlar millî değerlere ve ülkülere gönüldeninanmış, millî şuura sahip ve bu amacı gerçekleştirmek için kendi çıkarlarından severekfedakârlığa hazır kişilerden seçilmelidir.” 169Türkiye’de eğitilmiş nitelikli işgücü arzı yetersizdir. Kalkınma, gelişme için isenitelikli işgücü en başta gelen koşuldur. Nitelikli iş gücü yetiştirmek kadar, toplumamaliyeti oldukça yüksek olan yetişmiş nitelikli işgücünü de ülkede tutmak önemlidir.Millî Eğitim Şûraları genelde bu konuya yer vermemişlerdir. Yurttaşların eğitimi,karşılaşılan sorunlar, öğretmenlerin durumu, eğitim yapısı, eğitim finansmanı gibikonulara yer verilmiş, ancak; sistemin yetiştirdiği eğitilmiş insanın eğitim sonrasıetkinliğini bir gündem maddesi olarak ele alınmamıştır.Halbuki, DPT 3.BYKP’da aşağıdaki saptamayı yapmıştır:“Öteden beri süre gelen beyin göçü nitelikli işgücü açıklarının büyümesindeetkisini sürdürmektedir. Yapılan bir tespite göre, 1970 yılına kadar mimarları %7 si,makine mühendislerinin %5,3 ü, uzman doktorların % 8,2 si ve pratisyen dotorların %21,4 ü çalışmak için yurt dışına gitmişlerdir.” 170Türk eğitim sistemi ve toplum yukarıda geçen, işgücünü yetiştirmek için -büyükparasal sıkıntılarına rağmen- harcadığı parayı ve zamanı başka ülkelere kaptırmıştır.169 Kemal Or, Milliyetçi Eğitimin Düzenlenmesi, “Türk Millî Eğitiminin Dünü, Bugünü veGeleceği”, Ülkü-Bir Yayınları, Ankara 1979, s.121.170 DPT, 3. Beş Yıllık Kalkınma Planı , s. 81.158

Geri dönüşümünde katma değeri, harcamanın katlarca üzerinde olacak bu değerden,Türkiye, bedelini ödediği halde yararlanamamıştır.Yapılacak iş, yurtdışına giden, fakat Türkiye’nin ihtiyacı olan işgücünü çeşitliözendirici önlemlerle Türkiye’de kalmasını sağlamaktır. Türkiye gelişmiş batılıülkelerin hiç harcama yapmadan ital edeceği nitelikli işgücünü karşılayacak kadarzengin bir ülke değildir.Gelişmiş ülkeler, 2000 li yıllarda, -ülkelerinde işsizlik olması ve dönem dönemülke ekonomisini zorlayacak şekilde artmasına karşın- değişik ülkelerden insanlarıistihdam etmektedir. ABD bunu büyük parasal rakamlarla, insanları cennete davet edergibi yapmaktadır. 2000 yılında Almanya da, 2002 yılından itibaren tekrar yabancı işçialacağını duyurmuştur. Üstelik, işsizliğin, Avrupa’da en yüksek olduğu ülkelerden birisiolmasına karşın. Ama alacağı insanların geldikleri ülkenin ihtiyacı olan, yetiştirilmemaliyeti yüksek, nitelikli iş gücü olacağını duyurmuştur. Almanya için akılcıl veekonomik çözüm. Sıfır maliyetle nitelikli işgücüne sahip ol, bu iş gücünün yarattığıkatma değeri yüksek bir fiyatla o iş gücünün ülkesine geri sat, kazancı da Almanya’dakalsın.Olası gelişme (hatta mutlak gelişme) yakın gelecekte, Türkiye binbir ekonomiksıkıntılar içinde yetiştirdiği nitelikli işgücünü Almanya’ya bedelsiz olarak sunacaktır.Eğitimin iki temel işlevinden yalnızca ekonomik işlevi öne çıkmakta; devlet vehükümetler açısında ülke kalkınması için gerekli nitelikli işgücü yetiştirilmesi,yurttaşlar içinde bir işe girebilmek yönü etkili olmaktadır. Eğitimin toplumsal işlevigözardı edilmektedir. Toplumsallaşma, kendini geliştirme, evrensel değerlerinkazandırılması/kazanılması birinci işleve -ekonomik işleve- ayrılacak zaman, emek veparadan eksilme olarak algılanmaktadır.Eğitimin toplumsal işlevi yeniden öne çıkarılmalıdır. Eğitmeden öğretemezsiniz,üretemezsiniz.Bunun yanında şu durumda gözardı edilmemelidir. “Eğitimin üretime etkisi açıkseçik ortadadır. Sanayide üretim artışının % 75’i işin verimliliğinin yükseltilmesisonucudur. Strumulin (SSCB ekonomisti), ulusal gelir artışının % 23’ünün işçilerinnitelikli ve eğitim düzeylerinin yükselmesi sonucu olduğunu ileri sürmüştür. Eğitimeyapılan bir rublelik bir yatırım, ulusal geliri üç rubleden daha fazla artırmaktadır.(UNESCO, Dünya çocukları ve eğitim, 1968, sy 92 ,93).Genelde siyasi ve diğer toplumsal konularda birbirine taban tabana zıt görüşlerileri süren Amerikalı ve Sovyet bilim adamları, eğitimin ekonomik kalkınmadaki rolüve önemi konusunda birleşmektedirler” 171Türkiye eğitim sisteminin kökleşmiş sorunlarından birleştirilmiş sınıfuygulaması öğretmenleri ülke geneline dengesiz dağılımı konularında iyileşmelersağlanmış, hatta bu konudaki sorunlar çözülmüş denilebilir. 1997 de çıkarılan 4306sayılı yasa ilköğretimi sekiz yıla çıkardığı gibi taşımalı eğitime de geçişi sağladığındanbirleştirilmiş sınıf uygulamaları, taşımalı eğitime uygun olmayan bazı yerler dışındayurt genelinde yaygınlaşmıştır. 1999 da çıkarılan ‘Norm Kadro Yönetmeliği’ ile deöğretmenlerin dengeli dağılımı sağlandığı gibi, okullarda hiç derse girmeden maaş alanbinlerce öğretmene görev verilmesini sağlamıştır. Bu iki uygulama, şûra kararlarınınuygulamaya geçmesi açısından da, Türk eğitim sistemi açısından da olumlu sonuçlaraulaşılmasının örnek göstergeleridir.Ayrıca bu dönemde ilk defa 8. BYKP da 12 yıllık zorunlu ilköğretim konusugeçmişti. 21. yüzyılın bu ilk kalkınma planıyla 8 yıl ile yetinilmeyip uzun vadede171 DPT, 3. İzmir İktisadi Kongresi (4 –7 Haziran 1987), 1993, s, 48.159

zorunlu temel eğitimin 12 yıla çıkarılması hedefi doğrultusunda çalışmalar yapılmasınıöngörmektedir.Yalnız ortaöğretimde etkili bir yönlendirme, mesleki teknik eğitim-sanayi işbirliğini sağlama, üstünlerin eğitimi, sanat ve spor eğitimi konularında şûra kararlarınave eğitimle ilişkili herkesin beklentilerine karşın gerekli adımlar atılamadı. Sanat vespor eğitimi ile ilgili dersler bir boşluğu doldurmaktan öteye gidemedi.Sanat ve yeteneğe bağlı dersler cumhuriyetin ilk yıllarında uygulanan, ‘buderslerden sınıfta kalmama’ uygulaması için öncelikle şûralar karar vermeli ve hemensonrasında uygulanmalıdır. Şöyle bir yol izlenebilir. Sanat ve yeteneğe bağlı derslerdensınıfta kalınmaması, ancak genel ortalamada etkili olması hem öğrenci başarısını arttırır,hem de farklı yetenekte olan öğrenciler arasında eşitlik zedelenmez.Bugün hangi sinema sanatçısının, hangi müzikçinin ya da heykeltıraşın okuleğitimiyle (üniversite dışında) bulundukları yere geldiğini söyleyebiliriz. Hangi okulhangi yeteneklerin ortaya çıkmasını sağlamıştır ?Bugünkü eğitimin trajik yanı, toplumun eğitime aktardığı devasa paralartoplumun sanat yeteneğini yükseltememekte, göğsünü kabartacak bir yeteneğinyetişmesini sağlayamamaktadır.Yetenek, el becerisi, yaratıcılığı ortaya çıkaran ve geliştiren derslere önemverilmiyor. Geçiştiriliyor. Neden? Çünkü; Üniversiteye hazırlıkta, Anadolu Liselerinehazırlıkta el becerisi, sanat ve yetenek derslerinin, öğrenciler/aileler kendilerinegerekmeyecek, ‘lüzumsuz’ derslerden olduğu kanısını taşıyorlar. Bu kanıyla öğrencileryanlış yönlenerek yaratıcılıklarını öldürüyorlar.Bir trajik durum da şûralarda alınan talihsiz bir karardan kaynaklanmaktadır.Onaltıncı Şûranın almış olduğu aşağıdaki karar; tarihi, geleneği, sanat değeri olaneğitim kurumlarına ait yapıların arsalarıyla birlikte, rant uğruna, elden çıkarılmasınısağlamaya yönelik olduğu kanısını uyandırmaktadır:“MEB nın merkezi yerdeki taşınmazları değerlendirilmeli ve bu yolla elde edilengelirlerin eğitim hizmetlerinde kullanılması sağlanmalıdır.”Şûranın yapıldığı yıl ilk ağızda satılması düşünülen okullar olarak; İstanbul’daKabataş Erkek Lisesi, Antalya’da aynı yıl 100. kuruluş yıldönümünü kutlayan AntalyaLisesi gibi okulların adı geçiyordu. Eğitimin finansmanı için çözüm olarak, yüz yıllıktarihi okulları elden çıkarmak yerine, yine Onaltıncı Şûrada komisyon raporu olarakgelen, ama, ne yazık ki şûra kararına dönüşemeyen radikal öneri düşünülmelidir:“Ulusal düzeydeki eğitim seferberliği bağlamında 2000-2010 yılları arasındakamu kaynaklarından eğitime ayrılacak payın GSMH nın en az %10 u, konsolide bütçeödenekleri içinde en az %25 düzeyinde olması, yasal düzenlemeyle garanti altınaalınmalıdır.” 172Bütçeden eğitime % 25 pay ayrılması önerisi, yabancı ülkelerle karşılaştırılıpyüksek bir oran olarak değerlendirilmemelidir. Türkiye’nin bütçesinden eğitime ayırdığıpay ile yabancı ülkelerin, -daha çokta gelişmiş ülkelerin bütçelerinden eğitimeayırdıkları paylar kıyaslanırken, yalnızca, bütçeden eğitime ayrılan payın genel bütçeyeoranı karşılaştırılıyor. Bu basit kıyas gerçeği yansıtmıyor. Örneğin; Almanya’nınbütçesinden eğitime 20 milyar dolar ya da % 15-20 oranında pay ayırması kıyasyapabilmek için geçerli bir ölçüt olamaz.Geçerli ölçüt; ülkenin eğitim yatırımlarında, altyapı, donanım, derslik başınaöğrenci sayısı, öğrenci/öğretmen oranları, teknoloji ve bilgi işlem yatırımları, iş dünyasıve meslek örgütlerinin eğitim finansmanına yaptığı katkılar ile ilişkilendirilen172 MEB, Onaltıncı Milli Eğitim Şurası, Ankara 1999, s.384.160

karşılaştırma olmalıdır. Kimi ülke yüzde sıfıra yakın ya da eksi nüfus artış oranları ileyeni okul binaları ve donanımları için bütçesinden kaynak ayırmasına gerek duymazkenTürkiye gibi yıllık nüfus artış oranları % 2-3 düzeylerinde olan ülkeler böylesine büyüknüfus artışı için yeni okul binaları yapmak ve bunları donatmak zorundadır. Bununyanında, bu nüfus artışını karşılayacak öğretmen ihtiyacı ve burada belirtilmeyen diğerölçütler de göz önüne alınarak karşılaştırma yapılmalıdır.Türkiye eğitimde gelişmiş ülkelerin ulaştığı düzeyi yakalamak için, gelişmişülkelerin bütçelerinden eğitime ayırdığı pay kadar ayırırsa her zaman için gelişmişülkelerin gerisinde kalacaktır, çeşitli yöntemlerle bu kaynağı artırdığı gibi daha azmaliyetli yeni yöntemler bulmak zorundadır.Yukarıdaki yargı hiçbir şûrada yer almamış olup şûraların dikkatinden kaçmış birkonu olarak değerlendirilebilir.Değişik dönemlerde toplanan şûraların birbirinin zıddı kararlar verdiği bir konuders kitaplarının basımıdır. Bazı şûralarda tek kitap (devlet kitabı) kararı çıkarken, bazışûralarda çok kitap (serbest kitap-özel sektörün de kitap basması) kararı çıkmış ve bukararlar uygulamaya aktarılmıştır. Tek kitap-çok kitap tartışmalarında öne çıkanölçütler; çeşitlilik, kalite, yarış, demokratik kültür gibi kavramlar olmuştur.Tek kitap-çok kitap uygulamasının tarihi gelişimi şöyle olmuştur:1933 tek kitap (devlet kitabı),1949 çok kitap (özel sektörün kitap basması),1973 tek kitap (içerik ve kalite aşağı, fiyatlar yukarı gittiğinden),1978 çok kitap.Bu konudaki tartışmalarda ve karar verme sürecinde aşağıda verilen ‘derskitapları pazarı’ ölçüt olarak ortaya gelmemiş, ama, gerçekte en önde gelenbelirleyicilerden biri olmuştur. 2000-2001 öğretim yılında ilköğretim ve ortaöğretimkurumlarından 12.497.534. öğrenci bulunmaktadır. Yuvarlak bir rakamla 12,5 milyonöğrenci ve ortalama bir öğrenciye 7 ders kitabı ve bir ders kitabının fiyatı da ortalama1.500.000 lira olarak verilendirilebilir.12.500.000.öğrenci x 7 kitap = 87.500.000.kitap.87.500.000.kitap x 1.500.000.TL= 131.250.000.000.000.TL (yüz otuz birtrilyon) 131 trilyon Türk lirasının ( ders kitaplarının satışa sunulduğu ) Eylül 2000tarihinde ABD Doları karşılığı yuvarlak bir rakamla 300 milyon dolar olup yardımcıders kitapları ile birlikte 500 milyon doları bulmaktadır. Her yıl yarım milyar dolar olanders kitapları pazarının 10 yıllık toplamı 5 milyar doları bulmaktadır.Pazarın büyüklüğü için şöyle bir kıyas yapılabilir. Ders kitapları pazarı tekbaşına bazı bakanlıkların bütçesinden daha fazladır. Örneğin Kültür Bakanlığı, Gençlikve Spor Bakanlığı, Tarım Bakanlığı..Milli Eğitim Şûralarında hak ettiği oranda yer almayan bir konu daüniversitelerdir. Şûralarda ağırlıklı olarak ilköğretim, ortaöğretim, öğretmen yetiştirme,Mesleki ve teknik eğitim konuları yer almıştır. Eğitim sistemi içinde önemli bir halkaolan üniversiteler şûralarda yeterince incelenmemiştir. Üniversitelerin yapısı, sorunları,sorunları çözecek olası çözüm önerileri, üniversite-toplum, üniversite-bilim ilişkileri,teknoloji ve araştırma, üniversite-sanayi- iş dünyası ilişkileri gerektiği gibi irdelenipdoyurucu sonuçlara ulaşılamamıştır. Üniversitelerin durumu ve gelişimi ve ile ilgili161

olarak MEB’nda Yükseköğretim Genel Müdürlüğü görevinde bulunmuş olan AydoğanAtaünal’ın değerlendirmesi şöyledir:“-Üniversite reform hareketleri önemli toplumsal olayların, özellikle siyasalrejimin toplum gündemini bütünüyle işgal ettiği zamanlarda gerçekleştirilmiştir. (1933,1946, 1973 [1971], 1981)-Yeni üniversite modelleri o günlerde toplumda iktidar olan siyasal rejimlerinözelliklerini ve beklentilerini yansıtmıştır.-Yeni düzenlemeler yapılırken üniversite ile toplumdaki olaylar arasında gerçekilişkiler yeterince araştırılmamış; model, çağdaş bir üniversite oluşturulurken gerekeninceleme ve araştırmalara dayandırılmamış; getirilen modeller yalnızca 1933 teA.Malche’in bir yıl süreli bir inceleme raporunda, 1946 da 13 yıllık üniversiteyaşamının kısa bir değerlendirmesine bağlı kalmıştır. 1973 ve 1981 de ise siyasiiradenin görüşlerini esas alan düzenlemeler yapılmıştır.-Bir başka değişle 1933 ve 1946 reform hareketleri toplumun beklentileridoğrultusunda gerçekleşmiş; 1973 ve 1981 değişiklikleri ise, yönetimin istek vehedefleri yönünde düzenlenmiştir.-Toplumun beklentileri doğrultusundaki düzenlemeler diğerlerine oranla dahauzun süre yürürlükte kalmıştır.-Son modeller ilk günden itibaren eleştirilmiş ve sık sık değişikliğe uğramıştır.-Bu bakımdan 1933 ve 1946 konuları yükseköğretimin gelişmesi yönünde birerreform hareketi olarak niteleyebiliriz; ancak, 1981 değişikliğinin, önceki düzenlemeleregöre ülkemizde çağdaş bir üniversite anlayışı oluşturduğunu, özgür ve bilimsel düşünmegücünün geliştirilmesini sağlayıcı bir felsefe, hedef, yapı ve işleyici gerçekleştiriciözellikler taşıdığını savunmak güçtür.” 173Bundan sonra yapılacak ilk şûranın (Onyedinci Şûra) tek gündem maddesi‘üniversite’ (TÜBİTAK, Teknoloji Enstitüleri gibi yapılanmaları da içine alarak) olmalıve 21. yüzyılın üniversitesi gelecekteki olası gelişme ve yönelimler öngörülerek yapı veişleyişi ayrıntılarıyla ortaya koymalıdır.Yine, şûralarda yer almayan bir konu: Bilim ve Teknoloji. Bilim ve teknolojiyeaktarılacak kaynağın geri dönüş ve katma değerinin çok yüksek olacağı öncekibölümlerde yer almıştı. Bilim ve teknoloji eğitimi, eğitim kurumlarında bilim veteknoloji üretilmesi ile ilgili konular Onyedinci ve sonraki şûralarda gündem maddesiolarak yer almalı ve şûranın bu eksisi artıya dönmelidir. Gerçi, şûrada görüşülmesi,incelenmesi neyi çözer, diye sormak gerekir. Yalnızca şûralarda gözlenmeyen, aynızamanda Türkiye’nin diğer yapılanmaları ve kurumlarında görülen genel bir sorun; yapıve kurumlar işlevsel değildir, dinamik değildir, verimli değildir. Görev güvencesiolmamasından dolayı yöneticiler partizanca tutuma yönelmişlerdir ve bunun etkisiyleyönetim ve planlamada süreklilik yoktur. Kurumlara, ihtiyacı olan kaynak aktarılmaz,kaynak yaratmada kurumun bulduğu çözümlere sıcak bakılmaz ya da ilgili mevzuatsüratle düzenlenmez.Şûraların işlevsel çalışamaması, zamanında toplanamaması şûralara özgüdeğildir. TÜBİTAK 1960 lı yıllarda kurulmuş, ama, beklentileri karşılamada yetersizkalmıştır. Yine, bilim alanında yeni bir kurum; Türkiye’nin bilim ve teknoloji yeteneğiniyükseltmek, bilim ve teknolojiye egemen bir ülke yaratmak amacıyla kurulan Bilim veTeknoloji Yüksek Kurulu (BTYK) çalışmalarıyla TÜBİTAK’la aynı kaderipaylaşmaktadır.173Aydoğan Ataünal, Cumhuriyet Döneminde Yükseköğretimdeki Gelişmeler, MEBYükseköğretim Gn. Md. Yayını, Ankara 1993. s. XII, XIII.162

“1983 yılında bu kadar net bir görevle oluşturulmuş ve altı ayda bir toplanmasıda öngörülmüş bu önemli kurulun, ilk toplantısını kuruluşundan 10 yıl sonra, 1993yılında yapması, bilim ve teknolojiyle Türkiye devleti, siyasi partileri ve hükümetleriarasındaki ilişkiyi göstermesi bakımından ilginçtir. O bilim ve teknoloji ki, dünyadaülkelerin ekonomik kalkınmada en büyük silahıdır.Derken ikinci toplantı 1997 de, üçüncüsü 1998 de ve dördüncüsü de 20 Aralık1999 da yapıldı. Bu, tek stratejik seçeneğimizin sonuçları bile ancak 5 aylık birgecikmeyle açıklanabiliyor.BTYK nın son toplantısında alınan ‘Türkiye için kritik teknolojilerinbelirlenmesi’ belki bir umut olabilir.Türkiye’ye ve ekonomisine belirli alanlarda üstünlük sağlama potansiyeli olanbu projenin rapor olarak ortaya çıkması bile, kaç yıllık bir çalışmayı gerektirirdersiniz?” 174Yapısal bir sorun olarak hem şûraların bir çözüm üretmediği, hem de TürkEğitim Sisteminin yıllardır çözemediği konu, eğitimin işleyişinin eleyicilik ve yarışyönünde olmasıdır.Son şûranın yapıldığı 1999 yılından bakıldığında Türk Eğitim Sisteminin anahedefi, temel belirleyeni sınav ve yarıştır. Bütün tür ve kademelerde öğrenim görenöğrencilerde de, bu öğrencilerin ailelerinde de eğitimden beklediği, doğal olan,eğitbilimsel olan değil, yani; her çocuğun (bireyin) iyi bir yurttaş, iyi bir insan ve ilgi,yetenek ve düzeylerine uygun bilgi tutum ve beceri ile donatılmaları değil, çeşitlikademelerdeki sınavları kazanmasıdır. Bu konuda bütün öğrenci ve veliler sınav veyarış hedefine kilitlenmiştir. Bu hedefe kilitlenmenin faturası, özel ders ve dershanelereödenen binlerce okulun bütçesi kadar para. Özel ders, kurs ve dershanelere ödenendeğerin Türkiye genelinde ki parasal boyutu ile ilgili bir araştırma ya da bilgiyeulaşılamamıştır. Yapılacak bir araştırma ile özel kurs benzeri yerlere ödenen para ileMEB nın bütçesi karşılaştırılınca çok şaşırtıcı sonuçlara ulaşılabileceği kestirilebilir.Türk Eğitim Sistemi, özel sektöre / kişilere aktarılan değerin yalnızca yarısınıMEB sistemine aktaracak bir yöntem bulabilirse, eğitim-öğretim talebenin özel ders/kurslara ihtiyaç duymayacak nitelik ve niceliğe ulaşacağı kestirilebilir.Şûraların eğitim politikalarına yön verme bakımından yukarıya geçen sorunüzerinde düşünceler üretmesi, yararcı ve akılcıl yöntemler üretmesi gerekmektedir.Çarpıcı bir veri: Türk halkının çektiği onca sıkıntıya, ödediği onca vergiye, faize,yolsuzlukların finansmanına karşın, 2000 e 2 kala, 1998 yılında bile yurttaşın ve deTürk Eğitim Sisteminin payına düşen dehşet tablosu:1998 yılında Okur- Yazar Olmayan Kadınların Oranı (%)Doğu Anadolu : %42Güneydoğu Anadolu: %55Şırnak : % 85 175Şûra kararlarının uygulanabilirliğiSon bölüm olarak şûra kararlarının uygulanabilirlik durumu ile ilgili olarakBakanlığın kendi değerlendirmesi ile giriş yapılsın; 1993 yılında MEB Talim veTerbiye Kurulu başkanı Yusuf Ekinci’nin durumu değerlendirmesi şöyledir:174 Cumhuriyet BİLİM-TEKNİK, 24.6.2000, S.692, s.3.175 Akşama Doğru Programı, TRT 2 Televizyonu, 12 Kasım 1998.163

“Bu Şûrada (Ondördüncü Şûra) alınan kararlardan bazıları hiç uygulanmazlar,anlamında anlaşılmamalıdır. Bu bir planlama meselesidir. Günümüze değin yapılanşûralarda alınan kararların büyük çoğunluğu uygulamaya dökülmüştür. Uygulanmayankısmı % 20 dir. 176Yukarıdaki değerlendirmede, şûra kararlarından uygulanmayan kısmı % 20 dirdenilirken, büyük olasılıkla, -kararın alınmasından 30-40-50 yıl sonra uygulamayaaktarılmış olan bölümünü de içermiştir. Bu nedenle, kararın uygulamaya aktarıldığıbölümün % 80 olarak göserilmesinden, alınan kararların uygulandığı anlaşılmamalıdır.Ki bu haliyle bile, özellikle temel konular/sorunlar için % 20 ye % 80 oranı geçerlideğildir. Hemen yukarıda verilen sayısal verilerin gösterdiği gibi her yurttaşın okuryazar olması sağlanamamış, 8 yıllık temel eğitimde ancak kararın alınmasının üzerinden30 yıl geçtikten sonra uygulanabilmiş ve temel eğitim süresi bakımından kararınalındığı yıllarda dünya ülkeleri sıralamasında ortalarda yer alan Türkiye, kararın 30 yılsonra uygulanması ile (1997) dünyada zorunlu temel eğitim süresi en az olan 5 ülkedenbiri olarak istatistiklerdeki -talihsiz- yerini almıştır.Yine, şûraların eğitime etkisi bakımından dikkat çekici bir durum, şûraların yasalsüresinde tokplanmamasıdır. Onuncu Şûra, -yönetmeliğinde üç yılda bir toplanmasıgerektiği halde- 1974 deki Dokuzuncu Şûranın üzerinde yedi yıl geçtikten sonra 1981de yapılabildi. Bu durum, şûraların yasal olarak toplanması gereken süreleri iki kataşmasına rağmen toplanamadığı gerçeğini, alınan kararların da ne ölçüdeuygulanabileceğini ve Türk eğitim sistemi için etkinliği ve gücünü de ortayakoymaktadır. Bir de bir şûrada alınan karar ve uygulamasının başka bir şûrada tersiyönde karar alınması ya da uygulamanın vazgeçilmesi eklenince şûralarınuygulanabilirlik düzeyleri aşağılara inmiştir. Bu durumu gösteren örneklerden iki tanesişöyledir:Çok partili dönemde şûraların eğitim politikalarına etkileri bölümündebelirtildiği üzere, 1974-1975 öğretim yılında 16 okulda pilot uygulaması başlatılan veyaygınlaştırılması düşünülen ‘ders geçme ve kredi sistemi’ birkaç yıllık uygulamadansonra kaldırılmış, aradan 15-20 yıl geçtikten sonra yeniden uygulanmış ve üç yıllıkuygulamadan sonra yeniden kaldırılmıştır. Yine ilkokul ve ortaokul öğreniminin birbütün olarak ele alınması gerekliliği ile ortaokullar için toplu dersler öğretmeniyetiştirilmesi kararı alınmıştır.Şûralarda eğitim sistemiyle ve bakanlıkla ilgili özeleştirilerde olmuştur. Öncekidönemlerde yapılan eğitim yapılanmalarının, bakanlığın karar ve uygulamaları açıkçaeleştirilere uğramıştır. Öğretmen yetiştirme konusunda yapılan hatalı uygulamaeleştirildiği gibi çözüm yolunun da gösterildiği bir örnek aşağıda verilmiştir:“Geçmiş dönemde ‘mektupla öğretim’ ve ‘hızlandırılmış programlar’la ve halenokullarımızda görev yapmakta olan öğretmenlerimizin sayısının 90.000 civarındaolduğu bunun yaklaşık 45.000 inin ilköğretim ve 45.000 ininde ortaöğretimdeçalıştıkları bilinmektedir. Komisyonumuz halan ilköğretimde görevli bulunan buöğretmenlerin, temelde lise muzunu oldukları, bu durumlarıyla genel eğitimdüzeylerinin ilkokul öğretmenlerinin eğitim düzeyine daha yaklaşık olduğu, fakat;ortaöğretim kurumlarında görevli olanların alan bilgisi yönünden kendilerine verilengörevi yapamayacak düzeyde oldukları bilinmektedir.”1980 öncesi dönemde bir öğretmen örgütünün başkanlığını yapmış olan AliBozkurt, 1988 de toplanan Onikinci Şûrada, şûranın toplanış biçimi ve alınan kararlarınuygulanması konusunda şu eleştirileri getirmiştir:176 Yusuf Ekinci, Yeni Asya Gazetesi, 08. 10. 1993.164

“Milli Eğitim Şûrasının, sayın başkanın tüm iyi niyetlerine karşın, şûrayönetmeliğindeki eksiklikten dolayı başarılı şûra olacağı kanısında değilim.Nerede 400 bin öğretmenin temsilcisi burada, nerede 15 milyon öğrencinintemsilcisi ve 12 milyona varan velinin temsilcisi nerede?...Şûraya katılan üyelerin tümüne yakını tayinle gelmişlerdir;görevlendirilmişlerdir, seçimle değildir. En önemli konulardan bir tanesi daha; kimuygulayacaktır?Kendisi özgür olmayan, halkını bile aramaktan korkan bir öğretmen tabakasınınözgür öğrenci yetiştirmesinin, şûra kararlarına uygulamasının olanağı var mıdır?...Yavru vatan dediğimiz Kıbrıs’ta öğretmenlerin grev, toplu sözleşme ve sendikahakkı vardır, yavrunun o hakkı olacak, ananın o hakkı olmayacak; olmaz böyle birşey”. 177 Yukarıdaki değerlendirmede demokratik katılım konusunu destekleyen sayısalverilere bir örnek:Onaltıncı Milli Eğitim Şûrası üye dağılımı: (1999)öğretmen Öğretmen/ Öğrenci Öğrenci/ Öğrenci+Öğretmen/ToplamToplam Toplam%9 %3,4 %4 % 1,35 % 4,39Bu veriye ek olarak; eğer veli temsilcisi olarak çağrıldı ise, bir tane de‘numunelik’ Okul Aile Birliği Başkanı.Şûra kararlarının uygulanabilirliği ile şûraların maliyetini ilişkilendiren OnaltıncıMilli Eğitim Şûrasının ‘öğretmen’ (emekli) üyelerinden biri olan Nuray Akyüz şudeğerlendirmeyi yapmıştır:“Alınan kararların uygulamaya aktarılacağını bekliyor musunuz ?-Beklemiyorum, beklemek fazla iyimserlik olur.Alınan kararların uygulanma şansı nedir ?-Tamamen siyasal tercihe bağlı. Ayrıca Millî Eğitim yöneticilerinin niteliğinebağlı.Yapı ve işleyiş hakkında ne söyleyeceksiniz ?-Millî Eğitim Şûraları için yapılan harcamaların büyük olmasına karşın, alınankararların sadece tavsiye niteliğinde olmaması gerekirdi. Örneğin; illerde ön komisyonraporları büyük titizlikle hazırlandı. Ben de katıldım. Ön hazırlıkların, şûrakomisyonlarınca önceden değerlendirilmesi ve üzerinde çalışılması gerekirken sadecekendi taslakları empoze edildi.Ön hazırlık olarak il komisyon raporları değerlendirilmeyecek ise, nedenhazırlatıldı, diye soruyorum.Komisyonda akademisyenlerin görüşü onaylandı. Akademisyenlerden ziyadeöğretmenlerin değerlendirme ve deneyimleri raporlara yansımalıydı.” 178Milli Eğitim Şûraları için yapılan harcamaların büyük olmasına karşın alınankararların sadece tavsiye niteliğinde olmaması gerekirdi.177 MEB, Onikinci Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1989, s. 139, 140.178 Emekli Meslek Dersleri öğretmeni Nuray Akyüz’le 25.12.1999 tarihinde yapılansöyleşiden alınmıştır.165

Onaltıncı Şûranın maliyet boyutuyla ilişkilendirilebilecek değerler şöyledir:Yurtdışından 25 alan uzmanın giderleri, üye ve gözlemcilerin yeme-içme, barınma,ulaşım, rehberlik giderleri ile yolluk, harcırah ve yevmiye giderleri, üniversiteden bilimadamları, yerel yöneticiler, sivil toplum örgütü temsilcileri, bakanlık taşra teşkilatı ilediğer bakanlıkların il temsilcileri gibi toplam 9.694 kişinin katılımıyla gerçekleştirilen ilkomisyonunun çalışmaları, kırtasiye, haberleşme ve diğer giderler..Şûralar, çoğu kararlarının uygulanmayışından dolayı olumsuz eleştirileralmasının yanında, olumlu eleştiriler de almıştır. Örmeğin: Onaltıncı Şûrada eleştiri,itiraf ve temennilerden farklı olarak karar alınan, uygulanan olumlu gelişmelerden desöz edilmektedir. Diğer şûralardan farklı olarak bu son şûrada (1999) olumlugelişmelerden söz edilen bölümler anlamlı düzeydedir. Bir örnek; Onaltıncı Şûraüyelerinden emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Doğan Çağların değerlendirmesi şöyledir:“52 yıllık mesleki tecrübem var, 2 yıllık emekli hocayım. 1953 yılından beriyapılan şûraların hepsinde görev aldım. Bütün hazırlıklar yapılmış, 31 gün evveldökümanlar elime geçti...Şûraya katılanlara sağlanan yatma, yeme olanakları da biröğretmene sunulması gereken ideal bir hizmet olduğu için düzenleyenlereteşekkürlerimi sunuyorum.” 179Bir örnek daha; Onaltıncı Şûra üyesi, TİSK temsilcisi Alev Toker’in (AYGAZAŞ personel Müdürü) sözleri:“İnsan yaşayarak daha iyi öğreniyor. Bu raporları okuyarak öğrenmek var; ancakyaşayarak öğrenmek daha etkilidir.Şirketimizde çıraklık yasasına göre çalışan gençler var. Bu gençler pırıl pırıl,pc’yi aktif kullanıyorlar. İş yaşamında iletişim nasıl, yaşayarak öğreniyorlar. Kendineasgari ücretin üstünde ödeme yapıyoruz. Onlar bizden memnunlar, biz onlardanmemnunuz....Bu çalışma içinde olmaktan mutluluk duyduğumdan bahsetmiştim. Bir deözellikle şunu vurgulamak istiyorum. Sayın Bakanım: Toplantının başından sonunakadar, son derece dikkatle incelediniz, dikkatinize hayran kaldım. Şahsi temennim şudurki;-Belki bencillik olacak ama- uygulamada da bu kararların baştan sona başındaolmanızı diliyorum.” 1801995 yılında Milli Eğitim Politikalarının oluşturulmasında şûraların önemikonusunda şûranın tabii üyeleri ile akademisyenler üzerinde yapılan bir anketde çarpıcısonuçlara ulaşılmıştır. Çarpıcı olması, şûra kararlarının uygulanmasında, deneklerin,karar verme ve uygulama sürecinde birinci dereceden sorumlu bulunan, Milli EğitimBakanı, TBMM Milli Eğitim Komisyonu üyeleri ile Bakanlık ve Yüksek ÖğretimKurulunun bürokrat ve yöneticileri gibi atanmış üyelerden oluşmasıydı. Anketten çıkansonuçlar şöyledir: 181Deneklerin, şûra kararlarının uygulamaya aktarılma düzeyine ilişkin görüşlerisorusuna; deneklerin yalnızca %2.9 u tümüyle katıldığını, % 59.5 i katılmadığını, %37.6 sı kısmen katıldığını belirtmiş. Yani, kararların uygulamaya aktarılmasındadoğrudan sorumluluk taşıyanlar da kararların uygulanmadığı görüşündedirler.Şûra kararlarının, Milli Eğitim Politikalarına yön verdiği görüşüne, deneklerinyalnızca % 9.8 i tümüyle katıldığını,179 MEB, Onaltıncı Milli Eğitim Şurası, Ankara 1999, s. 283.180 MEB, a.g.e. s. 371.181 Kaynak: Ayhan Aydın, Milli Eğitim Politikaları ve Şuralar, MEB, Ankara 1996.166

Uygulanmakta olan Milli Eğitim politikasının, toplumsal beklentileri karşılamakyönünden yeterli olduğu görüşüne ise; deneklerin, yalnızca %17 si tümüyle katıldığını,%70.5 i katılmadığını,Uygulanmakta olan Milli Eğitim Politikasının, mevcut eğitim sorunlarımızıçözme yeterliği taşıdığı görüşüne deneklerin, % 3,5 i tümüyle katıldığını.Şûra örgütlenmesinin, Milli Eğitim Politikalarının geliştirilmesinde daha etkinbir konuma getirilmesi amacıyla, örgüt hiyerarşisindeki yerini yeniden belirlenmesininyararlı olacağı görüşüne deneklerin % 56,1 i tümüyle katıldıklarını, belirtmişlerdir.Burada şu soru akla geliyor. Eğitimciler, veliler ve toplumun sorunlara yaklaşımıve beklentileri ile; karar verme ve uygulama yetkisini elinde bulunduran yukarıda geçenanket uygulamasına katılan yöneticiler ve yasa yapıcıların da sorunlara yaklaşımı vebeklentileri aynı olduğu halde neden eğitimin sorunları çözülemiyor? Buradan,araştırma evrenine katılanların düşündükleri ile yaptıkları/yapmak zorunda olduklarıarasında bir fark, bir çelişki olduğu düşünülebilir.Şûra kararlarının uygulamaya aktarılamayışı bir çok şûrada eğitimle ilgili bütünkesimlerce, -Milli Eğitim Bakanlarının kendileri de dahil olmak üzere- itiraf edilmiştir.Son şûrada da (1999) bakan Metin Bostanoğlu açış konuşmasında bu durumuvurgulamıştır:“Bugüne kadar, Milli Eğitim Şûralarında, sistemimizi akla ve bilime dayalı biryapıya kavuşturacak temel ilke ve yöntemler belirlenmeye çalışılmış, önemli kararlaralınmıştır. Bu kararların büyük bir kısmı uygulamaya konulmuş, bir kısmıda kaynakyetersizliği ya da arkasında güçlü bir siyasal irade veya yasal düzenleme gerektiğindenhayata geçilememiştir.” 182Burada hemen şu soru akla geliyor: Kim hayata geçirecek? En önemli yetki vesorumluluk seçildiği dönem için siyasal iradeye egemen olan meclis ve hükümet. Ki,aynı siyasal iradeye egemen olanlar eğitimde önemli adımlar atılmasını sağlayan şûrakararları yaşama geçirildiğinde büyük kıvanç duymalarıdır. Yine bakan, devamla:“16. Milli Eğitim Şûrası, 15. Milli Eğitim Şûrası kararlarından biri olan sekizyıllık zorunlu ilköğretim uygulaması, zorunlu ilköğretim programı olarak kabul edilmişve bu program 55.Cumhuriyet hükümeti programında yer alarak cumhuriyet dönemininen önemli eğitim yasası olarak hayata geçirilmiştir. Sekiz yıllık Kesintisiz Temel EğitimYasasının uygulamasının geliştirilerek başarı ile sürdürülmekte olduğunu söylemektenkıvanç duyuyorum.” 183Siyasi iradenin, hükümetlerin, bakanların, hepsinden önemlisi toplumun dahaçok kıvanç duyması için çözüm çok uzakta ve zor değildir. Daha çok şûra kararınınyaşama geçirilmesi ile daha çok kıvanç duyulabilir. Kazanan, Türk Eğitim Sistemi veTürkiye olacak ve hem kazanç, hem de kıvanç duyulacaktır.21. yüzyıla girilirken bu konuda olumlu gelişmelerde görülmektedir. Bakanlık1999 yılında “15. Milli Eğitim Şûrası kararlarının değerlendirilmesi -Gerçekleştirilen veDevam Eden Çalışmalar-” adında bir kitapçık yayınlamıştır. Şûra sekreterliğincehazırlanan bu yayınla hem ilgili şûra (Onbeşinci Şûra) kararlarının izlenmesi açısından,hem de araştırmacılar için yararlı bir çalışma olmuştur.Yine şûra kararlarının yaşama geçirilmesi bakımından önemli bir adım; 14. 11.1999 tarih ve 1996/2 sayılı Bakan emri ile hazırlanan ve Onbeşinci Şûra kararlarınınuygulamaya konulmasında izlenecek politika ve hedeflerin ortaya konduğu 1997-2000182 MEB, Onaltıncı Milli Eğitim Şurası, Ankara 1999, s. 27.183 MEB, a.g.e., s.27.167

icra planıdır. Bu plana göre, şûra kararları öncelik sırasına göre bir plan çerçevesindeuygulamaya aktarılacaktır.Yukarıda adı geçen plan, şûra kararlarının uygulamaya aktarılmasında, şûralarınyakaladığı önemli bir aşamayı belirtir. Şûranın danışma işlevinin yaptırım gücüne dekavuşmasında bir adım olmuştur.Şûralar, kararlarının uygulamaya aktarılamaması sorununun çözümünü de üretiportaya koymuşlardır. Onuncu Milli Eğitim Şûrası, ‘Sistem Komisyonu Raporu’ nun ikimaddesi şöyledir:“-Şûra kararlarının uygulanmasında ve izlenmesinde sürekliliğin sağlanması,-Türkiye Cumhuriyetinin, belirlenen Milli Eğitim Politikasının korunması veuygulanması için yasal önlemlerin alınması.” 184Bakan, (Metin Bostancıoğlu) açış konuşmasının son paragrafında şöyledemektedir:“Şûraya katılan, katkıda bulunan sizlerin, ülkemizin geleceği yönündevereceğiniz kararlarla yeni bir devir açacağımıza inanıyorum.” 185Milli Eğitim Şûraları, üzerine düşen görevi yapar; fakat ülkemizin geleceğiyönünde vereceği kararlarla yeni bir devir açar mı? İşte bu görev, bu sözleri söyleyensiyasal iradenin, TBMM’nin ve hükümetlerin görevidir. Onlar da -şûra üyelerinintutumu kadar- kararların uygulanmasında tutarlı olabilirlerse, işte o zaman Türkiye’ningeleceği yönünde yeni bir devir açılır.184 MEB, Onuncu Milli Eğitim Şurası, İstanbul 1991, s.346.185 MEB, Onaltıncı Milli Eğitim Şurası, Ankara 1999, s.31.168

SONUÇLAR :Millî Eğitim Şûraları, 70 yıllık deneyimi ve birikimi ile Türk EğitimSitemine yön vermişlerdir. Eğitim alanında en önemli danışma organı olarakgelenekselleşmiş ve bu geleneğini 21. yüzyıla yüz akıyla aktarmışlardır. Eğitimsorunlarının tartışılarak çözümler üretildiği, yeni ihtiyaçlarla olası gelişmeleri öngörerekyeni yapılanmalarla ilgili aldığı kararlarını, bu kararların uygulama makamı olan MilliEğitim Bakanlığına sunmuşlardır. Ancak; şûraların eksi yönü, işte tam buradabaşlamaktadır.Şûraların biçim, yapı, işlev ve işleyişiyle ilgili üç temel eksisi öne çıkmaktadır:Birincisi ve en önemlisi; şûraların yaptırım gücü olmamasıdır. Binlerceeğitimci ve eğitimle ilgili kişi ve kurumların emeğiyle, katılımıyla; Türkiye eğitimini veTürkiye’yi, çağdaş uygarlık düzeyine taşıyacak kararlar alınıyor, ancak, -şûralarınyalnızca danışma birimi olmasından dolayı- uygulamaya aktarma yetkisini elindebulunduran Milli Eğitim Bakanlığı, bu kararların önemli bölümünü uygulamıyor/uygulayamıyor.İkincisi; şûralar zaman zaman yapıldıkları dönemde görevde olan hükümetioluşturan siyasal partinin/partilerin etkisinde kalmaktadır. Her ne kadar seçimlegelen üye olsa da, şûra üyelerinin ağırlıklı olarak bürokrat ve yöneticilerden oluşanyapısı bu sonucu doğurmaktadır.Hemen burada şu da belirtilmelidir. Şûralarda alınan kararların yarısından çoğuuygulanmıştır. Yalnız bazı önemli kararlar yıllarca bekledikten sonra uygulama şansınıyakalamışlardır. Şûralar, aldıkları kararlar ve uygulamaya aktarabildiklerikararlarıyla Türkiye eğitiminin yüzakları olmuşlardır.Üçüncüsü; Şûraların demokratik bir yapı ve işleyişe sahip olmamasıdır. Şûragündemini, eğitimin birinci derecede tarafları olan öğretmen ve diğer eğitim çalışanları,öğrenciler ve veliler oluşturmamaktadır. Şûra üyeleri olarak, eğitim hizmetiniüretenler ve tüketenler ağırlıkları oranında temsil edilmemekte ve ‘göstermelik’olarak şûralarda yer almaktadırlar.Şûraların demokratik bir yapıda olmasının bir diğer etkeni, yine Şûrayönetmeliğinden kaynaklanan, üyelerin çoğunluğunu seçimle değil atamayla gelmesidir.169

Şûralarda eğitim sorunlarını çözebilecek kararlar alınmış, önerilersunulmuştur. Aynı zamanda bu kararlar toplumsal beklentileri de karşılayacakdüzeydedir.1939 yılından 1999 yılına kadar 16 şûra düzenlenmiştir. Toplanan şûraların -ilkşûra dahil- üçte ikisi yasal süresinde toplanmamıştır. Biçimsel olarak yasal süresindeşûraları toplamayan bakanlığı, kararların uyulamaya aktarılmasında da benzer yolizleyeceği kestirilebilir.Şûralarda, gündem konuları ile ilgili bilimsel araştırmalar yer almamıştır.Gündem maddesi olarak eğitim sisteminin bütününü ele alan şûralar ile gündemmaddeleri çok olan şûralarda, -gerek komisyon çalışmaları, gerekse genel kurulçalışmalarında- beş günlük toplantı süresi yeterli olmamaktadır.Bakanlık merkez örgütü şûra kararlarını uygulamada çok istekligörülmemektedir. Bu durum, Bakanlığın karar verme yetkisi bakımından en önemliorganı olan Talim ve Terbiye Kurulunun oluşumu ile yapı ve işleyişinden dekaynaklanmaktadır.Şûra kararlarının uygulamaya aktarılmasına yönelik olarak ilk defa DokuzuncuŞûra (1974) sonrasında ‘Şûra uygulama planı’ hazırlanmıştır. Onbeşinci Şûradan sonrada uygulama planları yapılarak karaların plan dahilinde uygulanmasına çalışılmıştır.İlk defa Onbeşinci Şûrada (1996) Öğretmen Sendikaları temsilcileri şûrayaçağrılmış ve görüşlerini sunmuşlardır.Yine Onbeşinci Şûradan başlayarak, Onaltıncı Şûrada da süren yeni bir gelişmeile, kararların tabana yayılması ve sinerji açısından olumlu bir adım atılmıştır. 1995yılında yürürlüğe giren yeni Millî Eğitim Şûrası Yönetmeliği gereği ön çalışma olarakil ve bölge ön komisyon raporları hazırlanmıştır. Bu gelişmeye ek olarak, OnaltıncıŞûraya yabancı ülkelerden uzmanlar ve eğitimle ilgili yetkililer de çağrılmıştır.Böylelikle, yabancı ülkelerin eğitim politikaları, yöntem ve deneyimlerindenyararlanıldığı gibi, ülkeler arasında bilgi alışverişinde bulunma ortamı sağlanmıştır.1999 yılında yapılan son şûrada (Onaltıncı Şûra) hazırlıklar ve işleyiş eksiksizyapılmış, konaklama ve diğer hizmetleriyle sorunsuz bir şûra toplantısı düzenlenmiştir.170

ÖZET :Bu araştırma ile amaçlanan; Millî Eğitim Şûralarının hangi ihtiyaçlardan venasıl ortaya çıktığını, ayrı ayrı her şûranın toplanış amaçlarını ve sonuçlarınıdeğerlendirerek Türk Eğitim Sistemine katkılarını ortaya çıkarabilmek, şûraların kısacatarihçesini verebilmek ve şûra kararlarının uygulanmasıyla eğitim sorunlarının büyükbölümünün çözüleceği savıyla Millî Eğitim Şûralarının Türkiye’nin eğitim politikalarınıbelirlemede yeteneği, gücü ve etkisini ortaya koyabilmektedir.Yapılan çalışma, şûraların yasal dayanağını oluşturan ilgili kanunun 1933’teyayınlanmasından, Onaltıncı Şûranın yapıldığı 1999 yılları arasını kapsamaktadır. Yani,20. yüzyılda yapılan şûralarla sınırlıdır.Çalışmada kaynak olarak; Millî Eğitim Şûraları, eğitimle ilgili yasa, yönetmelikv.b yasal düzenlemeler, Bakanlığın çeşitli yayın ve istatistikleri ile basında çıkanhaberler ve ilgili araştırmalardan yararlanılmıştır.Araştırmada yöntem olarak belgesel tarama yöntemi kullanılmıştır.Millî Eğitim Şûraları, Türkiye’deki eğitim sorunlarının tartışılarak bu sorunlarıçözecek kararların alındığı ve belirli aralıklarla toplandığı Millî Eğitim Bakanlığı’nın enbüyük danışma organıdır.Şûraların oluşması ile ilgili ilk gelişme Millî Eğitim Bakanlığı’nın örgütselyapısını düzenleyen 789 sayılı yasa ile ilgili çalışmalar sırasında ortaya çıkmışyönetmeliği de 1926 yılında bu çalışmalar yapılırken hazırlanmıştı. Ancak, 789 sayılıyasa şûraların kuruluşuna yer vermediğinden, kuruluşu için 1933 yılında yürürlüğegiren 2287 sayılı ‘Maarif Teşkilatı Hakkında Kanun’un çıkmasını beklemesi gerekmişti.İlk Millî Eğitim Şûrası 1939 yılında toplanmıştır. Bugüne kadar ise; (2001)sonuncusu 1999 yılında olmak üzere, toplam 16 şûra düzenlenmiştir. Bu şûralardanbazıları yasal süresinde toplandıkları halde bazıları zamanında toplanamamıştırŞûralar aldıkları kararlar ile Türk Eğitim Sistemine yön vermişlerdir. Buişlevlerini yerine getirirken dönem hükümetlerinin (iktidarda olan siyasal partinin),toplumsal ve ekonomik gelişmelerle dış dünyanın etkileri her zaman gözlenmiştir.Özellikle, hükümetlerin etkisi büyük olmuştur. Çünkü kararların uygulanmasıaşamasında, şûra yönetmeliği gereği alınan kararlar tavsiye niteliğinde olup171

uygulayacak organ Milli Eğitim Bakanlığıdır ve Bakanın onayından sonra kararlaryasallık kazanmaktadır.Türkiye’nin geçirdiği önemli toplumsal, ekonomik ve siyasal değişim evrelerininizleri şûra kararlarında görülür. Tek Partili Dönemde 1943 te yapılan şûra kararları veuygulamaları ile çok partili Döneme geçiş süreci şûraları ve çok partili dönemdeyapılmış olan şûraların karar ve uygulamaya aktarılma düzeyleri farklılıkgöstermektedir. Örneğin, Çok Partili Dönem sürecinde iş eğitimi azalmış, din eğitimibaşlamış ve hızla gelişmiştir. 1946, 1960, 1971, 1980 ve 1997 yıllarında gerçekleşentoplumsal-siyasal değişimler, ideolojilerini de eğitime ve şûralara yansıtmışlardır.Değişim dönemlerinde iktidarda olan politika şûra kararlarının alınmasında etkiliolduğu gibi, uygulamada politikalarına uymayan kararları pas geçmiştir.Toplumsal ve ekonomik değişim dönemleri dahil, bütün şûralar için yapılacakdeğerlendirme şöyledir: Şûra kararlarının Türkiye’nin eğitim sorunlarını çözmedeyeterli olacağı ve eğitimde toplumun beklentilerini karşılayacağı, ancak; kararlaruygulamaya aktarılamadığı ya da zamanında aktarılamadığı için bu çalışmalardanbeklenen düzeyde verim alınamadığıdır. Bu yargı, aynı zamanda, şûra kararlarınınuygulayıcısı olan Milli Eğitim Bakanlığı’nın ve bakanların da ortak yargılarıdır. Hemenher şûranın açış konuşmasında, yani daha şûra toplantılarının başında bu olgubakanlarca dile getirilmiş/itiraf edilmiştir.Bu araştırma ile ulaşılmak istenen sonuç; şûraların Türkiye’nin eğitimsorunlarının çözümünde ve eğitim sisteminin sağlıklı işleyişi ve iyileştirilmesindeönemli kararlar almış olduğu; fakat, bu kararların yaşama geçirilmesi durumundaeğitimde yaşanılan sorunların büyük ölçüde çözüleceği ve eğitimin, dolayısıylatoplumun çağdaş uygarlık düzeyine ulaşmada önemli bir aşama kaydedileceğidir.172

SUMMARY :The aim of this study is to find out how and for what reasons the NationalEducation Assemblies emerged; to find out the contrucation of these assemblies to theTurkish Educational System enluating the goals and decisions taken in the assembliesand to give a short history of these assemblies. Depending on the belief that as long asthe decisions taken in the assemblies are put intopractice, most of the educationalproblems will be sorted out, it is aimed to make it clear that the National EducationalAssemblies will play an important role in determining the policies in Education inTurkey.The study includes only the assemblies taken place in 20.century, that is, fromthe first law forming the essence of the assemblies in 1933 to the 1999 when thesıxteenth assembly.The National Educational Assemblies, the laws related to education,regulations,various statistics and puplishments of the Ministry of Education, some of thenews articles and stuclies on this subjekt form the source of this study.İn this study documentary scanning method has been used. The NationalEducational Assembly is the biggest consultative committee where are the educationalproblems have been taken and which has been repeated at certain times.The first improvement inspring the assemblies came out through the law 789arranging the organisational structure of the Ministry of Education and the regulationsappeared in 1926. But, since the law 789 did not mention about the foundationappeared. It was in 1933 when the law 2287, “The law of Educational Organsation” wasput into practice.The first National Educational Assembly gathered in 1939.Until now 16assemblieshave gathered, the last one in 1999. Same of these gathered with in the legalperiod of time, but some couldn’t.The Assamblies helped the Turkısh Educational system trough the decisionstaken. While they are achieving their functions the influences of the goverment of thetime and the international communities were observed.Especially the goverments had agreat influnce. The decisions taken in the assembly are only in the form of advice, so itis the ministry that will out them into practice. As long as the minister’s approval istaken, the decisions be put into practice.It is possible to see the effects of the social, economical and political changes inthe decisions of the assemblies. The assembly in 1943 during which the Single Partywas in charge and the assamblies during the period of more parties differ from eachother both in the decisions and in putting those decisions into practice. During theperiod of more parties work training lessened, but religious education started andimproved. The social and political changes in 1946, 1960, 1971, 1980, 1997 reflectedtheir ideologies to the education and the assemblies. The policy during the transitionperiods was effective in the decisions and neglected to put some of the decisions intopractice.Inckuding the periods of social and ekonomical changes, for all assemblies it canbe said: The decisions taken in the assemblies will be sufficient to solve the problems ineducation in Turkey, they will meet the expectations of the society,but these decisions173

were not made use of satisfacorily because they couldn’t be put into practice, effectivelyor on time. Ministry of Education and the ministers also agree on this matter. This wasadmitted by all the ministers at the beginning of almost each assembly.Through this study it is understood that the assemblies have taken importantdecisions in order to sort out the proplems in education and to improve the education.But, since the decisions couldn’t be put into practice, a success couldn’t be attained. Ifthe decisions taken in the assemblies are put into practice, the problems faced ineducation will be sorted out to a great extent and the education and of course the societywill take an important step to reach the level of contemporary civilisation.174

BİBLİYOGRAFYA :Ana Britannica, Ana Yayıncılık, İstanbul 1994.AKYÜZ, Yahya; Türk Eğitim Tarihi, İstanbul Kültür Üniversitesi Yayınları, İstanbul1997.ATAÜNAL, Aydoğan; Cumhuriyet Döneminde YükseköğretimdekiM.E.Basımevi, Ankara 1993.Gelişmeler,AYDEMİR, Ş.Süreyya; İkinci Adam, Remzi Kitabevi, 2000.BALOĞLU, Zekai; Türkiye’de Eğitim-TÜSİAD Eğitim Raporu, TÜSİAD, İstanbul1990.BAŞGÖZ, İlhan; Türkiye’nin Eğitim Çıkmazı ve Atatürk, Kültür Bakanlığı Basımevi,Ankara 1995.BİNBAŞIOĞLU, Cavit; Türkiye’de Eğitim Bilimleri Tarihi, Milli Eğitim Basımevi,İstanbul 1995.I.Erim Hükümeti Programı-Cumhuriyet Hükümetleri ve Programları,www.tbmm.gov.tr-2000.I.Ürgüplü Hükümeti Programı-Cumhuriyet Hükümetleri ve Programları,www.tbmm.gov.tr-2000.BUCAK, İ.Balcı; Türkiye’de Eğitim Politikaları ve Siyasi Parti Ödülleri, Doktora Tezi,Ankara Üniversitesi SBE.DPT, Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara1963.DPT, İkinci Beş yıllık Kalkınma Planı, Ankara 1967.DPT, Üçüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı ve Uzun Vadeli Stratejik Plan, Ankara1972.DPT, Dördüncü Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara 1978.DPT, Beşinci Beş Yıllıj Kalkınma Planı, Ankara 1984.DPT, Altıncı Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara 1989.DPT, Yedinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara 1995.DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı, Ankara 2000.175

DPT, Beş Yıllık Planlı Dönemde Temel Eğitim ve Lise Seviyeli Eğitimin YenidenDüzenlenmesiyle İlgili Politikalar ve Uygulamaları, M.E.Basımevi 1988.DPT, 3.İzmir İktisat Kongresi, 1993.ÖYMEN, H.Raşit; Eğitim Hareketleri, “Milli Eğitim Şûrasının Yeni yapısı”, 1971.EKİNCİ, Yusuf; Yeni Asya, 8 Ekim 1993.ERGÜN, Mustafa; Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara 1997.GÖKALP, Ziya; Türkçülüğün Esasları, M.E.Yayınevi.GÜVEN, İsmail; Türkiye’de 1950-1980 Yılları Arasında Örgün Eğitimde YapısalDeğişme ve İdeoloji Arasındaki İlişkiler, Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi SBEHürriyet Gazetesi, 30 Haziran 2001.Büyük İslam Ansiklopedisi, Çağ Yayınları, İstanbul 1993.KODAMAN, Bayram; Sultan II. Abdülhamid Devri Doğu Anadolu Politikası, Türkkültürü Araştırma Enstitüsü Yayınları, Ankara.Maarif Şûrası için İstanbul Üniversitesince Hazırlanan Raporlar, Maarif Matbaası,İstanbul 1939.Maarif Vekilliği 1939 Mali Yılı Bütçesi ve Müzakere Zabıtları,Maarif Matbaası, İstanbul1939.Maarif Vekilliği 1942 Mali Yılı Bütçesi ve Müzakere Zabıtları, Maarif Matbaası, Ankara1942.MEB, Cumhuriyet Döneminde Eğitim II, M.E.Basımevi, Ankara 1999.MEB, Kalkınma Planlarında Meslek ve Teknik Eğitim, Ankara 1998.MEB, Hükümet Programlarında Eğitim, Ankara 1998.MEB,On dördüncü Milli Eğitim Şûrası Hazırlık Dokümanı, Ankara 1993.MEB, Birinci Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.MEB, İkinci Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.MEB,Üçüncü Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.MEB, Dördüncü Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.176

MEB, Beşinci Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.MEB, Altıncı Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.MEB, Yedinci Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.MEB, Sekizinci Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.MEB, Dokuzuncu Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.MEB, Onuncu Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.MEB, On Birinci Milli Eğitim Şûrası; MEB, İstanbul 1991.MEB, 12.Milli Eğitim Şûrası ; M.E.Basımevi, İstanbul 1989.MEB, 14. Milli Eğitim Şûrası; M.E.Basımevi, İstanbul 1993.MEB, 15.Milli Eğitim Şurası; M.E.Basımevi, İstanbul 1996.MEB, 16.Milli Eğitim Şurası; M.E.Basımevi, İstanbul 1999.MEB, Milli Eğitim-Cumhuriyetin 75. Yılında Hedefler ve Gelişmeler; MEB, Ankara1998.MEB, Milli Eğitim Politikaları ve Şûralar, Anket; M.E.Basımevi, Ankara 1996.“ , Milli Eğitim Şûraları (1939-1996), M.E.Basımevi,Ankara 1996.“ , Milli Eğitimle İlgili Yönetmelikler I-II-III M.E.Basımevi,İstanbul 2000.Milliyet Gazetesi, 6 Eylül 1995.Müdafaa-i Hukuk Dergisi, Antalya, 30 Mart 2000.ÖZTÜRK, Kazım; Türkiye Cumhuriyeti Hükümetleri ve Programları, AK Yayınları,İstanbul 1968.Sadi Irmak Hükümeti Pıogramı-Cumhuriyet Hükümetleri ve programları,www.tbmm.gov.tr.SAFA, Peyami; Eğitim,Gençlik, Üniversite, Ötüken Yayınevi, İstanbul 1976.TANYOL, Cahit; Atatürk ve Halkçılık,T. İş Bankası Yayınları.TC Başbakanlık, Çağdaş Eğitim, Çağdaş Üniversite,1992.177

TRT, TRT 2 Televizyonu- Akşama Doğru Programı, 12 Kasım 1998.Türk Milli Eğitiminin Dünü, Bugünü ve Geleceği, ÜLKÜ-BİR Yayınları, Ankara 1979.UNICEF, Dünya Çocuklarının Durumu, 1993.178