Contents - İlahiyat Fakültesi - Marmara Üniversitesi

Kelâm Kozmolojisinin (Dakîku’l-Kelâm) Bilimsel De�eri � 151
kar��l�k, klasik kaynaklar aras�nda Dakîku’l-Kelâm konusuna tahsis edilmi� özel
bir kitap bulunmamaktad�r. Ayr�ca, do�a fizi�i ile u�ra�an Dakîku’l-kelâm’�n
karma��k terimlerini tam ve vecîz bir Arapça terminoloji ile anlamadaki güçlük
de ortadad�r. Bu durum, Dakîku’l-kelâm konular�na ait bir bahsi, Schacht ve
Boseworth taraf�ndan ne�redilen �slâm’�n Miras� (The Legacy of Islam) gibi kapsaml�
çal��malarda niçin göremedi�imizi aç�klayabilir. 5
Bu makalede kelâmc�lar�n Celîlü’l-kelâm’a dâir orijinal yaz�lar�ndaki inanç ve
dü�ünce konular� aras�na da��lm�� halde bulunabilen Dakîku’l-kelâm’a ait baz�
temel ilke ve kavramlar�n bir ele�tirisini yapmaya çal��aca��z. Kelâm�n bu k�sm�n�n
muhtemel ça�da� bilimsel de�erini görebilmek için, bu ilke ve kavramlar�
ortaya ç�karmay� ve bunlar� ayr� ve mümkün oldu�u �ekliyle ba��ms�z ilkelerle
yeniden formüle etmeyi deneyece�iz. �üphesiz biz, kelâmc�lar�n kelimenin modern
anlam�yla, günümüzün profesyonel fizikçi ve bilim adamlar� olduklar�n�
iddia etmiyoruz ve edemeyiz de. Bununla birlikte onlar�n ya�ad�klar� dönemin
profesyonel dü�ünürleri olarak günümüz “bilim felsefecileri” ile e� de�erde olduklar�n�
rahatl�kla söyleyebiliriz. Di�er taraftan günümüz fizi�inin geli�mi� teorilerini,
bin y�l önceki bir zamana ta��ma niyetinde de aslâ de�iliz. Ancâk adil olmak
gerekirse, ait oldu�u dönemde geni� bir kapsamla teklif edilen tutarl� bir teorinin,
formüle edildi�i dönemin ötesinde de pekâlâ tutarl� ve isabetli olmas� mümkündür.
1. Yoktan Yaratma �lkesi
Pek çok kelâmc� yaz�lar�na, Evren’in ezelî oldu�unu ve zamanda bir ba�lang�c�
olmad��� söyleyen filozoflar�n aksine, bütünüyle Evren’in yoktan, bo�luktan
(vacuum) yarat�ld���na dâir delilleri sunmakla ba�lar. Bu maksatla kelâmc�larla
filozoflar birbirlerine birçok delil ve kar�� delil getirirler. Yoktan yaratma ilkesi
kelâmc�lar�n (ve bütün teologlar�n) inançlar�n�n tutarl�l��� için hayatîdir. Çünkü
Evren’in ezelî oldu�unu farz etmek, Allah ve Evren olmak üzere devaml�l�k
yönünden ortak nitelik ta��yan iki varl�k varsaymak anlam�na gelecektir ki bu,
“Allah’�n e�sizli�i” temel inanc�na ayk�r�d�r. Bununla birlikte baz� Müslüman
filozoflar Allah ile evren aras�nda bir arac� varsayarak mesele üzerinde uzla�may�
denemi�lerdir. Bu, �bn Rü�d’ün (Averroes) çal��malar�nda görülmektedir. 6
Bu nedenle biz, kelâmc�lar�n Evren’in uzun zaman önce, Allah’�n iradesiyle,
mutlak yokluktan yarat�ld���na ve o zamandan beri O’nun kontrolü alt�nda
bulundu�una inand�klar�n� görürüz. Evren zamanda bir ba�lang�ca sahiptir ve
k�yâmet gününde gerçekle�ecek bir sonu olmal�d�r.
5
6
J. Schact and C. E. Bosewarth, The Legacy of Islam, Oxford 1974.
�bn Rü�d, Faslü’l-makâl, Beyrut 1978.