Büyük Zafer - Serhat Kültür Dergisi

2009 Eylül - Ekim • Serhat Kültür 27(cad›) gibi büyü yapanlar›n eline geçipbüyü yapmas›ndan çekinilir. Anlat›lanbir hikâyeye göre büyücü kad›n büyüyapaca¤› kad›n›n saç k›l›n›, âfl›k olanzattan ister. O da saç bulamay›nca bircamuflun derisinden büyücüye k›l getirir.Büyücü büyüsünü bu k›la yap›ncahayvan›n derisi sürünerek-âfl›k olanadam›n evine gelir.fier kar›flan t›rna¤›na cad› yaz›p büyüyaparlar ki çok mahsurlu görülür. Kesilent›rnak gündüz kesilmeli. “Gece t›rnakkesenin kül bafl›na” denir. T›rnak yak›l›r,daha ziyade gömülür. T›rnak kesildiktensonra el muhakkak yuyulmal› (y›kanmal›),el y›kanmaz ise, o elle tutulan yiyecekiçecek haramd›r. O t›rna¤› kesen b›çakdaharam kabul edilir.Borçal› bölgesinde halk›n sayg› ile ziyaretindebulundu¤u birçok ulu mezar vard›r.Müslüman Türk halk bunlar›n etraf›ndaTürk dünyas›n›n birçok yerinde oldu-¤u gibi baz› inançlar gelifltirmifltir. Tespitlerimizinaras›na bu konular› da ald›k.Hac› Mehmet Efendi, Kazak’da Aslanbeyliköyünde (‹nce Deresi) dir. Burayahalk her zaman ve daha ziyade Cumagünleri ziyarete gelir. Buras› Nakfli Piriolarak bilinir. Burada kurban kesilir. Sadakapaylan›r. Kabir tafl› öpülür. Türbeninyan›nda camiî vard›r. Burada gece kal›nd›¤›da olur. Seyit Nigari’nin burada gazelleriokunur. Meyhaneler geçilir. “Nigarisemahlar›” yaflan›r. Türbenin onar›m› yap›l›r.Buras› devlet korumas› alt›ndad›r.Borçal› Karapapa¤ Türklerinde, adaksahibi kimse, ada¤›n› pire veya seyidegetirince ada¤› alan kimse al›p kabullendiktensonra tekrar geriye vererek“bunu filâncaya ver onun durumu dahauygun fakirdir. ‹nflallah Allah ada¤›n› kabuletmifltir” diyerek adak sahibine yönverir. Borçal› Türklerinde pir ziyaretinegiden kimse yol boyunda bildi¤i ayetleriokur ve “Allah Allah Allah” diyerek gider.Bir köyden baflka köye pir ziyaretineokuyarak giden flah›s yolun nas›l bitti¤inifark etmez. Pire gidilirken Allah ad›n›na¤›zdan düflürülmemifl olmas› bize göre,pirdeki hikmetin de Allah’dan kaynakland›¤›nainanman›n bir tezahürüdür.Borçal›’da pir delisi tan›m› ile halk afl›¤›kastediliyor. Bunlara halk bir niyet tutarakgelir. Birisi test yapmak için bunlaragelirken niyetini de¤ifltirir. Bunlar o flahs›nzihniyetini sezgi yolu ile anlayabilirler,inanc› vard›r. Bunlar k›zg›n peçin(oca¤›n) üzerine oturabilirler. Nesip Baba(Deli Nesip) Borçal›’n›n Kefleli köyündenyel da¤› (yel oca¤›) Kazak’›n Kepenekçiköyündendir. Ziyarete gelenler,yolun a¤z›na nezir koyarlar. Oca¤›n yelhastal›¤›na flifal› oldu¤una inan›l›r. Buradaki(adak tafl›) n›n alt›na para konulur.Bunlar› fakirler al›rlar. Niyet edenler buparay› al›p niyetlerinde kullan›rlar. Buuygulama flekli özel inanç gizleri saklar.Erbil’de niyetli anne “çocu¤um olsun,onun için konuflmadan dilenece¤im”fleklinde, Anadolu’da çocu¤u yaflamayananne “k›rk kap›dan k›rk yama toplay›pkundak bezi yapaca¤›m”, diye, Ankara’daHac› Bayram’da adak flekerindenalan kimseler kendi adaklar› için flekeradarlar.fieyh Senan Da¤›, Tiflis’de kutsal birda¤d›r. Efsanesi meflhurdur. Hristiyank›z›na âfl›k olan bir Türk derviflin fleyhindenbeddua al›fl› ve sonra nadim olupfleyhinin aff›na u¤ray›fl›n› anlat›r. Biz bumenk›beyi Erbil’de de dinlemifl ve yay›mlam›flt›k.Uzaktan gelip geçenler buda¤a “bafl indirirler” “onu selâmlarlar”.“Sar› Gelin” türküsü bu da¤la ilgilidir.Ulu kabirlerin uzaktan da olsa selâmland›klar›n›‹ran ve Türkiye’den de biliyoruz.Ulu da¤lara mevsiminde ziyaret için gidildi¤izaman bu da¤lara yal›n ayak t›rman›ld›¤›inanc› Türkiye’de de vard›r.Kefleli köyünde Türk mezarl›klar›na gittik.Maalesef halk inançlar›na dair birtespit yapamad›k. Bunlar MüslümanTürk mezarl›klar› idi. Türk dünyas›ndaAflkabat gibi yerlerde Müslüman veHristiyan mezarlar›n› bir arada gördük.Mimaride etkilenme vard›. ‹fadeye göre“fiah Abbas” bir bina diktirmifl (yapt›rm›fl);bir odas› camii, di¤er odas› kiliseimifl. Böylesi bir yeri Gürcü kral› 4. Davutda yapt›rm›fl; bu kral›n annesi K›pçakTürklerinden olup, onun dönemindeMüslümanl›k korunmufl. Müslümanlar›nyaflad›klar› yerlerde domuz beslenmesiyasaklanm›fl”.Bölgede birço¤u av hayvan› olan zenginbir kufl varl›¤› mevcuttur. Bunlar; v›rgavul1-1,5 kilo eti olur. Eti çok lezzetlive tatl›d›r. Ya¤da so¤anla k›zart›larak haz›rlan›r.Pilâv üstüne konur. Bu kufl Anadolu’dasülün olarak bilinir. Keklik, b›ld›rc›n,güvercin (Müslüman Türk halk taraf›ndanpek vurulmaz. Gürcüler avlar veetini yerler) ördek, gu kuflu Anadolu’daku¤u kuflu olarak da bilinir; Sultan tavu-¤u batakl›k yerlerin su kufllar›ndand›r.Kara batak, yaban kaz› kara kaz olarakda bilinir. ‹smindeki kara, haflin, vahflianlam›na gelen karadan gelmektedir.Yörede ayr›ca tavflan, gavan (yabanîdomuz) oldukça yo¤undur.Karapapa¤ Türklerinde halk takvimi deoldukça geliflmifltir. Ünlü bir ifadeye göre“eser Gence biter yonca, eser Tifliseyler müflis”; rüzgâr›n Gence veya Tiflisyönünde esmesi halk taraf›ndan denenmiflve manaland›r›lm›flt›r.Bölge Türklerinde okçuluk (avc›l›k) çokgeliflmifltir. Kara, hava, su her türlü avc›-l›k yap›lmaktad›r. Bilhassa bal›kç›l›k çokyayg›nd›r. Köyden Ever ‹slâmo¤lu ünlübir avc›d›r. Kür’ün en k›ymetli bal›¤› göygav›td›r.Göygav›t, k›fl ve sonbahar aylar›ndatutulan k›lç›kl› bir bal›kt›r. En a¤›r›bir kilo gelir. Bu bal›¤›n hafllamas› ve so-¤utmas› güzel olur. On litre suya bir kilotuz konur. Su kaynay›nca içerisine beflkilo bal›k dökülür. Temizlenmifl bal›klarpiflince suyun yüzüne ç›karlar.Bölgede Anadolu’da oldu¤u gibi meral(maral) pek vurulmaz inanc› vard›r. Maralav›na gidenler onlar›n çiftleflme zaman›ndanara atacaklar›n› bildi¤i için narasesini takip ederler. Marallar çiftleflmezaman› rakip erkek maralla dövüflür vebu düello %50 ölümle biter. Yenilenin sürüsüyenenin sürüsüne kat›l›r. Yenilenyaln›zl›¤a terk edilir, o y›l art›k aflk dövüflüolmaz. Maral boynuzunun nazara iyigeldi¤i inanc› burada da vard›r.Borçal› yöresinin di¤er bal›klar›ndan biriside k›z›l bal›kt›r; 10-12 kilo kadar olabilenbu bal›k k›lç›ks›zd›r. Az rastlan›r, ya¤da,unda k›zart›larak haz›rlan›r. fiah mahi(flamayi) 300-400 graml›k bir bal›kt›r.Hafllama, k›zartma veya kurutmas› olur;k›lç›kl›d›r. Murza k›lç›kl› bir bal›kt›r; 400-500 gr kadar olur. K›zartma ve so¤utmas›yap›l›r. Akçal› (pullu bal›k) bu bal›¤›nAnadolu’da Kars yöresindeki ismi sazand›r.Kelimenin asl› Rusça sozan’dangelmekte olup, ifade edildi¤ine göre manas›kam›fl, saz yiyen demektir. Laho, di-¤er ismi yay›n bal›¤›d›r. Buna naha dadenir. Kars’taki isim lokkad›r. Çanar (b›¤l›bal›k) b›y›kl› olan bu bal›¤›n on kiloyakadar ç›kanlar› vard›r. Turna bal›¤› pulsuzdiflli bir bal›kt›r. 20-25 kilo kadar olur.fiimdilerde pek ç›kmamaktad›r. Çopakbal›¤›, bir kilo kadar olur. K›lfl›kl›, yass› birbal›kt›r. Pullu. Kurutulur ve k›zart›larak tüketilir.Sudak, k›lç›ks›z bir bal›kt›r.Karapapa¤ Türklerinde üzerine kar, ya¤murya¤m›fl koyunun s›rt›na süpürge vurulmaz.Bereketi kaçar. “Bereketi olan yeresüpürge çekilmez. Ev süpürgesi ile koyununs›rt› fler kar›flan vakitten sonra süpürülmez.Avrat ile kifli ayak-bafl yatmaz(birinin bafl› di¤erinin aya¤›na gelecektarzda yatmazlar). Arabaya süpürge konulmaz.‹ki er (erkek) ayak bafl yatabilir.Karapapa¤larda ya¤mur ya¤maz, havalarkurak gider ise ya¤murun ya¤mas›için kurban kesilir, godu-godu gezdirilir.Borçal›da’daki ya¤mur duas› Kars yöresindeyap›lan ile tamamen ayn›d›r;“Godu godu’yu gördünmüGodu godu’ya selâm verdinmiGodu burdan geçendeK›rm›z› don giydinmiYa¤ ya¤ ya¤mur”Ayr›c›: “gün baba gün ç›kK›z›l at› bin ç›kKeçeli k›z› burda koySaçl› k›z› al ç›k.”Borçal›’da dolu ya¤d›¤› zaman durmas›için ezan çekilir (ezan okunur). Mahsulal›nca ada¤› olanlar nezir verip kurbankeserler. Kefleli köyü Sünnî oldu¤u içinMuharremlik ay›nda fiiî inançl› Müslümanlardaoldu¤u gibi çok özel uygula-