28<strong>Serhat</strong> <strong>Kültür</strong> • Eylül - Ekim 2009malar olmaz. Ancak, bu ayda Sünnîlerdede toy dü¤ün e¤lence yap›lmaz.Nevruz ay›nda nevruz pilâv›, baca bacagibi uygulama ve di¤er uygulamalar dahaziyade fiiî inançl› Müslüman Türkleraras›nda yap›l›r. Sünnî köylerde kurbanbayram› daha coflkulu kutlan›r. Kavuthaz›rlama ise h›drellezde yap›l›r. Holabelbir bereket, bolluk, ifllerde kolayl›k dilemekduas›d›r.“Holabel holabelK›l›ç keserHop dön dürerHan›m bize ya¤l› göndererElinde boydan gelinSeni gördüm çayda gelinHolabel holabelKatan bafltan gelirZincir kafldan gelirHolabel çekmeyeninBac›s› oynafldan gelirHorabel horabel.Karapapaklarda genel olarak t›rnak tutulmaz(saklanmaz); yere bast›r›lar (gömülür)saç da yere bast›r›lar. Saç yak›lmaz.“Yakan›n ›¤bal› (ikbali) yanar”inanc› vard›r. Sünnetin kesilmifli evin yukar›s›na,dam›na at›l›r.Karapapak Türklerine göre; dünya k›z›löküzün üstünde durur. “Yer terpenendeöküz boynuzluyor”. (Zelzeleye k›z›l öküzünboynuzunu oynatmas› yol aç›yor).Göy kufla¤› (gök kufla¤›) n›n alt›ndangeçilmez, geçmek isteyeni o vurur. Ölenflahs›n can› a¤z›ndan ç›kar, tamahkâradam geç ve zor can verir. Ölen herkesincan› cennete gider. Narahat ölü (rahats›zölü) hortlayabilir. Hortlamas›n› önlemekiçin ruhu için helva çal›n›r (kavrulur),kurban kesilir, hayrat verilir. Evindört taraf› efsunlan›r. Ölecek kiflinin yak›nlar›da öleceklerini anlayabilecekleritarzda rüyalar görürler. Meselâ, evininbir taraf›n› rüyada uçmufl olarak görenkad›n›n efli ölmüfltür.Ay tutulunca kurtulmas› için Allah’a yalvar›l›r,kazan›n dibi dövülerek gürültü yap›l›r.“Yeni do¤mufl ay görülünce yönleraya çevrilir, flükür Allah ay tazedir, denir;salâvat getirilir”. Yemin edilirken di-¤er tespitlerimizde görüldü¤ü gibi, suyunve ay›n hakk› için yemin edilebildi¤igibi, “bu a¤ (ak) yol hakk›” tarz›ndaki“ak” dikkat çekicidir. Zira “kara yol” gidifliolup dönüflü olmayan yas yoludur. Ayr›ca,“bu suyun akar› hakk›, ant olsun busuyun ayd›nl›¤›na” tarz›ndaki antlardasuyun akmas› ve durgun olmas› önemarz etmektedir. “Aktar su pislik tutmaz”.“Durgun su tekin de¤ildir”. “Suyun durgunakan› ad›m›n yere bakan›”. “Su cennetdidar›n görmüfltür”. Keza suyun ayd›nl›¤›naant içilmesindeki ayd›nl›k daönemlidir. Rüyada su görmek ayd›nl›kt›r.Yolcunun ard›ndan su serpmek, yolununayd›n olmas›n› sa¤lar, inanc› vard›r.“Nevruzda, ah›r çerflembe günü herkesevinde olmal›. G›rakda (kenarda, d›flarda)heç ne (hiçbir fley) olmamal›, kalmamal›,komfluda bir fley b›rak›lmamal›,borcunu, alaca¤›n› ödemelisin üç günsonra evde yahfli (güzel) sufre düzeltiriz(haz›rlar›z) kimin üzerinde ne ifl var ise,evine gidilir. Ona nevruzluk apar›lar götürülür.Hay›r ifle, taze (yeni) k›z al›p vermeye,elçiliye bu dönemde gidilir. Kurbanve Ramazan bayramlar›nda bayramnamaz›ndan sonra mezarl›¤a gidilir, ölülerziyaret edilir”. Nevruzda “b›çak kesmeyenfleyler”den sütlâç piflirilir. Pilâvve sütlâç b›çak ifllemeyen yiyeceklerdir.Cevan uflaklar (genç çocuklar) kap› kap›gezer birbirine pay verirler.Karapapaklarda “hal apard›” inanç vard›r.Ufla¤ üstü olanda, ufla¤a yatandado¤um vakti gelen avrad› hal basar. Korunmakiçin; sar›msak, so¤an avrad›nanl›na çekerler (koyarlar) yata¤›n›n etraf›dört taraf›ndan ilgili suresi okunarak dönülür.Demir döver, ses ederler. Dövmeifli sa¤dan dönmeye bafllan›larak yap›l›r.“Al avrad›” “Al kar›s›” inanc› bütün Türkdünyas›nda yayg›nd›r. Anadolu ve Ulu¤Türkistan’da da sar›msak, so¤an ve demirinkoruyucu gücünden yararlan›l›r.“Ses etme” uygulamas› kara iyiler sestenrahats›z olduklar› için kullan›l›r.“Bafl›na herrenmek” bir yalvar›fl, yakar›flbiçimidir. Bafl›na dolay›p (dolaflt›r›p) nezir-sadakagibi fleyleri verme biçimidir.“Bafl›na dönmek” sana gelen gada-belâbana gelsin, demektir. Borçal› yöresiTürklerinin ecel vakti konusundaki inanc›,“Yukar›ki kifli bilir” fleklindedir. Yukar›-ki kifliden kastedilen Allah’d›r. “Kiminvakti olsa o bilir” fleklinde ifade edilmektedir.Karapapaklardaki yemin flekline dair evvelcetespitlerimiz olmufltu. Bu defa onlar›teyit edip zenginlefltirdik. Meselâ, “ogünün ›fl›¤› hakk›”, “ay›n nuru hakk›”,“ay›n nuruna and olsun” denir. Ay kutsald›r.Gece eline ahtaba (ibrik) al›p usüstü gidenler (tuvalete gidince) kifli ayakarfl› durmaz (aya dönülmez) teze ay ç›-kanda Muhammed peygamberin ad›naüç defa salâvat getirilir, yüzüne çevrilir,dolanmam›z nam›na (geçimimizin sa¤lanmas›için) ya¤›fl istenir, dua edilir.Karapapak beddualar› onlar›n dini nas›lanlad›klar› ve anlatt›klar›n› takip itibar›ylaönemlidir. “Zülfükâra rast gelesen”,“Kur’an sana ganim olsun”, “göze görünmez(Allah) sana k›smet versin bahtvermesin”, “sen de o¤ul ufla¤l›lar›n cergesine(katar›na) gar›flma”, “yer hakk›”,“göy hakk›”, “uld›z (y›ld›z) hakk›”, “toprakhakk›”, “topra¤a and olsun”. Karapapaklardadut ve ceviz a¤açlar› ocaksay›l›r. “Dut hakk›”, “ceviz hakk›”, “berekethakk›”, “ocak hakk›” yemin flekilleridir.Biz birçok yerde melekler ve cinleriçin görülmeyen tabiri kullan›ld›¤›n› görmüfliken, inanç sisteminin en tepesindekigüç için “görünmeyen” denilmesibizim için ilginç olmufltur. Ayr›ca yer vegök iyelerine and içilir.D‹PNOTLAR:1- Ahmet Cafero¤lu, Türk Kavimleri, (Ankara:1983).2- M. Fahrettin K›rz›o¤lu, Khazarlar’›n Borçal› veKazak Boylar›ndan Oluflan Karapaph’lar da Ça-¤›m›z›n da ‹nsan Heykeli Kabirtafl Yapma Gelene¤i,(Ankara:1995).3- Yavuz Akp›nar, “Nügari Mir Hamza”, Azeri Edebiyat›Araflt›rmalar› (‹stanbul,1994) s. 465-467.4- Ensar Aslan, Ç›ld›rl› Afl›k fienlik, Hayat›, fiiirlerive Hikayeleri, (Ankara:1995)5- Ç›ld›r Afl›k Sempozyumu, (Ankara: 2000)6- Selahattin Dündar- Haydar Çetinkaya,Terekemeler(Karapaphlar), Ankara, 2002; Yaflar Kalafat„Gürcistan <strong>Kültür</strong>ünden Manzaralar” Yeni Düflünce,3-9 A¤ustos 2001 S. 2001/31 ss.26-30; MetinErgun, Karakalpak Afl›k Tarz› fiiir Gelene¤i ÜzerineAraflt›rmalar, Milli Folklor, güz 1997 S.35 s. 10-16, Valah Hac›lar Borçal› Mehral› Bey Tarihi Hekiketlerde, Tiflis, 2001, Karapapah Mehreli Bey, Tiflis,1996, Azerbaycan Folklor Ananeleri (GürcistandakiTürk Dili Folklor Örnekleri Esas›nda) Tiflis1992, Nersenin Oca¤›, Tiflis 2000; Kendim LeçbeddindiÖzüm ‹brahim, Tiflis 1999; FolklorumuzunUfuklar›, (Azerbaycan Gürcü Folklor ElakalanTarihinden) (Bakü: 1991); Mursel hekimov, PedorYusufinMeselli- Meseleleri, (Baku: 2000); AzerbaycanHakl Destanlar› Efsane Esat›r ve Na¤›l Deyimleri,(Bakü: 1999; O¤uz Terekeme Halk Merasimlerive Meydan Tamaflalar›, Bakü 1997 DüflünceProfesor Mürsel Hekimov-70, 1929 May›s 1999Hususi B›rak›l›fl, Borçal› Folkloru- AzerbaycanFolklor Antolojisi II. Bakü 1996, MusfugMededo¤luÇobanl›) Ça¤dafl Borçah Edebi Mektebi, Bakü1994, Mehmet Sarvan, Ulu Borçal›, (Bakü: 1998);Zemin Memmedi, (Korpektor), Garaçöp, Bakü,1996,M.Fahreddin K›rz›o¤lu, Dede KorkutO¤uznameleri Ifl›¤›nda Karapapahlar Borçal›-KazakUru¤u’nun Kür- Aras Boylar›ndaki 1800 Y›l›naBir Bak›fl- Tarih Etnoloji ve Di,lAraflt›rmalar›) Erzurum1972, Orhan Aydo¤ Karapapklar(SeminerlerÇal›flmas›) ‹nönü Üniversitesi E¤itim akültesi TarihE¤itim Bölümü, Malatya,19987- Y. Kalafat “Karapaph Türklerinde Halk ‹nançlar›”Balkanlardan Ulu¤ Türkistan’a Türk Halk ‹nançlar›I; Ankara 2002 Güney Kafkasya, Ankara 2000s.188-198; gürcistan’da Türk Havas› Soluduk, YeniDüflünce 24-30 A¤ustos2001, 5.34 s. 38-438- Yaflar Kalafat “Güney Azerbaycan’da Az BilinenBir Türkistan” Uluslararas› Türkistan Halk<strong>Kültür</strong>ü Sempozyumu, (Mu¤la:2001), s.109-121.9- Yaflar Kalafat, “Etnik Sosyoloji Aç›s›ndan Karsve Kafkasya” Türk Dünyas› Araflt›rmalar›, A¤ustos2001, s.133s.129153;Güney Kafkasya Sosyol AntropolojiAraflt›rmalar›, (Ankara: 2000), ss.188-198.10- ‹sa Yegane, Karapaphlar›n Tarih ve <strong>Kültür</strong>üneBir Bak›fl, (Nogadey:1990)11- M.‹.Hekimov, O¤uz Terekeme Halk Merasimleri,Baku, 199712- Valeh Hac›yev, Azerbaycan Folklor Antolokiyas›II, Borçal› Folkloru, Baku, 199613- S. Dündar, H. Çetinkaya, Terekemeler (Karapapahlar),Ankara,200214- ‹smail Özsoy, Da¤›stan’›n Sosyoekonomik Tarihi,Kaynak Yay›nlar›, ‹zmir, 1997 s.54; Dr. MuharremY›ld›z, Dünü Bugünü ve Yar›n›yla Kafkasya’daSosyo <strong>Kültür</strong>el Hayat, Konya 2000 (Yay›nlanmama›fldoktora tezi) s.200015- ‹sa Yegane a.g.e., ss.40-4216- ‹sa Yegane a.g.e.,ss.10917- ‹sa Yegane a.g.e., s.3018- A.g.e.s.10819- Azero¤lu, Muhteflem Azerbaycan Tarihi, Bakü,(Bas›m tarihi belirtilmemifl.)20- a.g.e.s.11221- a.g.e.s.11322- a.g.e.s.110-111* Feride Memmodova, “On Historical Geographyof Caucasian Albina, Armevia and the AlbanianEtnos”, History of the Caucasus, tha ScientificPublic Almanac, s.10
2009 Eylül - Ekim • <strong>Serhat</strong> <strong>Kültür</strong> 29SERHAT KÜLTÜR HABERKars Ardahan I¤d›rKalk›nma Vakf›ARS ARDAHAN I⁄DIR Kal-Vakf› Befliktafl Bal-Kk›nmamumcu’daki Vak›f yerinde YönetimKurulu Baflkan› TuranÇelik baflkanl›¤›nda toplanarakKAI Vakf› Konseyleri veBaflkanlar›n› belirleyerek Vak›fçal›flma program› üzerinde konufluldu.Baflkan Turan Çelik,Vakf›n sorunlar ve Vakf›n çal›flmalar›ylailgili yönetim kurulunabilgi vererek üyelerin görüflleriniald›. Sevgi, sayg› karfl›l›kl›görüfl al›flverifli yap›larak sürentoplant› demokrat›k bir ortamdaal›nan ortak kararlarlasona erdi.KAI VAKFI KONSEYLER‹ VEBAfiKANLARI:1- E⁄‹T‹M VE Ö⁄RENC‹ ‹fiLER‹KONSEY‹: BAHHATT‹NDURMUfi-YENER KAZAK2- GENÇL‹K KONSEY‹: N‹HANGÜNDEM3- SA⁄LIK KONSEY‹:PROF.DR. B‹NGÜR SÖNMEZ4- KÜLTÜR TUR‹ZM SANAT VESPOR KONSEY‹ : CAH‹T KOCA5- KADINLAR KONSEY‹:GÜL‹N ALKAN6- AB VE HUKUK ‹fiLER‹KONSEY‹: PROF. DR. AV.SELÇUK DEM‹RBULAK7- HALKLA ‹L‹fiK‹LER KONSEY‹:ERHAN YILDIRIM8- ‹fiADAMLARI KONSEY‹:YAVER UCAL<strong>Serhat</strong> <strong>Kültür</strong> <strong>Dergisi</strong> olarak,KarsArdahan I¤d›r Kalk›nma Vakf›’n›nyönetim kurulunu ve Vak›f Konseyleribaflkanlar›n› kutlar Baflar›l› çal›flmalardileriz.
Change language