Ayçiçeği <strong>ve</strong> Soya Durum <strong>ve</strong> Tahmin: 2011/12ÖZETBaşlıca GelişmelerDurum: 2009/10Dünyada 102 milyon ha alanda, 261 milyon ton <strong>soya</strong> üretimi yapılmıştır. Bir önceki sezona oranla ekimalanları %6, üretim ise %19 artmıştır.Dünya <strong>soya</strong> tüketimi 238 milyon ton olarak gerçekleşmiştir.Dünya <strong>soya</strong> ticareti yaklaşık %20 artışla 93 milyon tona ulaşmıştır.Soya bitiş stokları bir önceki sezona oranla %37 artmıştır.Soya CIF fiyatları bir önceki sezona oranla %2 artmıştır.Türkiye’de 11 bin ha alanda 38 bin ton <strong>soya</strong> üretimi yapılmış olup, <strong>soya</strong> <strong>ve</strong>rimi ortalama 360 kg/da’dır.Tahmin: 2010/11Dünya <strong>soya</strong> ekim alanları <strong>ve</strong> üretiminde bir önceki sezona göre önemli bir değişim olmayacağı tahminedilmektedir.Dünya <strong>soya</strong> ticaretinde de önemli bir değişim olmayacağı tahmin edilmekle birlikte, toplam ihracatın%44’ünün ABD tarafından yapılacağı tahmin edilmektedirDünya piyasalarında CIF fiyatlarının bir önceki sezona göre %28 artış göstereceği tahmin edilmektedir.Dünya <strong>soya</strong> tüketiminin ise %5 oranında artacağı tahmin edilmektedir.Türkiye’de <strong>soya</strong> ekim alanlarının yaklaşık 2 katına çıkacağı, <strong>soya</strong> üretiminin ise %129 artışla 87 bin tonolacağı tahmin edilmektedir.Öngörü: 2011/12-2012/132011/2012 sezonunda önceki sezona göre <strong>soya</strong> ekim alanlarında önemli bir değişim öngörülmemeklebirlikte, üretimin %2 azalışla 259 milyon ton olacağı öngörülmektedir.Dünya <strong>soya</strong> ticaretinin 2011/12’de 97 milyon tona ulaşacağı öngörülmektedir.Dünya <strong>soya</strong> bitiş stoklarının % 4 azalarak 65 milyon ton olacağı öngörülmektedir.2011/12’de Türkiye’nin <strong>soya</strong> ekim alanlarının yaklaşık %13 artarak 26 bin ha, <strong>soya</strong> üretiminin ise %14civarında bir artış göstererek 100 milyon ton seviyesine yükseleceği öngörülmektedir.16
Ayçiçeği <strong>ve</strong> Soya Durum <strong>ve</strong> Tahmin: 2011/12DÜNYADA DURUM: 2009/2010Soyanın kullanım alanlarının genişlemesi, insanbeslenmesindeki önemi <strong>ve</strong> azalan enerji kaynaklarınaalternatif olabilecek biyodizel üretiminin artması ilebirlikte dünya <strong>soya</strong> ekim alanları <strong>ve</strong> üretim miktarlarıartmıştır. Soya dünya yağlı tohum üretiminin %50’denfazlasını oluşturmaktadır <strong>ve</strong> katma değeri yüksek birüründür. Soyanın ekonomik değeri yan ürünleri olan<strong>soya</strong> küspesi <strong>ve</strong> <strong>soya</strong> yağının ticari önemindenkaynaklanmaktadır. Ürünün ekonomik değerininyaklaşık üçte ikisi <strong>soya</strong> küspesine, üçte biri <strong>soya</strong>yağına aittir. En önemli üreticiler arasında olan ABD,Brezilya <strong>ve</strong> Arjnantin ile küçük üreticiler arasında olanHindistan <strong>ve</strong> Bolivya <strong>soya</strong> <strong>ve</strong> türevleri ihracatındanönemli ölçüde gelir elde etmektedir (Soybean:İnternational Commodity Profile).Soyanın büyük miktarı ya ABD, Brezilya, Arjantingibi tohum kökeni olan yerlerde kırılarak işlenir ya daÇin gibi ithal eden ülkeler tarafından fasulye olaraktüketilir. Dünya <strong>soya</strong> piyasalarını ABD, Brezilya <strong>ve</strong>Arjantin belirlemekte, ayrıca hava koşulları da etkiliolmaktadır. Son yıllarda <strong>soya</strong> pazarlarının gelişmesineÇin <strong>ve</strong> ABD’deki talep ile Güney Amerika <strong>ve</strong>ABD’deki arz sebep gösterilmektedir (Oilseeds: WorldMarkets and Trade).ABD Tarım Bakanlığı (USDA)’nın <strong>ve</strong>rilerine göre;2009/10 üretim sezonunda dünyada 102 milyon haalanda <strong>soya</strong> üretimi yapılmış olup, <strong>soya</strong> üretimi öncekisezona göre %19 artarak 261 milyon tona yükselmiştir(Tablo 7). Bu üretimin 91 milyon tonu ABDtarafından gerçekleştirilmiş olup, toplam üretimin%35’ini oluşturmaktadır. Bu sezonda küresel <strong>soya</strong>tüketimi 238 milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Dünya<strong>soya</strong> bitiş tokları önceki sezona göre %37 artışla 59milyon tona çıkmıştır. 2007/2008 sezonunda 550 $/tonile rekor düzeye ulaşan <strong>soya</strong> CIF fiyatları, 2009/2010sezonunda 429 $/tona gerilemiştir.Tablo 7. Dünya Soya Arz <strong>ve</strong> Kullanımı (bin ton)2008/09 2009/10172010/11(Tahmin)2011/12(Öngörü)ARZÜretim 211,96 260,85 264,18 259,22İthalat 77,33 86,79 88,50 93,96Başlangıç (1 Ağustos) Stokları 51,56 42,60 59,45 68,43Toplam Arz 340,84 390,24 412,13 421,61KULLANIMİşlenen 193,33 209,49 220,61 229,29İhracat 76,85 92,55 92,42 96,99Diğer Kullanım 28,07 28,75 30,67 30,80Toplam Kullanım 298,24 330,79 343,69 357,08Bitiş (31 Temmuz) Stokları 42,60 59,45 68,43 64,54Stok/Kullanım Oranı (%) 14,28 17,97 19,91 18,07Kaynak: USDA, www.fas.usda.govABD dünya <strong>soya</strong> üretiminde lider konumdadir. Bununsebebi, <strong>soya</strong>nın bu ülkede bir sanayi haline gelmişolması <strong>ve</strong> <strong>soya</strong>ya yönelik gen araştırmalarının oldukçailerlemiş olmasıdır. Dünya <strong>soya</strong> üretiminin yaklaşık %88’i ABD, Brezilya, Arjantin <strong>ve</strong> Çin tarafındangerçekleştirilmektedir. Soya, Arjantin <strong>ve</strong> Brezilya’damaliyeti düşük olması sebebiyle tercih edilmektedir.Son beş yıldır dünyanın en büyük <strong>soya</strong> ihracatçı ülkesiolan ABD’yi Brezilya <strong>ve</strong> Arjantin izlemektedir.2009/2010 sezonunda 93 milyon ton dünya <strong>soya</strong>ihracatının 82 milyon tonu bu üç ülke tarafındangerçekleştirilmiş olup ABD’nin bu ihracattaki payı%44’tür. Kırma kapasitelerini yeterince geliştiren <strong>ve</strong> içtalebi karşılamak için yeterince <strong>soya</strong> üretimine sahipolmayan Çin <strong>ve</strong> Meksika ABD’nin başlıca ihraçmerkezleridir. Küspe <strong>ve</strong> yağ iç talebini karşılayamayanÇin gelişen ekonomisi ile kırma kapasitesini artırarakbugün dünyanın en büyük <strong>soya</strong> ithalatçısı konumunagelmiştir. 2009/2010 sezonunda 86,8 milyon ton olandünya <strong>soya</strong> ithalatının %72,5’i Çin tarafındangerçekleştirilmiştir (Ek Tablo 34).Soya YağıSoya yağı yaygın olarak sofralık yağ, hayvan yemi <strong>ve</strong>küspe olarak kullanılmaktadır. Soya küspesi dünyadaüretilen toplam küspenin %60’şını oluşturmakta <strong>ve</strong>önemli miktarda protein içermektedir. Soya yağı, palmyağından sonra dünyada en önemli ikinci bitkisel yağolmakla birlikte, küresel bitkisel/hayvansal yağtüketiminin %25’ini oluşturmaktadır (Soybean:İnternational Commodity Profile).Dünya <strong>soya</strong> yağı üretimi 2009/2010 sezonunda 39milyon ton olup en önemli <strong>soya</strong> yağı üreticileri ABD,Çin <strong>ve</strong> Arjantin’dir. ABD’nin <strong>soya</strong> yağı üretimi 8,9milyon ton, Çin’in 8,7 milyon ton <strong>ve</strong> Arjantin ise 6,9milyon ton olarak gerçekleşmiştir. Bu ülkeler dünya<strong>soya</strong> yağı üretiminin %62’sini karşılamaktadır.