ftar Sofras - Türkiye Diyanet Vakfı

PORTREDr. Baymirza Hayit veTürkistan Davas›Ömer Özcan2006 tarihinde vefateden Dr. Baymirza Hayit’in31EkimTürkistan tarihinde önemlibir konumu vardır. Sovyetler, ülkenindeğişik bölgelerinde kendisine karşıdirenen beyaz kuvvetleri tasfiye ettiktensonra 1924 tarihinde TürkistanMuhtar Sovyet Cumhuriyeti, Buharave Harezm Cumhuriyetlerine son verdi.Onların toprakları Özbekistan veTürkmenistan Sovyet Cumhuriyetleriile Tacikistan Muhtar Sovyet Cumhuriyeti,Kara Kırgız Muhtar Vilayeti veKırgız (Kazak) Muhtar Sovyet Cumhuriyetleriarasında taksim edildi.Sovyetlere karşı yürütülen bağımsızlıkmücadelesinin siyasî önderlerindenönemli bir kısmı Türkistan dışınaçıkarak Afganistan, Türkiye, Almanyave Fransa’da çalışmalarını sürdürdü.Gizlilik içinde gerçekleştirilen 7. TürkistanMillî Birlik Kongresindeönemli kararlar alınmıştı. Devlet idarîteşkilât içinde ve millî kültür işlerindeayrı uyrukların üstünlük davalarını ortadankaldırarak aralarında eşitlik vekardeşlik esaslarını temin edecek federasyonprensibinin tatbikini, Türkistandavasının artık Rusya’nın iç meselesiolmaktan çıkarıp milletler arasındabir dava şekline sokmak yolunagidilmesi kararı alınmıştı. 1 Bu toplantıdaTürkistan’da kalmayarak Avrupa’yagiderek Türkistan Millî Birliğimerkezini Mustafa Çokay ile birliktedışarıda kurması kararlaştırılan Toganmemleketi terk edip İran’a geçmedeniki gün önce bazı mücadele arkadaşlarına yazdığı mektuplarda;1. Gençliğin tahsili, ilim ve teknik mütehassıslarının yetişmesiyolunda çalışmak,2. İş bilir adamların samimî olarak özel ticaretten feragatedip kooperatiflere girerek sosyalizm aparatında geçinmeyeve millete o yolla hizmet etmeğe çalışmalarını birvazife olarak ele almak,3. Din ve dilimizin muhafazasına gayret sarf etmek,gerektiğini belirtmişti.Türkistan Millî Birliğinin aldığı kararlar doğrultusundaTogan’ın özetlediği şekilde çoğunluğu cedit fikriyatındanetkilenen Türkistanlı aydınlar, kimliklerini gizleyerek partidegörev aldılar. Sovyetlerin ekonomi ve kültür hayatındaTürkistan’da uygulayacakları siyasetten milletin en az zararlaçıkmasını temine çalıştılar. 1934yılında Türkistan’da Basmacılık hareketisona ermiştir. Türkistan’da Sovyetleştirmesiyasetinin devam ettirilmesi,Sovyet Devlet ve Komünist Partisiidarelerinde mesul yerlerde çalışanTürkistanlı komünistler ile Moskova’nınTürkistan siyaseti meselelerindetartışmalar millî ruh taşıyan komünistlerin,yani komünizm maskesi altındafaaliyette bulunan millîyetçilerin,Sovyet rejiminden Türkistan için millîfayda yolundaki çabaları, millî ananelerindenvazgeçirme sahasında olantedbirleri, Moskova’nın Devlet ve KomünistPartisi idarelerini millîyetçilerdenve halk düşmanlarından temizlenmesigayreti ve terör 2 Dr. BaymirzaHayit’in ilk gençlik yıllarındaki hadiselerdir.1937-39 yılları arasında estirilenterör döneminde iki milyondanfazla Türkistanlı hapsedilmiş, onlar-< 28 TÜRK‹YE D‹YANET VAKFI HABER BÜLTEN‹ www.diyanetvakfi.org.tr