Sideritis - Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi

Bazı Dağ Çayı (Sideritis) Türlerinin In Vıtro Çoğaltımıgenusdur. Bunun en önemli nedeni iseAkdeniz fitocoğrafik bölgesinde yer alanAntalya ilinin gerek konumu ve gereksejeomorfolojik yapısı itibariyle Türkiye’ninönemli endemik merkezlerinden birisiolmasıdır (Ekim ve ark., 1989). Sideritistürleri tek veya çok yıllık, otsu veya küçükçalımsı bitkilerdir. Yaprakları tam kenarlı,kör dişli (crenate)-dişli(dentate) dir.Türkiye’de bazı Sideritis türleri; iştah açıcı,iltihap dağıtıcı, tonik, gaz söktürücü, kasgevşetici, idrar söktürücü, sindirimikolaylaştırıcı, mide ağrılarını kesici ve soğukalgınlığını giderici olarak kullanılmaktadır.Akdeniz ve Ege Bölgeleri’nde bitkisel çayolarak çok yaygın bir şekilde tüketilmektedirTicareti yapılan tıbbi bitkilerin birçoğuhalen doğal alanlardan toplanmaktadır.Drogların çoğunlukla doğal olarak yetişenbitkilerden karşılanması nedeniyle yeterlimiktarda tıbbi bitki üretimiyapılamamaktadır. Yetiştirme tekniği ile ilgilibilgilerin yetersiz olması, drogların eldeedilmesinde ihtiyaç duyulan yoğun el emeğive işgücü gibi faktörler tarımınınyaygınlaştırılmasını güçleştirmekte vesınırlandırmaktadır. Ülkemizin bu bitkileraçısından sahip olduğu potansiyeldeğerlendirildiğinde; sorunların çözümüneyönelik olarak yürütülmüş olan ıslah veagronomi ağırlıklı çalışmaların yeterliolmadığı görülmektedir. Bu bitkilerin kültürealınarak yetiştirilmesi floranın tahripedilmesini önleyecektir.Günümüzde bitkisel üretimde bilinengeleneksel yöntemlerle çözülemeyen veyaçözümü güç olan sorunlara çözüm getirerek,daha ekonomik, kalite ve kantite yönündendaha yüksek bitkisel üretimingerçekleştirilmesi amacıyla biyoteknolojikyöntemler kullanılmaktadır. Doku kültüründesteril koşullarda, kontrol edilebilen iklimşartlarında daha kısa sürede, hastalıksız vedaha çok bitki üretilmesinin yanında, etkenmaddede genetik açılma riski debulunmamaktadır. Dolayısıyla kalitenindaima birinci planda olduğu tıbbi bitkilerde,çoğunlukla tozlanmadan kaynaklanan bugenetik heterojenlik sorunu da ortadankalkmış olmaktadır. Küçük tohumlubitkilerde fide ile dikim ya da çelikleüretimin olumlu özellikleri yanında invitro’da klonal çoğaltıma göre daha uzunzaman alması, daha fazla yer kaplaması,üretim materyalinin sınırlı olması, daha azbitki elde edilmesi, mevsime bağlı olması,hastalık ve zararlılarla bulaşma riskininbulunması gibi olumsuz yanları damevcuttur. Çelikle üretimde bir bitkidensınırlı miktarda çelik elde edilirken, dokukültüründe böyle bir sınırlama yoktur.Bitkiden organ ve doku hatta hücredüzeyinde yararlanma gerçekleştirilebilir.Aynı zamanda bitkiler kontrollü çevrekoşullarında ve steril besi ortamlarındayetiştirildiğinden ışık, su ve besin maddesibakımından bir stres yaşamayacak ve sağlıklıbir büyüme dönemi geçireceğinden streskoşullarının neden olacağı zararlar bitkidegözlenmeyecektir (Hatipoğlu, 1995).Bu çalışmada ülkemizde endemikolarak doğal koşullarda yetişen Sideritistürlerinin kültüre alınması ve ıslahı açısındanönemli olabilecek doku kültürü sistemikurulmaya çalışılmıştır. Bu bitkilerin kültürealınması ile doğadan toplanması sonucundameydana gelebilecek tahribatengellenebileceği gibi aynı zamanda toplamasonucu gözlenen olumsuzluklar (yabancımadde karışması, ürünün saflığınınbozulması, yanlışlıkla başka bitki toplanmasıvb.) ortadan kalkacaktır.2. Materyal ve MetodAkdeniz Üniversitesi Ziraat FakültesiTarla Bitkileri Bölümünde 2007 yılındayapılan bu çalışmada materyal olarakyararlanılan eksplantlar; Antalya florasından2002 yılında toplanıp halen Batı AkdenizTarımsal Araştırma Enstitüsü (BATEM)’ndeyetiştirilmekte olan Sideritis erythrantha,Sideritis stricta ve Sideritis perfoliata türleriile Akdeniz Üniversitesi kampüsünde doğalolarak yetişen Sideritis stricta türünden teminedilmiştir. Doku kültürü çalışmaları AkdenizÜniversitesi Tarımsal BiyoteknolojiAraştırma ve Uygulama Merkezi DokuKültürü Laboratuvarında yapılmıştır.Rejenerasyon çalışmalarında, Sideritiserythrantha türünde sadece tohumlar,Sideritis perfoliata türünde tohum, yaprak,yaprak sapı, boğum ve boğum arası, Sideritisstricta türünde ise bunlara ilaveten sürgünuçları eksplant olarak kullanılmıştır.52