.4? •

AYIN RÖPORTAJITefekkür Hayatımızın Büyük İsmiCEMİL MERiC'Is Bir Konuşma"BİR DÂVA ETRAFINDA TEK KALPTEK VÜCUD OLMALIYIZ..."DEVLET — Sayın Cemil Meriç Toplumu,muzun uzak ve yalan tarihi hakkında genel birdeğerlendirme yapar mısınız?MERİÇ — İslâm öncesi dönem, belli bir zamançerçevesine sığmayan bir destanlar çağı.Asırları kucaklayan bu döneme, Danilevsky veSpenglere uyarak kültür çağıda diyebiliriz. Kavim,bütün serazatlığı, kanından ve coğrafyasın.dan gelen bütün vasıflarıyla kendisidir. Birçiçeklenme, bir gelişme, bir dal budak salma,bir şuurlanma devresi.Çeşitli inançlar, çeşitli medeniyetlerle karşı,laşan, iradesi çileler, zafer ve bozgunlarla bilenenbu genç ve yiğit soy, kemalini îslâmda bulur.Yatağına sığmayan o coşkun seli, ulu birırmağa kalbeder îslâm. Gittikçe genişleyen, derinleşen,suladığı topraklarda medeniyetin altınmeyvalarını oluşturan bir ırmağa.Spenglere sadık kalırsak İslâmiyet'e kadaruzanan çağ kültür çağıdır. Kalıplaşmayan, seyyal;bir arayış, bir tomurcaklanış çağı.Selçuklular devrini kültürle medeniyet ara.sında bir geçiş merhalesi sayabiliriz.Osmanlıda kültür çağının bütün vaadlerigerçekleşmiş, tomurcuklar meyve olmuştur. Ar.tık karşımızda destan sabahlan tahayyül eden,gözünü daldan budaktan sakınmaz delikanlılardeğil, kan ve ateş imtihanından yüz akıyla çıkmışve yüz akıyla çıkacak bir olgun insanlartopluluğu var. Tarihe yön verecek bir topluluk.Medreseleri, tekkeleri, asker ocakları, esnafteşkilatıyla girift ve yekpare. Tek kitap, tekdüşünce, tek gönül, tek bayrak. Vahye dayananbir medeniyet. Vahye yani ezeli ve mutlak haki.kata. Osmanlının insanlığa en büyük armağanıinsanlığın ezeli rüyasını yani insanı gerçekleş,tirmiş olmasıdır. îzmlerin sezdiği, aradığı, fakatbir türlü bulamadığı gerçek insanı.Bu insan feragettir, sevgidir. Anlayıştır,hamledir. Batı tefekkürü için insan tarihi, maymununtanrılaşmak için harcadığı cehidler tarihidir.Osmanlı insanı hiç bir zaman böyle birvehim peşinde koşmadı. Kulların en şereflisiyani eşref.i mahlûkat olmak; gururundan benliğindennefsaniyetinden sıyrılarak, kainat nizamı içinde, yerini almak yetmiştir ona.Batının batıllarıyla afyonlanan nesiller, bubüyük hakikata gözlerini kapamış, Türk'ün mimarıolduğu emsalsiz hamle ve eser medeniyetin,Avrupanın geveze ve dişi medeniyetiyle mukayeseyekalkmışlardır. Bir kere daha hatırlatalım.Türk Medeniyeti, bir kelime ve kitap medeniyetideğildir; bir amel ve iman medeniyeti,dir.DEVLET — Sayın Meriç, Tarihin en büyükmedeniyetlerinden birini kurduktan sonra bu.günkü duruma düşüşümüzü nasıl izah edersiniz?MERİÇ — «Küllü men a ley ha fan» Medeniyetlerde ihtiyarlar. Bir rüyayı, bir ideali, birdavayı gerçekleştirdikten sonra hayat cevherikurumaya başlar. Zirveye ulaştıktan sonra atı.lacak her adım tehlikelidir; hele bu yürüyüştetek kılavuzumuz düşman olursa.Tanzimatın devlet ricali, tslâmla batı arasındakibu farklı gelişmenin sırlarını aydınlatmayaçok çalıştı. Kimine göre tekâmülün altınanahtarı, hürriyet ve adaletti. Biz, bu ezeli değerleresadık kaldıkça yükselmiştik. Avrupa, bumefhumlardan habersiz yaşadığı müddetçe ka.ranlıklarda kalmıştı. Tereddiyi önlemenin biricikçaresi, hürriyet ve adalete pervane olmak,Avrupanın bu esaslara dayanarak inşa ettiği,siyasi ve içtimai müesseseleri tanımak ve İslamaters düşmedikleri ölçüde benimsemektir.Kimine göre Avrupayı Avrupa yapan mucize,emek ve terakki fikriydi. Hepsi de İslâmkalarak, çağın icaplarına uymak istiyorlardı.Avrupanın maddi fethlerini belli bir düşünce,nin belli bir umdenin zaferi olarak görüyorlardı.Onlar için mefhumların tılsımlı bir gücü vardı.Liberalizmi İslâmileştirmek terakki kervanınakatılmamız için yeterliydi. Liberalizmin na.sil bir halita olduğunu, ne gibi tezatları gizlediğinibilmiyorlardı. Homo moralis, homa economicusuanlıyamıyordu. Esasen günden güne yabancılaşanintelijansiyamızın teşhislerini isabet,siz bir zemine oturtmak, kapitalizmin başarıylauyguladığı bir tabiyeydi.Avrupalılaşmak, daha doğrusu Avrupalılaşmışgörünmek Avrupalılarca beğenil,mek ana hedef haline geldi. Giderek kendisamimiyetsizliğimizin kurbanı olduk. İnsanmaymunlaştı. Düşmanın elimize tutuşturduğukurtuluş reçetelerini anlamadan okumağa me.mur yan maymun, yan papağan bir hilkat gari.besi haline geldik. Kaleler birer birer devriliyordu.19. asrın fikir adamlan toydular. Batıyı gerçekçehresiyle tanımıyorlardı. Ama kendi medeniyetlerindenkopmamışlardı henüz. Kendimukaddeslerine bağlıydılar. Bocalayacaklardı,aldanacaklardı, hata edeceklerdi. Ne varki birçok ihtimalleri yokladılar. Dil gelişti, mefhumlaraydınlığa kavuştu. Karanlık bir dünyaya birparça aydınlık getirdiler. Son yüzyılın düşüncesi,elyordamıyla yapılan bir arayış, ama birarayış. Henüz, şuurunu ve hafızasını kaybetmemişnesillerin arayışı. Devrim adı verilen depremler,bütün köprüleri yıktılar. Tefekkür, te.rakü,m demektir. Teraküm olmadan medeniyetolmaz. Belki beşiği kurt kemirmişti. Fakat bizkurdun kemirdiği beşikle beraber çocuğu daattık.DEVLET — Saym Meriç, bugünkü durumumuzunasıl görüyorsunuz? Bu büyük badiredennasıl kurtulabiliriz?MERİÇ — Uçurumun kenarında uyanış.Yamaçlar sis içinde ve etrafımızda hatvelerimizi(adımlarımızı) çelmeleyen harabeler. Yapı.lacak ilk iş molozları temizlemek. Molozlar; yabancırüzgarların dağlaştırdığı putlar. Başka birdeyişle idrakimizi felce uğratan mefhum İaşeleri.Hepimiz garip bir hastalığın kurbanıyız; kendimizibaşkası sanmak hastalığı, önce, kaybo.lan hafızamızı yeniden inşa etmek zorundayız.Kimiz, neyiz, nasıl bir tarihin çocuklanyız? Biziöteki insanlardan ayıran vasıflar nelerdir?Ben bütün zelzelelere, bütün ihanetlere rağmendünyanın en büyük medeniyetlerinden bLrini kurmuş, nesillerin evladı olarak, esasta kaybetmediğimizve kaybetmiyeceğimiz birtakımmeziyetlere sahip olduğumuza inanıyorum. Birdönemde felaketimizi yapan bu meziyetler kurtuluşumuzunda zimanı (garantisi) olabilir. Bucevherlere sımsıkı sanlmak ve ülkemizi tehdit e-den kasırgaların karşısına asli hüviyetimizleçıkmak necatımızın biricik çaresi. Bu vasıflarşöyle sıralanabilir :Dürüstlük, vekar, diğerkamlık, bir dava et.rafında tek kalb, tek vücut olabilmek. İnsanınizzet ve haysiyetine inanmak.DEVLET — Efendim son bir sualimiz dahaolacak, günümüz fikir ve sanat hayalının birtenkidini yapar mısınız?MERİÇ — Yeryüzünde hiç bir millet bizimkadar çetin bir imtihan karşısında değildir.Çağdaş antropoloji, medeniyet şehrahında kavimlerinyerini belirtirken en sağlam ölçü olarakalfabeyi ele alır.Zenginliğini 10. yüzyıldan beri dosta düşmanakabul ettiren bir dil, kütüphaneler dolusuşahaserlerine rağmen yeni baştan imal edilmektalihsizliğiyle başbaşa.ömrü bir günlük, tarihsiz, tedaisiz, köksüz,nusikisiz, sehalet ve hamakatin zade-i mel'anetiolan bu lafız leşleriyle düşünmek ve sanatınölümsüz abidelerini kurmak kabil mi?Kabil. Bu milletin mazisi, kabil olmıyanıkabilleştirmek mucibeleriyle doludur. Müselselve müannid tahrip teşebbüslerine rağmen gelişenbir Türk düşüncesi, dipdiri bir Türk ede.biyatı; gelişmekte, kök salmakta meyve vermekledir.Çağımızın fikri sefaletinden şikayet edenler,kendi tecessüs ve idrak sefaletlerini biricik kıstastelakki eden cüce kabiliyetlerdir. Bir PeyamiSaf ayı, bir Tanpınar, bir Kemal Tahiri, birAttila İlhanı tanımayanlardır. Bu ülkenin edebi,yatı kutuplanyla bir bütündür. Düşüncenin filizlenmesiniengelleyen en büyük düşman yo.bazlıktır. Her değeri dostça karşılamak, bizimolan her düşünceye eğilmek, samimiyetten başkadeğer ölçüsü aramamak. Redde hayır, tenki.de evet.DEVLET — Çok teşekkür ederiz efendim.