Pardus 2009 Özel Sayısı - Tilkinin Dilinden - WordPress.com

özgürlük içinDr. Erkan TekmanPardus Proje Yöneticisitekman@pardus.org.trFelsefi Açısından Özgür YazılımLisanslarıGeçtiğimiz aylarda hoşgörülü ve copyleft özgür yazılım lisanslarını geliştiricilerve iş modelleri açısından karşılaştırıp irdelemiştik.Sırada daha derin bir konuvar, aynı lisansları felsefi ve “özgürlük” kavramı açısından karşılaştırmak.Özgürlük Nedir?Hep yararlı gördüğümüz şeyi yapalım ve TDK Güncel Türkçe Sözlük’e bakalım:“Özgürlük; herhangi bir kısıtlamaya, zorlamaya bağlı olmaksızın düşünme veyadavranma, herhangi bir şarta bağlı olmama durumu, serbestî.”Her lisans sözleşmesi bir dizi şart içerir, bu hali ile zaten lafzi anlamı ileçelişirler. Ufak bir araştırma ile “şarta bağlı olmama” kısmını ön planaçıkardığımızda “özgürlük”ten “başıboşluk”a gittiğimizi görebiliriz. Eğer busözcüğü kullanacaksak, yazılımı başıboş bırakmanın tek yolu herhangi bir telifişareti koymamaktır. Kimi yazılımcılar bu yolla eserlerini kamuya devrediyorlarve bunlardan türetilecek ürünler üzerinde herhangi bir söz hakları bulunmuyor.Başıboş yazılım çok tercih edilen bir lisanslama yöntemi değil. Çünküyazılımcılar ürettikleri ve kamu ile paylaşmaya karar verdikleri fikrimülkiyetlerinin ne şekilde kullanılacağı konusunda, özellikle özgürlükbağlamında söz hakkına sahip olmak istiyorlar. Bunun sonucu olarak dahoşgörülü ve copyleft özgür yazılım lisanslarından birini seçiyorlar.Geliştiricinin Özgürlüğü, Kodun Özgürlüğü, Kullanıcının ÖzgürlüğüHoşgörülü lisanslar, bir açıdan bakınca, en geniş özgürlüğü sunan özgürlisanslardır. Çünkü, adı üzerinde, bu lisanslar geliştiricilere özellikle türevürünler için son derece geniş bir hareket serbestisi sağlıyorlar. Hoşgörülübir lisansla yazılmış yazılımdan türeteceğiniz ürünü istediğiniz şekildesunabiliyorsunuz kullanıcıya, hatta kodunu kapatarak. Apple’ın BSD çekirdeğiüzerine inşa ettiği MacOS X’i örnek veriyoruz bu konuda, ama örneklersaymakla bitmez. Hoşgörülü lisanslar geliştiriciyi özgürleştiriyor. Bu özellikleriile kimi zaman “gerçek özgür lisanslar”ın hoşgörülü lisasnlar olduğu savlanıyor.Tabi bu noktada önemli bir soru ile karşılaşıyoruz: Özgürlüğü kimin için talepedeceğiz? Geliştiriciyi özgürleştiren lisanslar yazılımı da özgürleştiriyorlarmı gerçekten? Geliştiriciyi özgürleştirmek yönündeki her adım kullanıcıyıda daha özgür kılıyor mu? Özgür Yazılım Vakfı’nın buna yanıtıysa, önemliolan kullanıcının özgürleşmesidir. Bu uğurda geliştiriciler özgürlüklerindenfedakarlıkta bulunulabilir. Copyleft özgür lisanslar tam da bunu yapıyor, bir kezözgür kılınan yazılımın (aslen kaynak kodunun) her zaman özgür kalmasını şartkoşuyorlar. Örneğin GPL ile lisanslı bir yazılımdan türetilen ürün kapalı kaynakkodu ile dağıtılamıyor. En güzel örnek daha birkaç gün önce Microsoft’un Linuxçekirdeğine katkıda bulunmak için GPL lisansını kullanmak “zorunda kalması”.GPL lisansının (1991 tarihli sürüm GPLv2) kodun özgürlüğünü sağlarkenkullanıcıyı özgürleştirmek için her zaman yeterince etkili olamadığını geçenonbeş küsur yıl gösterdi. Özgür yazılımları kullanan donanım ürünleri (örneğinen meşhur vaka TiVo) ya da internet bazlı servisler (örneğin Google aramaaracı) kaynak kodlarını FSF’in amaçladığı kadar açmadan ve özgürleştirmedende çalışabiliyorlardı. Bu sıkıntıları da gidermeyi hedefleyen GPLv3 çalışması2007 yılında tamamlandı. Gittikçe daha fazla yaygınlık kazanan GPLv3 veAffero GPLv3 lisansları ile kullanıcılar biraz daha özgür olabilecek.Kişisel görüşüm ise, karmaşık sorunların yalnızca bir lisans metniyleçözülemeyeceği, yazılımın yeniden üretimi ve yenilikçi ürün geliştirimekonusunda cazip yeni iş modelleri oluşmadan yapılacak lisans metniiyileştirmelerinin sınırlı başarısı olacağı yönünde...12