tc süleyman demirel üniversitesi sosyal bilimler enstitüsü sosyoloji

T.C.
SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ
SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ
SOSYOLOJİ ANA BİLİM DALI
KADINLARIN OY VERME DAVRANIŞLARINI ETKİLEYEN SOSYO – EKONOMİK
FAKTÖRLER – KADIN SEÇMENLER ÜZERİNE BİR ARAŞTIRMA
(ISPARTA UYGULAMASI)
YÜKSEK LİSANS TEZİ
DANIŞMAN
Doç.Dr. Hüseyin BAL
HAZIRLAYAN
Nurcihan KIZILDERE
ISPARTA – 2002
I

İÇİNDEKİLER
TABLOLAR LİSTESİ..................................................................................................V
KISALTMALAR ......................................................................................................... IX
ABSTRACT ..........................................................................................................X
ÖNSÖZ ......................................................................................................... XI
GİRİŞ .......................................................................................................... 1
BİRİNCİ BÖLÜM
KURAMSAL ÇERÇEVE
1. SİYASET KURUMU ............................................................................................... 5
1.1. Bir Kurumu Olarak Siyaset ............................................................................... 5
1.2. Siyaset Kurumunun Tarihsel Gelişimi .............................................................. 7
2. SİYASAL KATILMA ............................................................................................. 10
2.1. Siyasal Katılma................................................................................................. 10
2.2. Siyasal Katılma Düzeyi.................................................................................... 15
2.3. Siyasal Katılma Biçimleri ................................................................................ 18
3. SİYASAL KÜLTÜR ve SİYASAL TOPLUMSALLAŞMA.................................. 22
3.1. Siyasal Kültür................................................................................................... 22
3.2. Siyasal Toplumsallaşma................................................................................... 25
3.2.1. Siyasal Toplumsallaşmada Ailenin Etkisi ................................................ 27
3.2.2. Siyasal Toplumsallaşmada Akran Gruplarının Etkisi .............................. 31
3.2.3. Siyasal Toplumsallaşmada Okul Çevresinin Etkisi.................................. 32
3.2.4. Siyasal Toplumsallaşmada Dernek ve Örgütlerin Etkisi.......................... 35
3.2.5. Siyasal Toplumsallaşmada Kitle İletişim Araçlarının Etkisi.................... 36
4. SİYASAL KATILMA ÜZERİNDE ETKİSİ OLAN FAKTÖRLER ...................... 39
4.1. Demografik Değişkenler ve Siyasal Katılma .................................................. 39
4.1.1. Yaş ve Siyasal Katılma............................................................................. 39
4.1.2. Cinsiyet ve Siyasal Katılma...................................................................... 41
4.2. Sosyal Faktörler ve Siyasal Katılma ................................................................ 45
4.2.1. Kentleşme ve Siyasal Katılma.................................................................. 45
4.2.2. Eğitim ve Siyasal Katılma ........................................................................ 48
4.2.3. Örgüt Üyeliği ve Siyasal Katılma............................................................. 49
4.3. Ekonomik Faktörler ve Siyasal Katılma .......................................................... 51
4.3.1. Meslek ve Siyasal Katılma ....................................................................... 51
II

4.3.2. Gelir ve Siyasal Katılma ve Siyasal Katılma............................................ 53
4.4. Psikolojik Değişkenler ve Siyasal Katılma ...................................................... 54
4.4.1.Siyasal Etkinlik ve Siyasal Katılma........................................................... 54
4.4.2 Siyasal İlgi ve Siyasal Katılma.................................................................. 55
4.4.3. Vatandaşlık Görevi Duygusu ve Siyasal Katılma .................................... 56
4.4.4. Bilişim ve Siyasal Katılma ....................................................................... 56
5. SEÇMEN TİPLERİ ve KARAR VERME............................................................... 57
5.1. Seçmen Tipleri ................................................................................................. 57
5.2. Karar Vermenin Sosyo-Psikolojik Temelleri................................................... 58
5.2.1. Tutumlar ................................................................................................... 59
5.2.2. Değerler Sistemi ....................................................................................... 60
5.2.3. Gruplar...................................................................................................... 61
II.BÖLÜM
ARAŞTIRMANIN METODU
1. Kuramsal Model....................................................................................................... 65
2. Amaçlar ......................................................................................................... 68
3. Önem ......................................................................................................... 68
4. Problem ......................................................................................................... 68
4.1. Alt Problemler .................................................................................................. 68
5. Ana Hipotezler ......................................................................................................... 69
5.1. Alt Hipotezler................................................................................................... 69
6. Araştırma Tekniği .................................................................................................... 70
6.1. Evren ve Örneklem........................................................................................... 70
6.2. Verilerin Toplanması ve Değerlendirmesi ....................................................... 70
III. BÖLÜM
ALAN ARAŞTIRMASINDAN ELDE EDİLEN VERİLERİN
DEĞERLENDİRMESİ
1. Örneklem Grubunun Özellikleri .............................................................................. 72
1.1. Medeni Durum ................................................................................................. 72
1.2. Yaş Durumu ..................................................................................................... 72
1.3. Öğrenim Durumu ............................................................................................. 73
2. Örneklem Grubun Çalışma Hayatı........................................................................... 73
2.1. Mesleki Faaliyetleri.......................................................................................... 73
2.2. Gelir Durumu ................................................................................................... 78
3. Örneklem Grubunun Kitle İletişim Araçlarıyla İlgilenme Düzeyi .......................... 80
3.1. Gazetelerle İlgilenme Düzeyi........................................................................... 80
III

3.2. Dergilerle İlgilenme Durumu ........................................................................... 82
4. En Son Yapılan Genel/Yerel Seçimlerde Oy Kullanma Durumu ve Oy Verilen
Partiler ......................................................................................................... 85
4.1. Ailenin Aylık Geliri ile En Son Yapılan Genel/Yerel Seçimlerde Oy
Kullanma Durumu............................................................................................ 87
4.2. Eğitim Düzeyi ile en Son Yapılan Genel/Yerel Seçimlerde Oy Kullanma
Durumu ......................................................................................................... 88
4.3. Eğitim Düzeyi ile Hep Aynı Partiye Oy Verme Durumu ................................ 92
4.4. Eğitim Düzeyi ile Seçimlerde Oy Verdiği Partiyi Seçme Nedeni.................... 94
4.5. Daha Önce Bir İşte Çalışma ile Seçimlerde Oy Verdiği Partiyi Seçme
Nedeni ......................................................................................................... 95
4.6. Eğitim Düzeyi ile Siyasi Parti yada Aday Tercihinde Eşinin Fikrini Alma
Durumu ......................................................................................................... 97
4.7. Daha Önce Bir İşte Çalışma ile Siyasi Parti yada Aday Tercihinde Eşinin
Fikrini Alma Durumu....................................................................................... 98
4.8. Ailenin Aylık Geliri ile Siyasi Parti ya da Aday Tercihinde Eşinin Fikrini
5. Siyasal Katılma Biçimleri ....................................................................................... 100
5.1. Herhangi Bir Partiye Üye Olma ...................................................................... 100
5.2. Herhangi bir Sivil Toplum Örgütüne Üye Olma............................................. 104
5.3. Partinin Seçim Kampanyası Faaliyetlerine Katılma ....................................... 108
5.4.Desteklediği Partiye Üye Kazandırma ............................................................. 111
6. Örneklem Grubunun Oy Verme Eğilimleri ............................................................ 120
7. Kadınların Cinsiyet Rollerine İlişkin Tutumları ..................................................... 123
7.1. Aile içi Rollere İlişkin Tutumları .................................................................... 123
7.2. Aile Grubu Dışındaki Alanlara İlişkin Tutumları ........................................... 131
SONUÇ ve ÖNERİLER.............................................................................................. 136
KAYNAKÇA ........................................................................................................ 146
EK-1 ANKET SORULARI
IV

TABLOLAR LİSTESİ
Tablo:1 Medeni Durum................................................................................................ 72
Tablo:2 Yaş Durumu.................................................................................................... 72
Tablo:3 Öğrenim Durumu............................................................................................ 73
Tablo:4 Şimdiye Kadar Gelir Getirici Bir İşte Çalışma Durumu ................................ 73
Tablo:5 Daha Önce Çalışanların Çalışma Süresi......................................................... 74
Tablo:6 Şu Anda Çalışılan Çalışma Süresi .................................................................. 75
Tablo:7 Daha Önce Çalışılan Meslek .......................................................................... 76
Tablo:8 Şu Anda Çalışılan Meslek .............................................................................. 77
Tablo:9 Aylık Gelir...................................................................................................... 78
Tablo:10 Düzenli Gazete Okuma Durumu .................................................................. 80
Tablo:11 Gazetede Daha Çok Okunan Bölümler ........................................................ 81
Tablo:12 Daha Çok Okunan Dergi Türleri .................................................................. 82
Tablo:13 Radyo Dinleme Sıklığı ................................................................................. 83
Tablo:14 Televizyon İzleme Sıklığı............................................................................. 84
Tablo:15 TV’de Daha Çok İzlenen Programlar........................................................... 84
Tablo:16 En Son Yapılan 1999 Genel/Yerel Seçimlerde Oy Kullanma ..................... 85
Tablo:17 Siyasetle İlgilenme Düzeyi........................................................................... 86
Tablo:18 Görüşülenin Aylık Geliri ile En son Yapılan Genel/Yerel Seçimlerde Oy
Kullanma Durumu ....................................................................................... 87
Tablo:19 Görüşülenin Eğitim Düzeyi ile En Son Genel/Yerel Seçimlerde Oy
Kullanma Durumu ....................................................................................... 88
Tablo:20 1999 Genel/Yerel Seçimlerde Oy Verilen Partiler ....................................... 89
Tablo:21 Oy Verilen Partiye Bağlılık Durumu............................................................ 90
Tablo:22 Hep Aynı Partiye Oy Verme Durumu .......................................................... 91
Tablo:23 Görüşülenin Eğitim Düzeyi ile Hep Aynı Partiye Oy Verme Durumu........ 92
Tablo:24 Seçimlerde Oy Verilen Partiyi Seçme Nedeni ............................................. 93
Tablo:25 Öğrenim Düzeyi ile Seçimlerde Oy Verdiği Partiyi Seçme Nedeni............. 94
Tablo:26 Daha Önce Bir İşte Çalışma ile Oy Verdiği Partiyi Seçme Nedeni ............. 95
Tablo:27 Siyasi Parti ya da Aday Tercihlerinde Eşinin Fikrini Alma Durumu........... 96
V

Tablo:28 Eğitim Düzeyi ile Siyasi Parti ya da Aday Tercihinde Eşinin Fikrini Alma
Durumu........................................................................................................ 97
Tablo:29 Daha Önce Bir İşte Çalışma ile Siyasi Parti ya da Aday Tercihinde Eşinin
Fikrini Alma Durumu .................................................................................. 98
Tablo:30 Ailenin Aylık Geliri ile Siyasi Parti ya da Aday Tercihinde Eşinin Fikrini
Alma Durumu.............................................................................................. 99
Tablo:31 Siyasi Partiye Üye Olma Durumu ............................................................... 100
Tablo:32 Eğitim Düzeyi ile Herhangi bir Partiye Üye Olma Durumu ....................... 101
Tablo:33 Herhangi bir İşte Çalışma ile Bir Partiye Üye Olma Durumu..................... 102
Tablo:34 Ailenin Aylık Geliri ile Herhangi bir Partiye Üye Olma Durumu .............. 103
Tablo:35 Üye Olunan Sivil Toplum Örgütü ............................................................... 104
Tablo:36 Eğitim Düzeyi ile Sivil Toplum Örgütüne Üye Olma Durumu................... 105
Tablo:37 Şu Anda bir İşte Çalışma ile Sivil Toplum Örgütüne Üye Olma Durumu.. 106
Tablo:38 Ailenin Aylık Geliri ile Sivil Toplum Örgütüne Üye Olma Durumu.......... 107
Tablo:39 Partinin Seçim Kampanyası Faaliyetlerine Katılma.................................... 108
Tablo:40 Eğitim Düzeyi ile Partinin Seçim Kampanyası Faaliyetlerine Katılma
Durumu....................................................................................................... 108
Tablo:41 Şu Anda Bir İşte Çalışma ile Partinin Seçim Kampanyası Faaliyetlerine
Katılma Durumu......................................................................................... 109
Tablo:42 Ailenin Aylık Geliri ile Partinin Seçim Kampanyası Faaliyetlerine
Katılma Durumu......................................................................................... 110
Tablo:43 Desteklenen Partiye Üye Kazandırma Konusundaki Çabalar ..................... 111
Tablo:44 Görüşülenin Eğitim Düzeyi ile Desteklediği Partiye Üye Kazandırma
Konusunda Çaba Harcama Durumu........................................................... 112
Tablo:45 Şu Anda bir İşte Çalışma ile Desteklediği Partiye Üye Kazandırma
Konusunda Çaba Harcama Durumu........................................................... 113
Tablo:46 Ailenin Aylık Geliri ile Desteklediği Partiye Üye Kazandırma
Konusunda Çaba Harcama Durumu........................................................... 114
Tablo:47 Desteklediği Partiye Katkıda Bulunma Düzeyi........................................... 115
Tablo:48 Seçim Zamanlarında Desteklediği Parti ya da Aday İçin Çalışma............. 116
Tablo:49 Halkın Yönetimi Etkileyebilme Yolları ...................................................... 116
VI

Tablo:50 Genel Seçimlerin Halkın Gerçek İradesini Yansıttığına Katılma................ 117
Tablo:51 Oy Kullanmayı Siyasal Katılma için Yeterli Bulma Durumu..................... 118
Tablo:52 Çevrenin ve Ülkenin Karşı Karşıya Olduğu Problemleri Arkadaşlarıyla
Konuşma Durumu ...................................................................................... 119
Tablo:53 Çevrenin Karşılaşmış Olduğu Sorunlara Çözüm İçin İlgili Makamlara
Müracaat Etme............................................................................................ 119
Tablo:54 Oy Verilen Partinin Öncelik Vermesi Gereken Konular............................. 120
Tablo:55 Oy Vermeyi Düşünülen Partinin Kendine ve Ülkeye Zarar Vereceği sık
sık Tekrar Edilse Nasıl Davranacağı Durumu............................................ 121
Tablo:56 En Karşı Olunan Bir Parti Adayı ya da Liderinin Konuşması TV’de
Yayınlandığında Dinleme Durumu ............................................................ 122
Tablo:57 Bazı İşler erkeklere, Bazı işler Kadınlara Aittir. Kadın ve Erkek
Birbirinin İşini Yapmaya Kalkışmamalıdır. ............................................... 123
Tablo:58 “Erkeğin Ev Dışındaki İşlerle Uğraşması, Kadının da Evin ve Ailenin
Bakımını Üstlenmesi İkisi İçin En İyisidir”. .............................................. 124
Tablo:59 “Bir Kadın için Meslek Sahibi Olmaktansa Kocasının Mesleğine
Yardımcı Olmak Daha Önemlidir”............................................................. 125
Tablo:60 “Bir Kadın İçin Evlilik Meslekten Daha Önemlidir” .................................. 126
Tablo:61 “Ailenin Hayatındaki Önemli Kararların Çoğu Evin Erkeği Tarafından
Verilmelidir”............................................................................................... 126
Tablo:62 “Çalışan Bir Anne de Çocuklarıyla Sıcak ve Güvenli bir İlişki Kurabilir”. 127
Tablo:63 “Kadınlar Evde Kalıp Çocuklarına Bakabilseler Daha Mutlu Olurlar” ...... 128
Tablo:64 “Annesi Çalışan Çocuklar Bundan Zarar Görür” ........................................ 129
Tablo:65 “Kadınlar Sadece Kendilerinin Daha iyi Anne olacakları Meslekler
Seçmelidir” ................................................................................................. 130
Tablo:66 “Siyasi Alanda Erkeklere Öncelik Tanınmamalı, Kadınlara ve Erkeklere
Eşit Fırsatlar Verilmelidir”. ........................................................................ 131
Tablo:67 “Kadınların da Başbakanlık, Cumhurbaşkanlığı gibi İşlerde
Çalışabileceği Anlayışı” ............................................................................. 131
Tablo:68 Kadınların Her Konuda erkeklerle Eşit Haklara Sahip Olmaları
Gerektiğini Savunanlara Katılma Durumu................................................. 132
VII

Tablo:69 Toplumdaki Kadın ve Erkeklerin Ülke Yönetiminde Eşit Ölçüde Söz
Sahibi Olması Gerektiği Anlayışına Katılma Durumu............................... 132
Tablo:70 Cumhurbaşkanının Kadın Olmasını Değerlendirme Biçimi........................ 133
Tablo:71 Başbakanın Kadın Olmasını Değerlendirme Biçimi ................................... 133
Tablo:72 Milletvekilinin Başbakanın Kadın Olmasını Değerlendirme Biçimi .......... 134
Tablo:73 Parti Liderinin Başbakanın Kadın Olmasını Değerlendirme Biçimi........... 134
VIII

a.g.e.
KISALTMALAR
: Adı Geçen Eser
a.g.m. : Adı Geçen Makale
c. : Cilt
Çev. : Çeviren
İ.D.B.F. : İktisadi İdari Bilimler Fakültesi
M.E. : Milli Eğitim
s. : Sayfa
S.E.B. : Sosyo-ekonomik Bakımdan
Sos. Bil. Ens. : Sosyal Bilimler Enstitüsü
T.C. : Türkiye Cumhuriyeti
TV. : Televizyon
Üniv. : Üniversite
Vb. : ve Benzeri
Yay. : Yayınları
IX

ABSTRACT
This survey analizes the effective factors on the political interferences of the
married women living in central Isparta; especially depending on education, income and
career.
In addition, the effect of education, income and carreer on the women voters for
their references to their husbands and relatives for the choices about political parties or
candidates are also tried to be estimated.
In the survey the out-puts of two different researches are used to undestand the
effect of education, income and career of the ways of political interferences. First group
consists of women having lower level of education and income and the ones working at
ordinary jobs. Second group consists of women having higher level of education and
income and the ones working at qualifying jobs.
In the theoretical part of the survey, descriptrons of political interferences, ways
and levels of political interferences and social and psychological factors affecting the
political interferences are observed. As well, types of voters, social and psychological
factors affecting doring the period of political decisions are examined.
According to the out-puts of the area research; income, education and career are
effective on the ways of political interferences of women. Nearly all of women voters
joining our research represent a passive category of voting. The reason for it is that
women limit their sexual roles by the family roles. As an extension of this, they don’t
represent the types of political interferences such as a higher level of political party
membership, joining the propaganda activites of the political parties they suportland
membership of civilian instituons.
Income, education and carreer affect women on references to their husbands for
their choices about political parties or candidates.
Women having a lower level of education and income and the ones working at
ordinary jobs refer to their husbands for the choices about political parties or candidates.
On the other hand, women having a higher level of education and income and the ones
working at qualifying jobs don't refer to their husbands for their choices about political
parties or candidates, they themselves act according to their beliefs and ideologies.
X

ÖNSÖZ
“Kadınların Oy Verme Davranışını Etkileyen Sosyo-ekonomik Faktörler; Kadın
Seçmenler üzerine Bir Araştırma” adlı bu çalışma, Isparta Merkezde evli kadınlardan
seçilen bir örneklem üzerinde 2000-2001 yılında yürütülen alan araştırmasının
sonuçlarını yansıtmaktadır.
Kentleşme, sanayileşme, modernleşme kitle iletişim araçlarındaki gelişme vb.
süreçler sosyal yapıda ve kültürde değişmelere neden olmuştur. Özellikle kadınları
çalışma hayatına katılması, hukuksal olarak kadınlara bir takım hakların tanınması ve
eğitime verilen önemle artık kadınlar cinsiyet rollerini sorgulamaya ve sosyal hayatın
çeşitli alanlarında eşitlikçi tutumlar sergilemeye başlamışlardır. Bütün bu gelişme ve
değişmelerin uzantısı olarak her alanda olduğu gibi siyaset alanında da kadının yeri ve
konumu tartışma konusu yapılmaya başlamıştır. Bu çalışma, kadınlarla ilgili yapılan
araştırmalara bilimsel açıdan bir katkıda bulunabilirse amacına ulaşmış olacaktır.
Çalışmanın yapılmasında yardım ve desteklerini esirgemeyen çalışmayı
titizlikle yöneten fikir ve eleştirileriyle beni yönlendiren danışman hocam Doç. Dr.
Hüseyin Bal’a teşekkür etmeyi bir borç biliyorum. Çalışma sırasında en büyük sabrı
gösteren canım annem ve ablama çok teşekkür ederim. Ayrıca anket çalışmalarında
yardımlarını esirgemeyen öğrencilerime, öğretmen arkadaşlarıma, bu araştırma
sorularını cevaplama nezaketinde bulunan kadınlarımıza ve çalışmamın başından sonuna
kadar yazılımında emeği geçen İlkin Reklam personeline teşekkür ederim.
XI

1
GİRİŞ
Bireyler bir toplum içerisinde yaşamakta ve karşılıklı etkileşim içerisinde
bulunmaktadırlar. Bu etkileşim sürecinde diğer insanlardan etkilendikleri gibi kendileri
de diğer insanları etkilemektedirler. Bireyin bilinçli ve bilinçsiz davranışlarında
toplumun etkisi büyüktür. Ayrıca birey davranışlarıyla toplumu da etkilemektedir.
Araştırmamızın konusunu oluşturan siyasal katılma biçimlerinden oy verme davranışı da
bireylerin bilinçli ve planlı gerçekleştirdikleri eylemlerden biri ve çevreyi etkileme
bakımından önemli bir davranıştır.
Günümüzde gelişmiş ve az gelişmiş ülkeleri etkisi altına alan siyasal oluş ve
düşünüş alanlarında önemli değişmelerin yer aldığı bir dönemde yaşıyoruz. Geleneksel
dengenin bozulmasıyla insanlar, şehirde ikincil ilişkiler çerçevesinde yaşamaya
başlamıştır. Nüfus hareketliliği, şehirleşme, haberleşmenin hız ve yaygınlık kazanışı bu
ülkelerde geleneksel dengeyi alt-üst etmiştir. Yeni şartlar insanlardan ekonomik, sosyal
ve siyasal alanlarda daha aktif bir rol oynamalarını talep etmektedir. Bu değişmeler,
geniş halk kitlelerini de siyasal hayatın ortasına çekmiştir.
Siyasal sistemin içinde yer alan kişilerin siyasete gösterdikleri ilgi aynı oranda
değildir. Demokratik ülkelerde hukuki imkanın sağlanmış olmasına rağmen seçmenlerin
önemli bir kısmı oy hakkını kullanmamaktadır. Siyasal hayatın giderek karmaşık bir
nitelik kazanmasına paralel olarak siyasal katılmanın biçimleri de genişlemiştir. Artık,
her konudaki siyasal gelişmelerin yakından izlenmesi, değişik konularda siyasal tavırlar
takınılması, dernekler ve siyasal partilere üye olma, seçim çalışmalarında görev alma
gibi eylem biçimleri ortaya çıkmıştır.
Çağdaş dünyada “kadın-erkek eşitliği” insan haklarının ve demokrasinin
ayrılmaz bir parçasıdır. Eğer kadınlar, politik, ekonomik, sosyal ve kültürel yaşama
erkeklerle eşit bir temelde katılmıyorlarsa, bu durum onların aleyhine bir ayrım oluşturur
ki, bu da insan haklarına aykırıdır. Kadın ve erkekler arasında ekonomik, siyasal, sosyal,
kültürel ve eğitsel alanlarda fırsat eşitliğinin sağlanması demokrasinin ön
koşullarındandır.

“Kadın-erkek eşitliği” kavramı, toplumda kadın ve erkeklerin eşit yasal haklara
sahip olmalarının yanında, ailede, eğitimde, istihdamda, sosyal ve siyasal katılımda eşit
statülere sahip olmalarını ve eşit olarak temsil edilmelerini de içerir.
Türkiye’de Cumhuriyetin ilk yıllarında Atatürk ilke ve inkılaplarıyla kurumsal
düzlemde yasal düzenlemeler yapılmış, Türk kadınının sosyal, siyasal, ekonomik ve
eğitsel alanlarda yer alması sağlanmıştır. Öncelikle 20.3.1930 tarihinde Türk kadınına
ilk kez belediye seçimlerinde seçme ve seçilme hakkı tanındı. Daha sonra 28 Ekim
1933’te kadınlar, meclis, muhtar ve ihtiyar heyetlerine seçme ve seçilme haklarını elde
ettiler. 1 Böylece 1937’de yapılan seçimlerde 18 kadın meclise girmiştir. 2 O zamandan bu
yana yapılan seçimlerde kadınlarımız yönetim kademelerine seçilmektedir. 1991
seçimlerinde parlementoya sadece 8 kadın girebilmiştir. Kadınların siyasal haklarını
kullanmaları bakımından 1935-1991 dönemleri incelendiğinde, kadın temsilcilerin tek
partili dönemde parlemento içindeki oranlarının daha yüksek, çok partili döneme
geçildiğinde ise kadın milletvekili sayısının en aza indiği görülmektedir. 3
Sosyal değişme sürecinde Türk kadınına siyasal alanda yasal haklar verilmesine
rağmen, bu haklardan yeterince yararlanamamaktadır. Türk kadınının bu durumunu bazı
toplumsal özelliklerle açıklayabiliriz.
Günümüzde kadınların sosyal hayattaki yeri ve rolü onların siyasal yaşamda
layık oldukları yeri almalarına elverişli değildir. Modernleşme, kentleşme ve
sanayileşmeyle birlikte geleneksel aile yapısından çekirdek aile yapısına geçildiği, aile
içi ilişkilerde değişmelerin olduğu iddia edilmesine karşın, geleneksel, ataerkil aile
ilişkileri Türkiye’nin büyük bir kısmında hala varlığını etkin bir şekilde sürdürmektedir.
Kadının asli rolleri “aile içi” rollerle sınırlandırılmaktadır. Kendilerine kanunlarla
verilen çeşitli haklara karşın, kadınların aile kurumundaki statüsü hala düşüktür. Aile
dışında ücretli bir işte çalışsalar dahi, tüm ev işlerinin kadınlar tarafından yapılması
beklenmektedir. Geleneksel cinsiyet rollerine ilişkin olarak kadınların eğitimi de
1
Leyla Kaplan, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960), Atatürk Kültür, Dil ve
Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara 1998, s.191
2
Emel Doğramacı, Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara,
s.81
3
Emel Doğramacı, Atatürk’ten Günümüze Sosyal Değişmede Türk Kadını, Atatürk Kültür, Dil Tarih
Yüksek Kurumu, Atatürk Araştırma Merkezi, Ankara, 1993, s.22-24
2

toplumsal yollarla, ataerkil baskılar altında tutulmuş, gelişmesi önlenmiştir. Kadınların
eğitimlerinin yetersiz oluşu, hem sahip oldukları haklar konusunda bilinçlenmelerini,
hem de onları kullanmalarını engellemektedir. Özellikle kırsal kesimde, eğitim seviyesi
düşük kadınlar üzerinde, kocalarının, babalarının politik baskıları devam etmekte,
kadının siyasete katılımı engellenmektedir.
Sonuçta, ülkemizde pozitif hukuk kuralları kadının eğitim yapmasını,
çalışmasını ve siyasal alanda yer almasını bir hak olarak kabul etmekle birlikte, sosyal
ilişkileri düzenleyen gelenek, görenek, töreler gibi toplumsal normlar kadına daha
geleneksel bir biçimde yaklaşmakta, aile grubu dışındaki pozisyonların kadınlardan çok
erkekler tarafından işgal edilmesi gerektiği anlayışını sürdürmektedir.
Bu çalışmada evli kadınların siyasal katılma biçimlerinde oy verme davranışı
üzerinde etkisi olan sosyo ekonomik faktörler; özellikle gelir, eğitim ve meslekte
uzmanlaşma faktörlerinin etkisi ele alınmıştır. Ayrıca çalışmamızda kadın seçmenlerin
siyasi parti yada aday tercihlerini eş ve akrabalarının tercihlerine göre mi, yoksa kanaat
ve düşüncelerine göre mi yaptıkları belirlenmeye çalışılmıştır.
Çalışmamız üç bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde siyasal katılma
kavramı teorik çerçevede incelenecek, mevcut görüş ve teoriler özetlenerek sunulacaktır.
Ayrıca bu bölümde siyasal katılmanın üzerinde etkisi olan sosyo-ekonomik, psikolojik
faktörlere değinilecektir. Ayrıca bu bölümde seçmen tipleri yer almaktadır. Bu bölümde
seçmen tipleri tanıtıldıktan sonra, seçmenlerin siyasal parti ya da aday tercihinde karar
verme sürecini etkileyen psikolojik ve sosyal faktörler üzerinde durulmuştur.
İkinci bölümde araştırmanın metodu ve tekniği yer almaktadır. Bu bölümde
araştırmaya yön verecek yaklaşıma, araştırmanın amacına, önemine, evren ve örneklem
seçimi ile hipotezlere yer verilmiştir.
Üçüncü bölüm verilerin değerlendirilmesiyle ilgilidir. Elde edilen veriler teorik
çercevede sunulan faktörler etrafında değerlendirilmiştir. İstatistiksel yöntemler
kullanılarak yapılan incelemede kullanılan değişkenler, birinci bölümde belirtilen siyasal
katılma davranışının çeşitli göstergeleri ve bu göstergeler üzerinde etkisi olan sosyoekonomik
ve psikolojik faktörlerdir.
3

Bu değişkenler arasındaki ilişkiler incelendikten sonra, hipotezler tek tek
değerlendirilip, Türkiye’de yapılmış olan mevcut araştırma sonuçları ile karşılaştırılarak
ilerdeki çalışmalara bir zemin oluşturmaya çalışılmıştır.
4

1. SİYASET KURUMU
1.1. Bir Kurum Olarak Siyaset
I. BÖLÜM
Siyaset kamu düzenini sağlama ve genel yönetimi gerçekleştirme görevini
yerine getiren bir temel kurumdur. 4 Bu haliyle de insnlığın varlığıyla paralel bir olgudur.
Diğer kurumlar gibi bir temel kurumun altında onlarla alt kurum sıralanır. Mesela
otoriteler, önderler, seçim sistemi, oylama, baskı grupları, bürokrasi, partiler bunlardan
sadece bir kaçıdır.
Siyasetin temel işlevi yönetim işlerinin yürütülmesi ve kamu düzeninin
sağlanmasıdır. Klan/Kabileden günümüz Ulus/Devletlerine kadar bu işlev tüm
toplumlarda görülür. Konunun özünü oluşturan “kamu düzeni ve yönetim” evrensel,
önemli ve zorunludur. Toplumsal bir farklılaşma ile daha belirgin bir hale gelmiştir. Söz
konusu düzen ve yönetim, toplumlarda birleştirme, aracı yapılar oluşturma ve
yönlendirilip eğitme gibi işlemleri ihtiva etmiştir. Esasen tüm toplumlar fonksiyonel
olarak sert yada yumuşak bir yöneten-yönetilen ayrımına sahip olmuş, yönetim nihayet
devlet gibi siyasal alt kurumlarda sonuçlanmıştır.
Temel bir kurum olarak siyaset, insanlığın başından beri potansiyel olarak, klan
ve kabile hayatından itibaren de fiili olarak var olmuştur. Yani aileden farklı ve aileler
arası bir düzenin ortaya çıkmasıyla başlamış bulunmalıdır. Çünkü nüfus yönünden
yoğunlaşmaya paralel olarak klanlarda aile başkanlarından birisi kamu düzenini
sağlayıcı bir rol üstlenmiştir. İşte bu rol bizim burada söz konusu ettiğimiz salt siyasal
roldür.
Kurumun adı olarak kullanılan “siyaset” arapça kökenli bir kelimedir ve sözlük
karşılığı, eğitmek, yetiştirmek, düzenlemek anlamına gelir. Eski dilde terim olarak
buradan geliştirilmiş şekliyle “yönetme bilgisi ve tekniği” anlamında kullanıla
gelmiştir. 5 Sözcüğün batı dillerindeki karşılığı politika dır. Grekçe şehir yönetimi, kamu
düzeni anlamına gelen “police” den türediği kabul edilir.
4 Joseph Fichter, Sosyoloji Nedir?, Çev: Nilgün Çelebi, Selçuk Üniversitesi Yayını, Konya, 1990, s.116
5 Yaşar Kaplan, Siyaset Bilinci, Der Yayınları, İstanbul, 1994, s.11-16
5

Siyaset kelimesi az çok farklı anlamları çağrıştırmaktadır. Bir anlayışa göre
siyaset insanlar arasında bir “çatışma” bir mücadele ve kavgadır. Bunun için güç elde
etmek, iktidarı ele geçirmek ve onun sağladığı çıkarları paylaştırmaktır. İkinci bir
eğilime göre ise toplumda bütünlüğü dengeyi sağlamak, nimetleri kişisel olmaktan
çıkarıp genelleştirmektir. 6
Siyaset kavramı bir bilgiyi içerdiği kadar bir pratik ve tekniği de ifade
etmektedir. Esasen klasik tanımlarda o bir sanat veya teknik olarak nitelenmektedir.
Mesela Fransız Akademi sözlüğü siyaseti “devleti yönetme ve diğer devletlerle olan
ilişkilerine yön verme sanatına ait herşeyin bilgisi” olarak tanımlar. 7 Siyasetin bu üstün
sanat-teknik yönüne rağmen entellektüalizmi ifade eden tüm kavramlarda gördüğümüz
bir olumsuz yönü de vardır. Siyaset bir zekiliği kurnazlığı içerdiği kadar bazen bir
çıkarcılığı ve dolayısıyla aşağılanmayı da dile getirmektedir.
Özellikle 19. Yüzyılın ikinci yarısından itibaren devlet-toplum ayrımı üstüne
yapılan yoğun tartışmalardan ulaşılan sonuç, devlet yada siyasal olan bir gücün (aynı
anlamda kullanmak kaydıyla iktidar, erk, otorite, şiddetin) niteliğidir. Doğasında var
olan “kamu düzeni ile birleştirilince siyasal olan kısaca “kamu düzenini sağlayan güç”
anlamını ifade etmektedir. Yani onu vurgulayan asıl şey iktidardır. Çünkü sırf düzen
ailesel, eğitimsel boyutlarda genel toplumsal olabilir. Siyasal olan, gerisinde bir güçün
bulunduğu düzenlemedir. Bu da onu ahlaktan, eğitimden yada dini olgudan ayırır. 8
İşte bu noktada siyaset sosyolojisinin kurucusu olan Weber siyaseti, araç olarak
nitelediği iktidar ekseninde tanımlar. Ona göre siyaset amacıyla ve yaptığıyla
tanımlanamaz. Çünkü o herşeyle ilgili bulunması bakımından bir amaç/alan sınırına
sahip değildir. O zaman devlet siyaset, kullandığı araçla yani iktidar ile tanımlanabilir. 9
Buradaki iktidar gerektiğinde kullanılabilecek fiziki bir güçtür. Ama sırf
fiziksel değildir. Her şeyden önce sosyaldir. Toplumun merkezi yapılanmasının,
dolayısıyla da bir eşitsizlik temeli üzerine oturtulmuş toplumsal bir güçtür ve bireylerin
6 Münci Kapani, Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1989, s.17
7 Mauirice Duverger, Siyaset Sosyolojisi, Çev. Şirin Tekeli, Varlık Yayınları, Ankara 1975, s.19
8 İsmail Hakkı Baltacıoğlu, Sosyoloji, Sebat Basımevi, İstanbul 1939, s.335
9 Max Weber, Sosyoloji Yazıları, Çev. Taha Parla, Hürriyet Vakfı Yayınları, İstanbul 1986
6

ellerindeki kudretin birleştirilmesiyle elde edilmiştir. 10 Onun için iktidar, bir bireyin
veya toplumsal kümenin, gerekirse bazılarının çıkarlarına ve hatta muhalefetine karşı bir
eylem sürecini izleme yetisidir.
Söz konusu iktidarın en önemli özelliği meşruiyetidir. Yani topluluğun onu
saygıya değer, itaata layık bulmasıdır. Esasen sosyal kökenli olması salt zora
başvurulmaması onun meşruluğunun ilk şartıdır. Ne var ki bu onun için her zaman
yeterli değildir ve siyaset sosyolojisinde bu meşruluğun kaynağı çok tartışılmıştır.
Modern ve klasik teorilerde buna farklı açıklamalar getirilmiştir. Klasik teorilerde
meşruiyetin kaynağı daha çok dinidir ve aşkın niteliklidir. Modern teorilerde ise içkindir,
kutsallık alanı bir bakıma “egemenlik” gibi salt toplumsal bir konuma indirilmiştir. 11
Weber’e göre iktidar, bir güçle nitelenmiş olmasına rağmen sosyal kökenlidir,
gerektiğinde kullanılabilecek bir merkezi kuvvete sahiptir. Ama meşruiyet ilkesine bağlı
olarak rıza ve itaatin geçerli olduğu bir alandır. Bir sosyal yapılanmanın sonucu olarak
bir eşitsizliği de içerir. Bu eşitlik, sosyal/hukuki eşitliktir.
Son zamanlarda siyaset sosyolojisinde iktidarı oluşturan kaynaklar üzerinde çok
tartışılmıştır. Burada ayrıntısına girmeden şu söylenebilir. Çağımızda bu güç
kaynaklarının en önemlileri bilim ve tekniktir. 12 Modern dönemlerde ise bilimsel bilgi,
siyasal erkin hem önemli bir kaynağı, hem de ciddi bir meşrulaştırma aracıdır.
1.2.Siyaset Kurumunun Tarihsel Gelişimi
Siyaset potansiyel olarak insan ile birlikte var olmuş olmalıdır. Ancak bağımsız
belirgin bir olgu olarak ortaya çıkması da belli toplumsal düzey ve düzen gerektirecek
bir sosyal yoğunluğa denk düşmelidir. Bu yoğunluk genel kanaate göre tarım devrimiyle
başlar; onunla insanlar, sayıları 25’i geçmeyen gezginci birer aile olmaktan çıkıp
yerleşik hale gelirler; kentler oluşur, işbölümü artar; sulama kanalları açmak, ürün
fazlasını saklamak ve dağıtmak gibi insanın tek başına üstesinden gelemeyeceği işler
10
Steven Lukas, “İktidar ve Otorite” Çev. Sabri Tekçay, Sosyolojik Çözümlemenin Tarihi, V Yayınları,
Ankara 1990
11
Kapani, a.g.e., s.69
12
Weber, a.g.e., s.137
7

için organizasyonlar oluşturulur. Artı ürünün bir kısmının kentlere aktarılmasıyla da
siyasal yapının en önemli görünümlerinden biri olan devletler ortaya çıkar. 13
Genel sosyolojik bir kanıya göre tüm kurumsal olgularda olduğu gibi siyasal
olgu da sosyal bir farklılaşmaya dayanır. Mesela Parsons’a göre ilkel toplumların yegane
işlevi örnek sürdürümü idi. Burada ilk farklılaşma özel bir din adamı (rahipler)
grubunun, bir uzmanlık alanı olarak ortaya çıkmasıyla gerçekleşti, sonra bunu izleyen ve
salt siyasalı tercih eden bir yöneticiler grubu belirdi. 14
Siyaset sosyologlarına göre siyasal olgunun görüldüğü ilk birim aşiret ya da
kabilelerdir. Çünkü burada aileden olmayan bir yönetici vardır. Klan ve kabile
boyutunda ortaya çıkan siyasal iktidar, başlangıçta kollektif bir işlevdi ve toplumun
bütününe aitti, sonra kişisel hale gelmeye başladı. Bunda avcılıkta cesurluk ve
savunmada kahramanlık önemli bir etkendi. Çünkü bunlar yönetenlere bir ayrıcalık
getirmişti. Ne varki, yönetilenler de zamanla bu otoritenin ayrıcalıklarını iktidarın bir
gereği olarak gördüler ve meşrulaştırdılar. 15
Kabilelerin birleşip siteleri meydana getirmesinde ortak bir din edinmenin,
siyasal otoriteden önemli olduğu söylenebilir. Zamanla şehir bir birlik haline geldikçe
iki yönetim kademesi belirginleşti. Aristokrasi, demokrasi yani yöneten soylu bir grup
ve hak çoğunluğu, soyluların yönetim organizasyonuna karşılık halkın örgütlenişine
rağmen bir eşitsizlik ve dengesizlik sürüp gitti.
İmparatorluk zamanlarında kedemeli bir hakimiyet tarzı oluşur. Genel bir birlik
amacı güdülür ama bu birliğe katılış nedeni ve pay alış düzeyleri farklı olur. Siyasal bir
olgu olarak derebeylikler ise genelde, merkezi otoritenin zayıflaması üzerine doğar.
Merkezi otorite kendi kendine kuruluşu tamamlayamaz veya kurulduktan sonra
zayıflarsa, yerine çoğunlukla, otorite ile mülk sahiplerini birbirine bağlayan ve sosyal
düzeni uyrukların, hükümdarlarına fedakarlığı üzerine kuran feodalite yönetimi geçer. 16
13
Bozkurt Güvenç, İnsan ve Kültür, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1984, s.193
14
Richard, Appelbaum, Toplumsal Değişme Kuramları, Çev. Türker Alkan, Türkiye İş Bankası Kültür
Yayınları, Ankara, s.48
15
C.Bougle, Sosyolojinin Unsurları, Çev. Kazım Naim Duru, M.E. Basınevi, İstanbul 1964, s.165
16 Bougle, a.g.e., s.204
8

16.yy.’dan itibaren, bir siyasal yapı tipi olduğu kadar, bir siyasal toplum tipi
olarak ulus-devletler oluşmaya başlar ve yüzyılımızda tamamlanma noktasında ulaşırlar.
Uluslar bir bakıma derebeylik sisteminin üzerinde yükseldiler, birleştirici siyasal bir
devlet olarak ortaya çıktılar.
Siyasal gelişmenin yönü için kesin bir şey söylemek güçtür. Ancak bu konuda
ileri sürülen ilkeler şöyle özetlenebilir.
1. Siyasal hayat, iktidarın belli kişilerin elinde toplanmasından halka
yayılmasına doğru bir gelişme göstermiştir.
2. Siyasal hayat dayanakları itibariyle büyüselden dini ve oradan da profanlığa
doğru bir değişim geçirmektedir.
3. Başlangıçlarda sadece bir iç veya dış güvenlik kurumu iken gittikçe sosyal
hayatın bütününü kapsar hale gelmiştir. 17
Şüphesiz bu ilkelere mutlak gözüyle bakılamaz. Tarihsel gelişme ekseni
hakkında ileri sürülebilecek daha doğru bir yargı, bunun çağlara, toplumsal farklılıklara
göre değiştiğidir.
Geleneksel ve modern toplumlarda siyaset kurumu önemli farklılıklar
göstermektedir. Habermas’a göre geleneksel toplumlarda siyaset, temel ihtiyaçların
giderilmesinden arta kalan bir mal fazlalığına dayanıyordu; modern toplumlarda ise
önemli bir yapısal değişime uğradı. Üretim geri dönüşlü olarak siyasal hayatı yeniden
belirledi. Bu yeni üretim süreci kendini teknik ve bilim gibi uzmanlık alanlarında
gösterdiği için eskisi gibi salt siyasal olmayan bu alana halk katılamaz oldu. 18 Siyasal
hayat Weber’in deyimiyle “meslekleri sırf bu olan birer girişimcinin işi” haline geldi. 19
17 Baltacıoğlu, a.g.e., s.346-350
18 Jurgen Habermas, İdeoloji Olarak Teknik ve Bilim, Çev. Mustafa Tüzel, Yapı Kredi Yayınları,
İstanbul, 1993, s.45
19 Weber, a.g.e., s.89
9

2. SİYASAL KATILMA
2.1. Siyasal Katılma
Çağımızda siyaset kurumunun, özellikle de modern siyasal yapılanmanın en
önemli sorunu bir meşrulaştırma tarzı olarak siyasal katılma ve onu gerçekleştirme
biçimleridir. Günümüzde baskın siyasal sistem olan demokrasiyi vurgulayan şey de
budur.
Bir meşrulaştırma yolu olarak yüzlerce yıldır dinler, birkaç yüzyıldır da
ideolojiler etkin rol oynaya gelmişlerdir. Ancak demokratik bir teamül olarak
meşrulaştırmada önemli bir değişim geçirmiş, buna bağlı olarakta yeni teknikler icat
edilmiştir.
Eski ve yeni siyasal yapıları farklı kılan bu değişikliğin özünde iktidarın oluşum
biçimi yatmaktadır. Modern öncesi siyasal anlayışa göre siyasal erk, her ne kadar,
askerlik yapmak ve vergi vermek gibi vatandaşın zaman zaman katkısıyla irtibatlı ise de,
fertlerin teke tek güçlerinin birleştirilmesinden çok, yönetici için var olan bir güç
birikimi üzerinde değişik gerekçelere dayanan bir müktesep haktır ve belki de bu
gerekçenin en önemlisi de bir tanrı vergisi olmasıydı. 20 Yönetenler siyasal iktidarı
vatandaşların bağışlarıyla elde ettikleri bir güç olarak görmedikleri gibi, yönetilenler de
mutlaka kendilerine geri yansıması gerekli bir emanet görmüyorlardı. Onun için de
iktidarların, oluşumu kadar, kullanımı ve el değiştirmesinde yönetilenlerin bir katılımı
gerekmiyordu.
Halbuki modern dönemlerde siyasal iktidar tam bunun aksine, vatandaşların
katkısıyla oluşmuş bir güçtür. Onun için de her aşamada vatandaşın etkinliğini gerekli
kılar ki, buna literatürde siyasal katılma denir.
Bir toplumdaki insanlar, siyasal katılım bakımından çok farklı düzeylerde
bulunurlar. Robert Dahl’a göre bu ilgi, önemseme, bilgi, eylem olarak sıralanabilir.
Bunlar da değişik yol ve tekniklerle gerçekleşir. Siyasal katılımın en basiti basın-yayın
organlarını izleyerek bilgi sahibi olmaktır. Bunun bir basamak yukarısında basın-yayın
organlarında yazmak, mitinglerde konuşmak şeklindeki vaziyet alış gelmektedir. Bunu
20 Benedict Anderson, Hayali Cemaatler, Çev. İskender Savaşır, Metis Yayınları, İstanbul, 1995, s.33
10

aktif olayların içine karışarak eyleme katılma izler. Bir partiye üye olmak, aday olmak,
seçim kampanyalarına katılmak gibi. 21
Demek ki siyasal katılım öncelikle yönetilen (halk) kesimiyle ilgilidir.
Yönetenlerin çıkış sürecini ve dayanaklarını ihtiva eder ve bu bakımdan da günümüz
siyasal yapılanmalarında büyük bir önem taşımaktadır.
Siyasal iktidar, “seçilenler” ve “atananlar” olarak ikiye ayrılır. Tayin
edilenlerden kastımız, yüzyıllarca önem taşımış olan ve siyasal otorite veya önder adı
verilen kişiler ve son yüzyıllarda daha önem kazanmış bulunan hükümetler ve onun, alt
yapısını oluşturan parlamenterlerdir. Atananlar ise, çoğu birinciler tarafından göreve
getirilen kamu yöneticileri kesimidir.
Siyasal iktidar dendiği zaman öncelikle tayin edilenler akla gelir. Bunlar ya
otorite ve lider gibi kişiler ya da hükümet gibi siyasal grup ve siyasal gücü elinde
bulunduran kişilerdi. Önder ise karizmatik özellik taşıyan siyasi otoritedir. 22
Bireysel olarak otorite ve önderlerin ve hükümetlerin iş başına gelişlerinin
insanlık tarihi boyunca sonuçta hepsi meşru sayılan birkaç tekniği var olmuştur. Bunlar;
soydan devir, kooptasyon, zapt, piyango ve seçimdir. Bunlardan soydan devir, bir
bakıma iktidarın veraset yoluyla geçmesidir, atadan evlada geçen hükümdarlıklar
örneğinde olduğu gibi.
Kooptasyonda siyasal otorite, ölümünden sonra yerine ailesinden olmayan
birini ya bizzat kendisi tayin etmekte yada tavsiyede bulunmaktadır. Bu bazen grup
içerisinden birisinin seçilmesi, bazen seçici bir kurulun belirlenmesi şekillerinde olabilir.
Geçmişte Roma İmparatorlarının, ilk islam halifelerinin tayini, günümüzde Akademi ve
Vakıfların yöneticilerinin belirlenmesi bu tekniğe örnek verilebilir.
Zapttan söz edildiğinde, genellikle, iktidarın kaba güç kullanarak elde edilmesi
anlaşılmaktadır. Ancak ilk bakışta meşruiyete ters düşen bu görüntü, bazen gücün bizzat
kendisiyle, bazen de zamanla meşruluğunu elde etmektedir.
21 Kapani, a.g.e., s.131
22 Duverger, a.g.e., 1975, s.135-139
11

Piyango bir şansla iktidara konmaktır. Teorik bir eşitlik anlayışına dayanan bu
ilke, farklı dereceleriyle yaşama gelmiştir. Seçim ise dar veya geniş kapsamlı bir tercih
sistemidir. 23
Modern dönemlerde seçim önem kazanmışsa da bu teknikler arasında mutlak
tarihsel bir sıralama gözükmüyor, bunların kullanımları iç içe olmuştur. Ancak bir teknik
olarak seçim günümüzde daha bir önem kazanmış modern kültür sistemlerinde
meşruluğun resmi temeli haline gelmiş, kutsamanın yerini almıştır. 24
Seçimler, en basitleştirilmiş biçimiyle yarışan oligarşilerden hangisinin halk
adına karar alacağını belirleyen bir mekanizmadır.
Siyasal katılım için gerekli olan en belirgin gruplaşmalar partiler ve baskı
gruplarıdır. Baskı grupları hiçbir zaman doğrudan yönetime talip olmayan ama
yönetenler üzerinde etkilerde bulunarak, alınan siyasal kararlara yön vermeye çalışan
örgütlenmiş gruplardır. Genelde bir fikir veya çıkar etrafında toplanmışlardır. 25 ABD’de
yeşiller ve Ermeni Lobisi örneklerinde olduğu gibi. Baskı grupları, tartışılagelen bazı
işlevlerine rağmen aydınlatma ve dengeleme gibi görevleri yerine getirmesi sebebiyle
siyasal hayatın bir gereği kabul edilmektedir.
Şüphesiz, yönetilen geniş halk kitlelerinin yönetimle ilişkisi daha çok partiler
aracılığıyla sağlanmaktadır. Gerçekten de siyasal partiler kitlesi itibariyle yönetilen ama
merkezi organlarıyla ve yerine göre yöneten konumundadır.
Öyle görülüyor ki siyaset olgusu geçmiş yüzyıllarda hem doğası hem algılanışı
bakımından farklılıklar gösteriyor. Modern öncesi dönemlerde siyasal iktidar ya bir tanrı
vergisiydi ya da bedeni, mali vb. ayrıcalıklarla elde edilmiş bir görevdi. Yapılacak iş hiç
kimseye bir borcu olmaksızın, sırf insani, vicdani, ilahi bir sorumlulukla bu görevi
yerine getirmekti. Burada sonuç olarak güç, toplumu meydana getiren fertlerin her
birinin katkısıyla meydana gelmiş bir güç değildi.
23
Duverger, a.g.e., s.140
24
Jean-Marie Cotteret, Emeri Claud, Seçim Sistemleri, Çev. Ahmet Kotil, İletişim Yayınları, İstanbul,
1991, s.8
25
Kapani, a.g.e., s.192
12

Modern dönemlerde ise siyasal iktidar toplumu meydana getiren her bireyin
katkısıyla oluşmuş bir güçtür ve dolayısıyla temsilen onu kullanan kişi, grup ve örgütler
onlara karşı sorumludur. Esasen onların bir görevlendirmesidir. Onun için herhangi bir
zamanda bu temsile fiilen katılabilir. Kendine özgü yollarda temsilcileri değiştirebilir.
Literatürde siyasal katılma kavramı farklı şekilde tanımlanmıştır. Bütün
tanımların birleştikleri ortak nokta siyasal katılmanın siyasal bir davranış olduğudur.
Siyasal yaşamda herşey davranış olarak düşünülmemelidir. Aynı zamanda bütün
davranışlar siyasal değildir. Kişinin çeşitli toplumsal davranışları arasında, içinde
yaşadığı siyasal topluma karşı gösterdiği tepkiler siyasal davranışları oluşturur. 26
Siyasal katılma kavramı, günümüzde siyasal bilim ve sosyal bilim alanında en
çok kullanılan kavramlardan birisidir. Modern devleti geleneksel devletten ayırt eden en
büyük özellik halkın siyasete katılmasının genişlemesidir. 27
Özbudun, siyasal katılmayı sadece devlet hayatı içerisindeki katılma
eylemlerini içine alacak şekilde sınırlandırmaktadır. Aynı zamanda devlet hayatına
katılma ile, salt ulusal düzeyde siyasete katılma değil, yöresel siyasete katılmayı da
kastetmektedir. Siyasal tutumların eyleme dönüşmedikçe siyasal katılma olarak
nitelendirilemeyeceğini belirtir. Yine, siyasal katılma tanımının içerisine hukuk dışı
katılma eylemlerini (isyanlar, kanunlara aykırı gösteriler, siyasal amaçlarla zor
kullanılması) ve başarısız etkileme girişimlerini sokmaktadır.
Bütün bu açıklamalardan sonra Özbudun, siyasal katılmayı “vatandaşların,
merkezi veya yöresel devlet organlarının personelini yahut kararlarını etkilemek üzere
kendilerince yada başkalarınca tasarlanmış, hukuki veya hukuk dışı, başarılı veya
başarısız eylemlere girişmeleri” şeklinde tanımlamaktadır. 28
Kalaycıoğlu, “Karşılaştırmalı Siyasal Katılma” adlı çalışmasında, siyasal
katılmayı siyasal eylem olarak kabul etmektedir. Yani kişinin siyasal yaşamda yer alma
ve oynama eğilimleri ve tutumlarını siyasal katılma olarak ele olmayıp onun kaynakları
26
Esat Çam, Siyaset Bilimine Giriş, Der Yayınları, İstanbul, 1977, s.326
27
Ergun Özbudun, Sosyal Değişme ve Siyasal Katılma, Ankara Ünv. Hukuk Fakültesi Yayınları,
Ankara, 1975, s.7
28
Özbudun, a.g.e., 1975, s.2
13

arasında ele almaktadır. İkinci olarak, siyasal katılmanın bir toplumun üyesi ile o
toplumdaki siyasal otorite arasındaki bir bağ olarak ele alınacağını ve bu bağın herhangi
bir bağ olmayıp, kişinin siyasal otoritenin karar ve oluşumunu etkilemeye yönelik ve
kişiden kaynaklanan eylemlerden oluşan bir ilişki olarak anlaşılması gerektiğini
belirtmektedir. Üçüncü olarak, siyasal katılmanın kişinin otonom karar ve tercihlerinin
siyasal otorite üzerine etkisinden oluşan bir ilişki olduğunu ve çalışmasında, siyasal
katılmanın kişinin otonom olarak yaptığı tercihler ve verdiği kararlar sonucunda siyasal
karar mevkilerine gelecek olanları veya bu mevkileri ellerinde bulunduranları etkilemek
üzere yaptıkları eylem ve faaliyetler olarak ele alındığını ifade etmektedir.
Siyasal katılmayı siyasal bir eylem olarak nitelendiren Kalaycıoğlu, bir siyasal
partiye oy vermeleri için çevrelerindekileri ikna etmeye çalışan, belli bir siyasal partiye
oy veren belli bir siyasal partiye para bağışlayan, siyasal partinin kampanya ve
mitinglerinde yer alan, bir siyasal cinayet işleyen bireylerinde siyasal katılma
davranışında bulunduklarını ifade etmektedir.
Kalaycıoğluna göre; amacı siyasal karar alma mekanizmasını etkilemek olan,
otonom olarak bir yöntemi benimseyip bunu uygulayan herkes siyasal katılma
eyleminde bulunmaktadır. 29
Kapani, siyasal katılmanın, vatandaşların siyasal sistem karşısındaki
durumlarını, tutumlarını ve davranışlarını belirten bir kavram olduğunu ifade eder. 30
Daver, siyasal katılmanın bireyin siyasal sistem karşısındaki durumunu,
tutumunu ve davranışlarını gösteren bir kavram olduğunu ifade etmektedir. 31
Uysal, katılma ile amaçlanan olgu “bireylerin demokratik değer ve süreçleri
benimsemesi ve bu değer ve süreçlere bağlılığın sürdürülmesidir” der. 32
29
Ersin Kalaycıoğlu, Karşılaştırmalı Siyasal Katılma, Siyasal Eylemin Kökenleri Üzerine Bir
İnceleme, İstanbul Üniv. S.B.F. Yayınları, İstanbul, 1983, s.10
30
Kapani, a.g.e,s.130
31
Bülent Daver, Siyaset Bilimine Giriş, Ankara Üniv., S.B.F. Dergisi Mart-Aralık, c:XXXI, Ankara,
1976, s.203
32
Birkan Uysal, Siyasal Katılma ve Katılma Davranışına Ailenin Etkisi, Türkiye ve Ortadoğu Amme
İdaresi Enstitüsü, Ankara, 1984, s.77
14

Çam, dar anlamıyla siyasal katılmanın, siyasal sistem içinde yurttaşların
doğrudan yada dolaylı bir biçimde yöneticilerin seçimini ve kararlarını etkilemeyi
amaçlayan eylemlerin bir bütünü olarak tanımlamaktadır. Çam, “Merkezi veya yöresel
devlet organlarının her düzeyinde politikacıların seçimi ve kamu işlerinin yönetimini
yada siyasi yöneticilerin seçimini etkilemek amaciyle yasal ya da yasal olmayan araçlara
başvuruyu benimseyen, örgütlü ya da örgütsüz, sürekli ya da süreksiz, başarı ya da
başarısızlıkla son bulan tüm iradi eylemdir” şeklinde siyasal katılmanın sınırlarını
belirlemiştir. 33
Siyasal katılmanın tanımlanmasında en çok tartışmaya yol açan noktalardan bir
tanesi de, niyet ve irade sorunudur. Weiner, siyasal katılmayı sadece iradi eylemlerle
sınırlı tutmaktadır. Ancak buna karşı çıkan Huntington ve Nelson irade dışı ya da çeşitli
zorlamalara bağlı olarak gerçekleşen eylemlerinde katılma kapsamına alınması
gerektiğini ifade ederler. 34 Huntington ve Nelson’a göre irade dışı eylemlerin siyasal
sistem üzerinde etkileri vardır. Bu tartışma çerçevesinde siyasal katılma gönüllü ve
zorunlu olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Gönüllü ya da özerk katılma, insanların kendi
özgür iradeleriyle yer almaları, zorunlu ya da mobilize katılma ise; insanların kendi
dışındaki ya da yasalar tarafından zorlanan bir faaliyet olarak bu süreçte yer
almalarıdır. 35
1.2. Siyasal Katılma Düzeyi
Bir toplumdaki insanlar, siyasal katılım bakımından çok farklı düzeylerde
bulunurlar. Daha önceki bölümlerde Robert Dahl’ın bunu ilgi, önemseme, bilgi ve eylem
olarak sınıflandırdığını belirtmişti. Deniz Baykal, Robert A. Dahl’ın sınıflamasının
siyasal katılmanın farklı düzeylerini ifade etmediği kanısındadır. Bu sınıflamayı siyasal
katılmanın, birbiri ile ilgili olmayan dört ayrı boyutu olarak görmektedir ve bu dört
boyut siyasal hayata farklı seviyelerde katılma anlamına gelmez. Çünkü belli bir
seviyedeki siyasal katılma aynı zamanda belli düzeyde ilgi, önemseme ve eylemi
33 Çam, a.g.e., 1984, s.283
34 Özbudun, a.g.e., s.3
35 Engin Önen, Siyasal Katılma Açısından Orta Sınıflar, Ege Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sosyoloji
Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir 1994, s.45
15

gerektirebilir. Bu nedenle Baykal, siyasal katılım düzeyinin belirlenmesinde seçime
katılıp katılmamanın ölçü alınması gerektiğini ifade eder. Ancak bu seçimler ölçüt
alındığında seçime katılanlar ve katılmayanlar şeklinde bir ayrıma yol açtığı için katılım
düzeylerini belirlemede yetersiz kalacaktır. Baykal daha sonra siyasal katılma ile ilgili
şu sınıflamayı yapmaktadır. 36
- Siyasal olayları izleme
- Siyasal olaylar hakkında tavır alma
- Siyasal olayların içine karışma
Birinci düzey siyasal yaşamdan haberdar olmayı içerir. İzleme faaliyetleri,
siyasal olayları dergi, gazete, radyo ve açık oturum yoluyla takip etmeyi, mitinglere
katılmayı içine alır. İkincisi, siyasal olayları izlemenin yanı sıra bunlar hakkında belli bir
tavır almayı içerir. Burada belli siyasal alternatiflerin yanında ya da karşısında tutum
almak söz konusudur. Üçüncüsü ise, siyasal katılmanın en yoğun şekli olup, siyasal parti
yada derneklere üye olmayı, siyasal görevlerde bulunmayı, yürüyüş, gösteri ve
mitinglerde aktif yer almayı içerir. 37
Esat Çam, siyasal katılma düzeylerini şu şekilde sınıflandırmaktadır.
- Siyasete katılmamak, ilgi duymamak, örneğin oy vermemek
- Yalnız seçimlere katılmak
- Seçimler dışında da siyasete ilgi duymak
Bu son katılma biçimi; olayları sadece izlemeyi, siyasi konuşmaları dinlemeyi,
bu konuşmalara katılmayı ve yönetmeyi vb. içerir. 38
Milbrath’a göre, siyasi katılım içinde olan gruplar üç kategoriye ayrılır.
Birincisi kayıtsızlardır. Siyasi sürece ne katılırlar ne de bu süreçten kendilerini tamamen
çekerler. 39 Bu katılma biçimi bir siyasal toplantı veya gösteriye katılmak, bir parti veya
adayın kampanyasına para yardımı yapmak, bir siyasal lider veya bürokratla temas gibi
36
Deniz Baykal, Siyasal Katılma Bir Siyasal Davranış İncelemesi, Ankara Üniv. S.B.F. Yayını, 1970,
s.32
37
Baykal, a.g.e., s.9
38
Çam, a.g.e., 1977, s.327
39
Musa Taşdelen, Siyaset Sosyolojisi, Kocav Yayınları, İstanbul, 1997, s.177
16

davranışları içerir. İkincisi seyirciler olup, oy verme davranışı dışında siyasi sürece pek
katılmazlar. Bir parti rozeti taşımak, bir kimseyi belirli bir yönde oy kullanmak için ikna
etmek, bir siyasal konu hakkında konuşma başlatmak, oy vermek, siyasal dürtülere
maruz kalmayı kabul etmek bu katılma biçiminin göstergeleridir. 40 Üçüncüsü ise
gladyatörlerdir. Bunlar siyasi sürece oldukça aktif bir şekilde katılırlar ve mücadele
ederler. 41 Bu son katılma biçimi kamuya veya siyasal partiye ait bir mevkiyi işgal etmek,
bir siyasal makam için aday olmak, siyasal fon temininde çaba göstermek, bir siyasal
strateji toplantısına katılmak suretiyle siyasal parti faaliyetinde bulunmak, bir siyasal
partinin aktif üyesi olmak, bir seçim kampanyasında faaliyette bulunmak vb.
davranışları içerir.
Verba ve Nie siyasal katılma düzeyi ile ilgili bir sınıflandırma yapmışlardır. Bu
sınıflandırmaya göre siyasal katılma altı düzeyde gerçekleşir. 42
1. Siyasal sürece hiç katılmayanlar: Bu kişiler siyasetle hiç ilgilenmezler, hatta
seçimlerde oylarını dahi kullanmazlar.
2. Sadece oy kullananlar: Siyasal katılma açısından sadece oy verme
davranışını sergilerler.
3. Kişisel sınırlı katılmacılar: Oy kullanmaya ek olarak bazı kişisel sorunlarını
çözmek için devlet memurlarıyla ilişkide bulunurlar.
4. Topluluk düzeyinde katılmacılar: Bazı toplumsal sorunların çözümü için
örgütsel düzeyde siyasal süreci etkilemeye çalışırlar.
5. Kampanyacılar: Seçim kampanyalarına aktif olarak katılırlar.
6. Siyasi partilerde aktif olarak görev alanlar: Siyasal parti faaliyetlerinde aktif
olarak görev alırlar.
40 Hakan Afacan, Siyasal Katılma Konya ve Çevresi Örnek Olayı, Selçuk Üniv. Sosyal Bilimler
Enstitüsü, Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Konya, 1994
41 Taşdelen, a.g.e., s.1771
42 Sidney Verba ve Norman H. Nie, Participation in America: Palitical Democracy and Social Equality,
New York, 1972, s.82-95, Aktaran; İlter Turan, Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, Der Yayınları,
İstanbul, 1976, s.74-75
17

Yukarıdaki açıklamalardan da anlaşıldığı üzere herkes siyasal yaşamla aynı
düzeyde ilgilenmemektedir. Siyasal davranışlar, siyasal yaşam karşısında çok değişik
durumlar içermektedir.
1.3. Siyasal Katılma Biçimleri
Siyasal katılmayı olağan ve olağan dışı siyasal katılma olarak ikiye ayırmak
mümkündür. Olağan ve olağan dışı siyasal katılma tipolojileri ve modelleri mevcuttur.
Olağan ve olağan dışı siyasal katılım türleri arasındaki farklılık tam bir netlik
kazanmamıştır. Bu gün protesto gösterileri ve buna benzer hareketleri meşru siyasal
katılım türü olarak kabul edenler vardır. Siyasal katılımın olağan dışı görünümlerine
radikalizm, şiddete başvurma, siyasi terörizm, aktivizm ve protesto hareketleri
girmektedir. 43
M.E. Olsen siyasal katılma içinde olanları altı tabaka halinde sınıflandırmıştır. 44
1. Liderler: Resmi yönetim birimlerinde görev alan seçilmiş ve atanmış kişiler.
2. Siyasi aktiviteler: Resmi idari yapı dışında siyasi partilerin ve diğer siyasi
örgütlerin faaliyetlerine aktif olarak katılanlar. Siyasi bir partide görevli olur
ya da gönüllü olarak çalışırlar.
3. Siyasi iletişimciler: Siyasi haberleri, değerleri, normları, inançlar edinir ve
naklederler. Bunun için siyasal toplantı ya da konuşmalar düzenlerler. Bir
kamu kurumuna ya da yayın organına yazılar göndererek mesaj aktarırlar.
4. Siyasi vatandaşlar: Bir vatandaştan beklenilen sorumlulukları yerine getiren
ancak siyasette yer almayan kimselerdir. Seçimlerde oy kullanırlar, siyasal
parti tercihi yapar ve siyasal olaylar hakkında bilgi sahibi olurlar.
5. Siyasi marjinaller: Siyasi sistemle çok az temas halinde olan kimselerdir.
Kitle iletişim araçları kanalıyla siyasal olaylardan az da olsa haberdardırlar.
Bazen herhangi bir kişiyle siyasal konularda konuşurlar.
43 Taşdelen, a.g.e., s.178
44 Marvin E. Olsen, “A model of Political Participation” ed. George Kauruetaris and Betty Dabrata,
Political Sociology Readings in Research and Theory, Transaction Books, NSA, 1980, s.108-110
18

6. Siyasi dışlanmışlar: Siyasete hiçbir şekilde katılmayan, ilişkilerini kesen
kimselerdir.
Davranış türleri kanuni olup olmamaları açısından da sınıflandırılabilir. Kanuni
katılma, otoriteler tarafından olumsuz tedbirler gerektirmeyen siyasi davranışlar olarak
tanımlanabilir. Kanun dışı katılma ise, şiddet kullanılmasını içeren bir gösteri, genellikle
tutuklanmak gibi olumsuz bir yaptırımla sonuçlanan eylemdir. Diğer taraftan, katılma
şekli, fertlerin desteklerini çektikleri siyasi sistem yerine karşı kültüre katılmak şeklinde
belirebilir. Bu davranış şekli, yabancılaşan fertler tarafından bir siyasi protesto olarak da
görülebilir. Diğer taraftan ise, sistemi değiştirmeye yönelik ihtilalci bir hareketin
başlangıcı da olabilir. 45
Samuel Barnes ve Max Kaase, siyasal katılma eylemini “olağan siyasal
katılma” ve “olağan dışı siyasal katılma” olarak ikiye ayırırlar. Olağan siyasal katılma
seçim süreciyle siyasal rejim tarafından konulmuş kural ve normlara uygun olan
eylemlerden oluşmuştur.
Olağan dışı siyasal katılma bireyin amaçlarına erişmek için fiziksel kuvvet
(şiddet) kullanmasıyla ve bu amaçla, özellikle siyasal rejimin kural ve normlarına karşı
çıkmak suretiyle giriştiği faaliyetlerden oluşur. Barnes ve Kease bu tür faaliyetler içine
toplu dilekçe vermek, gösteri, boykot, işgal, grev, bina giriş ve çıkışlarını engellemek,
yollarda, fabrika çıkışları vb. yerlerde barikat kurmak, mülke zarar vermek, bomba ve
ateşli silahlar kullanarak suikast ve saldırılarda bulunmak türünden faaliyetleri dahil
etmektedirler. Bu tür faaliyetlere birey, siyasal rejim ve otoriteleri protesto etmek için
başvurabileceği gibi, onların yönetimini güçlendirmek üzere bir yürüyüşü engellemek,
bir gösteriyi dağıtmak, bir grevi sona erdirmek için de başvurulabilir. 46
Yücekök olumlu siyasal katılma biçimlerini şu şekilde sıralar. 47
1. Politikacıyla temas sıklığı: İdarecilerle, siyasal temsilcilerle ilişki
kurmaktır. Bu genellikle mektup yazma usulü ile olur.
45
Taşdelen, a.g.e., s.179
46
Samuel Barnes ve Max Kaase, Political Action: Mass Participation in Five Western Democracies,
Beverly Hills, 1979, Aktaran: Ersin Kalaycıoğlu, Çağdaş Siyasal Bilim “Teori, Olgu ve Süreçler”
Osman Aytaç Matbaası, İstanbul, 1984, s.205
47
Ahmet Yücekök, Siyasal Davranış ve Siyaset Sosyolojisi, Ankara Üniv. S.B.F. Basın Yayın Yüksek
okulu Yayını, Ankara 1982, s.29
19

2. Seçimlerde oy verme ve çalışma: Seçim propagandası yapmak, kanaat
önderliğinde bulunmak, siyasal örgüte mektup yazmak ve yayın işlerinde
çalışmak bu kategoriye girer.
3. Siyasal literatürü izleme: Toplum ve dünya sorunları ile ilgilenirler. Siyasal
ilgi kişinin vaziyet alışlarını tayin eder ve sürecin diğer unsurlarını
benimseyip yerine getirmesini sağlar.
4. Siyasal örgüte üye olma: Bazı kişiler siyasal parti ya da siyasal örgüte üye
olarak siyasal sistemde aktif şekilde yer alırlar.
Yücekök, düşük statülü kimselerin daha çok mahalli idarelerle ve önderlerle
temas kurduğunu, yüksek statülü, gelirli, meslek ve eğitim sahibi kimselerin ise ulusal
düzeydeki temsilcilerle rahatça ilişkiler kurduklarını ifade eder.Siyasal katılmanın
olağan dışı biçimleri, olağan yolları bilmeyen yada yeterli bulmayan çeşitli topluluklarca
kullanılmaktadır. Ülkemizde de sık sık kullanılan katılma biçimi bildiri yayınlamaktır.
İkinci bir yöntemde gösteri yürüyüşleri yapmak, mitingler düzenlemektir. Diğeri ise,
çete savaşına girişme, devrim girişimleri düzenlemektir. Bütün bu sayılanlar siyasal
katılma biçimlerini oluşturmaktadır. 48
Duverger, partilerde üç katılma çemberi ayırt eder. Bunlardan en genişi yöresel
ve ulusal seçimlerde partinin gösterdiği adaylara oy veren seçmenleri içine alır. İkinci
çember “taraftarlar”dan meydana gelir. Taraftarlar bir seçmendir. Aynı zamanda partiye
karşı bir sempati besler ve bunu gizlemez; onu savunur ve mali yönden destekler.
Üçüncü çember, militanları bir araya getirir; bunlar kendilerini partinin üyeleri, parti
topluluğunun unsurları sayarlar, partinin örgütlenmesini ve izleyişini sağlarlar; onun
propagandasını ve genel faaliyetlerini yürütürler. 49
Milbrath siyasal katılma biçimlerini şu şekilde sınıflandırmaktadır. 50
- Aktif ve Pasif Katılma: Bazı kişiler diğerlerine oranla siyasete daha çok ve
yoğun olarak katılırlar. Bazıları ise bu konuda pasiftir.
48
Turan, a.g.e., s.72-73
49
Maurice Duverger, Siyasi Partiler, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1993, s.138
50
Lester W. Milbrath ve M.L.Goel, Political Participation, 1977, s.18-21, Aktaran, Çam, a.g.e., 1977,
s.330-331
20

- Açık ve Gizli Katılma: Bireylerin siyasal eylemlerinden bazıları kamuoyu
önünde cereyan ederken, bazıları kişiye özgü gizlilik taşır.
- Zorunlu ve Bağımsız Katılma: Yasaların emrettiği eylemler zorunlu
katılmadır. Vergi vermek gibi. Oysa bazı siyasal eylemler, bireyin
kendiliğinden bağımsız olarak verdiği kararlarla olur.
- Sürekli ve Süreksiz Katılma: Oy verme sadece seçim zamanında olan bir
katılma olup sürekli değildir. Oysa bir siyasal partiye üyelik sürekli bir
siyasal katılmadır.
- Sözlü ve Sözsüz Katılma: Siyasal bir konuyu tartışmak, bir açık oturuma
katılmak sözlü olan siyasal katılma biçimleridir. Sözsüz olan siyasal katılma
biçimleri ise, protesto gösterilerine katılma yada mektup yazmak türünden
olabilir.
- Toplumsal ve Toplumsal Olmayan Katılma: Siyasal katılma toplumun diğer
üyeleri ile birlikte olursa ve belirli bir grup dinamiğini içerirse, toplumsal
anlamda bir katılma vardır. Aksi halde bireysel bir katılmadan söz
edebiliriz.
Genellikle, siyasi davranış şekilleri katılma ya da geri çekilme türündedir.
Katılma eylemi, yabancılaşmayı doğuran sebebin dönüştürülmesine yönelik bir
eylemdir. Yabancılaştıran hükümeti değiştirmek için onu protesto etme yada muhalif
gösteri yapma bunun örneklerini teşkil eder. Diğer taraftan, geri çekilme, yabancılaştırıcı
sebep (siyasi hükümet veya sistem vb.) ile ilgili eylemlerden desteğini çekmenin
sembolik bir emaresidir. Siyasete yabancılaşmalarını değişik şekillerde belirtebilirler.
Şüphecilik ve güvensizlik, yabancılaşmanın davranış değil de, bir tutum yoluyla
belirtilmesinin örnekleridir. 51
Bazı sosyal bilimciler siyasal katılma biçimleri yerine insanları siyasal
katılmaya sevkeden nedenler üzerinde durmaktadırlar. Bunlar, kişisel bağlılık,
dayanışma, çıkar ve yurttaşlık duygusudur. Kişisel bağlılığa dayanan katılma türü, az
gelişmiş ülkeler ile kırsal kesimlerde görülür. Geniş seçmen grupları, geleneksel
51 Taşdelen, a.g.e., s.178-179
21

liderlerine karşı kişisel bağımlılıkları sonucu, onlar tarafından siyasal katılmaya
yöneltilirler. Dolayısıyla bu katılma türü mobilize katılmadır. Dayanışmadan doğan
katılma ise, bireyin, mensup olduğu sosyal gruba olan bağlılığını ve onunla
dayanışmasını göstermek üzere, o grubun çoğunluğu yönünde katılma eylemlerine
girişmesidir. Çıkara dayanan katılma ise, seçmenin cevap verdiği çıkarın niteliğine göre
değişir. Yurttaşlık duygusuna dayanan katılma ise, bir ahlaki sorumluluk duygusundan,
bir görev hissinden doğan katılmadır. 52
Bütün bu açıklamalardan da anlaşılacağı üzere olağan siyasal katılma biçimleri
siyasetle ilgilenmekten başlayan ve siyasal nitelikte örgütlerde aktif görev almaya kadar
uzanan geniş bir alanı kapsıyor. Alışılagelmiş katılma biçimlerinin yaygınlıkla görülen
biçimleri olarak devam etmeleri, toplumu oluşturan grupların bu yollardan siyasi süreci
etkileyebilmelerine, etkilediklerine inanmalarına ve vazgeçilmez olarak gördükleri
gereksinim ve isteklerinin bir ölçüde karşılanabilmesine bağlıdır.
3.SİYASAL KÜLTÜR ve SİYASAL TOPLUMSALLAŞMA
3.1.Siyasal Kültür
Kültürel etkenler siyasal tartışmalarda üzerinde en çok durulan konulardan bir
tanesidir. Çünkü insan, içinde yetiştiği çevrenin bir ürünüdür. Benzer koşullar içinde
yaşayanlar benzer biçimde düşünürler. Buradan hareketle kültürü bir duyuş, düşünüş ve
davranış birliği olarak tanımlayabiliriz. 53 Duyuş, düşünüş ve davranış birliği, bir
toplumun, öbür toplumlardan değişik olan tarihsel ve güncel koşullarının etkisiyle
oluşur.
Kültür, bilgiyi, sanatı, ahlakı, hukuku, örf ve adetleri içine aldığı gibi, bir
cemiyet üyesi olan insanın bütün kabiliyet ve alışkanlıklarını da içine almaktadır. 54
Kültür konusunda literatürde bir çok tanımla karşılaşırız. Tylor’a göre “kültür, bir
toplumun üyesi olarak insanoğlunun öğrendiği bilgi, sanat, gelenek-görenek vb. yetenek,
beceri ve alışkanlıkları içine alan karmaşık bir bütündür” 55
52 Özbudun, a.g.e., 1975, s.5
53 Ahmet Taner Kışlalı, Siyaset Bilimi, İmge Yayınları, Ankara, 1997, s.107
54 Mustafa Erkal, Sosyoloji (Toplum Bilimi), Der Yayınları, İstanbul, 1997, s.132
55 Harika Kurtuluş Tekinöz, Aile Yapısının Siyasal Katılma Açısından Yeni Tutumlar Geliştirmede
Etkinlik Derecesi, Ege Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Sosyoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, İzmir, 1998, s.22
22

Mead Kültürü, aynı birikimi ve geleneği paylaşan insanların çocuklarına yeni
nesillere aktardıkları bir grup davranışlar bütünü olarak tanımlamaktadır. 56
Kültürün kazanılması doğuştan olmayıp sosyal bir süreçtir. Eğitim ve öğretim
yoluyla kazanıldığı için toplumsal yapıdan bağımsız değildir. Bu nedenle kültür,
toplumun tabiatına uygun düşecek biçimde gruplar ve gruplar arası ilişkileri
düzenlemektedir.
Alt-kültür, kavramı da siyaset sosyolojisi açısından önemli bir kavramdır. Aynı
toplum içinde yaşayan, ama duyuş, düşünüş, davranış ve yaşam koşulları birbirinden
farklı olan toplumsal kesimler alt kültür kesimini oluşturmaktadır. 57 Sınıf ve etnik
farklılıkların bulunduğu ülkelerde alt-kültür grupları görülür.
Karşı kültür ise, aynı toplum içinde belirli grupların, toplumun geri kalan
kısmına karşı, tamamen zıt fikirleri, inançları ve davranış şekillerini sergilemelerinden
kaynaklanır. 58 Örneğin Almanyadaki Neo-Nazi Hareketi.
Her toplumun genel kültürü içinde alt kültürler vardır. Siyasal kültür, ekonomik
kültür, din kültürü vb. gibi kültürlerden bahsedebiliriz. 59 Bir toplumun kültürünün
ekonomik, dinsel vb. yönleri bulunmakla birlikte siyasal yönleri de bulunmaktadır. Bu
nedenle siyasal kültür kavramının genel kültür kavramı içinde ele alınması gerekir.
Çalışmamızda siyasal kültür kavramı önemli kavramlardan birini oluşturmaktadır.
Durkheim, toplum içinde bireyi, sadece bir statü yada konumun doldurucusu ve
bu statü ya da konum tarafından dikte edilen rolün gerçekleştiricisi olarak ilgilenir. 60
Durkheim’dan hareketle toplumsal bir varlık olan insanın siyasal yaşamla ilgili değer,
tutum ve davranışlarını açıklayabilmek için onun üyesi olduğu toplumun siyasal
kültürünü bilmek gerektiğini söyleyebiliriz. Toplumun bir üyesi olarak birey siyasal
kültürle etkileşimi sonucu siyasetle ilgili değer, tutum ve davranışlarını
şekillendirmektedir. Bu nedenle siyasal kültürü bir alt kültür olarak ele alacağız.
56
Margared Mead, Cultural Patterns and Technical Change, UNESCO, 1961, Aktaran: Erkal, a.g.e, s.132
57
Kışlalı, a.g.e., 1997, s.108
58
Erkal, a.g.e., s.147
59
Duverger, a.g.e., 1975, s.129
60
Margaret M. Poloma, Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev. Hayriye Erbaş, Gündoğan Yayınları, Ankara,
1993, s.55
23

Siyasal kültür, toplumun geleneklerinin, toplum kurumlarının ruhunun,
vatandaşlarının arzu ve ortak çıkarlarının ve liderlerinin siyasal stilinin yalnızca rastlantı
bir tarihi tecrübe sonucu olmayıp, anlamlı bir bütün olarak birbirine uymaları, anlaşılır
açık bir ilişkiler ağı meydana getirmesiyle belirmektedir. Siyasal kültür, hem bir
toplumun topyekün tarihinin hem de toplumu meydana getiren insanların sosyoekonomik
yaşantılarının bir ürünüdür. 61
Siyasal kültür bir toplumda var olan inançlar sistemini içerir. Bu inançlar
siyasal ortamın ne durumda olduğu ya da ne durumda olması gerektiğini saptayan
inançlardır. Siyasal kültür, siyasal olaylar ve bu olaylar karşısında etkilenen kişilerin
davranışları arasında bir köprüdür. Bu davranışlar da insanların olayları nasıl
yorumladıklarına dayanmaktadır. 62
Gabriel Almond ve Sidney Verba siyasal kültürü, bir toplumun belleği ve
toplum üyelerinin siyasal objeler karşısında gösterdiği psikolojik yönelimler olarak
tanımlamaktadırlar. 63 Siyasal kültür denildiğinde, bazen bir ulusun siyasal gelenekleri
veya kamu kurumlarına ruh veren özellikleri kastedilmektedir. Bunun yanında, siyasal
hayatı etkileyen resmi olmayan kurallar, o toplumda hakim olan siyasal ideolojinin dile
getirdiği amaçlar siyasal kültür kavramı içinde değerlendirilmektedir. 64
Davranış ve onu hazırlayan koşulları ele alırken belli kültürlerde insanların belli
tür davranış kalıplarına sahip olduklarına ve bu davranışların belli değerlere dayalı
olduğuna dikkat etmek gerekir. Yani insan davranışları bir bütün olarak gerek maddi
gerek manevi üretimden kaynaklanan değer ve davranış biçimlerine dayalıdır. 65 Bireyin
siyasal davranışları, toplumsal bir varlık olarak onun tüm davranışlarının yalnızca bir
parçasını oluşturmaktadır. Bu nedenle siyasal değer ve davranışının sonuçları siyasal da
61
Ahmet Yücekök, “Toplumsal Üst Yapı Olarak Siyasal Davranış”, S.B.F. Dergisi, c:XXIV, Sayı:4,
Sevinç Matbaası, Ankara, 1970, s.189
62
Nermin Abadan ve Ahmet Yücekök, 1971-72 Öğretim Yılı Ders Notları, Ankara Üniv. S.B.F. Yayını,
Ankara, s.189
63
Gabriel A. Almond ve Sidney Verba, The Civic Culture, New Jersey, Princeton University Press 1972,
p.14-15, Aktaran: Ahsen Armağan, Siyasal Davranışlar Üzerine Gazetelerin Etkisi, Ege Üniv. Sosyal
Bilimler Enstitüsü Gazetecilik Anabilim Dalı,Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 1996, s.34-35
64
Tekinöz, a.g.e., s.24-25
65 Duverger, a.g.e., s.116-125
24

olsa, bireyin davranışı onun toplumsallaşmasının bir sonucu olduğundan, siyasal
davranışların temellerinin siyasal kültürde aranması doğru olacaktır.
3.2.Siyasal Toplumsallaşma
İnsan dünyaya belirli biyolojik özelliklere sahip olarak gelmektedir. Daha sonra
toplum ona, kurumları ve diğer bireyler aracılığıyla temel değer sistemlerini ve
kurallarını öğretir. Böylelikle birey, belirli bir kültürün unsur ve gereklerine uygun
biçimde hareket eden bir varlık haline gelir. Bireyin sosyal bir varlık haline gelmesi
“sosyalleşme” dediğimiz süreçle mümkün olmaktadır. Sosyalleşme süreci sayesinde
toplumun kültürü yeni kuşaklara aktarılmaktadır.
Sosyalleşme, “bir ferdin herhangi bir grup faaliyetine katılmasında kendinden
beklenen uygun rol ve ilgili normlardan haberdar olmasıdır.” 66 Her toplum fertlerin nasıl
davranmaları gerektiğini gösteren normlara sahiptir. Dönmezer, sosyalleşmeyi “insanın,
durumları müesseseleşmiş kurallara uygun olarak tarif ve idrak edebilmesini, onlara göre
değerlendirmesini mümkün hale getirmektir” şeklinde tanımlar. 67
Sosyalleşme sayesinde birey, toplumun ortaya koyduğu tavır ve hareket
modellerini, örnekleri ve düşünme biçimlerini öğrenmektedir. Toplumsallaşma süreci,
doğuştan başlayarak tüm yaşam boyunca süren uzun bir dönemi kapsar. Bu süreç
içerisinde birey, belirli bir toplumun davranış kalıplarını kişiliğine mal ederek o topluma
ait bir birey durumuna gelir. Toplumsallaşma sürecinde toplumun değerlerinin ve
davranış kalıplarının yeni nesillere aktarılması eğitim, öğretim süreciyle
gerçekleşmektedir.
Toplumsallaşma, birey ve toplum bakımından ele alındığında iki açıdan
incelenebilir.
1. Nesnel Bakımdan Toplumsallaşma
Burada, toplumun birey üzerindeki etkisi söz konusudur. Toplum, ortaklaşa
olarak benimsediği beklenti ve isteklerini, değer sistemlerini, ideallerini bireye aşılar ve
toplumsal rolünü öğretir.
66 T. Caplow, Elementary Sociology, New Jersey, 1971, sh.22, Aktaran: Erkal, a.g.e., s.87
67 Sulhi Dönmezer, Sosyoloji, Beta Yayınları, İstanbul, 1990, s.141
25

2. Öznel Bakımdan Toplumsallaşma
Burada, bireyin içinde bulunduğu çevreye uyarlanması söz konusudur. Birey,
örgütlenmiş toplumsal yaşamın herkes tarafından kabul edilmiş ve onaylanmış davranış
biçimlerini, kültürel değerlerini, normlarını benimseyip içselleştirir. Böylelikle her iki
toplumsallaşmayla birey, benlik ve kişilik kazanır.
Toplumsallaşma süreciyle, toplum yeni üyelerine, belirli durumlarda nasıl
davranmaları gerektiğini öğreterek, toplumun sürekliliğini sağlamış olur. 68
Siyasal toplumsallaşma süreci toplumsallaşmanın bir bölümünü oluşturur.
Siyasal toplumsallaşma, siyasal kültürün sürekliliğini, siyasal kültürün kuşaktan kuşağa
aktarılmasını sağlamaktadır. Siyasal topluluğun her yeni katılan üyesine siyasal kültürün
aktarılmış ve benimsetilmiş olması siyasal sistemin varlığını sürdürebilmesi için zorunlu
bir durumdur. Siyasal toplumsallaşma sürecini siyasal kültürün aktarımı süreci olarak ele
alabiliriz. Bu taktirde siyasal toplumsallaşma bir kuşaktan bir diğer kuşağa siyasal
değerlerin, inançların ve tutumların aktarılması olgusu olarak ifade edilebilir.
Alkan, siyasal toplumsallaşmayı şu şekilde tanımlamaktadır. “Siyasal
toplumsallaşma, toplumsal-siyasal çevre ile bireyin arasında yaşam boyu süren dolaylı
ve doğrudan etkileşim sonucunda, bireyin siyasal sistemle ilgili görüş, davranış, tutum
ve değerlerinin gelişmesidir.” 69
Siyasal toplumsallaşma ile ilgili tanımlar, dar ve geniş kapsamlı olmak üzere iki
şekilde yapılmaktadır. Dar kapsamlı tanımlar, siyasal davranışın, bilgilerini değerlerin
doğrudan ve açık bir süreç içinde toplumsallaşan kişiye aktarılmasını içerir. Geniş
kapsamlı tanımlar ise, toplumsal yaşamın karmaşıklığı ve dinamizmi içinde, bilinçsiz,
farkına varılmayan; Merton’un deyimiyle, toplumsal işlevlerin “amaçlanmamış
sonuçlarını” kapsayan toplumsallaşmayı içine almaktadır. 70
Siyasal toplumsallaşma siyasal kültürü meydana getirir. Siyasal kültür
kurumları, kurumlar tekrar siyasal sosyalizasyonu etkiler ve böylece siyasal kültür
68
Kışlalı, a.g.e., s.112
69
Türker Alkan, Doğu Ergil, Siyaset Psikolojisi ve Siyasal Toplumsallaşma, Turhan Kitabevi, Ankara,
1980, s.5
70
Poloma, a.g.e., s.42
26

üzerinde değişmeler yaratır. Bütün bu etki ve tepki ilişkileri ise siyasal davranışı
meydana getirir. 71
Siyasal Toplumsallaşma
SİYASAL Siyasal Kültür
DAVRANIŞ
Siyasal Kurumlar
Toplumsal yapı, toplumsallaşmayı etkiler ve ona yön verir. Diğer taraftan,
toplumsallaşma da toplumsal yapı üzerinde önemli. Bu nedenle, toplumsallaşma
üzerinde çalışılırken, hem bireysel davranışları, hem de toplumsal yapıyı göz önünde
bulundurmak gerekecektir. Kültür, bireyi ve toplumsal yapıyı birbirine bağlayan bir
iletişim kayışı gibidir. 72 Bu kayışın bir ucunda birey, diğer ucunda ise toplum bulunur.
Toplumsallaşmada önemli olan, birey-toplumsal yapı bağlantısını sağlayan bu sürecin
işleyişini ve içeriğini anlayabilmektir.
3.2.1.Siyasal Toplumsallaşmada Ailenin Etkisi
Bireyin ilk eğitimi ailede başlar. Kişinin en bağımlı, en güçsüz etkilere en açık
olduğu dönemde çevresini ve kaynaklarını ailesi denetler. 73 Siyasal toplumsallaşmada
rol oynayan kurumların başında da aile gelmektedir. Birey bir ailenin üyesi olarak
dünyaya gelmekte, onun içinde büyükmekte, siyasal tutum ve beklentilerine temel
olabilecek inanç ve değerlere ilişkin ilk bilgileri ailesinden almaktadır.
Ailenin çocuk üzerindeki siyasal etkilerin konu alan pek çok araştırmalar
yapılmıştır. Bu araştırmaları da ailenin çocuk üzerindeki etkisinin güçlü olduğunu
savunanların yanında ailenin çocuk üzerindeki siyasal etkilerinin zayıf olduğunu
savunan çalışmalarda vardır. Ailenin etkisi çocukluk dönemi ile sınırlı kalmakta, yaş
ilerledikçe ailenin çocuk üzerindeki etkisi azalmaktadır. Çünkü sosyalleşme sürecinde
çocuğu etkileyen öğelerden birisi de akran gruplarıdır. Bu nedenle ailenin çocuk
üzerindeki etkisi göreli olarak azalmaktadır. Yaş ilerledikçe, aileden başka kimselerle
71 Almond ve Verba, a.g.e., s.33, Aktaran: Alkan, a.g.e, 1980, s.9
72 Alkan, a.g.e., s.52
73 Tekinöz, a.g.e, s.40
27

tanışma, tartışma fırsatı ele geçmekte, böylelikle kişi siyasal bilgi edinme konusunda aile
dışındaki kanallara açık hale gelmektedir.
Ailenin çocuk üzerindeki siyasal etkilerini güçlendiren faktörlerden biride
ailenin sosyo-ekonomik statüsüdür. Yüksek statü sahibi ailelerin çocukları düşük statülü
ailelerin çocuklarına göre, siyaset hakkında daha çok bilgi sahibi olmakta ve siyasetle
daha yoğun ilgilenmektedirler. Kornberg ve Thomas’ın ABD ve Kanada’da yaptıkları
bir araştırmada, emekçi sınıf ailelerinin, çocukları üzerindeki siyasal etkinliğinin az
olduğu gözlemlenmiştir. 74 Bu sınıfın çocukları üzerinde okul ve akran gruplarının etkisi
daha fazladır. Orta sınıflarda ailenin toplumsallaştırma etkisi orta derecede, yukarı
sınıflarda ise daha güçlü biçimde görülmektedir.
Toplumsal gelişmişlik düzeyi ile ailenin çocuk üzerindeki siyasal etkisi
arasında önemli bir ilişki vardır. Thomas ve Znaniecki, geleneksel yapıda ortaya çıkan
yeni değerlerin aile içindeki değerlerden farklılaşmasının bireyin çevre ile
bütünleşmesine, yeni değerleri kabul etmesine ve onları eyleme dönüştürmesine engel
olduğunu ifade etmektedirler. Bireyin geleneksel bağlardan kurtulamaması onu yeni
değerleri benimsememesine neden olmaktadır. Bu nedenle bireyin demokratik değer ve
süreçlerle bütünleşmesinde ya da onlardan uzaklaşmasında ailenin etkisi büyüktür. 75
Kısaca, ailenin çocuk üzerindeki siyasal etkileri, çocuğun yaşına, ailenin
sınıfsal kökenine ve toplumun gelişmişlik düzeyine bağlı olarak değişmektedir. Siyasal
hayata yoğun olarak katılanlar, genelde siyasallaşmış bir aile ve çevre içinde yetişen
kişilerdir.
Aile,
etkilemektedir.
çocuğun siyasal katılım yönündeki davranışlarını iki biçimde
- Birincisi, doğrudan doğruya siyasal konulara olan ilgisiyle, davranışsal ve
düşünsel yönden etkilemektedir. 76 Burada aile ve bilinçli bir biçimde siyasal
düşünce, tutum ve davranışlarını çocuğa benimsetmeye çalışır.
74
Allan Komberg ve Thomas Norman, “The Political Socialization of National Legislative Elites in the
United States and Canada”, s.454-465, Learning About Politics (der. R.S.Sigel), New York: Randon
House, Aktaran: Alkan, a.g.e., s.56
75
Uysal, a.g.e., s.82
76
Tekinöz, a.g.e., s.40
28

- İkincisi, aslında ailenin siyasal nitelikte olmayan tutumlarının dolaylı olarak
siyasal davranışı doğurmasıdır. Çocuk, anne ve babasının tutum ve
davranışlarından edindiği izlenimleri siyasal özneleri kapsayacak biçimde
genelleştirir ve bu izlenimler siyasal sisteme dair bir örnek oluşturur.
Çocukların siyasal yönelimlerinde aile bazı siyasal değerleri, tutumları ve
davranış kalıplarını bilerek çocuğa aktarır. Bununla birlikte çocuk aile içinde
kendiliğinden siyasetle ilgili pek çok şey öğrenebilir. Yapılan çalışmalarda, ailenin
siyasal konularla ilgilenmesinin çocukta benzer ilgi ve katılım istediği doğurduğu
görülmüştür. Siyasal konularda ilgisiz olan ailelerin çocuklarında da siyasete karşı
ilgisizlik gözlemlenmiştir. Siyasal yönden bilgili olan ana-babalar, çocuklarına siyasal
olayları daha tutarlı ve anlayacakları biçimde açıkladıkları için bu ailelerde yetişen
çocuklar siyasal ilgisi ve bilgisi az olan ana-babaların çocuklarına göre, siyasal yaşama
karşı hem daha yoğun bir ilgi duymakta hem de siyasal yaşama daha yoğun bir şekilde
katılmaktadırlar. 77 Birey, ailesinden sosyal yaşamın her alanına ilişkin bilgileri
almaktadır. Dolayısıyla, babasının siyasetle ilgilendiğini, annenin kime oy vereceğini
babasından sorduğunu gören çocuk, siyasetin erkek işi olduğuna karar verebilir.
Böylelikle çocuk siyasal yaşamla ilgili olarak aile içinde elde ettiği tutum ve davranış
kalıplarını kendi yaşamına yansıtmakta ve bu yönde bir tutum ve davranış
sergilemektedir. 78
Çocukluk deneyimlerinin etkileri yaşamboyu sürmektedir. Çocuklukta edinilen
temel yönelimler daha sonra belirli konulardaki öğrenmeyi de belirlemektedir. Bu
nedenle aile, bireyin toplumsallaşmasında uyguladığı bilinçli toplumsallaştırma süreci
ile toplumda geçerli değer ve normları olduğu kadar aile içi somut ilişkilerle belli karar
verme dolayısıyla katılma kalıplarınıda aktarmaktadırlar. 79 Aile içi ilişkiler çocuğun
ileriki yaşlarda siyasal hayata katılımını etkilemektedir. Aile içinde katılımlı bir ortamda
yetişen birey, siyasal ortamda da benzer koşulları aramaktadır. Bireyin aile içinde
öğrendiği karar verme biçimi onun yetişkinlik dönemindeki eşitlikçi ve katılmacı
77
Karen Orren ve Peterson Paul (1970), “Presidential Assasination: A Case study in the Dinemics of
Political Socialization”, s.217-230, Learning About Politics (Der. R.S.Sigel), New York: Random House,
Aktaran, Alkan, a.g.e., 1980, s.64
78
Turan, a.g.e., 1976, s.56
79
Uysal, a.g.e., s.83
29

süreçlere yönelik tutum ve davranışlar sergilemesinde belirleyici bir etkiye sahiptir.
Babanın otoriter bir tutum içinde olduğu ailelerde çocuk düşüncelerini serbestçe ifade
edememektedir. Bu tür bir aile ortamında yetişen çocuk, yetişkinlik döneminde
düşüncelerini serbestçe ifade edemediği gibi siyasal etkinliğide azalmaktadır.
Uysal, “Siyasal Katılma ve Katılma Davranışına Ailenin Etkisi” adlı
çalışmasında aileleri içerdikleri karar ya da katılma modeline göre üç gruba ayırmıştır.
Bunlar: 80
1- Katılmasız Aile: Geleneksel tarımsal yapının ataerkil aile ilişkilerine özgü
biçimde, aile reisinin her tür karar verme yetkisini elinde tuttuğu aile
biçimidir.
2- Katılmalı Aile: Aileye ve aile bireylerine ilişkin kararların ortaklaşa alındığı
ve çocuğa kendini ilgilendiren konularda söz hakkının tanındığı aile
biçimidir.
3- Geçiş Tipi Ailesi: Belli bir karar modeli bulunmayan ne aile reisinin karar
verme tekeli, ne de birlikte karar almanın belirgin olmadığı bir aile
biçimidir. Uysal’ın araştırma bulgularına göre; babanın dışında aile
bireylerine söz hakkı tanımayan geleneksel karar modelinin hakim olduğu
aile ortamında yetişen çocukların, yetişkinlik döneminde karar verme ya da
karar verme gereksinimi duymadıkları görülmüştür. Bu tavrın gelişmesinde
ailedeki sosyalleşme sürecinin etkisi büyüktür. Çocukların karar
vermemesine ilişkin nedenler sorulduğunda araştırmaya katılanların
%58,6sı büyüklerin karar vermesinin adet olduğunu ifade etmişlerdir.
Deneklerin %14,ü çocuklara söz hakkı verilmesinin ailede otoritenin
sarsılmasına yol açacağını söylemiştir.
Timur, Türkiye’de gerek kırsal gerek kentsel kesimde ailede otorite
örüntüsünün benzerlik gösterdiğini; Türkiye’deki ailelerin büyük çoğunluğunun çekirdek
aile olduğu halde, aile içi ilişkilerle ilgili konularda geniş aile yapısındaki otorite
80 Uysal, a.g.e., s.90-97
30

ilişkilerinin benimsendiğini ifade etmektedir. 81 Geleneksel geniş aile biçiminde aile içi
ilişkilerde eşitlikçi tutumlar gelişmediği için siyaset erkek işi olarak algılanmaktadır.
Bunun bir uzantısı olarakta kız çocukları yetiştirilirken siyasetin kadına göre bir ilgi
alanı olmadığı kız evlada öğretilmektedir. Kız çocukları yetişkin olduklarında asıl
rollerini aile içi rollerle sınırlandırmakta, siyasal hayatla ilgilenmemektedirler. Çiğdem
Kağıtçıbaşı, Türkiye’de kız ve erkek çocuklarının birbirinden farklı biçimlerde
sosyalleştirildiklerini, böylelikle toplumda kız ve erkek çocuğa verilen statünün
birbirinden farklı olduğunu belirtir. 82 Toplumda kadına düşük bir statünün verilmesi
siyasal alanda aktif bir rol oynayamamalarına neden olmaktadır.
Sonuç olarak çocuğun siyasal yönelimleri üzerinde ailenin büyük etkisi olmakla
birlikte çocuğun toplumsallaşmasını sağlayan diğer öğelerde (akran grubu, okul, kitle
iletişim araçları vb.) çocuğun siyasal yönelimleri üzerinde etkili olmaktadırlar.
3.2.2.Siyasal Toplumsallaşmada Akran Gruplarının Etkisi
Arkadaş grupları bireyin sosyalleşme sürecinde yaşam boyu etkilidir. Akran
grupları, rol beklentilerini belirleyen gruplar olarak, düşünce ve davranış modeli olarak
önemlidirler. Akran grupları bireyin siyasal tutum ve beklentilerinin şekillenmesinde
önemli bir rol oynamaktadırlar.
Siyasal toplumsallaşmada arkadaşlık gruplarının etkisi incelenirken genellikle,
çocukluk ve ergenlik dönemleri ele alınıyor. Çocukluk ve ergenlik döneminin
alınmasının nedenlerinden biri, bu çağın, kişilik gelişmesinde öncelikli olmasıdır. Diğer
bir nedeni yetişkin insanın kişiliği biçimlendiği için, arkadaşlarının birey üzerindeki
etkilerinin göreli olarak az olacağından çocukluk döneminde, arkadaşların etkileri daha
belirgin bir şekilde görülebilir. Yetişkin kişi, arkadaşlarını seçerken kendi kişiliğini
ölçek alır. Bu durum, arkadaşlarının onun üzerinde bir değişim etmeni olmasını
sınırlandırır. 83 Arkadaş grubu bireyin özgül siyasal roller oynamaya hazırlandığı bir
dönemde ona etki etmeye başlar.
81
Serim Timur, Türkiye’de Aile Yapısı, Hacettepe Üniv. Nüfus Etüdleri Enstitüsü, Ankara, 1972, s.118-
120
82
Çiğdem Kağıtçıbaşı, “Türkiye’de Çocuğun Değeri, Kadının Rolü ve Doğurganlığı”, Türk Toplumunda
Kadın, Sosyal Bilimler Derneği Yayını, Ankara, 1979, s.96
83
Alkan, a.g.e., 1980, s.73
31

Aile içinde bireye verilen siyasal değerleri güçlendirir ve bireyi siyasal yaşamda
karşılaşacağı özgül deneyimlere hazırlar. Arkadaş grubu, bireyin siyasal yaşamdaki
değişimlere ayak uydurabilmesi için gerekli olan bilgi ve tutumlarla onu donatır.
Çocuğun yaşı ilerledikçe, siyasal konuları daha çok arkadaş grupları içinde
tartışmaya başlıyor. Aile yapısı otoriter olan, aile disiplininden hoşlanmayan çocuklar
arkadaşlarının siyasal etkilerine daha çok açık oluyorlar. 84 Özellikle ileri düzeyde
ilgisizliğin ve ihtimalin veya aşırı otoritenin bulunduğu ailelerde çocuklar evden çok
arkadaşa yönelmektedirler. 85
Arkadaş gruplarının sınıfsal yapısı da bireyin siyasal etkilenimlerinde önemli
bir rol oynamaktadır. Emekçi sınıftan olan çocuklar, aynı sınıftan gelen çocukların
grubuna girmişlerse emekçi sınıfın siyasal tutumlarını sıkıca benimsiyorlar. Diğer
taraftan, bir arkadaşlık grubu içinde emekçi ve burjuva sınıfından gelen çocuklar karışık
olarak bulunuyorsa, emekçi sınıftan gelen çocuklar burjuva sınıfının siyasal tutumlarını
benimsemektedir. 86
Arkadaş grupları bireyin siyasal tutumlar yönelimler geliştirmesinde oldukça
etkilidir. Ancak, çocuğun siyasal yönelimlerinin ve tutumlarının ne kadarı aileden
kaynaklanıyor, ne kadarı arkadaşlarının etkisiyle gelişiyor, bunu kesinlikle saptamak çok
zordur. Arkadaş gruplarının etkilerinin her zaman belirli ve kesin olmayacağı
söylenebilir.
3.2.3.Siyasal Toplumsallaşmada Okul Çevresinin Etkisi
Eğitim, bireyi toplumun varlığını sürdürebilmesi için gerekli olan bilgilerle
donatmakla birlikte, bireyin toplum içindeki rollerini toplumsal değer ve normları bireye
aktaran bir süreçtir. Okulun, meşruiyetin sürdürülmesi, otoriterlik eğilimi, siyasal
etkinlik duygusu ve katılım eğilimi ile siyasal bilgi edinme üzerindeki etkilerine
değineceğiz.
84 Kışlalı, a.g.e., 1997, s.113
85 Aysel Ekşi, Çocuk, Genç, Ana, Babalar, Bilgi Yayınevi, 1990 İstanbul, s.151
86 Kenneth P. Lanton (1970) “Political Socialization and the High School Civics Curriculum in the United
States” s.170-185, The Learning of Political Behavior (der. N. Adler ve C. Harrington), Glenview: Scott,
Foresman, s.155, Aktaran: Alkan, a.g.e., 1980, s.74
32

Eğitim, egemen ideolojilerin sürdürülmesini sağlayan önemli bir faktördür.
(ABD’de), Okullar, siyasal konularla ilgili iletişim ve ikna araçlarının kullanıldığı genel
toplumsal süreçlere açıktır. Çıkar grupları (Endüstri kuruluşları, meslek kuruluşları,
liberal ve tutucu dernekler vb.) sınıfta seslerini duyurmak için çabalarlar. Bu gruplar,
öğretmenlere ders malzemesi sağlayarak, okullara konuşmacılar göndererek ve ders
kitaplarının içeriği ile ilgilenerek amaçlarını gerçekleştirirler. 87
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde, okulun siyasal meşruiyet üzerindeki
etkisi, gelişmiş toplumlardaki etkisinden farklıdır. Batı toplumlarında okulun siyasal
toplumsallaşma işlevi, var olan bir meşruiyetin sürdürülmesini amaçlar. Oysa, Türkiye
gibi rejim değişikliği geçiren toplumlarda yeni bir meşruiyetin yaratılması süreciyle
karşı karşıya geliriz. Okulun ideoloji oluşumu üzerine etkisinde ders materyalinin siyasi
içeriği önemli bir etkiye sahiptir. Türkiye’deki ders kitaplarının içeriğini
incelediğimizde, olgusal bilgilerin yanında, daha çok vatan sevgisi ve vatana bağlılık
duygularının geliştirilmeye çalışıldığını görüyoruz. Çocuklara, siyasal düzenle ilgili
olarak yüzeysel bilgiler verilip, merkezi yönetimin ideal bir tablosu çizilmektedir.
Devletin ve toplumun varlığını sürdürebilmesi için siyasal otoriteye ve kurallara
uymanın gerekliliği ders konularında sürekli olarak vurgulanmaktadır.
Ders kitapları farklı toplumsal sınıflardan gelen çocuklar üzerinde farklı etkiler
yaratmaktadır. Ders kitapları emekçilerin çocuklarını, orta sınıf ailelerin çocuklarından
daha fazla etkilemektedir.
Birey, öğretmenler, idareciler gibi aile dışı otorite görüntüleriyle ilk kez okulda
karşılaşır. Otorite rollerini oynayan bireylerle kurduğu ilişkiler ve ailede aldığı otoriteye
ilişkin izlenimlerle bu konuda yeni algılamalara sahip olmasını sağlar. Çocuk, otoriteyi
içeren konumlarda ne kadar söz söyleyebileceği, sınıf faaliyetlerine ne ölçüde
katılabileceği, kurallara uymadığında ne tür yaptırımlarla karşılaşabileceği hakkında ilk
izlenimlere okulda sahip olur. Bu izlenimlerin birer siyasal tutum biçiminde ileriki
siyasal yaşama aktarılması halinde bireyin siyasal tutumları üzerinde eğitimin büyük
87 Fred Greenstein (1970 a), “A Note on the Ambiquity of Political Socialization; Definitions, Criticisms
and Strateqies of Inquiry” Journal of Politics, Kasım, c.32, N.4: 969-978, Aktaran: Alkan, a.g.e., 1980,
s.82
33

etkisi olduğu söylenebilir. 88 Okulun siyasal toplumsallaşmadaki yerini öğretmenlerin ve
idarecilerin etkisiyle sınırlandırmak yanlış olur. Derslerin içeriği, öğrencinin karşı
karşıya geldiği değişik çevre ve koşullar, okulda oluşan arkadaş grupları, öğretmenin
etkisine eklenen birer faktördür. Okulun siyasal toplumsallaşmadıki yeri, bu etkilerin bir
bileşkesi olarak ortaya çıkar. 89
Okulun otoriterlik eğiliminin oluşmasında da etkisinin olduğu araştırmalarla
anlaşılmıştır. Batı toplumlarında yapılan birçok araştırmada, eğitim düzeyi yükseldikçe
otoriterlik eğiliminin azaldığı gözlemlenmiştir. 90 Ancak kişiler, otoriter bir ortamda ve
otoriter yöntemlerle eğitiliyorlarsa, aldıkları eğitim onları hoşgörülü yapmayabilir.
Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde kalkınma sorunlarını halletmek için eğitilmiş
kişiler, elitçi bir tutum içine girip daha otoriter olmaktadırlar.
Okul, siyasal etkinlik duygusu ve katılım üzerinde de olumlu yönde etkili
olmaktadır. Okulda tartışmalara katılanlar, haksız ve yanlış buldukları kararları protesto
edebilenler, daha yüksek siyasal etkinlik ve katılım eğilimi ediniyorlar. Bireyin, etkinlik
duygusu ve katılım eğilimi, okulun yarattığı bir koşuldan kaynaklandığı gibi, farklı
sınıfsal kökenlerden de kaynaklanabilir. Toplumun yukarı tabakalarında yer alan
çocuklar, aile içi karar verme sürecine küçük yaşta katılacakları için, bu katılmacı
eğilimi okula taşıyacaklardır. Yalnız bu durum eğitim seviyesi yükseldikçe
değişmektedir. Eğitim seviyesi yüksek olan kişilerde siyasal etkinlik duygusu ve katılım
eğilimi fazladır. Buradan şu sonucu çıkarabiliriz; ailedeki ve okuldaki katılımlı ortamın
etkisi ne olursa olsun, eğitim kendi içinde belirli bir değişimi sağlayabilmektedir.
Okul, niteliği gereği, genç kuşakları siyasal bilgilerle donatır. Bu bilgiler,
çocukların siyasal bilinçlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır. Okullarda, tarih,
sosyoloji ve siyaset bilimi ile ilgili olarak verilen bilgiler, siyasal görüşlerin
gelişmesinde etkili olmaktadır. 91
88
Turan, a.g.e., s.57-58
89
Kışlalı, a.g.e., s.114
90
Herbert Hymon (1959), Political Socialization, Glencoe: The Free Press, Aktaran: Alkan, a.g.e., 1980,
s.88
91
Alkan, a.g.e., 1980, s.92
34

Sonuç olarak okul ortamının temel unsurları olan öğretmen,sınıf, müfredat
programı, ders dışı etkinlikler bireyin siyasal tutumlarını belirler.
3.2.4. Siyasal Toplumsallaşmada Dernek ve Örgütlerin Etkisi
Çeşitli dernekler, sendikalar ve meslek örgütleri ile siyasal partiler siyasal
toplumsallaşma üzerinde etkilidirler. Örgütler, toplum içindeki bireyleri biraraya getirir.
Bir parti ya da derneğe üye olan birey, arkadaşlarıyla siyasal konuları tartışma fırsatı
bulur, siyasal konularla ilgili bilgiler edinir.
Siyasal parti, meslek örgütü ve dernek üyeliği bireyin ne tür siyasal olgu veya
olayları izleyeceğini, onları nasıl algılayacağını, değerlendireceğini belirleyen, siyasal
yaşam ve siyasal sistemin işleyişi hakkında bilgilerinin kapsam ve çeşidini arttırıcı
yönde etkide bulunan bir niteliğe sahiptir. 92 Bu örgütlerin, kendi değer sistemleri
içindeki etkisi, o örgütler çerçevesinde oluşan arkadaş gruplarının rolü olabileceği gibi,
bazı durumlarda da bu örgütler çerçevesinde yeni arkadaş grupları oluşabilir. 93 Siyasal
partiler, üyelerine amaçları doğrultusunda resmi ya da gayri resmi öğretim yapmakta,
siyasal içerikli ders ve seminerler düzenlemektedirler. Bu tür dernek ve örgütler
üyelerinin siyasal amaçları için faaliyet göstermelerini sağlamaya çalışmakta ve bu
amaçla üyelerinin belirli bazı siyasal inanç, tutum ve değerleri benimsemelerine özen
göstermektedirler. 94
Siyasal partiler, seçim kampanyası faaliyetleri; gençlik, kadın kuruluşları ve
diğer yan kuruluşları ile yoğun bir siyasallaşma eğitimi yaparlar. Siyasal partilerin
toplumsallaştırma çabaları, toplum içinde kültürel farklılaşmalar yoksa, ulusal bütünlüğü
sağlayıcı yönde olmakta; önemli kültürel farklılıkların olduğu toplumlarda, kültürel
bölünmeleri derinleştirip, ulusal bütünlüğü sarsıcı yönde olmaktadır. 95
Türk siyasal yaşamı üzerine yapılan çalışmalarda siyasal partilerin yetişkinlerin
toplumsallaşmasında etkili olduğunu gösterecek bulgulara rastlanmamıştır. Bununla
92 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1984, s.174
93 Kışlalı, 1997, a.g.e., 1997, s.114
94 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1984, s.174
95 Ergun, Özbudun, Siyasal Partiler, Ankara Üniv. Hukuk Fakültesi Yayınları, Ankara, 1977, s.108-109
35

irlikte, doktriner nitelikteki küçük partilerin, gençlerin siyasal toplumsallaşması
üzerinde etkili olduğunu gösteren bulgular vardır. 96
Dernek ve örgütlerin etkilerinin, ailenin birey üzerindeki etkisinin sınırlandığı
bir dönemde başladığı gözlemlenmiştir. Bireyin, yoğun bir biçimde dernek ve örgüt
üyeliğine katılımı, onun yeni bazı referans noktalarına yöneldiğinde ve ailenin yerine
başka yapılarla özdeşleşme gereksinimi hissettiğinde ortaya çıkmaktadır. Bireyin
örgütlere olan duygusal bağlılığı yoğunlaştıkça bireyin siyasal toplumsallaşmasının üye
olduğu örgüt veya örgütlerden kaynaklanan yapılardan etkilenme olasılığı
yükselmektedir. 97
3.2.5. Siyasal Toplumsallaşmada Kitle İletişim Araçlarının Etkisi
Çağdaş dünyada, toplumsal olayların bireylere ulaşmasının en önemli yolu,
kitle iletişim araçlarıdır. Kitle iletişim araçları, bireylerin siyasal değer, inanç tutum ve
beklentileri üzerinde önemli etkilere sahiptir. Kitle iletişim araçları kitap, dergi, gazete
vb. yazılı basın araçlarından oluştuğu gibi, radyo, televizyon, sinema, tiyatro gibi
görüntü içeren sözlü yayın araçlarından da olabilmektedir.
Kitle iletişim araçlarının kullanımıyla, siyasal iktidarı kullananlara,
yönetilenlerin davranışlarını etkileme ve denetleme imkanı sağlanmıştır. Bazen kitle
iletişim araçları, siyasal olguların geniş kitlelere duyurulmasını sağlayarak, geniş
kitlelerin siyasal hayata katılımını artırmakta, iktidar tabanında değişme ve gelişmelere
neden olmaktadır. 98
açıklamaktadır. 99
Okutan, kitle iletişim araçlarının siyasal davranış üzerindeki etkisini üç şekilde
- Birincisi: Kitle iletişim araçlarından daha fazla yararlanmak, siyasal
tartışmayı artırır. Bunun sonucu olarak kitle haberleşmeye ilgi artar.
- İkincisi: Kitle haberleşme araçlarından yararlanma, kökleşmiş olan siyasi
kanaati değiştirmekten çok, onun kökleşmesine hizmet eder.
96
Alkan, a.g.e., 1980, s.112
97
Tekinöz, a.g.e, s.45
98
Raşit A. Kaya, Kitle İletişim Sistemleri, Teori Yayınları, Ankara, 1985, s.26
99
Atakan Okutan, Türkiye’de Kentleşme ve Siyasal Yapı, Türk Demokrasi Vakfı Yayını, Ankara, 1995,
s.46-47
36

- Üçüncüsü: Siyasi haberlere duyulan ilgi kişiyi siyasi eyleme hazırlar.
Çağımızda televizyonun devreye girmesiyle, kitle iletişim araçları büyük önem
kazanmıştır. Televizyon, siyasal olay ve olguların geniş kitlelere sunulmasında önemli
bir araçtır. Toplumdaki pek çok birey televizyon aracılığıyla siyasal konularda bilgi
sahibi olmaktadır. Dolayısıyla eğitim seviyesi düşük olanlarla yüksek olanlar arasındaki
siyasal katılma farklılıkları televizyon sayesinde ortadan kalkmaktadır. Televizyon,
seçim dönemlerinde seçim kampanyalarının vazgeçilmez aracı haline gelmiştir. Bu
nedenle Televizyonun seçmen tercihi üzerinde önemli etkilerinin olduğunu
söyleyebiliriz. Gökçe, televizyonun, bir siyasal partinin seçimi kazanmasında ve
kaybetmesinde etkili bir faktör olduğunu ifade etmektedir. Ona göre televizyon genel
siyasal ve kültürel ortamı belirlemekte, gündemi tespit etmekte, insanların tutum ve
düşüncelerini yönlendirmektedir. 100
Şüphesiz siyasal toplumsallaşma ve seçmen tercihini etkilemede bir kitle
iletişim aracı olarak sadece televizyonu almak yeterli olmayacaktır. Gazete, radyo, dergi
gibi araçlarda önemli roller oynamaktadır. Kitle iletişim araçlarının oy verme kararının
alınmasında hem propaganda işlevinin hem de haber verme işlevinin etkileri olduğu
görülmektedir. Seçmenlerin radyo ve televizyonu daha güvenilir bilgi kaynağı
saydıklarına dair yaygın bir kanaat oluşmuştur. Radyo, televizyon ve gazetelerin etkisi
cinsiyete ve eğitim düzeyine göre değişmektedir.
Eğitim seviyesi yüksek olanlar, siyasal bilgi kaynağı olarak gazeteleri tercih
ederken, eğitim seviyesi düşük olanlar televizyonu tercih etmektedirler. 101 Cinsiyet
ayrımına göre kadınların televizyon ve radyoyu erkeklerden daha çok, erkeklerin ise
dergileri kadınlardan daha çok haber kaynağı olarak görmektedirler. 102 Aziz’in yaptığı
araştırma sonuçlarına göre, radyo daha çok haber aracı olarak izlenmektedir. Cinsiyet
açısından kadınlarda haber alma amacı ile izleme yerini eğlence, hoş zaman geçirme ve
100
Orhan Gökçe, “Siyasi İletişim ve Televizyon” Selçuk Üniv. İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi
Dergisi, C.1, S.1, Ocak-Haziran, Konya, 1999, s.91
101
Oya Tokgöz, Siyasal Haberleşme ve Kadın, Ankara Üniv. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, Ankara
1985, s.33
102
Mehmet Küçükkurt ve Nurettin Güz, “18-22 Yaş Grubu Gençlerin Kitle İletişim Araçlarını Kullanım
Tercihleri Üzerine Bir Araşırma”, Amme İdaresi Dergisi, XXVII, 3. Ankara, 1994, s.122
37

irşeyler öğrenme amacı ile izlemeye bırakmıştır. 103 Brezilya’da 1989 yılında yapılan bir
araştırmanın sonuçlarına göre, televizyon ve radyonun bir aday tercihinde aile ve
arkadaşlardan sonra ikinci sırada yer aldığı ortaya konmuştur. Yine bu araştırmanın
sonucuna göre; ilk, orta ve lise mezunlarının daha çok aile ve arkadaşlarıyla konuşarak;
üniversite mezunlarının ise televizyon tartışmaları ve gazete haberlerinden ağırlıklı
olarak bilgilendikleri belirlenmiştir. Özellikle eğitim seviyesi düştükçe televizyon
tartışmaları ve gazete haberlerini bilgi kaynağı olarak alanların oranı azalmaktadır. 104
Batı toplumlarında yapılan araştırmalar, kitle iletişim araçlarının sanıldığı kadar
siyasal davranış değişikliği yaratmak bakımından etkili olmadığını gösterdi. Bunun
nedenlerinden birisi, kitle iletişim araçlarının etkisini, dolaylı bir yoldan kanı önderleri
aracılığıyla göstermesidir. İkincisi, kitle iletişim araçları, kişilerin eğilimlerini
değiştirmekten veya yeni eğilimler yaratmaktan çok, var olan eğilimleri güçlendirecek
yönde etkili olmaktadır. 105 Çünkü bireyler, kitle iletişim araçlarının yaydığı bilgi ve
becerileri hali hazır siyasal tutumlarını güçlendirecek biçimde seçerek algılarlar.
Böylece kitle iletişim araçları, bireylerin siyasal tutumlarını değiştirmeyip
güçlendirmektedir.
Harrop ve Miller, kitle iletişim araçlarının seçmen tercihi üzerindeki etkisini
dört ana noktada açıklıyorlar. 106
- Parti bağlılığı zayıfladığında kitle iletişim araçlarının etkisi artmaktadır.
- Kitle iletişim araçları yeni konuları kapsadığında daha önemli hale
gelmektedir.
103 Berrin Balay, Kadınların Siyasal Katılma Davranışları, Gazi Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla
İlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı, Ankara, 1994, s.54
104 Joseph Straubhaar ve Organ Olsen: “The Brazilian Case: Influencing the Voter”, SKIDMORE,
Thomas, E (Ed), Television, Politics And The Transition to Democracy in Latin America içinde, The
woodrow Wilson Center Press, Washington, 1993, s.123-127, Aktaran: Ahmet Kalender, Seçmen
Tercihini Etkileyen Propaganda ve İletişim Faktörleri: Türk Seçmen Davranışı Üzerine Bir
Araştırma, Gazi Üniv. Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkla İlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı,
Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara, 1998, s.118-119
105 Alkan, a.g.e., 1980, s.135
106 Martin Harrop ve William Miller L., “Election and Voters a Comparative Introduction, Macmillon,
London, 1987, s.130:BUDGE, lan ve FARLIE, Dennis: voting and Party Competition, John Wiley,
London, 1977; SCARBROUGH, Elinor: Political Ideology and Voting, Clarendon Press, Oxford New
York, 1984, s.1-4, Aktaran: Kalender, a.g.e., s.119-120
38

- Kitle iletişim araçları güvenilir bulunduğunda birey üzerinde çok daha fazla
etkilidir. Özellikle televizyonun görüntülü delillerle gelmesi ve sık sık
kendisinin siyasal açıdan tarafsız olduğunu ilan etmesi, onun güvenirliliğini
güçlendirmektedir.
- Kitle iletişim araçları, bireylerin politikaları tartıştığında daha etkili hale
gelmektedir.
Sonuç olarak kitle iletişim araçları, parti bağlılığı zayıfladığında, seçmenler
tarafından güvenilir bulunduğunda daha etkili olmaktadır. Kitle iletişim araçları
seçmenlerin büyük ölçüde kullandıkları bilgi kaynaklarıdır. Kitle iletişim araçlarının
tercihler üzerinde çok etkili olmasa da uzun bir süreçte farkına varmadan kararları
değiştirebilecek bir güce sahip olduğunu söyleyebiliriz. Ancak bu güç, seçmenin
yapısına, eğitim düzeyine, ailesine, hangi bilgi kaynaklarını daha çok kullandığına parti
ve lidere bağlılık derecesine göre değişebilecektir.
4. Siyasal Katılma Üzerinde Etkisi Olan Faktörler
4.1. Demografik Değişkenler ve Siyasal Katılma
4.1.1. Yaş ve Siyasal Katılma
Farklı yaş grupları farklı toplumsallaşma etkileri altında, siyasal katılma
farklılıkları göstermektedir. Yaş, bireyin toplumsallaşma sürecinde her türlü deneyimini,
edintilerini kazandığı bir süreçtir. Dolayısıyla yaş, bireyin siyasal davranışlarının
yoğunluğunu, yönünü ve biçimini belirlemede önemli siyasal kaynaklardan biridir.
Baykal, yaş ve siyasal katılma arasındaki tespitlerini iki noktada
açıklamaktadır. 107
Birincisi, siyasal katılma özellikle orta yaş gruplarında yüksek, genç ve ileri
yaştaki kimselerde siyasal katılma oranı daha düşüktür. Gençlikten itibaren gittikçe artan
siyasal ilgi 40-50 yaşları arasında zirveye çıkmakta sonra da tedricen azalmaktadır.
İkincisi, genç yaşlarda radikal siyasal hareketler daha çok desteklenmekte, yaşla
birlikte muhafazakarlık artmaktadır.
107 Baykal, a.g.e., s.82
39

Gençlerde daha çok olağan dışı ve radikal siyasal katılma biçimlerinin
görülmesinin nedeni, Genç insanın enerji ve zaman olarak siyasal eyleme elverişli bir
durumda bulunması ayrıca, aile yükümlülüğü, düzenli bir mesleki faaliyetinin
bulunmaması nedeniyle gösteri yürüyüşü, seçim kampanyası faaliyeti gibi bol enerji ve
zaman gerektiren siyasal eylemlere orta yaşlı ve yaşlı kuşaklara oranla daha kolay
girişilebilmektedirler. 108 Gençlerde gözlemlenen siyasal katılım farklılığının diğer bir
nedeni de, siyasallaşma sürecinde gencin depolitize edilmesinden, siyasal ortama
güvenememesinden de kaynaklanmaktadır. 109 Ülkemizde gençler siyasal katılmanın
özneleri arasında yer almamaktadırlar. Bunun nedenini Eroğlu, ülkemizde gençlere
tanınan siyasal haklarla açıklamaktadır. 1982 Anayasası’na göre, siyasal partiler gençlik
kolu kuramadıklarından, gençlerin siyasal partilerde çalışamamaktadır. Partilerde
çalışma hakkını gençler, 21 yaşını doldurmuş olmak ve öğrenci olmamak koşuluyla
kullanabileceklerdir. Ayrıca gençlerin, birleşerek veya örgütlenerek siyasal
düşüncelerini açıklama ve yayma hakları hem tüzel olarak tanınmamış hem de
uygulamada engellenmiş durumdadır. 110
Ayrıca, gençler güçlü saf ideolojilere daha yakın ilgi göstermektedirler. Bu tür
ideolojiler, bireyleri siyasal rejime karşı bir isyan eğilimi içine sokmakta bir yandan da
gösteri ve mitinglerin kaynağını oluşturmaktadır. Belirli bir siyasal partiye bağlanma da
siyasal katılmayı artıran faktörlerden birisidir. Ancak gençler genellikle belirli bir siyasal
partiye bağlanmak konusunda tereddüt etmektedirler. İlerleyen yaşla birlikte bireyin
siyasal tercihleri kararlılık kazanmakta ve siyasal yaşama daha düzenli bir şekilde
katılmaktadır. 111
Ozankaya “Köyde Toplumsal Yapı ve Siyasal Kültür” adlı çalışmasında
köydeki gençlerin siyasal ilgi, bilgi ve tutumlarının yaşlılara göre daha yüksek olduğunu
ve uç partilere oy verdiklerini tespit etmiştir. 112
108
Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.21
109
Yücekök, a.g.e., 1982, s.16
110
Cem Eroğlu, Devlet Yönetimine Katılma Hakkı, İmge Kitabevi, Ankara 1991, s.114
111
Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.21-22
112
Özer Ozankaya, Köyde Toplumsal Yapı ve Siyasal Kültür, Ankara Üniv. S.B.F. Sosyoloji Kürsüsü,
Sevinç Matbaası, Ankara, 1971
40

4.1.2. Cinsiyet ve Siyasal Katılma
Mesleğin çeşitli nitelikleri, kişinin siyasal katılımını etkilemektedir. Bazı
meslekler siyasal sistemin eylemlerinden daha çabuk etkilenmekte, bu meslekleri icra
edenler siyasete daha çok ilgi duymakta ve siyasete daha yoğun bir şekilde
katılmaktadırlar.
Bireyin sahip olduğu meslek statüsü yükseldikçe siyasal yaşama daha yoğun bir
şekilde katılmakta, meslek statüsü düşük olanlara oranla hükümet bürokrasisiyle daha
kolay ve etkin bir ilişki kurmaktadır. Meslek statüsü yüksek olan bir birey, iyi bir
eğitime sahip olup, kentsel bir çevrede yaşamakta, dar ve özel bir ortamın üyesi
olmaktadır. Bu dar ve özel ortamın içindeki haberleşme ve ilişkiler ağı ise bireyin
hükümet bürokrasisinin en üst kademelerini oluşturanlarla, kendisini aynı düzeyde,
görmesini sağlayabilmektedir. Dolayısıyla yüksek statülü mesleğe sahip olanlar, düşük
statülü mesleklere sahip olanlara oranla bürokratlarla temasta daha avantajlı duruma
sahiptirler. 113 Meslek bir anlamda parayı kazanma biçimidir. Aynı gelir düzeyinde
olanlar arasında bile, siyasal katılma eğilimi mesleklere göre farklılıklar
gösterebilmektedir. En etkin siyasal katılma genellikle serbest meslek gruplarında
görülmektedir. 114
Robert Lane, meslek ve siyasal katılma arasındaki ilişkiyi şu şekilde
özetlemektedir. 115
1- Meslek, insana sosyal ve entelektüel yetenekler kazandırarak, bireye siyasal
önemi olabilecekyetenekler kazanma imkanı verir.
2- Meslek, belli bir siyasal görüşü olan insanlarla konuşma, tartışma imkanı
sağlayarak etkileşimi artırmakta ve bu yolla siyasal katılmaya yol
açmaktadır.
3- İnsanların mesleği dolayısıyla hükümetin takip edeceği politikada çıkarı
olabilir, bu nedenle siyasal katılmaya yönelir.
113
Seymor M. Lipset, Siyasal İnsan, Çev. Mete Tuncay, Teori Yayınları, Ankara, 1986, s.169
114
Ruşen Keleş ve Cevat Geray, Türk Belediye Başkanları, Türk Belediyeler Derneği, Ankara, 1958-
1964, s.22
115
Robert Lane, Political Life, New York The Free Press, p.326, 1965
41

4- Mesleğin riskli, kaygı verici ya da korumayı gerektirici özellikleri katılmaya
neden olabilmektedir.
Turan, mesleğin, siyasal davranışı ve katılmayı, eğitim ve gelir
değişkenlerinden bağımsız olarak etkilediğini iddia etmektedir. Bazı ülkelerde yapılan
araştırmalarda avutkatların diğer meslek gruplarına kıyasla siyasete daha yoğun
katıldıkları gözlemlenmiştir. Bazı mesleklerin, siyasal sistemin eylemlerinden çabuk
etkilenmelerinden dolayı, bu meslekleri icra edenlerin siyasete daha çok ilgi
duymalarının ve katılmalarının beklenebileceğini iddia eder. Mesleğin icra edilme
koşullarıda siyasal katılmayı etkilemektedir. Toplu halde çalışanlar, ufak iş yerlerinde
çalışanlara göre siyasete daha çok ilgi duymaktadır. Siyasal katılma yüksek eğitim
gerektiren meslek gruplarında daha fazla görülmekte sıradan mesleklerde siyasal katılma
daha düşük olmakla birlikte bu mesleklerde çalışanlar örgütleşme çabası içine bile
girmemektedir. Ayrıca boş zamana olanak tanıyan meslekler siyasal ilgi, bilgi ve
bilincin gelişmesine yardımcı olabilecek koşulları sağladığı için daha yoğun bir siyasal
katılmaya neden olabilmektedirler. 116
Keleş ve Geray’ın yaptıkları araştırmanın bulgularına göre meslek sahipleri ile
sanayi ve ticaret dallarından gelenleri gerek ulusal gerekse yerel düzeyde siyasal hayatta
aktif bir şekilde katılmaktadırlar. 117
Türkiye’deki kadınların ekonomik hayattaki konumlarına bakıldığında ilk göze
çarpan özellikler şunlardır.
Kadınlar genellikle en az ücret ödenen işleri yapmakta, düşük statülü işlerde
yoğunlaşmaktadırlar. Kadın emeğinin yalnızca bir bölümüne parasal karşılık
ödenmektedir. 118
Kadınlar, yüksek statülü yönetsel ve teknik pozisyonları elde etmekte çok sınırlı
olanaklara sahiptirler. 119 Kadınlar iş hayatında cinsiyet ayrımcılığıyla karşılaşmakta ve
116
Seymor M. Lipset, Siyasal İnsan, Çev. Mete Tuncay, Teori Yayınları, Ankara, 1986, s.169
117
Ruşen Keleş ve Cevat Geray, Türk Belediye Başkanları, Türk Belediyeler Derneği, Ankara, 1958-
1964, s.22
118
Ahmet Demirel ve Zuhal Kayaalp Bilgin, Çalışmaya Hazır İşgücü Olarak Kentli Kadın ve
Değişimi, T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Ankara, Ağustos-1999, s.13
119
İlhan Akhun ve İsmail Bircan, Kız Çocuklarının Mesleki Eğitime ve İstihdama Yönelimleri, T.C.
Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Ankara, Mayıs-2000, s.6
42

aynı iş karşılığında daha az ücret alırken erkekler, daha çok gelir getiren işlerde çalışma
imkanına sahip olmaktadırlar.
Bu durum, cinsiyete dayalı iş bölümünün bir sonucudur. 120 Türkiye’de kadınları
istihdam alanında rahat ettirecek yasalar çıkarılmasına rağmen uygulamada farklılıklar
görünmektedir. Batıda kadınlar çok daha başka işlerde çalışmalarına rağmen, Türkiye’de
kadınlar belli alanlarda istihdam edilmektedir. Beyaz yakalı memur işlerinde ne kadar
rutine iş varsa kadınlara yaptırılmaktadır. 121 Bunun temel nedeni,daha başlangıçta
kadınlar ileride yüksek ücret getirmeyecek ve yükselme olanağı sağlamayacak öğrenim
dallarına ve mesleklere yönlendirilmektedirler. Kadınlar, öğretmenlik, hemşirelik,
sekreterlik gibi hizmet kollarına itilmektedirler. Mühendislik, diplomatlık, yüksek
düzeyde yöneticilik, üniversite öğretim üyeliği, parlamenterlik, sendika liderliği gibi
alanlara kadınlar daha çok güçlükle girebilmektedirler. 122
Sanayi de çalışan kadınların %93’ü vasıfsız ya da yarı vasıflı işcidir. Kadınların
büyük çoğunluğu imalat sektöründe (tütün, gıda, içki, dokuma, kimya sanayinde
paketleme vb.)istihdam edilmektedir. 123 Kadınlar vasıfsız emeğe sahip oldukları için
vasıfsız iş yapmamakta, işler kadınlar tarafından yapıldığı için vasıfsız sayılmaktadır.
Kadınlar farklı meslek kollarına ve sektörlere girebildiğinde de bu işler kadınsılaştığı
ölçüde değer yitirmektedir. 124
Uzman mesleklere giren kadınların kent soylu üst yada orta üst katmanlardan
geldiği bilinmektedir. Özellikle öğretim üyesi kadınların sınıf temeline bakıldığında aynı
durumun geçerli olduğu söylenebilir.
Türk Üniversitelerindeki kadın oranı 1960’da %18.9 iken 1970’de %23.1’e,
1980’de %24.5’e, 1989’da %32.2’ye yükselmiştir. Bu artış genelde tüm akademik
konumlarda gözlense de akademik hayattaki kadınların en yüksek oranda temsil edildiği
konumlar bugün hala alt düzey statülerdir.
120 Demirel ve Bilgin, a.g.e., s.14
121 Mübeccel Kıray, “Atatürk’ten Bu güne Kadının Meslek Sorunları”, Atatürkten Bugüne Türk
Kadınının Toplum ve Eğitim Sorunları Sempozyumu, S.B.F. Yay., Ankara, 27 Kasım 1981, s.40
122 Bekir Onur, Gelişim Psikolojisi, İmge Kitabevi, Ankara, 1995, s.128-129
123 Balay, a.g.e., s.68
124 Demirel ve Bilgin, a.g.e., s.17
43

Türk Üniversitelerindeki erkek ve kadın akademisyenlerin medeni durumlarına
ilişkin istatistiklere göre, erkek akademisyenlerin %36.2’sine karşılık kadınların %45’i
bekardır. Erkek akademisyenlerin %1.9’una karşılık kadın akademisyenlerin %3.9’u
boşanmıştır. Yardımcı doçentlerde bekarlık oranı erkeklerde %15 olmasına karşılık
kadınlarda bu oran %25.1’dir. Bu farklılık üst düzey öğretim üyelerinde daha fazla olup,
profesörlerde bekarlık oranı erkeklerde %4 iken kadınlarda %22’dir. 125 Bu oranlar bize
kadınların mesleklerinde ilerlemeleri ile bekar oluşları arasında bir ilişki olduğunu
göstermektedir.
Bu verilerden hareketle şunu söyleyebiliriz; kadın akademisyenlerin çoğu için
roller arasındaki çatışmanın kadınların mesleklerinde ilerlemelerinin engellerinden birini
oluşturduğu anlaşılmıştır. Türkiye’de pekçok evli kadın akademisyen değişik yollardan
bu ikilemle başa çıkmaya çalışırken, kadınların önemli bir kesimi bu ikilemden
kendilerini aile rollerinden bütünüyle arındırarak, yani evlenmeyerek kurtarmaktadırlar.
Eğitim hizmetlerinde ise kadınlar yoğun bir biçimde Milli Eğitim Bakanlığı
bünyesinde yer almaktadır. Bakanlık çalışanlarının %42.5’i kadınlardan oluşmaktadır.
İlkokul öğretmenlerinin %43.4’ü, ilkokul ve lise öğretmenlerinin %45.9’u kadındır. 126
Kadının belli işlerde istihdam edilmesi cinsiyet ayrımına dayalı iş bölümünün
bir sonucudur. Toplumumuzdaki cinsiyet ayrımına dayalı geleneksel kalıp yargılar,
kadınların sahip oldukları eğitimin türü ve düzeyi, kadınların ev içi rolleri bu nedenler
arasındadır. 127 Kadının emeğinin “ek gelir” olarak tanımlanışı, haneyi geçindirme
sorumluluğunun erkekte oluşu kadınların düşük ücretle çalıştırılmalarına zemin
hazırlamakta kolaylıkla ve erkeklerden önce işten çıkarılmalarını meşrulaştırmaktadır.
Kadın, doğası gereği çocuk doğurmak ve büyütmek, kocasına bakmak, ev işlerini
yürütmekle sorumlu görülmektedir. Kadınlar doğal farklılaşma yüzünden kapasiteleri ve
gelir ihtiyaçları farklı bir grup olarak değerlendirilmektedir. Kadınlar hassas ellere ve
125 Feride Acar, “Türkiye’de Kadınların Akademik Kariyere Katılımı”, Değişen Bir Toplumda
Kadınların İstihdam İmkanlarının Geliştirilmesi Konulu Konferans, İş ve İşçi Bulma Kurumu Yay.,
İstanbul, 7-8 Kasım 1990, s.92
126 Balay, a.g.e., s.72
127 Kıray, a.g.m., s.40
44

ince işleri yapabilme kapasitesine sahip varlıklar olarak algılandıkları için belli işlerde
istihdam edilmelerine sebep olmaktadır. 128
Mevcut Toplumsal Yapılanmada, çocuk eğitimi geniş çapta kadınlar tarafından
yerine getirildiğinden, gelecek kuşakların kadın ve erkekleri de, her ne kadar kimi
faklılıklar ve düzelmeler görülse de, bilinçli ya da bilinç dışı, cinsel ayrımcı söylemlerle
donatılmaktadırlar. 129 Dolayısıyla kadınların istihdam alanında erkeklerle eşit fırsatlara
sahip olabilmeleri için kültürel değerler ve bunlara bağlı zihniyet kalıplarının değişmesi
gerekir.
4.2. Sosyal Faktörler ve Siyasal Katılma
4.2.1. Kentleşme ve Siyasal Katılma
Her toplumun kadına ve erkeğe özgü olarak tanımladıkları cinsiyet rolleri
vardır. Kadının toplum içindeki yerinin cinsiyetine göre belirlenmesi ve kadının toplum
içindeki rollerinin cinsiyeti açısından tanımlanması olgusu onun biyolojik özelliklerinin
bir sonucu değil tamamen toplumsaldır.
Kadınlar, sosyalleşme sürecinde öğretilen aile-içi rolleri asli rolleri olarak
içselleştirmektedirler. Günümüzde kadının aile dışı roller oynaması oldukça zordur.
Bunun nedenlerinden biri çalışan ve çalışmayan kadınlar evli ve çocuk sahibi olmaları
halinde, işin eve ilişkin rollerini hakkıyla yerine getirmelerini engellediğini
düşünmektedirler. İkincisi ise kadının çalışma hayatına katılması konusunda toplumun
yaptığı değerlendirmedir. Günümüzde farklı toplumlarda yasalarla kadına eğitim yapma
ve çalışma hakkı tanınmakla birlikte, toplumsal yapıdaki gelenek vegörenekler kadına
geleneksel bir anlayışla yaklaşılmasına, aile grubu dışındaki pozisyonların kadınlardan
çok erkekler tarafından işgal edilmesi gerektiği anlayışına neden olmaktadır. 130 Cinsler
arası rol farklılığı kadın ve erkeğin siyasal alanda üstlenecekleri role de yansımaktadır.
Ev dışı işlerle uğraşmayan kadın, kocasından çok daha dar bir çevrede
yaşamakta ve o çevrenin koşullarından etkilenmektedir. Değişik toplum kesimlerinin
128 Demirel ve Bilgin, a.g.e., s.1
129 Hülya Tufan Tanrıöver ve Ayşe Eyüboğlu, Popüler Kültür Üzerinde Kadın İstihdamını
Etkileyebilecek Öğeler, T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Ankara, Nisan
2000, s.6
130 Nilgün Çelebi, Kadınlarımızın Cinsiyet Rolü Tutumları, Sebat Ofset, Konya, 1990, s.9-10
45

yaşam koşullarından kocasına göre daha az haberdardır. Evli kadının siyasal yaşama
daha az ilgi duymasının nedeni onun dar bir çevrede yaşamasındandır. Siyasal yaşama
duydukları ilginin az olması nedeniyle, siyasal konularla ilgili bilgileri az ve seçimlere
katılma oranları düşüktür. 131 Erkeklerin, sosyo-ekonomik kaynak düzeylerinin yüksek
bulunması siyasal parti ve örgüt bağlarının daha kapsamlı olması, kadınlara oranla, çok
daha yogun bir siyasal faaliyet içinde olmalarına neden olmaktadır. 132
Kadınların siyasal tutum ve davranışlarına da dikkat çeken özellikler şunlardır:
Kadınlar siyasal katılmaya ve sandık başına gitmeye erkeklerden daha az eğilim
taşıyorlar. Oy verirken, erkeklere oranla tutucu partileri daha çok destekliyorlar.
Erkeklerin siyasal tercihleri oldukca zor değişirken, kadınların siyasal tercihlerinde bu
denli bir kararlılık yoktur. 133 Evli kadınlar kocalarına bağlı olarak daha çok sandık
başına gitmektedirler. Şirin Tekelinin yaptığı bir araştırmaya göre kadınların seçimlere
katılma oranı, erkeklerinkinden %13,5 oranında daha düşüktür. Oy verme oranı evli
kadınlarda %58,7’ ye çıkarken dullarda bu oran %38,9’ a, bekarlarda ise %37,0’ a kadar
inmiştir. 134
Türkiye’de ögrenciler arasında yapılan araştırmalar kız öğrencilerin, iç ve dış
politika ile ilgilenmediğini erkeklere göre dernek üyesi olma, miting ve gösteri
yürüyüşlerine katılma, siyasal partilerde çalışma oranlarının düşük olduğunu
göstermektedir. Kızlar, siyasal içerikli dergi ve gazeteler yerine, kadın, moda konularına
yer veren gazete ve dergileri tercih etmektedirler. Kızlar, siyasal konularda erkeklerden
daha az bilgilidirler. 135
Kadınların, seçim kampanyası faaliyetlerine katılma, siyasal parti üyeliği gibi
siyasal katılma biçimlerini sergileme oranı erkeklere oranla daha düşüktür. Seçim
kampanyası faaliyetine katılmak, herhangi bir partiye üye olmak yakın çevre dışında,
özellikle evi dışında faaliyet göstermesini gerektirin bir siyasal katılma biçimidir.
Kadınlarda eve ve aileye yönelik bir yaşam sürme normunu benimsedikleri için seçim
131 Kışlalı, a.g.e., 1997, s.164
132 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.19
133 Kışlalı, a.g.e., 1997, s.156
134 Şirin Tekeli, “Türkiye’de Kadının Siyasal Hayattaki Yeri” Türk Toplumunda Kadın, (Der.) Nermin
Abadan Unat, Aktaran: Kışlalı, a.g.e., 1997, s.157
135 Ahmet T. Kışlalı, “Siyasal Tutumlarda Kuşak ve Cinsiyet Etkenleri” Ankara Üniv. Siyasal Bilgiler
Dergisi, XVXI Mart-Aralık 1-4, s.125, Aktaran: Balay, a.g.e., s.47
46

kampanyası faaliyetleri ve siyasal parti üyeliğinden uzak durmaktadırlar. Cinsler
arasındaki toplumsal rol farlılıklarından dolayı erkeklerde seçim kampanyası
faaliyetlerine katılma ve siyasal parti üyeliği yoğun bir biçimde görülmektedir.
Böylelikle oy verme davranışı fazla zaman ve enerji harcatmayı gerektirmeyecek ve aile
efradı ile yerine getirilebilecek bir davranış olduğundan diğer siyasal katılma türlerine
oranla daha çok başvurulan bir siyasal katılma biçimidir.
Eğitim düzeyi düştükçe, kadınların siyasal partilere üye olma oranı
düşmektedir. 1970’lerde yapılan bir araştırmaya göre, Fransız Sosyalist Partisi’ne üye
olan kadınların %18’ i kamu görevlisi kadınlardır. Bu partiye üye olan kadın işçilerin
oranı ise çok düşüktür. 136
Bazı görüşler, eğitimli, çalışan ve kentte yaşayan kadınların siyasal alanda daha
aktif olarak yer aldıklarını söylemektedir. Özellikle ülkemizde kentte yaşayan, eğitim
olanaklarına sahip kadınlar bile, geleneksel, pasif boyun eğici rol beklentilerinin
ağırlığından kurtulamamaktadırlar. Bunun bir uzantısı olarak da, kadınların, yoğun bir
siyasal faaliyet içinde olmadıkları iddia edilebilir. Ayrıca kadınların siyasal konularla
ilgili bilgi ve ilgileri az olduğu için siyasal parti tercihinde eşlerinin etkisinde
kalmaktadırlar. Tekeli’ye göre ev kadınlarının siyasal olaylara ve siyasete karşı ilgisi az
olduğu için siyasal tercihini hiç düşünmeden ve önemsemeden yapabilmektedir. 137
Ozankaya’nın yapmış olduğu araştırmanın bulgularına göre, siyasal bir tercihte
bulunamayan veya bulunmamaya kararlı olanlar arasında, kadınların erkeklerden %15
ve %17 oranında fazla olduğu görülmüştür. 138 Yine Ozankaya’nın köyde yapmış olduğu
bir araştırmanın sonucuna göre; köyde cinsiyet bakımından, kadınların büyük
çoğunluğu okur-yazar değildir. Bu kadınların siyasal hayatın tamamen dışında
bulunmalarının yanında siyasal konularda hemen hiçbir bilgiye sahip olmadıklarını,pek
az siyasal konuda ve çok düşük oranda tercih yaptıklarını, bu tercihlerinin ve oy verme
davranışlarının kocaları yada aile başkanları tarafından belirlendiğini tespit etmiştir. 139
136
Kışlalı, a.g.e., 1997, s.158
137
Şirin Tekeli, “Türkiye’de Kadının Siyasal Hayattaki Yeri”, Türk Toplumunda Kadın, Der. Nermin
Abadan Unat, Sosyal Bilimler Derneği Yayını, Ankara 1982, s.110
138
Özer Ozankaya, Türkiye’de Sınıfsal Yapı ve Siyasal Davranışlar, May Yayınları, İstanbul 1974, s.99
139
Özer Ozankaya, a.g.e., 1971, s.215-216
47

4.2.2. Kentleşme ve Siyasal Katılma
Kentleşme ve siyasal katılma arasındaki ilişkiyle ilgili farklı hipotezler
geliştirilmiştir. Kentleşmeyi modernleşmenin bir boyutu olarak kabul eden görüşten
hareket edenler, kentlerin siyasal yaşamı kamçılayan bir kültürel çerçeve oluşturduğunu
iddia etmektedirler. Bu görüşe göre, kentsel yaşam katılımcı bir kültüre beşiklik
etmektedir. Ayrıca, kentsel yaşam sağladığı eğitim olanakları ve yoğun bir ikincil grup
faaliyetleri ortamı oluşturması nedeniyle siyasal olayları izleme ve siyasal olaylara
katılma olanaklarının, kırsal yaşama oranla daha fazla olduğu bir çerçeve
oluşturmaktadır. 140
Bu görüşe alternatif bir görüşte S. Verba ve arkadaşları tarafından ortaya
atılmıştır. Bunların iddiasına göre, bireyin siyasal yaşama katılması için gerekli olan
siyasal güdülerini yerleşim yeri büyüdükçe ve siyasal yapı karmaşıklaştıkça bireyin
siyasal kararlara katılmasındaki marjinal etkinliği azalacak ve bir noktadan sonra da bu
etkinlik tamamen kaybolabilecektir. Dolayısıyla, siyasal katılmanın küçük yerleşim
birimlerinde, büyük yerleşim birimlerine oranla, daha yoğun olması beklenmelidir. 141
Kalaycıoğlu, “Karşılaştırmalı Siyasal Katılma” adlı çalışmasında, Verba ve
arkadaşlarının bu iddialarının, bu konuyla ilgili yapılan çalışmalarda yalnızca oy verme
konusunda toplanmış veriler kullanılarak varılan sonuçlar dikkate alındığında haklı
çıktıklarını ifade etmektedir. Ancak oy vermenin yanısıra seçim kampanyası faaliyetleri,
bürokratlarla ilişkiler gibi farklı siyasal katılma biçimleri hakkında verilere sahip olan
diğer araştırmalarında yerleşim birimi büyüklüğünün, kendi başına, siyasal katılmayı
azaltan bir bağlamsal çerçeve oluşturduğuna dikkat çekmektedir. 142 Kalaycıoğlu aynı
zamanda, kentsel yaşamın olağan siyasal katılmayı teşvik edici etkilerde bulunduğunu,
diğer yandan da olağan dışı siyasal katılmayı besleyen koşulları ortaya çıkardığını ifade
etmektedir.
Siyasal hayata en çok katılanlar siyasal uyarılara en çok maruz kalan kişilerdir.
Kentlerde oturanlar kırsal bölgelerde yaşayanlara oranla daha çok siyasal uyarı ile
karşılaştıkları için siyasal hayata daha yoğun bir şekilde katılmaktadırlar. Genelde doğru
140 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.23
141 Turan, a.g.e., s.25
142 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.24
48

görünen bu önermenin Türkiye için de geçerli olup olmadığının araştırılması, ilginç
araştırma sonuçlarının ortaya çıkmasına neden olmuştur.
Kentlerde katılma oranının yüksek olması beklenirken, bulgular aksi yöndedir.
Bütün illerde en düşük oy verme oranını şehirli seçmenler vermekte, kasabalılar
onlardan biraz daha yüksek oranlarda seçime katılmakta, en yüksek katılma oranı ise
köylülerde görülmektedir. Böylece Türkiye’de yerleşme biçimi, batı ülkelerinin çoğunda
görülen temayülün tam aksine siyasal katılmayı etkilememektedir. 143
Özbudun, Türkiye’deki bu farklılığı “güdümlü katılma” ile “serbest katılma”
kavramlarıyla açıklamaya çalışmıştır. Özbudun’a göre, gelişme düzeyi düşük yöreler,
güdümlü katılmaya tabi bulunmaktadır. Küçük yerleşim birimlerindeki ağa ve benzeri
yerel güçler, kişinin serbest katılımını zorlaştırmakta, seçmen özgür seçimiyle değil,
kamuoyu önderlerinin gösterdiği yönde, onların dileklerine göre bir katılım
sergilemektedir. 144 Ama bu durum, köydeki sosyo-ekonomik yapıya bağlı olarak ta
değişebilmektedir.
Baykal’ın yapmış olduğu araştırmanın bulgularına göre, köy kökenli kadınlar,
siyasal davranışa ilişkin kararlarında kentli kadınlardan daha yüksek oranda kocalarının
kararına uymaktadırlar. Köy kökenli erkeklerin %27,8’i oy verme ile ilgili konularda
eşinin adına karar verirken, bu oran kentli erkeklerde %11,6’ya düşmektedir. 145
Sonuç olarak kentleşmenin tek başına katılmayı etkileyen önemli bir değişken
olmadığını söyleyebiliriz. Kentleşmenin katılma davranışı üzerindeki etkisi, iş, eğitim,
medya gibi etmenlerin etkileşimini sağlayacak ortamı yaratmasında yatmaktadır.
4.2.3. Örgüt Üyeliği ve Siyasal Katılma
Gelir ile siyasal katılma arasında bir ilişkinin varolduğu düşünülmektedir.
Kalaycıoğlu, gelirin tek başına siyasal katılma üzerinde etkisinin olmadığını, eğitim,
meslek gibi değişkenlerin bir araya gelmesiyle etkili olduğunu iddia etmektedir. 146
Genellikle gelir seviyesi yüksek olanlar iyi bir meslek ve eğitime sahip olan kişilerdir.
143 Baykal, a.g.e., s.14
144 Özbudun, a.g.e., 1975, s.193
145 Baykal, a.g.e., s.14
146 Afacan, a.g.e., s.51
49

Gelir, eğitim ve meslek bakımından yüksek sosyo-ekonomik statüye sahip olanlarda oy
verme dışındaki siyasal katılma faaliyetlerinin yüksek olduğu tespit edilmiştir. 147 Gelir,
eğitim seviyesi, meslek statüsünün yüksek olması, siyasal katılmayı teşvik eder
niteliklerdir. Yüksek sosyo-ekonomik statüye sahip olanlar, toplumdaki bu yerlerini
korumak ve sürdürmek amacıyla siyasal sistemin işleyişini ve siyasal olayların
gelişimini yakından izleyip, karar mercilerini ve sürecini etkilemeye çalışırlar. Yüksek
sosyo-ekonomik statüye sahip olanların siyasal ilgi ve bilgileri daha fazla olduğu için,
toplumsal ve siyasal örgütlerde faaliyet gösterebilecek kaynak ve güdüye sahiptirler. 148
Baykal, gelirin tek başına eğitim ve meslek değişkenleriyle birleşmeden de
siyasal katılma üzerinde etkili olduğunu iddia etmektedir. Ona göre, ekonomik
hiyerarşinin yukarı seviyelerinde yer alan bir kimsenin eğitim seviyesi yüksek birisi gibi,
siyasi bakımdan aktif ve kendine güvenen biri olma ihtimali yüksektir. Baykal, seçim
istatistiklerine bakarak Türkiyeyle ilgili olarak şu açıklamaları yapmıştır. Türkiye’de
seçime katılma oranı köylerde kasabalardan, kasabalarda da şehirlerden daha yüksektir.
Köylerdeki gelir seviyesi şehirlerden daha düşüktür. 149 Türkiye’de köylülerin
şehirlilerden ve kasabalılardan daha az gelire sahip olmalarına rağmen, onlardan daha
yüksek oranda oy vermelerini, seçime katılma anlamında, siyasal katılma ile olumlu bir
korelasyon gösterdiğini ortaya koymaktadır.
Sosyo-ekonomik statü kadınların seçimlere katılma eğilimini etkilemektedir.
Şirin Tekeli’nin İstanbul’da yapmış olduğu bir araştırmanın bulgularına göre kadınlar
açısından seçimlere katılmama oranı burjuva sınıfında %17.1 , küçük burjuva
kadınlarında %8,9, işçi sınıfında ise % 4.5 tir. 150
Sonuç olarak, Türkiye’de kadınlarla ilgili geleneksel kalıplar nedeniyle yüksek
sosyo-ekonomik seviyeye sahip olanların oranı oldukça düşüktür. Bunun bir uzantısı
olarakta kadınlar, siyasal katılma için gerekli ilgi, bilgiden siyasal örgütlerde faaliyet
gösterebilecek kaynak ve güdülerden yoksun kalmaktadırlar.
147 Kapani, a.g.e., s.133
148 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.32-33
149 Baykal, a.g.e., s.127
150 Tekeli, a.g.m., s.190
50

4.3. Ekonomik Faktörler ve Siyasal Katılma
4.3.1. Meslek ve Siyasal Katılma
Eğitim, bireyin davranışlarında, kasıtlı şekilde, toplumsal olarak “istenilen”
davranışlar oluşturmayı amaçlar. Dolayısıyla eğitim sistemiyle belli bir program
dahilinde belli bir sosyal kültürün verilmesi amaçlanır. Böylelikle eğitimin siyasal
kanaatlerin oluşumu, gelişimi ve değişimi üzerinde etkileri vardır. Eğitim seviyesinin
yükselmesiyle siyasal katılma seviyesi de yükselmektedir.
Eğitim sayesinde bireyler siyasal yaşama katılma konusunda daha derin bir
görev duygusu geliştirmektedirler. Eğitim kişiye çevresindeki toplumsal kurum ve
yapıları ussal olarak kullanarak ve değiştirerek istediği amaca ulaşması konusunda
gerekli olan yetenek ve beceriyi kazandırmaktadır. Birey, eğitim kurumlarına devam
ederken, çıkarlarının temini için toplumun kendisine tınımış olduğu siyasal kaynakları
seferber ederek nasıl değerlendireceğini ve bunu nasıl yapabileceğini öğrenir. Eğitim
sayesinde iyi bir gelir ve toplumsal statüye sahip olan birey, toplumda daha güçlü
mevkilere varmak yada bu durumlarını korumak için siyasal yaşamda daha etkin bir rol
oynayacaktır. 151 Ayrıca eğitim bireyi de, içinde bulunduğu toplumdaki karmaşık siyasal
ilişkiler düzenini daha iyi anlayabileceği soyut düşünce sistemini geliştirmektedir. 152
Birçok yazar, eğitimin siyasal katılmayı belirleyen sosyo-ekonomik etkenlerden
en kuvvetlisi olduğu görüşünde birleşmektedirler. A. Almond ve S. Verba, değişik
ülkelerde yaptıkları mukayeseli araştırmalarda, hangi davranışların eğitime göre aynı
şekilde değiştiğini tespit etmişlerdir. Araştırma bulgularına göre; eğitim seviyesi yüksek
olanlar, eğitim seviyesi düşün olanlara nazaran; 153
- Resmi siyasal organların birey üzerindeki etkisinden daha çok haberdardır
- Siyasal olayları ve siyasal kampanyaları daha çok izler.
- Siyasal konularla daha çok ilgilenir.
151
Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.26-27
152
Alkan ve Ergil, a.g.e., s.112
153
Natahan E. Cohen, The Citizen Volunter, Dean School of Applied Social Science Western Reserve
Üniversity, New York, 1960, s.26
51

- Siyasal konular hakkında kanaat sahibidir ve siyasal konuları daha çok
konuşur.
- Siyasal organları (hükümeti) etkilemede kendini daha yeterli hisseder.
Yukarıda sayılan maddelerden de anlaşıldığı gibi eğitim, oy verme davranışı
dışında, kampanya etkinlikleri, siyasal konuları tartışma, bürokrasiyi etkileme gibi
katılma biçimlerini etkileyen bir faktördür.
Siyasal katılmayı sadece oy verme ile sınırlandıramayız. Oy verme siyasal
katılma biçimlerinde pasif bir kategoriyi temsil etmektedir. Yapılan araştırmalar bireyin
eğitim seviyesi yükseldikçe daha üst seviyedeki katılma davranışlarını sergilendiği
gözlenmiştir. Türkiye’de eğitim seviyesi düşük olan bölgeler, eğitim seviyesi daha
yüksek bölgelere göre yüksek oranlarda seçime katılmaktadırlar.
Ülkemizde eğitimin en temel sorunlarından birisi, bölgeler arası eşitsizlik ve
bunun doğurduğu sonuçlardır. Bölgeler arası dengesizlikten en fazla kadınlar
etkilenmektedir. Kızların eğitiminde görülen bu aksama toplumumuzdaki geleneksel
yargı kalıplarının bir sonucudur. Ailenin ekonomik durumu bir çocuk okutabilecekse,
erkek çocuğun okuması tercih edilmektedir.
Toplumumuzda eğitim açısından eşitsizliğe neden olan diğer bir uygulama da,
kızların belirli bazı dallarda eğitim görmeye toplum tarafından itilmesidir. Erkekler,
daha çok kazancı yüksek olan, riskli fakat ilerleme, başkalarıyla yarışma, başkalarını
yönetme, yetki ve sorumluluk sahibi olma olanakları bulunan meslekleri tercih etmekte;
kızlar ise, riski ve sorumlulukları az olan, başkalarıyla yarışmayı gerektirmeyen, değişik
insanları tanıma olanakları bulunmayan, genellikle oturarak yapılan meslekleri tercih
etmektedirler. 154 Bazı konuların kadınlara özgü olduğu anlayışı yüksek öğrenimde
kızların belli alanlarda yoğunlaşmasına neden olmaktadır. 1972-73 döneminde, eğitimle
ilgili okulların öğrencilerinden % 39’u kızdı. Aynı dönemde, mühendislik eğitimi
yapanların % 7’si, tarım eğitimi yapanların % 9’u, hukuk eğitimi yapanların % 16’sı
kızdı. 155
154
Akhun ve Bircan, a.g.e., s.9-11
155
Türker Alkan, Kadın-Erkek Eşitsizliği Sorunu, Ankara Üniv. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını,
Ankara, 1981, s.47
52

Ülkemizde gerek yüksek eğitim seviyesine sahip kadınların az olması gerek
kadınların eğitimde belli alanlara yönlendirilmesi, onları siyasal hayata katılımı teşvik
edici kaynaklardan yoksun bırakmaktadır. Kadınlarımızın eğitim durumları nedeniyle oy
verme davranışı dışında diğer siyasal katılma oranları düşük olmaktadır.
1991 seçimlerinde parlementoya 8 kadın milletvekili girebilmiş, daha önce
yapılan Belediye seçimlerinde 3 kadın belediye başkanı seçilebilmiştir. Bu seçimlere
aday olan kadın milletvekillerinin öğrenim durumuna bakıldığında; seçime katılan 244
kadının % 32’sinin ilkokul, %28’inin ortaokul ve lise, % 40’ınında üniversite veya
yüksekokul mezunudur. 156 Bu durum kadının öğrenim düzeyinin yükselmesinin onun
siyasal yaşama aktif katılımını kolaylaştırdığını göstermektedir.
4.3.2. Gelir ve Siyasal Katılma
Dernek ve örgütler kişinin sosyalleşme sürecinde etkili olan kaynaklardan
biridir. Özellikle ergenlik döneminde ailenin birey üzerindeki etkileri azaldığında dernek
ve örgütler daha etkili bir sosyalleşme kaynağı olmaktadır. Bireyin örgütlere olan
duygusal bağlılığı güçlendikçe bireyin siyasal toplumsallaşması üye olduğu örgütlerden
kaynaklanan uyarılardan etkilenmektedir. Kalaycıoğlu, “Karşılaştırmalı Siyasal
Katılma” adlı çalışmasında sürekli bir örgüte üye olmanın bireyi, en az, üç etkiye maruz
bırakacağını ifade etmektedir. 157
- Birincisi, herhangi bir örgüte veya derneğe üye olmak bireyin göreceği,
öğreneceği ve hakkında düşüneceği konuları büyük ölçüde belirler.
- Birey, örgütün veya derneğin diğer üyelerini takdir ettiği ve onlara
benzemek istediği ölçüde onlar gibi davranmaya çalışacaktır.
- Örgüte üye olan birey, diğerleri gibi davranmadığı takdirde bir kenara
atılmak, alay edilmek veya cezalandırılmaktan korktuğu için kendini diğer
üyeler gibi davranmak zorunda hissedecektir.
156 Doğramacı, a.g.e., 1993, s.24
157 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.35
53

Böylelikle örgüt üyeliği bireye yeni bir takım davranış kalıpları ve rolleri
tanımlamakta, bu rollere uygun davranışta bulunabilmesi için gerekli beceri ve yetenekle
donatmaktadır.
Toplumsal, siyasal dernek ve örgüt üyeliği bireyin ne tür siyasal olay ve
olguları izleyeceğini, onları nasıl algılayacağını, değerlendireceğini saptamakta, siyasal
yaşam ve siyasal sistemin işleyişi hakkında bilgilerini arttırmaktadır. 158 Siyasal parti
yada derneğe üye olan kişiler oy verme dışındaki diğer siyasal katılma biçimlerini tercih
etmektedirler.
Türkiye’de günümüzde parti başkanlığı yapan kadın sadece Tansu Çiller’dir.
Geçmişte Türk siyasi hayatında Behice Boran dışında parti başkanlığı yapan kadın
olmamıştır. Türkiye’de, parti üyeleri arasında kadınların oranı erkeklere göre çok
düşüktür. Ayrıca siyasal partilerden bazıları alt kademelerdeki kadınlara bazı ayrıcalıklar
tanımakla birlikte, yönetim kademesi yükseldikçe kadınların oranı hızla azalmaktadır.
Türkiye’de siyasal partiler kadınları siyasal mücadeleye çeken, taraf eden
kurumlar değillerdir. Genellikle partiler kadınları, oy toplamak için kullanmakta,
propaganda yapmak için partinin alt kademelerinde görevlendirmekte, yükselmelerine
izin vermemektedir. Kadınların parti kademelerinde yükselememelerinin nedenlerinden
biri kadınların, partiye paralel bir yan örgüt olan kadın kolları bünyesinde
toplanmalarıdır. Partilerin kadınlarla ilgili izledikleri bu politika, çok az sayıda kadının
partilerin üst kademelerine, karar organlarına seçilebilmesine olanak tanımaktadır.
Kadınların partilerde üye sayısının az olmasının ve karar organlarında yer
alamamalarının sebebi, toplumun kadınlara karşı olan geleneksel tutum ve
davranışlarıdır. Kadınların yeri hala ev olarak görülmekte, siyasal faaliyetler erkek işi
olarak algılanmaktadır. Ayrıca kadınların eğitim seviyelerinin genel olarak düşük ve
yetersiz olması siyasetle daha az ilgilenmelerine neden olmaktadır.
158 Balay, a.g.e., s.45
54

4.4.Psikolojik Değişkenler ve Siyasal Katılma
4.4.1. Siyasal Etkinlik ve Siyasal Katılma
Siyasal etkinlik, bireyin içinde yaşadığı siyasal sisteme veya onun parçalarına
etki etmek suretiyle sistemi kendi yararına çalıştırabileceği inancıdır.
Araştırmacılar psikolojik değişkenlerin en önemlisi olarak etkinlik duygusuna
dikkat çekmektedirler. Etkinlik duygusuyla birey çevresine hakim olma konusunda
kendini muktedir hisseder veya hissetmez. Araştırmacılara göre, bazı bireyler, günlük
sorunlar karşısında, kendine güvenen olumlu bir tavır takındığı halde, bazıları
kendilerini, çevrenin baskıları karşısında boyun eğen, birbiriyle çatışma halindeki
kuvvetleri yönetme gücünden yoksun kimseler olarak görürler. 159
Yaptığı bir eylem karşısında hiçbir sonuç alamayacağını veya yaptırımlara
hedef olacağını düşünen bir bireyin o eylemi yapabilmesi son derece zordur. Siyasal
sisteme, yönelttiği istek ve talepler ve isteklerine cevap vermeye çalışılacağına inanan
bireyin siyasal yaşama katılma eğilimi artacaktır. Siyasal etkinlik duygusu yoğunlaştıkça
bireyin başvurabileceği eylem türlerinin de çeşitliliği artar. 160
Bireyin siyasal sisteme ilişkin düşünce ve tutumları, geçirdiği somut tecrübeler
sonunda değişebilir. Örneğin siyasal iktidarı elinde bulunduranlar iktisadi refahtan söz
ederken, günlük ihtiyaç maddelerini bulmakta güçlük çeken, hergün tüketim
maddelerinin fiyatlarının yükseldiğini gören vatandaşların yöneticilere olan güveni
sarsılabilir. 161 Somut tecrübeler, kişinin eskiden edinilmiş siyasal değer ve tutumlarının
değişmesine dolayısıyla siyasal etkinlik eğiliminin azalmasına neden olacaktır.
Siyasal sistemin bireylerin yaşamları üzerinde önemli etkileri bulunacağına
inanan bireyler, sistemle ilgili gelişmeleri yakından takip ederler. Siyasal olayları ve
sistemin işleyişini düzenli olarak izlemek bireyin bu konularla ilgili bilgi birikimini
artıracağından, siyasal etkinlik hem siyasal ilgi, hemde siyasal bilgiyi belirlemede
önemli bir dürtüdür. 162
159 Baykal, a.g.e., s.97
160 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.38-39
161 Turan, a.g.e., s.61
162 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.40
55

4.4.2. Siyasal İlgi ve Katıma
Siyasal ilgi,siyasal olayları, siyasal sistemin işleyişini ve siyasal kararların
alınmasını sürekli ve düzenli olarak izleme eğilimidir. Siyasal ilgi artışı siyasal yaşamda
daha faal bir rol oynamayı, siyasal olayların algılanmasını ve siyasal eyleme yatkınlığı
kolaylaştıran bir etkendir.
Kalaycıoğlu, siyasal ilgi derinleştikçe bireyin daha zor olan siyasal eylem
türlerine hazır hale geldiğini ifade etmektedir. Demokratik bir yapıda oy vermek fazla
bir siyasal ilgi olmadan da gerçekleştirilebilecek bir siyasal katılma davranışıdır. Belirli
bir sorunun çözümü için bürokrasiyle nasıl ilişki kurulabileceği ve haberleşilebileceği,
siyasi sistemin ve onun doğurabileceği veya çözümleyebileceği sorunların izlenmesini
gerektirecek bir siyasal katılma eylemidir. Siyasal ilgi derinleştikçe yapılan siyasal
katılma faaliyetinin bireyin rolünün temayüz ettiği ilişkiler ve eylemlere doğru eğilim
göstereceği beklenebilir. 163
4.4.3. Vatandaşlık Görevi Duygusu ve Siyasal Katılma
Kişinin vatandaşlık duygusu, kuvvetliyse katılım yüksek olmaktadır. Baykal,
vatandaşlık görevi duygusunu bireyin siyasal sistemin işleyişi üzerinde etkili olup
olmayacağını düşünmeksizin, siyasal sürece katılmanın bir vatandaşlık görevi olduğunu
düşünmesidir şeklinde ifade etmektedir. Baykal’a göre vatandaşlık görevi duygusu ile
siyasal katılma arasında olumlu bir ilişki vardır. Demografik değişkenlerin sabit
tutulması halinde de bütün yaş, eğitim, gelir ve meslek gruplarının kendi içlerinde bu
ilişkinin görüldüğüne ve yüksek eğitim ile yüksek sosyo-ekonomik statünün vatandaşlık
görev duygusunu artırdığını ifade etmektedir. 164
4.4.4. Bilişim ve Siyasal Katılma
Bilişim veya siyasal bilgi siyasal eyleme geçebilmenin temel koşullarındandır.
Halk kitleleri, iktidari elinde bulunduranlara karşı yeterli beceri, olanak ve güdüye sahip
olsalar dahi, iktidara karşı harekete geçemezler. Bireyin eyleme geçebilmesi onun
kendisinini yönetenlerden bir şey beklemesine, onlarla nasıl başa çıkabileceğini
163
Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.41-42
164
Angus Campbell, “Passive Citizen”, Acta Sociologica, Vol.6, No:1-2, 1962, s.194-199, Aktaran,
Baykal, a.g.e., s.101
56

ilmesine ve diğer bütün koşulların oluşmuş olmasına bağlıdır. Siyasal bilgi, bilişsel
kolayllık ve hazırlık yaratacağından siyasal katılmayı artırır. Bireyin siyasal bilgisi
nedenli fazla olursa o derece oy vermek gibi kolay katılma türlerinin yanında seçim
kampanyası faaliyeti, bir adayın seçilmesini sağlamak için faaliyette bulunmak,
bürokrasiden belirli sorunlar için çözüm temine çalışmak gibi daha zor siyasal katılma
biçimlerine başvuracaktır. 165
5. Seçmen Tipleri ve Karar Verme
5.1. Seçmen Tipleri
Kalender, Türk seçmen davranışı üzerine yaptığı araştırmasında üç temel tip
belirler. Bunlar; faydacı, idealist ve fanatik seçmenlerdir. Bunların herbiri içlerinde
farklılaşmaktadır.
Faydacı seçmenler;değer ve beklentileri doğrultusunda amaçlarına ulaşmak
isteyen, faydayı ön planda tutan, daha çok rasyonel değerlendirmeler yapan
seçmenlerdir. Bu tip seçmenler tercih edecekleri aday veya partiyi seçerken, zihinlerinde
yüksek bulunan amaçları ne kadar araç olabilecekleri açısından bir ölçme yaparlar.
Kalender, faydacı seçmen tipini kendi arasında ikiye ayırmıştır. İlki “ilkesiz
faydacı”seçmen tipidir. Bu seçmen tipi, kendi ekonomik menfaatini düşünerek hiçbir
parti ayrımı yapmadan amacına ulaştırmaya en yakın gördüğü ve seçimi kazanma
ihtimali yüksek olan partiye oy vermektedir.
İkinci “ilkeli faydacılar” ise, kendi ekonomik menfaatlerini ön planda tutmakla
birlikte, parti ve adaylar arasında ayrım yapmaktadırlar. Siyasal tercihlerini yaparken,
kendi inanç, ideoloji ve dünya görüşlerine uygun, aynı zamanda ekonomik çıkarlırını da
koruyacak ve kazanma ihtimali yüksek parti veya adayları seçmektedirler.
İdealist seçmenler, ekonomik menfaatten daha çok inanç ve ideolojileri
doğrultusunda oy verme eğilimindedirler. Bu seçmen tipi siyasal tercihlerinde manevi
unsurların etkisinde kalmaktadır. Bu manevi unsurlar; ülke yararı, benimsediği inaç ve
ideoloji çerçevesinde yaşama esnekliği, millet ve toprak bütünlüğü, uluslar arası arenada
süper güç olma vb. olabilmektedir.
165 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.42-43
57

İdealist seçmen tipide kendi arasında ikiye ayrılmaktadır. Bunlardan ilki
“fanatik idealistler” olup, bu seçmen tipi, inanç ve ideolojisine uygun bir partinin
bulunduğuna inanarak onlara karşı güçlü tutumlar beslemekte, bu parti veya aday
tercihini çok zor değiştirmektedir. İkinci bir tip olan “ılınlı idealistler” ise inanç ve
ideolojileri doğrultusunda bir değerlendirme yapmakla birlikte, belirli bir parti veya
adaya karşı güçlü tutumlar beslemeyen, inanç ve ideolojisine hangisini daha uygun
bulursa ona yönelen seçmenlerdir.
Üçüncü tipi oluşturan gelenekçi seçmenler ise, inanç, ideoloji ve ekonomik
çıkarları karar süreçlerinde fazla dikkate almamakta, çocukluk- gençlik yıllarında aile,
yakın çevrenin etkisiyle sempati duyduğu bir parti veya adayı uzun yıllar
destekleyebilmektedir. Gelenekçi seçmenler içerisinde herhangi bir siyasal parti yada
adaya körükörüne bağlanıp, bu parti veya adayı değiştirmesi çok güç olan gruba “fanatik
gelenekçiler” ismi verilmektedir. Diğer bir gelenekçi seçmen tipi “ılımlı gelenekçiler”
olup her hangi bir parti veya adaya sempati duymakla birlikte, ona oy vermekte güçlü
tutumlar geliştirmemekte, gerekli durumlarda desteklediği partiden vazgeçip başka parti
veya adaya yönelebilmektedir. 166
5.2. Karar Vermenin Sosyo-Psikolojik Temelleri
Kararlar, bir kişi yada grup tarafından alınmasına göre değişiklik
göstermektedir. 167 Karar verme bir kişi tarafından yapılacaksa bu kişinin değerleri,
tutumları, amaçları kararları üzerinde etkili olacaktır. Karar grup tarafından verilecekse,
grup amaçları doğrultusunda ve değişik grup üyelerinin fikirlerinin çatışmasından ortak
bir karar alınacaktır. 168
İnsanların herhangi bir seçme işleminde hangi kriter veya kriterleri
kullandıkları çoğu araştırmanın açıklık getirmeye çalıştığı bir sorudur. Bir kişi, herhangi
bir iş seçerken, eş seçerken, herhangi bir siyasal partiye oy verirken hangi kriterlere göre
karar vermektedir? Bir kısım sosyal psikolog bu konuyu tutum kavramıyla açıklamaya
166
Kalender, a.g.e., s.134-135
167
Zeyyat Hatiboğlu, İşletme Yönetiminde Sayısal Yöntemler, Temel Araştırma A.Ş. İstanbul, 1987,
s.80
168
Kalender, a.g.e., s.18
58

çalışmaktadır. Bazı yazarlar ise kişinin değerlerini, hedeflerini, algılarını, ihtiyaçlarını,
beklenti ve güdülerini kişisel karar verme kriteri olarak saymaktadır.
Kişisel karar vermenin sosyo - psikolojik temellerinin açıklığa
kavuşturulmasında önemli kriterler olarak kabul edilen; tutum, değer ve grup kavramları
aşağıda sırasıyla incelenecektir.
5.2.1.Tutumlar
İnsanların neden bir partiye değilde başka bir partiye oy verdikleri gibi
hususlar, tutum kavramlarıyla yakından ilgilidir. İnsanın bu türden karar verme
süreçlerinde, sahip oldukları tutumlarının büyük etkisi vardır.
Tutum, belirli bir konudaki kanı ve davranışların kaynağını oluşturan, onlar
arasındaki bağlantıyı ve bir anlamda tutarlılığı sağlayan bir olgudur. Kanı ise, belirli bir
anda belirli bir soruya ilişkin düşüncelerdir. 169
İnceoğlu tutumları; bireyin kendine ya da çevresindeki herhangi bir toplumsal
konu, obje ya da olaya karşı deneyim, motivasyon ve bilgilerine dayanarak örgütlediği
bilişsel, duygusal ve davranışsal bir tepki öneğilimi olarak tanımlamaktadır. 170
Bireyin siyasal tutumlarının oluşmasında birincil ve ikincil grupların büyük
etkisi vardır. Aile, özellikle çocuğun ilk yaşlarında önem taşırken, zamanla arkadaş
grupları çocukların siyasal tutumlarının oluşmasınıda önemli bir etkiye sahiptirler.
Örneğin, bireyin ailelesinde otoriter ilşkiler hakimse, onun siyasal tutumları bundan
etkilenecek ve otoriter bir tutuma sahip olacaktır. Eğer bir kişi otoriter bir kişiliğe
sahipse, buna dayanarak, onun birçok konudaki kanı ve davranışlarını tahmin edebiliriz.
Bu kişi ailede babanın egemen olmasından yanadır. Otoriter bir yönetimi tercih edecek,
demokratik uygulamalardan hoşlanmayacaktır. Kendisi eline yetki geçirdiği zamanda
otoriter bir yönetim biçimini benimseyecektir.
Bireyin tutumları, yaşamı boyunca yapacağı seçimlere yön verir. Bireyin
seçimi, onun bu konudaki tutumuna uygun olan şeydir. Siyasal tutumların değişebilmesi
için, ya koşulların ya da o koşullara yönelik bakış açılarının değişmesi gerekir. 171
169 Kışlalı, a.g.e., 1997, s.126-127
170 Metin İnceoğlu, Tutum, Algi, İletişim, Nerso Yayınları, Ankara, 1993, s.15
171 Kışlalı, a.g.e., 1997, s.131-134
59

Tutumların kuvvet derecesi ve diğer tutumlarla ilişkisi karar vermeyi yakından
ilgilendirmektedir. Eğer bir kişinin belli konulardaki tutumları güçlüyse ve diğer
tutumlarla ilişkisinde merkezi bir rol oynuyorsa, kişinin bu doğrultuda karar verme
olasılığı daha yüksektir. 172
Seçmenlerin herhangi bir aday veya partiyi tercih etmelerinde tutumların büyük
önemi bulunmaktadır. Tutumlar, bazı insanların niçin bazı parti veya adaylara oy
verdiğini, bazılarının kaçındığını açıklamada yardımcı olmaktadır. Oy verme kararı
seçmenlerin herhangi bir aday veya partiye karşı geliştirdikleri güçlü tutumlardan yoğun
olarak etkilenmektedir.
5.2.2. Değerler Sistemi
Bireylerin karar verme süreçlerinde etkili olan faktörlerden bir tanesi de
değerler sistemidir. Değerler, belirli bir toplumda ya da tıplumsal grupta bireylerin
olumlu tepki gösterdikleri düşünceler, kurallar; uygulama biçimleri ve nesnelerdir.
Güngör’e göre değer; bir şeyin arzu edilir veya edilemez olduğu hakkındaki
inaçtır. 173 Bütün toplumsal değerler toplum tarafından arzu edileni belirtirler. Bu
bakımdan bireylerin yada grupların fikirleri, eylemleri, tavır ve hareketleri toplum
yaşamındaki toplumsal değerlerle karşılaştırılır. Bireyler içinde yaşadıkları toplum,
kültür ve grupların değerlerini benimsemekte, karşılaştırma ve seçme işlemlerinde
bunları ölçüt olarak kullanmaktadırlar. 174 Toplumsal değerler bir toplumdan diğerine,
aynı toplumda bir bölgeden diğerine farklılık gösterir.
Günümüzde sosyologlar, değerleri toplumsal bir olgu olarak
nitelendirmektedirler. Sosyologlara göre, değerler, kültüre ve topluma anlam ve önem
kazandıran ölçütlerdir. Bireylerin yanı sıra gruplar ve kurumlar da değerleri paylaşırlar,
tutum ve davranışlarında onları gözönünde bulundurmaya çalışırlar. Değerler, toplumsal
yapı ve toplumsal düzenin korunması ve sürdürülmesinde önemli rol oynarlar, kişilere,
rollerini seçerken ve gerçekleştirirken rehberlik ederek, onları törelere, gelenek ve
göreneklere uymaya, “doğru olanı yapmaya” yönlendirirler.
172
Kalender, a.g.e., s.20
173
Erol Güngör, Değerler Psikolojisi, Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı Yayını, Amsterdam,
1993, s.18
174
Barlas Tolan, Toplum Bilimine Giriş, Gazi Üniv. Yayınları, Ankara, 1985, s.244
60

Değerlerin en önemli özelliği çift kutuplu olmasıdır. Bütün değerlerin insan
zihninde olumlu ve olumsuz karşılıkları bulunmaktadır. Doğru-yanlış, iyi-kötü gibi. 175
Bireysel karar vermede değerler sistemi sosyo-psikolojik bir temel olarak kabul
edilecekse, değerler kişiden kişiye toplumdan topluma değişebilir bir özellik taşıdığına
göre, kararlar için değerlerden bir rehber olarak nasıl yararlanılabilir? Sinden ve Worrel
bunun cevabının, tercih ve kararların tabiatı ile ilgili olduğunu belirtmektedir. Onlara
göre insanlar, genel ve evrensel kararlar vermemekte, karşılaştıkları probleme en iyi
çözümü bulmada sınırlı tercih yapmaktadırlar. İnsanların problemleri özel olmaya
meyillidir ve kararları da özel olmaktadır. 176
Seçmenler herhangi bir aday veya partiyi tercih ederken değerlerini kriter
olarak almaktadır. Temel değerler doğrultusunda karar verme süreçleri biçimlenmekte
ve oy verme davrınışına bu şekilde yansımaktadır.
5.2.3. Gruplar
Bireyin karar verme sürecini etkileyen faktörlerden bir tanesi de mensup olunan
gruplardır. Sosyal bilimler literatüründe grupla ilgili çeşitli tanımlar vardır. Erkal, sosyal
grubu “yeterli sayılabilecek bir süre birbirleriyle etkileşimde bulunan ve ortak değerleri
paylaşan iki ya da daha çok insan” olarak tanımlamaktadır. 177
gelmektedir. 178
Kağıtçıbaşı’na göre grup “etkileşim halinde olan birden fazla insan” anlamına
Bir kısım sosyal bilimciye göre sosyal grup “birbirleriyle belirli statü ve rol
ilişkileri içinde bulunan kişilerden oluşan ve en azından grubu ilgilendiren önemli
meselelerde üyelerin davranışını düzenleyen kendisine ait bir dizi değer ve normu olan
sosyal bir birim” şeklinde tanımlamaktadır. 179
175
Hilmi Ziya Ülken, Değerler, Kültür ve Sanat, Y.E. Yayınları, İstanbul, 1965, s.8
176
John Sinden ve Albert Worrel, Unpriced Values, John Wiley, New York, 1979, s.5. Aktaran: Kalender,
a.g.e., s.22-23
177
Erkal, a.g.e., s.32
178
Çiğdem Kağıtçıbaşı, İnsan ve İnsanlar, Erim Basın Yayın, İstanbul, 1988, s.200
179
Muzaffer Şerif ve Caroline W. Şerif, Sosyal Psikolojiye Giriş, Çev. Mustafa Atakay ve Aysun Yavuz,
Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1996, s.144
61

Toplumsal gruplar, ortak amaçlarını gerçekleştirmek için belli kurallara göre
karşılıklı ilişkide bulunan insanların oluşturdukları topluluklardır. Her toplumsal grubun
kendine özgü bir amacı vardır. Grupta her kişinin öteki kişilere göre belirli bir statüsü ve
bu yerin gerektirdiği bir rolü vardır. Gruplar, gerçek kişilerden oluşurlar ve grup üyeleri
grubun varlığının ve kendilerinin de bu gruba üye olduklarının bilincindedirler. 180
Toplumsal gruplar bu özellikleriyle diğer toplumsal gruplardan ayrılırlar.
Küçük grupları, üyeleri arasındaki ilişkilerin yoğunluğuna ve niteliğine göre
ikiye ayırabiliriz: Birincil gruplar ve ikincil gruplar.
Birincil grupların temel özelliği, üyeleri arasındaki ilişkiler duygusal
niteliklidir, üyeleri kolay kolay değişmez bir amacı gerçekleştirmek için bir araya
gelmezler, üyeleri birbirini tanır, ilişkileri geniş kapsamlı ve içtenliklidir. Aile ve
arkadaş grupları birincil gruplara örnek olarak gösterilebilir.
Cooliy’e göre, birincil gruplarda kişiler kendi çıkarlarını ön planda tutmadan,
sevgi ve sempatiyle diğer insanlara bağlanırlar. Bu tür gruplarda “biz” duygusu “ben”
duygusunun yerini almıştır. Birincil grup içerisinde yer alan fert, belli çıkarların peşinde
koşmaz, grup bilinciyle hareket etmeye başlar ve kendisini grupla özdeşleştirir. Grup ile
ferdin temel amaçları birbiriyle örtüşür. 181 Birincil gruplarda ilişkileri töre, din, gelenek
ve görenekler belirler.
İkincil gruplara, resmi gruplar da denir. İkincil grupların üyeleri arasındaki
ilişkiler duygusallıktan uzak, sözleşmeye dayalı, resmi ilişkilerdir. İkincil gruplarda
üyeler birbirini yakından tanımazlar; birbirlerinin aile durumlarını ve sorunlarını
bilmezler. Bu tür gruplarda bireyler arası ilişkiler resmi ve mesafelidir. Çünkü ilişkilerde
çıkar duygusu egemendir. İkincil toplumsal gruplarda hak ve hükümlülükleri töreler,
gelenekler değil; yasalar, yönetmelikler ve sözleşmeler belirler. 182 Dernekler, resmi ve
özel çeşitli kuruluşlar, sendikalar, siyasal partiler ikincil grup içinde yer alırlar.
180 Jr. Donald Light ve Suzanne Keller, Sociology, Third Edition, New York 1982, s.182, Aktaran: Kamil
Kaya, Küçük Gruplar Sosyolojisi, Süleyman Demirel Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyoloji
Bölümü Ders Notları, Isparta, 1999, s.15-16
181 Kamil Kaya, “Küçük Gruplar Tipolojisi Üzerine Sosyolojik Bir Yaklaşım”, Süleşman Demirel Üniv.
Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı:5, Isparta, 2000, s.262
182 Kaya, a.g.e., 1999, s.119-120
62

İster birincil ister ikincil gruplar olsun, küçük grupların yapısı üç ögeden oluşur:
Kurallar, konumlar ve görevler. Özellikle birincil gruplarda kurallar yazılı değildir.
Zaman içinde, oluşmaşlardır ve grubu oluşturan üyelerce bilinirler. Bunlara uyulmaması
durumunda ne gibi yaptırımların uygulanacağı yazılı olmamakla birlikte, grup
üyelerince bilinir. 183 Birincil gruplarda birey kurallara uymadığında manevi baskılarla
karşılaşmaktadır. Grup normlarına uymamanın cezası: alay, sessiz kalma, dışlama,
fiziksel ceza, hatta ölüm cezası şeklinde olabilmektedir.
İkincil gruplarda ise yazılı kurallar ve yaptırımlar ağır basar. Denetimin nasıl
yapılacağı, görev bölümünde hangi esaslara uyulacağı, üyelerin yükümlülükleri, yasalar,
yönetmelikler, tüzükler yada sözleşmelerle belirlenmiştir.
Grup birliginin dışa yansımasında, özellikle iki tutum dikkati çeker: çoğunluğa
uyma ve sapmalara direnç. Zamanla, her küçük grup içinde, davranışlarda, düşüncelerde,
duygularda ve bu arada kullanılan dilde, büyük bir benzerlik olursa, onları yola sokmak
için çaba gösterilir ve belirli bir baskı ortamı oluşur. Bu çabalar sonuç vermediğinde de
üye kendisini çoğunlukla grubun dışında bulur. 184
Grubun değer yargılarına uymak, her üyede aynı nedenlerden dolayı olmadığı
gibi, aynı düzeyde de olmaz. Kimisi her bakımdan benimsediği için gruba uyum sağlar.
Kimisi, yalnız kalmamak ve gruptan dışlanmamak için, kimisi de korkusundan, gruba
ters düşünce başına geleceklerden çekindiği için herkes gibi davranır.
Küçük grupların siyasal davranışlar üzerindeki etkisi, onların genel olarak
üyelerinin düşünce ve davranışları üzerindeki etkisinden kaynaklanmaktadır. Grupların,
insan davranışı ve tercihlerinde büyük etkisi bilinmektedir. Çünkü birey, katıldığı
grubun davranış örneklerini, olaylara bakış tarzını benimseyerek sosyalleşmektedir. Kişi
yeni bir davranış içine girdiğinde, bunun doğruluğunu onaylamak için ilk önce gruba
bakmaktadır.
183 Kışlalı, a.g.e., 1997, s.177
184 Kışlalı, a.g.e., s.174-175
63

Seçmen tercihinde de gruplar, bireyin karar verme sürecini etkileyebilmektedir.
Seçmenler mensup oldukları grupların üyelerinden etkilenerek siyasal tercihlerini
belirleyebilmekte ve bu doğrultuda oy verebilmektedirler. 185
185 Kalender, a.g.e., s.25-26
64

1. KURAMSAL MODEL
II. BÖLÜM
ARAŞTIRMANIN METODU
Araştırmanın gerek kavramsal çerçevesinin belirlenmesi, gerek verilerin
değerlendirilmesi çalışmaları “suskunluk sarmalı” yaklaşımının genel ilkeleri göz
önünde bulundurularak yürütülmüştür. Araştırmada öncelikle kavramsal çerçeve içinde
siyasal katılma kavramı tanımlanmış, daha sonra siyasal katılma biçimleri ve düzeyleri,
siyasal katılma üzerinde etkisi olan faktörler ve seçmen tipleri ele alınmış, buralarda
geliştirilen görüşler çerçevesinde araştırmanın hipotezleri belirlenmiş; alandan toplanan
verilerle hipotezler sınanmış, gerçekleşmiş ilişkiler yeniden kavramsal çerçeveyle
karşılaştırılarak bir sonuca varılmaya çalışılmıştır.
Kamuoyunun nasıl oluşturulduğu sorusuna cevap getirmeye çalışan “suskunluk
sarmalı” teorisi Alman sosyoloğu Neolle Neumann tarafından ortaya atılmış ve
geliştirilmiştir. Teorinin beş temel varsayımı bulunmaktadır. 186
- Toplum, sapan bireyleri dışlamakla tehdit etmektedir.
- Bireyler, sürekli olarak dışlanma korkusu duymaktadır.
- Bireyler bu dışlanma korkusu sebebiyle her an fikir iklimini
değerlendirmeye çabalamaktadır.
- Bu değerlendirmenin sonuçları, kamu önündeki davranışları ve özellikle de
kanaatlerin açıkça ifade edilmesini veya gizlenmesini etkilemektedir.
- Kamuoyunun oluşumu, sürdürülmesi ve değişimin açıklanabilmesi için
yukarıdaki dört varsayımında dikkate alınması gerekmektedir.
Suskunluk sarmalının hareket noktası toplumun ortak uzlaşmanın dışına çıkan
bireyleri dışlamak ve toplumdan ihraç etmekle tehdit ettiği, bununla birlikte bireylerin
de bilinçsiz olarak bir dışlanma korkusuna sahip olduklarıdır. Bu dışlanma korkusundan
dolayı bireyler sürekli çevrelerini gözlemlemekte ve hangi fikirlerin revaçta olup
186
Elisabeth Noelle Neumann, Kamuoyu Suskunluk Sarmalının Keşfi, Dost Kitabevi, Ankara, 1998,
s.234
65

olmadığını anlamaya çalışmaktadırlar. Eğer kendi düşüncelerinin toplumun çoğunluğu
tarafından kabul gördüğüne inanıyorlarsa, özel ve kamuyla ilgili tartışmalarda yüksek
sesle konuşma cesaretine sahip olacak, aksi bir durumda suskun ve temkinli
davranacaktır. Çoğunluğun sesini yükseltmesi, azınlığın ise susmasıyla herhangi bir
konu hakkında yapay bir kamuoyu oluşacak ve azınlıkta kalanları kendi zayıflıkları
hakkındaki inançları giderek artacaktır. 187
Suskunluk sarmalının oluşmasında kitle iletişim araçlarının büyük etkisi
olmaktadır. Neumann bireylerin toplumdaki geçerli fikirleri öğrenmek için iki kaynağa
güvendiğini belirterek, bunların kişisel doğrudan gözlem ve kitle iletişim araçlarının
aracılığıyla dolaylı gözlem olarak sıralamaktadır. Neumann, kitle iletişim araçlarının
teoriye katkısını şu şekilde ifade etmektedir. 188
- Toplumdaki çoğunluk kampı etkili kitle iletişim araçları tarafından
desteklendiği takdirde konuşmak için azınlığa göre daha isteklidir.
- Eğer kitle iletişim araçları karşı kampı yani azınlığı desteklerse çoğunluk
kampı sessiz çoğunluk haline gelecektir.
- Azınlık kitle iletişim araçlarının düşmanca tutumuyla karşılaşırsa sessizliğe
bürünmektedir.
- Azınlık, kitle iletişim araçlarından destek gördüğü takdirde çoğunluktan
daha fazla konuşma arzusu duymaktadır. Çünkü etkili kitle iletişim
araçlarının kamusal otoritesi tarafından güçlendirilmektedir. Azınlık bu
durumda fikir iklimini kendi yararına yorumlamakta, özgüven göstermekte
ve kendi görüşünü savunmak için kitle iletişim araçları tarafından sağlanan
açıklama ve argümanları kullanma eğiliminde olmaktadır.
Suskunluk sarmalı teorisi, kadınların siyasal katılma davranışlarına
uyarlandığında şöyle bir durum ortaya çıkabilecektir. Kadınlar, herhangi bir siyasal
katılma davranışını sergileme kararı durumunda toplumdaki çoğunluk görüşünü
öğrenmek için gerek kişisel gözlemlerine gerek kitle iletişim aracılığıyla gözleme
187 Neumann, a.g.e., s.234
188 Elisabeth Noelle, Neuman, “Suskunluk Sarmalı Kuramının Medyayı Anlamaya Katkısı” Der.
Süleyman İrvan, Medya, Kültür, Siyaset, içinde, Ark Yayınevi, Ankara 1997, s.228-229
66

aşvuracaklardır. Eğer eyleme dönüştürmeye niyetlendikleri siyasal katılma biçiminin
toplumun çoğunluğu tarafından kadınların da sergileyebileceği bir davranış olarak
desteklendiği inancına sahip olursa, bu yöndeki niyetlerini sağlamlaştıracak ve açıkça bu
konudaki görüşlerini belirtme cesaretine sahip olacak, bu siyasal katılma davranışını
sergileyeceklerdir. Tersi bir durumda niyetlendikleri siyasal katılma biçiminin kadınlara
göre değil, erkeklere göre bir siyasal katılma davranışı olduğu inancına sahip olacaklar
ve pasif bir hale geleceklerdir.
Ayrıca suskunluk sarmalı teorisi, kadınların siyasal parti ya da aday
tercihlerinde eşinin ve akrabalarının fikrini alma durumuna uyarlandığında şunları
söyleyebiliriz. Kadınlar, herhangi bir siyasi parti ya da adayı tercih etme kararı
durumunda, toplumdaki “aile içi ilişkiler örüntüsü” açısından çoğunluğun görüşünü
dikkate alacaklardır. Şayet toplumun genelinde erkek çevresinde dönen, erkeğin egemen
olduğu bir aile içi ilişkiler örüntüsü hakimse kadınlar, siyasi aday ya da parti tercihlerini
eşlerinin fikrine göre yapmaları gerektiği inançlarını kuvvetlendirecekler, bu konudaki
görüşlerini belirtmeyeceklerdir. Ancak toplumun genelinde aile içi ilişkilerde
demokratik, eşitlikçi ilişkiler hakimse kadınlar, siyasi parti ya da aday tercihlerini kişisel
kanaatlerine göre yapabileceklerine inanacaklar ve açıkça görüşlerini belirtme cesaretine
sahip olacaklardır.
Suskunluk sarmalı teorisini özellikle test edilmesindeki zorluklar açısından
eleştirenler olmakla birlikte kamuoyunu açıklamada oldukça yararlı ve kullanışlı
görenler de mevcuttur. Gökçe, bu teorinin sosyoloji ile değişkenlerin entegre edilmemesi
sebebiyle sağlam temele oturmadığı yönünden eleştiriye açık olduğunu belirtmekte yine
de kullanışlı ve yararlı olduğunu ifade etmektedir. 189
Fejes ise, bu teorinin özellikle medyanın nasıl bazı sembolik gerçekleri
meşrulaştıracak ya da gayri meşru kılacak şekilde işlediğini göstermesi ve geçmişte
merkezi konuma sahip fenomenler bakımından medyanın kültür ve toplumda oynadığı
rolünün anlaşılabilmesinden dolayı yararlı olacağını belirtmektedir. 190
189 Orhan Gökçe, İletişim Bilimine Giriş, Turhan Kitabevi, Ankara 1993, s.116
190 Mehmet Küçük, Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, Ankara 1995, s.260-261
67

2. Amaçlar
1- Bu araştırmanın amacı Isparta merkez ilçede evli kadınların siyasal katılma
biçimleri ile sosyo-ekonomik faktörler arasındaki ilişkiyi anlamak.
2- Kadın seçmenlerin siyasal parti veya aday tercihlerinde eş ve akrabalarının
siyasal parti veya aday tercihlerine göre mi, yoksa düşünce ve kanaatlerine
göre bir tercih mi yaptıklarını belirlemektir.
3. Önem
Araştırma ile toplanacak verilerin: 1. Demokratikleşme sürecinde temel
dinamik oluşturan kadınların siyasal alanda eşitlikçi tutumlara sahip-olup olmadıklarının
anlaşılmasında; 2. Demokratikleştirici tutumların gelişmesi için hazırlanacak eğitim
politikalarının oluşturulmasında; 3. Benzer araştırmalara kaynak oluşturmada yararlı
olacağı umulmaktadır.
4. Problem
Eğitim, gelir ve meslekte uzmanlaşma ile kadınların siyasal katılma biçimleri
arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
Eğitim, gelir ve meslekte uzmanlaşma ile kadınların oy verme davranışlarında
bağımsız tutum göstermeleri arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
4.1. Alt Problemler
4.1.1. Eğitim seviyesi ile kadınların siyasal katılma biçimleri arasında anlamlı
bir ilişki var mıdır?
4.1.2. Gelir düzeyi ile kadınların siyasal katılma biçimleri arasında anlamlı bir
ilişki var mıdır?
4.1.3. Meslekte uzmanlaşma ile kadınların siyasal katılma biçimleri arasında
anlamlı bir ilişki var mıdır?
4.1.4. Eğitim seviyesi düşük olan kadınlar oy verirken siyasal parti tercihlerini
eş ve akrabalarının siyasal parti tercihlerine göre mi yapmaktadırlar?
68

4.1.5. Gelir düzeyi düşük olan kadınlar, oy verirken siyasal parti tercihlerini eş
ve akrabalarının siyasal parti tercihlerine göre mi yapmaktadırlar?
4.1.6. Mesleklerinde uzmanlaşmamış olan kadınlar, oy verirken siyasal parti
tercihlerini eş ve akrabalarının siyasal parti tercihlerine göre mi
yapmaktadırlar?
5. Ana Hipotezler
I. Sosyo-ekonomik bakımdan (gelir, eğitim, meslekte uzmanlaşma) sınırlanmış
olan kadınlar, siyasal katılma biçimlerinden sadece oy verme davranışını sergilerler.
II. Sosyo-ekonomik bakımdan ( gelir, eğitim, meslekte uzmanlaşma )
sınırlanmış olan kadınlar, oy verme davranışlarında siyasal parti tercihlerini eş ve
akrabalarının siyasal parti tercihlerine göre yapmaktadırlar.
5.1. Alt Hipotezler
I.1. Eğitim seviyesi düşük olan kadınlar, siyasal katılma biçimlerinden sadece
oy verme davranışınını sergilerler.
I.2. Gelir düzeyi düşük olan kadınlar, siyasal katılma biçimlerinden sadece oy
verme davranışınını sergilerler.
I.3. Mesleğinde uzmanlaşmamış kadınlar, siyasal katılma biçimlerinden sadece
oy verme davranışınını sergilerler.
II.1. Eğitim seviyesi düşük olan kadınlar, oy verirken siyasal tercihlerini eş ve
akrabalarının siyasal tercihlerine göre yapmaktadırlar.
II.2. Gelir düzeyi düşük olan kadınlar, oy verirken siyasal tercihlerini eş ve
akrabalarının siyasal parti tercihlerine göre yapmaktadırlar
II.3. Mesleklerinde uzmanlaşmamış kadınlar, oy verirken siyasal parti
tercihlerini eş ve akrabalarının siyasal tercihlerine göre yapmaktadırlar
- Bu çalışmada etkisi anlaşılmak istenen bağımsız değişkenler; gelir, eğitim
ve meslekte uzmanlaşmadır.
- Bağımlı değişken ise siyasal katılma biçimlerinden oy verme davranışıdır.
69

6. ARAŞTIRMA TEKNİĞİ
6.1. Evren ve Örneklem Seçimi
Araştırmanın evreni Isparta merkezdeki bazı kamu kuruluşlarında ve ev içi
niteliksiz işlerde çalışan evli kadınlardan oluşmaktadır. Araştırmanın örneklemi
seçilirken sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış ve sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmamış kadınları temsil yeteneğine sahip bir dağılım düşünülmüştür. Buna göre
sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kadınların çoğunlukta olduğu iki mahalle
belirlenmiştir. Bu mahalleler sırasıyla Dere ve Yenice mahalleleridir. Sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmış kadınlara ulaşabilmek için Dere ve Yenice mahallelerinin
araştırma alanı olarak seçilmesinin nedeni; yapılan gözlemler sonucunda bu
mahallelerde yaşayan kadınların, eğitim seviyelerinin düşük olduğu ve niteliksiz işlerde
çalıştıkları görülmüştür. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadınlara
ulaşabilmek için bu kadınların çalıştıkları resmi birimler belirlenmiştir. Bu birimlerden
okullarda çalışan kadın öğretmenler ve kadın memurlar, hastanelerde çalışan doktor,
hemşire ve laborantlar ile üniversitede çalışan öğretim üyeleri seçilmiştir.
Bu iki mahallede ve resmi birimlerdeki evli kadınların Isparta merkezdeki evli
kadınları temsil ettiği kabul edilerek buralarda yapılacak anket miktarı belirlenmiştir.
Dere mahallesinde 350, Yenice mahallesinde 332 hane bulunmaktadır. Bu mahallelerde
ev içi işlerde çalışan kadınlara anket uygulanmıştır. Her üç kadından biri ev içi işlerde
çalışmaktadır. Bu mahallelerde çalışan kadınlar yaklaşık 300 kişidir. 100 kişilik
örneklem grubunun sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grubu temsil yeteneğine
sahip olduğu kabul edilmiştir ve 100 evli kadına anket uygulanmıştır. Yine resmi
birimlerde çalışan evli kadınlara da 100 anket uygulanmıştır, bunun ondokuz tanesi bu
birimlerden emekli olan kadınlara uygulanmıştır. Milli Eğitim Müdürlüğü merkez
ilçedeki çalışan kadınlarla, hastanelerde çalışan kadınların sayılarının tespit
edilmesindeki güçlüklerden dolayı sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış örneklem
grubu 100 kişi olarak alındığı için sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış örneklem
grubu da 100 kişi olarak belirlenmiştir.
Anket uygulanacak kadınların seçimi, yargısal rastlantısal olmayan örneklem
tipinden güdümlü örnekleme tekniğiyle gerçekleştirilmiştir. Bu teknikte amaçlı olarak
70

evrenin tümü değil, soruna en uygun kesim seçilip, bu kesim üzerinde gözlem
yapılmıştır.
6.2. Verilerin Toplanması ve Değerlendirilmesi
Araştırma verileri anket tekniğinin uygulanmasıyla elde edildi. Araştırmaya
Dere mahallesinden başlandı. Burada yaptığımız ön çalışmada anketlerde bazı sorulara
verilen tepkileri değerlendirerek son düzenlemeler yapıldı. Her mahalledeki ve resmi
birimlerdeki anket uygulaması 11 ayda tamamlandı. Mahallelerdeki uygulama sırasında
araştırmacı tarafından sorular yöneltilmiş ve araştırma formuna işaretlenmiştir.
Araştırma örneklemi olarak seçtiğimiz Dere mahallesinde 55, Yenice
mahallesinde 45 kadına anket uygulandı. Mahallenin tamamı ele alındığında örneklem
grubumuzu oluşturan 100 kadından 18’i okur- yazar değildir. Altısının diploması yok,
73 kişi ilkokul mezunudur. Sosyo-ekonomik bakımından sınırlanmış kadın deneklerden
27’si daha önce niteliksiz işlerde (ev temizliği, halı dokuma, dikiş, nakış, örgücülük vb.)
çalışmış, 71’i ise şu anda niteliksiz işlerde çalışmaktadırlar.
Resmi birimlerden emekli olan kadınlara uygulanan anket sayısı 19’ dur.
Bunlar ögretmen emeklileri, devlet memurluğu gibi işlerde çalışmış evli kadınlardan
oluşmaktadırlar. Halen resmi birimlerde çalışan evli kadınlara uygulanan anket sayısı ise
81 dir. Örneklem içinde yer alan çalışanların dağılımı şöyledir: Okullar 46; Hastane 33;
Üniversite 2 kişidir. Resmi birimlerdeki denekler, anket formunu kendileri okuyarak,
istedikleri zaman periyodunda doldurarak katılım sağlamışlardır.
Anketle toplanan veriler kodlandıktan sonra bilgisayar ortamında SPSS
programıyla değerlendirildi. Veriler tablolara aktarıldıktan sonra yorumlandı.
71

III.BÖLÜM
ALAN ARAŞTIRMASINDAN ELDE EDİLEN VERİLERİNİN
DEĞERLENDİRİLMESİ
1. Örneklem Grubun Özellikleri
1.1. Medeni Durum
Tablo:1 Medeni Durum
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Evli 94 94.0 98 98.0
Eşi Ölmüş 6 6.0 2 2.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grubun %94’ü evli, %6’sının ise
eşi ölmüştür. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış olan grupta %98’i evli, %2’sinin
ise eşi ölmüştür.
1.2. Yaş Durumu
Tablo:2 Yaş Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
18-23 1 1.0 10 10.0
24-30 9 9.0 31 31.0
31-35 13 13.0 11 11.0
36-40 24 24.0 21 21.0
41-50 36 36.0 27 27.0
51-60 10 10.0 -- --
61+ 7 7.0 -- --
Toplam 100 100 100 100
Her iki gruba giren kadınlar ağırlıklı olarak 25-50 yaş arasında toplanmaktadır.
Bu yaş grubunun altında ve üstünde olanların oranı düşüktür.
72

1.3. Öğrenim Durumu
Tablo:3 Öğrenim Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Okur yazar değil 18 18.0 -- --
Okur-yazar 6 6.0 -- --
İlkokul 73 73.0 -- --
Ortaokul 3 3.0 -- --
Lise ve dengi okul -- -- 56 56.0
Üniversite ve dengi okul -- -- 44 44.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta ilkokul mezunu olanların oranı
% 73’tür. Okur-yazar olanların oranı % 6.0 , ortaokul mezunlarının oranı ise % 3.0’dır.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grubun resmi birimlerden seçilmiş
olması nedeniyle, bu gruptakiler lise ve üniversite mezunudur. Lise ve dengi okul
mezunu olanların oranı % 44.0 olup, üniversite mezunu olanların oranı ise % 44’tür.
2. Örneklem Grubunun Çalışma Hayatı
2.1. Mesleki Faaliyetleri
Tablo:4 Şimdiye Kadar Gelir Getirici Bir İşte Çalışma Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Hiç çalışmadım 9 9.0 -- --
Bir zamanlar çalıştım 61 61.0 25 25.0
Şu anda çalışıyorum 30 30.0 75 75.0
Toplam 100 100 100 100
73

Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta bir vakitler çalışıp şimdi
çalışmayanların oranı % 61’dir. Şu anda çalışanların oranı % 30 olup hiç
çalışmayanların oranı % 9’dur. Bu gruptaki deneklerin çalıştığı işler niteliksiz işlerdir.
(halı dokuma, tezgahtarlık, elişi, temizlik işleri, terzilik vb.) Sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmamış olan grupta şu anda çalışanların oranı % 75’tir. Bir zamanlar çalışanların
oranı % 25 olup bu kesim emekli olanları ve bir vakitler çalışırken her hangi bir nedenle
işten ayrılanları kapsamaktadır.
Sosyo ekonomik bakımdan sınırlandırılmış grupta hiç çalışmadığını ifade eden
kadınlar, daha önce terzilik, örgücülük, halı dokuma vb. niteliksiz işlerde çalışmış
olmalarına rağmen, bu tür uğraşları iş olarak görmemektedirler. Bu nedenle daha önce
herhangi bir işte çalışmadıklarını ifade etmişlerdir.
Tablo:5 Daha Önceden Çalışanların Çalışma Süresi
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Biryıl ve daha az 11 16.9 -- --
İki-beş yıl arası 8 12.3 -- --
Altı-on yıl arası 12 18.5 -- --
Onbir-yirmi yıl arası 18 27.7 11 64.7
Yirmi yıldan fazla 16 24.6 6 35.2
Toplam 65 100 17 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grupta daha önce bir işte
çalışanların sayısı 65’dir. Diğer grupta şu anda çalışmayıp daha önceden çalışanların
sayısı ise 17’dir. Ancak çalışmamız sırasında sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış
olan grupta daha önceden çalışmış olanlar içinde 71 kişiye anket uyguladık. Diğer grupta
da daha önce çalışmış olup şu anda çalışmayanlardan 19 kişiye anket uyguladık. Tabloda
da bu sayıların eksik görünmesinin nedeni, sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan
gruptan 6, diğer gruptan da 2 kişinin anket uygulamaları sırasında bu soruyu cevapsız
74

ırakmalarıdır. Ancak daha önce çalışanların sayısı Tablo 7’de açık bir şekilde
görülmektedir. Buna dayanarak şunu söyleyebiliriz; sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmış grupta daha önce bir işte çalışanların oranı %71, diğer grupta ise %19’dur.
Görüldüğü gibi bir vakitler çalışmış olduğu halde şu anda çalışmayanların oranı
sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta yüksek olup, diğer grupta daha önceden
çalışanların oranı düşüktür. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış olan grupta şu
anda çalışmayanlar resmi birimlerden emekli olmuş kadınlardan oluşmaktadır. O yüzden
yirmi yılın altında çalışan bulunmamaktadır. Diğer grupta ise onbir-yirmi yıl arası ve
yirmi yılın üstünde çalışanlar çoğunluktadır. Bu grupta, terzilik, örgücülük, halı dokuma
gibi evde yapılabilecek işlerde daha önce çalışanlar oldukça sık bulunmaktadır.
Tablo:6 Şu Anda Çalışanların Çalışma Süresi
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Biryıl ve daha az 2 2.6
İki-beş yıl arası 2 6.9 17 21.8
Altı-on yıl arası 8 27.6 19 24.4
Onbir-yirmi yıl arası 7 24.1 29 37.2
Yirmi yıldan fazla 12 41.4 11 14.1
Toplam 29 100 78 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta şu anda çalışanların toplamı
29’dur. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta şu anda çalışanların sayısı 79
olup, bir kişi bu soruyu cevaplandırmamıştır. Sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlandırılmamış grupta şu anda çalışmayanlar resmi birimlerden emekli durumda olan
kadınlardan oluşmaktadır.
75

Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta 2-5 yıl arasında çalıştığını ifade
edenlerin oranı %6.9, 6-10 yıl arası çalışanların oranı % 27.6, 10-20 yıl arası çalışanların
oranı %24.1, 20 yıldan fazla çalışanların oranı ise %41.4’tür.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta 1 yıl ve daha az çalışanların
yüzdesi % 2.6 olup, bu yüzde 2-5 yıl arası çalışanlarda %21.8, 6-10 yıl arası çalışanlarda
% 24.4, 11-20 yıl arası çalışanlarda %37.2, 20 yıldan fazla çalışanlarda %14.1 dir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta 1 yıl ve daha az süre çalışanlara
rastlanmamasının yine sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta da 1 yıl ve daha
az süre çalışanların oranının çok düşük olmasının sebebi, her iki grupta da 18-23 yaş
arasında olan kadınların oranının düşük olmasıdır.
Tablo:7 Daha Önce Çalışılan Meslek
Terzilik örgücülük gibi evde
yapılan işler
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
59 83.1 -- --
İşçilik sekreterlik tezgahtarlık 12 16.9 -- --
Öğretmenlik, üçüncü dereceye
kadar devlet memurluğu
Doktorluk, resmi birimlerde
yöneticilik, öğretim üyeliği
-- -- 17 89.5
-- -- 2 10.5
Toplam 71 100 19 100
Kadınların mesleklerini gruplandırırken şu anda ve vaktiyle çalışmış bütün
kadınların meslekleri bir arada ele alınmış, buna göre meslekler gruplandırılmıştır. Ev
içindeki işler arasında terzilik, örgücülük, nakışçılık, halı dokuma gibi işler
bulunmaktadır. Niteliksiz ücretli kategorisinde sekreterlik başı çekerken, orta nitelikli
işler arasında 3. Dereceye kadar devlet memurluğu, öğretmenlik, bankacılık, hemşirelik,
laborantlık 3.derecenin üstü devlet memurluğu doktorluk, resmi birimlerde yöneticilik,
öğretim üyeliği gibi meslekler yer almıştır.
76

Tabloda da görüldüğü gibi sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta şu
anda çalışmayıp daha önce terzilik, örgücülük, halı dokuma gibi ev içindeki niteliksiz
işlerde çalışanların oranı % 83.1 olup, sekreterlik, tezgahtarlık gibi niteliksiz ücretli
işlerde çalışanların oranı %16.9’dur. Bu grupta daha önce çalışan kadınların büyük bir
çoğunluğu ev dışında çalışmayı gerektirmeyecek işlerde çalışmışlardır.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta, daha önce öğretmenlik,
devlet memurluğu, bankacılık gibi işlerde çalışıp şu anda emekli olduğunu ifade
edenlerin yüzdesi % 89.5’tir. Üçüncü derecenin üstünde devlet memurluğunda çalışan,
doktorluk, yöneticilik gibi işler yapmış olup şu anda çalışmadıklarını ifade edenlerin
yüzdesi ise %10.5’tir. Buna dayanarak şunu söyleyebiliriz; sosyo ekonomik bakımdan
sınırlanmamış olan grupta resmi birimlerde yöneticilik, üniversitelerde öğretim üyeliği
gibi yüksek statülü işlerde çalışmış olanların oranı oldukça düşüktür. Çalışmanın teorik
kısmında da değinildiği üzere, toplumdaki cinsiyet ayrımına dayalı işbölümü, kadınların
cinsiyet rollerine uygun mesleklere yönelmelerine neden olmaktadır. Bunun bir uzantısı
olarak kadınlar, kazancı yüksek olan, riskli, başkalarıyla yarışmayı gerektiren,
başkalarını yönetme, yetki ve sorumluluk sahibi olma olanakları bulunan meslekler
yerine, sorumlulukları az olan yarışmayı gerektirmeyecek meslekler seçmektedirler.
(Öğretmenlik, hemşirelik, ev ekonomisi vb.)
Tablo:8 Şu Anda Çalışılan Meslek
S.E.B. Sınırlanmış S.E. B. Sınırlanmamış
Meslek Sayı Yüzde Meslek Sayı Yüzde
Ev temizliği 5 18.5 Öğretmenlik üçüncü 67 84.0
Terzilik örgücülük gibi 18 66.7
dereceye kadar memur
Doktor, gibi yüksek 13 16.0
evde yapılan işler
tahsil gerektiren işler
İşçilik
tezgahtarlık
sekreterlik, 4 14.8
Toplam 27 100 80 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grupta şu anda çalışanların sayısı
29 kişi olması gerekirken tabloda 27 kişi gözüküyor. Bunun nedeni bu soruyu 2 kişinin
cevapsız bırakmasıdır. Diğer grupta da şu anda çalışanların sayısı 81 kişi olması
77

gerekirken 80 kişi gözüküyor. Bunun nedeni yine 1 kişinin bu soruyu cevapsız
bırakmasıdır.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta kadınların %18.5’i ev temizliği,
%66.7’si terzilik, örgücülük gibi ev içi niteliksiz işlerde çalıştıklarını, %14.8’i ise,
sekreterlik, tezgahtarlık gibi ücretli niteliksiz işlerde çalıştıklarını ifade etmiştir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış gruptaki kadınların %84.0’ı
öğretmenlik ve üçüncü dereceye kadar devlet memurluğunda %16.0’ı doktorluk gibi
yüksek tahsil gerektiren işlerde çalışmaktadır. Bu grupta orta nitelikli işlerde (3.
Dereceye kadar devlet memurluğu, öğretmenlik, hemşirelik, laborantlık, bankacılık vb)
çalışanların oranı, daha yüksek statülü işlerde (doktor, öğretim üyeliği, yöneticilik vb.)
çalışanlara göre daha yüksektir.
Tabloda da görüldüğü gibi sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış gruptaki
kadınların çoğu terzilik örgücülük gibi ev içi niteliksiz işlerde çalışmaktadır. Ev dışında
çalışmayı gerektirecek işçilik, sekreterlik, tezgahtarlık gibi işlerde çalışanların oranı
oldukça düşüktür. Bunun nedeni ise kadınların bir kısmı cinsiyet rollerini annelik ve ev
işleriyle tanımladığı için, ev dışındaki hayatı erkeğe ait bir alan olarak görmekte, kendi
alanını evle sınırlandırmaktadır. Böylelikle terzilik, örgücülük gibi işler yaparak hem
çocuklarıyla hem de evin işiyle daha iyi ilgilenebildiklerine inanmaktadırlar.
2.2. Gelir Durumu
Tablo:9 Aylık Gelir
S.E.B. Sınırlanmış S.E. B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde Sayı Yüzde
80-100 milyon 31 31.0 80-100 milyon 4 4.0
100-150 milyon 27 27.0 100-150 milyon 10 10.0
150-200 milyon 10 10.0 150-200 milyon 4 4.0
200-250 milyon 10 10.0 200-250 milyon 8 8.0
250-300 milyon 12 12.0 250-300 milyon 20 20.0
300-350 milyon -- -- 300-350 milyon 8 8.0
350-400 milyon 3 3.0 350-400 milyon 15 15.0
400 milyon ve üzeri 7 7.0 400 milyon ve üzeri 31 31.0
TOPLAM 100 100 TOPLAM 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta gelir düştükçe buna sahip
olanların oranı artmaktadır. Bu grubun %58.0’ı 150 milyonun altında bir gelire sahiptir.
78

Diğer grupta ise gelir düştükçe buna sahip olanların oranı azalmaktadır. Bu grupta 150
milyonun altında gelire sahip olanların oranı düşük olup, bu oran %14’tür. Sosyoekonomik
bakımdan sınırlanmamış grupta gelir yükseldikçe buna sahip olanların oranı
artmakta, diğer grupta ise azalmaktadır. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta
350 milyon ve üstü gelire sahip olanlar %46.0 iken, diğer grupta 350 milyon ve üstü
gelire sahip olanlar %10’dur.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grubun çoğunun düşük bir gelire
sahip olmalarının nedeni, kocalarının niteliksiz (amelecilik, inşaat ustalığı vb) ve asgari
ücretli işlerde çalışmalarından kaynaklanmaktadır. Ayrıca bu gruptaki kadınlar çalışsalar
bile evde fazla gelir getirmeyen işler yaptıkları için aile bütçesine katkıları da çok düşük
olmaktadır. Diğer grupta ise gelir seviyesi yüksek olanların çoğunlukta olması kadınların
hem kendilerinin hem de kocalarının nitelikli, sosyal güvencesi olan ve yüksek ücretli
işlerde çalışıyor olmalarındandır.
Saha çalışması yapılırken sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta aylık
gelirinin sabit olmadığını ifade edenlerin oranı oldukça yüksektir. Özellikle bu gruptaki
kadınları çoğunluğunun evde yapılan niteliksiz işlerde çalışmaları nedeniyle yaptıkları
ve ürettiklerinde bir düzenlilik söz konusu değildir. Ayrıca çoğunun kocası serbest
meslek sahibidir. Bu nedenle aylık gelir konusunda yaklaşık miktarlar vermeye
çalışmışlardır. Diğer grupta ise düşük aylık gelire sahip olduğunu ifade edenler kendisi
ve eşi emekli olmuş kişilerdir. Buna bağlı olarak aylık gelirlerinde bir düşme olmuştur.
79

3. Örneklem Grubunun Kitle İletişim Araçlarıyla İlgilenme Durumu
3.1. Gazetelere Olan İlgi Düzeyi
Tablo:10 Düzenli Gazete Okuma Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Hergün düzenli okurum 9 9.2 24 24.0
Hafta sonları okurum 8 8.2 8 8.0
Haftada birkaç gün 7 7.1 24 24.0
Elime geçtikce okurum 29 29.6 37 37.0
Pek okumam 45 45.9 6 6.0
Toplam 98 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta bu soruya 2 kişi cevap vermediği
için tabloda toplam 98 kişi görünmektedir.
Her iki grup karşılaştırıldığında sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış
grupta her gün düzenli gazete okuyanların oranı diğer gruba göre daha yüksek olup, bu
oran %24.0’dır. Diğer grupta ise her gün düzenli gazete okuyanların oranı %9.2’dir.
Yine sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta haftada birkaç gün gazete
okuduğunu ifade edenlerin oranı daha yüksektir. Bu oran %24.0’dır. Diğer grupta
haftada birkaç gün düzenli gazete okuyanların oranı düşük olup, bu oran %7.1’dir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta pek gazete okumadığını ifade edenlerin
oranı diğer gruba göre oldukça yüksek olup, bu oran %45.9’dur. Sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmamış grupta ise bu oran %6.0’dır. Bu oranlara dayanarak sosyoekonomik
bakımdan sınırlanmamış olan kadınların sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmış kadınlara göre gazete okumaya daha ilgili olduklarını söyleyebiliriz.
Anket uygulamaları esnasında kadınlara “niçin düzenli olarak gazete okumuyor
sunuz?” sorusuna sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kadınların verdiği yanıtlar
“gazeteye vereceğim parayla kendimin, çocuklarımın ya da evimin ihtiyaçlarını
80

gideririm”, “Cahil değilim okumam yazmam var ama gazetede yazılanların hepsini
anlamam”, “Biz eve okumak için gazete almayız. Gazete hediye verirse (tv., elektirik
süpürgesi vb.) o zaman gazete alırız”, “Eşim hafta sonları magazin bulmacaları çözmek
için gazete alır. Ondan bize sıra gelmiyor” olmuştur.
Tablo:11 Gazetede Daha Çok Okunan Bölümler
S.E. B. Sınırlanmış S.E. B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Spor 4 4.0 2 2.0
Magazin 21 21.0 24 24.0
Ekonomi 11 11.0 5 5.0
Köşe yazıları 16 16.0 48 48.0
Siyasi haberler 10 10.0 4 4.0
Dini bilgiler 1 1.0 1 1.0
Hepsi 10 10.0 16 16.0
Toplam 98 100 100 100
Her iki grupta da gazetelerin spor bölümleriyle dini bilgilerin yer aldığı
bölümlere ilgi çok düşüktür. Köşe yazılarına ilgi sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmamış grupta diğer gruba göre daha yüksek olup, bu oran %48.0’dır. Diğer
grupta köşe yazılarına ilgi ise %16.0’dır. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış olan
grupta köşe yazılarını okuyanların oranın yüksek olmasını, onların belli bir eğitim
seviyesine sahip olmalarına bağlayabiliriz. Magazin bölümlerine ilgi de her iki grup
arasında yakın bir dağılım gözlenmiştir. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta
magazin bölümlerine ilgi %21.0 iken, diğer grupta bu oran %24.0’dır. Sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmış grupta siyasi haberlere ilgi diğer gruba göre görece yüksek olup,
bu ilgi %10.0’dır. Diğer grupta bu oran %4.0’dır. Her iki grupta da siyasi haberlere ilgi
genel ortalama içinde oldukça düşük olup belirleyici olmaktan uzaktır.
81

3.2. Dergilerle İlgilenme Düzeyi
Tablo:12 Daha Çok Okunan Dergi Türleri
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Dergi okumam 48 48.0 16 16.0
Bilim kültür dergileri 11 11.0 40 40.0
Spor dergileri 2 2.0 2 2.0
Magazin dergileri 7 7.0 21 21.0
Ekonomi dergileri 4 4.0 10 10.0
Dini içerikli dergiler 20 20.0 6 6.0
Siyasi içerikli dergiler -- -- 5 5.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta dergi okumayanların oranı diğer
gruba göre oldukça yüksektir. Bu grupta dergi okumadığını ifade edenlerin oranı
%48.0’dır. Diğer grupta ise dergi okumayanların oranı %16’dır. Bilim-kültür dergilerini
okuyanların oranı sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta daha yüksek olup, bu
oran %40.0’dır. Diğer grupta ise bilim-kültür dergilerine ilgi oldukça düşük olup, bilim
kültür dergileri okuyanların oranı %11.0’dır. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış
grupta bilim-kültür dergileri okuyanların oranının yüksek olmasını onların eğitim
seviyelerinin yüksek olmasıyla açıklayabiliriz. Yüksek eğitim seviyesine sahip olan
kişiler, yeni bilimsel gelişmelerden haberdar olabilmek için bilim-kültür dergilerini takip
etmektedirler. Aynı zamanda bu kişiler, bu dergilerde anlatılanları anlayabilecek bilgi
birikimine sahiptirler. Magazin dergilerine ilgi ise, sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmamış grupta %21.0 iken, diğer grupta bu oran daha düşük olup %7.0’dır.
Magazin dergileri okumayı lüks sayabiliriz. Magazin dergilerini düzenli okumak için
gelir düzeyinin de iyi olması gerekir. Çünkü magazin dergilerinde çoğunlukla kadınların
estetik açıdan daha güzel görünebilmeleri için neler yapabilecekleri, hangi ürünleri
kullanmaları gerektiği, hangi bakım merkezlerine başvurabilecekleri gibi konular yer
82

almaktadır. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadınların gelir seviyeleri daha
yüksek olduğu için, magazin dergilerinde kendilerine yönelik olarak sunulan tavsiyeleri
yerine getirebilecek durumdadırlar. Bu nedenle magazin dergilerine daha ilgili
olduklarını söyleyebiliriz. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta dini içerikli
dergilere ilginin daha yüksek olduğu gözlenmiştir. Bu grupta dini içerikli dergiler
okuyanların oranı %20.0 iken, diğer grupta bu oran daha düşük olup, %6.0’dır. Anket
uygulamaları sırasında kadınlara okudukları dini içerikli dergilerin isimleri
sorulduğunda, Bizim Aile, Kadın ve Aile, Altınoluk gibi dergi isimleri vermişlerdir.
Yine kadınlar, bu dergilerdeki günlük yapılması gerekli dini pratiklerin yer aldığı
bölümlerle daha fazla ilgilenmektedirler. (Fıkıh, hadis bölümleri) Bu dergiler bilimsel
niteliği yüksek olmayan, günlük dini pratikleri öğretmeye yönelik dergilerdir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta siyasi içerikli dergi okuyana hiç
rastlanmamıştır. Diğer grupta siyasi içerikli dergi okuyanlarda görece bir artış olmakla
birlikte, bu oran belirleyici değildir. Her iki grupta da siyasi içerikli dergilere ilgi azdır.
Tablo:13 Radyo Dinleme Sıklığı
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Sürekli 24 24.0 20 20.0
Arasıra 61 61.0 73 73.0
Hiç 15 15.0 7 7.0
Toplam 100 100 100 100
Her iki grupta da radyoyu arasıra dinleme genel ortalama içinde yüksektir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta radyoyu arasıra dinlediğini ifade
edenlerin oranı %61.0’dır. Diğer grupta ise radyoyu arasıra dinlediğini ifade edenlerin
oranı %73.0’dır. Her iki grupta radyoyu hiç dinlemeyenlerin oranı genel ortalama içinde
oldukça düşüktür.
83

Tablo:14 Televizyon İzleme Sıklığı
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Sürekli 31 31.0 23 23.0
Arasıra 64 64.0 77 77.0
Hiç 5 5.5 -- --
Toplam 100 100 100 100
Görüldüğü gibi her iki gruptaki deneklerin televizyonu arasıra izleme oranı
genel ortalama içinde oldukça yüksektir. Düzenli olarak izleyenlerin oranı sosyoekonomik
bakımdan sınırlanmış grupta görece daha yüksektir, bu oran %31.0’dır. Diğer
grupta ise sürekli izlediğini ifade edenlerin oranı %23.0’dır. Sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmamış grupta televizyonu arasıra izleme oranının diğer gruba göre daha yüksek
olmasını, bu gruptaki kadınların ev dışındaki işlerde çalışmalarıyla açıklayabiliriz.
Kadının çalışmasına rağmen halen ev işleri ve çocuk bakımı kadının asli işleri içinde yer
almaktadır. Dolayısıyla aile dışı işlerde çalışan kadınlar, eve geldiklerinde ev işleriyle ve
çocuklarıyla ilgilendikleri için düzenli televizyon izleme fırsatını bulamamaktadırlar.
Tablo:15 Televizyonda Genelde İzlenilen Programlar
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Müzik eğlence 14 14.0 26 26.0
Belgeseller 8 8.0 6 6.0
Dizi ve sinemalar 37 37.0 16 16.0
Sağlık programları 19 19.0 41 41.0
Dini içerikli programlar 4 4.0 2 2.0
Ekonomi programları 9 9.0 4 4.0
Hepsi 2 2.0 2 2.0
Toplam 100 100 100 100
84

Müzik eğlence programlarına ilgi sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış
grupta daha yüksektir. Bu grupta müzik eğlence programlarına ilgi %26.0 iken, diğer
grupta bu tür programlara ilgi %14.0’dır. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta
dizi ve sinemaları izleyenlerin oranı daha yüksek olup, bu oran %37.0’dır. Diğer grupta
ise dizi ve sinemaları izleyenlerin oranı %16.0’dır. Özellikle dizileri izlemek belli ve
düzenli bir süreyi ayırmayı gerektiren bir etkinliktir. Bu nedenle sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmamış kadınlar, ev dışı işlerde çalıştıkları için, akşam eve
geldiklerinde dizi ve sinemalara ayıracakları vakti çocukları ve ev işlerine
ayırmaktadırlar. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta sağlık programlarına
ilgi daha yüksek oranda olup, bu oran %41.0’dır. Diğer grupta ise bu tür programlara ilgi
oranı daha düşük olup % 19.0’dır. Her iki grupta da ekonomi programlarına, dini içerikli
programlara ve belgesellere ilgi genel ortalama içinde oldukça düşüktür.
4. En Son Yapılan Genel/Yerel Seçimlerde Oy Kullanma Durumu
Tablo:16 Enson 1999 Yerel/Genel Seçimlerinde Oy Kullanma
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Evet 100 100.0 97 97.0
Hayır -- -- 3 3.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grubun hepsi oy kullanırken sosyoekonomik
bakımdan sınırlanmamış grupta oy kullananların oranı % 97.0’dir. Bu grupta
%3’lük oranda oy kullanmayan vardır ve bu oran çok düşüktür. Bu durum her iki grupta
da siyasal katılma biçimlerinden “oy verme” davranışına büyük bir ilginin olduğunu
göstermektedir.
85

Tablo:17 Siyasetle İlgilenme Düzeyi
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Sadece oy vererek 98 98.0 76 76.0
Desteklediğim partinin
seçim dönemlerindeki
faaliyetlerine katılarak
Kitle iletişim araçlarını
izleyerek
1 1.0 -- --
1 1.0 22 22.0
Partiye üye olarak -- - 2 2.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta siyasetle sadece oy vererek
ilgilendiğini ifade edenlerin oranı %98.0’dır. Herhangi bir partiye üye olarak siyasetle
ilgilenen yoktur. Kitle iletişim araçlarını izleyerek siyasetle ilgilendiğini ifade edenlerin
oranı %1.0’dır. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta desteklediği partinin
seçim dönemlerindeki faaliyetlerine katılarak siyasetle ilgilendiğini ifade edenlerin oranı
%1.0’dır. Bu oranlar oldukça düşüktür. Diğer grupta siyasetle sadece oy vererek
ilgilendiğini ifade edenlerin oranı %76.0’dır. Desteklediği partinin seçim
dönemlerindeki faaliyetlerine katılan bulunmamaktadır. Kitle iletişim araçlarını
izleyerek siyasetle ilgilendiğini ifade edenlerin oranı %22’dir. Yine bu grupta bir partiye
üye olarak siyasetle ilgilendiğini ifade edenlerin oranı %2’dir. Bu oran oldukça
düşüktür.
Bu durum gerek sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış gerek sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmamış kadınların, siyasal katılmayı oy verme davranışıyla
sınırlandırdıklarını göstermektedir.
86

4.1. Ailenin Aylık Geliri ile Enson Yapılan Genel/Yerel Seçimlerde Oy
Kullanma Durumu
Tablo:18 Ailenin Aylık Geliri İle En Son Yapılan Genel/Yerel Seçimlerde
Oy Kullanma Durumu
S.E.B. sınırlanmış S. E. B. Sınırlanmamış
Evet Toplam Evet Hayır Toplam
80-100 31
31
2
2
4
milyon 100.0 100.0 50.0 50.0 100.0
100-150 27
27
10
-- 10
milyon 100.0 100.0 100.0
100
150-200 10
10
4
-- 4
milyon 100.0 100.0 100.0
100.0
200-250 10
10
7
1
8
milyon 100.0 100.0 87.5 12.5 100.0
250-300 12
12
20
-- 20
milyon 100.0 100.0 100.0
100.0
300-350 -- -- 8
-- 8
milyon
100.0
100.0
350-400 3
3
15
-- 15
milyon 100.0 100.0 100.0
100.0
400 + milyon 7
7
31
-- 31
100.0 100.0 100.0
100.0
Her iki grupta da aylık geliri düşük olan ailelerin kadın üyeleriyle aylık geliri
yüksek olan ailelerin kadın üyelerinin oy verme davranışına olan eğilimleri arasında bir
farklılık gözlenmemiştir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta oy vermeyene rastlanmamıştır.
Buna karşılık sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta en düşük gelir kategorisi
içinde en son genel/yerel seçimlerde oy kullanmadığını ifade edenlerin oranı %50.0’dır.
Ancak bu %50.0’lık oran 2 kişiye tekabül ettiği için belirleyici değildir. Yine sosyoekonomik
bakımdan sınırlanmamış grupta 200-250 milyon gelire sahip olanlardan
%12.5’i en son genel/yerel seçimlerde oy kullanmamıştır. Bu oran da 1 kişiye tekabül
ettiği için belirleyici değildir. Buradan hareketle şunu söyleyebiliz; ailenin aylık geliri
arttıkça kadınların oy verme davranışı eğilimleri azalmamaktadır. Ailenin aylık gelirinin
artmasıyla oy verme davranışı yanında diğer siyasal katılma biçimlerinin de
sergilenmesi beklenmekteydi. Ancak Tablo 34, 39 ve 44’ten elde edilen veriler bunu
desteklememektedir. Kadınlar, aylık gelirlerinin yükselmesiyle oy verme davranışı
87

yanında siyasi parti üyeliği, sivil toplum üyeliği, desteklediği partinin seçim kampanyası
faaliyetlerine katılma gibi siyasal katılma davranışlarını sergilememektedirler.
4.2. Eğitim Düzeyi ile Enson Yapılan Genel/Yerel Seçimlerde Oy Kullanma
Durumu
Tablo:19 Eğitim Düzeyi ile En Son Genel/Yerel Seçimlerde Oy kullanma
Durumu
En son yapılan seçimlerde oy kullanma durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Evet Toplam Evet Hayır Toplam
Okur-yazar değil 18 18 -- -- --
100% 100%
Okur-yazar 6 6 -- -- --
100% 100%
İlkokul 73 73 -- -- --
100% 100%
Ortaokul 3 3 -- -- --
100% 100%
Lise ve Dengi okul -- -- 53 3 56
94,6% 5,4% 100%
Üniversite ve dengi -- -- 44 -- 44
88
100%
Toplam -- -- 97
97,0%
3
3,0%
100%
100
100%
Tabloya bakıldığı zaman gerek eğitim seviyesi düşük gerekse eğitim seviyesi
yüksek olan kadınlarda 1999 genel/yerel seçimlerinde oy kullananların oranı oldukça
yüksektir. Bu oran eğitim seviyesi yüksek olan kadınlarda %97 iken eğitim seviyesi
düşük olan kadınlarda %100’dür. Bu durum bize gerek eğitim seviyesi yüksek olan
kadınların gerekse eğitim seviyesi düşük olan kadınların, siyasal katılma biçimlerinden
biri olan oy verme davranışını sergilemelerinde bir farklılık olmadığını göstermektedir.
Çalışmamıza katılan her iki grupdaki kadınlar, siyasal katılmayı oy verme davranışıyla
sınırlandırmaktadırlar.

Tablo:20 1999 Genel/Yerel Seçimlerinde Oy Verilen Partiler
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
ANAP 9 9.4 6 6.5
FP 12 12.5 5 5.4
CHP 8 8.3 3 3.2
DSP 3 3.1 29 25.8
DYP 38 39.6 10 10.8
MHP 22 22.9 26 28.0
BBP -- -- 10 10.8
DİĞER 4 4.2 9 9.7
Toplam 96 100 98 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kesim oylarını DYP, MHP ve FP’ye
yönelik kullanmışlardır. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kesimde ise oyların
DSP ve MHP’ ye yönlendirenlerin oranı daha yüksektir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta 4 kişi bu soruyu cevaplamazken
diğer grupta bu soruyu cevaplamayanların sayısı 2 kişidir. Bu nedenle tabloların toplam
bölümlerinde eksiklik vardır.
89

Tablo:21 Oy Verilen Partiye Bağlılık Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Çok güclü 13 13.0 1 1.0
Güçlü 46 46.5 29 29.0
Zayıf 23 23.2 57 57.0
Çok zayıf 17 17.2 12 12.0
Toplam 99 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta oy verdiği partiye bağlılıklarının
çok güçlü ve güçlü olduğunu ifade edenlerin toplam oranı %59.5’tir. Diğer grupta oy
verdiği partiye bağlılıklarının çok güçlü ve güçlü olduğunu ifade edenlerin oranı daha
düşük olup, bu oran %30.0’dır. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta oy
verdiği partiye bağlılıklarının çok zayıf ve zayıf olduğunu ifade edenlerin oranı diğer
gruba göre yüksek olup, bu oran %69.0’dır. Diğer grupta ise bu oran %40.4’tür. Buradan
hareketle şunu söyleyebiliriz; sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grubun oy
verdiği partiye bağlılıkları daha zayıf olduğu için parti değiştirme eğilimleri daha
fazladır. Ancak sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grubun oy verdiği partiye
bağlılıkları daha güçlü olduğu için, oy verdikleri partiyi kolay kolay
değiştirmeyeceklerini söyleyebiliriz.
90

Tablo:22 Hep Aynı Partiye Oy Verme Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Evet 55 55.0 28 28.0
Hayır 45 45.0 72 72.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kadınlarda hep aynı partiye oy verme
oranı oldukça yüksek olup, bu oran % 55’tir. Bununla birlikte bu grupta aynı partiye oy
vermeyenlerin oranı küçümsenmeyecek kadar yüksektir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadın deneklerin durumuna
baktığımızda hep aynı partiye oy verme oranı ile farklı partilere oy verme arasında
büyük bir farklılığın olduğu görülüyor. Bu grupta hep aynı partiye oy vermeyenlerin
oranı genel ortalama içinde yüksek olup, bu oran % 72’dir. Hep aynı partiye oy verdiğini
ifade edenlerin oranı %28’dir. Her iki grup karşılaştırıldığında sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmamış grupta aynı partiye oy vermeyenlerin oranı diğer gruba göre
daha yüksektir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadınların eğitim seviyelerinin
yüksek olması ve nitelikli işlerde çalışmaları nedeniyle siyasal ortamı, siyasal partileri
değerlendirebilecek bilgi ve yeteneğe sahiptirler. Bu nedenle körü körüne bir partinin
yeterli olduğuna inanıp sürekli o partiyi desteklemek yerine, kendi düşünce ve
kanaatlerine en uygun partiyi seçmektedirler.
91

4.3. Eğitim Düzeyi ile Hep Aynı Partiye Oy Verme Durumu
Tablo:23 Görüşülenin Eğitim Düzeyi ile Hep Aynı Partiye Oy Verme
Durumu
Hep aynı partiye mi oy verirsiniz?
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Öğrenim Düzeyi Evet Hayır Toplam Evet Hayır Toplam
Okur-yazar değil 14 4 18 -- -- --
77.8 22.2 100
Okur-yazar 3 3 6 -- -- --
50.0 50.0 100
İlkokul 38 35 73 -- -- --
52.1 47.9 100
Ortaokul -- 3 3 -- -- --
100 100
Lise ve dengi okul -- -- -- 24 32 56
42.9 57.1 100
Üniversite ve dengi -- -- -- 4 40 42
Toplam 55
55.0
45
45.0
92
100
100
9.1
28
28.0
90,9
72
72.0
100
100
100
Eğitim seviyesi düşük kadınların oluşturduğu gruba baktığımızda hep aynı
partiye oy verenlerin oranı okur-yazar olmayanlarda %77.8, okur-yazar olanlarda %50.0,
İlkokul mezunlarında %52.1 olup, ortaokul mezunlarında aynı partiye oy verenlere
rastlanmamıştır. Bu grupta eğitim basamaklarında yükseldikçe aynı partiye oy
vermeyenlerin oranında nisbi bir artış vardır. Ancak bu artışlar belirleyici bir oranda
değildir.
Eğitim seviyesi yüksek olan grupta hep aynı partiye oy verenlerin oranı lise ve
dengi okul mezunlarında %42.9, üniversite mezunlarında ise %9.1’dir. Bu grupta hep
aynı partiye oy vermeyenlerin oranı diğer gruba göre daha yüksek olup, bu oran lise
mezunlarında % 57.1, üniversite mezunlarında %90.9’dur. Üniversite mezunlarının lise
mezunlarına göre parti değiştirebilme eğilimi daha yüksektir. Buradan hareketle şu
sonuca varabiliriz; eğitim düzeyi arttıkça aynı partiye oy verme davranışı azalmaktadır.
Eğitim seviyesi yüksek olan kadınlar, kendi kanaat ve düşünceleri doğrultusunda oy
vermekte, bu nedenle kanaat ve düşüncelerine en uygun partiyi tercih etmektedirler.

Tablo:24 Seçimlerde Oy Verilen Partiyi Seçme Nedeni
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde % Sayı Yüzde %
Ailem yıllardır bu partiye oy verir 20 20.0 1 1.0
Ülkeye yarar sağlayacağı için 49 49.0 56 59.6
Eşim bu partiye oy verdiği için 16 16.0 3 3.2
Liderini beğendiğim için 6 6.0 15 16.0
Programı görüşlerimi yansıttığı için 2 2.0 18 19.1
Denenmiş bir parti olduğu için 7 7.0 1 1.1.
Toplam 100 100 94 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta ailesi ve eşi bu partiye oy verdiği
için, oy verdiği partiyi seçtiğini ifade edenlerin toplam oranı %36.0’dır. Diğer grupta ise,
ailesi yıllardır bu partiye oy verdiği için ve eşi bu partiye oy verdiği için seçtiğini ifade
edenlerin oranı düşük olup, bu oran %4.2’dir. Araştırmanın bulgularından da
anlaşılacağı üzere sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kadınlar siyasi parti
tercihlerini eş ve akrabalarının etkisinde kalarak yapmaktadırlar. Bunun nedeni ise,
ülkemizde çekirdek aile yapısı yaygın olarak görülmekle birlikte, aile içi ilişkilerde
halen geleneksel, erkeğin tek otorite kaynağı olduğu bir yapı hakimdir. Bu tür ailelerde
kararlar evin erkeği tarafından verildiği için aile üyelerinin oy vereceği parti de evin
erkeği tarafından belirlenmektedir. Ancak sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış
kadınların eğitim seviyeleri yüksek ve uzmanlaşmış işlerde çalışıyor olmaları, onların
geleneksel, erkek egemen ilişkiler ağını sorgulamalarına ve aile içi ilişkilerde daha
eşitlikçi bir tutuma sahip olmalarına neden olmaktadır. Bunun neticesinde oy vereceği
partiyi eş ve akrabalarının tercihlerine göre değil, kendi kişisel tercihlerine göre
seçmektedirler. Yine sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta liderini beğendiği
için ve programı görüşlerini yansıttığı için oy verdiği partiyi seçtiğini ifade edenlerin
oranı %35.1’dir. Diğer grupta liderini beğendiği için ve programı görüşlerini yansıttığı
için oy verdiği partiyi seçtiklerini ifade edenlerin oranı daha düşük olup, bu oran
93

%8.0’dır. Buradan hareketle şunu söyleyebiliriz; sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmamış kadınlar, kendi kanaat ve düşüncelerine uygun olan partiyi
seçmektedirler. Ayrıca her iki grupta da oy verdiği partiyi ülkeye yarar sağlayacağı için
seçtiğini ifade edenlerin oranı genel ortalama içinde oldukça yüksektir.
4.4. Eğitim Düzeyi ile Seçimlerde Oy Verdiği Partiyi Seçme Nedeni
Tablo:25 Görüşülenin Eğitim Düzeyi İle Seçimlerde Oy Verdiği Partiyi
Seçme Nedeni
Ailem
yıllardır
bu
partiye
oy verir
Seçimlerde oy verdiğiniz partiyi neden seçtiniz
Ülkeye
yarar
sağlayac
ağı için
Okur yazar değil 6 3
33.3 16.7
Okur-yazar -- 5
83.3
İlkokul 14 38
19.2 52.1
Ortaokul -- 3
100
Lise ve dengi okul 1 32
1.8 57.1
Üniversite dengi okul -- 24
63.2
94
Eşi bu
partiye
oy
verdiği
için
Liderini
beğendiğ
im için
Programı
görüşleri
mi
yansıttığı
için
Denenmi
ş bir parti
olduğu
için
Toplam
5 2 -- 2 18
27.8 11.1
11.1 100
1 -- -- -- 6
16.71
100
10 4 2 5 73
13.7 5.5 2.7 6.8 100
-- -- -- -- 3
100
3 10 9 1 56
5.4 17.9 16.1 1.8 100
-- 5 9 -- 38
13.2 23.7
100
Okur-yazar değil, okur-yazar ve ilkokul mezunlarının verilerine baktığımızda,
ailesi ve eşi bu partiye oy verdiği için seçtiğini ifade edenlerin oranı oldukça yüksek
olup, bu oran %35.0’dır. Bu durum lise ve üniversite mezunlarında oldukça farklıdır.
Üniversite mezunları içinde ailesi ve eşi bu partiye oy verdiği için seçtiğini ifade eden
bulunmamaktadır. Lise mezunları içinde ise ailesi ve eşi bu partiye oy verdiği için
seçtiğini ifade edenlerin oranı oldukça düşük olup, bu oran %4.0’dır. Eğitim seviyesi
yükseldikçe siyasi parti tercihinde eş ve akrabalara bağlılık azalmakta, bireysel tercihler
yapılmaktadır. Lise ve üniversite mezunlarında liderini beğendiği için ve programı
görüşlerini yansıttığı için oy verdiği partiyi tercih ettiğini ifade edenlerin oranı
%33.0’dır. Eğitim seviyesi düşük olanlarda liderini beğendiği için ve proğramı
görüşlerini yansıttığı için oy verdiği partiyi tercih ettiklerini ifade edenlerin oranı daha

düşük olup, bu oran %8.0’dır. Buradan hareketle şunu söyleyebiliriz; eğitim seviyesi
yüksek olanlar, kendi kanaat ve düşüncelerine en uygun partiyi tercih etmektedirler.
Gerek eğitim seviyesi düşük gerek eğitim seviyesi yüksek olanlarda oy verdiği partiyi
ülkeye yarar sağlayacağı için seçtiğini ifade edenlerin oranında yakın bir dağılım
gözlemlenmiştir. Bu oran eğitim seviyesi düşük olanlarda %49.0, eğitim seviyesi yüksek
olanlarda %56.0’dır.
4.5. Daha Önce Bir İşte Çalışma ile Oy Verdiği Partiyi Seçme Nedeni
Tablo:26 Daha Önce Bir İşte Çalışma İle Seçimlerde Oy Verdiği Partiyi
Seçme Nedeni
Öğretmenlik, üçüncü
dereceye kadar memurluk
Doktorluk, resmi
birimlerde yöneticilik
öğretim üyeliği
Terzilik örgücülük nakış
halı gibi evde yapılan işler 14
İşçilik sekreterlik
tezgahtarlık gibi işler
Ailem
yıllardır
bu partiye
oy verir
23.7
S.E.B. sınırlanmamış
Ülkeye
yarar
sağlayacağ
ı için
Eşim bu
partiye oy
verdiği
için
95
Liderini
beğendiği
m için
10
3
71.4
21.4
2
100
S.E.B. sınırlanmış
25 8 3
42.4 13.6 5.1
10
2
83.3
16.7
Programı
görüşlerim
i yansıttığı
için
1
7.1
2
3.4
Denenmiş
bir parti
olduğu
için
7
11.9
Toplam
14
100
2
100
59
100
12
100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış, daha önce nitelikli işlerde çalışmış
olan grupta oy verdiği partiyi ailesi ve eşi yıllardır bu partiye oy verdiği için seçtiğini
ifade eden bulunmamaktadır. Buna karşılık sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış, daha
önce niteliksiz işlerde çalışmış olan grupta eşi ve akrabaları bu partiye oy verdiği için
seçtiğini ifade edenlerin oranı %37.3’tür.
Gerek terzilik, örgücülük, sekreterlik gibi niteliksiz işlerde çalışmış olan
kadınlarda gerekse öğretmenlik, üçüncü dereceye kadar devlet memurluğu gibi nitelikli
işlerde çalışmış olan kadınlarda, oy verdiği partiyi ülkeye yarar sağlayacağı için seçtiğini
ifade edenlerin oranı genel ortalama içinde oldukça yüksektir. Bu oran nitelikli işlerde
çalışanlarda %62.5, niteliksiz işlerde çalışanlarda ise %49.2’dir.
Her iki grup karşılaştırıldığında, daha önce nitelikli işlerde çalışmış olan
kadınların, siyasi parti tercihlerini aile ve eşlerinin tercihlerine göre yapmadıkları, siyasi

parti tercihlerinde daha rasyonel, daha kişisel kanaatlerin belirleyici olduğu gözlenmiştir.
Her ne kadar liderini beğendiği için seçtiğini ifade eden varsa da, bu oran belirleyici
değildir.
Daha önce niteliksiz işlerde çalışmış olan kadınların ise siyasi parti
tercihlerinde eş ve akrabalarına bağımlı olarak bir karar verdikleri gözlenmiştir. Bu
bağımlılık ilişkisini geleneksel aile içi ilişkiler örüntüsüyle açıklayabiliriz. Niteliksiz
işlerde çalışmış olan kadınlar, aile içi ilişkilerde kadın erkek katılımına dayalı bir tutuma
sahip olmadıkları için, siyasi parti tercihlerinde eşlerinin fikrini dikkate almaktadırlar.
Ayrıca araştırmamıza katılan kadın seçmenlerle ilgili olarak şunları
söyleyebiliriz; sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış, nitelikli işlerde çalışan grupta
kendi düşünce ve kanaatleri doğrultusunda oy veren “idealistler” bulunmaktadır. Bu
grupta gelenekçi seçmen tipine rastlanamamıştır. Diğer gruptaki kadın seçmenlerin
içerisinde ise, eşinden ve ailesinden etkilenerek oy veren “gelenekçi” seçmenlerin
yanında kendi düşünce ve kanaatleri doğrultusunda oy veren “idealistler”de
bulunmaktadır.
Tablo:27 Siyasi Parti Ya da Aday Tercihlerinde Eşinin Fikrini Alma Durumu
S.E.Bakımdan Sınırlanmış S.E.Bakımdan Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Evet 66 66.0 40 40.8
Hayır 34 34.0 58 59.2
Toplam 100 100 98 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grupta siyasi parti ya da aday
tercihinde eşinin fikrini aldığını ifade edenlerin oranı %66’dır. Eşinin fikrini
almayanların oranı ise %34’tür. Buna karşılık diğer grupta siyasal parti ya da aday
tercihinde eşinin fikrini alanların oranı daha düşük olup, bu oran %40.8’dir. Eşinin
fikrini almayanların oranı ise %59.2’dir. Her iki grup karşılaştırıldığında; sosyoekonomik
bakımdan sınırlanmış gruptaki kadınların siyasi parti ya da aday tercihinde
eşinin fikrini alma oranı diğer gruba göre daha yüksektir. Buna dayanarak, sosyo-
96

ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadınların, siyasi parti ya da aday tercihlerinde daha
çok kendi kanaat ve düşünceleri doğrultusunda bir seçim yaptıklarını söyleyebiliriz.
Alma
4.6. Eğitim Düzeyi ile Siyasi Parti ya da Aday Tercihinde Eşinin Fikrini
Tablo:28 Eğitim Düzeyi ile Siyasi Aday ya da Parti Tercihinde Eşinin
Fikrini Alma Durumu
Siyasi parti tercihinde eşinin fikrini alma durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Öğrenim Düzeyi Evet Hayır Toplam Evet Hayır Toplam
Okur-yazar değil 10 8 18 -- -- --
55.6 44.4 100
Okur-yazar 3 3 6 -- -- --
50.0 50.0 100
İlkokul 51 22 73 -- -- --
69.9 30.1 100
Ortaokul 2 1 3 -- -- --
66.7 33.3 100
Lise ve Dengi okul -- -- -- 21 35 56
37.5 62.5 100
Üniversite ve dengi -- -- -- 19 23 42
Toplam 66
66.0
34
34.0
97
100
100
45.2
40
40.8
54.8
58
59.2
100
100
100
Eğitim seviyesi düşük grubun verilerine göre siyasi parti ya da aday tercihinde
eşinin fikrini almayanların toplam oranı yüksek olup, bu oran %66.0’dir. Eğitim
kategorileri tek tek değerlendirildiğinde, okur-yazar olmayanlarda eşinin fikrini
almayanların oranı %55.6’dır. Okur-yazar olanlarda eşinin fikrini alanların oranı
%50.0’dır. Ancak bu oran 3 kişiye tekabül ettiği için belirleyici değildir. İlkokul
mezunlarında ise eşinin fikrini alanların oranı oldukça yüksek olup, bu oran %69.9’dur.
Ortaokul mezunlarında ise eşinin fikrini aldığını ifade edenlerin oranı %66.7’dir. Ancak
bu oran 2 kişiye tekabül etmektedir.
Diğer grupta ise, lise mezunlarında eşinin fikrini alanların oranı üniversite
mezunlarına göre daha düşük olup, bu oran %35.5’tir. Üniversite mezunlarında ise
eşinin fikrini alanların oranı %45.2’dir.

Her iki gruptaki eğitim kategorileri kendi içinde değerlendirildiğinde, eğitim
kademelerinde yükseldikçe, siyasi parti ya da aday tercihinde eşinin fikrini alanların
oranında bir azalma olması gerekirken, tam tersine eğitim düzeyi arttıkça eşinin fikrini
alanların oranında bir artma gözlenmiştir. Eğitim düzeyi ile eşinin fikrini alma arasında
bir ilişki görülememiştir. Eğitim, siyasi parti ya da aday tercihinde eşinin fikrini alma
konusunda tek başına belirleyici bir değişken değildir.
4.7. Daha Önce Çalışılan İş ile Siyasi Parti ya da Aday Tercihinde Eşinin
Fikrini Alma
Tablo:29 Daha Önce Bir İşte Çalışma İle Siyasi Parti Ya da Aday
Tercihinde Eşinin Fikrini Alma Durumu
Öğretmenlik, üçüncü
dereceye kadar memurluk
Doktorluk, Yöneticilik,
öğretim üyeliği
Terzilik örgücülük nakış
halı gibi evde yapılan işler 38
İşçilik sekreterlik
tezgahtarlık gibi işler
Siyasi Parti yada aday tercihinde eşinizin fikrini alırmısınız
S.E. B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Evet Hayır Toplam Evet Hayır Toplam
-- -- -- 3
21.4
11
78.6
14
100.0
-- -- -- -- 2 2
100.0 100.0
21 59 -- -- --
64.4 35.6 100.0
7 5 12 -- -- --
58.3 41.7 100.0
Tabloda da görüldüğü gibi terzilik, örgücülük vb. niteliksiz işlerde çalışmış
olanların %64.4’ü, sekreterlik, tezgahtarlık gibi işlerde çalışmış olanların %58.3’ü siyasi
aday ya da parti tercihinde eşinin fikrini aldığını ifade etmiştir. Siyasi parti ya da aday
tercihinde eşinin fikrini almayanların oranı terzilik, örgücülük gibi niteliksiz işlerde
çalışmışlarda %35.6, sekreterlik, tezgahtarlık gibi işlerde çalışmış olanlarda %41.7 dir.
Siyasi parti ya da aday tercihinde eşinin fikrini almayanların oranı ücretli niteliksiz
işlerde (sekreterlik, tezgahtarlık vb.) çalışmış olanlar da, ev içi niteliksiz işlerde çalışmış
olanlara göre azalmaktadır. Ancak bu oran da çok yüksek değildir.
Nitelikli işlerde çalışmış olanların %78.6’sı siyasi parti ya da aday tercihinde
eşinin fikrini almadığını ifade etmiş, %21.4’ü ise eşinin fikrini aldığını belirtmiştir.
Öğretim üyeliği, doktorluk gibi yüksek nitelikli işlerde çalışmış olanlarda siyasi parti ya
da aday tercihinde eşinin fikrini alanlara rastlanmamıştır. Buradan hareketle; daha önce
98

nitelikli işlerde çalışmış olan kadınların büyük bir oranının siyasal parti ya da aday
tercihinde eşinin fikrini almadığını, niteliksiz işlerde çalışan kadınların çoğunluğunun
ise siyasi parti ya da aday tercihinde eşinin fikrini aldığını söyleyebiliriz. Çünkü nitelikli
işlerde çalışmış olan kadınlar aile içi ilişkilerde kadın-erkek katılımına dayalı bir ilişkiler
örüntüsünü benimsemektedirler. Dolayısıyla kendi kanaat ve düşünceleri doğrultusunda
bir tercih yapmaktadırlar.
Tablo:30 Ailenin Aylık Geliri İle Siyasi Aday Ya da Parti Tercihinde
Eşinin Fikrini Alma Durumu
S.E.B. sınırlanmış S. E. B. Sınırlanmamış
Evet Hayır Toplam Evet Hayır Toplam
80-100 21 10 31 2 2 4
milyon 67.7 32.3 100.0 50.0 50.0 100.0
100-150 14 13 27 2 8 10
milyon 51.9 48.1 100.0 20.0 80.0 100.0
150-200 7 3 10 3 1 4
milyon 70.0 30.0 100.0 75.0 25.0 100.0
200-250 8 2 10 1 5 6
milyon 80.0 20.0 100.0 16.7 83.3 100.0
250-300 6 6 12 5 15 20
milyon 50.0 50.0 100.0 25.0 75.0 100.0
300-350 -- -- -- 7 1 8
milyon
87.5 12.5 100.0
350-400 3
3 6 9 15
milyon 100.0
100.0 40.0 60.0 100.0
400 + milyon 7 -- 7 14 17 31
100.0
100.0 45.2 54.8 100.0
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta gelir basamaklarında
yükseldikçe, siyasi parti ya da aday tercihinde eşinin fikrini alanların oranında bir
azalma gözlemlenmemektedir. Bütün gelir basamaklarında siyasi parti ya da aday
tercihinde eşinin fikrini alanların oranı genel ortalama içinde oldukça yüksektir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta ise gelir basamaklarında
yükseldikçe, siyasi parti ya da aday tercihinde eşinini fikrini almayanların oranında bir
azalma gözlemlenmiştir. Buna dayanarak şunu söyleyebiliriz; gelir, tek başına siyasi
parti ya da aday tercihinde belirleyici değildir.
99

Belirli bir gelir seviyesinde bulunanlar, aynı zamanda belirli bir eğitim
seviyesine ve yüksek meslek statüsüne sahip kişilerdir. O halde gelir, eğitim ve meslek
değişkenleriyle birleştiğinde siyasal tercihler üzerinde etkili olmaktadır.
5. Siyasal Katılma Biçimleri
5.1. Herhangi Bir Partiye Üye Olma
Tablo:31 Siyasi Partiye Üye Olma Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Evet 3 3.0 2 2.0
Hayır 97 97.0 98 98.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta herhangi bir siyasi partiye üye
olmayanların oranı %97’dir. Diğer grupta her hangi bir siyasi partiye üye olmayanların
oranı, %98.0’dır. Her iki grupta da siyasi partilere üye olma durumu benzer düzeyde
düşüktür.(3.0 ve 2.0). Gruplarda siyasal katılma biçimlerinden “siyasi parti üyeliği”
davranışı gözlemlenmemiştir.
100

Tablo:32 Eğitim Düzeyi ile Herhangi Bir Partiye Üye Olma Durumu
Üye Olduğunuz Parti varmı
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Öğrenim düzeyi Evet Hayır Toplam Evet Hayır Toplam
Okur-yazar değil -- 18 18 -- -- --
100 100
Okur –yazar -- 6 6 -- -- --
100 100
İlkokul 3 70 73 -- -- --
4.1 95.9 100
Ortaokul -- 3 3 -- -- --
100 100
Lise ve Dengi okul -- -- -- 2 54 56
3.6 96.4 100
Üniversite ve dengi -- -- -- -- 44 44
Toplam 3
3.0
97
97.0
101
100
100
2
2.0
100
98
98.0
100
100
100
Araştırmaya katılan eğitim seviyesi düşük grubun verilerine göre, herhangi bir
siyasi partiye üye olanların oranı genel ortalama içinde oldukça düşük olup bu oran %3
tür. Eğitim seviyesi yüksek olan kadınlarda da herhangi bir partiye üye olmayanların
oranı %98’dir. Hipotezlerimizde iddia ettiğimiz gibi eğitim seviyesi düşük olan
kadınların, siyasal katılma biçimlerinden sadece oy verme davranışını sergiledikleri
diğer siyasal katılma biçimlerini sergilemedikleri iddiası doğrulanmıştır. Kadınların
eğitim seviyesinin yükselmesiyle siyasal katılma biçimlerinden yüksek bir kategoriyi
temsil eden “siyasal parti üyeliği” davranışını sergilemeleri beklenmekteydi. Ancak
araştırmanın bulguları her iki grup arasında siyasal parti üyeliği davranışı açısından
herhangi bir farklılığın olmadığını, eğitim seviyesi yüksek olan kadınların da siyasi parti
üyeliği davranışını sergilemediklerini göstermiştir. Burada eğitimin siyasi parti üyeliği
üzerinde belirleyici bir değişken olmadığı gözlemlenmiştir. Böylelikle I/1. Hipotezimiz
yanlışlanmıştır.

Tablo:33 Şu Anda Bir İşte Çalışma İle Bir Partiye Üye Olma Durumu
Öğretmenlik, üçüncü dereceye
kadar devlet memurluğu
Doktor, yöneticilik, öğretim
üyeliği
Ev Temizliği -- 5
Terzilik Örgücülük, nakış halı
gibi evde yapılan işler
S.E.B. Sınırlanmamış S.E.B.Sınırlanmış
Evet Hayır Toplam Hayır Toplam
-- -- -- 62 62
100.0 100.0
-- -- -- 10 10
100.0 100.0
5 -- 5
100.0 100.0
100.0
1 17 18 1 17
5.6
94.4
İşçilik Sekreterlik, tezgahtarlık -- 4
100.0
102
100.0
4
100.0
5.6
94.4
-- 4
100.0
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta herhangi bir partiye üye
olmayanların oranı %94.4’tür. Herhangi bir partiye üye olanların oranı %5.6 olup, bu
oran belirleyici değildir. Mesleğinde uzmanlaşmamış, niteliksiz işlerde çalışan kadınlar
siyasal katılma biçimlerinden sadece oy verme davranışını sergilemekte, yüksek bir
kategoriyi temsil eden siyasi parti üyeliği gibi davranışlarda bulunmamaktadırlar. Tablo
32’de sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta bir partiye üye olduğunu ifade eden
3 kişi iken, Tablo 33’de 1 kişi olarak görünmektedir. Bunun nedeni bir partiye üye
olduğunu ifade eden 2 kişinin şu anda çalışmıyor olmasından kaynaklanmaktadır. Tablo
33’de şu anda çalışanlar yer almaktadır.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta herhangi bir siyasal partiye
üye olan bulunmamaktadır. Tablo 32’de sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta 2
kişi bir partiye üye olduğunu belirtmesine rağmen, Tablo 33 te üye olan
görünmemektedir. Çünkü bu grupta bir partiye üye olduğunu ifade edenler daha önce
çalışıp, şu anda çalışmayanlardır. Meslekte uzmanlaşma ile herhangi bir siyasal partiye
üye olma oranının artacağı beklenmekteydi. Çünkü meslekte uzmanlaşma belirli bir
seviyede eğitimi de gerektirir. Kişinin eğitim seviyesi yükseldikçe siyasal bilgisi artar,
kendi isteklerinin gerçekleşebilmesi için bürokrasiyi etkileme yollarını daha iyi bilir ve
katılmayı oy verme ile sınırlandırmaz. Meslekte uzmanlaşma ile siyasi parti üyeliği
arasında anlamlı bir ilişki görülmemiştir.
Bizim çalışmamızda tersi bir durumla karşılaşılmasının nedeni kadınlarımızın
cinsiyet rolleri tutumlarına bağlayabilirz. Kadınlar çalışma hayatına atılsalar bile “aile

içi” rollerini asli rolleri olarak görmekte, çocukları ve ev işlerine daha çok vakit ayırmak
istemektedirler. Bunun bir uzantısı olarak da siyasi parti üyeliğini erkeklere özgü bir
katılma biçimi olarak gördüklerini söyleyebiliriz.
Tablo:34 Ailenin Aylık Geliri İle Herhangi Bir Partiye Üye Olma Durumu
S.E.B. sınırlanmış S. E. B. Sınırlanmamış
Evet Hayır Toplam Evet Hayır Toplam
80-100 -- 31 31 -- 4 4
milyon
100.0 100.0
100.0 100.0
100-150 1 26 27 2 8 10
milyon 3.7 96.3 100.0 20.0 80.0 100.0
150-200 1 9 10 -- 4 4
milyon 10.0 90.0 100.0
100.0 100.0
200-250 -- 10 10 -- 8 8
milyon
100.0 100.0
100.0 100.0
250-300 1 11 12 -- 20 20
milyon 8.3 91.7 100.0
100.0 100.0
300-350 -- -- -- -- 8 8
milyon
100.0 100.0
350-400 -- 3 3 -- 15 15
milyon
100.0 100.0
100.0 100.0
400 + milyon -- 7 7 -- 31 31
100.0 100.0
100.0 100.0
Hipotezlerimizde ailenin aylık gelirinin artması ile siyasal katılma biçimlerinde
biri olan siyasal partiye üyelik konusunda da bir artma davranışının olacağı iddia
edilmekteydi. Her iki grubun verilerine baktığımızda ailenin aylık gelirinin artmasıyla
birlikte siyasal parti üyeliği davranışının artmadığını görüyoruz.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta aylık 100-150 milyon gelir
kategorisinde yer alanlardan %3.7’lik, 150-200 milyon arasında geliri olanlardan
%10.0’lık, 250-300 milyon geliri olanlardan %8.3’lük bir oranda herhangi bir partiye
üye olduğunu ifade eden bulunmaktadır. Buna karşılık sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmamış grupta 100-150 milyon gelire sahip olanlardan %20.0 oranında bir siyasal
partiye üye olduğunu ifade eden vardır ve bu oran 2 kişiye tekabül etmektedir. O yüzden
belirleyici değildir. Bunun dışındaki gelir kategorilerinde her hangi bir siyasal partiye
üye olan bulunmamaktadır. Buradan hareketle; gelir seviyesi yüksek olan kadınların,
siyasal katılma biçimlerinden yüksek bir kategoriyi temsil eden siyasal parti üyeliği
davranışını sergilemeleri beklenirken, gelir seviyesindeki yükselme ile herhangi bir
103

siyasal partiye üye olma eğiliminin artmadığı gözlemlenmiştir. Gelir, siyasi parti üyeliği
üzerinde belirleyici bir değişken değildir.
5.2. Herhangi Bir Sivil Toplum Örgütüne Üye Olma
Tablo:35 Üye Olunan Sivil Toplum Örgütü
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Var -- -- 4 4.0
Yok 97 100.0 96 96.0
Toplam 97 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta sivil toplum örgütüne üye olan
bulunmamaktadır. Buna karşılık sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta
%4’lük bir oranda sivil toplum örgütüne üye olan vardır. Bu oranda yüksek sayılmaz.
Görüşmeler sırasında hangi sivil toplum örgütüne üye oldukları sorulduğunda 4 kişide
Eğitim Gönüllüleri Derneğine üye olduklarını ifade etmişlerdir. Buradan hareketle şu
sonuca varabiliriz; Her iki gruptaki kadınlar, siyasal katılma biçimlerinden biri olan
“Sivil toplum örgütü üyeliği” davranışını sergilememektedirler.
104

Tablo:36 Eğitim Düzeyi ile Herhangi bir Sivil Toplum Örgütüne Üyelik
Durumu
Üye Olduğunuz Sivil toplum örgütü varmı
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Öğrenim Düzeyi Var Yok Toplam Var Yok Toplam
Okur-yazar değil -- 18 18 -- -- --
100 100
Okur-yazar -- 6 6 -- -- --
100 100
İlkokul 70 70 -- -- --
95.9 100
Ortaokul -- 3 3 -- -- --
100 100
Lise ve dengi okul -- -- -- 4 51 55
7.3 92.7 100
Üniversite ve dengi -- -- -- -- 44 44
Toplam 97
100
105
100
100
4
4.0
100
95
96.0
100
100
100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta sivil toplum örgütüne üye olan
bulunmamaktadır. Buna karşılık sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta sadece
lise ve dengi okul mezunlarında %7.3’lük bir oranda sivil toplum örgütüne üye olan
vardır. Bu oran da yüksek sayılmaz. Buradan hareketle şu sonuca varabiliriz; eğitim
düzeyi arttıkça sivil toplum örgütü üyeliğinde herhangi bir değişiklik olmazken, lise ve
dengi okul mezunlarında görece bir artış vardır. Bu da belirleyici olmaktan uzaktır.
Eğitim seviyesinin artmasıyla sivil toplum örgütü üyeliğinin de artması beklenmekteydi.
Ancak eğitim seviyesinin yükselmesiyle sivil toplum örgütü üyeliğinde bir artış
gözlemlenmemiştir. Eğitimle sivil toplum üyeliği arasında anlamlı bir ilişki yoktur.
Tablo da bu soruya cevap veren toplam 100 kişi olması gerekirken 97 kişi
görünmektedir. Bunun nedeni bu soruya 3 kişi cevap vermemiştir. Aynı durum diğer
tablolar için de geçerlidir. Tablolar yorumlanırken geçerli yüzdeler dikkate alınmıştır.

Tablo:37 Şu Anda Bir İşte Çalışma İle Sivil Toplum Örgütüne Üye Olma
Durumu
Öğretmenlik, üçüncü dereceye
kadar devlet memurluğu
Doktor, yöneticilik gibi yüksek
tahsil gerektiren meslekler
Ev Temizliği 5
Terzilik Örgücülük, nakış halı
gibi evde yapılan işler
S.E.B. Sınırlanmış S.E. B. Sınırlanmamış
Yok Toplam Var Yok Toplam
-- -- -- 54 54
100.0 100.0
-- -- 1 17 18
5.6 94.4 100.0
5 -- -- --
100.0 100.0
18 18 -- -- --
100.0
İşçilik Sekreterlik, tezgahtarlık 4
100.0
100.0
4
100.0
Görüşmeye katılan uzmanlaşmamış işlerde çalışan kadınların oluşturduğu
grubun verilerine göre kadınların hiçbiri herhangi bir sivil toplum örgütüne üye değildir.
Uzmanlaşmış işlerde çalışan kadınların oluşturduğu grupta herhangi bir sivil toplum
örgütüne üye olmayanların oranı %94.4’tür. Doktorluk, öğretim üyeliği gibi işlerde
çalışanlarda %5.6 oranında bir sivil toplum örgütüne üye olan vardır. Bu da 1 kişiye
tekabül etmektedir. Tablo 36’da sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta
herhangi bir sivil toplum örgütüne üye olan 4 kişi görünürken, Tablo 37’de 1 kişi
görünmektedir. Bunun nedeni herhangi bir sivil toplum örgütüne üye olduğunu ifade
eden 3 kişinin daha önce uzmanlaşmış bir işte çalışıp, şu anda çalışmıyor olmalarıdır.
Tablo 37’de şu anda çalışanlar yer almaktadır. Sonuç olarak şunu söyleyebiliriz; gerek
uzmanlaşmamış işlerde çalışan kadınlar gerek uzmanlaşmış işlerde çalışan kadınlar
arasında herhangi bir sivil toplum örgütüne üye olma davranışını sergilemeleri açısından
bir farklılık yoktur. Meslekte uzmanlaşma ile sivil toplum örgütü üyeliğinde bir artma
beklenmekteydi. Ancak uzmanlaşmış işlerde çalışanlar da sivil toplum örgütü üyeliğini
sergilememektedirler. Meslekte uzmanlaşma ile sivil toplum örgütü üyeliği arasında
anlamlı, pozitif bir ilişki görülememiştir.
106

Tablo:38 Ailenin Aylık Geliri İle Sivil Toplum Örgütüne Üye Olma Durumu
S.E.B. sınırlanmış S. E. B. Sınırlanmamış
Yok Toplam Var Yok Toplam
80-100 30
30
1
2
3
milyon 100.0 100.0 50.0 50.0 100.0
100-150 26
26
2
8
10
milyon 100.0 100.0 20.0 80.0 100
150-200 10
10
-- 4
4
milyon 100.0 100.0
100.0 100.0
200-250 9
9
-- 8
8
milyon 100.0 100.0
100.0 100.0
250-300 12
12
1
19
20
milyon 100.0 100.0 5.0 95.0 100.0
300-350 -- -- -- 8
8
milyon
100.0 100.0
350-400 3
3
-- 15
15
milyon 100.0 100.0
100.0 100.0
400 + milyon 7
7
-- 31
31
100.0 100.0
100.0 100.0
Tablonun verilerine baktığımızda ailenin aylık gelirinin artmasıyla sivil toplum
örgütüne üyeliğin artmadığını görüyoruz. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış
kadınların oluşturduğu grupta çeşitli gelir kategorileri içinde yer alan deneklerden
hiçbirinin herhangi bir sivil toplum örgütüne üye olmadığını görüyoruz.
Diğer grupta 80-100 milyon arası gelire sahip olanlarda herhangi bir sivil
toplum örgütüne üye olanların oranı %50.0’dır. Ancak bu oran 1 kişiye tekabül ettiği
için belirleyici değildir. 100-150 milyon gelire sahip olanlarda bir sivil toplum örgütüne
üye olduğunu ifade edenlerin oranı %20’dir. Bu oran da 2 kişiye tekabül ediyor. Bu
nedenle belirleyici değildir. 250-300 milyon gelire sahip olanlarda %5.0’lık oranda bir
sivil toplum örgütüne üye olan bulunmaktadır. Bu oran oldukça düşüktür. Bu grupta
diğer gelir kategorileri içinde yer alanlardan herhangi bir sivil toplum örgütüne üye olan
bulunamamıştır. Bütün bu bulgulara dayanarak şunu söyleyebiliriz; gelir seviyesi
arttıkça siyasal katılma biçimlerinden yüksek bir kategoriyi temsil eden sivil toplum
örgütüne üye olma davranışı gözlemlenmemiştir. Gelir, sivil toplum örgütü üyeliğini
tayin edici bir değişken değildir.
107

5.3. Partinin Seçim Kampanyası Faaliyetlerine Katılma
Tablo:39 Partinin Seçim Kampanyası Faaliyetlerine Katılma
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Katılırım 7 7.0 7 7.1
Katılmam 93 93.0 92 92.9
Toplam 100 100 99 100
Her iki grupta da desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine
katılmayanların oranında çok yakın bir dağılım gözlemlenmiştir. Her iki grupta da
kadınların, desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılmamalarını
cinsiyet rollerine bağlayabiliriz. Çünkü seçim kampanyası faaliyetleri ev dışı bir
etkinliği gerektirdiği için kadınlar, bu türden davranışlar içine girmemekte, bu tür bir
davranışı erkek işi olarak görmektedirler.
Tablo:40 Eğitim Düzeyi ile Partinin Seçim Kampanyası Faaliyetlerine
Katılma Durumu
Partinizin seçim kampanyasına katılırmısınız?
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Öğrenim Düzeyi Evet Hayır Toplam Evet Hayır Toplam
Okur-yazar değil 2 16 18 -- -- --
11.1 88.9 100
Okur-Yazar -- 6 6 -- -- --
100 100
İlkokul 4 69 73 -- -- --
5.5 94.5 100
Ortaokul 1 2 3 -- -- --
33.3 66.7 100
Lise ve Dengi okul -- -- -- 3 52 55
5.5 94.5 100
Üniversite ve dengi -- -- -- 4 40 44
Toplam
7
7.0
93
93.0
Eğitim seviyesi düşük olan kadın deneklerin oluşturduğu grubun verilerine
baktığımız zaman siyasal katılma biçimlerinden olan desteklenilen partinin seçim
kampanyası faaliyetlerine katılma davranışını sergileyenlerin oranı genel ortalama içinde
oldukça düşüktür. Bu örneklem grubunu oluşturan kadın deneklerin %93’ünün
desteklendiği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılmadığı görülmüştür. Bu
durum eğitim seviyesi yüksek olan kadınların oluşturduğu örneklem grubu için de aynı
108
100
100
9.1
7
7.0
90.9
92
92.0
100
100
100

olup, desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılmayanların oranı
%92’dir.
Eğitim seviyesi düşük olan kadınlar, siyasal katılma biçimlerinden yüksek bir
kategoriyi temsil eden “desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılma”
davranışını sergilememektedirler. Eğitim seviyesi yüksek olan kadınların, desteklediği
partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılması beklenirken, araştırmanın bulguları
eğitim seviyesi yüksek olan kadınların da bu siyasal katılma davranışını
sergilemediklerini göstermiştir. Eğitimle desteklediği partinin seçim kampanyası
faaliyetlerine katılma davranışı arasında anlamlı, pozitif bir ilişki görülememiştir.
Tablo:41 Şu Anda Bir İşte Çalışma İle Desteklediği Partinin Seçim
Kampanyası Faaliyetlerine Katılma Durumu
Öğretmenlik, üçüncü dereceye
kadar devlet memurluğu
Doktor, Yöneticilik, Öğretim
üyeliği gibi yüksek tahsil
gerektiren meslekler
Ev Temizliği -- 5
100.0
Terzilik Örgücülük, nakış halı
gibi evde yapılan işler
1
5.6
17
94.4
İşçilik Sekreterlik, tezgahtarlık -- 4
100.0
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Katılırım Katılmam Toplam Katılırım Katılmam Toplam
-- -- -- -- 62 62
-- -- -- 4
40.0
109
5
100.0
18
100.0
4
100.0
100.0
6
60.0
-- -- --
-- -- -
-- --
100.0
10
100.0
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grupta halen bir işte çalışıp
desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılmayanların oranı; ev temizliği
yapanlarda %100, terzilik, örgücülük gibi işlerle uğraşanlarda %94.4, sekreterlik,
tezgahtarlık gibi işlerde çalışanlarda ise bu oran %100’dür. Terzilik, örgücülük gibi
işlerde çalışanlardan %5.6’lık bir oranda desteklediği partinin seçim kampanyası
faaliyetlerine katılan vardır. Ancak bu oran bir kişiye tekabül etmektedir. Belirleyici
değildir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta orta nitelikli uzmanlaşmış işlerde
(Öğretmenlik, üçüncü dereceye kadar devlet memurluğu) çalışan kadınlar içinde
desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılan bulunmamaktadır.
Doktorluk, öğretim üyeliği gibi yüksek nitelikli işlerde çalışanların %40’ı desteklediği
--

partinin seçim faaliyetlerine katıldığını ifade etmiştir. Ancak bu oran 4 kişiye tekabül
ettiği için belirleyici değildir. Buradan hareketle gerek niteliksiz işlerde çalışan gerekse
nitelikli işlerde çalışan kadınlar, siyasal katılma biçimlerinden yüksek bir kategoriyi
temsil eden desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılma davranışını
sergilememektedirler. Meslekte uzmanlaşma, desteklediği partinin seçim kampanyası
faaliyetlerine katılma davranışı üzerinde belirleyici bir değişken değildir.
Tablo 41’de sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta şu anda
çalışanların sayısı 100 kişi değil 72 kişi olarak görülmektedir. Bunun nedeni 100 kişiden
19’unun daha önce herhangi bir işte çalışıp şu anda emekli durumda olanlardan
oluşmasıdır. Tablo 41’de şu anda çalışıyor olanlar değerlendirilmiştir. Ayrıca bu
konuyla ilgili soruya 9 kişi cevap vermediği için, tabloda 81 kişi yerine 72 kişi
görünmektedir. Aynı durum sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grup içinde
geçerlidir.
Tablo:42 Ailenin Aylık Geliri İle Desteklediği Partinin Seçim Kampanyası
Faaliyetlerine Katılma Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S. E.B. Sınırlanmamış
Evet Hayır Toplam Evet Hayır Toplam
80-100 milyon -- 31 31 -- 3
3
100.0 100.0
100.0 100.0
100-150 milyon 4
23 27 2
8
10
14.8 85.2 100.0 20.0 80.0 100.0
150-200 milyon 1
9
10 -- 4
4
10.0 90.0 100.0
100.0 100.0
200-250 milyon -- 10 10 1
7
8
100.0 100.0 12.5 87.5 100.0
250-300 milyon 2
10 12 -- 20 20
16.7 83.3 100.0
100.0 100.0
300-350 milyon -- -- -- -- 8
8
100.0 100.0
350-400 milyon -- 3
3
-- 15 15
100.0 100.0
100.0 100.0
400 + milyon -- 7
7
4
27 31
100.0 100.0 12.9 87.1 100.0
Kavramsal çerçevemizde ailenin aylık gelirinin artmasıyla birlikte seçmenlerin
siyasal katılma biçimlerinden sadece oy verme davranışını sergilemeyecekleri, gelirin
artmasıyla desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılma oranının da
artacağı ifade edilmişti. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grupta desteklediği
partinin seçim kampanyası faaliyetine katıldığını ifade edenlerin oranı 100-150 milyon
110

gelire sahip olanlarda %14.8, 150-200 milyon gelire sahip olanlarda %10.0, 250-300
milyon gelire sahip olanlarda ise %16.7’dir. Bu oranlar oldukça düşük olup, gelir
seviyesi düşük olanlarda görülmüştür. Daha üst seviyedeki gelir düzeyinde bulunanlarda
desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetine katılan bulunmamaktadır.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta desteklediği partinin seçim
kampanyası faaliyetlerine katılmayanların oranı 100-150 milyon, 200-250 milyon ile
400 milyon ve üstü gelire sahip olanların dışında %100’dür. 100-150 milyon gelire sahip
olanlarda desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katıldığını ifade
edenlerin oranı %20.0’dır. Bu oran 2 kişiye tekabül etmektedir. Bu durum 200-250
milyon gelire sahip olanlarda %12.5’tir ve bu oran bir kişiye tekabül etmektedir. 400
milyon ve üstünde gelire sahip olanlardan %12.9’u desteklediği partinin seçim
kampanyası faaliyetlerine katıldığını ifade etmiştir. Burada gelir seviyesinin
yükselmesiyle birlikte desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılma
oranında bir artış görülmemiştir. Buradan hareketle şunu söyleyebiliriz; her iki gruptan
elde edilen verilere göre, ailenin aylık geliri ile desteklediği partinin seçim kampanyası
faaliyetlerine katılması arasında anlamlı, pozitif bir ilişki görülememiştir.
5.4. Desteklediği Partiye Üye Kazandırma
Tablo:43 Desteklenen Partiye Üye Kazandırma Konusundaki Çabalar
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Oluyor 9 9.0 8 8.0
Olmuyor 91 91.0 92 92.0
Toplam 100 100 100 100
Her iki grupta da desteklediği partiye üye kazandırma konusundaki çabalarında
bir farklılığın olmadığını görüyoruz. Her iki grupta da desteklediği partiye üye
kazandırma konusunda herhangi bir çabanın olmaması genel ortalama içinde oldukça
yüksek bir oranda olup, yakın bir dağılım gözlemlenmiştir. Çünkü desteklediği partiye
üye kazandırma konusundaki çabalar ev dışı bir etkinliği gerektirdiği için kadınlar, bu
türden davranışlar içine girmemekte, bu tür davranışları erkek işi olarak görmektedirler.
Ayrıca kadınlar bu tür faaliyetler içine girmek isteseler dahi toplum kadına geleneksel
bir biçimde yaklaşmakta, bu tür faaliyetleri kadınlardan çok erkeklerin yapması gerektiği
111

anlayışını sürdürmektedir. Bunun bir neticesi olarak da kadınlar siyasal alanda aktif bir
rol oynayamamaktadırlar. Bu durum her iki gruptaki kadınların, siyasetle az
ilgilendiklerini, siyasal alanda etkin bir şekilde yer almadıklarını göstermektedir.
Tablo:44 Görüşülenin Eğitim Düzeyi İle Desteklediği Partiye Üye
Kazandırma Konusunda Çaba Harcama Durumu
Desteklediğiniz Partiye Üye Kazandırma konusunda çabanız
oluyormu?
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Öğrenim Düzeyi Oluyor Olmuyor Toplam Oluyor Olmuyor Toplam
Okur-yazar değil -- 18 18 -- -- --
100.0 100.0
Okur-yazar -- 6 6 -- -- --
100.0 100.0
İlkokul 8 65 73 -- -- --
11.0 89.0 100.0
Ortaokul 1 2 3 -- -- --
33.3 66.7 100.0
Lise ve Dengi okul -- -- -- 7 49 56
112
12.5
Üniversite ve dengi -- -- -- 1
2.3
87.5
43
97.7
100.0
44
100.0
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta desteklediği partiye üye
kazandırma konusunda bir çaba harcadığını ifade edenlerin oranı; ilkokul mezunlarında
%11.0, ortaokul mezunlarında %33.1’dir. Ancak bu oran 1 kişiye tekabül ettiği için
yüksek değildir. Okur-yazar olmayan ve okur-yazar olanlarda desteklediği partiye üye
kazandırma konusunda bir çaba harcayana rastlanmamıştır. Lise ve üniversite
mezunlarında da desteklediği partiye üye kazandırma konusunda çaba harcayanların
oranı çok düşüktür. Bu oran lise mezunlarında %12.5, üniversite mezunlarında ise
%2.3’tür.
Gerek eğitim seviyesi yüksek gerekse eğitim seviyesi düşük olan kadınlar
arasında desteklediği partiye üye kazandırma davranışını sergileme açısından bir
farklılık gözlenmemiştir. Her iki grupta da bu tür davranışı sergileyenlerin oranı oldukça
düşüktür. Eğitim seviyesi yüksek olan kadınların, siyasal alanda daha eşitlikçi tutumlara
sahip olmaları ve desteklediği partiye üye kazandırma konusunda bir çaba harcamaları
beklenmekteydi. Ancak eğitim seviyesi yüksek olan kadınların da bu tür faaliyetlerin

erkek işi olduğu anlayışını sürdürdükleri ve bu tür davranışlar içine girmedikleri
gözlemlenmiştir. Eğitim ile desteklediği partiye üye kazandırma davranışı arasında
anlamlı pozitif bir ilişki görülmemiştir.
Tablo:45 Şu Anda Bir İşte Çalışma İle Desteklediği Partiye Üye
Kazandırma Konusunda Çaba Harcama Durumu
Öğretmenlik, üçüncü dereceye
kadar devlet memurluğu
Doktor, avukat gibi yüksek
tahsil gerektiren meslekler
Ev Temizliği -- 5
Terzilik Örgücülük, nakış halı
gibi evde yapılan işler
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Oluyor Olmuyor Toplam Oluyor Olmuyor Toplam
-- -- -- 2 60 60
4.5 95.5 100.0
-- -- -- -- 10 10
100.0 100.0
5 -- -- --
100.0 100.0
2 16 18 -- -- --
11.1
88.9
İşçilik Sekreterlik, tezgahtarlık -- 4
100.0
113
100.0
4
100.0
-- -- --
Tabloda da görüldüğü gibi her iki grupta da desteklediği partiye üye
kazandırma konusunda bir çaba harcayanların oranı oldukça düşüktür. Sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmış grupta sadece terzilik ve örgücülük gibi işlerde çalışanlarda
%11.1’lik bir oranda desteklediği partiye üye kazandırma konusunda çaba harcayan
vardır.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta da sadece öğretmenlik, ilk üç
dereceye kadar devlet memurluğu gibi işlerde çalışanlar içinde %4.5’lik bir oranda
desteklediği partiye üye kazandırma konusunda çaba harcayan bulunmaktadır. Bu oran
oldukça düşük olup belirleyici olmaktan uzaktır. Sonuç olarak gerek uzmanlaşmış
işlerde çalışan kadınlar gerekse uzmanlaşmamış işlerde çalışan kadınlar arasında
desteklediği partiye üye kazandırma konusunda çaba harcama açısından bir farklılık
yoktur. Her iki grupta da desteklediği partiye üye kazandırma konusunda çaba
harcamayanların oranı yüksektir.
Tablo 44’de sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta desteklediği partiye
üye kazandırma konusunda çaba harcadığını ifade edenlerin sayısı 9 olmakla birlikte
Tablo 45’de bu sayı 2’dir. Bu grupta desteklediği partiye üye kazandırma konusunda
çaba harcadığını ifade edenlerden 7’si daha önce bir işte çalışmış olanlardır. Tablo 45’de

şu anda çalışanlar yer almaktadır. Aynı durum sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış
grup içinde geçerli olup, desteklediği partiye üye kazandırma konusunda çaba
harcayanların 6’sı daha önce çalışıp, şu anda emekli durumda olanlardır. Tablo 45’de şu
anda çalışanlar dikkate alındığı için 2 kişi görünmektedir.
Tablo:46 Ailenin Aylık Geliri İle Desteklediği Partiye Üye Kazandırma
Konusunda Çaba Harcama Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S. E. B. Sınırlanmamış
Evet Hayır Toplam Evet Hayır Toplam
80-100 1 30 31 -- 4 4
milyon 3.2 100.0 100.0
100.0 100.0
100-150 1 26 27 5 5 10
milyon 3.7 96.3 100.0 50.0 50.0 100.0
150-200 2 8 10 -- 4 4
milyon 20.0 80.0 100.0
100.0 100.0
200-250 2 8 10 -- 8 8
milyon 20.0 80.0 100.0
100.0 100.0
250-300 2 10 12 -- 20 20
milyon 16.7 83.3 100.0
100.0 100.0
300-350 -- -- -- 1 7 8
milyon
12.5 87.5 100.0
350-400 1 6 3 2 13 15
milyon 33.3 66.7 100.0 13.3 86.7 100.0
400 + milyon -- 7 7 -- 31 31
100.0 100.0
100.0 100.0
Tabloda da görüldüğü gibi sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta bütün
gelir kategorileri içinde desteklediği partiye üye kazandırma konusunda çaba
harcamayanların oranı oldukça yüksektir. Bu grupta desteklediği partiye üye kazandırma
konusunda bir çabasının olduğunu ifade edenlerin oranı; 80-100 milyon gelire sahip
olanlarda %3.2, 100-150 milyon gelire sahip olanlarda %3.7, 150-200 milyon gelire
sahip olanlarda %20.0, 200-250 milyon gelire sahip olanlarda %20.0, 250-300 milyon
gelire sahip olanlarda %16.7, 400 milyon ve üstü gelire sahip olanlarda ise %33.3’tür.
Bu oranlar 1 ya da 2 kişiye tekabül ettiği için belirleyici değildir.Burada gelir seviyesi
yükseldikçe desteklediği partiye üye kazandırma konusunda bir artışın olduğu
görülmektedir. Ancak bu oranlar belirleyici olmaktan uzaktır.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış olan grupta bütün gelir
kategorilerinde desteklediği partiye üye kazandırma konusunda çaba harcayanların oranı
114

genel ortalama içinde oldukça düşüktür. Sadece üç gelir kategorisinde desteklediği
partiye üye kazandırma konusunda çaba harcayanlar bulunmaktadır. Bunlar 100-150
milyon gelire sahip olanlarda %50.0’lık bir oranda olup, bu oran 5 kişiye tekabül ettiği
için yüksek değildir. 300-350 milyon arası gelire sahip olanlarda %12.5’lik bir oranda,
350-400 milyon arası gelire sahip olanlarda ise %13.3’lük orandadır.
Her iki grupta da gelir artışıyla birlikte desteklediği partiye üye kazandırma
konusunda çaba harcayanların oranında bir artma gözlemlenmemiştir. Gelir ile
desteklediği partiye üye kazandırma davranışı arasında anlamlı, pozitif bir ilişki yoktur.
Tablo:47 Desteklediği Partiye Katkıda Bulunma Düzeyi
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Seçimlerde oy vererek 87 87.0 81 89.0
Üye kazandırarak 8 8.0 8 8.8
Propaganda yaparak 3 3.0 2 2.2
Diğer 2 2.0 -- --
Toplam 100 100 91 100
Görüldüğü gibi desteklediği partiye katkıda bulunma konusunda her iki grup
arasında bir farklılık görülmemiştir. Her iki grupta da desteklediği partiye seçimlerde oy
vererek katkıda bulunanların oranı genel ortalama içinde yüksek bir orandadır. Üye
kazandırarak ve propaganda yaparak katkıda bulunanların oranı, her iki grupta da çok
düşük olup, belirleyici değildir. Buna dayanarak şunu söyleyebiliriz, her iki gruptaki
kadınlar, siyasal katılmayı “oy verme” davranışıyla sınırlandırmaktadır. Diğer siyasal
katılma biçimlerini erkek işi olarak gördükleri için, bu türden davranışları
sergilememektedirler. Ayrıca kadınlar, oy verme dışındaki siyasal katılma biçimlerini,
ev dışı bir etkinlik olmaları ve özel zaman ayrılmasını gerektirdikleri için bu tür
etkinlikleri asli rollerini (annelik, ev işleriyle ilgilenme) aksatıcı faaliyetler olarak
görmektedirler. Bu nedenle her iki gruptaki kadınlar da siyasal katılma biçimlerinde oy
verme davranışına eğilim daha fazladır.
115

Tablo:48 Seçim Zamanlarında Desteklediği Parti Ya da Aday İçin Çalışma
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Birçok seçimde 3 3.0 2 2.0
Bazı seçimlerde 8 8.0 2 2.0
Hiç çalışmadım 89 89.0 96 96.0
Toplam 100 100 100 100
Görüldüğü gibi seçim zamanlarında desteklediği parti ya da aday için
çalışanların oranı her iki grupta da genel ortalama içinde oldukça düşüktür.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta seçim zamanlarında desteklediği
parti ya da aday için bir çok seçimde ve bazı seçimlerde çalıştığını ifade edenlerin oranı
%11’dir. Diğer grupta da desteklediği parti ya da aday için birçok seçimde ve bazı
seçimlerde çalıştığını ifade edenlerin oranı oldukça düşük olup, bu oran %4’tür. Her iki
grupta da desteklediği parti ya da aday için çalışanların oranının çok düşük olmasını,
kadınların cinsiyet rollerine bağlayabiliriz. Kadınlar, asli rollerini “ev içi” rollerle
sınırlandırmaktadırlar. Dolayısıyla kadınlar, ev işleri ve çocuk bakımı gibi işleri asli
rollerinden saydıkları için seçim zamanlarında bu tür faaliyetlere ilgi duymamaktadırlar.
Ayrıca kadının cinsiyet rolleri, ona toplum tarafından atfedilmiştir. Bunun bir uzantısı
olarak kadınların seçim zamanlarında desteklediği aday ya da parti için çalışması,
toplum tarafından onaylanan bir davranış değildir. Bu tür davranışların erkekler
tarafından yapılması gerektiği anlayışı yaygındır.
Tablo:49 Halkın Yönetimi Etkileyebilme Yolları
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Genel seçimlerde 62 62.0 38 39.6
S.T. Örgütleri Aracılığı 13 13.0 14 14.6
Toplu hareketlerle 7 7.0 11 11.5
Yönetimle halk 17 17.0 33 34.4
arasında ara mekanizma
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grupta halkın yönetimi genel
seçimlerde etkileyebileceği kanaati oldukça yüksek bir orandadır. Bu oran %62’dir.
116

Halkın yönetimi sivil toplum örgütleri aracılığıyla etkileyebileceği kanaatinde olanların
oranı %13’tür. Toplu hareketlerle sağlanabileceği anlayışında olanların oranı ise %7’dir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta halkın genel seçimlerle
yönetimi etkileyebileceği anlayışına sahip olanların oranında diğer gruba göre bir düşme
olup, bu oran %39.6’dır. %14,6’lık bir oranda sivil toplum örgütleri aracılığıyla
yönetimi etkileyebileceği kanaatinde olanlar vardır. Toplu hareketlerle
etkileyebileceğine inananların oranı %11.5’tir. Halkın yönetimi etkileyebilmesinin,
yönetimle halk arasında karar verme yetkisine sahip ara mekanizmalarla
sağlanabileceğine inananların oranı %34.4’tür. Her iki grup karşılaştırıldığında şunları
söyleyebiliriz; sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta halkın yönetimi genel
seçimlerle etkileyebileceği kanaati çok yüksektir. Bu kanaat diğer grupta düşüktür. Buna
dayanarak sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış gruptaki kadınların, oy verme
davranışını siyasal katılma için yeterli bulurken, diğer gruptaki kadınların oy vermeyi
siyasal katılma için yeterli bulmadıklarını söyleyebiliriz. Araştırmanın bulgularına göre
sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadınlar, bir sivil toplum örgütüne ya da bir
siyasal partiye üye olma, desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılma
gibi siyasal katılma davranışlarını sergilemeselerde, oy vermeyi siyasal katılma için
yeterli bulmamakta, siyasal alanda aktif bir rol almak istemektedirler.
Tablo:50 Genel Seçimlerin Halkın Gerçek İradesini Yansıttığı Görüşüne
Katılma
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Tümüyle katılırım 27 27.0 10 10.0
Katılırım 30 30.0 34 34.0
Kararsızım 30 30.0 30 30.0
Katılmam 7 7.0 21 21.0
Tümüyle katılmam 6 6.0 5 5.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta genel seçimlerin halkın gerçek
iradesini yansıttığına tümüyle katılanların ve katıldığını ifade edenlerin oranı oldukça
yüksek olup, bu oran %57’dir. Bu duruma tümüyle katılmayanların ve katılmadığını
117

ifade edenlerin oranı düşük olup, bu oran %13.0’dır. Diğer grupta genel seçimlerin
halkın gerçek iradesini yansıttığına tümüyle katılanların ve katıldığını ifade edenlerin
oranı daha düşük olup, bu oran %44.0’dır. Tümüyle katılmayanların ve katılmadığını
ifade edenlerin oranı diğer gruba göre daha yüksek olup, bu oran %26.0’dır. Bulgulardan
da anlaşılacağı üzere sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta genel seçimlerin
halkın gerçek iradesini yansıttığına inananların oranı diğer gruba göre daha fazladır.
Dolayısıyla sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadınların, “oy verme”
davranışını siyasal katılma için kısmen yeterli bulduklarını söyleyebiliriz.
Tablo:51 Oy Kullanmayı Siyasal Katılma İçin Yeterli Bulma Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Evet buluyorum 33 33.0 33 33.0
Kısmen yeterli 41 41.0 31 31.0
Yetersiz buluyorum 19 19.0 28 28.0
Fikrim yok 7 7.0 8 8.0
Toplam 100 100 100 100
Her iki grupta da oy vermeyi siyasal katılma için yeterli bulanların oranı
%33’tür. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grupta kısmen yeterli bulanların
oranı %41’dir. Diğer grupta bu oran %31’dir. Yetersiz bulduğunu ifade edenlerin oranı
sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta %19, diğer grupta bu oran da bir artış
olup, bu oran %28’dir. Bu konuda bir fikrinin olmadığını ifade edenlerin oranı her iki
grupta da düşük bir orandadır. Her iki grupta da oy kullanmayı siyasal katılma için
kısmen yeterli bulanların oranı küçümsenmeyecek bir düzeydedir. Buna dayanarak her
iki grupta da siyasete sadece oy vererek değil, başka şekillerde aktif olarak katılma
anlayışının gelişmeye başladığını söyleyebiliriz. Özellikle sadece oy kullanmayı siyasal
katılma için yetersiz bulanlar, sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta daha
fazladır.(28.0) Bu sonuç diğer verilerle uyuşmaktadır.
118

Tablo:52 Çevrenin ve Ülkenin Karşı Karşıya Olduğu Problemleri
Arkadaşlarıyla Konuşma Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Çok sık konuşuruz 2 2.0 11 11.0
Sık sık konuşuruz 14 14.0 16 16.0
Ara sıra konuşuruz 65 65.0 67 67.0
Hiç konuşmayız 19 19.0 6 6.0
Toplam 100 100 100 100
Görüldüğü gibi her iki grupta da çevrenin ve ülkenin karşı karşıya kaldığı
problemleri arkadaşlarıyla konuşanların oranı genel ortalama içinde oldukça yüksektir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta çevrenin ve ülkenin karşı karşıya olduğu
problemleri arkadaşlarıyla ara-sıra konuştuklarını ifade edenlerin oranı %65’dir. Diğer
grupta da yakın bir oran gözlemlenmiştir. Bu oran %67’dir. Sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmış grupta bu tür sorunları arkadaşlarıyla çok sık konuştuklarını ifade edenlerin
oranı oldukça düşük olup, bu oran %2.0’dir. Diğer grupta çok sık konuşanların oranında
görece bir artış vardır. Bu oran %11.0’dır. Ancak yüksek bir oran değildir. Buradan
hareketle şunları söyleyebiliriz; her iki grubu oluşturan kadınların siyasal konulara ilgisi
azdır. Kadınlar, biraraya geldiklerinde genellikle cinsiyet rollerini pekiştirici konulardan
konuşmaktadırlar. (Nasıl daha iyi anne olunabilir, ev işleri, çocuklarıyla ve eşleriyle
ilgili problemler, moda vb.)
Tablo:53 Çevrenin Karşılaşmış Olduğu Sorunların Çözümü İçin İlgili
Makamlara Müracaat Etme Durumu
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B. Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(%) Sayı Yüzde(%)
Her zaman ederim 14 14.0 3 3.0
Arasıra ederim 30 30.0 49 49.0
Hiç müracaat etmem 56 56.0 48 48.0
Toplam 100 100 100 100
Her iki grupta da çevrenin karşı karşıya olduğu problemlerin çözümü için ilgili
makamlara müracaat etmeyenlerin oranı genel ortalama içinde oldukça yüksektir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta ilgili makamlara hiç müracaat etmediğini
119

ifade edenlerin oranı %56.0’dır. Diğer grupta hiç müracaat etmeyenlerin oranında
görece bir düşme olup, bu oran %48.0’dır. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış
grupta arasıra müracaat edenlerin oranı %30’dur. Diğer grupta arasıra müracaat
edenlerin oranı daha yüksek olup, bu oran %49.0’dır. Her zaman müracaat ettiğini ifade
edenlerin oranı sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta diğer gruba göre görece
yüksek olup, bu oran %14.0’dır. Diğer grupta ise %3.0’dır.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadınların, belli bir eğitim seviyesine
ve mesleğe sahip olmalarından dolayı bürokrasiyle daha çok temas kurmaları
beklenmekteydi. Bunun tersi bir durumla karşılaşmamızı; her iki gruptaki kadınların,
siyasal sistemin işleyişini ve siyasal olayların gelişimini yakından izlememelerine ve
karar mercilerini ve sürecini düzenli olarak etkilemeye çalışmamalarına, bu tür
faaliyetleri erkek işi olarak görmelerine bağlayabiliriz.
6. Örneklem Grubunun Oy Verme Eğilimleri
Tablo:54 Oy Verilen Partinin Öncelik Vermesi Gereken Konular
120
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Ekonomik sorunları çözmeli 41 41.0 43 43.4
Asayişi sağlamalı ve terörü önlemeli 22 22.0 6 6.1
Laiklik ilkesine sahip çıkmalı 9 9.0 6 6.1
Yolsuzlukları önlemeli 15 15.0 21 21.2
Hak ve çıkarlarımı korumalı 10 10.0 10 10.1
Diğer 3 3.0 5 5.1
Hepsi -- -- 8 8.1
Toplam 100 100 99 100
Her iki grupta da oy verilen partinin öncelikle ekonomik problemleri çözmesi
gerektiğini ifade edenlerin oranı oldukça yüksek olup, iki grup arasında yakın bir
dağılım vardır. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta öncelikle ekonomik
problemlerin çözülmesini ifade edenlerin oranı %41.0, diğer grupta ise %43.0’dır.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta oy verilen partinin asayişi sağlaması ve
terörü önlemesi gerektiğini ifade edenlerin oranı diğer gruba göre daha yüksek olup, bu
oran %22’dir. Diğer grupta ise %6.1’dir. Yolsuzlukları önlemeli diyenlerin oranı sosyo-

ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta %15 iken, bu konuda diğer grupta görece bir
artış olup, yolsuzlukları önlemesi gerektiğini ifade edenlerin oranı %21.2’dir. Her iki
grupta da laiklik ilkesine sahip çıkılması gerektiğini, hak ve çıkarlarının korunması
gerektiğini ifade edenlerin oranı oldukça düşüktür.
Her iki gruptaki kadınlar, kendi çıkarlarından daha çok ekonomik sorunların
çözülmesi, yolsuzlukların önlenmesi, asayişin sağlanması gibi ülkenin genelinin yararına
yönelik konulara öncelik verilmesini istemektedirler.
Tablo:55 Oy Vermeyi Düşünülen Partinin Oy Verene ve Ülkeye Zarar
Vereceği Çok Sık Tekrar Edilerse Nasıl Davranacağı Durumu
121
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Tuttuğum partiye yine oy veririm 13 13.0 1 1.1
Kararımı gözeden geçiririm 28 28.0 49 49.0
Partiden vazgeçerim 45 45.0 32 32.0
Nasıl davranacağımı şu anda bilmiyorum 14 14.0 18 18.0
Toplam 100 100 99 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta böyle bir durum karşısında
tuttuğum partiden vazgeçerim diyenlerin oranı oldukça yüksek olup, bu oran %45 tir.
Diğer grupta ise böyle bir durum karşısında tuttuğum partiden vargeçerim diyenlerin
oranı daha düşük olup, bu oran %32’dir. Kararımı gözden geçireceğini ifade edenlerin
oranı sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta %28 iken, diğer grupta kararını
gözden geçireceğini ifade edenlerin oranı daha yüksek olup, bu oran %49’dur. Sosyoekonomik
bakımdan sınırlanmış grupta böyle bir durum karşısında tuttuğu partiye oy
vereceğini ifade edenler %13 iken, diğer grupta bu oran çok düşük olup %1.1’dir. Bunun
nedeni ise sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta ailesinin ve kendisinin
çocukluğundan beri desteklediği bir parti vardır ve desteklediği bu partiden kolay kolay
vazgeçmeyecek olan “gelenekçi” seçmenler bulunmaktadır. Diğer grupta ise oy verirken
kendi düşünce ve kanatlerine göre bir tercih yapan, daha rasyonel değerlendirmelerde
bulunan “idealist” kadın seçmenler bulunmaktadır. Ancak sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmış grupta da gelenekçi seçmenlerin oranı oldukça düşüktür. Her iki gruptaki

kadınların manevi unsurları kriter olarak aldıklarını, buna göre oy verdiklerini
söyleyebiliriz.
Tablo:56 En Karşı Olunan Bir Parti Adayı Veya Liderinin Konuşması
Televizyonda Yayınlandığında Dinleme Durumu
122
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Hemen kanal değiştiririm 42 42.0 15 15.0
Sonuna kadar dikkatlice dinlerim 29 29.0 44 44.0
Pek dikkatli dinlemem 29 29.0 40 40.0
Diğer -- -- 1 1.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlandırılmış grupta en karşı olduğu bir parti
adayı ve liderinin konuşması televizyonda yayınlandığında hemen kanal değiştireceğini
ifade edenlerin oranı oldukça yüksek olup, bu oran %42’dir. Diğer grupta ise böyle bir
durum karşısında hemen kanal değiştireceğini ifade edenlerin oranı oldukça düşük olup,
bu oran %15’tir. Karşı olunan bir parti adayı veya liderinin konuşmasını sonuna kadar
dinleyeceğini ifade edenlerin oranı sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta daha
düşük olup, bu oran %29’dur. Buna karşılık diğer grupta sonuna kadar dinleyeceğini
ifade edenlerin oranı oldukça yüksektir. Bu oran %44’tür. Pek dikkatli dinlemeyeceğini
ifade edenlerin oranı sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta %29’dur. Bu oran
diğer grupta daha yüksektir ve %40’tır.
Bütün bu bulgular sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kadınların, alternatif
görüş ve parti liderlerine açık olmadıklarını, buna karşılık sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmamış kadınların, alternatif görüş ve parti liderlerine açık olduklarını,
gerektiğinde parti değiştirme esnekliklerinin bulunduğunu göstermektedir.

7. Kadınların Cinsiyet Rollerine İlişkin Tutumları
7.1. Aile İçi Rollere İlişkin Tutumları
Tablo:57 “Bazı İşler Erkeklere, Bazı İşler Kadınlara Aittir, Kadın Ve
Erkek Birbirinin İşini Yapmaya Kalkışmamalıdır.”
123
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 37 37.0 4 4.0
Fikrime uygun 32 32.0 24 24.0
Fikrime aykırı 15 15.0 68 68.0
Fikrime çok aykırı 16 16.0 4 4.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grupta bazı işlerin erkeklere bazı
işlerin kadınlara ait olduğunu, bundan dolayı kadın ve erkeklerin birbirinin işini
yapmaya kalkışmaması gerektiğini fikrine çok uygun ve fikrine uygun bulanların oranı
yüksek olup, bu oran %69’dur. Buna karşılık diğer grupta bu düşünceyi fikrine çok
uygun ve fikrine uygun bulanların oranı çok düşük olup, bu oran %28’dir. Sosyoekonomik
bakımdan sınırlanmamış grupta kadınların ve erkeklerin birbirinin işini
yapmaya kalkışmamalı anlayışını fikrine çok aykırı ve aykırı bulanların oranı daha
yüksek olup, bu oran %72’dir. Buna karşılık diğer grupta bu düşünceyi fikrine çok aykırı
ve fikrine aykırı bulanların oranı daha düşük olup, bu oran %31’dir. Bu bulgular, sosyoekonomik
bakımdan sınırlandırılmış kadınların, cinsiyet rollerini aile içi rollerle
sınırlandırdıklarını, sosyal, ekonomik ve kültürel alanlarda eşitlikçi tutumlara sahip
olmadıklarını göstermektedir. Buna karşılık sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlandırılmamış kadınlar, sosyal, ekonomik, kültürel alanlarda eşitlikçi tutumlara
sahip olup, her alanda erkeklerle eşit olarak yer almak istemektedirler.

Tablo:58 “Erkeğin Ev Dışındaki İşlerle Uğraşması, Kadının Evin ve
Ailenin Bakımını Üstlenmesi Her İkisi İçin En İyidir.”
124
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 54 54.0 5 5.0
Fikrime uygun 31 31.0 32 32.0
Fikrime aykırı 10 10.0 57 57.0
Fikrime çok aykırı 5 5.0 6 6.0
Toplam 100 100 100 100
Görüldüğü gibi erkeğin ev dışındaki işlerle uğraşması, kadının da evin ve
ailenin bakımını üstlenmesinin her ikisi içinde en iyisi olduğunu “fikrine çok uygun”
bulanların oranı sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta oldukça yüksek olup, bu
oran %54’tür. Buna “fikrine uygun” olanları eklersek (31.0) %85 gibi yüksek bir oran bu
fikri desteklemektedir. Oysa sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış grupta bu oranlar
oldukça düşük olup, %37 oranında bu düşünceyi destekleyen vardır. Her iki gruptaki
kadınlar karşılaştırıldığında “aile içi” rollere ilişkin tutumlarda büyük farklılıklar
olduğunu görüyoruz. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kadınlar, asli rollerini
çocuk bakımı gibi işlerle tanımladıkları için, ev dışındaki işlerin erkeğe ait olduğu
anlayışına sahiptirler. Buna karşılık sosyo-ekonomik bakımdan sınırlandırılmamış
kadınlar, kendi alanını ev ve aileyle sınırlandırmamakta, ev dışındaki alanlarda
erkeklerle eşit haklara sahip olmak istemektedirler. Buradan hareketle şunları
söyleyebiliriz; sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış gruptaki kadınlar, ev dışındaki
alanları erkeğe ait bir alan olarak gördükleri için ev dışı bir etkinliği gerektiren siyasal
katılma biçimlerini (parti üyeliği, desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine
katılma vb.) erkeğe ait bir katılma eylemi olarak düşünmektedirler. Bu nedenle sadece
oy verme davranışını sergilemektedirler. Araştırmamızda sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmamış kadınların da siyasal katılma biçimlerinden sadece “oy verme”
davranışını sergiledikleri görülmüşse de, bu katılma biçimini yeterli bulmamaktadırlar.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadınların “oy verme” davranışını siyasal
katılma için yeterli bulmamalarına rağmen, diğer siyasal katılma biçimlerini
sergilememeleri toplumun kadına geleneksel bir şekilde yaklaşmasının sonucudur.

Toplum bu tür katılma davranışlarının erkek tarafından yapılması gerektiği anlayışını
sürdürmektedir. Suskunluk sarmalı tezinde de savunulduğu üzere kadın bu tür eylemlere
girmeden önce çoğunluğun bu konudaki anlayışına bakacaktır. Eğer niyetlendiği eylem
türü toplumun çoğunluğu tarafından desteklenirse bu eylemi sergileyecek,
desteklenmiyorsa susup, pasif bir hale gelecektir.
Tablo:59 “Bir Kadın İçin Meslek Sahibi Olmaktansa Kocasının Mesleğine
Yardımcı Olmak Daha Önemlidir.”
125
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 23 23.0 3 3.0
Fikrime uygun 35 35.0 6 6.0
Fikrime aykırı 31 31.0 62 62.0
Fikrime çok aykırı 11 11.0 29 29.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlandırılmış olan grupta bir kadının meslek
sahibi olmaktansa kocasının mesleğine yardımcı olması gerektiğini fikrine uygun
bulanların oranı oldukça yüksektir. (%35). Buna fikrine çok uygun bulanlar
eklendiğinde %58’lik gibi bir oran bu fikri desteklemektedir. Diğer grupta ise bu
düşünceyi destekleyenlerin oranı düşük olup, bu oran %9’dur. Sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmamış grupta bu düşünceyi desteklemeyenlerin oranı %91’dir.
Bütün bu bulgular her iki gruptaki kadınlar arasında cinsiyet rolleriyle ilgili
anlayış farklılıklarının olduğunu göstermektedir. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış
olan kadınlar, kendi alanlarını evle sınırlandırmakta, bunun bir uzantısı olarak ta çalışma
hayatında erkeklerle eşit bir şekilde yer almak istememektedirler. Çalışmanın teorik
kısmında da değinildiği üzere kadınlar, çalışmalarını aile bütçesine bir katkı olarak
değerlendiriyorlar. Genellikle düşük ücretli ve düşük statülü işlerde istihdam ediliyorlar.
Ancak araştırmamızın bulguları sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadınların,
çalışma hayatıyla ilgili eşitlikçi tutumlar geliştirdiklerini göstermektedir.

Tablo:60 “Bir Kadın İçin Evlilik Meslekten Daha Önemlidir”
126
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 27 27.0 11 11.0
Fikrime uygun 24 24.0 29 29.0
Fikrime aykırı 31 31.0 37 37.0
Fikrime çok aykırı 18 18.0 23 23.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış olan grupta bu düşünceyi destekleyen
ve desteklemeyenler arasında yakın bir dağılım görülmüştür. Bu grupta bu düşünceyi
desteklemeyenlerin oranı %51, destekleyenlerin oranı ise %49’dur. Buna karşılık diğer
grupta bu düşünceyi desteklemeyenlerin oranı daha yüksektir. Bu oran %60’dır.
Destekleyenlerin oranı ise %40’dır. Bu bulgulara dayanarak, sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmış gruptaki kadınların, her ne kadar kendi alanlarını evle sınırlandırsalar da bu
konumlarını sorgulamaya başladıklarını, ev dışı alanlarda yer almak istediklerini
söyleyebiliriz. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış kadınlar da bir işte çalışmayı
evlilik hayatının sürdürülmesine bir engel olarak görmemektedirler.
Tablo:61 “Ailenin Hayatındaki Önemli Kararların Çoğu Evin Erkeği
Tarafından Verilmelidir.”
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 32 32.0 6 6.0
Fikrime uygun 30 30.0 7 7.0
Fikrime aykırı 23 23.0 66 66.0
Fikrime çok aykırı 15 15.0 20 20.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta ailenin hayatındaki önemli
kararların çoğunun evin erkeği tarafından verilmesi gerektiğini fikrine uygun bulanların
oranı oldukça yüksektir.(%32) Buna fikrine uygun olanlar da eklendiğinde %62’lik gibi
bir oran bu düşünceyi desteklemektedir. Diğer grupta ise bu düşünceyi destekleyenlerin
oranı oldukça düşük olup, bu oran %13’tür. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış
grupta bu düşünceyi desteklemeyenlerin oranı genel ortalama içinde oldukça yüksek

olup, bu oran %86’dır. Bu bulgular, sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış
kadınların, aile içi ilişkilerde daha demokratik tutumlara sahip olduklarını, buna karşılık
sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kadınların ev içindeki ilişkilerde her türlü konuda
erkek otoritesinin hakim olduğu bir ilişkiler ağını benimsediklerini göstermektedir. Buna
dayanarak şunu söyleyebiliriz; sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kadınlar, aile içi
ilişkilerde erkek otoritesini benimsedikleri için, siyasi parti ya da aday tercihlerinde
eşlerinin fikrini almaktadırlar. Diğer gruptaki kadınlar ise, aile içi ilişkilerde demokratik
tutumlara sahip oldukları için, siyasi parti ya da aday tercihlerinde daha bireysel ve
rasyonel kararlar vermektedirler.
Tablo:62 “Çalışan Bir Anne Çocuklarıyla Sıcak Ve Güvenli Bir İlişki
Kurabilir”
127
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 21 21.9 18 21.7
Fikrime uygun 49 51.0 48 57.8
Fikrime aykırı 20 20.8 17 20.5
Fikrime çok aykırı 6 6.3 -- --
Toplam 96 100 83 100
Tabloda da görüldüğü gibi her iki grupta da bir annenin çocuklarıyla sıcak ve
güvenli bir ilişki kurabileceği düşüncesini destekleyenlerin oranı genel ortalama içinde
oldukça yüksektir. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta bu düşünceyi fikrine
uygun bulanların oranı %51’dir. Buna fikrine çok uygun bulanlar eklendiğinde
%72.9’luk gibi bir oran bu düşünceyi desteklemektedir. Diğer grupta da bu düşünceyi
destekleyenlerin oranı %79.5’tir. Buradan hareketle şunu söyleyebiliriz; her iki gruptaki
kadınlar, toplumda genel kabul görmüş olan “çalışan bir annenin çocuklarıyla
ilgilenemeyeceği” anlayışını benimsememektedirler. Buna dayanarak kadınların
geleneksel cinsiyet rollerini sorgulamaya başladıklarını, çalışma hayatını cinsiyet
rollerini gerçekleştirmeye bir engel olarak görmediklerini söyleyebiliriz.
Tabloda sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta bu soruya cevap
verenlerin sayısının 96 kişi olarak görülmesinin sebebi, bu soruyu 4 kişinin
cevaplamamış olmasıdır. Aynı şekilde sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta bu

soruya cevap verenlerin 83 kişi olarak görülmesinin sebebi, bu soruyu 17 kişinin
cevapsız bırakmasıdır.
Tablo:63 “Kadınlar Evde Kalıp Çocuklarına Bakabilseler Daha Mutlu
Olurlar”
128
S.E.B Sınırlanmış S.E.B Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 32 32.0 6 6.0
Fikrime uygun 49 49.0 41 41.0
Fikrime aykırı 13 13.0 45 45.0
Fikrime çok aykırı 6 6.0 8 8.0
Toplam 100 100 100 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta “kadınların evde kalıp
çocuklarına bakabildiklerinde daha mutlu olacakları” düşüncesini destekleyenlerin oranı
genel ortalama içinde oldukça yüksek olup, bu oran %81’dir. Buna karşılık diğer grupta
bu düşünceyi destekleyenlerin oranı düşük olup, bu oran %47’dir. Sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmış kadınlar, kadının ev dışı alanda yer almasının onların annelik
rollerini oynamalarını engelleyeceği kanaatindedirler. Buna karşılık sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmamış kadınlar, ev dışı alanlarda yer almaları halinde annelik
rollerinin aksamayacağına inanmaktadırlar. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış
kadınlar kendi alanlarını evle sınırlandırdıkları için, dar bir alanda yaşamakta, farklı
toplum resimlerinde olup bitenlerden haberdar olamamaktadırlar. Erkekler ev dışı alanda
aktif olarak yer aldığı için siyasal olaylardan daha çok haberdardır. Dolayısıyla bu
kadınların siyasal konularla ilgili bilgileri erkeklere göre az olduğu için, siyasal parti ya
da aday tercihlerinde eşlerinin etkisinde daha çok kalmaktadırlar.

Tablo:64 “Annesi Çalışan Çocuklar Bundan Zarar Görür”
129
S.E.B. Sınırlanmış S.E.B Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 23 23.0 7 7.1
Fikrime uygun 57 57.0 30 30.3
Fikrime aykırı 16 16.0 51 51.5
Fikrime çok aykırı 4 4.0 11 11.1
Toplam 100 100 99 100
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta annesi çalışan çocukların bundan
zarar göreceğini fikrine aykırı bulanların oranı oldukça yüksek olup, bu oran %57’dir.
Bu orana fikrine çok uygun bulanları da eklediğimizde %80’lik bir oranda bu düşünceyi
destekleyen bulunmaktadır. Buna karşılık diğer grupta bu düşünceyi fikrine uygun
bulanların oranı düşük olup, bu oran %30.3’tür. Bu orana fikrine çok uygun bulanlar da
eklendiğinde, bu düşünceyi destekleyenlerin oranı %37.4 olmaktadır. Bu grupta bu
düşünceyi desteklemeyenlerin oranı daha yüksek olup, bu oran %62.6’dır. Sosyoekonomik
bakımdan sınırlanmamış kadınlar, çalışmayı annelik rollerini aksatıcı bir
engel olarak görmemektedirler. Buradan hareketle şunu söyleyebiliriz; sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmış kadınlar aile içi rollerine büyük önem vermektedirler. Bu nedenle
ev dışı alanlarda faaliyet göstermeyi gerektiren siyasal katılma biçimlerini bu rollerini
aksatacak bir eylem türü olarak görmektedirler. Bunun bir uzantısı olarak da oy verme
dışındaki siyasal katılma biçimlerini sergilememektedirler. Sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmamış kadınların oy verme davranışı dışındaki siyasal katılma biçimlerini
sergilememelerini, toplumun bu tür katılma biçimlerini erkeğe ait bir davranış olarak
görmesine bağlayabiliriz.

Tablo:65 “Kadınlar Sadece Kendilerinin Daha İyi Bir Anne Olmalarına
Yardımcı Olacak Meslekler Seçmelidirler.”
130
S.E.Bakımdan
Sınırlanmış
S.E.Bakımdan
Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 23 23.0 3 3.0
Fikrime uygun 35 35.0 6 6.0
Fikrime aykırı 31 31.0 62 62.0
Fikrime çok aykırı 11 11.0 29 29.0
Toplam 100 100 100 100
Tabloda da görüldüğü gibi, kadınların sadece kendilerinin daha iyi bir anne
olmalarına yardımcı olacak meslekler seçmeleri gerektiği düşüncesini destekleyenlerin
oranı sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta oldukça yüksek olup, bu oran
%58’dir. Buna karşılık diğer grupta bu düşünceyi destekleyenlerin oranı çok düşük olup,
%9’dur. Desteklemeyenlerin oranı ise %91’dir. Elde edilen bulgular bize şunu
göstermektedir; sosyo-ekonomik bakımdan sınırlandırılmış kadınlar, asli rollerini
annelik olarak gördükleri için, bu rollerini aksatmayacak işlerde çalışmak
istemektedirler. Çalışmanın teorik kısmında da belirttiğimiz gibi çalışmayı aile bütçesine
bir katkı olarak görmekte ve düşük statülü işlerde çalışmaktadırlar. Buna karşılık sosyoekonomik
bakımdan sınırlanmamış kadınların, kendilerine bakışlarında bir değişmenin
olduğu gözlemlenmiştir. Bu değişme kadınların da rutin çalışma gerektiren işlerin
(sekreterlik, masabaşı işleri vb.) dışında, yarışma ve rekabeti gerektiren yüksek statülü
işlerde çalışılabileceği yönündedir. Eğer sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış
kadınlar bu tutumlarını eyleme dönüştürebilirlerse gelecekte siyasal alanda erkekler gibi
aktif bir rol alabileceklerdir.

7.2. Aile Dışı Rollere İlişkin Tutumları
Tablo:66 “Siyasi Alanda Erkeklere Öncelik Tanınmamalı, Kadınlara Ve
Erkeklere Eşit Fırsatlar Verilmelidir.”
131
S.E.B.Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 36 36.0 27 27.3
Fikrime uygun 51 51.0 58 58.6
Fikrime aykırı 11 11.0 9 9.1
Fikrime çok aykırı 2 2.0 5 5.1
Toplam 100 100 100 100
Tabloda da görüldüğü gibi siyasal alanda erkeklere öncelik tanınmaması,
kadınlara ve erkeklere eşit fırsatlar verilmesi gerektiğini fikrine uygun bulanların oranı
her iki grupta da genel ortalama içinde yüksektir ve oranlarda yakın bir dağılım söz
konusudur. Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta bu düşünceyi destekleyenlerin
oranı %87, diğer grupta ise bu düşünceyi destekleyenlerin oranı %84’tür. Buna
dayanarak şunu söyleyebiliriz; her iki grubun, kadınların siyasal alanda aktif rol
alabileceği hakkındaki tutumları olumludur. Siyasal alanda erkeklerle eşit fırsatlara
sahip olmak istemektedirler.
Tablo:67 “Kadınlarında Başbakanlık, Cumhurbaşkanlığı Gibi İşlerde
Çalışabileceği Anlayışı”
S.E.B.Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Fikrime çok uygun 46 46.0 34 34.0
Fikrime uygun 49 49.0 51 51.0
Fikrime aykırı 3 3.0 13 13.0
Fikrime çok aykırı 2 2.0 2 2.0
Toplam 100 100 100 100
Kadınlarında başbakanlık, cumhurbaşkanlığı gibi işlerde çalışabileceği
anlayışını kabul edenlerin oranı her iki grupta da genel ortalama içinde yüksektir. Her iki
gruptaki kadınlar, kadınların da başbakanlık, cumhurbaşkanlığı gibi işlerde erkekler
kadar başarılı olabileceklerine inanmaktadır.

Tablo:68 Kadınların Her Konuda Erkeklerle Eşit Haklara Sahip Olmaları
Gerektiğini Savunanlara Katılma Durumu
132
S.E.B.Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Tümüyle katılıyorum 43 43.0 30 30.0
Katılıyorum 32 32.0 36 36.0
Kararsızım 8 8.0 4 4.0
Katılmıyorum 12 12.0 21 21.0
Tümüyle Karşıyım 5 5.0 9 9.0
Toplam 100 100 100 100
Görüldüğü gibi her iki grupta da, kadınların her konuda erkeklerle eşit haklara
sahip olmaları gerektiğini savunanlara katılma durumu genel ortalama içinde yüksektir.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış grupta bu düşünceyi destekleyenlerin oranı %75,
diğer grupta ise bu düşünceyi destekleyenlerin oranı %66’dır. Buna dayanarak şunu
söyleyebiliriz; her iki gruptaki kadınların aile grubu dışındaki rollerine ilişkin tutumları
genel olarak son derece yüksek bir eşitlikçi eğilimi göstermektedir. Kadınlar, siyasal
ekonomik, kültürel alanlarda kendilerini erkeklerden hiç farklı görmemekte, ilaveten bu
tutumlarını da oldukça yüksek bir şiddetle ifade etmektedirler.
Tablo:69 Toplumdaki Kadın ve Erkeklerin Ülke Yönetiminde Eşit Ölçüde
Söz Sahibi Olması Gerektiği Anlayışına Katılma Durumu
S.E.B.Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Tümüyle katılıyorum 40 40.8 49 49.5
Katılıyorum 32 32.7 30 30.3
Kararsızım 18 18.4 9 9.1
Katılmıyorum 7 7.1 8 8.1
Tümüyle Karşıyım 1 1.0 3 3.0
Toplam 98 100 99 100
Her iki grupta da, kadın ve erkeklerin ülke yönetiminde eşit ölçüde söz sahibi
olması gerektiğine katılanların oranı oldukça yüksektir. Sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmış grupta bu düşünceyi destekleyenlerin oranı %73.5’dir. Diğer grupta ise bu

düşünceyi destekleyenlerin oranı %79.8’dir. Her iki gruptaki kadınlar siyasal alanda
eşitlikçi bir tutum sergilemekte, erkeklerle eşit ölçüde söz sahibi olmak istemektedirler.
Tablo:70 “Cumhurbaşkanının Kadın Olmasını Değerlendirme Biçimi”
133
S.E.B.Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Sakıncalı buluyorum 11 11.0 25 25.0
Kararsızım 8 8.0 5 5.0
Sakıncalı bulmuyorum 81 81.0 75 75.0
Toplam 100 100 100 100
Tabloda da görüldüğü gibi cumhurbaşkanının kadın olmasını sakıncalı
bulmayanların oranı her iki grupta da çok yüksek orandadır. Sosyo-ekonomik bakımdan
sınırlanmış grupta sakıncalı bulmayanların oranı %81, diğer grupta sakıncalı
bulmayanların oranı %75’tir. Buna dayanarak şunu söyleyebiliriz; her iki gruptaki
kadınlar, bir kadının da erkek kadar cumhurbaşkanlığı görevini başarıyla
yürütebileceğine inanmaktadırlar.
Tablo:71 “Başbakanın Kadın Olmasını Değerlendirme Biçimi”
S.E.B.Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Sakıncalı buluyorum 18 18.0 25 25.0
Kararsızım 12 12.0 5 5.0
Sakıncalı bulmuyorum 70 70.0 70 70.0
Toplam 100 100 100 100
Tabloda da görüldüğü gibi her iki grupta da başbakanın kadın olmasını
sakıncalı bulmayanların oranı aynı olup, genel ortalama içinde oldukça yüksek bir
orandadır.(%70) Her iki gruptaki kadınlar, başbakanlık konusunda kendilerini
erkeklerden farklı görmemektedirler.

Tablo: 72 “Milletvekilinin Kadın Olmasını Değerlendirme Biçimi”
S.E.B.Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
134
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Sakıncalı buluyorum 9 9.0 16 16.0
Kararsızım 12 12.0 5 5.0
Sakıncalı bulmuyorum 79 79.0 79 79.0
Toplam 100 100 100 100
Tabloda da görüldüğü gibi milletvekilinin kadın olmasını sakıncalı
bulmayanların oranı her iki grupta da %79’dur. Sakıncalı bulanların oranı her iki grupta
da düşük olup, belirleyici değildir. Her iki gruptaki kadınlar, kendilerine yasalarla
tanınan milletvekili olma hakkını etkin bir şekilde kullanmak istiyorlar.
Tablo:73 “Parti Liderinin Kadın Olmasını Değerlendirme Biçimi”
S.E.B.Sınırlanmış S.E.B.Sınırlanmamış
Sayı Yüzde(% Sayı Yüzde(%
Sakıncalı buluyorum 13 13.0 20 20.0
Kararsızım 10 10.0 8 8.0
Sakıncalı bulmuyorum 77 77.0 72 72.0
Toplam 100 100 100 100
Tabloda da görüldüğü gibi her iki grupta da parti liderinin kadın olmasını
sakıncalı bulmayanların oranı genel ortalama içinde çok yüksektir. Sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmamış grupta parti liderinin kadın olmasını sakıncalı bulmayanların
oranı %77, diğer grupta sakıncalı bulmayanların oranı buna yakın bir dağılım gösterip,
%72’dir. Her iki grupta da sakıncalı bulanların oranı düşüktür. Buna dayanarak şunu
söyleyebiliriz, tablo 69, 70, 71, 72, 73 de görüldüğü gibi her iki gruptaki kadınların
siyasal alandaki rollerine ilişkin tutumları genel olarak son derece yüksek bir eşitlikçi
eğilimi göstermektedir. Kadınlar, siyasette kendilerini erkeklerden hiç farklı
görmemekte ilaveten, bu tutumlarını da oldukça yüksek bir şekilde ifade etmektedirler.
Ne var ki, kadınların siyasal alanda eşitlikçi tutumlar geliştirmelerine karşın
halen parlementoda kadın milletvekillerinin sayısı çok düşüktür. Yine parti liderleri (bir

parti dışında) erkeklerden seçilmektedir. Son cumhurbaşkanı seçiminde meclis, hiç
kadın aday göstermemiştir. Bunun nedenini toplumun özellikle erkeklerin, kadına
geleneksel kalıplarla yaklaşmalarına, bu tür pozisyonların erkekler tarafından işgal
edilmesi gerektiği anlayışına sahip olmalarına bağlayabiliriz. Kadın, halen geleneksel
rollerine uygun olarak ev içinde ve düşük statülü işlerde görülmek istenmektedir.
135

SONUÇ ve ÖNERİLER
Araşırmada Isparta Merkezde yaşayan evli kadınların siyasal katılma
biçimlerinden oy verme davranışı ile siyasi parti ya da aday tercihlerinde etkisi olan
sosyo-ekonomik faktörler konu edilmiştir. Çalışma alanından elde edilen veriler
istatistik yöntemler kullanılarak analiz edilmeye çalışılmıştır. Isparta ilinde
gerçekleştirdiğimiz saha araştırmasının sonuçlarını aşağıdaki şekillerde özetleyebiliriz:
Araştırmanın Ana Hipotezleri;
I. Sosyo-ekonomik bakımdan (gelir, eğitim, meslekte uzmanlaşma)
sınırlanmış olan kadınlar, siyasal katılma biçimlerinden sadece oy
verme davranışını sergilerler.
II. Sosyo-ekonomik bakımdan (gelir, eğitim, meslekte uzmanlaşma)
sınırlanmış olan kadınlar, oy verme davranışlarında siyasal parti
tercihlerini eş ve akrabalarının siyasi parti tercihlerine göre
yapmaktadırlar.
Hipotez I/1: Eğitim Seviyesi Düşük Olan Kadınlar, Siyasal Katılma
Biçimlerinden Sadece Oy Verme Davranışını Sergilerler.
Oy verme dışındaki siyasal katılma biçimleri ile eğitim arasında her hangi bir
ilişki tespit edilememiştir. Gerek eğitim seviyesi düşük gerekse eğitim seviyesi yüksek
kadınlar, siyasal katılma biçimlerinden pasif bir kategoriyi temsil eden “oy verme”
davranışını sergilemektedirler.
Bu konuyla ilgili olarak daha önce yapılan çalışmaların sonuçlarına
baktığımızda; Baykal, eğitim düzeyi ile siyasal katılma biçimleri arasında belirli bir
ilişki olduğuna dikkat çekmektedir. Türkiye’de eğitim düzeyi çok düşük olan bireylerin
üniversite eğitimine sahip olanlara oranla çok daha düzenli bir biçimde oy verdiklerinin
görüldüğünü belirtmektedir. Bunun yanısıra üniversite ve yüksek öğretim kurumları
mezunlarının oy vermeyi etkin bir katılma türü olarak görmediklerini, daha üst
düzeydeki katılma türlerini sergilediklerini belirtmektedir. 191
191 Baykal, a.g.e., s.60-63
136

Kalaycıoğlu “Karşılaştırmalı Siyasal Katılma” adlı araştırmasında; Türkiye’de
bir siyasal parti ya da adayın seçilmesi için çaba harcama, seçim gösterisi ve
toplantılarına katılma ve desteklediği partiye üye kazandırmaya yönelik faaliyetlerde
yoğun olarak bulunan bireylerin oranının eğitim düzeyi arttıkça yükseldiğini
gözlemlemiştir. 192
Çalışmamızda eğitim ile oy verme dışındaki siyasal katılma biçimleri arasında
bir ilişki tespit edemeyişimizi kadınlarımızın cinsiyet rolü tutumlarıyla açıklayabiliriz.
Kadının toplumsal rolünün “aile içi” rollerle ve eve yönelik nitelikte olması,
erkeğin toplumsal rolünün ise “aile dışı” dünyaya yönelik olması, erkeğin siyasal
alandaki siyasi beceri ve kaynaklarının kadına oranla daha çok ve çeşitli olmasına imkan
vermektedir. Böylelikle erkekler, oy verme davranışı yanında diğer siyasal katılma
biçimlerini de sergilerken kadınlar, sadece oy verme davranışını sergilemektedirler.
Kalaycıoğlu Türkiye’de erkeklerin kadınlara oranla en az üç misli daha yoğun
bir biçimde seçim kampanyası faaliyetlerine katıldıklarına dikkat çekmektedir. 193 Oy
verme eyleminden farklı olarak seçim kampanyası faaliyetlerinde bulunmak bir parti
veya sivil toplum örgütüne üye olmak “ev dışında” yoğun faaliyette bulunmayı zorunlu
kılan siyasal katılma biçimleridir. Bir siyasal partinin iktidara gelmesi için çabalamak
veya belirli bir adayın seçilebilmesi için propaganda faaliyetlerinde bulunmak kadının
“ev”i dışında çalışmasını gerektirecek bir siyasal katılma türüdür. Özellikle kadınların,
sosyal hayatın çeşitli alanlarında aktif rol almalarının hoş görülmediği ortamlarda
kadınların seçim kampanyası faaliyetlerine katılma, sivil toplum ve siyasal parti üyeliği
gibi siyasal katılma olanaklarını yitirmeleri söz konusudur.
Sonuç olarak, elde edilen bulgulara göre, oy verme davranışı ile eğitim seviyesi
arasında bir ilişki görülmüş, fakat diğer siyasal katılma biçimleri (Parti üyeliği, sivil
toplum örgütü üyeliği, desteklediği partinin seçim kampanyası faaliyetlerine katılma vb.)
arasında anlamlı bir ilişki görülmemiştir. Kadınların siyasal katılma eylemleri,
kadınlarının rollerinin “ev içi” rollerle sınırlandırıldığı ortamdan büyük ölçüde
192 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.198
193 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.125
137

etkilenmektedir. Bu hipotezimiz yeterli görgül desteği bulamadığı için yanlışlanmıştır.
(T.17, T.19, T.32, T.36, T.40, T.43, T.44, T.47)
Hipotez I/2: Gelir Düzeyi Düşük Olan Kadınlar, Siyasal Katılma
Biçimlerinde Sadece Oy Verme Davranışını Sergilerler.
Alandan elde edilen verilere göre gelir ile oy verme dışındaki siyasal katılma
biçimleri arasında herhangi bir ilişki tespit edilememiştir. Gerek gelir seviyesi düşük
gerekse gelir seviyesi yüksek olan kadınlar, siyasal katılma biçimlerinden sadece pasif
bir kategoriyi temsil eden “oy verme” davranışını sergilemektedirler. Böylelikle bu
hipotezimiz yanlışlanmıştır.
Gerek ekonomik özgürlüğüne sahip çalışan kadın seçmenlerin, gerek ortalama
aylık geliri yüksek ailelerin üyesi olan kadın seçmenlerin, daha üst düzeydeki siyasal
katılma davranışlarını sergilememelerini kadınların cinsiyet rollerini “ev içi” rollerle
sınırlandırmalarıyla açıklayabiliriz.
Araştırmanın bulguları, uzmanlaşmış işlerde çalışan, belirli ve düzenli bir gelire
sahip olan kadınların, oy verme davranışını yeterli bir siyasal katılma biçimi olarak
görmemelerine rağmen, diğer siyasal katılma biçimlerini sergilemediklerini göstermiştir.
Bu durumu suskunluk sarmalı teziyle ilişkilendirdiğimizde şöyle bir sonuç ortaya
çıkmaktadır. Suskunluk sarmalı tezinde iddia edildiği gibi, kadınlar, herhangi bir siyasal
katılma davranışını sergileme kararı durumunda çoğunluğun bu konudaki görüşünü
öğrenmektedirler. Eğer eyleme dönüştürmeye niyetlendikleri davranışın toplumun
çoğunluğu tarafından kadınında sergileyebileceği bir davranış olarak desteklendiği
kanaatine sahip olurlarsa, bu davranışı gösterme cesaretine sahip olacaklardır. Aksi
takdirde pasif kalacaklardır. Kadınlar ev dışı alanda yoğun bir faaliyet göstermeyi
gerektiren siyasal katılma biçimlerini sergilemek isteseler de, toplum kadına geleneksel
bir anlayışla yaklaşmakta, oy verme dışındaki katılma biçimlerinin erkekler tarafından
sergilenmesi gerektiği anlayışını sürdürmektedir. Bunun bir uzantısı olarak da kadınlar,
çoğunluğun bu konudaki görüşünü dikkate almakta, siyasal katılmayı oy verme
davranışıyla sınırlandırmaktadırlar. (T.16, T.17, T.18, T.34, T.38, T.42, T.46, T.51)
138

Hipotez I/3: Mesleğinde Uzmanlaşmış Kadınlar, Siyasal Katılma
Biçimlerinden Sadece Oy Verme Davranışını Sergilerler
Araştırmanın bulgularına göre, meslek statüsü ile oy verme dışındaki diğer
siyasal katılma biçimleri arasında hiçbir ilişki yoktur. Her iki grupta da kadınların yoğun
bir biçimde oy verme eğiliminde oldukları gözlemlenmiştir. Kadınların, meslek statüsü
yükseldikçe belirli bir siyasal parti ya da adayın kazanması için faaliyette bulunma,
desteklediği partiye üye kazandırma konusunda çaba sarf etmek, toplantı ve mitingleri
izlemek türünden faaliyetlere yoğun bir şekilde katılması beklenmekteydi. Ancak
araştırmamızın bulgularına göre her iki grupta da kadınların, bu tür faaliyetlerde hemen
hemen hiç bulunmadıkları göze çarpmaktadır. Kalaycıoğlu’nun yaptığı çalışmada da
Türkiye’deki ev kadınlarının % 2,8’inin çok yoğun bir biçimde seçim kampanyası
faaliyetlerinde bulundukları ifade edilmektedir. Türkiye’de ev kadınlarının % 74’ünün
hemen hemen hiçbir seçim kampanyası faaliyetine katılmamış olduğu
gözlemlenmiştir. 194
Sonuç olarak, uzmanlaşmış işlerde çalışan kadınların seçim kampanyası
faaliyetlerine katılma, siyasal parti yada sivil toplum üyeliği, desteklediği partiye üye
kazandırma konusunda bir çaba sarfetme gibi faaliyetlere oy verme faaliyetinde
bulunmaktan daha fazla eğilim duyacakları, uzmanlaşmamış işlerde çalışan kadınların
ise tersine oy verme faaliyetine daha fazla rağbet edecekleri iddiası, yeterli görgül destek
bulamamıştır. Türkiye’de cinsiyet rollerinin ve toplumun kadına geleneksel bir anlayışla
yaklaşmasının meslekte uzmanlaşma ile siyasal parti yada sivil toplum üyeliği, seçim
kampanyası faaliyetlerine katılma, desteklediği partiye üye kazandırma konusunda bir
çaba sarfetme gibi faaliyetler arasındaki ilişkiye etkisi bir hayli güçlüdür. (T.16, T.17,
T.33, T.37, T.41, T.45)
Hipotez II/1: Eğitim Seviyesi Düşük Olan Kadınlar, Siyasal Tercihlerini Eş
ve Akrabalarının Siyasal Tercihlerine Göre Yapmaktadırlar.
Araştırmanın bulgularına göre eğitim basamaklarına göre kadınların siyasal
aday ya da parti tercihlerinde eşlerinin fikrini alma arasında anlamlı bir ilişki
görülememiştir. Eğitim seviyesi yükseldikçe siyasal parti ya da aday tercihinde eşinin
194 Kalaycıoğlu, a.g.e., 1983, s.216
139

fikrini almada azalmamaktadır. Eğitim bu konuda tek başına belirleyici bir değişken
değildir. Eğitim, meslekte uzmanlaşma gibi değişkenlerle bir araya geldiğinde etkili
olmaktadır.
Her ne kadar Türkiye’de kentleşme ve sanayileşmeyle birlikte geleneksel aile
yapısından çekirdek aile yapısına geçildiği, ailenin yapısındaki bu değişmeye paralel
olarak aile içi ilişkilerde de bir değişimin gözlemlendiği; erkek çevresinde dönen,
erkeğin tek otorite kaynağı olduğu bir aile içi ilişkiler örüntüsünden, kadın ve erkeğin
katılımına dayanan eşitlikçi bir aile içi ilişkiler örüntüsüne geçildiği varsayılsa da,
Türkiye’de aile nicelik olarak çekirdek aile yapısında olup, halen aile içi ilişkiler
geleneksel aile yapısındaki gibidir. Ancak eğitim basamaklarındaki ilerlemeye ve
uzmanlaşmış işlerde çalışmaya paralel olarak kadınlar, geleneksellikten uzaklaşmakta,
siyasal aday ve parti tercihini eşlerinin tercihlerine göre değil kendi kanaat ve
düşüncelerine göre yapmaktadırlar. (T.25, T.28)
Hipotez II/2: Gelir Düzeyi Düşük Olan Kadınlar, Siyasal Tercihlerini Eş ve
Akrabalarının Siyasal Tercihlerine Göre Yapmaktadırlar.
Araştırmanın bulgularına göre, gelirin siyasi parti ya da aday tercihinde eş ve
akrabaların fikrini alma konusunda tek başına etkisinin olmadığı anlaşılmıştır. Gelir,
eğitim ve meslek gibi değişkenlerin biraraya gelmesiyle etkili olmaktadır.
Eğitim seviyesi yüksek ve uzmanlaşmış işlerde çalışan kadınların, eğitim
seviyesi düşük ve uzmanlaşmamış işlerde çalışan kadınlara göre gerek aile içi ilişkilerde
gerek aile grubu dışındaki alanlarda daha eşitlikçi tutumlara sahip oldukları
gözlenmiştir. Eğitim seviyesinin yükselmesiyle soyut düşünme yeteneği de gelişmekte
böylelikle kadınlar, geleneksel, erkek egemen ilişkiler ağını sorgulayabilmektedirler.
Eğitim seviyesi yüksek kadınlar, nitelikli işlerde çalıştıkları için çalışma ortamlarında
farklı siyasal görüşten insanlarla konuşma, tartışma imkanı bulmakta, böylelikle siyasal
konularla ilgili daha çok bilgiye sahip olmaktadırlar. Ayrıca eğitim seviyesi yüksek
kadınlar, uzmanlaşmış işlerde çalıştıkları için üyesi oldukları ailenin geçimi sadece
erkek tarafından sağlanmamaktadır. Kadınların sahip oldukları ekonomik güç, onların
aile içi ilişkilerde söz sahibi olmalarını sağlamaktadır. Bütün bunların sonucu olarak
140

siyasal parti ya da aday tercihlerini eş ve akrabalarının fikrine göre değil, kendi kişisel
değerlendirmelerine göre yapmaktadırlar.
Eğitim seviyesi düşük kadınların çoğunluğu ya ev işleriyle ya da evde
yapılabilecek niteliksiz işlerle uğraşmaktadırlar. Böylelikle eğitim seviyesi düşük ve
niteliksiz işlerde çalışan kadınlar, dar bir çevrede yaşamakta ve o çevrenin koşullarından
etkilenmektedirler. Ev kadınları değişik toplum kesimlerinden erkeklere göre daha az
haberdardırlar. Bu kadınlar, ilgi alanlarını evle sınırlandırdıkları için siyasetle
ilgilenmezler. Siyasal yaşama ilişkin ilginin azlığı siyasal konularla ilgili bilgilerinin de
az olmasına neden olmaktadır. Ayrıca bu kadınlar, erkek otoritesinin hakim olduğu bir
aile içi ilişkiler örüntüsünü benimsemektedirler. Bütün bunların bir uzantısı olarak
siyasal parti ya da aday tercihlerini eş ve akrabalarının tercihlerine göre yapmaktadırlar.
(T.28, T.29, T.30)
Hipotez II/3: Mesleklerinde Uzmanlaşmamış Kadınlar, Siyasal Tercihlerini
Eş ve Akrabalırının Tercihlerine Göre Yapmaktadırlar
Meslekte uzmanlaşma ile siyasal parti ya da aday tercihinde eşinin fikrini alma
arasında yüksek bir ilişki tespit edilmiştir. Uzmanlaşma gerektirmeyen niteliksiz işlerde
çalışan kadınlar, siyasal parti ya da aday tercihlerini eşlerinin tercihlerine göre
yapmakta; uzmanlaşma gerektiren nitelikli işlerde çalışan kadınlar ise siyasal aday ve
parti tercihlerini bireysel tercihlerine göre yapmaktadırlar. Böylelikle bu hipotezimiz
doğrulanmıştır.
Uzmanlaşmış işlerde çalışan kadınların eğitim seviyeleride yüksek olduğu için
aile içi ilişkilerde kadın erkek katılımının egemen olduğu bir tutuma sahiptirler.
Dolayısıyla siyasal aday ve parti tercihlerinde daha rasyonel değerlendirmeler yapmakta,
kendi kanaat ve düşüncelerine en uygun parti veya adayı tercih etmektedirler. (T.26,
T.29)
Araştırmadan elde edilen veriler I/1, I/2 ve I/3. Hipotezlerde dile getirilen
ilişkileri desteklememiştir. Buna göre kadınların eğitimi, meslekte uzmanlaşmaları ve
gelir gibi sosyal nitelikleri siyasal katılma biçimlerinden yüksek bir kategoriyi temsil
eden siyasal parti ya da sivil toplum üyeliği, desteklediği partinin seçim kampanyası
faaliyetlerine katılma, desteklediği partiye üye kazandırma konusunda çaba harcama
141

davranışları üzerinde etkili olmamaktadır. Bu durumu ise kadınların cinsiyet rollerini
aile içi rollerle sınırlamalamalarıyla açıklayabiliriz. Cinsiyet rolleri “ev dışına yönelik
olmadığı için, siyasal yaşam alanında yoğun ve aktif eylemlerde bulunmamaktadırlar.
Ayrıca kadınlar, oy verme dışındaki siyasal katılma davranışlarını sergilemek isteseler
de toplum, kadına geleneksel bir anlayışla yaklaşmakta, oy verme dışındaki siyasal
katılma biçimlerinin erkek tarafından sergilenmesi gerektiği anlayışını sürdürmektedir.
Bu nedenle kadınlar, toplumsal rol bekleyişlerinin dışına çıkmadan yapabilecekleri “oy
verme” davranışını sergilemektedirler.
Alandan elde edilen veriler araştırmanın II/1, II/2 ve II/3. hipotezlerinde dile
getirilen ilişkileri desteklemiştir. Buna göre eğitim, gelir, meslekte uzmanlaşma gibi
sosyal nitelikleri kadının siyasal parti ya da aday tercihinde eşinin fikrini alması
üzerinde etkili olmaktadır. Bu konudaki açıklamalar değerlendirme kısmındaki metin
içinde yapıldığı için ayrıca bir açıklama yapılmayacaktır.
Saha araştırmasının bulgularına göre, sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmamış
Türk kadın seçmenlerinin içerisinde daha çok düşünce ve kanaatleri doğrultusunda oy
veren “idealist seçmenler” bulunmaktadır. Bunlar içinde düşük bir oranda herhangi bir
parti veya adaya karşı olumlu tutumlar geliştiren ve hep aynı partiye oy veren “fanatik
idealistler” bulunmaktadır. Karar süreçlerinde kanaat ve düşüncelerini dikkate alarak bu
yönde parti veya adayları değerlendiren aşırı parti bağlılıkları gelişmeyen “ılımlı
idealistler”in oranı yüksektir. (T.21, T.22, T.23, T.24, T.25, T.26)
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kadın seçmenler içinde herhangi bir
parti veya adaya karşı olumlu tutumlar geliştiren, bu partiye karşı güçlü bağlarının
olduğunu ifade eden ve yıllardır hep aynı partiye oy verdiğini söyleyen “fanatik
idealisler” in oranı oldukça yüksektir. “Ilımlı idealist”lerin oranı ise daha düşüktür.
Sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış kadın seçmenler içerisinde düşük bir
oranda aile ve yakın çevresinden etkilenerek oy veren “gelenekçi seçmenler”
bulunmaktadır. (T.22, T.23, T.24, T.25, T.26, T.55)
Her iki gruptaki kadın seçmenler içerisinde ekonomik menfaatlerini ön planda
tutarak oy veren “faydacı seçmenlerin” oranı oldukça düşüktür. (T.54, T.55)
142

Bu sonuçlar gözönünde bulundurulduğunda Türk kadın seçmenlerinin
tercihlerinde parti veya adayın ideolojisi (ülkeye yarar sağlayacağına inanma, millet ve
toprak bütünlüğü, lider ülke olma vb.) ön plana çıkmaktadır. (T.21, T.22, T.24, T.58,
T.59)
Gerek sosyo-ekonomik bakımdan sınırlanmış gerekse sosyo-ekonomik
bakımdan sınırlanmamış olan kadınların, kendilerine verilen siyasal haklara rağmen ne
yazık ki siyasal hayat içindeki faaliyetleri etkinlikten uzaktır. Bugün Türkiye’de siyasal
haklarından haberdar olmayan ve bunları kullanamayan kadınların oranı yüksektir.
Demokratik bir toplumun vazgeçilmez öğesi olan “kadın-erkek eşitsizliği” sorununu
yasal düzenlemelerle yapılan iyileştirmeler çözememiştir. Bu sorunun temelinde
toplumumuzda cinsiyet ayrımına dayalı geleneksel kalıplar ve kadının kendisine bakış
açısı yatmaktadır. Kadının cinsiyet rollerini annelik ve ev işleriyle tanımlaması; bu rol
giydirmesi içinde çalışmayı ve ev dışındaki hayatı esasen erkeğe ait bir alan olarak
görmesi; buna karşılık kendi alanını evle ve aileyle sınırlaması, toplumdaki geleneksel
değer kalıplarının temelini oluşturmaktadır.
Çalışmamızda tutum sorularından elde edilen bulgular, kadınların geleneksel
cinsiyet rollerini sorgulamaya başladıklarını, siyasal alanda erkeklerle eşit haklara sahip
olmak istediklerini göstermektedir. Çalışmanın ve siyasetle aktif olarak ilgilenmenin
kadının aile içindeki fonksiyonlarını aksatacağını düşünen, kadınlar değil daha çok
erkeklerdir. Ancak kadın; çalışmasının ve siyasetle ilgilenmesinin ev işlerini
aksatmayacağını, çocuklarını ihmal etmesine neden olmayacağını bildiği halde, bunu
hayata geçirememekte, erkeğin düşüncesi hakim olmaktadır. Yani kadın, siyasal hayata
katılabilmek için çevresinden destek görmemektedir.
Kadınlar açısından katılım, hem siyasette kadın-erkek eşitliğinin bir gereği,
hem de eşitsizlikleri ortadan kaldırmanın bir yoludur. Türkiye’de demokratik katılımcı
bir toplum yaratabilmek için eğitim alanında bir takım düzenlemelerin yapılması
gerekmektedir. Eğitimde özellikle iki ana noktada düzenlemelere gidilmesi
gerekmektedir. Bunlar;
Birincisi; kadın-erkek arasında cinsiyet ayrımına dayanmayan bir işbölümü ve
rol dağılımı olabileceği bilinci kazandırılmalıdır.
143

İkincisi; kadınlara siyasal etkinliklere katılmanın herkesin hakkı olduğu, bu
hakkın gelir seviyesi ve eğitim seviyesi yüksek kişilere özgü bir hak olmadığı bilinci
kazandırılmalıdır. Toplumsal cinsiyetlere göre işbölümü ve rol dağılımını değiştirmek
için öncelikle eğitim yoluyla yeni toplumsal değerlerin oluşturulmasına gerek vardır.
Kadınların, siyasal yaşama katılımını engelleyen faktörlerden en önemlisi
onların aile sorumluluklarından doğmaktadır. Eğitim seviyesi yüksek, uzmanlık
gerektiren işlerde çalışan kadınlar bile ev ve çocuklarıyla ilgili sorumluluklarını tümüyle
üstünden atıp siyasal etkinlik için gerekli zamanı ayıramamaktadır. Bu nedenle özellikle
çalışan kadınlar için kreş ve yuva gibi okul öncesi eğitim kurumlarının
yaygınlaştırılması, özellikle mahalle/semt bazında örgütlenmesi gerekmektedir.
Katılmacı bir toplum yaratabilmek için medyanın önemi büyüktür. Özellikle ev
kadınları, zamanlarının büyük bir bölümünü kadınlar için hazırlanan programları
izleyerek geçirmektedir. Bu programlarda yemek tarifi vermek, kadınların geleneksel
cinsiyet rollerini pekiştirici yayınlar yapmak yerine, kadını siyasal mücadeleye
hazırlayıcı, siyaset bakımından kadını eğitici ve sorumluluk almaya teşvik edici nitelikte
programlar yapılmalıdır.
Gazetelerin kadınlara yönelik sayfalarında siyasal yaşamı hedef alan köşe
yazılarına yer verilmelidir. Gerek ev kadınlarını gerekse çalışan kadınları siyasal alanda
aktif rol almaya özendirici programlar yapılmalıdır. Ayrıca medya da kadının sadece bir
cinsellik objesi olarak sunulmasının önüne geçilmesi gerekmektedir.
Partilerin kadınlarla ilgili politikaları değişmelidir. Kadınlar, seçim zamanı oy
toplamak için gerekli bir kitle olarak görülmemelidir. Kadınlara, partilerin bir yan
kuruluşu olan kadın kollarında pasif işler vermek yerine, parti bünyesinde kadınların
yüksek kademelere hatta yönetim kademelerine gelmelerinin önü açılmalı, kadın adaylar
desteklenmelidir.
Günümüzde kadınlar, kendilerini ilgilendiren konularda yönetsel önlemler
alınmasını, yasalar çıkarılmasını istemektedirler. Ancak bunları isterken, genel siyasal
ortamdan bağımsız olamayacaklarını unutmamaları gerekir. “Kadınların eşitliği”ni
istiyorlarsa, tüm insanların eşitliği için çalışan siyasal güçlerin yanında ve içinde yer
almaları gerekir.
144

Seçme ve seçilme hakkı, Cumhuriyetin kadınlara getirdiği en önemli
özgürlüklerden birisidir. Kadınların siyasal alanda eşit olarak yer alabilmeleri için
“parlementoya seçilen kadın sayısından çok, bu kadınların siyasal düşüncelerinin
değişmiş olması önemlidir. Parlamentoya seçilen kadınlar “eşitlikçi görüşleri”
içselleştirmişlerse, kadınların durumunda o zaman köklü değişiklikler sağlanabilir.
Sonuçta, kadınların siyasal alana katılımı, sadece kadınların değil, tüm
toplumun sorunudur. Sorun, yalnız kadınların değişmesi ile değil, erkeklerin ve tüm
toplumun değişmesi ile çözümlenebilir. Bu sorunun çözümü için kadınların eğitilmesi
yeterli değildir. Erkekler de, kadınlara karşı eşit davranma konusunda eğitilmelidirler.
Bu sağlanmadıkça, kadınların siyasal haklarını kullanması zorlaşır. Kadınların siyasal
alanda aktif rol alabilmesi için geleneksel kültürel değerlerin ve zihniyet kalıplarının
değişmesi gerekir.
145

KAYNAKÇA
ABADAN, Nermin, Anayasa Hukuku ve Siyasal Bilimler Açısından 1965
Seçimlerinin Tahlili, Ankara Üniv. S.B.F. Yay. Ankara, 1996
ABADAN, Nermin ve YÜCEKÖK Ahmet, Ankara Üniv. S.B.F. 1971-72 Öğretim Yılı
Ders Notları, Ankara
ACAR, Feride, “Türkiye’de Kadınların Akademik Kariyere Katılımı”, Değişen Bir
Toplumda Kadının İsdihdam İmkanlarının Geliştirilmesi
Konulu Konferans, 7-8 Kasım 1990, İstanbul, 1990
AFACAN, Hakan, Siyasal Katılma: Konya ve Çevresi Örnek Olayı, Selçuk Üniv.
Sos. Bil. Ens. Kamu Yönetimi Anabilim Dalı, Yayınlanmamış
Yüksek Lisans Tezi, Konya, 1994
AKHUN, İlhan ve BİRCAN, İsmail, Kız Çocuklarının Mesleki Eğitime ve İstihdama
Yönelişleri, T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları Genel
Müdürlüğü, Ankara, Mayıs 2000
ALKAN, Türker ve ERGİL, Doğu, Siyaset Psikolojisi ve Siyasal Toplumsallaşma,
Turhan Kitabevi, Ankara, 1980
ALKAN, Türker, Kadın-Erkek Eşitsizliği Sorunu, Ankara Üniv. S.B.F. Yayını,
Ankara 1981
ANDERSON, Benedict, Hayali Cemaatler, Çev. İskender Savaşır, Metis Yay. İstanbul,
1995
ARMAĞAN, Ahsen, Siyasal Davranışlar Üzerine Gazetelerin Etkisi, Ege Üniv., Sos.
Bil. Ens. Gazetecilik Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans
Tezi, İzmir, 1996
APPELBAUM, Richard, Toplumsal Değişme Kuramları, Çev. Türker Alkan, Türkiye
İş Bankası Kültür Yay., Ankara
BALAY, Berrin, Kadınların Siyasal Katılma Davranışları, Gazi Üniv. Sos. Bil. Ens.
Halkla İlişkiler ve Tanıtım Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek
Lisans Tezi, Ankara, 1996
146

BAYKAL, Deniz, Siyasal Katılma Bir Siyasal Davranış İncelemesi, Ankara Üniv.
S.B.F. Yayını, Ankara, 1970
BALTACIOĞLU, İsmail Hakkı, Sosyoloji, Sebat Basımevi, İstanbul, 1939
BOTTOMORE, Tom, Siyaset Sosyolojisi, Çev. Erol Mutlu, Teori, Yay., Ankara, 1987
BOUGLE, C. , Sosyolojinin Unsurları, Çev. Kazım Naim Duru, M.E. Basımevi,
İstanbul, 1964
COHEN, Natahan E., The Citizen Volunter, Dean School of Applied Social Science
Western Reserve Üniversity, New York, 1960
CONTERET, Jean Marie ve CLAUD, Emeri, Seçim Sistemleri, Çev. Ahmet Katil,
İletişim Yay. İstanbul, 1991
ÇAM, Esat, Siyaset Bilimine Giriş, Der. Yay., İstanbul, 1977
ÇAM, Esat, Siyaset Bilimi, Der. Yay., İstanbul, 1984
ÇELEBİ, Nilgün, Kadınlarımızın Cinsiyet Rolü Tutumları, Sebat Ofset, Konya, 1990
DAVER, Bülent, Siyaset Bilimine Giriş, Ankara Üniv. S.B.F. Dergisi, Mart-Aralık
1976, C:XXXI, Ankara
DEMİREL, Ahmet ve KAYAALP, Zuhal, Çalışmaya Hazır İş Gücü Olarak Kentli
Kadın ve Değişim, T.C. Başbakanlık Kadının Statüsü ve Sorunları
Genel Müdürlüğü, Ankara, Ağustos-1999
DOĞRAMACI, Emel, Atatürk’ten Günümüze Sosyal Değişmede Türk Kadını,
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma
Merkezi, Ankara, 1993
DOĞRAMACI, Emel, Türkiye’de Kadının Dünü ve Bugünü, Türk İş Bankası Kültür
Yayınları
DÖNMEZER, Sulhi, Sosyoloji, Beta, Yay., İstanbul 1990
DUVERGER, Maurice, Siyaset Sosyolojisi, Çev. Şirin Tekeli, Varlık Yay., Ankara,
1975
DUVERGER, Maurice, Siyasi Partiler, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1993
147

EKŞİ, Aysel, Çocuk, Genç, Ana-Babalar, Bilgi Yayınevi, İstanbul, 1990
ERKAL, Mustafa, Sosyoloji (Toplum Bilimi) Der Yay., İstanbul, 1997
EROĞLU, Cem, Devlet Yönetimine Katılma Hakkı, İmge Kitabevi, Ankara, 1991
FICHTER, Joseph, Sosyoloji Nedir? Çev. Nilgün Çelebi, Selçuk Üniv., Konya, 1990
FREOMAN, Jonathan ve LSEARS, David, Sosyal Psikoloji, Çev. Ali Dönmez, İmge
Kitabevi, Ankara, 1993
GÜNGÖR, Erol, Değerler Psikolojisi, Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı
Yay., Amsterdam, 1993
GÜVENÇ, Bozkurt, İnsan ve Kültür, Remzi Kitabevi, İstanbul, 1984
GÖKÇE, Orhan, İletişim Bilimine Giriş, Turhan Kitabevi, Ankara, 1993
GÖKÇE, Orhan, “Siyasi İletişim ve Televizyon”, Selçuk Üniv. İ.D.B.F. Dergisi, C:1,
S.1, Ocak-Haziran, 1993, Konya
HABERMAS, Jurgen, İdeoloji Olarak Teknik ve Bilim, Çev. Mustafa Tüzel, Yapı
Kredi, İstanbul, 1993
HATİBOĞLU, Zeyyat, İşletme Yönetiminde Sayısal Yöntemler, Temel Araştırma
A.Ş., İstanbul, 1987
İNCEOĞLU, Metin, Tutum, Algı, İletişim, Verso Yay. Ankara, 1993
İRVAN, Süleyman, Medya, Kültür, Siyaset, Ark Yay., Ankara, 1997
KAĞITÇIBAŞI, Çiğdem, İnsan ve İnsanlar, Erim Basım Yay., İstanbul, 1988
KAĞITÇIBAŞI, Çiğdem, “Türkiye’de Çocuğun Değeri ve Kadının Doğurganlığı” Türk
Toplumunda Kadın, Der, Nermin Abadan, Sosyal Bilimler
Derneği Yay. Ankara, 1979
KALAYCIOĞLU, Ersin, Çağdaş Siyasal Bilim, “Teori, Olgu ve Süreç” Osman Aytaç
Matbaası, İstanbul, 1984
KALAYCIOĞLU, Ersin, Karşılaştırmalı Siyasal Katılma, Siyasal Eylemin
Kökenleri Üzerine Bir Araştırma, İstanbul Üniv. S.B.F. Yay.,
İstanbul 1983
148

KALENDER, Ahmet, Türk Seçmen Tipi Üzerine Bir Araştırma, Ankara Üniv. Sos.
Bil. Ens. Halkla İlişkiler Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora
Tezi, Ankara, 1998
KAPANİ, Münci, Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, İstanbul 1989
KAPLAN, Yaşar, Siyaset Bilinci, Denge Yay., İstanbul 1994
KAPLAN, Leyla, Cemiyetlerde ve Siyasi Teşkilatlarda Türk Kadını (1908-1960),
Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma
Merkezi, Ankara 1998
KAYA, Kamil, Küçük Gruplar Sosyolojisi, Süleyman Demirel Üniv. Fen-Edebiyat
Fakültesi, Sosyoloji Bölümü Ders Notları, Isparta 1999
KAYA, Kamil, “Küçük Gruplar Tipolojisi Üzerine Sosyolojik Bir Yaklaşım”,
Süleyman Demirel Üniv. Fen Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler
Dergisi, Sayı:5, Isparta 2000
KAYA, Raşit, Kitle İletişim Sistemleri, Teori Yay., Ankara, 1985
KELEŞ Ruşen ve GERAY, Cevat, Türk Belediye Başkanları (1958-1964)
KIRAY, Mübeccel, “Atatürk’ten Bugüne Kadının Meslek Sorunları” Atatürk’ten
Bugüne Türk Kadınının Toplum ve Eğitim Sorunları
Sempozyumu, Ankara, 27 Kasım 1981
KIŞLALI, Ahmet Taner, Siyaset Bilimi, İmge Kitabevi, Ankara, 1997
KIŞLALI, Ahmet Taner, Siyasal Çatışma ve Uzlaşma, İmge Kitabevi, Ankara 1993
KÜÇÜKKURT, Mehmet, Politika Bilimine Giriş, Bilgi Yayınevi, Ankara, 1995
KÜÇÜKKURT, Mehmet ve GÜZ Nurettin, “18-22 Yaş Grubu Gençlerinin Kitle İletişim
Araçlarını Kullanım Tercihleri Üzerine Bir Araştırma”, Amme
İdaresi Dergisi, XXVII, 3, Ankara, 1994
LİPSET Seymor M., Siyasal İnsan, Çev. Mete Tuncay, Teori Yay., Ankara, 1986
LANE, Robert E., Political Life, New York The Free Press, P. 326, 1965
LUKES, Steven, “İktidar ve otorite”, Çev. Sabri Tekçay, Sosyolojik Çözümlemenin
Tarihi, Vadi Yay., Ankara, 1990
149

NEUMANN, Elisabeth N., Kamuoyu Suskunluk Sarmalının Keşfi, Dost Kitabevi,
Ankara, 1998
NİE, N.H., Verba, S. Ve CONVERSE, Philip E., “Siyasal Katılma Kamuoyu ve Oy
Verme Davranışı”, Çev. İlter Turan ve Tuncer Karamustafaoğlu,
Siyasi İlimler Derneği Yay., Ankara 1989
OKUTAN, Atakan, Türkiye’de Kentleşme ve Siyasal Yapı, Türk Demokrasi Vakfı
Yay., Ankara, 1995
OLSEN, Marvin E., “A Model of Political Participation Stratification”, ed. George
Kouruetaris and Betty Dabrata, Political Sociology Readings in
Research and Theory, Transaction Books, NSA, 1980
ONUR, Bekir, Gelişim Psikolojisi, İmge Kitabevi, Ankara 1995
OZANKAYA, Özer, Türkiye’de Sınıfsal Yapı ve Siyasal Davranışlar, May Yayınları,
İstanbul, 1974
OZANKAYA, Özer, Köyde Toplumsal Yapı ve Siyasal Kültür, Ankara Üniv. S.B.F.
Sosyoloji Kürsüsü, Sevinç Matbaası, Ankara, 1971
ÖNEN, Engin, Siyasal Katılma Açısından Orta Sınıflar, Ege Üniv. Sos. Bil. Ens.
Sosyoloji Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, İzmir, 1994
ÖZBUDUN, Ergun, Sosyal Değişme ve Siyasal Katılma, Ankara Üniv. Hukuk
Fakültesi Yay., Ankara, 1975
ÖZBUDUN, Ergun, Siyasal Partiler, ankara Üniv. Hukuk Fakültesi Yay., Ankara 1977
POLOMA, Margaret M., Çağdaş Sosyoloji Kuramları, Çev. Hayriye Erbaş, Gündoğan
Yay., Ankara, 1993
SCHRAMM, Wilbur, “Haberleşme Nasıl İşler?” Der. Ünsal Oskay, Kitle Haberleşme
Teorilerine Giriş, Ankara Üniv. Basın Yayın Yüksek Okulu Yay.,
Ankara, 1985
ŞERİF, Muzaffer ve ŞERİF Carolyn W., Sosyal Psikolojiye Giriş, Çev. Mustafa Atakay
ve Aysun Yavuz, Sosyal Yayınlar, İstanbul, 1996
150

TANRIÖVER, Hülya ve EYÜBOĞLU Ayşe, Popüler Kültür Ürünlerinde Kadın
İstihdamını Etkileyebilecek Öğeler, T.C. Başbakanlık Kadının
Statüsü ve Sorunları Genel Müdürlüğü, Ankara, 2000
TAŞDELEN, Musa, Siyaset Sosyolojisi, Kocav Yay., İstanbul 1997
TEKELİ, Şirin, “Türkiye’de Kadının Siyasal Hayattaki Yeri” Türk Toplumunda
Kadın, Der Nermin Abadan Unat, Sosyal Bilimler Derneği Yay.,
Ankara, 1982
TEKİNÖZ, Harika K., Aile Yapısının Siyasal Katılma Açısından Yeni Tutumlar
Geliştirmede Etkinlik Derecesi, Ege Üniv. Sos. Bil. Ens. Sosyoloji
Anabilim Dalı, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İzmir, 1998
TİMUR, Serim, Türkiye’de Aile Yapısı, Hacettepe Üniv. Nüfus Etüdleri Enstitüsü,
Ankara 1972
TOKGÖZ, Oya, Siyasal Haberleşme ve Kadın, Ankara Üniv. S.B.F. Yay., Ankara,
1979
TOLAN, Barlas, Toplum Bilimine Giriş, Gazi Üniv Yay., Ankara, 1985
TURAN, İlter, Siyasal Sistem ve Siyasal Davranış, Der Yay., İstanbul, 1976
UYSAL, Birkan, Siyasal Katılma ve Katılma Davranışına Ailenin Etkisi, Türkiye ve
Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü, Ankara, 1984
ÜLKEN, Hilmi Ziya, Değerler, Kültür ve Sanat, Y.E. Yay. İstanbul
VERBA, Sidney ve NİE, Norman H., “The Modes of Democratic Participation”, A Cros
– National Comparison, Beverly Hills: Sage Publications, 1971
WEBER, Max, Sosyoloji Yazıları, Çev. Taha Parla, Hürriyet Vakfı Yay., İstanbul, 1986
YÜCEKÖK, Ahmet, Siyasal Davranış ve Siyaset Sosyolojisi, Ankara Üniv. S.B.F.,
Basın Yayın Yüksek Okulu Yay., Ankara, 1982
YÜCEKÖK, Ahmet, “Toplumsal Üst Yapı Olarak Siyasal Davranış” S.B.F., Dergisi, C.
XXIV Sayı:4, Sevinç Matbaası, Ankara 1970
151

ANKET FORMU
İyi günler efendim. Sonuçları bilimsel bir araştırmada kullanılmak üzere, Türkiye’deki
siyasal gelişmeler ve kadınların siyasal davranışlarına etki eden faktörlerle ilgili bir kamuoyu
araştırması yapıyoruz. Sorulara sizce cevabı vermeniz araştırmanın sonucunun objektif olmasını
sağlayacaktır. Bize zaman ayırabilirseniz seviniriz.
Teşekkür ederiz.
ANKETÖR:..............................................
GÖRÜŞME TARİHİ:........./........../..........
ANKET NO :...............
1- Medeni durumunuz nedir?
( ) Evli
( ) Bekar
( ) Boşanmış
( ) Eşinden ayrı
( ) Eşi ölmüş
2- Yaşınız?
( ) 1.18-23 ( ) 2.24-30 ( ) 3. 31-35 ( ) 4. 36-40 ( ) 5. 41-50
( ) 6.51-60 ( ) 7. 61+
3- Öğrenim düzeyiniz nedir?
( ) 1. Okur-yazar değil
( ) 2. Okur-yazar ama diploması yok
( ) 3. ilkokul
( ) 4. Ortaokul
( ) 5. Lise ve dengi okullar
( ) 6. Üniversite ve dengi okullar
( ) 7. Diğer (lütfen belirtiniz).....................................................
4- Şimdiye kadar gelir getirici bir işte çalıştınız mı?
( ) 1. Hiç çalışmadım, ev kadınıyım
( ) 2. Bir vakitler çalışmıştım, şimdi çalışmıyorum
( ) 3. Şu anda çalışıyorum
5- Daha önceden çalışanlar için: Daha önce çalışmış iseniz ne kadar süreyle çalışmış idiniz?
( ) 1. Bir yıl ve daha az çalıştım
( ) 2. İki-beş yıl arasında çalıştım
( ) 3. Altı-on yıl arasında çalıştım
( ) 4. On bir-yirmi yıl arasında çalıştım
( ) 5. Yirmi yıldan fazla çalıştım

6- Şu anda çalışanlar için: Şu anda çalışıyor iseniz, ne zamandan beri çalışıyorsunuz?
( ) 1. Bir yıl ve daha az bir süredir çalışıyorum
( ) 2. İki-beş yıl arasında çalıştım
( ) 3. Altı-on yıldır çalışıyorum
( ) 4. On bir-yirmi yıldır çalışıyorum
( ) 5. Yirmi yıldan daha fazla bir süredir çalışıyorum
7- Herhangi bir işte vaktiyle çalıştı iseniz, işiniz şunlardan hangisine girer?
( ) 1. Ev temizliği
( ) 2. Terzilik, örgücülük, nakış, halı, dokuma gibi evde yapılan işler
( ) 3. İşçilik, sekreterlik, tezgahtarlık
( ) 4. Öğretmenlik, üçüncü dereceye kadar olan devlet memurluğu
( ) 5. Doktor, avukat gibi yüksek tahsil gerektiren serbest işler
( ) 6. İlk üç derece devlet memurluğu, özel sektörde üst düzey işler!
( ) 7. Diğer (lütfen açık olarak yazınız) ........................................................................
8- Halen bir işte çalışıyor iseniz, işiniz şunlardan hangisine girer?
( ) 1. Ev temizliği
( ) 2. Terzilik, örgücülük, nakış, halı, dokuma gibi evde yapılan işler
( ) 3. İşçilik, sekreterlik, tezgahtarlık
( ) 4. Öğretmenlik, üçüncü dereceye kadar olan devlet memurluğu
( ) 5. Doktor, avukat gibi yüksek tahsil gerektiren serbest işler
( ) 6. İlk üç derece devlet memurluğu, özel sektörde üst düzey işler!
( ) 7. Diğer (lütfen açık olarak yazınız) ........................................................................
9- Ailenin aylık geliri nedir? (milyon TL)
( ) 1. 80-100 milyon ( ) 2. 100-150 milyon ( ) 3. 150-200 milyon ( ) 4. 200-250 milyon
( ) 5. 250-300 milyon ( ) 6. 300-350 milyon ( ) 7. 350-400 milyon ( ) 8. 400+ milyon
10- Hangi sıklıkta gazete okuyorsunuz?
( )1. Her gün düzenli okurum
( )2. Hafta sonları okurum
( )3. Haftada birkaç gün okurum
( )4. Elime geçtikçe okurum
( )5. Pek okumam
11- Gazete daha çok hangi bölümleri okursunuz?
( )1. Spor
( )2. Magazin
( )3. Ekonomi
( )4. Köşe yazıları
( )5. Siyasi haberler
( )6. Diğer (lütfen belirtiniz)...........................................................................

12- daha çok ne tür dergiler okursunuz? (2 şık işaretleyiniz)
( )1. Dergi okumam
( )2. Bilim kültür dergileri
( )3. Spor dergileri
( )4. Magazin dergileri
( )5. Siyasi haberler
( )6. Diğer (lütfen belirtiniz).............................................
13- Radyoyu hangi sıklıkta dinliyorsunuz?
( )1. Sürekli
( )2. Ara sıra
( )3. Hiç
14- Televizyonu hangi sıklıkta izliyorsunuz?
( )1. Sürekli
( )2. Ara sıra
( )3. Hiç
15- Televizyonda genelde izlediğiniz programlar hangileridir? (2 şık işaretleyiniz)
( )1. Müzik-eğlence
( )2. Belgeseller
( )3. Dizi ve sinemalar
( )4. Haber programları
( )5. Sağlık programları
( )6. Dini içerikli programlar
( )7. Siyasi içerikli programlar
( )8. Ekonomi içerikli programlar
( )9. Diğer..............................................................................
16- Siyasetle hangi düzeyde ilgileniyorsunuz?
1. Oy vermek...............................................................................................................
2. Destekledigim partinin seçim dönemindeki faaliyetlerine katılarak.......................
3. Kitle iletişim araçlarını izleyerek............................................................................
4. Partiye üye olarak ..................................................................................................
17- En son yapılan 1999 genel/yerel seçimlerinde oy kullandınız mı?
( ) 1. Evet ( ) 2. Hayır
18- 1999 genel/yerel seçimlerinde oy kullandınızsa hangi partiye oy verdiniz?
( )1. ANAP ( )2. FP ( )3. CHP ( )4. DSP ( )5. DTP ( )6. DYP ( )7. MHP
( )8. BBP ( )9. YDP ( )10. Diğer
19- Yarın bir erken seçim yapılsa hangi partiye oy verirdiniz
( )1. ANAP ( )2. FP ( )3. CHP ( )4. DSP ( )5. DTP ( )6. DYP ( )7. MHP
( )8. BBP ( )9. YDP ( )10. Diğer

20- Oy verdiğiniz partiye bağlılığınız nasıl görüyorsunuz?
( )1. Çok güçlü ( )2. Güçlü ( )3. Zayıf ( )4. Çok zayıf
21- Hep aynı partiye mi oy verirsiniz?
( )1. Evet ( )2. Hayır
22- Seçimlerde oy verdiğiniz partiyi neden seçtiniz? (2 şık işaretleyiniz.)
( )1. Ailem yıllardır bu partiye oy verdiği için
( )2. Ülkeye yarar sağlayacağı için
( )3. Eşim bu partiye oy verdiği için
( )4. Liderini beğendiğim için
( )5. Programı görüşlerimi yansıttığı için
( )6. Denenmiş bir parti olduğu için
( )7. Diğer.......................
23- Siyasi parti yada aday tercihinde eşinizin fikrini alır mısınız? Siyasal tercihlerinde
başkalarının etkisinde mi kalıyorlar?
( )1. Evet ( )2. Hayır
24- Üye olduğun bir parti var mı? Siyasal katılma biçimi?
( )1. Var ( )2. Yok
25- Var ise kaç tane?
( ) 1. Bir tane ( )2. Birkaç tane
26- Üye olduğunuz sivil toplum örgütü var mı?
( )1. Var ( )2. Yok
27- Var ise kaç tane?
( ) 1. Bir tane ( )2. Birkaç tane
28- Partinizin seçim kampanyası faaliyetlerine katılır mısınız?
( ) 1. Katılırım ( )2. Katılmam
29- Desteklediğiniz partiye üye kazandırmak konusunda herhangi bir çabanız oluyor mu?
( )1. Oluyor ( )2. Olmuyor
30- Desteklediğiniz partiye ne düzeyde katkıda bulunuyorsunuz? (İki şık işeretleyiniz).
( )1. Seçimlerde
( )2. Üye kazandırarak
( )3. Maddi yardım yaparak
( )4. Seçim zamanları propaganda faaliyetlerine katılarak
( )5. Diğer ............................

31- Seçim zamanlarında desteklediğiniz parti yada aday için çalıştınız mı?
( )1. Birçok seçimde
( )2. Bazı seçimlerde
( )3. Hiç çalışmadım
32- Sizce halkın yönetimi etkileyebilmesi nasıl sağlanır? ( İki şık işaretleyiniz)
( )1. Genel seçimlerde
( )2. Sivil toplum örgütleri aracılığıyla
( )3. Kararsızım
( )4. Yönetimle halk arasında çeşitli kademelerde karar verme yetkisine sahip ara mekanizmalar
kurulmasıyla.
33- Genel seçimlerin halkın gerçek iradesini yansıttığı görüşüne ne derece katılırsınız?
( )1. Tümüyle katılırım
( )2. Katılırım
( )3. Kararsızım
( )4. Karşıyım
( )5. Tümüyle karşıyım
34- Oy kullanmayı siyasal katılma için yeterli buluyor musunuz?
( )1. Evet buluyorum
( )2. Kısmen yeterli buluyorum
( )3. Yetersiz buluyorum
( )4. Fikrim yok
35- Çevrenizin ve ülkenin karşı karşıya olduğu en önemli problemleri arkadaşlarınızla konuşur
musunuz?
( )1. Sık, sık görüşürüz
( )2. Ara, sıra konuşuruz
( )3. Çok, çok konuşuruz
( )4. Hiç konuşmayız
36- Çevrenizde veya ülkenizde karşılaşmış olduğunuz sorunların çözümü izin ilgili makamlara
(Belediye, Valilik, milletvekili, parti lideri....v.b.) müracat eder misiniz?
( )1. Her zaman ederim
( )2. Ara sıra ederim
( )3. Hiç müracaat etmem

37- Oy verdiğiniz partinin aşağıdaki konulardan hangisine öncelik vermesini isterdiniz?
( )1. Ekonomik sorunları çözmeli
( )2. Asayişi sağlamalı ve terörü önlemeli
( )3. Laiklik ilkesine sahip çıkmalı
( )4. Yolsuzluk önlenmeli
( )5. Hak ve çıkarlarımı korumalı
( )6. Diğer
38- Oy vermeyi düşündüğünüz partinin size ve ülkeye zarar vereceği çok sık tekrar edilirse nasıl
davranırdınız?
( )1. Tuttuğum partiye yine oy veririm
( )2. Kararımı gözden geçiririm
( )3. Oy vermeyi düşündüğüm partiden vazgeçerim
( )4. Nasıl davranacağımı şu anda bilmiyorum
39- En karşı olduğunuz bir parti adayı veya liderinin konuşması televizyonda yayınlandığında
nasıl davranırdınız?
( )1. Hemen kanal değiştirirdim
( )2. Sonuna kadar dikkatlice dinlerim
( )3. Pek dikkatli dinlemem
( )4. Diğer
40- Bazı işler erkeklere aittir. Bazı işlerde kadınlara aittir. Kadın ve erkek birbirinin işini
yapmaya kalkışmamalıdır?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı
41- Erkeğin ev dışındaki işlerle uğraşması, kadınında evin ve ailenin bakımını üstlenmesi her
ikisi için de en iyisidir?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı
42- Bir kadın için meslek sahibi olmaktansa, kocasının mesleğine yardımcı olmak daha
önemlidir?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı

43- Bir kadın için evlilik meslekten daha önemli olmalıdır?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı
44- Ailenin hayatındaki önemli kararların çoğu evin erkeği tarafından verilmelidir?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı
45- Siyasi alanda erkeklere öncelik tanınmamalı, kadınlara ve erkeklere eşit fırsatlar verilmelidir?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı
46- Kadınlarında Başbakanlık, Cumhurbaşkanlığı gibi işlerde çalışabileceği anlayışı kabul
edilmelidir?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı
47- Çalışan bir annede çocuklarıyla sıcak ve güvenli bir ilişki kurabilir?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı
48- Kadınlar evde kalıp çocuklarına bakabilseler daha mutlu olurlar?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı
49- Annesi çalışan çocuklar bundan zarar görürler?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı

50- Kadınlar sadece kendilerinin daha iyi bir anne olmalarına yardımcı olacak meslekler
seçmelidirler?
( )1. Fikrime çok uygun
( )2. Fikrime uygun
( )3. Fikrime aykırı
( )4. Fikrime çok aykırı
51- Kadınların her konuda erkeklerle eşit haklara sahip olmaları gerektiğini savunanlar vardır. Siz
bu görüşe ne ölçüde katılırsınız?
( )1. Tümüyle katılıyorum
( )2. Katılıyorum
( )3. Kararsızım
( )4. Katılmıyorum
( )5. Tümüyle katılmıyorum
52- Kadınların her konuda erkeklerle eşit haklara sahip olmaları gerektiğini savunanlara
katılıyorsanız nedeni nedir?
( )1. Erkek fiziksel ve zihinsel açıdan üstündür
( )2. Erkek ve kadın gelenek, görenek ve din açısından eşit değildir.
( )3. Kadının işi eviyle, çocuklarıyla ve kocasıyla ilgilenmektedir
( )4. Ailenin geçimini erkeğin sağlaması gerekir
( )5. Diğer ................................................................................................................
53- Demokratik yönetimin gerçek anlamda işlemesi için toplumdaki kadın ve erkeklerin ülke
yönetiminde eşit ağırlıkta söz sahibi olması gerektiği anlayışı sizce ne ölçüde doğrudur?
( )1. Tümüyle katılıyorum
( )2. Katılıyorum
( )3. Kararsızım
( )4. Katılmıyorum
( )5. Tümüyle katılmıyorum
54- Parti liderinin, başbakanın, milletvekilinin, cumhurbaşkanının kadın olmasını sakıncalı
buluyor musunuz?
Milletvekili Parti lideri Başbakan Cumhurbaşkanı
( )1. Sakıncalı buluyorum ( ) ( ) ( ) ( )
( )2. Karasızım ( ) ( ) ( ) ( )
( )3. Sakıncalı bulmuyorum ( ) ( ) ( ) ( )