Download (871Kb) - Süleyman Demirel Üniversitesi

T.C 

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

İŞLETME ANABİLİM DALI 

TÜRKİYE VE OECD ÜLKELERİNDE SAĞLIK SİSTEMLERİ VE 

KARŞILAŞTIRILMASI 

TEZSİZ YÜKSEKLİSANS BİTİRME PROJESİ 

NURGÜL YAVUZ 

DANIŞMAN: DOÇ. DR. İSMAİL BEKÇİ 

ISPARTA, 2011 

i

Önsöz 

Sağlık, hayatımızın en temel yapı taşıdır. Aldığımız her nefeste, attığımız her 

adımda, bütün bir ömürde sağlık değişmez paydamızdır. Gelişmiş ülkelerdeki sağlık 

sistemleri ve son yıllarda Türkiye’de daha sağlıklı bir yaşam için yapılan sağlık 

reformlarını konu alan bu çalışmada bana destek olan ailem ve iş arkadaşlarıma 

minnetimi bildirir ve çalışmam boyunca yardımlarını esirgemeyen Doç. Dr. İsmail 

BEKÇİ’ye teşekkür ederim. 

Nurgül YAVUZ 

ii

Özet 

Türk toplumunda sağlık düzeyinin geçmişten günümüze kadar nasıl geliştiği, 

bu konuda yapılan iyileştirmeler ve hükümetlerin sağlık politikaları ile ilgili bilgiler 

verilerek ülkemizde sağlık sektörünün genel yapısı incelenmiştir. 

Birleşmiş Milletler Örgütünün bir kuruluşu olan DSÖ (Dünya Sağlık 

Örgütü)’nün son yıllarda sağlık konusunda ülkeler düzeyinde, daha sonra da bireyler 

düzeyinde sağlık hizmetlerinin iyileştirilmesi ve sağlıklı bireyler olarak yaşamın 

devam etmesi yolunda yaptığı çalışmalar değerlendirilmiştir. 

Türkiye’de sağlık sistemi Cumhuriyetten günümüze kadar sürekli 

düzenlemeler ve yeniliklere sahne olmuş, fakat yapılan iyileştirmeler sağlık 

hizmetlerinde dünya standartlarını yakalamaya yeterli olmamıştır. Türkiye, 2003 

yılında SDP (Sağlıkta Dönüşüm Programı) ile sağlık alanında etkin, verimli, 

hakkaniyetli sağlık hizmeti sunmak için bir dizi tedbirler almış ve bunları 

uygulamaya koymuştur. SDP bütün hatları ile ele alınmış ve Türkiye’de sağlık 

alanında kaliteli hizmet sunumu, sağlık hizmetlerinin tek çatı altında toplanması vs. 

konuları hakkında bilgi verilmiştir. 

SDP ile yapılan reformlar ve iyileştirmeler, üst orta gelir düzeyine sahip 

ülkeler referans alınarak yapılmış, OECD üye ülkelerdeki sağlık sistemleri 

incelenmiş ve sağlık hizmetlerinde gelinen nokta OECD ülkeleri göstergeleri ile 

karşılaştırılmıştır. 

iii

ABSTRACT 

The development of health status of Turkish society from past to present 

along with the improvements on this issue, and the general structure of health sector 

have been studied by giving information on health policies of governments. 

The efforts of the World Health Organization (WHO) in recent years, an 

establishment under the Organization of the United Nations, to improve health 

services and people’s level of well being at national levels and then at the level of 

individuals were discussed. 

Although continuous adjustments and improvements have been done on 

health care system in Turkey since the beginning of Turkish Republic, most of the 

developments in health services fell behind the world standards. Since 2003 Turkey 

has taken a series of measures to improve the health system through the SDP (the 

Health Transformation Program) and implemented those measures in order to deliver 

more effective, efficient, and equitable health care service. SDP has been discussed 

in all details and information has been given on such issues as the delivery of high 

quality service in the field of health care and the the unification of health services 

under one roof. 

The reforms and improvements achieved through SDP have been made in 

reference to upper-middle-income countries, the health systems in OECD member 

countries were examined and the level reached has been compared with indicators of 

health care in OECD countries. 

iv

İÇİNDEKİLER 

BİRİNCİ BÖLÜM ...................................................................................................................... 10 

1.GENEL OLARAK SAĞLIK VE SAĞLIK HİZMETLERİ .................................................................. 10 

1.1.Bir İçgüdü Olarak Sağlık ................................................................................................ 10 

1.2. Bilimdeki Gelişmelerin Sağlık Hizmetlerine Yansımaları ............................................. 11 

1.2.1. Mistik Dönem ....................................................................................................... 11 

1.2.2. Polifarmasi Dönemi .............................................................................................. 11 

1.2.3. Etiyolojik Tedavi Dönemi ..................................................................................... 12 

1.2.4. Çağdaş Dönem ..................................................................................................... 12 

1.3.Dünyada Sağlık Hizmetlerinin Gelişimi ........................................................................ 15 

1.3.1.Hastanelerin Gelişimi ............................................................................................ 17 

1.4. Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması .......................................................................... 19 

1.4.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri .................................................................................. 19 

1.4.2.Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri................................................................................ 21 

1.4.3.Rehabilite Edici (Rehabilitasyon) Sağlık Hizmetleri ............................................... 23 

İKİNCİ BÖLÜM ........................................................................................................................ 24 

2.TÜRKİYE’DE SAĞLIK HİZMETLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ VE YAPILANMASI ....................... 24 

2.1.Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi ........................................................ 24 

2.1.2.1920‐1938 Dönemi ............................................................................................... 24 

2.1.3.1938‐1960 Dönemi ............................................................................................... 27 

2.1.4. 1961‐1980 Dönemi: ............................................................................................. 29 

2.1.4. 1980 – 2000 Dönemi ............................................................................................ 30 

2.1.5. 2000‐………. Dönemi ............................................................................................. 31 

2.2. TÜRKİYE’DE SAĞLIK HİZMETLERİNİN YAPILANMASI ................................................... 32 

2.2.1. Sağlık Hizmetlerinin Örgütlenmesi ....................................................................... 32 

2.2.2.Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı ........................................................................... 37 

v

2.2.3.Sağlık Hizmetleri Arzı ............................................................................................ 40 

2.2.4. Toplumun Sağlık Düzeyi ....................................................................................... 49 

2.2.5. İnsan Kaynakları ................................................................................................... 50 

2.2.6.Sağlık Bilgi Sistemleri............................................................................................. 50 

2.2.7. İlaç Politikaları ...................................................................................................... 52 

2.2.8.Sağlık Bakanlığının Mevcut Yapısı ......................................................................... 54 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM .................................................................................................................... 56 

3.REFORMLAR ÖNCESİ TÜRK SAĞLIK SİSTEMİ VE OECD SAĞLIK SİSTEMİ .............................. 56 

3.1.Yakın Tarihte Yapılan Sağlık Reformları Öncesi Türk Sağlık Sistemi ............................. 56 

3.1.1.2003 Yılında Türkiye’de Sağlık Finansmanı ........................................................... 56 

3.1.2. 2003 Yılında Sağlık Harcamaları ........................................................................... 58 

3.1.3. Sağlık Hizmetlerinin Sunulması ............................................................................ 60 

3.2.OECD Üye Ülkelerde Sağlık Sistemi .............................................................................. 61 

3.2.1.Üye Ülkelerde Sağlık Düzeyi ve Sağlık Harcamaları .............................................. 63 

3.2.2. Üye Ülkelerde Sağlık Sistemi ................................................................................ 68 

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM ............................................................................................................... 77 

4.TÜRKİYE’DE YAKIN TARİHTE YAPILAN SAĞLIK REFORMLARI VE OECD ÜLKELERİ İLE 

KARŞILAŞTIRILMASI ................................................................................................................ 77 

4.1. Türkiye’de Yakın Tarihte Yapılan Sağlık Reformları ..................................................... 77 

4.1.1.Sağlıkta Dönüşüm Programı .................................................................................. 77 

4.1.2. SDP Kapsamındaki Yönetişim Reformları ............................................................. 89 

4.2. Türkiye’de Sağlık Reformları ve OECD Ülkeleri ile Karşılaştırılması ............................ 90 

4.3.OECD Ülkelerindeki Sağlık Durumu Belirleyicileri ve Türkiye Karşılaştırması .............. 93 

SONUÇ .................................................................................................................................. 106 

KAYNAKÇA ............................................................................................................................ 108 

ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................................ 111 

vi

KISALTMALAR 

SDP Sağlıkta Dönüşüm Programı 

SB Sağlık Bakanlığı 

NHS İngiliz Ulusal Sağlık Sistemi 

DSÖ Dünya Sağlık Örgütü 

MB Maliye Bakanlığı 

HMO Health Maintenance Organisations 

SGK Sosyal Güvenlik Kurumu 

AB Avrupa Birliği 

TSH Temel Sağlık Hizmetleri 

WHO - EURO DSÖ Avrupa Ülkeleri 

GSYİH Gayri Saf Yurt İçi Hasıla 

GSMH Gayri Safi Milli Hasıla 

OECD Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma 

Teşkilatı 

GB Genel Bütçe 

DS Döner Sermaye 

DPT Devlet Planlama Teşkilatı 

Bağ-Kur Bağımsız Çalışanlar Sosyal Sigortalar 

Kurumu 

ABD Amerika Birleşik Devletleri 

TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu 

PBS Personel Bilgi Sistemi 

MERNİS Merkezi Nüfus İdaresi Sistemi 

vii

ŞEKİLLER DİZİNİ 

Şekil 1. İşlevlerine Göre Sağlık Sektöründe Yer Alan Kurum ve Kuruluşlar, 

Türkiye 

Şekil 2. Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı Şeması 

Şekil 3. Sağlık Bakanlığı Taşra Teşkilatı Şeması 

Şekil 4. Türkiye’de Sağlık Alanında Başlıca Fonksiyonlar 

viii

TABLOLAR DİZİNİ 

Tablo 1. Hastanelerin Dağılımı, Türkiye, Şubat 2007 

Tablo 2. Türkiye’de Özel Sektöre Ait Teşhis ve Tedavi Kuruluşları, 2006 

Tablo 3. Türkiye’de Sağlık Harcamaları 

ix

BİRİNCİ BÖLÜM 

1.GENEL OLARAK SAĞLIK VE SAĞLIK HİZMETLERİ 

1.1.Bir İçgüdü Olarak Sağlık 

Canlıların temel içgüdüsü neslini sürdürmek ve sağlığını korumaktır. 

Beslenme, tehlikeden kaçınma, çiftleşme, acı dindirme gibi içgüdü olarak tanımlanan 

diğer birçok güdü ve davranışın kaynağı bu temel içgüdüdür. 

En basit canlılar olan, bitkilerin çoğunun güneşten gelen enerjiden en iyi 

biçimde yararlanabilmek için, yaprak ve çiçeklerini sürekli olarak güneşe doğru 

döndürdüğü ve gün boyunca onun hareketlerini izlediği bilinmektedir. 

Sağlığı koruma içgüdüsü hayvanlarda daha da gelişmiştir. Doğrudan sağlığı 

koruma ya da sıkıntıları gidermeye yönelik davranışlar sergilemektedir. Örneğin, 

etobur olan köpekler, kabızlık sıkıntısı olduğunda otlar arasındaki bir tür ayrık otunu 

bulur ve onu yiyerek müshil etkisinden yararlanır. Gözünde katarakt gelişen keçi, 

gözünü çalılara sürterek bir tür katarakt ameliyatı yapar. Hayvanlar bu tür 

davranışları sadece kendileri için sergilememekte diğer hayvanlara da yardım 

etmektedirler. Örneğin; birçok hayvan yaralı olan diğer bir hayvanın yarasını 

yalayarak pansuman yapmaktadır. 

Bu gözlem ve örneklerden hareketle, nesli sürdürmeye ve sağlığı korumaya 

yönelik davranışların, canlıların yeryüzünde var oluşu ile başladığını ve günümüze 

kadar devam ettiğini söyleyebiliriz. Sağlık hizmetlerinin insanlıkla birlikte var 

olageldiği, sağlık hizmetleri tarihinin insanlık tarihi ile yaşıt olduğu ve ilk eczacı ve 

doktorun ilk insan olduğu söylenebilir. İnsan topluluklarının örgütlü toplumlara 

dönüşmesi süreci, iş bölümü ve uzmanlaşmaya ortam hazırlayarak, sağlık meslekleri 

ve sağlık insan gücünün doğmasına sebep olmuştur. Sağlık hizmetlerinin örgütlü 

hizmetler grubu haline gelmesi ise sağlık sektörünün oluşmasını sağlamıştır. 

10

1.2. Bilimdeki Gelişmelerin Sağlık Hizmetlerine Yansımaları 

Sağlık hizmetleri, gerek sağlık politikası yani hizmet sunma biçimi ve 

sektörün yapılanması gerekse bilimsel-teknolojik düzey ve anlayış yönünden sürekli 

bir değişim ve gelişim içinde olmuştur. Bu gelişim ve değişimde, bilimdeki gelişim 

ve birikimle birlikte(bilimsel dinamik), toplumların içinde bulunduğu üretim ilişkileri 

ve düzeyi (toplumsal dinamik) belirleyici olmuştur. Bilimsel gelişimin sağlık 

hizmetlerine yansıması açısından sağlık hizmetleri başlıca dört anlayıştan / 

dönemden geçmiştir. 

1.2.1. Mistik Dönem 

İlkçağlarda, her türlü iyilik ve kötülük durumu birtakım doğaüstü güçlere ve 

olaylara dayandırılmakta idi. Örneğin; “birinin hastalanması durumu” o kişinin iyi ya 

da kötü mistik güçleri kızdırdığı ve bundan ötürü de cezalandırıldığı şeklinde 

algılanıyordu. Bunun bir sonucu olarak, birtakım içgüdüsel davranışlar dışındaki her 

türlü sağlık işlemlerinin esasını; doğa üstü güçlere tapınma, adak sunma, kötü ruhları 

kovma ve benzeri mistik eylemler oluşturmuştur. Hastanın içindeki kötü ruhun onu 

terk etmesi için, hastaya kötü kokulu ya da acı maddeler içirilmiştir. Bu amaçla 

ameliyatlar bile yapılmıştır. Kafatasına açılan bir delikle kötü ruhun kolayca buradan 

çıkmasına olanak sağlanmıştır. Bu anlayış ve uygulamaların kalıntıları, günümüzde 

de varlığını sürdürmektedir. Nazara karşı mavi boncuk takılması, al basmaması için 

loğusalara kırmızı elbise giydirilmesi vb. uygulamalar söz konusu anlayışın 

kalıntılarının örnekleridir. 

1.2.2. Polifarmasi Dönemi 

Günlük yaşamdaki rastlantılar sonucunda bazı bitkilerin, gıdaların veya 

maddelerin birtakım sıkıntılara iyi geldiği gözlenmiştir. Bu gözlemler zamanla 

uygulamalarla zenginleştirilmiş ve pekiştirilmiştir. Böylece acı ve sıkıntıların bazı 

maddeleri kullanarak giderilmesi veya hafifletilmesi uygulamalarına başlanmıştır. 

Zamanla birçok hastalıkta ilaç diyebileceğimiz çeşitli maddeler kullanılır hale 

gelmiştir. Ancak bu uygulamalarda, madde ve hastalık ayrımı olmamıştır. Yani, aynı 

hastalıkta çok çeşitli maddenin veya aynı maddenin değişik hastalıklarda kullanımı 

11

söz konusudur. Bu nedenle de çok ilaçlı (polifarmasi) dönem olarak adlandırılan bu 

uygulamaların uzantıları günümüzde de devam etmektedir. 

1.2.3. Etiyolojik Tedavi Dönemi 

Bilim ve sağlık bilimindeki gelişmeye paralel olarak, birçok hastalığın etkeni 

veya oluş nedeni bulunmuş ve bilinir hale gelmiştir. Sonuçta, aynı yakınma ve 

belirtileri gösteren hastalıkların bile birbirinden ayrı olgular olduğu anlaşılmıştır. 

Hastalıkların tedavisinde esas olanın yakınmaların giderilmesi değil, bu yakınmaya 

yol açan nedenin giderilmesi ya da ortadan kaldırılması olduğunun farkına 

varılmıştır. Bu gelişmelerle birlikte hastalıkların tedavisinde bütün ağırlık hastalık 

etkeni veya hastalığı oluşturan nedeni gidermeye yönelik girişimlere verilmiştir. 

Bulaşıcı hastalıkların etkenleri olan mikroorganizmaların ve bunlara karşı 

antibiyotiklerin bulunması, hormonsal hastalıklarda bazı hormonların azlığı ya da 

fazlalığının bulunması ve tedavide söz konusu hormonun azlığının ya da etkisinin 

giderilmesi tedavilerinin bulunması bunlara örnektir. 

Buraya kadar özetlenen anlayış ve uygulamaların ortak özelliği, sağlık 

ortamına “hasta kişi yok hastalık var” anlayışının hakim olmasıdır. Bu anlayış ve 

dönemlerin her üçünde de hastalanan kişinin ailesiyle, toplumuyla ve çevresiyle 

bütünleşmiş bir varlık olduğu kavranamamış, kişiye yalnızca bir hastalık tablosu 

gözüyle bakılmıştır (Akdur, 2003). 

1.2.4. Çağdaş Dönem 

Zamanla birçok hastalığın etkeninin bulunmasına karşın, kanserler, kalp ve 

damar hastalıkları gibi bazı hastalıklarda belli bir etken saptanamamıştır. Daha sonra 

bu tür hastalıkların doğrudan belli bir etken ile ilişkili olmadığı, çevredeki birçok 

faktörün etkisi sonucunda oluştuğu anlaşılmıştır. Ayrıca, belli bir hastalığa neden 

olan aynı etkenin bazı kişileri hastalandırdığı halde diğer bazılarını hastalandırmadığı 

da görülmüştür. Aynı etken bazı toplumlarda salgınlara ve kitle ölümlere neden 

olurken diğer bazılarında ciddi kişisel ve toplumsal sorunlara bile yol açmamaktadır. 

Bu ve benzeri gözlemler hastalıkların oluşmasının yalnızca insan ve etken ilişkisine 

indirgenemeyeceği ya da yalnızca etkenin varlığıyla açıklanamayacağı, hastalıkların 

12

oluşması konusunun daha ayrıntılı bir biçimde incelenmesi gerektiği düşüncesini 

doğurmuştur. 

Epidemiyoloji disiplinindeki gelişme, hastalıkların oluş mekanizmasının 

ayrıntılı bir şekilde incelenmesine olanak sağlamıştır. Bu incelemeler, hastalığın 

oluşumunda hastalık etkeninin yanında çevresel (fizik çevre, biyolojik çevre, sosyal 

çevre) ve kişisel faktörlerin de önemli bir rol oynadığını göstermiştir. Bir hastalığın 

oluşması için yan yana gelmesi gereken faktörler; etken, kişi ve çevre başlıkları ile 

adlandırılan üç grup altında toplanmıştır. Hastalıklar “epidemiyolojik üçlü” olarak 

adlandırılan üç grup faktörün arasındaki ilişkiler ve etkileşimler sonunda 

oluşmaktadır. 

Epidemiyolojik üçlünün kendi arasındaki ilişkiler bir kaldıraca benzetilerek 

açıklanmıştır. Çevre bu kaldıracın destek noktasında bulunmakta olup, insan 

sağlığında çok önemli ve belirleyici bir role sahiptir. 

Günümüzde yapılan toplumsal ölçekli araştırma ve izlemeler, tek tek hastaları 

tedavi etmekle toplumun sağlık düzeyini yükseltmenin olanaklı olmadığını, hatta 

tedavi edilen kişiye bile köklü bir çözüm getirmediğini göstermektedir. Çünkü 

kişinin yaşadığı ortamdaki etken ve olumsuz çevresel faktörler ve kişinin bunlarla 

olan ilişkileri devam ettiği sürece, hastalanan kişi tedavi edildikten sonra bu ortama 

tekrar gönderildiğinde hastalık yinelemektedir. Üstelik hastalar kervanına yeni 

hastaların eklenmesi de sürmektedir. Bu kısır döngüyü kırmada ve toplumların sağlık 

düzeyini yükseltmede, yalnızca hastaların tedavisinin önemli bir katkısı 

olmamaktadır. Bu kısır döngüyü kırmak için sağlık ve sağlık hizmetlerine bütüncül 

bir anlayışla yaklaşılması ve koruyucu sağlık hizmetlerine önem ve öncelik verilmesi 

gerekmektedir. 

Bu gelişmelerin bir sonucu olarak, sağlık hizmetlerinde bir yandan koruyucu 

sağlık hizmetlerinin önem ve önceliği artarken öte yandan da koruyucu sağlık 

hizmeti bilgi ve teknikleri hızla gelişmiştir. Koruyucu sağlık hizmeti teknikleri bazı 

hastalıkları yeryüzünden silebilecek yeti ve kapsama kavuşmuştur. Böylece, sağlık 

hizmetlerinde kişileri önce sağlam iken korumak, buna karşın hastalanırlarsa erken 

13

uygun tedavi vermek ve gereğinde de esenlendirmek (rehabilite etmek) diye 

tanımlanabilecek çağdaş sağlık anlayışı dönemine geçilmiştir. 

Geçmişte hastalığın kişisel bir sorun olduğu ve yalnızca hasta kişiyi 

ilgilendirdiği düşünülürdü. Oysa çağdaş anlayış bunun yanlış olduğunu, hastalıkların 

kişiden başlayarak tüm insanlığı ilgilendirdiğini kabul etmektedir. İngiltere’de ortaya 

çıkan 35-40 kadar deli dana hastalığı buna çok iyi bir örnek oluşturmuştur. Olay önce 

İngiltere’nin toplum yaşamını ve ekonomisini daha sonra tüm AB ülkelerindeki 

yaşamı ve ekonomiyi sarsmıştır. Türkiye gibi birlik üyesi olmayan ülkelerde hatta 

tüm dünyada toplumsal yaşamı etkilemiştir. Buradan hareketle çağdaş anlayışta, 

hastalık tedavi ve kontrolünün kişisel ya da ulusal bir sorun olmadığını tüm 

insanlığın sorunu ve sorumluluğu haline geldiğini kabul eder. 

Çağdaş sağlık hizmeti anlayışı, sağlık ve sağlık hizmetlerine birtakım bilimsel 

ilkeler dizini ve bütünü içinde yaklaşan bir anlayıştır. Bu ilkelerin başlıcaları 

aşağıdaki gibi sıralanabilir. 

Çağdaş Sağlık Hizmeti Anlayışının İlkeleri 

-Kişinin yaşamı bir bütündür, sağlıklı ve hastalıklı dönemler diye birbirinden 

ayrılamaz. Kişinin hastalığı, sağlıklı dönem diye bilinen dönemdeki birikimlerin 

sonucudur. 

-Sağlık hizmeti, hastadan çok sağlama götürülen bir hizmettir ve koruma 

tedaviden daha önemlidir. 

-Kişi ve çevresi (fizik, biyolojik, sosyal) bir bütündür ve birbirinden 

soyutlanamaz. 

-Bir toplumda en sık görülen hastalık en önemli hastalıktır. 

-Hastalık yalnızca kişiyi ilgilendirmez, ailesinden başlayarak tüm toplumu 

etkiler ve ilgilendirir. 

14

-Sağlık hizmeti, birçok sektörün hizmetinden etkilenen, bir ekip hizmetidir. 

(Akdur, 2003: 8) 

1.3.Dünyada Sağlık Hizmetlerinin Gelişimi 

Modern bilimsel tıbbın geçmişi iki yüzyıldan daha kısadır. Yazılı tıp tarihinde 

kayda değer ilk gelişme 1798 yılında Jenner tarafından çiçek aşısının bulunmasıdır. 

19. Yüzyılda laksatiflerin yanı sıra, morfin, kinin, striknin, atropin, daha sonra 

kodein ve kokainin bulunuşu tıbbın gelişimine önemli katkılar sağlamıştır. 1880’li 

yıllarda anestetik maddelerin bulunması ile birlikte cerrahi tıp alanında atılımlar 

olmuşsa da, cerrahi tıp bilimlerinin asıl başarılı çalışmaları aseptik yöntemlerin 

geliştirilmesinden sonraya dayanmaktadır. 

Sağlık hizmetlerinin örgütlenme evrimi incelendiğinde aslında çok büyük bir 

çeşitliliğin olduğu görülmektedir. Hizmetlerin türü ve gelişimi bireylerin talepleri, 

kurumsallaşma, kültür, ekonomik özellikler gibi pek çok etken tarafından 

belirlenmekte ve toplumdan topluma farklılık göstermektedir. Başka bir deyişle 

sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi için standart bir model oluşturmak mümkün 

olamamaktadır. 

Sanayi devriminin gerçekleştiği 1850-1920 yılları arasında sağlık hizmetleri 

büyük ölçüde kentleşme, sanayileşme ve nüfus hareketlerinden etkilenmiştir. Bu 

dönemde hastalık ve bilim konusundaki yargıların değişmesi, sağlık alanında 

işbölümü ve uzmanlaşmanın artması, Batı Avrupa’da risk paylaşımı mantığından 

hareketle sigortacılığın ortaya çıkması, hayırseverlik ve yöneticilik kavramlarının yer 

değiştirmesi gibi başka etkenler her ülkenin kendine özgü sağlık sistemini kurmasına 

yol açmıştır. 

Kinin, digitalis gibi yeni ilaçların bulunması ile bazı sorunlarda rahatlama 

sağlanmış, morfin kullanımı ile ağrı kontrol altına alınmış, anestezinin gelişmesi ile 

cerrahi işlemler hızlanmış, rontgen ve diğer laboratuar imkanlarının gelişmesi ile 

tanılar kolaylaşmış, buna bağlı olarak da her toplumda sağlık hizmeti veren 

örgütlerin gerekliliği ve önemi giderek artmıştır. Tedavi edici hizmetlerdeki 

gelişmelerin yanı sıra, evsel atıkların düzenli bir biçimde uzaklaştırılması gerekliliği, 

15

haşere ile mücadele, içme ve kullanma suyunun temizliğinin önemi, hastalıkların aşı 

ile önlenmesi koruyucu hizmetlerde gelişmelere ve örgütlenmede değişimlere sebep 

olmuştur. 

Yirminci yüzyılın başında bu gelişmelere paralel olarak, sağlık alanında 

geleneksel birikim yerine bilimsel bilgiye dayanan profesyonelleşme, sağlık 

meslekleri ve uzmanlıkları gelişmeye, güç kazanmaya başlamıştır. Mesleklerin 

kurallara bağlanması ve örgütlenmesi ise yeni düzenlemeleri gerekli kılmıştır. Bunun 

doğal sonucu olarak eskiden uzman olmayan hayırseverler tarafından yürütülen hasta 

bakım hizmetleri, uzmanların kontrolüne geçmiş ve yönetim gerekliliği ortaya 

çıkmıştır. Diğer toplumsal alanlarda geliştirilen yönetim teknikleri ve bilgi birikimi 

sağlık hizmetlerinin yönetiminde de kullanılmaya başlanmıştır. Bu gelişmelerin 

doğal sonucu olarak sağlıkla ilgili mesleklerdeki eğitim ile hasta bakımı kurallara 

bağlanmıştır. 

Bu doğrultuda, 1910 yılında ABD’de Carnegie Vakfı tarafından hazırlanan ve 

Flexner raporu olarak bilinen bir proje ile tıp eğitiminin hastanelerle bağlantılı olarak 

yapılması kararlaştırılmıştır. Bu yolla bilimsel bilgi birikiminin, klinik uygulama ile 

yani teorinin pratikle bütünleşmesi sağlanmıştır. İlk kez John Hopkins Hastanesinde 

yapılan bu uygulamayı, başka ABD ve Kanada örnekleri izlemiştir. 

Hastanelerin ve sağlıkla ilgili mesleklerin bir kurala bağlanması, 

ruhsatlandırılması da yirminci yüzyılın başında gerçekleşmiştir. Hekimlerin bir yere 

kayıtlı olma gerekliliği ilk kez ABD’de 1870’li yıllarda hekimlik yapanların mesleki 

çıkarlarını korumak için bir talep olarak ortaya çıkmıştır. 1901 yılında ABD Tıp 

Birliği hekimlik eğitimini ve mesleğini kurallara bağlamıştır. Ülkemizde ise 1928 

yılında çıkarılan 1219 sayılı yasa ile sağlıkla ilgili tüm mesleklerin gerektirdiği 

yetkiler ve koşullar kurallara bağlanmıştır. 

Amerika kıtasında hekim ve hastane merkezli bu gelişmeler yaşanırken 

Avrupa’da sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi daha farklı bir yol izlemiştir. Buradaki 

gelişmelerin temelini sigortacılık oluşturmaktadır. On dokuzuncu yüzyıl sonunda 

Avrupa ülkelerinde gelişen genel sağlık sigortası, sağlık hizmeti verenlere bir fon 

16

oluşturduğu gibi, hükümetlerin sağlık hizmetlerinin sunumu ve sağlık harcamaları 

konusunda düzenleyici ve denetleyici rol almasına yardımcı olunmuştur. Genel 

sağlık sigortasının ilk uygulaması 1883 yılında Almanya’da ortaya çıkmıştır. 

Bismarck modeli olarak bilinen işverenlerce oluşturulan bu uygulama bazı 

değişikliklere uğrayarak kısa sürede diğer Avrupa ülkelerine yayılmış, 1888’de 

Avusturya, 1911’de İngiltere, 1945’te Fransa, 1955’te İsveç genel sağlık sigortasını 

kurmuştur. 

Sosyal refah kavramının geçerli olduğu Avrupa ülkelerinde sağlık 

hizmetlerinin örgütlenmesi ve finansmanı, devletin kontrolünde, sigortacılık 

temelinde gelişirken, ABD’de büyük ölçüde piyasa kurallarına uygun olarak 

gelişmiştir. 

1.3.1.Hastanelerin Gelişimi 

Arap ve Hint kültüründe geçmişi çok eski olan hastaneler Güney Avrupa’da 

papaz ve rahibelerin hizmet sunduğu manastırlar bünyesinde kendisini göstermiştir. 

On üçüncü yüzyılda tüm Avrupa’da 19000 hastane ya da benzeri örgüt bulunduğu 

bilinmektedir. İlk hastaneler kimsesi olmayan hastalara, yoksullara ve evinden uzak 

olan yolculara hizmet amacıyla kurulmuştur. Bu dönemde askerler ve denizcilerin 

sağlık bakımı hükümetlerin sorumluluğu altında hastanelere verilmiştir. 

Tam teşkilatlı ilk İslam hastanesi Abbasiler döneminde yaklaşık 800 yılında 

Harun er-Reşit tarafından Bağdat’ta kurulmuştur. 9-17. Yüzyıllar arasında 

Endülüs’ten Hindistan’a kadar geniş bir coğrafyada birçok darüşşifa kurulmuştur. 

Adudi, Nureddin ve Kallavun hastaneleri Ortaçağ’ın en tanınmış darüşşifalarıdır. 

Dicle nehrinin kenarında yaptırılan Adudi hastanesinde tanınmış 24 hekim 

çalışmaktaydı. Hasta bakımının yanında tıp eğitiminin de verildiği bir kurumdu. 

Selçuklu sultanı Tuğrul Bey’in emriyle onarılan, büyük gelir kaynaklarıyla vakıf 

olarak işletilen hastanenin, bir saray gibi konforlu olduğu dönemin gezginleri 

tarafından anlatılmıştır . Moğolların 1258 yılında Bağdad’ı ele geçirmeleri sırasında 

tahrip edilmiş ve bir daha ayağa kalkamamıştır. Bu hastane İslam hastaneleri 

tarihinde teşkilat, hekim ve personel kadrosu, tedavi, tıp eğitimi ve uzmanlaşma 

17

konularında önceki hastanelerden çok daha ileri bir aşamayı temsil eder. Ekonomik 

ve kültürel açıdan ileri bir durum gösteren Anadolu Selçuklu döneminde hemen her 

şehirde darüşşifa, darüssıhha veya bimaristan adıyla hastaneler açılmıştır. Bu 

dönemde sağlıkla ilgili yapılaşmadan başka; 

-Ordu için develerle taşınan seyyar hastaneler 

-Kervansaray hastaneleri 

-Saray hastaneleri 

-Halk hastaneleri kurmuşlardır. 

Deliler akıl hastası olarak kabul edilerek tedavi edilmiştir. Osmanlı döneminde ilk 

hastane 1399’da Sultan Orhan Zamanında Bursa’da yapılmıştır. 1827'de Mustafa 

Behçet'in çalışmalarıyla Tıbhâne-i Âmire ve 1839'da Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i 

Şâhâne tıp eğitimi kurumları kurulmuştur. 

19. yüzyılda bulaşıcı hastalıkların tehdidi karşısında özellikle kolera, çiçek ve 

tifo için özel hastaneler kurulmuştur. Ayrıca akıl hastaları için hastaneler de 

kurulmuştur. 

Avrupa’da önce kilisenin kontrolünde gelişen hastaneler, Fransız ihtilalinden 

sonra, iyi yönetilmedikleri gerekçesiyle, kamu yönetimine devredilmişlerdir. Aynı 

dönemde İspanya, Portekiz ve bu ülkelerin Latin Amerika’daki sömürgelerinde 

bulunan hastanelerinin Katolik kilisesinin kontrolünde olduğu görülmektedir 

İngiltere’de 1948 yılında Ulusal Sağlık Hizmetleri kurulana kadar 

hastanecilik yardım kuruluşlarının kontrolünde yürütülmüştür. Bu sistem Kuzey 

Amerika tarafından da benimsenmiş, kar amacı gütmeyen hastaneler kurulmuştur. 

Batı dünyasında başlangıçta kar amacı gütmeyen, din, ırk, sosyal sınıf farkı 

gözetmeyen ve gönüllülük temelinde gelişen hastane uygulamaları özellikle ABD’de 

önce dini ayrımlara sahne olmuş, daha sonra da paralı hale gelmiştir. 

18

1.4. Sağlık Hizmetlerinin Sınıflandırılması 

Dünya Sağlık Örgütü tarafından yapılan tanımlamada, sağlık; “yalnızca 

hastalık veya sakatlığın olmayışı değil, bedence, ruhça ve sosyal yönden tam bir 

iyilik” halidir. Bu tanımda bedensel ve ruhsal iyiliğin yanında “sosyal yönden tam bir 

iyilik” haline de vurgu yapılmaktadır. 

Sağlık hizmeti kavramı ilk başlarda dünyanın pek çok ülkesinde hastalıkların 

tedavisi şeklinde tanımlanmıştır. Zamanla hastalıkların mahiyetlerinin öğrenilmesi 

artan teknolojinin ve bilgi birikiminin katkısıyla hastalık hali oluşmadan hastalıklara 

sebep olan etkenlerle mücadele önem kazanmıştır. Günümüzde ise sağlığı korumak 

ve tam iyilik halinin devamını sağlamak hastalık halinin tedavisini sağlamaktan daha 

önemli hale gelmiştir. Sonuç olarak sağlık hizmetleri sadece hastalıkların tedavisi 

olmayıp, sağlığın korunması ve geliştirilmesi ile rehabilitasyon hizmetlerinin tümünü 

kapsamaktadır. 

1.4.1. Koruyucu Sağlık Hizmetleri 

Hastalık hali oluşmadan kişilerin ve toplumun sağlığını korumak için verilen 

hizmetlerin tümünü kapsar. Bir toplumda, hastalıkları önleme ve toplumun sağlık 

düzeyini yükseltebilmenin en etkili ve kestirme yolu koruyucu sağlık hizmetleri 

iledir. Hastalık daha ortaya çıkmadan önce alınan her türlü önlem ve mücadeleyi 

kapsar. Koruyucu sağlık hizmetlerinin tüketimi sonucu ortaya çıkan fayda, onu 

tüketen dışında toplumun diğer üyelerine de fayda sağlar. Dolayısıyla sosyal faydası 

özel faydasından yüksek bir sağlık hizmetidir. Ana ve çocuk sağlığı, aile planlaması, 

hastalanma riski taşıyan grupların aşılanması, dengeli beslenme koşullarının 

oluşturulması, gıda denetimi ve kontrolü vb. hizmetlerden oluşmaktadır. Koruyucu 

sağlık hizmetlerini iki bölümde inceleyebiliriz(Aktan, Işık ty.: 3); 

Çevresel sağlık hizmetleri; çevre sağlığını olumsuz yönde etkileyen 

faktörlerin giderilerek, sağlıklı çevresel bir ortam yaratılması hizmetlerini 

içermektedir. 

19

Kişiye yönelik sağlık hizmetleri; bağışıklama (aşılama gibi), beslenmeyi 

düzenleme, teşhis ve tedavi, aşırı doğurganlığın kontrolü, ilaçla koruma, kişisel 

hijyen ve sağlık eğitimi hizmetlerinden oluşmaktadır. 

1.4.1.1.Çevreye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri 

İnsanın çevresinde bulunan ve onun sağlığını olumsuz etkileyen biyolojik, 

fiziksel, kimyasal ve sosyal etkenleri yok ederek, çevreyi olumlu hale getirme veya 

olumsuz çevre etmenlerinin kişileri etkilemesini önleme çabalarının tümü bu başlık 

altında toplanır. Bu başlık altındaki başlıca hizmetler aşağıdaki gibi sıralanabilir 

(Akdur, 2006: 18): 

-Yeteri kadar ve temiz su sağlanması, 

-Katı ve sıvı atıkların zararsız hale getirilmesi, 

-Konut sağlığı, 

-Endüstri sağlığı, 

-Vektörlerle (haşerelerle) savaş, 

-Hava kirliliği ile savaş, 

-Radyasyonla ve gürültü ile savaş. 

Sayılan bu hizmet grup ve türlerinden de anlaşılacağı üzere, çevreye yönelik 

koruyucu hizmetler, sağlık sektöründen daha çok, diğer sektör ve meslek grupları 

tarafından yürütülmesi gereken hizmetlerden oluşmaktadır. Sağlık sektörünün, bu 

alandaki temel görevi, danışmanlık, denetim ve eğitimdir (Akdur, 2006: 18) 

20

1.4.1.2. Kişiye Yönelik Koruyucu Sağlık Hizmetleri 

Kişileri dolayısı ile de toplumu hastalık etkenlerine karşı dirençli ve güçlü 

kılarak onların insanları etkilemesini önlemeyi, hastalanmaları halinde ise, en erken 

dönemde tanı konularak, uygun tedavi ile hasarsız veya en az hasarla iyileşmelerini 

sağlayan hizmetler bu grup altında toplanır. Bu başlık altında sayılabilecek 

hizmetlerin başlıcaları aşağıdaki gibi sıralanabilir (Akdur, 2006: 18-19): 

-Erken tanı ve uygun tedavi, 

-Aşılama, 

-İlaçla koruma, 

-Beslenmenin iyileştirilmesi, 

-Sağlık eğitimi, 

-Aile planlaması. 

Bu grup hizmetler özellikle sağlık sektörü ve sağlık personelince yürütülen ve 

yürütülmesi gereken hizmetlerdir. Bu tür hizmetler, tedavi hizmetlerine göre daha 

kolay, etkili ve ekonomik olan hizmetlerdir. Akılcı bir sağlık ortamında bu tür 

hizmetlere önem ve öncelik verilmesi gerekir. 

1.4.2.Tedavi Edici Sağlık Hizmetleri 

Koruyucu sağlık hizmetlerinin bir üst kademesini oluşturan ve alt 

kademedeki koruyucu sağlık hizmetlerine göre daha fazla özel fayda içeren bir 

hizmet türüdür. Hastalıkların tedavisi sonucu ortaya çıkan verimlilik artışı gibi 

nedenlerden dolayı sosyal fayda da içermektedir. Hastalık veya hastalık belirtileri 

ortaya çıktıktan sonra, hastalığın tanı-teşhis-tedavi edilmesi sürecini kapsayan 

hizmetlerdir. Tedavi edici sağlık hizmetleri bireyin ortalama ömrünü uzattığı gibi 

verimliliğini artırarak milli gelir artışına katkıda bulunur (Aktan, Işık, ty.: 3) 

21

Tedavi edici sağlık hizmetleri kendi içinde; 

Birinci basamak tedavi hizmetleri, 

İkinci basamak tedavi hizmetleri, 

Üçüncü basamak tedavi hizmetleri olarak üç gruba ayrılmaktadır. 

Birinci basamak tedavi hizmetleri, hastaların evde ve ayakta (hastanede 

yatmadan) teşhis ve tedavisi hizmetlerini kapsamaktadır. Bu hizmetler esas olarak 

yataksız tedavi kuruluşlarında ve koruyucu hizmetlerle bir arada yürütülür. Bu 

hizmetleri veren birimlere de birinci basamak sağlık kuruluşu adı verilmektedir. 

Ülkemizde sağlık ocakları, dispanserler, ana-çocuk sağlığı merkezleri, özel poliklinik 

ve muayenehaneler bu hizmetleri veren kuruluşlardır. 

İkinci basamak tedavi hizmetleri, hastalıkların teşhis ve tedavilerinin 

yapıldığı yataklı tedavi kurumlarının sunduğu hizmetleri kapsar. Bu tür hizmetlerin 

sunulduğu genel hastanelere de ikinci basamak tedavi kuruluşu denilmektedir. 

Ülkemizde bu hizmetler, Sağlık Bakanlığı’na bağlı il ve ilçe devlet hastaneleri ile 

diğer kurumlara bağlı (kamu ya da özel) genel amaçlı hastanelerde sunulmaktadır. 

Üçüncü basamak tedavi hizmetleri, özel bir yaş grubuna (çocuk hastalıkları 

hastanesi, geriatri hastanesi vb.), cinsiyete (jinekoloji ve doğum hastaneleri vb.) ya 

da hastalığa (verem, ruh ve akıl hastalıkları, onkoloji hastaneleri vb.) hizmet veren, o 

konudaki gelişmiş teknolojiyle ve üst düzeyde uzmanlaşmış personelle donanmış 

olan yataklı tedavi kuruluşlarında verilen hizmetleri kapsamaktadır. Bu hizmetler 

genellikle özel dal ya da eğitim hastanelerinde yürütülür. Bu tür hizmetleri veren 

kuruluşlara üçüncü basamak tedavi kuruluşu adı verilir. Ülkemizde bu tip hizmetler, 

başta Sağlık Bakanlığının eğitim ve araştırma hastaneleri, ihtisas hastaneleri, 

üniversite hastaneleri ve özel dal hastanelerinde verilmektedir. 

22

1.4.3.Rehabilite Edici (Rehabilitasyon) Sağlık Hizmetleri 

Rehabilitasyon hizmetleri sağlık hizmetlerinde özel bir yeri kapsamaktadır. 

Kaza, ruhsal bozukluklar, vücudun organlarının etkili bir şekilde kullanılmasına 

engel olan kısıtlılık koşullarının ortadan kaldırılması vs. kapsamaktadır. Bu 

hizmetlerin amacı söz konusu kısıtlılık haliyle karşılaşan bireylerin bu halleriyle 

yaşama alıştırılmaları ve kendileri ve ailelerinin yaşadıkları acıyı hafifletme amacını 

taşımaktadır. Doğuştan veya kaza sonucu oluşan sakatlıkların hareket kabiliyetlerinin 

yükseltilmesi, özürlülerin topluma uyum sağlaması gibi hizmetler rehabilitasyon 

hizmetlerine örnek olarak verilebilir. Bu hizmetlerin kapsamında tıbbi rehabilitasyon 

ve sosyal rehabilitasyon yer almaktadır (Aktan, Işık, ty.: 3). 

Tıbbi rehabilitasyon, hastalık veya kaza sonrasında güçsüzleşen organın, fizik 

tedavi vb. tıbbi yöntemlerle yeniden güçlendirilmesi ya da tamamen kaybedilen 

organ yerine ortez-protez takılmak suretiyle kişiye o organın işlevini kısmen 

kazandırma türünden hizmetlere tıbbi esenlendirme (tıbbi rehabilitasyon) hizmetleri 

adı verilir. Bu hizmetler sonunda kişi sınırlı da olsa, günlük yaşam ve işlerini devam 

ettirebilme olanağına kavuşmuş olur. Tıbbi esenlendirme hizmetleri sağlık sektörü ve 

çalışanları tarafından yürütülen hizmetlerdir (Akdur, 2006: 20), 

Sosyal rehabilitasyon, fizik veya psikolojik hasarlı kişilerin geçimlerini 

sağlayacak bir iş bulması güçtür. Oysa yaşamlarını ailesine ve topluma yük olmadan 

devam ettirebilmeleri, durumlarına uygun bir işe yerleşmelerine bağlıdır. Aynı 

şekilde önceden sağlıklı olan ve çalışan bir kişinin daha sonra herhangi bir hastalık 

ya da kaza nedeniyle engelli hale gelmesi durumunda da kendisine yapabileceği bir 

işin verilmesi/işinin değiştirilmesi gerekir. Hiç çalışamayacak durumda olan veya o 

hale gelen kişilerin bir kurumda bırakılmasına gereksinim vardır. Bu ve benzeri 

türden hizmetlerin hepsine toplumsal/sosyal esenlendirme hizmetleri adı verilir. 

Toplumsal rehabilitasyon hizmetleri kendiliğinden olmaz, bunları yapacak bir takım 

toplumsal kurum ve örgütlenmelere gereksinim vardır. Ad ve türlerinden de 

anlaşılacağı üzere, toplumsal esenlendirme hizmetleri, toplumsal/sosyal hizmetler 

kurum ve personelince yürütülen hizmetlerdir. 

23

İKİNCİ BÖLÜM 

2.TÜRKİYE’DE SAĞLIK HİZMETLERİNİN TARİHSEL GELİŞİMİ 

VE YAPILANMASI 

2.1.Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Tarihsel Gelişimi 

Türkiye’de sağlık hizmetlerinin gelişimi Cumhuriyet öncesi dönem 

(Selçuklular ve Osmanlılar dönemi) ve Cumhuriyet dönemi olarak iki bölüme 

ayrılmaktadır. İlk Türk İmparatorluğu olan Selçuklular’da, zamanın şartlarına göre 

gelişmiş bir sağlık sistemi uygulaması mevcuttu. Bu dönemde sağlık hizmetleri 

vakıflar aracılığı ile sunulmuş olup, Osmanlılar da ilk dönemlerinde bu uygulamaya 

bağlı kalmışlardır. İmparatorluk döneminde idari örgütlenmenin saray merkezli ve 

askersel olmasına koşut olarak, devlet eliyle yürütülen sağlık hizmetleri de daha çok 

saraya ve orduya yönelik olmuştur.19. yüzyılın ikinci yarısından sonra batıya 

yönelinmiş ve yaygın kitlelere de sağlık hizmeti götürme anlayışının ilk adımları 

atılmıştır. 

Türkiye Büyük Millet Meclisi’nin açılması ile birlikte sağlık hizmetleri 

birinci derecede bir devlet görevi olarak ele alınmış ve 3 Mayıs 1920’de kabul edilen 

yasa ile Sıhhiye ve Muavenatı İçtimaiye Vekaleti (9,16)kurularak sağlık hizmetleri 

ayrı bir bakanlıkça yürütülen asli bir devlet görevi haline getirilmiştir. 

Biz burada cumhuriyet sonrası dönemi ele alacak ve sistemi günümüze kadar 

inceleyeceğiz. 

2.1.2.1920-1938 Dönemi 

TBMM Hükümeti’nin ilk sağlık bakanı olarak atanan Dr. Adnan Adıvar 

göreve başladığında ne yerleşmiş bir örgüt ve alt yapı ne de toplumun 

gereksinimlerine yanıt verecek yasal düzenlemeler vardı. Her şeyin yeniden 

kurulması gerekiyordu. Bu nedenle günümüze miras kalan ve tüm ülkeye yayılan 

sağlık alt yapısının başlangıcı bu tarihtir diyebiliriz. 

24

Dr. Refik Saydam Dönemi: 1921 yılında bakanlığa atanan Dr. Refik Saydam, 

kısa süreli aralıklar dışında 1937 yılına kadar bu görevi sürdürmüştür. Dr. Saydam, 

Türkiye’de sağlık hizmetlerinin örgütlenmesi ve yurda yayılmasında büyük bir başarı 

göstermiş ve hizmetlerin yapılanmasına damgasını vurarak, sağlık hizmetleri 

tarihimizde onurlu bir yer edinmiştir. Bu nedenle, Refik Saydam Dönemi 

diyebileceğimiz bu dönem, bugünkü anlamda sağlık hizmet ve örgütünün kurulduğu 

ve halen etkisini sürdürdüğü yıllar olmuştur( Akdur, 2003: 25). 

Dr. Refik Saydam Cumhuriyetin sağlık alanındaki hedeflerini belirleyerek, 

ihtiyaçları karşılayacak bilinçli bir sağlık politikası oluşturmuştur. Bu politikaların 

ana hatları aşağıda maddelenmiştir. 

Devletin sağlık örgütünü geliştirmek 

Doktor sayısını artırmak 

Numune hastaneleri açmak 

Ebe yetiştirmek 

Sağlık memuru yetiştirmek 

Doğum ve çocuk bakımevi açmak 

Verem sanatoryumu açmak 

Sıtma mücadelesi yapmak 

Frengi ve öteki sosyal hastalıklarla mücadele 

Trahom ile mücadele 

Sağlık-sosyal örgütlenmeyi köylere kadar götürmek 

Sağlık-sosyal yasalarını yapmak 

25

“TC Merkez Hıfzıssıhha Müessesesi”ni kurmak 

“Hıfzıssıhha Mektebi”ni açmak 

İllerde Sağlık Müdürlükleri ilçelerde Hükümet Tabiplikleri kurularak, sağlık 

hizmetlerinin tüm yurda yayılması sağlanmıştır. Birinci basamağa ve koruyucu 

hizmetlere önem ve öncelik verilmiş, bu hizmetler doğrudan merkezi hükümetçe 

üstlenilerek genel bütçe imkanları kullanılmıştır. Yataklı tedavi hizmetlerinin yerel 

idareler (belediyeler, il özel idareleri) tarafından yürütülmesi politikası 

benimsenmiştir. Bu idarelere örnek olmak üzere, Ankara, İstanbul, Sivas, Erzurum 

ve Diyarbakır gibi büyük illerde doğrudan bakanlığa bağlı “Numune Hastaneleri” 

açılmıştır. 

1928 yılında 1219 Sayılı “Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair 

Kanun” çıkarılarak sağlık personelinin yetki ve sorumlulukları belirlenmiş ve hizmet 

disiplin altına alınmıştır. 1930 yılında, sağlık hizmetlerinin anayasası niteliğinde olan 

1593 Sayılı “Umumi Hıfzıssıhha Kanunu” çıkarılmış ve böylece, sağlık 

hizmetlerinde alt politikaların ya da uygulamaların esasları belirlenmiştir. 1936 

yılında ise, 3017 Sayılı “Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı Teşkilatı ve Memurin 

Kanunu” çıkarılmış ve böylece Bakanlık merkez ve taşra örgütünün kuruluşu 

tamamlanarak, yetki ve sorumluluklarına açıklık getirilmiştir. Günümüzdeki sağlık 

hizmetlerinin, hala o zaman hazırlanmış olan yasalar ile yürütülmesi ve bu yasaların, 

bazı eksiklikler dışında, günümüz gereksinimlerine yanıt vermeye devam etmesi, bu 

yasaları hazırlayanların ileri görüşlülüğünü göstermektedir (Akdur, 2006: 29). 

Dr. Refik Saydam Dönemi’nde, devlete bağlı sağlık örgüt ve birimlerinin tüm 

yurda yayılması için büyük bir çaba harcanırken, sağlık insan gücünün nicelik ve 

nitelik yönünden yeterli olması için bir dizi önlemlere de başvurulmuştur. Bu itibarla, 

hekimlerin sayısını artırmak ve kamuda çalışmalarını özendirmek amacıyla, Yatılı 

Tıp Talebe Yurtları kurulmuş ve tıp fakültesi mezunlarına mecburi hizmet 

uygulanmıştır. Tüm sağlık personelinin atama ve terfileri Sağlık Bakanlığı emrine 

alınarak, sağlık personelinin yönetimi tek elde ve merkezde toplanmıştır. Koruyucu 

sağlık hizmetlerinde çalışan personele daha yüksek bir ücret rejimi uygulanarak, 

26

personelin hükümet tabiplikleri ve koruyucu hizmet birimlerinde çalışmaları teşvik 

edilmiştir. 

2.1.3.1938-1960 Dönemi 

Bu dönemi Dr. Behçet Uz ve Demokrat Parti Dönemi olarak incelemek 

dönemin anlaşılması açısından daha açıklayıcı olacaktır. 

Merkezi yapıyı güçlendirmek ve sosyal içerik dahilinde politikalar 

geliştirmek amacıyla yasal düzenlemeler yapılmış ve uygulamalara geçilmiştir. 

Dr. Behçet Uz Dönemi(1946-1950); bu dönemde Behçet Uz tarafından 

hazırlanarak, 1946 yılında toplanan 9. Milli Tıp Kongresine sunularak yürürlüğe 

konulan “Birinci On Yıllık Milli Sağlık Planı” ilk önemli girişimdir. Behçet Uz Planı 

diye de anılan bu plana göre; ülke yedi sağlık bölgesine ayrılacak ve her bölgenin 

örgütlenmesi kendine yeterli hale getirilecekti. Bölgenin kurulması tamamlanınca, 

her bölgede bir tıp fakültesi açılması düşünülmüştür(4-9) 

Bu planda, çağdaş sağlık yönetiminin temel ilkelerinden biri olan, koruyucu 

ve tedavi edici hizmetlerin bütünleştirilmesi ve hizmet birimlerinin genel idareden 

ayrılarak nüfus esasına göre kurulması gibi amaçların benimsendiği görülmektedir. 

Böylece, koruyucu ve tedavi edici hizmetleri ayrı ayrı ele alan, yataklı tedavi 

hizmetlerini yerel idarelere bırakan anlayış terk ediliyor sağlık hizmetlerin tümü 

merkezi hükümet görev ve sorumluluğu haline getirilmiş oluyordu. Bölgesel 

Numune Hastaneleri, ana-çocuk sağlığı merkezleri, verem, ruh ve sinir hastalıkları 

hastaneleri de yine bu dönemde kurulmuştur. Bunların yanı sıra, sağlık ocaklarının 

sayısı da hızla artmıştır. 

İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan sıtma, suçiçeği, sifilis ve 

cüzzam ile mücadele etmek için “Olağandışı Sıtma Kontrolü Yasası” çıkarılmış ve 

hastalığa odaklı dikey örgütsel yapılar geliştirilmiştir. 1945’te Sosyal Sigortalar 

Kurumu‘nun da temellerini atan İş Güvenliği Yasası çıkarılmış ve hizmet ile 

istihdam alanındaki SB tekeli ortadan kaldırılmıştır. 

27

Demokrat Parti Dönemi; 1950 yılında iktidara gelen Demokrat Parti sağlık 

merkezlerini tüm yurda yaymaya gayret etmiş, bunun doğal bir sonucu olarak il ve 

ilçe hastanelerinin açılması hız kazanarak, yalnızca büyük kentlerde var olan hastane 

hizmetlerinin tüm yurda yayılmasında önemli başarılar kaydetmiştir. 

Cumhuriyetin başından beri genel politika sağlık hizmetlerinin bir kamu 

sorumluluğu ve görevi olması yönünde olmuştur. Buna karşılık özel sağlık 

kuruluşlarının kurulması ve hizmet vermesine sıcak bakılmış, özel kurum ve 

kuruluşların kurulması ve gelişmesini engelleyen herhangi bir yapı bulunmadığı gibi 

bu kuruluşlar teşvik de edilmiştir. Bir bakıma esas gücün kamuda olduğu karma 

ekonomi anlayışı sağlık sektörüne de yansımıştır. Bir yandan sağlık hizmetlerine 

kamunun yatırımı devam ederken öte yandan da özel sağlık kuruluşlarının gelişmesi 

için çaba harcanmıştır. Sağlık politikası alanında var olan bu ikircikli yapı, 

1950’lerden sonra daha belirgin hale gelmiş, özellikle hükümetler düzeyinde, 

hizmetlerin özel birim ve kuruluşlara devredilmesi anlayışı hakim olmaya 

başlamıştır. 

Sağlık politikasına hakim olan bu ikircikli yapı sonucunda, başta kırsal kesim 

olmak üzere, hem tedavi edici hizmetlerde hem de koruyucu hizmetlerde çağ 

yakalanamamış ve gerisinde kalınmıştır. Halkın artan talepleri karşılanamadığı gibi, 

bu talepleri geçici önlemlerle de karşılamak imkansız hale gelmiştir(9). Bunun bir 

sonucu olarak kurum ve kuruluşlar kendi sağlık sorunlarına kendi olanakları ile çare 

aramaya başlamışlar, sağlık hizmeti üreten çeşitli örgütler ve birimler kurmaya 

başlamışlardır. Bunun ilk ve en büyük örneği yasası 1945 yılında çıkarılan ve 

uygulamalarına 1952 yılında geçilen Sosyal Sigortalar Kurumu ve buna bağlı 

hastaneler olmuştur. Sonuçta, sağlık sektörüne çok başlılık ve eşgüdümsüzlük hakim 

olmuştur. 

Bu dönemde yapılan yasalardan birçoğu hala yürürlüktedir ve sağlık 

örgütlenmemizin temelini hala bu yasalar oluşturmaktadır; Örneğin; 

Optisyenlik ve Optisyenler Yasası (Yıl 1940, Sayı 3958) 

Türk Tabipleri Birliği Yasası (Yıl 1953, Sayı 6023) 

28

Eczacılar ve Eczaneler Yasası (Yıl 1953, Sayı 6197) 

Hemşirelik Yasası (Yıl 1954, Sayı 6283) 

Türk Eczacılar Birliği Yasası (Yıl 1956, Sayı 6643) bu yasalardan bir 

kaçıdır. 

2.1.4. 1961-1980 Dönemi: 

Bu dönemde farklı sağlık politikaları tartışılmaya başlanmış fakat sağlık 

hizmetlerinin toplumsallaştırılması benimsenmiştir. Sosyalleştirme Dönemi de 

diyebileceğimiz bu dönemde; 

1961 yılında 224 sayılı Sağlık Hizmetlerinin Sosyalleştirilmesi Hakkında 

Kanun çıkarılmıştır. 224 Sayılı Yasa, sağlıklı yaşam ve tıbbi bakımı doğuştan 

kazanılmış bir hak ve bu hakkın gereğinin devlet tarafından yerine getirilmesi 

politikasını en açık bir biçimde ifade eden ve bunu kanun maddesi olarak yazılı hale 

getiren yasa olmuştur. Bu yasa ile sağlık hizmetlerinin her anlamda bütünleştirilmesi 

ve tek elden tüm yurda yayılması öngörülmüş ve amaçlanmıştır. 

Sağlıkta sosyalizasyon fiilen 1963 yılında başlamış ve 1983’te ülkenin 

tümüne yayılmıştır. Yaygın, sürekli, entegre, kademeli, il içinde bütünleşmiş bir yapı 

anlayışıyla sağlık evleri, sağlık ocakları, ilçe ve il hastaneleri şeklinde bir 

yapılanmaya gidilmiştir. “Geniş bölgede tek yönlü hizmet” ilkesinin alternatifi olan 

“dar bölgede çok yönlü hizmet” anlayışına geçilmiştir. 

İlk başta hemen Sosyalleştirme Programı ile köylerden ilçe ve şehir 

merkezlerine sağlık evleri, sağlık ocakları ve sağlık merkezleri kurulacaktır. Bunlar 

sıra ile birbirine bağlı olacaklar, sağlık merkezleri sağlık müdürlerine bağlı olacak ve 

hastanelerle işbirliği yapacaklardır. Maddi imkansızlık ve personel yetersizliği göz 

önüne alınarak bu planın gerçekleştirilmesi için 10-15 yıllık bir süre gereklidir. 

Programın uygulanabilmesinin birinci koşulu hekimin serbest çalışmasına izin 

verilmemesi; tamamen devlet görevinde hizmet vermesidir. Bunu sağlamak için de 

29

tam gün çalışarak sosyalleştirilmiş sağlık hizmetlerinde görev alacak olan hekimlere 

yüksek ücret ödenecektir (Aydın, 2002: 83). 

1967 yılında Genel Sağlık Sigortası için bir kanun taslağı hazırlanmışsa da 

Bakanlar Kuruluna sevk edilememiştir. 1969 yılında 2. Beş Yıllık Kalkınma 

Planı’nda Genel Sağlık Sigortasının kurulması tekrar öngörülmüştür. 1971’de Genel 

Sağlık Sigortası Kanun Taslağı, TBMM’ye gönderilmiş fakat kanunlaşamamıştır. 

1978’de Sağlık Personelinin Tam Süre Çalışma Esaslarına Dair Kanun çıkarılmış ve 

kamu personeli olan doktorların muayenehane açmaları yasaklanmıştır. 1980 yılında 

Sağlık Personelinin Tazminat ve Çalışma Esaslarına Dair Kanun ile bu kanun 

yürürlükten kaldırılmış ve tekrar muayenehane serbestliği getirilmiştir (Akdağ, 2008: 

20). 

1970’li yıllarda yönetime gelen iktidarların sahip olduğu neoliberal 

politikalarla sağlık politikası çelişmiştir. Hükümetler düzeyinde zaman zaman 

sosyalleştirme politikasını engelleme girişimleri olmuş ise de bu politika 

değiştirilemediği gibi aktif özelleştirme programı da uygulanamamıştır. 

2.1.4. 1980 – 2000 Dönemi 

1982 Anayasası, sağlık hizmetleri ve idaresinde 1961 Anayasası’ndakilere 

benzer hükümler içermektedir. Madde 60’ta herkesin “sosyal güvenlik hakkına sahip 

olduğu ve bunun devletin sorumluluğu altında olduğu” ifade edilir. Genel Sağlık 

Sigortası ise Madde 56’da yer almakta ve “Genel Sağlık Sigortası oluşturulabilir” 

hükmü ile ifade edilmektedir. 1980’lerde, 1961’de başlayan toplumsallaşma 

politikalarının gelişimine şahit olunmuştur. Sağlık finansmanı yönetiminde büyüme 

1987 yılında genel sağlık sigortası konusu yeniden gündeme gelmiş fakat konu ile 

ilgili yasal düzenlemeler tamamlanamamıştır. Aynı yıl Ana Sağlık Hizmetleri Yasası 

çıkmakla birlikte bu yasa ile ilgili düzenlemeler de bugüne kadar uygulanamamıştır. 

DPT sağlık sektörü ile ilgili kapsamlı bir plan oluşturmuş, bu planla ilgili olarak 

1992’de Birinci Ulusal Sağlık Kongresi toplanmış ve yeniden yapılanma süreci 

başlamıştır. 1993’de yapılan İkinci Sağlık Kongresi’nde ulusal sağlık politikaları 

belirlenmiştir. Bu yıllardan sonra da sosyal güvenlik kapsamında yer almayan ve 

30

ödeme gücü olmayan vatandaşların sağlık hizmetlerinin karşılanabilmesi için Yeşil 

Kart uygulamasına geçilmiştir. 1993’de yapılan İkinci Sağlık Kongresi’nde alınan 

kararlardan bazılarında yeni düzenlemeler yapılmış fakat beklenen sonuçlar elde 

edilememiştir. Hastanelerin özelleştirilmesi ve özerkleştirilmesine yönelik 

çalışmalardan da bu yıllarda sonuç alınamamıştır (Akdağ, 2008: 100). 

1990’lı yılların başlarında sağlık hizmetlerinde yeniden yapılanma konusunda 

önemli girişimlerde bulunulmuştur. İlgili tarafların büyük bölümünün katılımıyla 

yaşanan bir sürecin ardından, sağlıkta reform önerilerini içeren Ulusal Sağlık 

Politikası Dokümanı yayınlanmıştır. Dokümandaki önerilerin o dönem itibariyle 

dünya genelinde geçerli sağlık politikası reform girişimlerine paralel olduğu 

söylenebilir. Sağlıkta reform politikalarının teme önerileri şu şekilde sıralanabilir 

(Berman ve Tatar, 2004: 7) 

Herhangi bir sağlık güvencesine sahip olmayan nüfusun genel sağlık sigortası 

kapsamına alınması, 

Birinci basamak hizmetler için kentsel alanlarda kişi başına ödeme ilkesini 

benimseyen aile hekimliği, 

Mevcut hastanelerin büyük ölçüde finansal özerklik ile birlikte özerk bir 

yapıya kavuşması, 

Hizmeti sunanlarla satın alanların birbirinden ayrılması ve hizmet 

sunucularının aynı havuzdaki kaynaklar için birbiri ile rekabet ettiği bir dahili 

piyasanın oluşturulması. 

2.1.5. 2000-………. Dönemi 

Sağlık Bakanlığı’nın 1 Temmuz 2003 tarihinde başlattığı ve 2003 yılı aralık 

ayında bir kitapçıkla kamuoyuna duyurduğu SDP, geçmişteki reform ve proje 

çalışmalarını değerlendirerek gelecekte geçilmesi düşünülen sağlık sistemini 

tasarlayacak ve bu sisteme geçişi kolaylaştıracak gerekli değişiklikleri yapmayı 

planlamıştır. SDP; sağlık hizmetlerinin etkili, verimli ve hakkaniyete uygun bir 

31

şekilde organize edilmesi, finansman sağlanması ve sunulmasını hedeflemektedir 

(SB, 2007: 268). SDP programı ile ilgili detaylı açıklamalar 4. Bölümde yapılacaktır. 

2.2. TÜRKİYE’DE SAĞLIK HİZMETLERİNİN YAPILANMASI 

2.2.1. Sağlık Hizmetlerinin Örgütlenmesi 

Türkiye’de sağlık sektörünün örgütlenmesinde çok sayıda resmi, yarı resmi 

ve özel kuruluş sağlık hizmeti üretiminde ve finansmanında görev yapmaktadır. 

Kamu kesiminde; S.B., M.S.B., S.S.K., Tıp Fakülteleri, M.E.B., P.T.T., T.C.D.D., 

Belediyeler ve Kamu İktisadi Kuruluşları sağlık hizmeti sunan başlıca kuruluşlardır. 

Bunların yanında dini gruplar, azınlıklar ve vakıfların yanında kar amaçlı özel sektör 

kuruluşları da hizmet vermektedir. Türkiye’de sağlık hizmetlerinin tek elden 

yönetimi söz konusu değildir. Birçok kuruluş birbirinden habersiz hizmet üretmeye 

alışmakta olup, bunun doğal bir sonucu olarak, mevcut kaynakların verimli 

kullanılması sağlanamamaktadır. 

32

Şekil 1: İşlevlerine Göre Sağlık Sektöründe Yer Alan Kurum ve 

Kuruluşlar,Türkiye 

POLİTİKA OLUŞTURMA SAĞLIK HİZMETLERİ SUNUMU 

Türkiye Büyük Millet Meclisi 

Devlet Planlama Teşkilatı 

Sağlık Bakanlığı 

Yüksek Öğretim Kurumu 

Anayasa Mahkemesi 

İDARİ KARAR ALMA 


İl Sağlık Müdürlükleri 

SAĞLIK HİZMETLERİ FİNANSMANI 

Maliye Bakanlığı 

Sosyal Güvenlik Kurumu (SSK, Bağ-Kur, 

Emekli Sandığı) 

Özel Sigorta Şirketleri 

Kendi Kendini Finanse Eden Kurumlar 

Uluslararası Ajanslar 

Kamu 


Üniversite Hastaneleri 

Savunma Bakanlığı 

Özel 

Özel Hastaneler 

Vakıf Hastaneleri 

Azınlık Hastaneleri 

Özel Çalışan Pratisyen/Uzman 

Hekimler 

Ayakta Tedavi Klinikleri 

Laboratuvarlar ve Tanı Merkezleri 

Eczaneler 

Tıbbi Cihaz ve Malzeme Satıcıları 

Sivil Toplum Örgütleri 

Kızılay 

Vakıflar, Dernekler 

Kaynak: Türkiye Sağlık Raporu, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, 2004, 

Ankara sayfa 29 

33

Sağlık Bakanlığı dışında kalan kuruluşların genellikle ve yalnızca hastane 

hizmeti ürettiği ve sınırlı hizmet verdiği göz önüne alındığında, Türkiye’deki sağlık 

hizmetlerinin temel çatısını Sağlık Bakanlığı örgütünün oluşturduğu söylenebilir. 

Ayrıca, yürürlükteki yasalara göre, ülkenin sağlığından sorumlu ve yetkili olan 

kuruluş Sağlık Bakanlığı’dır. 

Sağlık Bakanlığı, merkezi yönetime dayalı bir örgüt olup, merkezde bakan 

illerde ise valiler örgütün temel otorite noktalarını oluşturmaktadır. Bakanlık 

yapısında, hem yatay, hem de dikey programlar yürüten birimler vardır. 

Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı 

Sağlık Bakanlığının örgütlenme yapısı şu anda bir Bakan, bir Müsteşar, yedi 

Müsteşar yardımcısı ve bunlara bağlı idari birimlerden oluşmaktadır (Şekil 2). İdari 

bilimler; Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü; Tedavi Hizmetleri Genel 

Müdürlüğü; Ana-Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Genel Müdürlüğü; İlaç ve 

Eczacılık Genel Müdürlüğü; Sağlık Eğitimi Genel Müdürlüğü; Personel Genel 

Müdürlüğü ve Hudut ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü ile Avrupa Birliği 

Koordinasyon Daire Başkanlığı, Basın ve Halkla İlişkiler Müşavirliği, Bilgi İşlem 

Daire Başkanlığı, Bütçe Dairesi Başkanlığı, Dış İlişkiler Daire Başkanlığı, Halka 

İlişkiler Koordinatörlüğü, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, Hukuk Müşavirliği, İdari 

ve Mali İşler Daire Başkanlığı, İzleme ve Değerlendirme Birimi, Kanserle Savaş 

Dairesi Başkanlığı, Proje Yönetimi Destek Birimi, Refik Saydam Hıfzıssıhha 

Merkezi Başkanlığı, Savunma Sekreterliği, Sıtma Savaş Daire Başkanlığı, Strateji 

Geliştirme Başkanlığı, Teftiş Kurulu Başkanlığı ve Verem Savaş Daire 

Başkanlığından oluşmaktadır (SB, 2007: 103-104). 

34

SAĞLIK BAKANLIĞI MERKEZ TEŞKİLATI ŞEMASI 

Şekil 2: Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı 

Teftiş Kurulu Başkanlığı BAKAN Özel Kalem Müdürlüğü 

Yüksek Sağlık Şurası 

Tıpta Uzmanlık Bakanlık Müşavirleri 

Basın Müşavirliği 

MÜSTEŞAR 

Müsteşar Yardımcısı Müsteşar Yardımcısı Müsteşar Yardımcısı Müsteşar Yardımcısı v. Müsteşar Yardımcısı v. Müsteşar Yardımcısı v. Müsteşar Yardımcısı 

• AB Koor.Dai.Bşk. 

• Dış İlişkiler Dai.Bşk. 

• Proje Yön.Dest.Birimi 

• Kamu Özel Ort.Dai.Bşk 

• Pandemi Yürütme Kurulu Başkanlığı 

• Strateji geliştirme Dai. Başk. 

• İnşaat ve Onarım Dai. Başk. 

• Hudut Sahiller Sağ. Gen. Müd 

• Kanser Savaş Dai. Başk. 

• Verem Savaş Dai. Başk. 

• Sıtma Savaş Dai. Başk. 

• AÇSAB Gen. Müd. 

• Sağ.Eğt.Gn.Md. 

• Tedavi Hizm. Gen. Müd. 

• Temel Sağ. Hizm. Gen. Müd. 

• R.Saydam Hıfz. Mrk. Başk. 

• Sağlıkta Dönüşüm Programı Koordinatörlüğü 

• Sabim 

• İlaç ve Eczacılık Gen. Müd. 

• İdari ve Mali İşler Dai.Bşk. 

• Personel Gen. Müd. 

35 

• Hukuk Müşavirliği 

• Kanun Tasarılar 

• Soru Önergeleri

Kaynak;http://www.sağlik.gov.tr/TR/Genel/BelgeGoster.aspx? Erişim Tarihi: 

04.01.2010 

Sağlık Bakanlığı’nın illerdeki sağlık müdürlüklerinin yöneticisi bir hekimdir. 

Sağlık ocakları ve sağlık merkezleri İl Sağlık Müdürlüğünün denetimine tabidir. İl 

Sağlık Müdürü, ildeki sağlık hizmetlerinin planlanması ve uygulanmasından 

sorumludur ve bu hizmetlerle ilgili olarak ildeki validen olduğu gibi Sağlık Bakanlığı 

merkez teşkilatından da onay almak zorundadır. Sağlık hizmetleri için hekimler 

Personel Genel Müdürlüğü tarafından istihdam edilir ve göreve başlatılırken Sağlık 

Bakanlığı tarafından bir ile nokta tayin olarak ataması yapılır ve eğer gerek görülürse 

İl Sağlık Müdürlüğü tarafından da belirli bir sağlık kurumu için geçici yer 

değiştirmesi yapılır. Yardımcı sağlık personeli ise ile tayin edilir ve İl Sağlık 

Müdürlüğünce il içi görev dağılımı yapılır. Sağlık ocaklarının işletim masrafları, sarf 

malzemeleri, elverişlilik ve geçmişteki kullanım durumlarına göre, İl Sağlık 

Müdürlükleri tarafından sağlık ocaklarına gönderilir. İlçelerde, bir grup sağlık 

ocağının idari yetkilisi olarak görev yapmak üzere bölge düzeyinde Sağlık Grup 

Başkanlıkları oluşturulmuş fakat bu hekimlerin görev tanımları gerektiğince 

yapılmamıştır (SB, 2007: 106) 

36

Şekil 3: Sağlık Bakanlığı Taşra Teşkilatı 

2.2.2.Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı 

Dünya genelinde, sağlık hizmetlerinin finansmanında 4 temel yöntemden söz 

edilebilir. Bu yöntemler genel vergiler, özel sigorta, cepten yapılan ödemeler, sosyal 

sigortadır. Bu yöntemlere ilave olarak ayrıca son yıllarda yoğun olarak tartışılan tıbbi 

tasarruf hesabı ve dış finansman kaynakları eklenmiştir. Bu yöntemler uygulama 

açısından ülkeden ülkeye farklılık göstermektedir 

Bir taraftan sağlık hizmetlerine olan talebin artması diğer taraftan kaliteli 

sağlık hizmeti sunmak için sağlık kurumlarının modern teknolojiyi satın almak ve 

nitelikli personel istihdam etmek için çabaları sağlık giderlerini arttırmaktadır. Sağlık 

hizmeti veren sağlık kurumları giderlerinin düzenli bir şekilde karşılanabilmesi için 

37

de finansmanın hangi kaynaklardan nasıl karşılanacağı önemli bir konudur (Orhaner, 

2006: 6). 

Sağlık hizmetlerinin finansman yöntemleri ülkenin gelişmişlik düzeyi ile 

beraber, o ülkenin sosyo-ekonomik yapısı ile kültürel değerlerinden de 

etkilenmektedir. Bununla beraber Feldstein, bir sağlık hizmetleri finansman sisteminin 

aşağıda sayılan özelliklere sahip olması gerektiğini söylemektedir (Feldstein, 1981: 

247). 

"Sağlık Bakımı"ndan yoksun kalmayı önlemelidir. Hiçbir birey, düşük gelirli 

olmasından dolayı evsiz ya da gıdasız kalamayacağı gibi sağlık hizmetlerinden 

de yoksun kalmamalıdır. 

Finansal yetersizliği ortadan kaldırmalıdır. Hiçbir birey tahmin edilemeyen 

bir hastalık ya da kazanın ortaya çıkardığı sağlık harcamalarını karşılarken 

ciddi bir finansman sorunu ile karşı karşıya kalmamalıdır. 

Maliyetler en aza indirilmelidir. Bir finansman sistemi, etkin kaynak 

kullanımını sağlarken, sağlık bakımı fiyat artışlarını da önlemelidir. Hastalar, 

mümkün olduğunca, yüksek maliyet taşıyan hastane bakımı yerine, düşük 

maliyetli ayaktan tedaviye yönelik sağlık hizmetlerini kullanmalıdır. 

Hastaneler, sağlık personeli sayısının ve gereksiz ödemelerin artması, teknik ve 

hizmet olanaklarının gereksiz yere aşın kullanılması ile ortaya çıkan maliyet 

artışlarını hafifletecek düzenlemelerle desteklenmelidir. 

Doktorların, sigortanın varlığına dayanarak, hastalara fazla yansımayacağı 

düşüncesi ile vizite ücretlerini gereksiz yere artırmalarına izin verilmemelidir. 

Kısacası, hastalar, doktorlar ve hastane yönetiminde maliyet bilinci 

oluşturmalıdır. 

Vergi artışlarından kaçınmalıdır. Çünkü, yüksek vergiler, çalışma 

motivasyonunu ve bir bütün olarak ekonomide etkin kaynak kullanımını 

engellemektedir. 

38

Kolay uygulanabilir olmalıdır. Sağlık hizmetleri finansman sisteminin 

yönetimi, maliyeti yüksek, uygun olmayan, karmaşık işlemler içermeyen, 

kaynakların etkin kullanımını engelleyen kararlara dayanmamalıdır. 

Genel kabul görmelidir. Her yeni finansman yöntemi halk tarafından kabul 

gördüğü gibi sağlık kurumlarında da kolayca uygulanabilir olmalı ve 

doktorlar tarafindan da kabul görmelidir. 

Sağlık hizmetlerinin ülkeler bazında nasıl finanse edildiği, hangi yöntemlerle 

sağlandığı, insanların sağlık düzeylerinin yanı sıra gelir düzeylerinin de etkili olduğu 

bir husustur. Kişisel sağlık hizmetlerinin finansmanı için çok yöntemler mevcut 

bulunmaktadır. Toplum sağlığı hizmetleri genel olarak devlet tarafından finanse 

edilip gene devlet kuruluşları tarafından sağlanırken, kişisel sağlık hizmetleri çeşitli 

mekanizmalara bağlıdır. Bu mekanizmalarda devletin, kamusal ve özel sigorta 

sistemlerinin, yabancı kuruluşların, hükümet dışı kuruluşların, toplulukların, ailelerin 

ve bireylerin mali rolleri değişkenlik göstermektedir. 

Kişisel sağlık hizmetlerinin finansmanında başlıca üç yöntem 

kullanılmaktadır: Vergiler, sigorta (sosyal ya da özel) ve sigorta dışı finansman 

yöntemleri. 

Vergiye dayanan sistemlerde, vasıtasız vergiler (gelir vergisi gibi), vasıtalı 

vergiler (katma değer vergisi gibi), özel vergiler ve diğer devlet gelirleri söz 

konusudur. 1942 yılında yayınlanan Beveridge Raporu’na istinat eden sistemlerde 

sağlık hizmetlerinin finansmanı vergilerden sağlanan gelirlerle ulusal bütçeden 

karşılanmaktadır. 

Sigortaya dayanan sistemler, sağlık hizmetlerinin finansmanına ilişkin bu 

sistemlerde, sigorta kapsamındaki insanlar, belirli bir sağlık hizmetleri paketine hak 

kazanmak için bir sigorta şirketine ya da fonuna pirim öderler. Kimi ülkelerde, bütün 

nüfusu kapsayan tek bir sosyal sigorta sistemi vardır. Kimi ülkelerde ise, birbirinden 

ayrı çeşitli sistemleri kapsayan ulusal sağlık sigortası sistemleri söz konusudur. 

Alman Otto Von Bismarc tarafından geliştirilen ve Bismarc Modeli adıyla anılan 

39

modelde de, sağlık hizmetlerinin finansmanı kişilerin kazanç esasına dayalı sigorta 

primlerinden elde edilen sigorta gelirlerinden sağlanmaktadır. 

Sağlık tasarruf hesapları ve yararlanıcı ücretleri sağlık hizmetlerinin 

finansmanında başvurulan diğer yöntemler arasındadır. Bunlardan birincisinde, 

gelirin belirli bir yüzdesi sağlık hizmetleri ve yararlanıcı ücreti olarak bir kenara 

ayrılmaktadır. Ne var ki, tıbbi bakım ve hizmetlerin yüksek maliyeti nedeniyle bu tür 

tasarruf hesapları genellikle yetersiz kalmaktadır. 

Yararlanıcı ücretleri, 1980’lerden bu yana, kamu harcamalarındaki azalma 

karşısında sağlık hizmetlerinin finansmanı amacıyla gelişmekte olan birçok ülkede 

devreye sokulmuştur. Bu sistem, Benin, Gine, Kamerun, Nijerya ve Sierra Leone ile 

başta Viet-Nam olmak üzere kimi Asya ülkelerinde yürümektedir. Kanada ve 

Danimarka gibi ülkelerde ise, ulusal ya da yerel sistemler tarafından karşılanmayan 

sağlık hizmetlerine ilişkin masraflar, çalışanların oluşturdukları ya da özel kesime ait 

sigorta sistemleri aracılığıyla kapatılmaktadır. 

Düşük gelirli kimi ülkeler, sağlık hizmetlerinin finansmanında dış finansmana 

bağımlı durumdadırlar. Ekonomik kriz, doğal felaket ya da savaş gibi durumlarda 

ortaya çıkan kısa dönemli kaynak yetersizliklerinde dış finansmana yaygın olarak 

başvurulmaktadır. 

2.2.3.Sağlık Hizmetleri Arzı 

Türkiye’deki sağlık hizmetleri kamu ve özel hizmet sunucular tarafından 

sağlanır. En büyük kamu hizmet sunucusu Sağlık Bakanlığı (Tablo 5) olup SSK 

hastanelerinin de devredilmesiyle birlikte etkisi daha da artmıştır. Daha önce diğer 

devlet bakanlıkları (Savunma, Ulaştırma ve Milli Eğitim), bazı kamu kuruluşları ve 

belediyelerin de sundukları sağlık hizmeti de SB’na devredilmiştir. Yine üniversite 

hastaneleri de önemli hizmet sunucusudur (SB, 2007: 117). 

40

Tablo 1: Hastanelerin Dağılımı, Türkiye, Şubat 2007 

BRANŞ GENEL EĞİTİM TOPLAM 

KAMU HASTANELERİ 754 53 807 

Devlet Hastaneleri 604 27 631 

Kadın Doğum Hastaneleri 58 6 64 

Çocuk Hastaneleri 7 3 10 

Göğüs Hastaneleri 18 4 22 

Yüksek İhtisas Hastanesi 1 4 5 

Ruh Sağlığı Hastaneleri 9 2 11 

Fizik Tedavi Hastaneleri 8 2 10 

Onkoloji Hastaneleri 1 1 2 

Acil Yardım ve Travmatoloji Hastaneleri 4 0 4 

Kemik Hastalıkları Hastaneleri 2 1 3 

Zührevi Hastalıklar Hastaneleri 1 0 1 

Lepra Hastaneleri 2 0 2 

Diş Hastaneleri 1 1 2 

Meslek Hastalıkları Hastaneleri 2 0 2 

Göz Hastalıkları Hastaneleri 0 2 2 

İlçe Hastanesi 36 0 36 

Üniversite Hastaneleri 56 

Özel Hastaneler 305 

Belediye Hastaneleri 6 

Dernek ve Vakıf Hastaneleri 19 

Yabancılara Ait Hastaneler 3 

Azınlık Hastaneleri 5 

41

Tablodan da anlaşılacağı üzere Sağlık Bakanlığı birinci ve ikinci basamak 

sağlık hizmetlerinin temel sunucusu ve koruyucu hizmetlerin ise tek tedarikçisidir. 

Ayrıca Sağlık Bakanlığı, birinci basamak, ikinci basamak, ihtisaslaşmış yataklı ve 

ayakta tedavi kurumları ile çok geniş bir alanda hizmet vermektedir. Kamu 

sektöründeki bu geniş ağ, özel sektörde hem ayakta hem de yataklı tedavi hizmeti 

veren daha az sayıdaki özel kurumla tamamlanır. Son dönem uygulanan sağlık 

politikaları nedeniyle Sağlık Bakanlığı sağlık hizmetlerinin ana sunucusu olmaya 

devam etmekle birlikte ve özel sağlık sektörü bu alanda Bakanlığın en önemli ortağı 

ve tamamlayıcısı haline gelmiştir. 

2.2.3.1.Kamu Tarafından Sunulan Sağlık Hizmetleri 

Birinci Basamak ve Koruyucu Sağlık Hizmetleri 

Sağlık Bakanlığı birinci basamak sağlık hizmeti veren en önemli ve 

koruyucu sağlık hizmeti sunan tek kurumdur. Bunlarla birlikte ana çocuk sağlığı 

hizmetlerinin de ana tedarikçisidir. Bu hizmetler, sağlık hizmetlerinin 

toplumsallaştırılmasını temel alan 1961 yılında çıkartılan yasa uyarınca ülke çapına 

yayılmış sağlık ocakları ve sağlık evleri ile verilir. Bu yasaya göre, ulusal 

politikalarda, değişik basamaklardaki sağlık kurumları bir hekimin görev yapma 

yerini etkiler ve böylelikle hekimler belirli coğrafi alanlarda yoğunlaşmak yerine 

kendilerine ihtiyaç duyulan alanlara gönderilirler. Birinci basamak sağlık 

kurumlarının belirli bir coğrafi bölgede toplanması yerine ülke çapına dağıtılması 

amaçlanıyorsa da uygulamada bunu gerçekleştirmek zordur (SB, 2007: 118). 

Sağlık Ocakları 

Mevcut uygulamalara göre kırsal alanlardaki sağlık evleri birinci basamak 

sağlık hizmeti ile aile planlaması hizmetleri veren, doğumlara yardımcı olan ve 

belirlenen hanelere aylık ziyaretler yapan bir ebe tarafından idare edilir. Kırsal 

alanlardaki sağlık evleri sağlık ocağına bağlı olup yine bu sağlık ocağı tarafından 

denetlenir. Kırsal alandaki sağlık ocakları ise 2.500 kişiye hizmet verir ve bir 

42

pratisyen hekim olmak üzere bir hemşire, bir sağlık memuru, iki ebe ve bir destek 

elemanından oluşan sekiz personelden meydana gelir. Yaklaşık olarak 5.000 kişiye 

hizmet veren bölge sağlık ocakları ise 16 kişilik sağlık personelinden oluşur (biri 

sorumlu hekim olmak üzere dört pratisyen hekim, bir diş hekimi, bir çevre sağlığı 

teknisyeni, bir kaç sağlık memuru, bir laboratuar teknisyeni, iki hemşire ve iki ebe). 

Yaklaşık olarak 10.000, gerektiğinde ise 20.000 kişiye hizmet veren il sağlık 

ocaklarında ise, nüfustan bağımsız olarak, İl Sağlık Müdürlükleri’nin talebi ve 

Valiliklerin onayı üzerine ek birimler açılabilir (SB, 2007: 119). 

Sağlık Ocaklarının başlıca görevleri şunlardır; bulaşıcı hastalıkların 

önlenmesi ve tedavisi, bağışıklama, anne ve çocuk sağlığı hizmetleri, aile planlaması, 

halk sağlığı eğitimi, çevre sağlığı, hasta bakımı ve sağlıkla ilgili istatistiksel verilerin 

toplanması. Koruyucu ve birinci basamak sağlık hizmetlerini sunmayı esas alan 

sağlık ocakları ayrıca sağlık hizmetine ihtiyacı olanların başvuracağı ilk kurum ve 

daha ileri tedaviye ihtiyacı olanları da bir üst kuruma sevk edecek ilk basamaktır. 

Aile Hekimliği 

Sağlık Bakanlığı Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında Aile Hekimliği 

uygulamasına kademeli olarak geçmektedir. Aile Hekimi; ailenin henüz doğmamış 

çocuğundan en yaşlı üyesine kadar, ailenin tüm bireylerinin hekimi olarak 

tanımlanır. Bu kapsamda, bireysel koruyucu sağlık önlemleri ile ayakta tedavi ve 

evde bakım hizmetleri de aile hekimliği kapsamına girer. Birinci basamak sağlık 

hizmetini aşan sorunlar için diğer uzman hekimler, diş hekimi, diyetisyen gibi 

kişilere hastayı yönlendirerek, koordinatör görevini üstlenir. Dolayısıyla kendisine 

kayıtlı kişilerin aynı zamanda sağlık danışmanı, bu konuda onlara yol gösteren ve 

onların haklarını savunan kişi konumundadır. 

Aile hekimi, aile bireylerinin ikametlerine genellikle yakındır ve kolay 

ulaşılabilir konumdadır. Hizmet verdiği toplumu her yönüyle tanır; aile, çevre ve iş 

ilişkilerini değerlendirir. Ailenin bütün bireylerinin sağlık durumlarını, yaşama 

koşullarını, dolayısıyla koruyucu sağlık uygulamalarının ve sağlık eğitiminin bu 

bireylere nasıl uygulanabileceğini en iyi bilen kişidir. Bu doktorlar, kendi 

43

sorumluluğu altındaki bireyleri bir hastalık çerçevesinde değil, bütüncül bir 

yaklaşımla sağlık koşulları, psiko-sosyal çevre ve mevcut diğer akut veya kronik 

sağlık sorunları ile birlikte bir bütün olarak değerlendirir. 

Aile hekimliği kayıtları sağlıkla ilgili araştırmalarda çok değerli bir veri 

kaynağıdır. Sevk zincirinde önemli oranda başarı sağlar. Hastalıkların uygun 

basamaklarda ele alınmasını ve tedavisini mümkün hale getirir. Sevk gerektiğinde, 

kişinin sağlık bilgileriyle birlikte doğru uzmanlık dalına ve doğru merkeze gitmesini 

sağlayarak, yüksek maliyetli ikinci basamak sağlık hizmetlerinin daha etkili ve 

ekonomik biçimde kullanımını sağlar. Bu açıdan aile hekimliği aynı zamanda 

birçok yanlış yönlendirmeyi, düzensizliği, gereksiz sağlık harcamasını, ikinci 

basamakta gereksiz yığılmayı, kuyrukları ve hasta mağduriyetini engeller (SB, 2007: 

124). 

İkinci ve Üçüncü Basamak Sağlık Hizmetleri 

İkinci ve üçüncü basamak sağlık kuruluşları esas olarak tedavi hizmetlerinin 

sunulduğu sağlık kuruluşlarıdır. Ayrıca birinci basamakta tanısı konamayan, ihtisas 

bilgisi gerektiren hastalıklar için de poliklinik hizmetleri bu kuruluşlarda 

verilmektedir. Buna göre yataklı tedavi kurumları olan ikinci ve üçüncü basamak 

sağlık kuruluşları aynı zamanda poliklinik hizmetleri de sunmaktadır (Tablo 6). 

Hastanelerin ayakta tedavi bölümlerine başvuran vakaların büyük kısmı 

detaylı inceleme ve tedavi gerektirmediği için aslında birinci basamak sağlık 

kurumlarında tedavi edilebilir hastalıklardır. Birinci basamak sağlık kurumlarındaki 

tedavi normalde ayakta tedaviden daha ucuzdur. Ayakta tedavi kurumlarına aşırı 

yüklenilmesi tedavi masraflarının gereksiz şekilde yukarı çıkmasına ve kaynakların 

da verimli kullanılamamasına yol açmaktadır. Bununla birlikte birinci basamakta 

çalışan pratisyen hekime toplumun bakış açısı, bu kurumlardaki özellikle tahlil ve 

tetkik yetersizliği, ayrıca gerekirse daha detaylı tetkik ve aynı gün içinde farklı 

uzman hekime başvurma imkanı nedeniyle hastanelere gereksiz başvurular 

yapılmaktadır. 

44

2.2.3.2.Özel Sektör Tarafından Sunulan Sağlık Hizmetleri 

1980'lerin başında devlet teşvikiyle açılan özel sağlık sektörü, bugün 

Türkiye'nin en büyük sıçrama yapan sektörleri arasındadır. Bunda da en büyük pay 

kuşkusuz son yıllarda izlenen teşvik politikalarınındır. Tartışmasız olarak 

söylenmelidir ki 59 ve 60. Hükümetler sağlık sektörünü kökten etkileyecek adımlar 

atmışlardır. Özel sağlık sektörü, sağlık hizmet sunumundaki rolünü farklı isimlere 

sahip kurum ve kuruluşlarla gerçekleştirir. Halen Ülkemizde özel sağlık hizmetleri 

beş farklı şekilde verilmektedir. 

- Özel muayenehaneler 

- Özel poliklinik, tıp merkezleri 

- Özel tanı merkezleri ve laboratuarlar 

- Özel hastaneler 

- Kamu kurumlarında verilen özel hizmetler 

- İş yeri hekimleri tarafından verilen hizmetler. 

Özel sektöre ait ayakta teşhis ve tedavi veren sağlık kuruluşlarının sayısı 

38.476, yataklı tedavi hizmeti veren sağlık kurumlarının sayısı ise 332’dir. Sağlık 

Bakanlığı tahminlerine göre özel sektörde çalışan Hekim sayısı 17.872’dir. Bunların 

da 14.497’si uzman hekim, 3.375’i Pratisyen Hekim’dir. Özel sağlık sektörünün 

ülke sağlık hizmet sunumundaki payı % 25 oranına ulaşmıştır. 

Özel Muayenehaneler 

Özel muayenehanelerde çalışan hekimler ya serbest hekim olarak ya da 

limited şirket içerisinde yer alarak faaliyet gösterir. Sonraki seçenek mali avantajlar 

da sağlar. Şirketin dışında kalan ve serbest olarak çalışan hekimler serbest hekim 

olarak elde ettikleri kazançtan bağımsız olarak “asgari standartta bir vergi” öderken 

limited şirket çatısı altında faaliyet gösteren hekimler gerçek kazançlarına göre özel 

45

sektör şirketiymiş gibi vergilendirilirler. Bundan dolayı, özel sektörde çalışan 

hekimlerin çoğu limited şirket kurma yolunu seçerler; bunu tercih etmemiş olanlar 

ise muayenehanelerini kapatmak zorunda kalmış çünkü yukarıda da bahsedilen 

asgari standart vergiyi ödemede güçlük çekmişlerdir. Türk vatandaşı olan ve 

hekimlik diploması olan herkes TTB’nin, bulunduğu ildeki şubesine müracaat ederek 

ve Maliye Bakanlığı’ndan bir vergi kimlik numarası alıp vergi ödeyerek 

muayenehane açabilir, serbest hekimlik yapabilirler. 

Özel Poliklinikler ve Tıp Merkezleri 

Poliklinikler, tıpta uzmanlık alanlarının dağılımına bakılmaksızın, temel 

olarak muayenehane ve diğer gerekli asgari destek hizmetleri ile bir veya birden çok 

tıpta uzmanlık dalı ve/veya genel pratisyenlik olarak en az iki hekimin hizmet 

verdiği, ayrıca istenirse ilave olarak diş hekimliği hizmetinin bir araya gelmesi ile 

kurulan özel sağlık kuruluşlarıdır. 

Tıp merkezi: Asgari olarak bünyesinde iç hastalıkları, kadın hastalıkları ve 

doğum, çocuk sağlığı ve hastalıkları ve genel cerrahi tıp dallarında birer uzman 

hekim olmak üzere asgari dört uzmanlık dalında faaliyet gösteren ve bünyelerindeki 

bu uzmanlardan iç hastalıkları veya çocuk sağlığı ve hastalıkları uzmanlarından bir 

kadrolu hekim ile kadın hastalıkları ve doğum veya genel cerrahi tıp dallarında bir 

kadrolu hekim olmak üzere en az iki kadrolu uzman hekim çalıştıran, ağız ve diş 

sağlığı alanında hizmet vermek amacıyla en az bir diş ünitesi ve diş hekimi ile sürekli 

ve düzenli olarak gelişmiş donanım ve personel desteği ile 24 saat süre ile ayakta 

teşhis ve tedavi hizmeti sunan özel sağlık kuruluşlarıdır. 

Özel dal merkezi: Belirli bir yaş ve cins grubu hastalar ile belirli bir hastalığa 

tabi tutulanlara veya bir organ veya grubu hastalara yönelik hizmet vermek üzere, 

biri kadrolu olmak kaydıyla ilgili uzmanlık dalında en az iki uzman hekimin görev 

yaptığı gelişmiş donanım ve personel desteği ile ayakta teşhis ve tedavi hizmeti 

sunan özel sağlık kuruluşlarıdır. 

Teşhis merkezi: Yalnızca 3153 sayılı Radiyoloji, Radiyom ve Elektrikle 

Tedavi ve Diğer Fizyoterapi Müesseseleri Hakkında Kanun ile 992 sayılı Seriri 

46

Taharriyat ve Tahlilat Yapılan ve Masli Teamüller Aranılan Umuma Mahsus 

Bakteriyoloji ve Kimya Laboratuvarları Kanunu çerçevesinde birden fazla ilgili 

uzman hekimlerce açılan ve özel donanıma sahip, özel mevzuatına göre faaliyet 

gösterip teşhis hizmeti sunan özel sağlık kuruluşlarıdır. 

Bu kurumlarda çalışan hekimler Türk vatandaşı olmalıdır. Kamu 

kurumlarında çalışan asistan hekimler bu tür özel poliklinik ya da tıp merkezlerinde 

çalışamazlar. 

İşyeri Hekimleri 

İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Tüzüğü’nün 91. maddesine göre 50’den daha 

fazla eleman çalıştıran özel şirketlerin iş yeri hekimi bulundurması gerekmektedir. 

Eğer özel kuruluşun eleman sayısı 700’den az ise bu iş yeri hekimi yarı-zamanlı 

olarak çalıştırılabilir; aksi halde tam zamanlı olarak çalıştırılmak zorundadır. İşyeri 

hekimleri ile Türk Tabipler Birliği – TTB’nin yerel şubeleri aracılığıyla bağlantı 

kurulur. İşyeri hekimlerinin asıl görevi iş yerindeki iş ile ilgili sağlık risklerini en aza 

indirmektir fakat pratikteki öncelikli görev tıbbi yardıma ihtiyaç duyan kişiler için ilk 

başvuru noktası olma yönündedir. Şu anda TTB ye kayıtlı yaklaşık olarak 8.000 

işyeri hekimi ve buralarda kayıtlı çalışan hemşiresi vardır ve bunlara eğitimler 

verilmektedir. 

Özel Tanı ve Laboratuar Hizmetleri 

Türkiye’deki özel laboratuar ve tanı merkezi sayısı hızla artmakta ve 

bunların üçte birini radyoloji ile benzer tanı hizmetleri oluşturmaktadır. Tanı 

cihazlarının ithalatı ve kullanımı yeterince denetlenmemektedir. Bir çok özel 

merkezin iş hacmini genellikle sosyal güvenlik kurumlarıyla yaptıkları anlaşmalar 

oluşturmaktadır ve bu merkezler yüksek teknoloji kullanımını gerektiren tetkikler ve 

tutarı yüksek olan reçete yazma eğiliminde olabildikleri konusunda tartışma 

bulunmaktadır. 

47

Özel Hastaneler 

Kamuya ait olmayan hastaneler arasındaki en baskın grup % 82 oranı ile özel 

hastanelerdir. Bu hastanelerin sayısı 1990’larda bu yana sürekli olarak artmış; 1995 

ve 2000 yılları arasında ise tam iki kat, 2000-2005 arasında ise % 25,2 artmıştır. 

Vakıf hastaneleri sayı ve kapasite açısından daha az etkindir (kamuya ait olmayan 

hastanelerin % 9’u) bununla birlikte 1990’lı yıllar boyunca artmıştır. 

Özel hastaneler genellikle üç büyük kentte toplanmıştır – özel hastane 

kapasitesinin ancak üçte biri Ankara, İstanbul ve İzmir dışında kalan kentlerdedir. 

Tek başına İstanbul’da, özel hastanelerin yarıya yakını bulunmaktadır. Öte yandan, 

Doğu Anadolu Bölgesi’nde ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde de daha az sayıda 

özel hastane vardır. Son yıllarda ve özellikle İstanbul’da çok sayıda özel uzmanlık 

hastaneleri (oftalmoloji, ortopedik, fiziksel terapi ya da mikro-cerrahi) açılmıştır. 

1990’lı yılların ortalarına kadar özel hastanelerin kurulması devlet kredileri ile 

desteklenmiştir. Bununla birlikte sosyal güvenlik kurumları kendine bağlı olan 

kişilerin özel sektörden de hizmet alabilmesini sağlamasıyla sayısal anlamda bir artış 

olmuştur. Ancak özel sektörün nüfusu az olan yerlerde özel poliklinik veya tıp 

merkezi açmaya meyilli olduğu görülmektedir. 

Sivil Toplum Kuruluşları 

Vakıf hastanelerinden ayrı olarak, STK’larının yalnızca bir kısmı sağlık 

sektöründe faaliyet gösterirler ve asıl olarak ilgilendikleri alanlar da ana-çocuk 

sağlığı ile aile planlamasıdır. Bunun yanı sıra, diyabet ya da kanser gibi belirli 

hastalıklar konusunda faaliyet gösteren dernekler de vardır. Bu dernek/örgütler sınırlı 

sağlık hizmeti verirler. 

48

Tablo 1: Türkiye'de Özel Sektöre Ait Teşhis Ve Tedavi Kuruluşları 2006 

Özel Hastaneler 332 Evde Bakım Merkezi/Birimi 11 

Sağlık Kabini 798 Hiperbarik Tedavi Merkezi 20 

Muayenehane 13201 Radyoloji Laboratuarı 1383 

Diş Hekimi Muayenehanesi 11563 Nükleer Tıp Laboratuarı 83 

Poliklinik 1370 Fizyoterapi Laboratuarı 611 

Diş Hekimliği Polikliniği 335 Biyokimya Laboratuarı 810 

Tıp Merkezi 647 Mikrobiyoloji Laborutuarı 974 

Diyaliz Merkezi 300 Patoloji Laboratuarı 241 

Güzellik Merkezi/Salonu 2059 Radyoterapi Laboratuarı 17 

Optisyenlik Müessesesi 4053 T o p l a m 38808 

Kaynak: Türkiye’de Sağlığa Bakış 2007, Sağlık Bakanlığı 

2.2.4. Toplumun Sağlık Düzeyi 

Bir toplumdaki çocuk sağlık düzeyi o toplumun sosyo ekonomik düzeyi, 

kültür düzeyi, yaşam ortamının hijyenik düzeyi ve sağlık hizmetlerinin hizmet düzeyi 

ile yakından ilgilidir. Gelişmiş ülkelerde çocuk sağlığı büyük ölçüde halledilmiş iken 

az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde halen önemli bir sorun olarak karşımızda 

durmaktadır. 

Ülkelerin sağlık düzeylerini belirleyen etmenleri şöyle sıralayabiliriz: Kişi 

başına düşen gelir, gelir ya da harcama dağılımında eşitsizlik, toplam sağlık 

49

harcamaları, kişi başına sağlık harcamaları, sosyal güvenlik harcamaları, erişkinlerde 

okuryazarlık oranı ve 1000 kişi başına düşen hekim sayısı (Türk Tabipler Birliği) 

Türkiye’nin sağlık düzeyini tablolar halinde karşılaştırma bölümünde ayrıntılı 

bir şekilde inceleyeceğiz. 

2.2.5. İnsan Kaynakları 

İnsan kaynakları, sağlık hizmetlerinin en yaşamsal parçasıdır. Sağlık 

personelinin sayıları Avrupa bölgesindeki diğer ülkelerle karşılaştırıldığında 

düşüktür. Özellikle hemşire sayısı yetersizdir. Sağlık personelinin coğrafi 

dağılımında ciddi eşitsizlikler mevcuttur. Daha az gelişmiş bölgelerde kişi başına 

düşen sağlık çalışanı sayısı diğer bölgelere göre oldukça azdır. 

Haziran 2010 itibariyle Türkiye’de toplam 111.211 hekim aktif olarak 

çalışmaktadır. Türkiye’de 100000 kişiye düşen hekim sayısı 153’tür. DSÖ Avrupa 

Bölgesi Ortalaması 340’tır. 

Haziran 2010 itibariyle Türkiye’de toplam 19264 diş hekimi aktif olarak 

çalışmaktadır. Türkiye’de 100000 kişiye düşen diş hekimi sayısı 27’dir. DSÖ Avrupa 

Bölgesi Ortalaması 60’tır. Yine aynı tarih itibariyle 25038 eczacı aktif olarak 

çalışmakta olup, Türkiye’de 100000 kişiye 35 eczacı düşmektedir. Bu oran DSÖ 

Avrupa Bölgesel Ortalamasında 71’dir. Türkiye’de toplam 102564 hemşire aynı tarih 

itibariyle aktif olarak çalışmaktadır. Türkiye’de 100000 kişiye 141hemşire düşerken, 

DSÖ Avrupa Bölgesel Ortalamasında 745 kişi düşmektedir (Türkiye’de Sağlık 

Eğitimi ve Sağlık İnsan gücü Durum Raporu Ankara, Haziran 2010). 

2.2.6.Sağlık Bilgi Sistemleri 

Sağlıkta dönüşüm programının bileşenleri arasında uyumun sağlanabilmesi 

için entegre bir sağlık bilgi sistemine ihtiyaç vardır. Sağlık sistemi politikalarının ve 

yönetim kararlarının bilgiye dayanması gerektiği konusunda hiç tereddüt yoktur. 

Sağlık bilgi sistemlerinin kurulması yalnızca teknolojik yatırımlarla 

gerçekleştirilemez sistemin oluşturulması ulusal ve uluslar arası sağlık bilişim 

50

standartları, kodlama, sınıflandırma ve terminolojilerin belirlenmesi, farklı kurumsal 

düzeylerde toplanan verilerin entegrasyonu ve bu bilgilerin karar süreçlerinde 

kullanılır hale getirilebilmesine bağlıdır. 

Sağlık Bakanlığı WEB Uygulamaları adı altında kullanılan bilgi 

sistemlerinden bazıları aşağıda listelenmiştir. 

Aile Hekimliği Bilgi Sistemi 

Birim Performans Takip Sistemi 

Birinci Basamak Ek Ödeme Takip Sistemi 

Çekirdek Kaynak Yönetim Sistemi 

Doküman ve İş Akış Yönetim Sistemi 

Doktor Bilgi Bankası 

Döner Sermaye Bütçe Uygulaması 

Karar Destek Sistemleri (İş-Zekası) 

Personel Bilgi Sistemi (PBS) 

Tek Düzen Muhasebe Sistemi 

Tıbbi Malzeme, İlaç ve Hizmet Takip Bilgi Sistemi 

Ulusal Organ Bilgi Sistemi 

Yeşil Kart Bilgi Sistemi 

Bakanlık bünyesinde oluşturulan bu bilgi sistemleri tüm ülke çapında 

kullanılmakta ve takibi bakanlığa bağlı ilgili birimler tarafından yapılmaktadır. 

51

Klinik bilgi sistemlerinin, iletişim ve internet bağlantılarının geliştirilmesi 

sağlık sektöründe bu teknolojilerin yaygın bir şekilde kullanılmasını sağlamıştır. 

Hastane Bilgi Sistemleri: Hastaneler bir yandan yönetim işlevlerinde, diğer 

yandan tıbbi bilgi saklama ve derleme amacına yönelik olarak bilgi sistemleri 

desteğine ihtiyaç duymaktadırlar. Kamu ve özel kesimden birçok hastane bilgisayar 

destekli bilgi sistemlerini kurmuş bulunmaktadır. 

Son yıllarda sağlık web siteleri üzerinde hastaları, doktorları ve hastane 

gruplarını bir araya getirilmesi için büyük çaba harcanmaktadır. Bu web siteleri 

klinik verilerin ve dijital tıbbi kayıtların paylaşılmasını kolaylaştırmak, laboratuar 

sonuçlarını, reçeteleri ve sigorta bilgilerinin hastalara ulaştırılmasını sağlamak 

amacıyla tasarlanmıştır. Böylece tıbbi hataların sayısının azaltılması, klinik 

hizmetlerinin kalitesinin artırılması ve süreçlerin daha verimli hale getirilmesi 

sağlanmış olacaktır. 

Sağlık bilgisi ve sağlık hizmetlerine kolayca ulaşılması neticesinde internet 

insanların kendi sağlıkları ile ilgili karar alma şekillerini değiştirmektedir. Klasik 

doktor-hasta ve tedavi süreci değişmekte olup bu yeni oluşum sürecinde iletişim 

teknolojileri ve internetin rolü giderek önem kazanmaktadır. 

2.2.7. İlaç Politikaları 

Dünya Sağlık Örgütü, ilaca erişebilirliğin uzun vadeli ilaç politikalarının 

ayrılmaz bir parçası olarak görülmesi gerektiği sonucuna varmıştır. Bu nedenle 

dolaylı önlemlerden biri olarak Dünyada “Akılcı İlaç Kullanımı” uygulamaları 

devreye sokulmuştur. 1985 yılında Nairobi’de yapılan DSÖ toplantısı akılcı ilaç 

kullanımı çalışmaları için başlangıç olmuştur. 

Dünya Sağlık Örgütünün tanımlamasına göre akılcı ilaç kullanımı; “kişilerin 

klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre uygun ilacı, uygun süre ve dozajda, 

en düşük fiyata ve kolayca sağlayabilmeleri’dir. 

52

1999-2000 yıllarında gerçekleştirilen Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 

Araştırması’na göre ülkemizin 2000 yılı için toplam ilaç ve dayanıksız tıbbi tüketim 

malzemesi harcamasının, toplam sağlık harcamasındaki payı %33,5 olmuştur. 

2005 yılı toplam ilaç harcaması 13 milyar 248 milyon TL, 2006 yılı toplam 

ilaç harcaması ise 13 milyar 800 milyon TL olarak gerçekleşmiştir (IMS Health 

Data, 2005/2006) 

Ülkemizde akılcı ilaç kullanımında mevcut durumun değerlendirilmesi amacı 

ile Erzurum, Bolu ve Adıyaman illerinde çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Yapılan bu 

çalışmalarda reçeteler, Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve Tedavi Rehberleri 2003 ‘e 

göre değerlendirilmiş, SB, RSHMB, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü 3 hem maliyet 

hem de kutu sayısı bazında %50‘nin üzerinde akılcı olmadığı (irrasyonel) tespit 

edilmiştir. Yani, iki ilaçtan biri yanlış ya da gereksiz reçete edilmektedir. 

Uygunsuz ilaç kullanımında antibiyotikler başı çekmektedir. 

Ülkemizde kamu sağlık harcamalarının genel bütçeden aldığı payın yakın 

yıllarda giderek küçülmesine rağmen, son dönemde bu alanda reform niteliğinde 

ciddi gelişmeler olmuştur. Kamudaki bu gelişmenin yanı sıra sağlıkta özel sektöre 

yönelik özendirici yaklaşımlar ve destekler bu alanda da önemli kapasite oluşmasını 

sağlamıştır. 

Ancak, ister kamu tarafından yüklenilsin, isterse kişilerin kendi bütçelerine 

yansısın, doğru belirlenmiş bir tedavinin en az giderle gerçekleştirilmesi bu konudaki 

akılcı yaklaşımın son aşamasını oluşturmaktadır. 

Sağlıkta Dönüşüm Programı ile vatandaşlarımızın herhangi bir ayrıma tabi 

tutulmaksızın ilaçlarına erişiminin sağlanması ve bu erişimin sürekliliğinin temin 

edilmesi amaçlanmıştır. Bunu gerçekleştirmek için yapılanlar arasında, ilaç 

fiyatlarında indirim, eczanelerin herkese açılması, akılcı ilaç ve malzeme yönetimi 

vb. uygulamalar dikkat çekmektedir. 

53

2.2.8.Sağlık Bakanlığının Mevcut Yapısı 

Ülkemizde Sağlık Bakanlığı Cumhuriyet döneminin hemen ilk yıllarında 

“Sıhhat ve İçtima-i Muavenet Vekaleti” adı altında kurulmuş ve ülkedeki tüm sağlık 

hizmetlerin yürütülmesi görevi bu Bakanlığa verilmiştir. Bakanlık, 1925 yılında 

hazırladığı ilk çalışma programında yapılması gerekli işleri şöyle sıralamıştır: 

“Devlet Sağlık Örgütünü genişleterek köye kadar götürmek, sağlık personeli 

yetiştirmek, numune hastaneleriyle, doğumevleri ve çocuk bakımevleri açmak, halk 

sağlığı bakımından önemli olan, sıtma, verem, trahom, frengi, kuduz gibi 

hastalıklarla savaşmak ve sağlıkla ilgili kanunları yapmak, Merkez Hıfzıssıhha 

Enstitüsü ve Hıfzıssıhha Okulu kurmak”. 

Kamu sektöründe çalışan tüm sağlık personelinin yönetimi merkezde Sağlık 

Bakanlığı bünyesinde toplanmıştır. Sağlık hizmetlerinin sosyalleştirildiği 1960’lı 

yıllardan itibaren, Türkiye’de tüm sağlık hizmetleri devletin görevi olarak kabul 

edilmiş; koruyucu ve tedavi edici hekimlik hizmetlerinin tek elden merkezden 

yürütülmesine başlanmıştır. 

Sağlık Bakanlığının teşkilat yapısı ve görevleri 181 ve 210 Sayılı Kanun 

Hükmünde Kararnameler ile bazı değişiklikler yapılarak yeniden düzenlenmiştir. Son 

olarak, 24.1.1989 tarih ve 356 sayılı “Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı’nın 

Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname” ile Bakanlığın ismi 

de “Sağlık Bakanlığı” olarak değiştirilmiş ve hizmet koşullarına göre merkez ve taşra 

örgütünü geliştirerek bugünkü örgüt ve yönetim biçimini almıştır. 

Sağlık Bakanlığı, 356 sayılı yasayla belirtilen görev ve sorumlulukları 

çerçevesinde sağlıkla ilgili her türlü faaliyeti planlama, denetleme ve uygulatmaktan 

birinci derecede sorumludur. 

54

Sağlık Hizmetlerinin 

Sunumu 

Türkiye’de Sağlık Alanında Başlıca Fonksiyonları 

Ulusal Düzeyde Sağlık Politikalarının 

Belirlenmesi 

Sağlık Hizmetlerinin 

Finansmanı 

Ulusal Düzeyde Sağlık Politikalarının Yönetimi, Genel 

Koordinasyonu ve Regülasyonu 

Sağlık Bakanlığı, merkezi düzeyde, sağlık hizmetleri ile ilgili genel kararları 

ve politikaları belirlemek ve uygulamaktan sorumludur. Taşra düzeyinde ise her ilde 

idari olarak Valiye bağlı çalışan ancak teknik olarak Sağlık Bakanlığı’na karşı 

sorumlu bir İl Sağlık Müdürü bulunmaktadır. İdari açıdan sorumluluk daha çok 

personel ve bölge yönetimini kapsarken, teknik sorumluluk sağlık hizmetlerinin 

sunumuyla ilgili kapsam ve hacim gibi konulardaki kararları içermektedir. Bakanlık, 

Sağlık Müdürünü Valinin onayı ile atar. 

Sağlık Bakanlığı, birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetleri vermekten 

sorumlu ana organizasyon ve koruyucu sağlık hizmetleri veren kuruluştur. Birinci 

basamak sağlık hizmetleri, Bakanlık tarafından sağlık ocağı, sağlık evleri ve ana 

çocuk sağlığı ve aile planlaması merkezleri yanında verem savaş dispanserleri, sıtma 

merkezleri ve kanser savaş merkezleri aracılığıyla sunulur. İkinci ve üçüncü basamak 

sağlık hizmetleri sunumu, diğer kamu kuruluşları, dernek, vakıf, özel kişiler ve 

Sağlık Bakanlığınca yerine getirilir. 

55

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 

3.REFORMLAR ÖNCESİ TÜRK SAĞLIK SİSTEMİ VE OECD 

SAĞLIK SİSTEMİ 

Sistemi 

3.1.Yakın Tarihte Yapılan Sağlık Reformları Öncesi Türk Sağlık 

3.1.1.2003 Yılında Türkiye’de Sağlık Finansmanı 

2003 yılında, Türkiye’de sağlığa ayrılan toplam finansmanın büyük kısmı 

(yaklaşık %60 ile %70) kamu kaynaklarından, kalan kısmı ise özel kaynaklardan 

elde edilmekteydi. Türkiye’de sağlık alanında yapılan kamu harcamaları; SB, Hudut 

ve Sahiller Sağlık Genel Müdürlüğü, üniversiteler, Sosyal Yardımlaşma ve 

Dayanışmayı Teşvik Fonu, diğer bakanlıklar ve kurumlar, yerel yönetimler, devlet 

teşebbüsleri, devlet memurları ve sosyal güvenlik kurumlarınca üstlenilen 

harcamaları içermekteydi. Özel harcamalar; cepten yapılan ödemeleri, şirketler ve 

bireyler tarafından finanse edilen politikalara yönelik özel sağlık sigortası 

ödemelerini kapsamaktaydı (World Bank, 2008: 20). 

2003 yılında, kamu sağlık finansmanı ile ilgili düzenlemelerin özünde 1846 

yılında kurulan, 1960’lar ve 1970’ler boyunca önemli ölçüde gelişen bir sosyal 

güvenlik sistemi vardı. Bu sistemde üç ayrı sağlık sigorta fonu bulunmaktaydı. (1) 

Kamu ve özel sektördeki mavi yakalı işçiler için Sosyal Sigortalar Kurumu (SSK). 

(2)Esnaf ve sanatkarlar ve diğer bağımsız çalışanlar için Sosyal Sigortalar kurumu 

(Bağ-Kur). (3) Devlet memurları emeklilik fonu (Emekli Sandığı). Çalışan devlet 

memurları Emekli Sandığına dahil edilmemişti ve harcamaları doğrudan devlet 

bütçesinden karşılanmaktaydı. 1992 yılında hükümet “Yeşil Kart” uygulamasını 

başlattı. Bu programın amacı, sağlık hizmetlerini karşılayamayan fakir ve zayıf 

insanlara sağlık yardımı sağlamaktı. Yeşil Kart programı, Genel Sağlık Sigortası 

(GSS) uygulaması başlayana kadar bir geçiş çözümü olarak düşünülmüştü. Yeşil kart 

başvuruları ilçe düzeyindeki bir Komisyon tarafından değerlendirilerek 

56

sonuçlandırılmaktaydı. Kaymakamlıklar bünyesinde kurulan bu komisyon, 

başvuranların gelirleri ile ilgili yapılan incelemeye dayanarak insanların kart için 

uygun olup olmadığına karar vermekteydi. 

Teminat paketi, farklı sosyal güvenlik sistemleri arasında farklılık 

göstermekteydi. SSK sigortalıları sadece SSK hastanelerini ve eczanelerini 

kullanabiliyorlardı. Diğer yandan, Bağ-Kur sigortalıları ve bakmakla yükümlü 

oldukları kişiler, -SB hastaneler de dahil olmak üzere kamu ve özel- pek çok hizmet 

sunucusundan tıbbi muayene, laboratuar testleriyle yatan hasta ve ayakta tedavi 

hizmetleri alabiliyordu. Fakat Bağ-kur sigortalıları ve bakmakla yükümlü oldukları 

kişiler, ancak hizmete ihtiyaç duydukları zamandan önce –en az 90 gün- primlerini 

ödemişlerse sağlık hizmetleri alabiliyorlardı. Bağ-Kur, hizmet almak üzere çok 

sayıda kamu kuruluşu ve özel kuruluş ile sözleşme yapmıştı (örneğin, SB’ye bağlı 

hastaneler, üniversite hastaneleri, özel hastaneler ve Kızılay gibi sivil toplum 

kuruluşları). Emekli sandığı, sağlık sigortası sistemleri arasında en kapsamlı teminat 

paketine sahip olandı ve hem medikal hem de medikal olmayan hizmetler ile her 

türlü özel kuruluşa ve kamu kuruluşlarına erişim sahibiydi. Ödeme mekanizmaları da 

sağlık sigortası fonları arasında farklılık göstermekteydi. Örneğin, SSK, kendi 

bütçesinden fnanse ederek hastanelerini yönetirken, Emekli Sandığı ve Bağ-Kur’un 

hizmet sunuculara yaptıkları ödemeler hizmet başı ödeme temeline dayanmaktaydı. 

Ancak, ufak istisnalar dışında, katkı payı ödemesi oranları, farklı sağlık sgorta 

sistemleri arasında büyük ölçüde benzerlik göstermekteydi (World Bank 2008: 20- 

21). 

Türkiye’de 2003 yılı itibariyle nüfusun %86,4’ü sosyal sigorta 

kapsamındadır. Sosyal sigorta kapsamında olanların %15’i T.C. Emekli Sandığı’na, 

%57,1’i Sosyal Sigortalar Kurumu’na, %27,1’i Bağ-kur’a, %0.08’i özel sandıklara 

bağlıdır. Sosyal sigorta kapsamında olup sağlık sigortasından yararlananların genel 

nüfusa oranı ise %85,4’tür (DPT, 2004: 165). Sağlık sigortası kapsamına dair bu 

resmi veriler dikkatle ele alınmalıdır. Çünkü rakamlar fiili kayıtlı çalışan sayısından 

ziyade tahminlere dayalıydı. Bu döneme ait sağlık sigortası rakamlarıyla ilgili üç 

önemli sorun vardı: i) Çoğu insan birden fazla sosyal güvenlik kurumu tarafından 

sigortalanmıştı. Bu yüzden birçok kayıtta görünmekteydiler. ii) Çalışan nüfus sayısı 

57

düzenli katkıda bulunarak mevcut görünenleri değil, programa kayıt yaptırmış 

herkesi gösteriyordu. iii) Sigortalıların bakmakla yükümlü oldukları kişilerin sayısı 

tahminiydi. 2003 yılında iş gücünün yaklaşık %46’sının kayıt dışı sektörde çalıştığı 

tahmin edilmektedir. Sağlık sigorta kapsamının %85 civarında olduğu tahmin 

edildiği için, kayıt dışı çalışanların büyük bir kısmının Yeşil Kart kapsamında 

olması, SSK, Bağ-Kur veya Emekli Sandığı bünyesinde sağlık sigortasına sahip 

bireylerin bakmakla yükümlü olduğu kişiler arasında olması mümkündür. 

Sağlık finansmanının şekli ve durumu ile ilgili başlıca tespitler şunlardır; 

Türkiye’de sağlığa ayrılan kaynaklar oransal olarak OECD ülkelerinin 

altındadır. 

Bu kaynaklar koordinasyon eksikliği sonucunda verimsiz bir biçimde 

kullanılmaktadır. 

Ülkemizin bütün bireylerini kapsayan bir genel sağlık sigortası mevcut 

olmayıp, mevcut sigorta kurumları da çok farklı rejimlere sahiptir. 

Mevcut sigortalı sayısı tam olarak bilinmemektedir. Sigortalı sayısını 

belirlerken yapılan hatalar sonucunda yanlış veriler elde edilmekte, bu da kişi başı 

sağlık harcaması maliyetinin hesaplanmasını zorlaştırmaktadır. 

Vatandaşların kişisel ödemelerinin miktarları tam olarak bilinmemektedir. Bu 

miktarın bütün OECD ülkelerinden daha yüksek bir oranda olduğu, hatta %50’ler 

civarına ulaştığı tahmin edilmektedir. 

Sağlık hizmet maliyet hesabının yapılamaması ve cepten harcamanın tam 

olarak belirlenememesi, ileri yönelik projeksiyon yapma ve planlama imkanını 

ortadan kaldırmaktadır. 

3.1.2. 2003 Yılında Sağlık Harcamaları 

2003 yılında SDP’nin başlatılmasını takip eden ilk 3 yıl içersinde, sağlık 

harcamalarının hızla yükselmesine rağmen toplam sağlık harcamaları ile kamu sağlık 

58

harcamalarındaki artışın, Türkiye’deki ekonomik büyüme hızı olduğu için, 

karşılanabilir düzeyde kaldığı görülmektedir. 2003 yılında devletin tüm sağlık 

harcamaları 13,87 milyar liradır. SSK, Bağ-Kur ve T.C. Emekli Sandığı, SGK yani 

Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı adı altında birleştirildi ama ülkemizde sadece 

SGK sağlık harcaması yapmıyor, devlet gerek çalıştırdığı memurlar ile bakmakla 

yükümlü olduğu eş-çocuklarına, milletvekilleri ve ailelerine, yeşil kart ile fakirlere 

sağlık harcamaları yapıyor. Bu harcamalar her yıl büyüyor. 

Tablo 3: Türkiye’de Sağlık Harcamaları (2000-2003) 

Yıllar Kişi Başına Sağlık 

Harcamaları $ 

Toplam Sağlık 

Harcamaları/GSMH % 

2000 135,3 4,3 80 

2001 81,4 5,9 78 

2002 111,7 4,3 77 

2003 153,5 4,5 77 

Kaynak:http://ekutup.dpt.gov.tr/ekonomi/gosterge/tr/25.03.2005 

59 

Kamu/ 

Toplam 

Türkiye’deki ilaç harcamalarının durumunu sosyal güvenlik kurumları 

ekseninde analiz etmek ettiğimizde bütün kurumlarda gerçekleştirilen sağlık 

harcamalarının yarısından fazlasının ilaç harcaması olarak gerçekleştiği görülür. 

Nitekim 2003 verilerine göre Emekli Sandığının kişi başına ilaç harcamasının 404 

Dolar, SSK’nın 38 Dolar, Bağ-Kur’un 138 Dolar ve Devlet Memurlarının ise 90 

Dolar olarak gerçekleştiği, söz konusu kurumların ilaç harcamalarının ise Emekli 

Sandığının %60, SSK’da %45, Bağ-Kur’da %58 ve devlet memurlarında ise %50 

seviyesinde olduğu görülmektedir. 2003 yılında gerçekleştirilen toplam ilaç 

harcaması ise 4531 milyon dolardır. Toplam sağlık harcamalarının içinde ilaç 

harcamalarının oranı oldukça yüksektir.

Türkiye’de sağlık harcamaları ve spesifik olarak ilaç harcamaları ile doktor 

ve yatak sayıları böyle bir seyir gösterirken, sosyal güvenlik kurumlarının finansman 

açıkları da önemli bir sorun olarak görülmektedir. Nitekim sosyal güvenlik 

kuruluşlarının yaşadığı finansman sorununun kamu finansmanı üzerinde oluşturduğu 

baskı dolayısıyla, başta enflasyon olmak üzere, diğer temel ekonomik göstergeleri de 

olumsuz etkilediği ve sosyal güvenlik sisteminin ülke ekonomisinde istikrarsızlık 

oluşturan ana sebeplerden biri haline geldiği düşünülmektedir. (ÇSBG, 2004: 12) 

3.1.3. Sağlık Hizmetlerinin Sunulması 

Sağlıklı bireylerin toplumsal faydası kuşkusuz çok yüksektir. Tersi durumda 

ise, ortaya çıkan zararların boyutları ve maliyetinin tahmini dahi çok zordur. Bu 

nedenle kamu ekonomisi tarafından toplumun sağlığını “korumaya” yönelik 

hizmetlerin üretilmesi kaçınılmazdır. Dolayısıyla toplumsal koruyucu sağlık 

hizmetlerinin temel sunucusunun devlet olduğunu söylemek yanlış olmayacaktır. 

Özel sektör ise bu alanda karlı olamayacağı için faaliyette bulunmak istemeyecektir. 

Bununla birlikte piyasa ekonomisi, kamu ekonomisi tarafından üretilen 

“bölünemeyen” ve “koruyucu” sağlık hizmetlerine yönelik mal ve hizmet tedariki 

süreçlerinde kamu ekonomisine hizmet verebilir. Ancak bu söz konusu hizmetin 

kamusal niteliğini değiştirmez. Özellikle yaygın ya da risk gruplarının yoğun olması 

gibi nedenlerle kitlesel ya da bölgesel aşılama faaliyetleri bu kapsamda görülen en 

önemli hizmetlerdir. Genellikle bu konudaki tek sınırsız hizmet “bulaşıcı hastalıklar” 

kapsamında gerçekleşmektedir. Bu bağlamda devletin özellikle tedavi edici sağlık 

hizmetlerinin sunumunda toplumdaki risk gruplarını iyi belirlemesi gerekmektedir. 

Özellikle yoksullara devletin sınırsız tedavi hizmeti sağlaması sosyal bir sorumluluk 

ve görevdir 

2003’te Türkiye’de kamu ve özel hizmet sunucularından oluşan karma bir 

sağlık hizmetleri sunum sistemi vardı. Başlıca üç kamu hizmet sunucusu şunlardı: 

SB, SSK, üniversite hastaneleri. SB en önemli birinci ve ikinci basamak sağlık 

hizmeti sağlayıcısıydı ve gerçekte koruyucu sağlık hizmetleri sunan tek kurumdu. 

2002 yılında SB’nin yönetimi altında yaklaşık 700 hastane,6000 sağlık merkezi ve 

60

sağlık ocağı, 247 verem savaş dispanseri, 234 ana çocuk sağlığı ve aile planlaması 

merkezi ve 138 poliklinik vardı. 

Sağlık hizmetleri arasında “bölünemeyen” ve çok geniş bir kitleyi ilgilendiren 

bazı ihtiyaçlar vardır ki, karlı olmadığı için piyasa tarafından üretilmezler (ölçek 

ekonomisi). Bu nedenle özellikle çevre kirliliği, salgın hastalıklar ve bunlarla 

mücadele yöntemleri ve etkin aşılama vb. gibi sağlıkla ilgili ihtiyaçların tatminine 

yönelmiş sağlık hizmetleri üretiminin sunucusu kamu sektörüdür. Bu hizmetlerin 

finansmanı ise, tartışmasız kamu kaynakları ve bunlar içinde de özellikle vergi 

kaynaklarıdır. 

Konunun başında da belirtildiği gibi Sağlık hizmeti sunumunda dört kademeli 

ve entegre bir sağlık hizmeti sunum sistemi kurulmasına rağmen, sevk sistemi 

çalışmıyordu. Hastalar daha üst basamaktaki sağlık kuruluşlarından hizmet almak 

için birinci basamağı sürekli atlıyorlardı. Birinci basamaktaki hizmet kalitesinin 

düşük olması, sevk zincirine uyulmasına yönelik mali teşviklerin yokluğu ve diğer 

faktörler de sorunu büyütüyordu. Bu da tedavi ve ilaç giderlerinin artmasına sebep 

oluyordu. 

3.2.OECD Üye Ülkelerde Sağlık Sistemi 

OECD Nedir? 

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü bazen de İktisadi İşbirliği ve Gelişme 

Teşkilatı.(İngilizce: Organisation for Economic Co-operation and Development – 

OECD, Fransızca: Organisation de cooperation et de developpement economiques), 

uluslar arası bir ekonomi örgütüdür. 

OECD, hükümetlerin politika tecrübelerini karşılaştırabileceği, yaygın 

sorunlara çözüm arayabileceği, iyi uygulamaları tespit edebileceği, ulusal ve uluslar 

arası politikaları koordine etmek üzere çalışabileceği bir ortam sağlamaktır. 

OECD 14 Aralık 1960 tarihinde imzalanan Paris Sözleşmesi’ne dayanılarak, 

1961’de kurulmuştur ve savaş yıkıntıları içindeki Avrupa’nın Marshall Planı 

61

çerçevesinde yeniden yapılandırılması amacıyla 1948 yılında kurulan Avrupa 

Ekonomik İşbirliği Örgütü’nün ‘OECC) doğrudan mirasçısıdır. Üyelerinin büyük bir 

bölümü AB ve İUT üyeleridir, çoğunluğu da gözlemci üyelerdir. OECD ülkeleri 

sanayileşip zengin olmuş ülkelerdir. 

Birliğin resmi dili İngilizce, merkezi Paris ve üye sayısı 33, ortaklık türü 

ekonomik-siyasal ortaklıktır. 

Örgütün tüzüğe bağlanmış amaçları şunlardır: 

Finansal istikrarın eşzamanlı olarak korunduğu üye ülkelerde ve hem de 

özellikle gelişmekte olan ülkelerde halkın yaşam standardının iyileştirilmesi, sürekli 

ve dengeli ekonomik gelişim sağlayan politikaya destek ve yardım, işsizliğin ortadan 

kaldırılması; 

Ekonomik genişleme politikasının uyandırılması ve sosyo-ekonomik 

eşgüdümlü gelişmenin desteklenmesi; 

Uluslar arası yükümlülüklere uygun olarak çok taraflı ve ülkeler arasında 

ayrım gözetmeyen dünya ticaretinin geliştirilmesine destek verilmesi. 

OECD otuz demokratik hükümetin küreselleşmenin ekonomik, sosyal ve 

çevresel zorluklarını ele almak üzere birlikte çalıştığı emsalsiz bir forumdur. OECD 

aynı zamanda hükümetlerin tüzel yönetişim, enformasyon ekonomisi ve yaşlanan 

nüfusun zorlukları gibi yeni gelişme ve endişeleri anlamasına ve bunlara yanıt 

vermesine yardımcı olma çabalarının ön planında yer almaktadır. 

Üye Ülkeler; Avustralya, Avusturya, Belçika, Kanada, Çek Cumhuriyeti, 

Danimarka, Finlandiya, Fransa, Almanya, Yunanistan, Macaristan, İzlanda, İrlanda, 

İtalya, Japonya, Kore, Meksika, Lüksemburg, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, 

Polonya, Portekiz, Slovakya, İspanya, İsveç, İsviçre, Türkiye, İngiltere, ve ABD . 

Avrupa Toplulukları Komisyonu da OECD çalışmalarında yer almaktadır. 

Üye Ülkelerde Sağlık Sistemi: Dünyadaki bütün demokratik sistem ve 

organizasyonlar, sağlıklı birey ve sağlıklı bireylerden oluşan bir toplumu 

62

gerçekleştirmeyi hedef alır. Güvenliğin, gücün, istikrarın, refahın ve mutluluğun 

temelinde ruh ve beden sağlığına sahip bireyler ve toplumlar vardır. İnsanların en 

büyük hazinesi olan sağlığın elde edilmesi, korunması ve devamlılığının sağlanması 

amacıyla, sağlıkla ilgili mal ve hizmet üreten bütün kurum ve kuruluşların 

oluşturduğu yapıya genel olarak sağlık sektörü denilmektedir. Sağlık sektörü 

tarafından sağlık odaklı geliştirilen tüm hizmetlere de sağlık hizmetleri 

denilmektedir. Sağlık hizmetlerinin temel girdileri; insan kaynakları, sermaye, 

teknoloji, hammadde yani alet ve ekipmanlar, çıktıları ise; yaşam süresinin 

uzatılması, hayatta kalma, hastalıkların tedavisi ve bu konudaki gelişmelerdir. 

Günümüzde gelişmiş ya da belirli bir refah seviyesine ulaşmış ülkeler, insan 

gücüne yapılan yatırım olması sebebiyle, sağlık hizmetlerinin kalitesinin 

iyileştirilmesi için her yıl daha fazla kaynak tahsis etmektedirler. Ekonomik 

kalkınmanın da temel unsuru olan insanın sağlığının korunup geliştirilmesi ve 

hastalıkların tedavi edilmesi için, gelişmiş ülkeler Gayri Safi Yurtiçi Hasılalarından 

(GSYH) her geçen yıl daha fazla pay ayırabilmektedirler. Ekonomik gelişmesini belli 

bir seviyeye ulaştırabilmiş toplumlarda sağlık için ayrılan kaynaklar arttığı gibi, 

bireylerin sağlık konusunda farkındalıkları da artmaktadır. Bununla birlikte sağlık 

düzeyinin gelişimi de ekonomik gelişimi hızlandırmaktadır. 

Son on yıl içerisinde (1993-2003) OECD ülkelerine baktığımızda sağlık 

harcamaları ortalama %4,4 artış göstermiştir. Ülkelerin zaman içerisinde 

gelirlerindeki artış da dikkate alındığında sağlık harcamaları için ayrılan ödeneklerin 

rakamsal olarak da daha yüksek miktarlarda olduğu açıkça söylenebilir. 

3.2.1.Üye Ülkelerde Sağlık Düzeyi ve Sağlık Harcamaları 

OECD ülkelerinde sağlık sektörünün boyutu da, önemi de artmaktadır. Sağlık 

hizmetlerinde sağlanan ilerleme ve yeni ilaçların geliştirilmesi son yıllarda OECD 

ülkelerinde sağlık alanında istikrarlı düzelmelere katkıda bulunmuştur. 

Yaşam standartlarının yükselmesi, yaşam tarzının iyileşmesi ve daha iyi 

eğitimin yanı sıra, sağlık hizmetlerinden yararlanma ve ilaçların etkinliği konusunda 

kaydedilen ilerlemeler sayesinde son yıllar içerisinde OECD ülkelerinde ortalama 

63

insan ömrü önemli oranda uzamıştır. 1960 yılında 68,5 olan ortalama insan ömrü 

2003 yılında 77,8 yıla çıkmıştır. 2003 yılında Japonya tüm nüfus için 81,8 yıl ile en 

yüksek ortalama insan ömrüne sahip olup, onu İzlanda, İspanya, İsviçre, Avustralya 

ve İsveç izliyordu. OECD ülkelerinde ortalama insan ömrünün yüksek olması 

genellikle ulusal gelirin yüksek olması ile ilişkilidir. Ancak, kişi başına düşen gelirin 

benzer olduğu OECD ülkeleri arasında ortalama insan ömründe dikkate değer 

farklılıklar da vardır. Örneğin, Japonya ve İspanya sadece kişi başına düşen GSYH 

rakamlarına bakarak öngörülenin üzerinde ortalama insan ömrü rakamlarına sahip 

olurken, ABD, Macaristan gelire bağlı olarak öngörülenin altında ortalama insan 

ömrü rakamlarına sahip ülkelerdir. 

Ekonomik ve sosyal koşullardaki genel gelişmelerin yanı sıra, çocuk 

aşılarından yararlanma dahil, doğum sonrası sağlık hizmetlerindeki düzelmeler 

sayesinde, son onyıllar içerisinde OECD ülkeleri bebek ölüm oranlarında dikkate 

değer bir ilerleme kaydetmiştir. Portekiz’de 1970 yılından bu yana bebek ölümleri 

%90 azalmış ve o yıl Portekiz bebek ölümlerinin Avrupa’da en yüksek olduğu ülke 

iken, 2003 yılında en düşük olduğu ülkelerden biri haline gelmiştir. Meksika’nın yanı 

sıra, Türkiye, İtalya, İspanya ve Yunanistan gibi bazı güney Avrupa ülkelerinde de 

bebek ölüm oranlarında büyük düşüşler sağlanmıştır. 2003 yılında, İzlanda, Japonya 

ve bazı İskandinav ülkeleri OECD ülkeleri arasındaki en düşük bebek ölüm 

oranlarına sahip ülkeler olmuşlardır. 

OECD ülkelerinde son onyıllar içerisinde insan ömründeki uzama ile birlikte 

sağlık giderlerinde de artışlar meydana gelmiştir. Ülkelerin çoğunda sağlık 

harcamaları, genel ekonomik büyümeden daha hızlı bir artış göstermiştir. 2003 

yılında OECD ülkeleri GSYH’nın ortalama %8,8’ini sağlık harcamalarına 

ayırmışlardır. Bu oran 1990 yılında %7,1, 1970 yılında ise %5 civarında idi. 

GSYH’da sağlık harcamalarına ayrılan pay ülkeler arasında epeyce farklılık 

göstermektedir. Bu oran ABD’de %15 iken Slovak Cumhuriyeti ve Kore’de %6’dan 

azdır. GSYH içindeki yüzde olarak en yüksek sağlık harcamaları bakımından 2003 

yılında ABD’nin ardından, sırasıyla %11,5 ile İsviçre ve %11,1 ile Almanya 

gelmektedir. Tıbbın hastalıkları önleme, teşhis ve tedavi olanaklarında kaydedilen 

ilerlemeler sağlık giderlerindeki artışın başlıca sebeplerini oluşturmaktadır. Yeni 

64

donanım, tedavi yöntemleri ya da ilaçların finansmanının nasıl sağlanacağına dair 

karar verme, süre dahil çeşitli faktörler yeni tıp teknolojilerinin ve yeni ilaçların 

geliştirilmesi ve yaygınlaşmasını etkilemekte, nüfusun yaşlanması da sağlık 

harcamalarının artmasına yol açmaktadır. 65 yaş ve üzeri nüfusun yüzdesi tüm 

OECD ülkelerinde artmıştır. 

OECD ülkelerinin çoğunda kamu tarafından finanse edilen sağlık sigortasının 

ya da sağlık hizmetlerinin doğrudan kamu tarafından finanse edilmesinin ağır 

basması sonucu ABD, Meksika ve Kore dışındaki bütün ülkelerde sağlık 

harcamalarının en büyük bölümünü kamu sektörü üstlenmektedir. Özel sektörün 

finansmanda özellikle büyük rol oynadığı ABD’de bile kamunun sağlık harcamaları 

OECD ortalamasına benzer ölçüde GSYH’nın %6,6’sını oluşturmaktadır. 

OECD ülkelerinde 1992-1997 yılları, kamunun sağlık harcamalarında 

ekonomik büyüme ile benzer ya da hatta daha düşük oranda bir artışa tanık olmuştur. 

Ancak, son yıllarda tüm OECD ülkelerinde kamu sağlık harcamaları ekonomik 

büyümeden daha hızlı bir oranda artmıştır. İlaç harcamalarının hızla artması toplam 

olarak sağlık harcamalarındaki genel artışın ardında yatan başlıca etmen olmuştur. 

Bu dönemde OECD ülkelerinin çoğunda ilaç harcamalarındaki artışın toplam sağlık 

harcamalarındaki artışı geçtiğine tanık olunmuştur. ABD ve Avustralya’da ilaç 

harcamaları bu dönem içerisinde toplam sağlık harcamalarındaki artış oranının iki 

katından çok artmıştır. Kişi başına düşen miktarın çok düşük olduğu İrlanda ve 

Kore’de de önemli artışlar gözlenmektedir. Japonya’da ise artış oranı çok daha sınırlı 

olmuştur. 

2003 yılında kişi başına düşen ilaç harcamasının en yüksek olduğu ülke 700 

dolar ile ABD iken, onu 600 dolar ile Fransa ve yaklaşık 500 dolar ile Kanada ve 

İtalya izlemiştir. En düşük harcamanın olduğu iki ülke ise (100 doların biraz 

üzerinde) Meksika ve Türkiye’dir. 

Doktor eksikliği duyulması birçok ülkede önemli bir problemdir. Tıp 

mesleğine giriş için konan kısıtlamalar, uzmanlık seçenekleri, ücret ve diğer çalışma 

koşulları, pratisyen hekimlerin sayısı, dağılımı ve bileşimini etkilemektedir. 2003 

65

yılında OECD ülkelerinde kişi başına düşen doktor sayısında büyük farklılıklar 

vardır. Her 1000 kişiye 4’ten fazla doktor düşen İtalya ve Yunanistan ile her 1000 

kişiye 2’den az doktor düşen Türkiye, Meksika ve Kore arasında bu rakamlar 

değişmektedir. 

Yabancı ülkelerde eğitim görmüş doktorlar belirli ülkelerde pratisyen 

hekimlerin önemli bir oranını oluşturmaktadır. Yabancı ülkelerde eğitim görmüş 

doktorların oranı 2000 yılında Britanya, Yeni Zelanda, ABD ve Kanada gibi 

İngilizce konuşan ülkelerdeki tüm pratisyen hekimlerin %20’sini geçiyordu. Yabancı 

ülkelerde eğitim görmüş doktorların oranı Japonya, Fransa ve Avusturya’da çok daha 

düşüktür. 

Birkaç ülke dışında tüm OECD ülkelerinde hemşire açığı da vardır. Hemşire 

sayısında da OECD ülkeleri arasında önemli farklılıklar mevcuttur. Farklı 

kategorilerdeki hemşirelerin istatistiklere dahil edilmesi veya edilmemesi nedeniyle, 

bu veriler ancak sınırlı ölçüde karşılaştırılabilir. 2003 yılında her 1000 kişi başına 

13’ten fazla hemşire ile İrlanda, İzlanda, ve Hollanda başı çekmektedir. Ölçeğin alt 

ucunda ise her 1000 kişiye 4’ten az hemşire ile Türkiye, Kore, Meksika ve 

Yunanistan yer almaktadır. 

OECD ülkelerinde sağlık harcamalarının ortalama %3’ü hastalıkların 

önlenmesi ve halk sağlığı programları için harcanmaktadır. Çocuk hastalıklarının ve 

ölümlerinin azaltılmasında en etkili önlemlerden birinin aşılar olduğu görülmüştür. 

Üye ülkelerin yaklaşık üçte ikisi DTP (difteri, tetanoz, boğmaca) aşılarında nüfus 

içerisinde genel bağışıklık sağlanması için gerekli seviye olan %95 oranına ulaşmış 

ya da bu oranı geçmiş bulunmaktadır. Kızamıkta OECD ülkelerinin yaklaşık 

yarısının aynı seviyede olduğu bildirilmektedir. Norveç, İrlanda ve Avusturya gibi 

kişi başına düşen GSYH bakımından daha zengin olan ülkelerin bazılarının ise difteri 

ve kızamık aşılarında ortalamanın altında kaldığı bildirilmiştir. 

Gribin ciddi komplikasyonlara yol açma riskinin daha fazla olduğu yaşlı 

nüfusun hastalığa yakalanma, hastaneye yatma ve ölüm olaylarını önlemenin bir yolu 

olarak grip aşısı geçen onyıl içersinde üye ülkelerde gitgide yaygınlaşmıştır. 2003 

66

yılında yaşlılar arasında grip aşısı yaptıranların oranı Çek Cumhuriyeti, Slovak 

Cumhuriyeti ve Macaristan’da %40’ın altında iken Avustralya, Kore ve Hollanda’da 

%75’i aşıyordu. 2003 yılında yaşlı nüfusun %50’den daha azının grip aşısı olduğu 

bildirilen Almanya, Japonya dışında, G7 ülkelerinin çoğunda grip aşısı olanların 

oranı %60’ın üzerindeydi. 

Tütün tüketimi hala erken ölümlerin en önemli nedenleri arasında olmakla 

birlikte, OECD ülkelerinin çoğunda tüketimde azalma olmuş ve son yirmi yıl 

içerisinde dikkate değer bir ilerleme sağlanmıştır. Bu düşüşte, kamuoyunu 

bilinçlendirme kampanyaları, reklam yasakları ve vergilerin arttırılması yoluyla tütün 

tüketiminin azaltılmasını amaçlayan politikalar etkili olmuştur. Avustralya, Kanada, 

İsveç ve ABD’de yetişkinler arasında her gün sigara içenlerin oranı 1970’lerin 

sonunda ’33 iken bu oran 2003 yılında %20’nin altına düşmüştür. 

Yetişkin başına düşen alkol tüketimi ortalaması da OECD ülkelerinin 

birçoğunda son yirmi yıl içerisinde giderek düşüş göstermiştir. Tütün tüketimindeki 

gibi reklam sınırlamaları, satış kısıtlamaları ve yüksek vergilerin alkol tüketiminin 

azaltılmasında etkili yöntemler olduğu görülmüştür. İtalya ve Fransa gibi geleneksel 

şarap üreticisi ülkelerde 1980 yılından beri kişi başına düşen alkol tüketiminin 

düşmesine tanık olunmuştur. Öte yandan, İrlanda’da kişi başına düşen alkol tüketimi 

%40’tan fazla artmıştır. 

Üye ülkelerin çoğunda gerek çocuklar gerekse yetişkinler arasında fazla kilo 

ve aşırı şişmanlık oranlarının artması hızla halk sağlığı açısından önemli bir kaygı 

kaynağı haline geliyor. Şişmanlığın aşırı yüksek tansiyon, yüksek kolesterol, şeker, 

kalp-damar hastalıkları, astım, kireçlenme ve bazı kanser türleri gibi sağlık 

sorunlarında bir risk faktörü oluşturduğu biliniyor. Yetişkinlerin %50’den fazlasının 

fazla kilolu ya da aşırı şişman olarak tanımlandığı on OECD ülkesi şunlardır: ABD, 

Meksika, Britanya, Avustralya, Slovak Cumhuriyeti, Yunanistan, Yeni Zelanda, 

Macaristan, Lüksemburg ve Çek Cumhuriyeti. 

Obezite sorununa gelince: Yetişkin nüfus içinde aşırı şişmanların oranı 

Japonya ve Kore’de %3 iken bu oran ABD’de %31’e çıkıyor. Ancak, ülkelerin 

67

çoğunda fazla kilo ve aşırı şişmanlığa ilişkin tahminlerin kişilerin kendileri hakkında 

verdikleri bilgiye dayandığını unutmamak gerekir. Oysa ABD, Avustralya, Yeni 

Zelanda ve Britanya’daki uygulama farklı olup tahminler kişilerin boy ve kilolarının 

doğrudan ölçülmesine dayanıyor. Aşırı şişmanlık kronik hastalıklara yakalanma 

riskini arttırdığı için, sağlık harcamalarında da önemli miktarda artışlara yol 

açmaktadır. ABD’deki tahminler normal kilolu kişilere kıyasla aşırı şişmanlara 

sağlanan sağlık hizmetlerinin %36, ilaçların ise %77 daha fazla maliyetli olduğunu 

gösteriyor (Sturm, 2002). Aşırı şişmanlık ile buna bağlık sağlık sorunlarının 

başlaması arasında birkaç yıllık bir zaman aralığı olup, bu da OECD ülkelerinde aşırı 

şişmanlık oranlarında geçen yirmi yıl içerisinde gözlemlenen artışın ileride sağlık 

hizmetlerinin maliyetlerinin artmasına yol açacağına işaret ediyor. 

3.2.2. Üye Ülkelerde Sağlık Sistemi 

Bir ülkenin sağlık sistemi ve bu sistemin performansı; ülkenin değerler 

yumağının biçimlendirdiği tarihsel, kültürel, sosyal, ekonomik, teknolojik ve inanç 

gibi değişkenlerin bir yansıması olmaktadır. Bu değerlerin özü ise “dünya görüşü” 

veya “paradigma”dan başka bir şey değildir. 

Sağlık hizmetleri arz ve talebi piyasa koşullarında bireysel ekonomik 

kapasitelerce yönlendirilmeye çalışılmaktadır. Risk ve belirsizliğin hakim olduğu 

sağlık hizmeti ihtiyacı durumunda katastrofik harcamaların kaçınılmazlığı bireysel 

ekonomik kapasiteleri çok fazla zorlamakta ve iflaslar veya beraberinde kötü bir 

sağlık sistemi tablosu getirmektedir. 

Buna karşın Avrupa teorisinde/felsefesinde ve pratiğinde ise “sağlık doğuştan 

kazanılan bir haktır” ve “sağlık hizmetlerinin nevi şahsına münhasır özellikleri diğer 

mal ve hizmetler gibi sağlığın piyasa koşullarında alınıp satılmasını sekteye uğratır” 

dolayısıyla “finansör”, “hizmet sunucu” veya “düzenleyici” olarak devlet müdahalesi 

kaçınılmazdır bakış açısı hakim. Yani Avrupa cephesinde sağlık, sosyal devlet 

anlayışının uygulama alanlarından birisi olarak görülmektedir. Bu bakış açılarının 

veya dünya görüşlerinin şekillendirdiği üst/yüksek siyaset, alt/düşük bağlamda sağlık 

politikalarının ve alt uygulamalarının da şekillenmesinde yegane belirleyici 

68

olmaktadır. Siyaset sağlık alanını bütün unsurları ile şekillendirmektedir. Başka bir 

ifade ile sağlığı üretmede ABD zihniyeti ile Avrupa zihniyeti köklü bir farklılığa 

sahiptir. ABD’de bireysellik ön plandayken, Avrupa’da kolektiflik söz konusudur. 

Ancak, öngörülen reformlar ile ABD sağlık alanında köklü bir zihniyet 

değişimine yönelmekte ve devletin sağlık alanındaki “yönetim ve düzenleme 

(stewardship)” rolünü ön plana çıkarıp güçlendirilmektedir. 

Değişik ülkelerdeki modelleri tüm detayları ile incelemek yerine farklı 

modelleri tanımak, bu modeller içinde yapılan gündemdeki kavramlar irdelemek 

konunun daha iyi anlaşılmasını sağlayacaktır. 

İlk olarak İngiliz ve Amerikan sağlık sistemlerini finansman ve sunum 

kategorisi açısından inceleyeceğiz. 

İngiliz ve Amerikan sistemleri finansman ve hizmeti sunan açısından 

birbirlerine zıt özellikler göstermektedir. 

İngiliz Sağlık Sistemi 

Sistem her İngiliz vatandaşının bir genel pratisyenin listesine üye olma 

esasına dayanan, tamamen vergilerle finanse edilen bu sistemde, hizmeti kullanma 

sırasında ücretsiz olarak tüm birinci basamak sağlık hizmetlerinden yararlanma hakkı 

vermektedir. Bu hizmetler ev ziyaretleri, aşılamalar, tetkik ve tedavi hizmetleri 

yanında, gerekli olduğundan ikinci basamak hizmetleri için bir uygun hastane 

departmanı ile temas kurma, gerekli bilgileri aktarma, randevu alma ve ikinci 

basamak ile ilgili işlemler tamamlandıktan sonra hastanın sürekli takibini içerir. 

Burada genel pratisyenler özel statüde olup, kamu tarafından finanse edilirler. 

Her genel pratisyen listedeki kişi sayısı, koruyucu hekimliğe yönelik olmak üzere, 

gerçekleştirdiği bazı uygulamalar gibi kriterlerin göz önüne alındığı bir formüle göre 

hesaplanan bir gelir elde eder. İngiliz sistemi (NHS;Ulusal Sağlık Hizmetleri) kamu 

finansmanı ve kamu hizmet sunumunun tipik ve başarılı örneklerinden biridir. 

69

Sistemin yürütülmesi kamunun sorumluluğundadır bu da öncelikle birinci basamak 

sağlık hizmetlerinin etkili örgütlenmesini getirmiştir. 

İngiliz sisteminde 2. Ve 3. Basamak hizmetler de kamu tarafından finanse 

edilmekte ve hizmet kamu hastaneleri tarafından verilmektedir. Tamamen vergilerle 

finanse edilen bu sistemde her İngiliz vatandaşı tüm hastane hizmetlerinden 

faydalanma hakkına sahiptir. 1980’li yıllarda pek çok Avrupa ülkesinin sağlık 

sistemini gözden geçirmesine sebep olan reform rüzgarları İngiltere’yi de 

etkilemiştir. 1991 yılında uygulamaya konulan NHS reformlarına kadar devletin 

sistemin merkezinde olduğu ve sağlık hizmetlerini kamunun temel 

sorumluluklarından biri olarak kabul eden İngiliz modeli, serbest piyasa modelinin 

olumlu kabul edilen yönlerini NHS yapısı içinde entegre etmeye çalıştı. Reformun 

ana hedefi hizmet sunucular arasında kontrollü bir rekabet yaratmaktı. Bu nedenle 

hizmetin sunumu ve finansmanını kurumsal olarak birbirinden ayırdı. Sağlık idareleri 

sorumluluk alanlarındaki nüfusun sağlık ihtiyaçlarını tespit eden, hizmeti refakat 

eden kurumlardan satın alan ve hizmet kalitesini ölçen birimler haline gelirken, NHS 

hastaneleri vakıf yapısına bürünerek özerkleştiler, hizmetlerini satar hale geldiler. 

İngiltere bu şekilde hizmet sunucuların çok daha maliyet etkili çalışmak zorunda 

kalacağını, yüksek performansı hedefleyeceklerini öngörmektedir. İngiltere’nin 

sağlık giderlerinin GSMH’ya oranı 1993yılı verilerine göre %7,1’dir (OECD 1995), 

Bu oran %8 olan Batı Avrupa ülkelerinin altındadır. 

Ancak İngiliz sistemi içinde de küçük oranda özel hastaneler ve özel 

sigortalar mevcuttur. 

Amerika Birleşik Devletlerinde Sağlık Sistemi 

Amerika Birleşik devletlerinde karşımıza büyük ölçüde özel sigortalar 

tarafından finanse edilen, özel sağlık kurumlarına dayanan bir model çıkmaktadır. 

Nüfusun büyük çoğunluğu özel sağlık sigortasına sahiptir. Hizmet sunumu büyük 

ölçüde özel sağlık kuruluşları ve serbest çalışan hekimler tarafından verilmektedir. 

Birinci basamak sağlık örgütlenmesi çok kuvvetli değildir ve kişi başına düşen sağlık 

harcamaları oldukça yüksektir. Sağlığa ayrılan payın GSMH’ye oranı %15’ler 

70

düzeyindedir. Bu oran OECD ortalamasının yaklaşık iki katıdır. Pek çok son derece 

prestijli teşhis ve tedavi merkezinin mevcudiyetine, araştırmaya verilen öneme 

rağmen ülkenin sağlık göstergeleri böylesi sağlık harcaması ile uyumlu değildir. 

ABD sağlık için bu oranda bir harcama yaparken yaklaşık 43,3 milyon Amerikalı, 

çoğunluğu temel sağlık hizmetleri de dahil olmak üzere hiçbir sağlık güvencesine 

sahip değildir. Bu rakam her yıl 1,2 milyon artmaktadır. (New York Times, 1995) 

1991 yılı tahminlerine göre yaklaşık 50 milyon Amerikalı sadece kısmi sağlık 

sigortasına sahiptir.(Bodenhemier, 1992) Son dönemlere kadar özel merkezlerin 

hedefi tıbbi teknolojinin en yenisini, bunu finanse edebilenlere sunabilmek olmuştur. 

Ekonomik düzeyi düşük kesimler ise birinci basamak hizmetlerinin iyi organize 

edilmediği sistemde son derece yetersiz koruyucu ve tedavi edici sağlık hizmetleri ile 

karşı karşıya kalmışlardır. ABD’de bu ciddi sorunu aşmak için iki program devreye 

sokulmuştur. Bunlar emekliler ve gelir düzeyi düşük kesimlerin sağlık giderlerini 

üstlenen Medicare ve Medicaid programlarıdır. Bu ki program ağırlıkla özel 

finansmana dayanan ABD sağlık sistemi içinde yer alan kamu finansmanına birer 

örnektir. 

Amerikan modelinin en belirgin sonucu, son derece yüksek maliyetli olması 

ancak buna karşın ülkenin sağlık göstergelerinin iyi olmaktan son derece uzak olması 

olarak karşımıza çıkar. Sağlık harcamaları, pahalı 2. Ve 3. Basamak hizmetlere 

yönelmekte, karlı olmayan birinci basamak hizmetleri özel sektörün ilgisi dışında 

kalmakta, ikinci plana itilmekte, birinci basamak hizmetleri kamu tarafından da iyi 

örgütlenemediği için bu pahalı ikinci ve üçüncü basamak hizmetlere erişimi sınırlı 

kesimler maliyet etkili birinci basamak hizmetlerinden de yoksun kalmaktadır. 

ABD sağlık sisteminin iki önemli karakteristiği; işverenin sağlık güvencesi 

verip vermemekte özgür olması ve eğer sağlık güvencesi verirse hangi hizmetlerin 

verileceği ve bunun nasıl idare edileceği konularında özgür olması ile, hizmet 

sunucuların nihai finansmanının kar amacı güden ve birbiriyle rekabet içinde olan 

sigorta şirketleri tarafından yapılmakta olmasıdır. 1991 yılındaki tahminlere göre bu 

nedenle oluşan idari giderler toplam sağlık harcamasını %19 -%24’ü arasında idi 

(Woolhandler, Himmeistein, 1991). 

71

ABD’de 1993-1994 yıllarında Clinton reformları olarak anılan bir yeniden 

yapılanmanın tartışmaları başladı. Tartışmaların odağı tüm nüfusu bir şekilde kapsam 

içine almak ve hizmet sunumunun (managet care) düzenlenmesi idi. Tüm nüfusu 

kapsam içine almaya yönelik tartışmalar kongre dışına çıkamadı. Hizmet sunumunun 

kamusal sorumluluk taşıyan düzenleyici bir kurum şemsiyesi altına alınması ile ilgili 

çalışmalar ise tam tersine, özel hastaneler ve hekimlerin bir araya gelmeleri ve 

Health Maintenance Organisations (HMO) ya da Preferred Provider Organisations 

(PPO) adı verilen örgütler oluşturmaları ile sonuçlandı. Bu organizasyonlar 

işverenler ve sigorta şirketleri ile hizmet anlaşmaları yapabilmek için rekabet içine 

girdiler. 1995 sonlarında kamu değil, özel sektör tarafından yönlendirilen reform 

başarıya ulaştı ve ABD pek çok ülke için sosyal adaletin bir gereği olarak görülen, 

ciddi bir kamusal sorumlulukla yürütülen sağlık alanında, bir sağlık sistemi 

kuramamanın bir örneğini daha verdi. 

Avrupa Ülkelerinde Sağlık Sistemleri 

Sağlık sistemi içinde sağlık finansmanı yöntemi, hizmet sunumu, insangücü 

yönetimi uygulamaları ve sağlık mevzuatı konularında Avrupa ülkeleri arasında ciddi 

farklılıklar bulunmaktadır. OECD üyesi olan Avrupa ülkelerindeki sağlık 

sistemlerine kısaca değinmek sistemin işleyişi hakkında bilgi sahibi olmamızı 

sağlayacaktır.. 

İngiltere, İrlanda, Danimarka, İsveç, Finlandiya, İtalya, İspanya ve 

Portekiz’de sağlık hizmetlerinin finansmanı ağırlıklı olarak genel vergiler yolu ile 

yapılmaktadır. İngiltere’de kamu sağlık harcamaları içinde vergi gelirlerinin payı 

%88,2’dir. Bu pay İrlanda’da %91,Danimarka’da %100, İsveç’te %100, 

Finlandiya’da %80,2’dir. İtalya’da %99,9, İspanya’da %88,3 ve Portekiz’de ise 

%91,5’tir. 

Finlandiya’da Sağlık Sosyal İşler Bakanlığı hizmetlerin genel 

koordinasyonundan sorumludur. Sağlık hizmetlerinden esas sorumlu makam 

belediyelerdir. Finansman genel vergi ve genel bütçe ile sağlanır. Bu vergilerin bir 

kısmı merkezi hükümet diğer kısmı da belediyeler aracılığı ile toplanır. Sistem 

72

pratisyen hekimliğe (aile hekimliği) dayalıdır. Büyük çoğunluğu kamu istihdamı 

şeklindedir. 

İrlanda’da sağlık hizmetleri Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı tarafından 

yürütülür. Hizmetler resmi ve özel kuruluşlarca sunulur. Finansman merkezi 

hükümet bütçesi iledir. Halkın %38’i tüm hizmetlerden ücretsiz yararlanır (birinci 

grup sigorta). %47’si birinci basamak hizmetleri ve bazı hastane hizmetlerinden 

ücretsiz yararlanır (ikinci grup) ve geriye kalan %15‘in gebelik ve çocuk bakımı 

hariç tüm hizmetleri ücretlidir. 

İspanya’da merkezi düzeyde sağlıktan esas sorumlu bakanlık; Sağlık ve 

Tüketici ilişkileri Bakanlığıdır. Entegre bir ulusal sağlık sistemi vardır. Çalışma 

Bakanlığı, Eğitim Bakanlığı ve Milli Savunma Bakanlığının da çeşitli yetkileri 

vardır. Finansmanda geçmişte temel kaynak Ulusal sağlık sigortası iken günümüzde 

genel vergilere kaymıştır. Ayrıca cepten katkı da alınmakta olup özel sigorta 

uygulaması da vardır. Ulusal sağlık sigortası birinci basamak kuruluşları ve 

hastaneleri çalıştırmaktadır. Kamu istihdamı ağırlıkta olmakla birlikte özel istihdam 

da mevcuttur. 

İsveç’te genel koordinasyonu Sağlık Bakanlığı sağlamaktadır. Hizmetlerde 

ağırlık yerel yönetimlerde olup, bölgesel esasa dayanmaktadır. Finansman tamamen 

genel vergilerle karşılanmaktadır. Birinci basamak il genel bütçelerinden, hastane 

hizmetleri ise yerel kamu hastalık sigortasından karşılanmaktadır. Çok az miktarda 

cepten ödeme ile katkı payı alınmaktadır. 

İtalya’da sağlıktan esas sorumlu bakanlık Sağlık Bakanlığıdır. Bir Ulusal 

Sağlık Sistemi vardır, hizmet birimleri ve hastanelerin büyük çoğunluğu kamuya 

bağlıdır. Son yıllarda temel sağlık hizmetlerine önem verilmektedir. Finansman 

tamamen vergiye dayalıdır. Hizmet birimlerinde ücret uygulaması çok ender ve çok 

küçük bir orandadır. Birinci basamak hizmetler pratisyenler ve çocuk uzmanlarınca 

yürütülür. İstihdamın büyük çoğunluğu kamu tarafından yapılır. Serbest çalışan 

hekimlerin sistem içindeki oranları çok azdır. 

73

Fransa ve Hollanda kamu sağlık harcamalarının tamamına yakınını sosyal 

güvenlikle finanse eden iki Avrupa ülkesidir. Fransa’da kamu sağlık harcamaları 

içinde kamu sigortalarının payı %96,8’dir. Bu pay Hollanda ‘da %94’tür. Buna 

karşılık her iki ülkede de sağlık harcamaları oldukça yüksektir. Bu özel harcamaların 

büyük çoğunluğu da özel sigortalar aracılığı ile yapılmaktadır. Özel sağlık 

harcamaları içinde özel sigortanın payı Fransa’da %52,7, Hollanda’da ise %55,7’dir. 

Hollanda’da sağlıktan esas sorumlu bakanlık; Sağlık Bakanlığıdır. Ulusal 

sağlık sistemi, Sosyal Güvenlik kuruluşlarının kendi hizmet birimleri ve özel sektör 

üçlüsü hizmet üretir. Hizmetlerin çoğu özel kuruluşlarca sunulur. Sistem pratisyen 

hekimliğe dayalıdır. Pratisyen hekim sevk vermeden hastanelere gidilemez. 

Hizmetlere %70 kamudan, %30 özel sağlık sigortalarından kaynak ayrılmaktadır. 

Hizmetlerin omurgasını genel pratisyenler oluşturur ve herkesin bir pratisyene kayıt 

olma zorunluluğu vardır. Ulusal sağlık sistemi, sosyal güvenlik kuruluşlarının kendi 

hizmet birimleri ve özel sektör üçlüsü hizmet üretir. Hizmet sunumunda ağırlık özel 

sektördedir. Hem özel hem de kamu istihdamı vardır. 

Almanya, Belçika ve Lüksemburg sağlık hizmetlerini ağırlıklı olarak sosyal 

sigorta yolu ile finanse eden ülkelerdir. Almanya’da kamu sağlık harcamaları içinde 

kamu sigortalarının payı %91,6’dır. Bu oran Belçika’da %88, Lüksemburg’da ise 

%82,7’dir. 

Almanya’da merkezi düzeyde esas sorumlu bakanlık Sağlık Bakanlığıdır. 

Ayrıca; Çalışma ve Sosyal İşler Bakanlığı, Doğa ve Çevre ve Nükleer Güvenlik 

Bakanlığı, Araştırma ve Teknoloji Bakanlıkları da konu ile ilgilidir. Sigortalının 

sigortasını ve hekimini seçmesi ve ona kayıt olmasına dayalı bir sistem vardır. 

Yüzyılın başından beri hastalık sigortası (kamu ve özel) ile finanse edilmektedir. 

Hekimler serbest çalışır, uçtaki aile hekimleri pratisyen ya da uzman olabilir. Büyük 

çoğunluğu uzmandır. 

Belçika’da sağlıktan esas sorumlu bakanlık; Halk Sağlığı, Sosyal İlişkiler ve 

Çevre Bakanlığıdır. Ayrıca Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı ile Belediyelerin de 

sağlık ve çevre konularında bazı görev ve işlevleri vardır. Son zamanlarda temel 

74

sağlık hizmetleri birimlerine daha büyük önem verilmektedir. Kamu ve özel 

kurumlar tarafından hizmet verilmektedir. Hizmet sunumu büyük oranda özel girişim 

halindedir. Büyük çoğunluk özel çalışır, kamu istihdamı da vardır. İnsan gücünün 

önemli bir bölümü temel sağlık hizmetlerinde çalıştırılmaktadır. 

Avusturya ve Yunanistan’da ise sağlık hizmetlerinin finansmanında genel 

vergilerin yanında sosyal sigortalar da devreye girmektedir. Avusturya’da kamu 

sağlık harcamaları içinde kamu sigortaları 59,6’lık bir paya sahipken vergi gelirleri 

%40,6’lık bir paya sahiptir. Tersine Yunanistan’da kamu sağlık harcamaları içinde 

kamu sigortaları %39’luk bir paya sahipken, vergi gelirleri %61’lik bir paya sahiptir. 

Ulusal bütçe ya da sağlık sigortası şeklinde finansmana başvuran her iki tip ülkelerin 

bazılarında cepten ödemelerle katkı payı alan ülkeler de vardır. 

Avusturya’da sağlık hizmetleri yönetiminde karmaşık bir sistem vardır. 

Sağlık Bakanlığı yalnızca bir koordinatör konumundadır. Finansmanı; sağlık 

sigortaları (sosyal ve özel) aracılığı ile yapılır ayrıca bütçe katkısı da vardır. 

Hizmet sunumunda birinci basamaktaki hekimlerin çoğu serbest çalışır, şayet 

bunların sigorta ile anlaşması varsa ücretlerini sigorta öder, sözleşmesi yoksa 

hekimden hizmet alan sigortalılar parasını cepten öder, daha sonra sigortadan tekrar 

alır. 

Çek Cumhuriyeti ve Danimarka’da esas sorumlu bakanlık Sağlık 

Bakanlığıdır. Bir ulusal sağlık sistemi vardır, Ancak hizmetler desantralize edilmiş 

olup yürütme yetkisi yerel yönetimlere (belediye ve county) bırakılmıştır. Bu nedenle 

de yerel yönetimler sağlık hizmetinde önemli bir insiyatif ve işleve sahiptir. 

Hizmetlerin finansmanı büyük oranda genel bütçeden karşılanır ve halkın %95’i 

buna dahildir (birinci grup sigorta). Halkın geri kalan %5’i ikinci tip sigortaya 

dahildir. Bunlar ekstra bir prim öderler ve karşılığında hekim seçme hakları vardır. 

Hizmetler özel hekimler, county hastaneleri ve belediye sağlık servisleri üçlüsü ile 

sunulur. Pratisyen hekimlik sistemin omurgasıdır. 

Sağlık hizmetlerini sosyal sigorta yoluyla finanse eden ülkelerin hepsinde 

uygulamanın çeşitli farklılıkları vardır. Örneğin; Almanya, Belçika, ve Hollanda’da 

75

hastalık sigortası kuruluşunu kişi kendisi özgürce seçebiliyor. Buna karşılık Fransa, 

Lüksemburg ve Avusturya’da ise, kişinin çalıştığı iş onun kayıt olacağı sigortayı 

zorunlu olarak belirliyor. Ulusal sağlık sisteminin var olduğu ülkelerde, ilke olarak 

tüm vatandaşlar bu sistem aracılığı ile güvence altına alınıyor. Lüksenburg, Belçika, 

Fransa ve Avusturya gibi sosyal güvenlik sisteminin hakim olduğu ülkelerde ise 

kendi veya başkası hesabına çalışan herkesin kendisini sigortalatması zorunludur. 

76

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 

4.TÜRKİYE’DE YAKIN TARİHTE YAPILAN SAĞLIK 

REFORMLARI VE OECD ÜLKELERİ İLE KARŞILAŞTIRILMASI 

4.1. Türkiye’de Yakın Tarihte Yapılan Sağlık Reformları 

Toplumlar modernleştikçe insanlar sağlık sistemlerinden kendileri, aileleri ve 

içinde yaşadıkları toplum için daha fazla şey talep etmektedirler. Böylece daha 

hakkaniyetli ve ayrımcılığın ortadan kaldırıldığı bir sağlık hizmetine gittikçe daha 

fazla toplumsal destek oluşmaktadır. İnsanların ihtiyaçları ve beklentilerine 

odaklanmış sağlık hizmetlerine içinde yaşadıkları toplumun sağlık güvenliğine ve 

kendileri ve toplumlarının sağlığını etkileyebilecek iç ve dış faktörlere karşı gittikçe 

daha fazla destek ve ilgi oluşmaktadır. Bunlar da sağlıkta değişim ve reformları 

zorunlu hale getirmektedir. Ülkemizde son yıllarda sağlık alanında reformlar 

yapılmaya başlanmış ve Sağlıkta Dönüşüm Programı ile sağlık hizmetlerinin etkili, 

verimli ve hakkaniyete uygun bir şekilde organize edilmesi, finansman sağlanması ve 

sunulması hedeflenmektedir. 

4.1.1.Sağlıkta Dönüşüm Programı 

Sağlıkta Dönüşüm Programının içeriği, 2003 öncesi Türkiye’de var olan bir 

sağlık sistemi için “kitabi” reformlar seti gibidir, sistemi; zayıf yönlerini hedefe 

koyup güçlü yanları üzerinde inşa etmektedir. Sağlıkta Dönüşüm Programı 

geçmişteki reform ve proje çalışmalarını değerlendirerek gelecekte geçilmesi 

düşünülen sağlık sistemini tasarlayacak ve bu sisteme geçişi kolaylaştıracak gerekli 

değişiklikleri yapmayı planlamıştır. SDP, sağlık hizmetlerinin etkili, verimli ve 

hakkaniyete uygun bir şekilde organize edilmesi, finansmanının sağlanması ve 

sunulmasını hedeflemektedir (SB, 2007: 268). 

SDP (Sağlıkta Dönüşüm Programı)’nin kapsamında uygulanacak politikalar, 

halkın sağlık düzeyini (etkililik) yükseltmeyi amaçlamaktadır. Sağlık hizmetlerinin 

77

sunumundaki en büyük hedef, hastalıkları tedavi etmekten çok, insanların 

hastalanmasını engelleyecek koruyucu önlemlerin alınması olarak belirlenmiştir. 

4.1.1.1. Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın temel ilkeleri 

Sağlıkta Dönüşüm Programının Temel İlkeleri şunlardır (SB, 2003: 24); 

- İnsan merkezlilik: Bu ilke, sistemin planlamasında ve hizmetin sunumunda 

hizmetten faydalanacak bireyi, bireyin ihtiyaç, talep ve beklentilerini esas almayı 

ifade etmektedir. Sağlığın aile ortamında üretildiği gerçeğinden hareketle birey “aile 

sağlığı” kavramı çerçevesinde ele alınmaktadır. 

- Sürdürülebilirlik: Geliştirilecek olan sistemin ülkemiz koşulları ve 

kaynakları ile uyumlu olması ve kendini besleyerek bir devamlılık arz etmesi ilkesini 

ifade etmektedir. 

- Sürekli kalite gelişimi: Vatandaşlarımıza sunulan hizmetlerde ve elde edilen 

sonuçlarda ulaşılan noktayı yeterli görmeyerek, hep daha iyiyi aramayı, sistemin 

hatalarından öğrenmeyi sağlayacak bir geri bildirim mekanizması oluşturulmasını 

ifade etmektedir. 

- Katılımcılık: Sistemin geliştirilmesi ve uygulanması sırasında, ilgili tüm 

tarafların görüş ve önerilerinin alınması, yapıcı bir tartışma ortamı sağlayacak 

platformların oluşturulmasıdır. Ayrıca bu ilke, sağlık sektörünün bütün bileşenlerini 

sistemin kapsamı içine alarak, uygulamada kaynak birliğinin sağlanmasını da 

amaçlamaktadır. 

- Uzlaşmacılık: Sektörün farklı bölümleri arasında karşılıklı çıkarları gözeterek 

ortak noktalarda buluşma arayışlarıdır. Çıkar çatışmasına dayalı bir uygulama yerine 

yöntem, standartlar ve denetim mekanizmalarında birlik sağlanması ve tarafların 

buna uyması hedeflenmektedir. 

- Gönüllülük: Hizmette arz veya talep eden birey veya kurum ayırımı 

yapmaksızın, sistem içerisinde yer alacak bütün birimlerin belirlenen amaçlara 

yönelik davranmalarını sağlama yöntemidir. Sistemde hizmet üreten ve hizmet alan 

kesimlerin zoraki değil, teşvik edici önlemler doğrultusunda gönüllü bir şekilde yer 

almaları şarttır. 

78

- Güçler ayrılığı: Sağlık hizmetlerinin finansmanını sağlayan, planlamasını 

yapan, denetimi üstlenen ve hizmeti üreten güçlerin birbirinden ayrılması ilkesidir. 

Bu şekilde çıkar çatışması olmayacak, daha verimli ve daha kaliteli hizmet sunumu 

sağlanacaktır. 

- Desantralizasyon: Kurumlar merkezi yönetimin oluşturduğu hantal yapıdan 

kurtarılmalıdır. Değişip gelişen koşullara ve çağdaş anlayışa uygun olarak yerinden 

yönetimin hayata geçirilmesi hedeflenmektedir. İdari ve mali yönden özerk 

işletmeler hızlı karar mekanizmalarına sahip olacak ve kaynakları daha verimli 

kullanabilecektir. 

- Hizmette rekabet: Sağlık hizmetlerinin tekel olmaktan çıkarılıp belli 

standartlara uygun farklı hizmet sunucularının yarışmasının sağlanması ilkesidir. 

Böylece sürekli kalite gelişimi ve maliyet azalmasına yönelik bir teşvik ortamı 

oluşacaktır. 

4.1.1.2. Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın bileşenleri 

Sağlıkta Dönüşüm Programının bileşenleri şunlardır (SB, 2003:26-37); 

Planlayıcı ve denetleyici bir Sağlık Bakanlığı 

Sağlıkta Dönüşüm Programı vizyonundaki Sağlık Bakanlığı; politikalar 

geliştiren, standartlar koyan ve denetleyen bir konumda olup ülkemizin, kamu veya 

özel kurum ve kuruluşlarının sağlığa ayırdığı kaynakların etkili, verimli ve 

hakkaniyete uygun bir şekilde kullanılmasını sağlamak üzere yönlendirmeler 

yapacaktır. Bu anlayışın bir ürünü olmak üzere, Sağlık Bakanlığına bağlı 

kuruluşların yerinden yönetim ilkeleri doğrultusunda yapılandırılması sağlanacak ve 

Bakanlık, planlama yapan stratejik bir örgüt yapısına kavuşturulacaktır. Böylece 

Sağlık Bakanlığı, Anayasada tanımlandığı şekli ile devletin sağlık sektörünü "tek 

elden planlama" görevini yerine getirecektir. 

Sağlık Bakanlığı hem yeniden yapılanmasını gerçekleştirirken hem de sağlık 

hizmetlerini planlaması ve sunumu sırasında sosyal devlet anlayışı çerçevesinde 

koruyucu hizmetlere öncelik verecek, birinci basamak sağlık hizmetleri 

güçlendirilecektir. Sağlık Bakanlığının başlıca görevi ve sorumluluğu politika 

hazırlamak ve düzeni denetlemek olacaktır. Türkiye'de Sağlık Bakanlığının 

79

odaklanması gereken diğer alanlar arasında kalite kontrolü ve tüketicinin eğitilmesi 

gelmektedir. Sağlık Bakanlığı bundan böyle, sağlık sektörü İçin önceliklerin 

belirlenmesi, kalitenin izlenmesi ve düzenlenmesi, kurumların akreditasyonu ve 

uzmanlara lisans verilmesi, sigortanın düzenlenmesi ve denetimi, halk sağlığı 

işlevlerinin yönetimi ve salgın hastalıkların gözetimi üzerine odaklanmalıdır. 

� Herkesi tek çatı altında toplayan Genel Sağlık Sigortası 

Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın hakkaniyet amacı doğrultusunda, 

vatandaşlarımız ödeme gücü ile orantılı olarak katkıda bulunacakları ve hizmetleri 

ihtiyaçları ölçüsünde kullanabilecekleri bir sigorta modeli oluşturulacaktır. Bu 

yaklaşım, sosyal devlet olmanın temel gereksinimlerinden birisi olup, Anayasamızın 

56. maddesinde de yönlendirici bir hüküm olarak yer almaktadır. Günümüzde Sosyal 

Sigortalar Kurumu, BAG-KUR ve Emekli Sandığı, bu amaç doğrultusunda görev 

yapan kurumlarımızdır. Her ne kadar bu kurumlar, sağlık ve emeklilik sigortalarının 

birbirinden ayrılmadığı, açıklarının bütçeden karşılandığı, rasyonel olmayan 

düzenlemeler nedeniyle profesyonel sigortacılık anlayışından uzaklaşmış bir durum 

sergilese de toplumun önemli bir kısmını sigortacılık kapsamı altına almışlardır. Bu 

kuruluşlarımızın standart birliği sağlayamamış olması, farklı düzey ve yollarla 

hizmet üretmesi veya satın alması sonucu oluşan tablo bilinmektedir. Ayrıca, 

sigortalı olmayan önemli bir kesim bulunmaktadır. Bunların bir kısmı Yeşil Kart 

uygulaması ile kısmi bir sağlık sigortası İçine alınmıştır. Ancak burada da yaşanan 

sorunlar herkes tarafından bilinmektedir, Hizmet kalitesini arttırmak, her hastaya eşit 

düzeyde temel sağlık hizmetini sunmak ve hasta ile doktor arasındaki para ilişkisini 

ortadan kaldırmak için toplumun bütününü kapsayan zorunlu sağlık sigortacılığı 

sistemine ihtiyaç vardır. Böyle bir sigortacılık sistemi, sağlık harcamaları maliyetini 

düşürme gayreti içinde, koruyucu hekimlik uygulamalarının da teşvikçisi ve 

zorlayıcısı olacaktır. Genel Sağlık Sigortası Kurumunun denetim ve yaptırımları, 

sağlık giderlerinde gittikçe artan oranlarda yer işgal eden ilaç ve tıbbi malzeme israfını 

azaltacaktır. Fiyat kontrolü ve sağlık hizmetlerinin finansmanı tek elden karşılanmalı 

ve artık hasta-hekim ilişkisi parasal bir ilişki olmaktan çıkmalıdır. 

80

Mevcut sosyal güvenlik kuruluşlarındaki emeklilik sigortası ve sağlık 

sigortası birbirinden ayrılacak, sağlık sigortası İşlemleri tek çatı altında toplanacaktır. 

Genel Sağlık Sigortası konusunda önemli gördüğümüz noktalar şunlardır: 

- Her Türk vatandaşı sigorta kapsamına alınacak ve tek numara sistemi 

benimsenecektir. Bu numaranın MERNİS numarası olması, ekonomik bir yaklaşım 

olacaktır. 

- Sağlık sigortası mutlaka diğer sigorta sistemlerinden ayrılacaktır. 

- Primi yatırma veya sigortasız olma sorununun muhatabı sağlık kuruluşları 

olmayacak, bunu sigorta kurumu takip edecektir. 

- Hizmet üretenlere geri ödeme tek elden, düzenli ve zamanında yapılacaktır. 

� Yaygın, erişimi kolay ve güler yüzlü sağlık hizmet sistemi 

Herhangi bir ülkede uygulanan bir programı, ülkemize aktarabilmek 

mümkün olamayacağı gibi, ülkemizin sosyo-ekonomik ve coğrafi yapısı nedeniyle 

tekdüze homojen bir sistemi bütün ülkeye yaymaya çalışmak da gerçekçi değildir. 

Birkaç hanelik mezrasından iklim şartları nedeniyle sınırlı zamanlarda ulaşılabilen 

köylerine kent nüfusunu aşan ilçelerinden dünya kenti olmuş metropolüne kadar, her 

biri kendine özgü çözümler bekleyen bir heterojen yapı söz konusudur. İnsanımızın hak 

ettiği, çağdaş normlara uygun sağlık hizmetini sunmayı hedeflerken bu özelliklerin 

göz önünde bulundurulması zorunluluk arz etmektedir. 

Bu hedef doğrultusunda sağlık hizmeti vermeye talip bütün dinamikleri 

sistem içine alan bir anlayış içinde hizmette rekabet ortamının yaratılması gerektiği 

düşünülmektedir. Sosyalizasyon politikasının bu ülkeye armağan ettiği sağlık ocağı 

ağını güçlendirirken, vakıf ve dernekler başta olmak üzere özel teşebbüsün de hizmet 

ağında yer alması öngörülmektedir. Bu anlayış ülke kaynaklarının verimli 

kullanımına yol açacağı gibi, herkesin kolayca erişebileceği bir hizmet sunumuna 

fırsat tanıyacaktır. Sağlıkta eşitsizlikleri azaltmayı hedeflemeyen hiçbir programın bu 

ülke insanı açısından anlamı olmayacaktır. Kır-kent eşitsizliğine kıyasla doğu-batı 

eşitsizliği daha fazla derinleşmiştir. Bu durum, ekonomik gerekçelerle 

açıklanabilecek kadar basit değildir. Bu eşitsizlikleri azaltmak için her bölgede eşit 

81

oranda kamu sağlığı olanaklarının kısılması ve özel sektöre devredilmesi gibi bir 

anlayış İçinde değiliz. Aksine İhtiyaç olan yerlerde kamu olanaklarının geliştirilmesi/ 

bunların niteliğinin arttırılması ve özel sektör imkanları ile hizmet yarışına girilmesi 

hedeflenmektedir. 

- Güçlendirilmiş Temel Sağlık Hizmetleri ve Aile Hekimliği; Temel sağlık 

hizmetleri alanında, iyi tasarlanmış ve performansa yönelik bir sağlık sistemi anlayışı 

bulunmamaktadır. Temel sağlık hizmetlerinin kurumsal konumu, diğer hizmet 

düzeyleri üzerinde yetki ve kontrol sahibi olacak bir yapıya kavuşturulacaktır. Bu 

konuda yapılacak dönüşümlerin çıkış noktası, genelde toplumu oluşturan bireylerin, 

özelde ise hastaların ve sağlık çalışanlarının göreceli durumlarını iyileştirmek 

olacaktır. Kırsal bölgelerde sağlık ocaklarının üstlendiği topluma yönelik koruyucu 

sağlık hizmetlerinin desteklenmesi yanında, kentlerde yetersiz kalan bu hizmetler, 

kamu sağlığı merkezlerince yaygın, örgütlü ve disiplinli bir şekilde yürütülecektir. 

Bu kurumsal yapılanmaya sağlık sektöründeki diğer hizmet birimlerini de 

yönlendirecek bir konum kazandırılacaktır. 

Temel sağlık hizmetlerinde sorumluluk paylaşımı ve bireye "tek pencere" 

sistemi ile yaklaşım, başarıyı arttıracak önemli faktörlerdir. Bu yüzden bireye 

yönelik koruyucu hizmetler ile birinci basamak tanı ve tedavi hizmetlerinin 

bireylerin kendi seçeceği doktorlar tarafından yürütülmesi amaçlanmaktadır. Bu 

sayede doktor ve aile üyeleri daha yakın ve kişisel ilişkiler kuracak ve sağlık 

eğitiminde, hastalıkların önlenmesinde ve sağlığın düzeltilmesinde önemli rol 

oynayacaktır. Koruyucu diş hekimliği uygulamaları birinci basamakta yerini 

alacaktır. Bireylerin sağlık kayıtlarının birinci basamak hekimlerince tutulması 

kontrol, takip ve risk analizlerinin yapılabilmesinde önemli ilerlemeler sağlayacaktır. 

Kırsal bölgelerde yaygın olan sağlık ocağı alt yapısı bu tür uygulamalara 

zemin oluşturacaktır. Yetersiz alt yapının olduğu kentlerde serbest hekimlik 

uygulamaları ve özel sağlık merkezleri sistemde yer alabilecektir. 

- Etkili, kademeli sevk zinciri; Etkin bir sevk zincirinin kurulabilmesinin ön 

şartı, hastanın kendi seçtiği ve güvendiği bir hekimden birinci basamak hizmeti 

almasıdır. Bu da yukarıda sözü edildiği şekilde temel sağlık hizmetlerinin 

82

güçlendirilmesine ve birinci basamak hizmeti sunan aile hekiminin hastasına 

sunduğu hizmetin kalitesine bağlıdır. Yani kısaca, hasta memnuniyetini esas alan bir 

"aile hekimliği uygulaması" sistemin esasını oluşturmaktadır. Bu hedefe yönelik 

olarak planlama ve teşvik yapılması, birinci basamakta bir çok hastanın tutulmasını 

sağlayacaktır. Hastaların büyük çoğunluğunun sorunlarının birinci basamakta 

çözülebilir olduğu ve hastane polikliniklerinin bu tür hastalarla dolu olduğunu 

bilinmektedir. Sistemin etkili hale getirilmesi, hem hastanelerimizdeki gereksiz 

yığılmaları azaltacak ve tedavi hizmetlerinin kalite artışına hizmet edecek, hem de 

sağlık harcamalarındaki israfı azaltacaktır. Sevk sistemi tek yönlü bir yol değildir. 

Tanı ve/veya tedavi için ikinci veya üçüncü basamak kuruluşlara sevk edilen 

hastaların çoğu, tedavinin devamı, izleme ve bakım için daha alt seviyedeki 

kurumlara geri gönderilmelidirler. Hastanın kayıtlarını tutmakla sorumlu olan 

hekimin sevk ettiği hastasına İkinci basamakta verilen konsültasyon hizmetinin geri 

bildirimi tıbbi kayıt sistemini güçlendirecektir. Böylece, bireylerin aile hekimlerince 

sürekli izlenmesi mümkün olabileceği gibi, kaliteden ödün vermeksizin daha kısa 

sürede ve düşük maliyetli sağlık hizmetinin sunumu mümkün olabilecektir. 

Sevk zincirine girmek istemeyen hastaları kimse zorlayamaz. Sevk zincirine 

uymaksızın hastaneye başvurmayı tercih eden hastanın katlanacağı ek maliyet, sosyal 

devlet anlayışına ve hasta haklarına aykırı bir uygulama olmayacaktır. 

- İdari ve mali özerkliğe sahip sağlık işletmeleri; Ülkemizdeki hastanelerin 

tümü, aralarında hiçbir ayrım olmaksızın, sigorta kurumu ile sözleşme yapmak ve 

sevk sistemi esaslarına uymak kaydı ile bütün vatandaşlarımıza hizmet 

verebileceklerdir. Hastanelerimiz bu hizmeti verirken hizmet kalitesi ve sözleşme 

esaslarına uygun fiyat uygulamaları hususunda denetim altında tutulacaktır. Sağlık 

finansmanında kurumlar değil, bireyler desteklenecektir. Bu hizmeti sunan kurumlar, 

ürettikleri hizmet oranında pay alacaklardır. 

Kamu hastanelerinin bu değişen yapıya uyum sağlaması, daha verimli 

işletmeler haline dönüşmesi ve sektörün diğer aktörleri ile rekabet edebilmesi için şu 

andaki merkeze bağımlı yapısından kurtulması gerekmektedir. Hastanelerin 

verimliliğini iyileştirmek İçin, tüm Sağlık Bakanlığı ve Sosyal Sigortalar Kurumu 

hastanelerine hem idari ve mali açıdan, hem de sağlık hizmetlerini üretip yönetmek 

için gereken girdilerin temini bakımından özerklik tanınacaktır. Tüm kamu sağlık 

83

kuruluşları Sağlık Bakanlığı denetiminde özerk kurumlar haline gelecektir. Öncelikle 

bu hastanelerde bir hizmet sunumu birliği sağlanacak, ikinci aşamada her tesise ayrı 

ayrı özerklik tanınacaktır. Sağlık kuruluşları devlete direkt bağlı olmak zorunda 

değildir. Belediyeler, özel şirketler, vakıflar, il idareleri, üniversiteler sağlık kuruluşu 

kurabilecektir. Kamu sağlık kuruluşlarının kendilerini finanse etmeleri istenecek, 

daha fazla kar için hizmet kalitesinden ödün veren pahalı kurumlar olmalarına izin 

verilmeyecektir. 

� Bilgi ve beceri ile donanmış, yüksek motivasyonla çalışan sağlık insan 

gücü 

Dönüşümlerin başarılı olarak gerçekleştirilmesi, uygun nitelikli ve gerekli 

insan kaynaklarının mevcudiyetine büyük ölçüde bağlıdır. Program çerçevesinde 

öncelikle sağlık sektöründe çalışan profesyonellerin, Avrupa Birliği'ne uyum süreci de 

dikkate alınarak görev yetki ve sorumluluklarının tanımlanması sağlanacaktır. Bu 

çerçevede uzun yıllardır yetki alanları bir netliğe kavuşturulmamış olan, hastayla bire 

bir çalışan meslek mensuplarının da görev ve yetkileri tanımlanacaktır. 

Sağlıkta Dönüşüm Programı'nın amaçlarına ulaşabilmesi, etkili bir yönetici 

kadrosuna sahip olmakla mümkündür. Hekimlerin işletme yöneticiliğinde istihdam 

edilmesi, hem hekime yapılan yatırımın amacı dışında kullanılmasını beraberinde 

getirmekte, hem de deneyimsiz yöneticiler ortaya çıkarmaktadır. Sağlık sistemi 

yöneticiliğinin hekimlikten bağımsız bir disiplin olarak güçlenmesi için gereken 

planlama, araştırma ve eğitim faaliyetlerine önem ve öncelik verilecektir. Sağlıkta 

Dönüşüm Programı, sağlık çalışanlarının ülke geneline dengeli dağılımını teşvik 

edici gönüllü politikaları da beraberinde getirecektir. Bu yaklaşımın sonucu olarak 

zorunlu hizmet kaldırılacaktır. Kamu kurumlarında daha istekli ve verimli çalışmayı 

özendirecek tedbirler alınacaktır. Bunlardan birisi çakılı sözleşmeli personeldir. 

Konuyla ilgili önemli adımlar atılmaya başlanmış ve uygulama tarihi çok yakına 

çekilmiştir. 

Yerel yönetimler, sivil toplum örgütleri ve meslek dernekleri sistemde aktif 

olarak yer almalıdır. Desantralize insan kaynakları planlaması ve yönetim yeteneği 

84

oluşturulacak, sağlık yöneticilerinin insan kaynakları planlamasına aktif katılımları 

sağlanacaktır. 

� Sistemi destekleyecek eğitim ve bilim kurumları 

Dönüşümü gerçekleştirmek ve başarıyı sürekli kılmak için, halk sağlığı bilgi 

ve becerisine sahip, özellikle sağlık politikası, sağlık işletmeciliği, sağlık ekonomisi 

ve sağlık planlaması konularını bilen insanlara ihtiyaç olduğu inkar edilemez. 

Ülkemizde sektörel analizleri yapabilecek, araştırmalar planlayacak, hükümetlere 

danışmanlık yapacak ve sektörün ihtiyaç duyduğu insan gücüne mezuniyet sonrası 

eğitimler verecek bir kuruma ihtiyaç vardır. 

Tıp eğitimi, tıpta uzmanlık sınavına hazırlık eğitimi olmaktan çıkarılıp, 

hekimleri Sağlıkta Dönüşüm Programı doğrultusunda hizmet vermeye yönlendirecek 

bilgi ve birikimle donatmayı hedeflemelidir. Tıpta uzmanlık eğitimi, müfredat 

programlarının meslek örgütlerinin de katılımı ile geliştirilip denetlenmesi gerekir. 

Eğitim hastanelerinin yeniden organize edilip verilmekte olan tıpta uzmanlık 

eğitimini planlayacak, standardize edecek ve denetleyecek kurumsal bir yapı 

oluşturulacaktır. Bu uygulamalar, Sağlık Akademisi veya Sağlık Uzmanlık Kurumu 

çatısı altında akademik bir yapıya kavuşturulacaktır. 

� Nitelikli ve etkili sağlık hizmetleri için kalite ve akreditasyon 

Sağlık sektöründe hizmetin kabul edilebilirliği ve standardı, en az kullanılan 

sarf malzemesi ile tanı ve tedavi araçlarının kalitesi kadar önemlidir. Hizmet 

biriminin belli standartlara uygunluğu tek başına yeterli değildir. Hizmet sunum 

süreci ve elde edilen çıktıların değerlendirildiği bir mekanizmanın kurulması gerekir. 

Son zamanlara kadar kalite, ihmal edilmiş bir konu olmasına rağmen bugün hem 

hizmet sunucuları hem de finansal kaynak sağlayıcıları tarafından daha fazla dikkat 

çekmeye başlamıştır 

Sağlıkta Dönüşüm Programı, ülkemizin şimdiye dek gündeminde yeterince 

yer almamış bir ihtiyaca öncelik vermektedir. Kurulacak olan "Ulusal Kalite ve 

Akreditasyon Kurumu", bugün bir kavram kargaşası içinde bulunan ruhsatlandırma, 

85

sertifikasyon ve akreditasyon konularını olması gerektiği gibi düzenleyecektir. Bu 

kurumun özerk bir yapıda, sektörün taraftarının yönetiminde söz sahibi olduğu bir 

şekilde kurulması, gelişmiş ülkelerdeki örneklere benzer şekilde faaliyete geçmesi 

amaçlanmaktadır. Kurum, sağlık sonuçlarını ölçmek için sistemler geliştirecek ve bu 

sonuç ölçümlerini sağlık hizmet sunucularına performans göstergeleri oluşturmak 

amacıyla kullanacaktır. Böylece hizmet sunucuların performanslarını İçeren veri 

tabanları oluşturulacak ve İyi uygulamaların tanımlanması ile uygulanabilir 

performans göstergelerinin belirlenmesi sağlanacaktır. 

Ayrıca sağlık hizmetlerinin sunumunda etik değerlerin korunabilmesi esastır. 

Bu da ancak güçlü yaptırım yetkisi olan bir etik kurulun kurulması ile başarılabilir. 

Kurum, sektörün çeşitli temsilcilerinin katkıları ile oluşmalı ve geniş yetkilerle 

donatılmalıdır. 

� Akılcı ilaç ve malzeme yönetiminde kurumsal yapılanma 

İlaç, malzeme ve tıbbi cihazların standardizasyonu, ruhsatlandırması ve 

bunların akılcı yönetimi konularında uluslararası normları yakalayacak kurumsal 

oluşumlara ihtiyaç vardır. Bu kurumların siyasal kaygı ve yaptırımlardan bağımsız, 

özerk kurumlar halinde örgütlenmesi sağlanacaktır. İlaç ve tıbbi cihaz konusunda 

uzman olacak bu kurumları ayrı ayrı veya tek çatı altında toplamak mümkündür. 

- Ulusal ilaç kurumu; Oransal olarak Türkiye'de ilaçlara ve farmasotik 

ürünlere yapılan harcamalar çok yüksektir. Sosyal güvenlik kurumlarının mevcut 

politikaları yüzünden nüfusun çok büyük bir bölümü ilaç fiyatlarına karşı oldukça 

duyarsızdır. İlaç fiyat artışlarının bilimsel bir temele oturmadığını biliyoruz. Sağlıkta 

Dönüşüm Programı çerçevesinde, sağlık hizmetlerinin en önemli girdilerinden olan 

ilaçla ilgili uzun yıllardır yaşanan sorunların bilimsel esaslar doğrultusunda taraftarın 

karşılıklı diyalogu ve uzlaşmacı yaklaşımları ile çözülmesine yönelik bir platform 

oluşturulacaktır. ilgili temel politikaların belirlenmesi, ilacın ruhsatlandırılması, 

üretimi, tanıtımı, satışı, araştırma geliştirme faaliyetlerinin yönlendirilmesi gibi 

konularda düzenleyici ve destekleyici olmak üzere "Ulusal İlaç Kurumu"nun 

oluşturulması sağlanacaktır. Bu kurum, her türlü etkiden uzak olarak bağımsız bir 

86

şekilde ulusal politikalar doğrultusunda uygulamalarda bulunacaktır. İlaçların 

ruhsatlandırmasıyla ilgili sürecin daha etkili, daha şeffaf ve daha süratli bir hale 

getirilmesi sağlanacaktır. İlaç fiyatlandırmasıyla ilgili olarak, tüm tarafların üzerinde 

mutabakat sağlayacakları bir yöntem geliştirilmesine ihtiyaç vardır. Türkiye'de 

üretilen ilaçların dış pazarlara açılması, Türkiye ilaç sanayisinin yurt dışında yatırım 

yapması da, Sağlıkta Dönüşüm Programı kapsamında ele alınacak önemli ve öncelikli 

konular arasındadır. İlaçta fikri mülkiyet haklarının korunmasını ulusal çıkarlarımız, 

uluslararası hukuk ve taahhütleriniz çerçevesinde ele almak, ilgili taraflarla bir 

diyalog zemininde uzlaşmak temel amacımızdır. Kamunun ilaç alımlarını 

farmakoepidemiyoloji ve farmakoekonomi biliminin ışığı altında geliştirilecek 

yöntemlerle yönlendirmek temel ilkemizdir. Yine ilaç tüketiminin bilimsel kriterler 

göz önünde bulundurularak yönlendirilmesi ve esasa bağlanması gerekmektedir. 

- Tıbbi cihaz kurumu; Tıbbi cihaz ve sarf malzemede bugüne kadar daha çok 

ithale dayalı bir malzeme akışı mevcuttur. Denetim, kalite belgesi ve kalibrasyon gibi 

konularda daha çok yurt dışı referanslar dikkate alınmaktadır. Uluslararası 

referansların yanında ulusal standartların belirlenmesi ve kalite belgesini tanzimi, 

yerli üretime kolaylık sağlayacaktır. Ayrıca kullanılan cihazların periyodik 

kalibrasyonu, tanı ve tedavi güvenirliğini ve verimliliğini arttıracaktır. 

Tıbbi sarf malzeme ve cihaz konusunda da standardizasyon ve denetim 

vazgeçilmez öneme sahiptir. Hastanelerdeki klinik mühendislik hizmetlerine 

odaklanan ulusal düzeyde denetleyici, eğitici ve düzenleyici yetkilere sahip olarak 

tasarlanmış bir Tıbbi Cihaz Kurumunun kurulması planlanmaktadır. Bu kurum, bilgi 

veri tabanları oluşturacak, tıbbi cihaz planlaması ve satın alımı, tıbbi cihazların 

karşılaştırmalı değerlendirmesi, güvenlik programları, klinik mühendislik 

uygulamaları, kanunlar ve düzenlemelere dair bilgi sağlayarak uygulama yapacaktır. 

Yine on-line ve sürekli eğitim programlarını üstlenmek veya üçüncü Şahısları bu 

doğrultuda finanse etmek ile uygulamalı araştırmaları desteklemek bu kurumun 

görevleri arasındadır. 

Hizmetlerde kullanılan cihaz ve tıbbi sarf malzemelerin uluslararası 

normlara uygun olarak standardize edilmesi hizmet verimini artırır. Diğer yandan bu 

durum zaman ve malzeme israfım önler, kalite yükselmesine yol açar. Uluslar arası 

sağlık hizmet yolunu açarak ekonomiye katkı sağlar. En önemlisi de, İnsanımıza 

87

uluslararası standartlara uygun bir sağlık hizmeti sunulmasını güvence altına alır. 

Bugün ülkemizde küçümsenmeyecek ölçüde plastik ve elektronik sanayi alt yapısı 

mevcuttur. Bu sektörler teşvik edilerek tıbbi teknolojiye yönelik üretim yapacak 

yatırımlara yönlendirilmelidir. Standartları belirlenmiş ürünlerin üretilebilmesi, 

bunun mevzuat ve ekonomik yönden kolaylaştırılması, sadece kaynak israfını 

önlemekle kalmayacak, bu konuda ihracat yapan bir ülke konumuna gelmemizi 

sağlayacaktır. 

- Karar sürecinde etkili bilgiye erişim; Sağlık Bilgi Sistemi, Sağlık sistemi 

politikalarının ve yönetim kararlarının bilgiye dayanması gerektiği inancını 

taşımaktayız. Doğru bilgiye dayanmayan kararlar, istenmeyen sonuçlar doğurur. 

Doğru bilgi ise ancak iyi seçilmiş, doğru ve iyi analiz edilmiş veri ile elde edilir. 

Sağlıkta Dönüşüm Programı'nın bütün bileşenleri arasında uyumun sağlanabilmesi 

için entegre bir sağlık bilgi sistemine ihtiyaç vardır. Sağlık hizmeti sunan 

kademelerde dikey işlemesi gereken bilgi akışı, hizmet sunumu ve finansman 

bilgilerinin değerlendirilmesi noktasında yatay bir entegrasyona ihtiyaç 

göstermektedir. 

Sağlık hizmetlerinde eşgüdüm, sağlık envanterinin oluşturulması, bireylerin 

tıbbi kayıtlarının korunması, sevk basamakları esnasında bilgi transferi ve temel 

sağlık uygulamalarındaki verilerin toplanması amacıyla Sağlık Bilgi Sistemi kurmak 

istiyoruz. Sağlık kayıtlarının güvenilir ve sürekli bir şekilde tutulmasını sağlamak, 

hizmetlerin verimliliğini geliştirmek, kaynakların nerelerde ve nasıl kullanıldığını 

takip etmek ancak etkili bir bilgi sisteminin kurulması ve işletilmesi ile mümkündür. 

Yaklaşımımız, gelişen teknolojiler doğrultusunda modüler yapılarla gerektiğinde 

büyüyebilen, kullanıcı-hizmet sunucu ilişkisine en az ihtiyaç gösteren bir yapı 

oluşturmaktır. 

Sağlık bilgi sistemi, sağlıkla ilgili politikaların belirlenmesinde, sağlık 

sektöründe sorunların ve önceliklerin saptanmasında, önlemlerin alınmasında, sektör 

kaynaklarının, çalışma ve yatırımların planlanmasında, sunulan sağlık hizmetlerinin 

kalitesinin değerlendirilmesinde, bilimsel araştırma ve çalışmalarda kullanılmak 

üzere yeterli veri toplayacak ve işleyecek bir fonksiyon üstlenecektir. Bu sistem, 

günümüz iletişim olanaklarını kullanarak uygulanabilecek bir ortak veri tabanı 

üzerinden işleyecektir. Sevk zinciri bu sistemle daha etkin, hızlı ve güvenilir bir hale 

88

gelecektir. MERNIS numarası gibi özgün bir referans numarasının tüm sağlık veri 

tabanlarında ek bir öğe olarak benimsenmesi, sigorta sistemindeki verilerle sağlık 

hizmetlerinin kullanımına ilişkin verileri eşleştirmeyi kolaylaştıracaktır. Her Türk 

vatandaşına verilen bu numaranın kullanılması ve farklı veri tabanlarında tutulan 

verilerin karşılıklı eşleştirilmesine fırsat verecek, tedavi için başvuran hastaların 

sigortalı olup olmadıklarını hızlı olarak teyit edecek ve birden fazla sigorta sisteminin 

imkanlarından yararlanan kişileri tespit edebilecektir. 

4.1.2. SDP Kapsamındaki Yönetişim Reformları 

Sağlık Bakanlığının yeniden yapılandırılması için etkinleştirici bir yasal 

çerçeve yaratacak daha geniş bir Kamu Yönetimi Temel Kanunu tasarısı 2005-2006 

yıllarında TBMM’ye sunulmuştur. Bu kanun kabul edilseydi, sağlık sektörü 

düzenlemesi ve kamu sağlığından sorumlu yarı bağımsız birimlerin kurulmasına 

yardımcı olacak; sağlık sektöründeki yönetişim düzenlemelerini önemli ölçüde 

değiştirecek düzenlemelerin yolu açılmış olacaktı. Fakat çerçeve kanunu veto edilmiş 

ve SB’nin yeniden yapılandırılması gecikmeye uğramıştır. SB, SDP’nin 

uygulamasının I. Fazı sırasında (Bakanlık kararnameleri vasıtasıyla) izleme ve 

değerlendirme ile performans yönetimi ve kalite geliştirme gibi fonksiyonlardan 

sorumlu, çeşitli yeni daire başkanlıkları kurmuştur. Ancak SB’nin yeniden 

yapılandırılması ve sağlık sektörünün düzenlenmesinden sorumlu yarı kamusal 

kuruluşların kurulması ve de halk sağlığı sisteminin yeniden yapılandırılması, 

SDP’nin I. Fazı kapsamında tamamlanamamıştır. 

SGK’nin kurulmasının sonucu olarak GSS sistemine yönelik yeni yönetim 

düzenlemeleri ortaya çıkmıştır. 2004 yılında bir Geri Ödeme Komisyonu 

kurulmuştur. Bu komisyon; SGK, Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, MB, DPT 

ve Hazine Müsteşarlığı temsilcilerinden oluşmaktadır. Komisyon sağlık hizmetleri, 

ilaçlar ve SGK’nin geri ödemesini yaptığı sağlık hizmetleri için fiyat 

belirlenmesinden ve SGK teminat paketinde değişiklikler yapılmasından sorumludur. 

Bu Komisyon’un altında Sağlık Hizmetleri Fiyatlandırma Komisyonu yer 

almaktadır. Bu alt komisyon Geri Ödeme Komisyonu tarafından karar alınmasını 

kolaylaştırmak için gerekli teknik çalışmalardan sorumludur. Tüm sağlık sigorta 

89

fonları için tek bir Geri Ödeme Komisyonu’nun kurulmasıyla birlikte, önceden var 

olan parçalı sistemin yerini alan ve tüm fonları etkileyecek ödeme stratejilerinin ele 

alınmasına yönelik bir mekanizma oluşturulmuştur. 

4.2. Türkiye’de Sağlık Reformları ve OECD Ülkeleri ile Karşılaştırılması 

Sağlık sistemi Sağlık Bakanlıklarının sorumluluğu altında olan tıbbi bakım ve 

halk sağlığı faaliyetlerini kapsayacak şekilde tanımlanır. Performans ise sağlık 

politikasının temel hedeflerine göre değerlendirilir. i) Sağlık sonuçlarının ve 

kullanıcılara verebilirliğin en üst düzeye getirilmesi ii)Bu sonuçların elde edilmesine 

bağlı olarak maliyetlerin en aza indirilmesi iii) Hem beklenmeyen tıbbi hizmet 

maliyetlerine karşı mali koruma hem de sağlık hizmetlerine erişim konusunda 

hakkaniyet sağlanması (Hurst, 2002). Türk sağlık sisteminin performansının bu 

hedeflere göre değerlendirmesi için şunlar gerekmektedir: a)Sosyoekonomik ve 

siyasi ekonomik etmenler bağlamında zaman içinde sağlık alanındaki harcamaların 

“makul” seviyesinin belirlenmesi b)Sağlık hizmetlerine erişimde hakkaniyet ve 

beklenmeyen yüksek sağlık harcamalarına karşı mali koruma sağlanması c) Bireysel 

kullanıcı ve hizmet sunucu seviyesinde paranın karşılığının veya mikro ekonomik 

verimliliğin, güvence altına alınması. 

Türkiye yıllardır OECD üyesi olan ve yüksek gelir düzeyine yaklaşmış üst 

orta gelirli bir ülke olarak, kendisini, diğer OECD üyesi ülkeler ile kıyaslamalar 

yaparak değerlendirmiştir. Bu karşılaştırmalarda öncelikle Türkiye nüfusunun sağlık 

durumu üzerinde durulmuştur. Bu husus sadece sağlık sistemine değil; sağlık 

sisteminin dışında yer alan milli gelir ve nüfusun eğitim durumu gibi diğer bazı 

önemli etkenlere de bağlı olduğu için söz konusu belirleyiciler de incelenecektir. 

Aynı zamanda gözlemlenen sağlık çıktıları açısından Türkiye’deki sağlık 

harcamalarının uygunluk seviyesinin belirlenmesi tartışmalarına da yer verilecek, 

zaman içinde sağlık alanındaki yapılan harcamalarda mali sürdürülebilirliği 

başarmak Türk vatandaşlarının sağlığının iyileştirilmesi için sektörler arası 

(bakanlıklar arası) eylemin kapsamına da ışık tutulacaktır. 

90

Türkiye’de Sağlık Alanında Yaşanan Değişimler 

Doğumda beklenen yaşam süresi: Türkiye’de doğumda beklenen yaşam 

süresi 1960’ta OECD ortalamasının %71’i oranındaydı. 2006 yılında bu oran %91 

olmuş ve ortalama yaşam süresi 71,6 yaşa kadar yükselmiştir (2007 yılında 71,8 yaş 

olmuştur). 2006 yılı küresel verilere bakıldığında ve diğer üst orta gelirli ülkelerle 

kıyaslandığında, Türkiye’deki ortalama yaşam süresi, benzer sağlık harcaması 

düzeyine sahip ülkelerin ortalamasına yakınken, gelir düzeyi bakımından 

ortalamanın biraz altındadır. 

Bebek Ölüm Hızı: Türkiye’de bebek ölüm hızı son 35 yıldır ciddi bir düşüş 

göstermiş hem OECD ortalamasına, hem de Meksika ve Portekiz gibi ülkelerin 

oranlarına yaklaşmıştır. Türkiye’de her 1000 canlı doğumda 22,6 olarak gerçekleşen 

bebek ölümleri, 2006 yılında OECD bölgesinde bildirilen en yüksek oran olup 

ortalamanın 4 katından daha fazladır. Bu rakam benzer gelir ve sağlık harcaması 

düzeyine sahip ülkelerin de üzerindedir. Fakat 2007 yılında oran düşerek 21,7’ye 

inmiştir. 

Anne Ölüm Oranı: OECD Health Data 2008 verilerine göre Türkiye’deki 

anne ölüm oranı (100.000 canlı doğumdaki ölümler) 1973 ile 2007 yılları arasında 

hızla düşerek (yaklaşık on misli) OECD ortalamasına yaklaşmıştır. 1973 yılında 

OECD ortalamasının sekiz katından fazlaydı. 2006 yılında ortalamanın yaklaşık 2,5 

katı kadardı. Türkiye’nin gelir ve sağlık harcaması düzeyine sahip bir ülkeden 

beklenen seviyenin biraz yukarısındadır. Fakat Türkiye’nin yakın geçmişte kaydettiği 

önemli ilerlemeye bakılırsa önümüzdeki yıllarda daha iyi bir görüntü ortaya çıkabilir. 

65 Yaşında Beklenen Yaşam Süresi: Türkiye’de 65 yaşında beklenen yaşam 

süresi 1970’ten beri sürekli bir artış göstermiştir. Ancak, kadın ve erkeklerdeki 

oranlar, ilgili OECD ortalamalarından farklıdır. Kadınlar için 65 yaşında beklenen 

yaşam süresi 1970 yılında OECD ortalamasının %81’i iken 2006’da bu oran %75’e 

düşmüştür. Erkekler için bu oran %91’den %78’e düşmüştür. 2006 yılında kadınlar 

için 15,1 ve erkekler için 13,1 ile Türkiye’nin 65 yaşta beklenen yaşam süresi OECD 

bölgesindeki en düşük süre olmuştur. 

91

Sağlığa Yapılan Harcamaların Uygun Seviyesinin Zaman İçinde Bulunması 

Sağlık sistemlerinin temel hedeflerine ulaşılması, önceden yapılan diğer 

harcamaların fırsat maliyeti göz önüne alınarak sağlık harcamalarının “uygun” 

seviyesine ilişkin bir yargıya varılmasını içerir. İkincil, ancak oldukça önemli olan 

bir diğer hedef de, zaman içinde sağlık alanındaki yapılan harcamalarda mali 

sürdürülebilirliği başarmaktır. İstenen harcama seviyesi, toplumun kaynaklarının 

alternatif kullanımlarına kıyasla ek sağlık hizmetlerine verdiği değerle belirlenir. 

Harcamanın ve özellikle kamu harcamasının düzeyine ilişkin verilecek nihai karar, 

hükümetlerin ve seçmenlerinin vereceği bir karardır. Ancak, bu tür kararların 

verilebilmesi için, zaman içinde, sağlık durumundaki değişimler, sağlık 

hizmetlerinden memnuniyet ve ülkelerdeki sağlık sistemlerinin maliyetleri hakkında 

küresel kanıtlar ve uluslararası kıyaslamalar bir araya getirilerek bilgi elde 

edilmelidir. 

Türkiye’de Sağlığın Tıbbi ve Tıbbi Olmayan Belirleyicileri 

Türkiye’nin sağlık durumundaki değişimler, hem tıbbi hem de tıbbi olmayan 

etkenlerce belirlenmektedir. Halk sağlığı için çok sayıda belirleyici olduğunu belirten 

geniş bir literatür bulunmaktadır. Örneğin, ülke içinde ve ülkeler arasında ölüm 

oranının belirleyicileri üzerinde yapılan son incelemede, Cutler ve ark., (2006) hem 

zaman serilerinde hem de kesit verilerinde, özellikle düşük gelirli ülkeler için, kişi 

başı gelir ile ölüm oranları arasında güçlü korelasyon olduğuna işaret etmişlerdir. 

Buna ek olarak farklı ülke ve dönemlerde ölüm oranlarında iyileşme yarattığını tespit 

ettikleri etkenler ise şunlardır: Daha iyi beslenme, daha etkili tıbbi olmayan halk 

sağlığı tedbirleri, eğitim düzeyinin artması ile bazı durumlarda, daha iyi tıbbi bakım. 

Adı geçen araştırmayı yapanlar; gelirden sağlığa kadar bilinen doğrudan 

mekanizmaları önemsemeyerek, daha iyi beslenme, daha iyi eğitim ve daha fazla 

sağlık harcamasının bunlarla değil yüksek gelirle ilintili olduğunu savunmuşlardır. 

Ters bir sebep sonuç ilişkisi olasılığına da dikkat çekmişlerdir. Sağlık, gelirin önemli 

bir belirleyicisi olabilir. Gottret ve Schieber (2006) literatürü araştırarak devletin 

sağlık harcamaları ile sağlık sonuçları üzerindeki diğer kesit unsurları arasındaki 

ilişkinin yeni kanıtlar ortaya koymuşlardır. Hükümetin sağlık harcamalarındaki 

92

artışların, 5 yaş altı ölüm oranının azaltılması üzerinde, eğitim, yol ve temizlik 

alanındaki hükümet harcamalarındaki benzer artışlardan daha büyük ve net bir etkisi 

olduğunu tespit etmişlerdir. Jamison (2006) ise gelişmekte olan ve gelişmiş 

ülkelerdeki sağlık sonuçlarının gelişimini etkileyen kilit unsurları ele almaktadır. 

Eğitim ve sağlık arasında nedensel ilişkiye yönelik gittikçe artan sayıda kanıt 

bulunmaktadır. Eğitim ve sağlık arasındaki ilişki üzerine OECD Eğitim Direktörlüğü 

tarafından yaptırılan son çalışma, yüksek gelirli ülkelerdeki bireylerin sağlık 

durumunun eğitim seviyesindeki artışla kuvvetli ve pozitif bir şekilde ilişkili 

olduğunu – ve en azından bu ilişkinin bir kısmının nedensel olduğunu – ileri 

sürmektedir (Feinstein ve ark., 2006) 

4.3.OECD Ülkelerindeki Sağlık Durumu Belirleyicileri ve Türkiye 

Karşılaştırması 

Sağlık belirleyicileri üzerine OECD tarafından yapılan son deneysel çalışma, 

doğumda beklenen yaşam süresi ve 65 yaşında beklenen yaşam süresi kazanımları ile 

1991 ve 2003 yılları arasında bebek ölüm hızındaki düşüşleri açıklamaya çalışmıştır 

(Joumard ve ark.,2008). İncelenen belirleyiciler arasında şunlar yer almaktadır: Reel 

sağlık harcamaları, sigara kullanımı, alkol tüketimi, beslenme, kirlilik, eğitim ve kişi 

başına düşen GSYİH. İnceleme, OECD ülkeleri arasında, reel sağlık harcamalarında 

meydana gelen değişimlerin, söz konusu dönemde tüm ülkelerin sağlık durumundaki 

değişimlerin en önemli belirleyicisi olduğunu ileri sürmektedir. Ya kişi başına düşen 

GSYİH’de meydana gelen değişimler ya da eğitim düzeyindeki değişimler, 

genellikle ikinci ya da üçüncü en önemli belirleyici olmuştur. Bu inceleme, herhangi 

bir OECD ülkesinde sağlık durumunun neden OECD ortalamasından saptığını 

tahmin etmek amacıyla kullanılabilir. Türkiye açısından, doğumda beklenen yaşam 

süresi 2003 yılında OECD ortalamasının 7,4 yıl altındaydı. OECD modelinde tahmin 

edilen katsayılar temel alındığında, bu farkın yaklaşık yarısı, Türkiye’deki reel sağlık 

harcamalarının daha düşük olmasına; yaklaşık üçte biri Türkiye’deki eğitim 

durumunun düşük olmasına ve yaklaşık dörtte biri de Türkiye’deki kişi başı 

GSYİH’nin OECD ortalamasından düşük olmasına bağlanabilir. Ancak, Türkiye’de 

alkol tüketiminin düşük olması bu farkı yaklaşık beşte bir oranında azaltmaktadır 

(World Bank, 2008). 

93

Türkiye’de Kişi Başına Düşen GSYİH ile Sağlık Harcamalarındaki Artış: 

Kişi başına düşen reel GSYİH’nin (yani sabit fiyatlarla kişi başı GSYİH), kişi başına 

düşen reel toplam sağlık harcamalarının ve sağlık giderlerinin GSYİH’deki payının 

hem Türkiye’de hem de ortalama olarak OECD bölgesine paralel bir artış 

göstermektedir. Kişi başı milli gelir, daha düşük seviyelerde olabilir; ama 

Türkiye’deki kişi başı reel GSYİH büyümesinin zamanla OECD ortalaması ile aynı 

hareket ettiği görülmektedir. Türkiye’de kişi başına düşen reel sağlık gideri ise 1985- 

2006 yılları arasında OECD’nin yıllık %4,8’lik oranı ile karşılaştırıldığında yıllık 

ortalama %8,5’lik artış göstermiştir. Sonuç olarak, Türkiye’de GSYİH’nin sağlık 

harcamaları içindeki payı 1985 yılında OECD ortalamasının üçte biri civarında olup 

% 2,2 şeklindeyken 2006 yılında OECD ortalamasının üçte ikisine yaklaşarak %5,6 

olmuştur. Fakat GSYİH’nin sağlık harcamalarındaki payı 2006’da 2001’dekiyle aynı 

olmuştur. 

Kamu sağlık harcamalarındaki değişiklikler, sağlığa yapılan toplam 

harcamadan ayrılmıştır. Hem GSYİH hem de kişi başına düşen sağlık harcaması, 

1999-2006 yılları arasında kayda değer bir artış göstermiştir. Ancak kişi başına düşen 

GSYİH ile ilgili olarak 2000-2001 yılları arası dönem bir istisnadır; çünkü bu 

dönemde Türkiye’de büyük bir ekonomik bunalım yaşanmıştır. Bu yılın dışında, 

sağlık harcamaları, kişi başına düşen GSYİH ile aşağı yukarı paralel olarak artmıştır. 

Ancak, kamu sağlık harcamaları, 2003’ten önce sağlığa yapılan toplam harcamadan 

daha hızlı bir artış göstermiştir. 2006 itibariyle kamunun toplam sağlık harcamaları 

içindeki payı %72’ye ulaşarak %73 olan OECD ortalamasının hemen altında yer 

almıştır. Teminat açısından, sağlık hizmetlerinin kapsamındaki iyileşmeler (Yeşil 

Kart programındaki gelişmeler gibi) ile bu durum ilişkilendirilseydi, yoksul kesimin 

sağlık durumunda oldukça pozitif bir etkiye sahip olabilirdi. Bu bağlamda, SDP’nin 

başlatıldığı yıl olan 2003-2004’ten bu yana sağlığa yapılan kamu harcamalarının artış 

oranının, sağlığa yapılan toplam harcamanın artış oranına benzer olması ve her 

ikisinin de GSYİH’nin büyüme hızından çok az daha yavaş olması dikkat çekicidir. 

Türkiye’de kişi başına düşen GSYİH’de ve kişi başına düşen sağlık 

harcamalarında uzun süreli bir artış olmasına rağmen 2005 yılında OECD bölgesinde 

Türkiye hem kişi başı en düşük GSYİH’ye (10.771 ABD doları) hem de kişi başı en 

94

düşük sağlık harcamasına (609 ABD doları) sahiptir. Ayrıca, toplam sağlık 

harcamalarının GSYİH’deki payı kişi başı toplam sağlık harcamaları, 

karşılaştırılabilir diğer üst orta gelirli ülkelerdeki oranın biraz altındadır. Bununla 

birlikte, kamu sağlık harcamalarında Türkiye, diğer üst orta gelir grubundaki ülkeler 

kadar veya bunlardan daha fazla harcama yapar. 

Eğitim Düzeyi: Türkiye’de eğitim düzeyi, özellikle kadınlar arasında, OECD 

ülkeleri ile diğer bazı orta gelirli ülkelerdeki düzeylerin gerisindedir. Erişkinlerdeki 

okur yazarlık düzeyi Türkiye’nin gelir seviyesine sahip bir ülke için, genel yetişkin 

okuryazarlık oranı ortalamaya yakınken, kadın okuryazarlık oranı diğer üst orta 

gelirli ülkelerdekinden biraz aşağı düzeydedir. 2005 yılında Türkiye’de 25-64 yaş 

arası kadın nüfusun büyük bir kısmının sadece ilköğretimi tamamladığı ve diğer 

OECD ülkeleri ile karşılaştırıldığında daha düşük bir kısmının da yüksek öğretime 

devam ettiği görülmektedir. Türkiye’de son yıllarda yapılan eğitim yatırımları ile 

çocukların çoğu ilköğretimin yanı sıra ortaöğretime de devam etmektedir. Eğitim 

görmüş kadınların sayısı arttıkça, bebek ölüm hızı da bu durumdan etkilenecektir. 

Türkiye’deki çocuklar arasında orta öğretime devam eden kızlar, erkek çocukların 

gerisinde kalmaktadır (TÜİK, 2008). 

Kadın okuryazarlığının bebek ölüm hızı üzerinde iyi bir etkisinin olmasını 

sağlayan mekanizmalar tam olarak anlaşılmamaktadır. Kadınların çocuk hastalıkları 

ve çocuk bakımı (annelerin “sağlık bilgisi”)hakkında bilgi sahibi olmaları açık bir 

etken olabilir. Ancak annelerin haneye ait maddi kaynaklar üzerindeki idaresinin de 

önemli bir etken olması muhtemeldir. 

Sigara Kullanımı: Sigara kullanımı, çok sayıda hastalığın önemli bir 

belirleyicisidir. Son 15 yılda sigara kullanımı diğer OECD ülkelerinde olduğu gibi 

Türkiye’de de düşüş göstermektedir. Türkiye’de sigara kullanım oranları ilgili 

OECD ortalamalarıyla kıyaslandığında kadınlarda erkeklere göre daha hızlı 

düşmektedir. 2005 yılında erkekler arasında %51’lik sigara içme oranıyla Türkiye, 

OECD ülkelerinin arasında en yüksek rakamı bildirmiştir. Fakat bu oran kadınlar 

arasında %17,8’dir. Erkekler arasında sigara içme oranının yüksek olması ve 

oranların yaklaşık bu şekilde süregelmesi, 1970-2006 yılları arasında Türkiye’de 65 

95

yaşında erkeklerde beklenen yaşam süresinin (%14) 65 yaşında kadınlarda beklenen 

yaşam süresine (%20) göre neden daha yavaş yükseldiğini açıklayabilir. 

Alkol Tüketimi: Alkol tüketimi de birçok hastalık için risk etkenidir. Türklerin 

çoğunluğunun Müslüman olması sebebiyle alkol tüketimi OECD ortalamasının daha 

altındadır. 2006 yılında kişi başı 1,2 litre olan tüketim OECD ortalamasının 

%15’inden daha azdır. OECD tarafından yapılan tahminlere göre, Türkiye’nin düşük 

seviyedeki alkol tüketimi doğumda beklenen yaşam süresine, OECD ortalamasına 

kıyasla yaklaşık 1,5 yıl eklemektedir (Joumard ve ark. 2008). 

Beslenme ve Kötü Beslenme: OECD Health Data verilerine göre; Türkiye’de 

ortalama beslenme yeterli veya iyi seviyededir. 2003 yılında 3328 olan kişi başına 

düşen günlük kalori tüketimi, 3407 olan OECD ortalamasına yakındır. Meyve ve 

sebze tüketimi yıllık kişi başına 338 kiloyla OECD bölgesinde ikinci sırada yer almış 

ve aynı yılın OECD ortalamasının %50 üzerinde olmuştur. Ancak, nüfus içinde gıda 

maddelerinin farklı tüketimi de dikkate alınmalıdır. 

Kötü beslenme Türkiye’de yoksul kesimler arasında sorun olmaya devam 

etmektedir. (Ergn ve ark. 2007); kronik yetersiz beslenme sonucu bodurluğun 

Türkiye’de 5 yaş altı çocukların %12,2’sini etkilediğine 2003 Türkiye Nüfus ve 

Sağlık Araştırması’ndan elde edilen kanıtlar ortaya koymaktadır. Araştırmacılar, 

iyileştirilmiş sosyal güvence finansmanının zaruri olduğunu vurgulayarak 

emzirmenin ve bebeklere kolostrum verilmesinin önemi konularında annelerin daha 

fazla bilgilendirilmeleri gerektiği sonucuna varmıştır. 

OECD ülkeleri arasında en fazla düşük doğum ağırlığı vakası Türkiye’de 

bildirilmektedir. 2005 yılında OECD ülkelerindeki yeni doğanların ortalama %6,6’sı 

2500 gramın altındayken Türkiye’de yenidoğanların %11,3’ü doğumda 2500 gramın 

altındadır (OECD,2007). 

Obezite ve Metabolik Sendrom: “Beslenmede Geçiş Dönemi”ni –yani nüfusta 

gıda azlığından gıda bolluğuna geçişi- yaşayan diğer ülkelerde olduğu gibi; çoğu 

Türk vatandaşı şu anda obezite ile obeziteye bağlı kronik hastalıkların riski 

altındadır. OECD Health Data verilerine göre Türkiye’de obezite oranları erkeklerde 

96

%10; kadınlarda %15 olup OECD ortalamalarının altındadır. Fakat bu veriler 

kişilerin kendi bildirdiği boy ve kiloya dayandırılmıştır. 

Daha güvenilir sağlık inceleme yöntemi kullanan ve küçük bir örneklem 

üzerinde obezite ve buna bağlı metabolik sendromu ölçen birkaç çalışma mevcuttur. 

Bu çalışmalarda oranın daha yüksek olduğu (erkeklerde %20,6, kadınlarda %39,9)ve 

obeziteye bağlı metabolik sendromdan muzdarip oldukları görülmektedir. 

Hastaya Cevap Verirlik ve Sağlık Hizmetlerinden Duyulan Memnuniyette 

Değişimler 

SB, TÜİK tarafından yayımlanan ve Türk vatandaşlarının sağlık 

hizmetlerinden genel memnuniyet oranının SDP’nin başlatılmasından hemen önce 

2003 yılında %39,5 iken, 2005’te 55,2’ye ve 2007’de %66,5’e yükseldiğini gösteren 

yaşam memnuniyeti anketine dikkat çekmiştir. Birinci basamak hizmetlerine yönelik 

memnuniyet 2003 yılında %39,4 iken, 2006 yılında 57,1’e yükselmiş ve kamu 

hastanelerinin hizmetlerine yönelik memnuniyet de 2003 yılında %41 iken 2007 

yılında %51,5’e yükselmiştir(Akdağ, 2008). 

Yüksek Sağlık Giderlerine Karşı Mali Korumanın Sağlanması ve Sağlık 

Hizmetleri Erişimde ve Sağlık Hizmetleri Finansmanında Eşitlik 

OECD ülkelerindeki sağlık politikasının iki önemli hedefi vardır; i) Özellikle 

yoksul haneler için yüksek veya uzun süreli sağlık harcamalarına karşın mali 

korumanın sağlanması ii) Nüfusun bütün üyelerinin gerekli sağlık hizmetlerine eşit 

derecede erişimlerinin sağlanması. Dezavantajlı ve yüksek riskli gruplar başta olmak 

üzere uygun “sağlık sigortasının” sağlanması, her iki hedefe ulaşılması için gerekli 

bir koşuldur. 

Türkiye, uzun yıllardır genel ve iştirakçi bir sosyal sağlık sigortasına doğru 

hareket etmekte olup bu hedefine Nisan 2008’de kabul edilen mevzuat ile ulaşmış 

bulunmaktadır. OECD Health Data verilerine göre; 2003 yılında Türkiye nüfusunun 

%68,2’lik kısmı sağlık sigortası kapsamı altına alınmıştır. Türkiye’de birkaç senedir 

bütün vatandaşların sağlık ocaklarında sağlanan birinci basamak sağlık hizmetlerine 

97

ve hastanelerdeki acil servis hizmetlerine ücretsiz erişim hakkı vardır. Önemli sağlık 

gereksinimleri olanlar, resmi sistemlere ve yeşil kart’a yönelik geriye doğru seçimler 

yapmışlardır. Yani, Nisan 2008’de GSS kabul edildiğinde sağlık hizmeti 

ihtiyaçlarına yönelik etkin kapsamın neredeyse %100’e yaklaştığı düşünülebilir. 

1999-2003 yılları arasında özel sektör harcamalarına göre sağlık alanında kamu 

harcamaları daha hızlı artmış ve toplam harcamaların 2/3’ü civarında yükselmiştir. 

Mali Koruma: 

Mali koruma bir çok ölçüte bakılarak ölçülebilir; bunlardan en yaygın olanları 

cepten yapılan sağlık harcamasının toplam sağlık harcamaları içindeki payı, gelir 

sınıflarına göre cepten yapılan sağlık harcamasının hanenin tüketimi içindeki payı ve 

katastrofik sağlık harcamaları yüzünden yoksulluğa düşen hane yüzdesi. Ne yazık ki 

uluslar arası kıyaslamalar açısından, bunlardan sadece birincisine yönelik standart 

veriler bulunmaktadır. Ancak, ikinci ölçüt (hanenin tüketimi) için 2002-2003 Türkiye 

Ulusal Hane Halkı Cepten Sağlık Harcamaları Araştırması kullanılarak; ikinci ve 

üçüncü ölçütler için de 2006 Türkiye Hane Halkı Bütçe Araştırması kullanılarak 

Türkiye’ye özgü veriler elde edilebilir. 

SDP’nin başlangıcından 3 yıl sonra Türkiye’de cepten yapılan sağlık 

harcamasının toplam sağlık harcaması içindeki payı nispeten düşüktür (%19,3).Bu 

durum, 2006’da daha fazla insanın risk birleştirme /sağlık sigortasından 

yararlandığını ve bu yüzden ortalamada benzer gelir düzeyindeki diğer ülkelere 

kıyasla katastrofik sağlık harcamalarından daha iyi korunduğunu göstermektedir (Ke 

Xu ve ark.,2007). 

Sülkü ve Bernard (2008) SDP’den önce Türkye’deki sağlık sigortası 

sisteminin 65 yaş altı nüfus için cepten yapılan yüksek sağlık harcamasına karşı ne 

derece yeterli koruma sağladığını incelemek amacıyla 2002-2003 Türkiye Ulusal 

Hane Halkı Cepten Sağlık Harcamaları Araştırmasını kullanmıştır. Yaşlı olmayan 

nüfusun %19’unun hane gelirlerinin %10’undan fazlasını sağlık hizmetlerine 

harcayan ailelerde yaşadığını tespit etmişlerdir. Yoksullarda ise %23’ünün hane 

gelirlerinin %10’undan fazlasını sağlık hizmetlerine harcayan ailelerde, %19,4’ünün 

98

ise hane gelirlerinin %20’sinden fazlasını sağlık hizmetlerine harcayan ailelerde 

yaşadıkları ortaya konmuştur. 

Türkiye’de yüksek miktarlardaki tedavi harcamalarının yoksullaşmayı artırma 

oranı düşüktür ve giderek de azalmaktadır. Ayrıca, bu konuda verilerin elde 

edilebildiği diğer ülkelere nazaran oldukça düşüktür. En zengin %20’lik grup, en 

yoksul %20’lik gruba göre on kat daha fazla harcama yapmaktadır. Ayrıca sağlık 

harcaması bakımından zenginlerin, yoksullara göre 16 kat daha fazla harcama yaptığı 

görülmektedir. 

En son Ulusal Sağlık Hesapları ve Hane Halkı Bütçe Araştırması’ndan elde 

edilen genel bilgiye dayanarak, hem mutlak koşullar açısından hem de diğer ülkelere 

göre, Türk sağlık sistemin eşitlik ve mali koruma bakımlarından oldukça iyi işlediği 

görülmektedir. Cepten yapılan harcama payı oldukça düşüktür ve cepten yapılan 

harcama oranı orantısız bir biçimde zenginler tarafından gerçekleştirilmektedir. 

Katastrofik sağlık harcaması nedeniyle meydana gelen yoksullaşma düzeyi de 

düşüktür. Resmi sigorta kapsamında olmayan kayıt dışı çalışanları ve diğer katkıda 

bulunmayan gruplar, sisteme dahil oldukça genel sağlık sigortası kapsamına doğru 

olan hareket mali korumayı iyileştirmek için devam etmelidir. 

Hizmetlere Erişimde Hakkaniyet: 

Zaruri sağlık hizmetlerine erişimde makul bir eşitliğin yakalanması birçok 

ülkede başlı başına önemli bir hedef olarak görülmektedir. Bütün ülkeler “ters hizmet 

kuralı” deneyimini –sağlık hizmetlerine erişim eğiliminin sağlık hizmetlerine 

duyulan ihtiyaç ile ters orantılı olması – yaşamaktadır. Türkiye ters hizmet kuralı 

sorununu 1993 yılında Yeşil Kart uygulaması ile azaltmıştır. En düşük gelirli 

%20’lik dilime girenlerin yeşil kart almasında büyük bir artış olmuş ve 2003 yılında 

bu hanelerin %24’ü Yeşil Kartlı iken, bu oran 2006 yılında %68’e çıkmıştır. 

Türkiye hekim yoğunluğu yönünden de bölgeler arası dengesiz dağılıma 

sahne olmuştur. Bu dengesizlik SDP kapsamında çok daha eşit hale gelmiştir. SB, 

2003 ve 2007 yılları arasında yeni atanan sağlık personeli sayısını kayda değer 

şekilde artırdığını bildirmiştir. Yeni personelin 16000’i kişi başına düşen sağlık 

99

personeli açısından sıkıntılı bölgelerde görevlendirilmiştir. Bu süreç önemli 

farklılıklar devam etse de Türkiye’nin bölgelerinde ağırlıklandırılmamış kişi başına 

düşen doktorların ve hemşirelerin dağılımında önemli gelişmeleri beraberinde 

getirmiştir (Akdağ, 2007). 

Girdiler ve Ödeme 

Hekimler ve Hemşireler: 2006 yılında Türkiye’de 1000 nüfusta 1,6 olan 

hekim yoğunluğu diğer OECD ülkelerinden daha düşüktü. OECD ortalamasının 

yarısı civarındaydı. Türkiye’deki hekimlerin %50’sinden biraz fazlası uzman olup 

yaklaşık %20’si de uzman olmaya çalışan asistan pozisyonundadır ve sadece %30 ‘u 

pratisyen hekim olarak çalışmaktadır. Türkiye’nin yaşam standardına sahip diğer 

ülkelerdeki hekim sayısı ile neredeyse aynı hekim sayısına sahip olan Türkiye’de 

genel olarak sağlık çalışanı sayısı çok daha azdır. 

Hemşire yoğunluğu da OECD ülkelerinden daha düşük olup, ortalamanın 

beşte biri civarındaydı. 2006 yılında Türkiye OECD bölgesindeki en düşük 

hemşire/hekim oranlarından birini bildirmiştir. OECD ortalaması 3,1 iken Türkiye 

1,4 seviyesindedir. 

Türkiye henüz OECD ülkelerini yakalamamış olsa bile son 15 yıldaki hekim 

ve hemşire yoğunluğu artışı OECD ortalamasının iki katından daha fazla artmıştır. 

Fakat hemşire yoğunluğu hekim yoğunluğundan daha yavaş artmaktadır. 

Hekim ve Hemşirelerin Gelirleri: 2005 yılında Türkiye’de devlete ait sağlık 

ocaklarında ücretli çalışan pratisyen hekimlerin geliri ortalama ücrete göre yaklaşık 

1,8 idi. Bu oran Finlandiya’daki hekimlerin maaşları ile benzer fakat OECD 

ortalamalarından düşüktü. 2005 yılında Türkiye’de uzman hekimlerin geliri ortalama 

ücrete göre yaklaşık 4,7 idi. Bütün uzmanlar dikkate alındığında Türkiye uluslar arası 

sıralamada ortalarda yer almakta iken maaşlı uzman doktorlarda bu seviye en üst 

sıralarda yer almaktadır. Hemşireler diğer OECD ülkelerindekine yakın maaşlar 

almaktadır. 

100

Doktor ve Hemşirelerin Eğitimi: 2005’te Türkiye’de her 1000 doktor için 

42,7 yeni doktor mezun olmuştur. Bu rakam OECD ortalaması olan 34,6’nın oldukça 

üzerindedir. Türkiye’de 2005 yılında bildirilen hemşire mezuniyet oranı her 1000 

hemşire için 30,7’dir. OECD ortalaması 45,7 ile bu oranın oldukça üstündedir ve bu 

da hemşire işgücü açığının giderek artmasına sebep olacaktır 

Faaliyet 

Doktor Başvuruları: Türkiye’de hekim yoğunluğu düşük olmasına rağmen 

doktorlara başvuru oranı, kişi başı 4,6 olup 2006 yılında kişi başı 6,5 olan OECD 

ortalamasının %70’i civarında olmuştur. Türkiye’de 2007 yılında kişi başına düşen 

başvuru oranı 5,4’e yükselerek bir önceki yıl OECD ortalamasının %80’ine 

ulaşmıştır. Hekim başına düşen başvuru oranının daha yüksek olması bir noktada 

Türkiye’deki hekim yoğunluğunun düşük olmasını telafi etmektedir. Türkiye’deki 

başvuruların birinci ve ikinci basamak sağlık hizmetlerindeki dağılımı konusunda 

sorunlar bulunmaktadır. Türkiye’de başvuruların %40’ı sağlık ocaklarında çalışan 

pratisyen hekimlere yapılırken %60’ı hastanelerin ayakta tedavi veren bölümlerine 

yapılmaktadır. Bu oran aile hekimliği uygulaması ile 2007 yılında 53/47 olarak aile 

hekimleri lehine değişiklik göstermiştir. SDP’nin başlangıcından bu yana sağlık 

ocaklarındaki hizmet memnuniyeti hastanelerdeki memnuniyetten daha yüksek bir 

artış göstermiştir. 

İlaç Tüketimi: Türkiye’deki ilaç kullanımına ilişkin OECD Health Data 

verilerinde çok az bilgi bulunmaktadır. 2001-2007 yılları arasında ilaç tüketimi 

artmıştır. Bu artışta yeşil kartlıların ayakta tedavileri sonucu reçete edilen ilaçlarını 

almaya başlamaları, SSK’lıların özel eczanelere erişimlerinin sağlanması etkili 

olmuştur. İlaç ve tıbbi malzemelere yapılan harcamalar, 2000 yılında Türkiye’de 

toplam sağlık harcamalarının %34’ünü oluşturmaktayken (Mollahaliloğlu ve ark., 

2006), OECD ülkelerinde ortalama 2003 yılında %22 idi (OECD. 2005). Bu şaşırtıcı 

değildir. OECD ülkelerinde ilaçların, harcamalardaki payının kişi başına düşen 

GSYİH ile ters orantılı olma eğilimi vardır. Çünkü ilaçlar uluslararası pazarlanmakta 

ve dünyadaki fiyat seviyeleri pazara hakim olmaktadır. Türkiye’deki ilaç pazarının 

%53’ünü çok uluslu firmalar ellerinde bulundurmaktadır. 

101

SB, 2004 yılında alınan bir kararın ardından biyoeşdeğer ürünler için düşük 

fiyatlara sahip beş Avrupa ülkesindeki ilaç fiyatlarıyla yapılan kıyaslamaya dayanan 

referans fiyatlandırma sisteminin Türkiye’de başlatılmasından sonra, yaklaşık 1000 

ilaçta %1 ile %80 arasında değişen indirimlerin elde edildiğini bildirmiştir. Bunun 

sonucunda ilaçlara yapılan reel kamu harcamaları, ilaçlara erişimde elde edilen 

iyileştirmelere rağmen 2003-2006 yılları arasında sadece %16 artmıştır (Akdağ, 

2008). 

Hastaneden Taburcu Olma: SB, Türkiye’de 1000 kişiye düşen taburcu olma 

sayısının 2005’te 95 ve 2007’de 117,6 olduğunu bildirmiştir. Fakat bu ikinci rakam 

daha önceki tahminden daha düşük olan yeni bir nüfus tahminini yansıtmaktadır. 

Daha önceki rakam 2005 yılında OECD ortalamasının ‘60’ı civarındaydı (OECD, 

2007). Türkiye’deki taburcu oranlarının, genel olarak OECD bölgesine kıyasla çok 

daha hızlı yükseldiği görülmektedir. Bu oran, 1995-2005 yılları arasında Türkiye’de 

%38,7 hızla artarken OECD ortalaması %6,2 idi (OECD, 2007). 

Üretkenlik 

Doktor Başına Düşen Yıllık Başvuru: Türkiye’de 2006’da doktor başına yıllık 

3179 başvuru düşmekteydi ve bu, aynı yıl 2510 olan OECD ortalamasının çok 

üstündeydi. Türkiye’de bu sayı 2007 yılında 3630’a çıkmıştır. Türkiye’de doktor 

başına düşen başvuru 1990-2006 yılları arasında yıllık olarak %6,2’lik bir artış 

göstermiş ve OECD bölgesinde bu değişkenin en hızlı büyüme oranına sahip 

olmuştur, bu zaman aralığında ortalama bir OECD ülkesinde oranlar yıllık %0,5’lik 

düşüş göstermiştir. 

Akut Hastane Yatak Doluluk Oranı: Her 1000 kişiye düşen akut hastane yatak 

sayısı diğer OECD ülkelerinden daha az olmasına rağmen; Türkiye OECD 

bölgesindeki en düşük yatak doluluk oranlarından birini bildirmektedir. 2005’te 

102

Türkiye’de oran %65 iken OECD ortalaması %75 idi. Türkiye’de bu oran 2007’de 

%69’a çıkmıştır. 

Yatış Süresi: 2005’te 5,2 olan Türkiye ortalama, 6,3 gün olan OECD 

ortalamasının altındaydı, bu oran 2007’de daha da düşerek 4,6 gün olmuştur. 

Türkiye’de normal doğumda ortalama yatış süresi 1,7 gün iken; OECD bölgesinde 

bu ortalama 3,3 gündür. 

Hizmet Kalitesi 

Sağlık Hizmetleriyle İlişkilendirilebilir Sağlık Durumu İyileşmeleri: : Sağlık 

durumundaki gelişmelerle ilgili olarak OECD, Sağlık Hizmeti Kalitesi Göstergeleri 

Projesi kapsamında sağlık hizmetlerinin teknik kalitesinin uluslararası göstergelerine 

ilişkin veri belirleme ve toplama çalışmalarını başlatmıştır (OECD, 2006 ve 2007). 

Göstergeler, sağlık çıktıları göstergeleri ile süreç göstergelerinin bir karışımıdır. İlki, 

sağlık durumunda tıbbi bakımla ilişkilendirilebilir değişiklikleri ölçmeyi 

amaçlamaktadır. Sonraki ise kalp krizi geçiren hastalar için bazı kanıtlanmış ilaçların 

hızla uygulanması gibi “uygun” tıbbi hizmetin sunumunu ölçmektedir. Şimdiye 

kadar, 29 OECD ülkesinde 19 gösterge için veri toplanmıştır; ama ülkelerin çoğu bu 

göstergelerden sadece bazıları hakkında bildirimde bulunmuşlardır. Türkiye, sağlık 

hizmetlerinin kalitesine ilişkin üç gösterge hakkında bildirimde bulunmuştur: 

Bunlar,2 yaşındaki çocuklarda boğmacaya karşı aşılama oranı, 2 yaşındaki 

çocuklarda kızamığa karşı aşılama oranı (her iki süreç göstergesi), yetişkinlerde 

sigara içme oranıdır. 

Türkiye’de 2006’da boğmaca ve kızamık için bildirilen 2 yaşındaki 

çocuklarda aşılama oranları sırasıyla %90 ve %98 olarak bildirilmiştir. 2006’da 

boğmaca için %93,4 olarak bildirilmiş olup, bu oran OECD ortalamasına yakındır. 

Bütün OECD ülkeleri hastane enfeksiyonlarını kontrol altına almaya 

çalışmaktadır. Türkiye’nin bildirdiği enfeksiyon oranları, orta gelirli ülkelerin 

karşılaştırma grubu için bildirilen oranlarıyla aşağı yukarı aynıdır. Fakat bu oranlar 

ABD’deki Ulusal Hastane Enfeksiyonları Sürveyans sisteminin bildirdiği oranların 

çok üstündedir (Mollahaliloğlu ve ark.,2007). 

103 

Hastalara Cevap Verebilirlik: Türkiye ile diğer ülkeler arasında hasta

deneyimlerini standart araçlar kullanarak kıyaslayan çok az veri vardır. Örneğin, 

SB’nn 2004’te yayımladığı bir çalışmada bildirdiği hasta deneyim verilerine göre, 

muayene için bekleme süresi ilçe polikliniklerinde 47,5 dakika, hastanelerin ayakta 

tedavi birimlerinde 118 dakikaydı. Muayene süresi ise sırasıyla 6,3 ve 7,2 dakikaydı 

(Mollahaliloğlu ve ark., 2007). 2007’de performans Yönetim Sisteminin 

geliştirilmesiyle birlikte sağlık ocakları ve hastanelerde bekleme sürelerinin düştüğü 

bildirilmiştir. 

2008 yılında birinci basamak sağlık hizmetleri ile ilgili memnuniyeti 

araştırmak için bir anket yapılmış ve bu anket sonucunda tüm birinci basamak sağlık 

hizmetlerinin birçok özelliği ile ilgili memnuniyetin kesin bir biçimde arttığı 

görülmüştür. Özellikle memnuniyetle ilgili “sorunlarınızı ona söylemenizi 

kolaylaştırması”, “tıbbi bakımınızla ilgili kararlara sizi de katması” ve özellikle de 

”hastalıklardan korunmanız için sunduğu hizmetler” gibi özellikler bakımından 

büyük ilerlemeler kaydedilmiştir. 

Ayrıca, ulusal anket çalışmalarına göre kamu hastaneleri ve özel 

hastanelerden duyulan memnuniyet, SDP’nin ardından kamu hastaneleri lehine 

değişmiştir. TÜİK’in 2003 yılında yaptığı yaşam memnuniyeti araştırmasına göre, 

ankete cevap verenlerin %41’i kamu hastanelerinden memnunken, üniversite 

hastanelerinden memnun olanların oranı %47 ve özel hastanelerden memnun 

olanların oranı da %49’du. 2007’de yapılan araştırmaya göre ise kamu 

hastanelerinden memnuniyet %67, üniversite hastanelerinden memnuniyet %69 ve 

özel hastanelerden memnuniyet %61 olmuştur. 

OECD’ye üye ülkelerin sağlık düzeyi ve sağlık harcamaları göstergeleri 

dikkate alındığında sağlık göstergeleri bakımından ülkelerin birbirlerine olan 

yakınlığı/uzaklığı temel alınarak ülkeler gruplara ayrılabilir. Bu konu ile ilgili 

yapılan çok boyutlu analiz sonucunda; birincil boyutta Türkiye, Meksika, Kore 

Cumhuriyeti, Polonya, Slovak Cumhuriyeti’nin 14 sağlık değişkeni açısından benzer 

algılandıkları görülmektedir. İkinci boyutta ise en önemli ayrıştırıcının Amerika 

olduğu görülmüştür. Avustralya ile Kanada, Belçika ile Fransa, Çek Cumhuriyeti ile 

Macaristan, Danimarka ile Finlandiya, İtalya ile İspanya, Yeni Zelanda ile İngiltere, 

Norveç ile İsveç, Portekiz ile İspanya’nın birbirlerine en benzer ülkeler olduğu 

104

karşımıza çıkmaktadır. 

Türkiye, Meksika gibi gelişmekte olan ülkelerin bir grup olduğu ve kişi 

başına düşen sağlık harcaması, 1000 kişiye düşen doktor ve hemşire sayılarının diğer 

OECD ülkelerine göre oldukça az olduğu görülmektedir. Japonya ve ABD gibi 

gelişmiş ülkelerde toplam sağlık harcamalarının GSYİH içindeki oranı ve kişi başına 

düşen sağlık harcamalarının oldukça yüksek olduğu ve diğer OECD ülkelerinden 

farklılıklar gösterdiği dikkat çekmiştir. Çek Cumhuriyeti, Macaristan, Kore, Polonya 

ve Slovak Cumhuriyetinin de birbirlerine benzer bir grup olduğu ve özellikle ilaç 

harcamalarının diğer OECD ülkelerine göre yüksek olduğu görülmüştür. 

OECD’ye üye ve AB’ne tam üyeliğe aday olan ülkemizin sağlık göstergeleri 

ile OECD ülkelerinin sağlık göstergeleri arasında var olan önemli farlılıkların 

azaltılması ve sağlık hizmetlerinin etkinliğinin ve verimliliğinin artırılması için, 

toplam sağlık harcamalarının GSYİH içindeki oranı, kişi başına düşen sağlık 

harcaması, 1000 kişiye düşen doktor ve hemşire sayılarının artırılması, toplam 

harcama içerisindeki ilaç harcama oranının azaltılması çok 

105

SONUÇ 

Türkiye’de sağlık durumu geçtiğimiz son onbeş yirmi yılda hızlı bir iyileşme 

göstermiş ve bazı bakımlardan OECD ortalamalarına yaklaşmıştır. Buna rağmen 

Türkiye’deki ortalama yaşam süresi diğer OECD ülkelerinden daha düşük olmaya 

devam etmektedir. Bebek ve anne ölüm oranları hala yüksek seyretmektedir. Türkiye 

ile OECD bölgesi dışındaki diğer üst orta gelir düzeyindeki ülkeler 

karşılaştırıldığında Türk sağlık durumu hala beklenen seviyenin altındadır. 

Son yıllarda sağlık alanında yapılan harcamaların da artmasıyla sağlık 

hizmetlerinde iyileşmeler meydana gelmiştir. Yapılan harcamalar OECD ülkeleri ile 

karşılaştırıldığında -hem özel hem de kamu alanında- fazla değildir. Ayrıca artan 

sağlık harcamaları ekonomik büyüme de hızlı olduğu için karşılanabilir niteliktedir. 

Sağlık harcamalarının sürdürülebilir olması da çok önemlidir. 

Türkiye’de koruyucu sağlık hizmetlerine yapılacak yatırımlar en az tedavi 

hizmetlerine yapılan yatırımlar kadar önemli olabilir. Çünkü bu sayede düşük eğitim 

durumu, obezite seviyelerindeki artış, yüksek sigara kullanımı vs. konularında 

düzelmeler gözlemlenebilir. 

2008 yılında Genel Sağlık Sigortası uygulamasının uygulamaya 

geçirilmesiyle birlikte yoksul kesim için mali koruma ve sağlık hizmetlerine erişimde 

hakkaniyet sağlanmaya başlanmıştır. 

2007 yılında Türkiye’de görülen “ters hizmet kuralı”(bakıma erişim ile bakım 

ihtiyacı arasında ters ilişki) sonucu Türkiye’deki bebek ölüm hızı ile hekimlerin 

yoğunluğu arasında ters bir ilişki olduğu bölgesel verilerden anlaşılmaktadır. SDP 

kapsamında ihtiyacın en fazla olduğu Türkiye’nin doğusundaki sağlık personelinde 

önemli artış sağlanmıştır. 

Tıp öğrencisi sayısının planlı bir şekilde artırılması sonucu hekim mezuniyet 

oranlarının 6-10 yıl içinde OECD bölgesindeki en yüksek oran olması 

106

eklenmektedir. Buna karşılık hemşirelere yönelik eğitim oranları düşük kalmaya 

devam etmektedir. 

Performansa dayalı ödeme sisteminin başlatılması ile hekim ve diğer 

personelin gelirlerinde net bir iyileşme sağlanmıştır. Pratisyen hekim maaşları (aile 

hekimliği hariç) OECD ülkeleri ortalamasından düşük, fakat uzman hekim maaşları 

OECD ülkeleri ortalamasından yüksektir. Hemşire maaşları OECD ülkeleriyle 

benzer özelliktedir. 

İlaç tüketiminde 2005 yılından itibaren hacim bakımından ciddi artışlar 

görülmüştür. İlaç fiyatlarında indirimler sağlanarak paranın karşılığının artması 

sağlanmasına rağmen ilaç tüketiminin akılcı olup olmadığı ve maliyet etkili olup 

olmadığı konusunda tereddütler mevcuttur. 

Performansa dayalı ödemenin başlatılmasından itibaren hekim başına düşen 

muayene sayısına bakıldığında, Türkiye’de hem faaliyet hacminde hem de hekim 

üretkenliğinde ciddi artışlar olduğu görülmektedir. 2006 itibariyle bildirilen hekim 

başı muayene sayısı OECD ortalamasının %25 üstünde gerçekleşmiştir. Aile 

hekimliği sisteminin başlatılmasıyla birlikte bazı ilerlemeler kaydedilmiş ancak, 

birinci basamağa uğramadan hastanelere gidilmesi yönündeki talep henüz 

azaltılamamıştır. Bu katılım payında yapılacak teşviklerle sağlanmaya çalışılacaktır. 

Çocuklara yönelik aşılama oranlarında önemli iyileştirmeler olmuştur. 

2007’de Türkiye’de kızamık neredeyse ortadan kalkmıştır. 

Hasta memnuniyeti bakımından SDP’nin uygulamaya geçirilmesinin 

ardından, bekleme süresinin daha kısa olduğu, kamu hastanelerine ait hasta 

memnuniyetinde büyük iyileşme olduğu kanıtlanmıştır. Ayrıca birinci basamak 

hizmeti kalitesi aile hekimliği hizmetlerinde hızla artmış ve genel memnuniyetler 

bildirilmiştir. 

107

KAYNAKÇA 

AKALIN, Güneri ; Kamu Ekonomisi, Ankara, 1986.Ertekin, a.g.t, s.2. Yeğinboy, 

a.g.e, s.2. 

AKDAĞ, Recep; Türkiye Sağlıkta Dönüşüm Programı ve Temel Sağlık 

Hizmetleri, Ankara, T.C. Sağlık Bakanlığı Yayınları, 2008. 

AKDAĞ, R.;Akılcı İlaç Kullanımı, 2010 

AKDAĞ, R.; Sağlık Reformunun Doğru Yapılması, Sağlık Reformu Analizi 

AKDUR, Recep; Sağlık Sektörü Temel Kavramlar,Türkiye ve Avrupa 

Birliği’nde Durum ve Türkiye’nin Birliğe Uyumu, Ankara,, 2. Baskı, 2006 

AKDUR, Recep; Sağlık Sektörü Temel Kavramlar Türkiye ve AB’de Durum ve 

Türkiye’nin Birliğe Uyumu, Ankara, Ankara Üniversitesi Avrupa Toplulukları 

Araştırma ve Uygulama Merkezi, 2003. 

AKDUR, Recep: “Sağlık Hizmetlerinde Finansman ve Ulusal Ekonomi”, Yeni 

Türkiye – Sağlık II, Sayı 40,Temmuz-Ağustos 2001, Sayfa 1571-1585. 

AKYILDIZ, N.; “Türkiye’de Temel Sağlık Hizmetleri” Yeni Türkiye Özel Sayısı, 

ALTAY, A.; Sağlık Hizmetlerinin Sunumunda Yeni Açılımlar ve Türkiye 

Açısından Değerlendirilmesi Sayıştay Dergisi, Sayı: 64 

BATIREL, Ö.F,Sağlık Hizmetleri Üretimi ve Finansmanı Konusunda 

Yaklaşımlar, Maliye araştırma Merkezi Konferansları, 

BERMAN, P. ve M. Tatar; “Türkiye Ulusal Sağlık Hesapları 1999-2000”, Cilt 1, 

Ankara, T.C Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı 

Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, 2004. 

BİLEN M, -ÖNCEL A, Sosyal Güvenlik Ekseninde Bir Değerlendirme 

DİRİCAN, M.R.: Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin Örgütlenmesi Kısa Tarihçesi, 

Atatürk Üniversitesi Tıp Fakültesi Tıp Bülteni Cilt:2 Sayı:7, Erzurum, 1970 

ERTEKİN, Şaban; 1980 Sonrası Dönemde Türkiye’de Sağlık Hizmetlerinin 

Yeniden Yapılandırılması ve Finansman Sorunu, İzmir, Dokuz Eylül 

Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, 2000. 

108

FİŞEK N.H.: Halk Sağlığına Giriş, Hacettepe Üniversitesi-Dünya Sağlık Örgütü 

Araştırma ve Araştırıcı Yetiştirme Merkezi Yayını No:2, Ankara, 1983 

Dr. Refik Saydam 1881-1942 Ölümünün 40. Yılı Anısına, Sağlık ve Sosyal 

Yardım Bakanlığı Yayınları No: 495, Ankara, 1982 

OECD Sağlık Sistemi İncelemeleri, Türkiye, OECD ve Dünya Bankası, 2008 

MOLLASALİHOĞLU, S.,Ü. Hülür, A. Gençoğlu, E. Alkan, Ş. Özkan, Ü. Ekinci ve 

E. Pınar; Türkiye’de Sağlığa Bakış 2007, Ankara, T.C. Sağlık Bakanlığı Refik 

Saydam Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, 2007. 

ÖZBAY,H., G. ÖNCÜL, M. GÖKÇİMEN, H. O. ARI, S. MOLLAHALİLOĞLU; 

Türkiye’de Sağlığa Bakış, Ankara, T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha 

Mektebi Müdürlüğü, 2007. 

Özel İhtisas Komisyonu: Sağlık Hizmetlerinde Etkinlik, DPT Ankara, 2001 

SERDAR, Savaş B.: Sağlık Sistemlerinde Dönüşüm Süreci, Türkiye, 2002 

T.C. Sağlık Bakanlığı; Türkiye’de Sağlığa Bakış 2007, Ankara, T.C. Sağlık 

Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, 2007. 

T.C. Sağlık Bakanlığı; Sağlıkta Dönüşüm, Ankara, T.C. Sağlık Bakanlığı Refik 

Saydam Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü, 2003. 

TOKAT, M.: Türkiye Sağlık Harcamaları ve Finansmanı Ankara, 1998, 

Who/Europan HFA Database, August 2009 

Diğer: 

İnternet Kaynakları: 

AKDUR, R.;Sağlık Sektörü Temel Kavramlar,Türkiye ve Avrupa Birliği’nde Durum 

ve Türkiye’nin Birliğe Uyumu (Güncellenmiş ve Genişletilmiş İkinci 

Baskı)www.recepakdur.com/getfile.asp 

AKTAN, Çoşkun Can , Sağlık Bakanlığı Organizasyon ve Yönetiminde Yaşanan 

Sorunlar ve Mevcut Durum Analizi, (Erişim) www.canaktan.org, 15Aralık 2010 

AKTAN, Çoşkun Can, IŞIK, A.Kadir; Sağlık Hizmetlerinin Finansmanı ve 

Alternatif Yöntemler, (Erişim) www.canaktan.org/ekonomi 08 Aralık 2009 , s. 1. 

ERSÖZ, F.; Türkiye İle OECD Ülkelerinin Sağlık Düzeyleri ve Sağlık 

Harcamalarının Analizi, İstatistikçiler Dergisi, 2, 2008, s.95-104, 

www.istatistikciler.org 

109

HAYRAN, O.; Sağlık Hizmetlerinin Özel ve Kamusal Yönü, Marmara 

Üniversitesi Sağlık Eğitim Fakültesi, www.merih.net/m1/wosmhay14.htm, 28 Ekim 

2010 

OECD Health Data, www.oecd.org/health/healthdata, 2004,Saltık, Ahmet (1995), 

“Sağlık Ekonomisinde Yeni Kavramlar”, Toplum ve Hekim, Temmuz-Ağustos, Cilt 

10, Sayı 68, s.38. 

Sağlığa Bakış: OECD Göstergeleri-2005 (erişim),www.oecd.org/data oecd 

SUR, Haydar; “Dünyada Sağlık Hizmetlerinin Geçmişi ve Gelişimi”, (Erişim) 

http/www.merih.net/m1/whaysur12.htm 10 Aralık 2009, s. 3-6 

YILDIRIM, HH, Sağlık ve Siyaset Yazıları: Obama Sağlık Reformlarının 

Düşündürdükleri: Türkiye için Çıkarılacak Dersler. ABSAĞLIK, 

(www.absaglik.com,22 Mart 2010 

ÜSTÜNEL, A.; İngiliz ve Amerikan Sağlık Sistemlerinin Karşılaştırılması, 

http://www.merih.net/m1/waziust21.htm 27 Aralık 2010 

Vikipedi, Özgür Ansiklopedi, www.vikipedia.org. 

110

Kişisel Bilgiler: 

Adı ve Soyadı: Nurgül YAVUZ 

Doğum Yeri : Sütçüler, Isparta 

Doğum Yılı : 28/12/1970 

Medeni Hali : Evli 

Eğitim Durumu: 

ÖZGEÇMİŞ 

Lise: 1984-1987 Isparta Ticaret Meslek Lisesi 

Lisans: 1992-1993 Gazi Üniversitesi İşletme Fak. İktisat Bölümü 

2000-2004 Anadolu Üniversitesi İşletme Fakültesi İşletme Bölümü 

Yüksek Lisans: 2009-2011Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler 

Enstitüsü 

Yabancı Dil(ler) ve Düzeyi: 

İngilizce, Pre-intermediate 

İş Deneyimi: 

2000-2001 Orman Bakanlığı, Vize Orman İşletme Müdürlüğü, Memur 

2002-2004 Orman Bakanlığı, Korkuteli Orman İşletme Müdürlüğü, Memur 

2005-2006 Sağlık Bakanlığı, Suşehri Devlet Hastanesi, Müdür Yardımcısı 

2006-2010 Sağlık Bakanlığı, Ankara Fizik Tedavi ve Rehabilitasyon Eğitim ve 

Araştırma Hastanesi ve Sağlık Bakanlığı Strateji Geliştirme Başkanlığı, Memur 

2010-2011 Sağlık Bakanlığı, Antalya Sağlık Müdürlüğü, Memur. 

111

Download (871Kb) - Süleyman Demirel Üniversitesi

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?