ÖZET - Suleyman Demirel University Research Repository ...

T.C. 

SÜLEYMAN DEMİREL ÜNİVERSİTESİ 

SOSYAL BİLİMLER ENSTİTÜSÜ 

KOBİ’LERDE TEKNOLOJİK AR-GE ÇALIŞMALARININ 

İSTİHDAM ÜZERİNE ETKİLERİ: 

TEKMER’LERDE BİR UYGULAMA 

Serhan EKER 

Danışman: Doç. Dr. Adem KORKMAZ 

YÜKSEK LİSANS TEZİ 

ÇALIŞMA EKONOMİSİ VE ENDÜSTRİYEL İLİŞKİLER ANABİLİM DALI 

ISPARTA – 2011

ÖNSÖZ 

KOSGEB ile 2003 yılının Ocak ayında tanıştığımız zaman KOBİ politikaları, 

Girişimcilik ve AR-GE gibi kavramlar sadece basit tanımlar halinde aklımızda 

gezmekte idi. Bizler kurumda yıllarımızı geçirirken asıl uğraş alanımız olan ve 

yukarıda verilen tanımlar artık Küresel Dünyada ülkelerin gelişmiş bir ekonomik 

sisteme sahip olması için üzerinde önemle durması gerektiği temalar haline gelmiştir. 

Yapmış olduğum yüksek lisans ile bu kavramları daha akademik olarak 

düşünüp yorumlamama neden olan ve beni Çalışma Ekonomisi ve Endüstriyel 

İlişkiler bölümünde kalmam için ikna eden sayın hocam Prof. Dr. Hüseyin 

AKYILDIZ’a, tez yazımım sırasında bana büyük destek veren ve sahip olduğu bilgi 

birikimini cömertçe bizlerle paylaşan danışman hocam sayın Doç. Dr. Adem 

KORKMAZ’a, her türlü sorunumuz ve bilgi talebimizde bizlere güler yüzü ile 

aydınlatan değerli hocam Yrd. Doç. Dr. Mustafa ÖZTÜRK’e, SDÜ için bir şans 

olduğunu düşündüğüm, SDÜ TEKMER’i 3 yıl boyunca beraber yönettiğimize 

inandığım ve kendisinden çok şey kazandığım sayın Rektör Yardımcımız Prof. Dr. 

Murat Ali DULUPÇU’ya, beni her gün teşvik ederek bu tezi bitirmeme vesile olan 

değerli eşime ve tez yazımım sırasında kendinden beklenmedik sabrı gösteren sevgili 

kızıma çok teşekkür ediyorum. 

ile… 

Yaptığım bu çalışmanın ilerde yapacaklarım için bir başlangıç olması dileği 

Serhan EKER 

Mersin, 2011 

i

ÖZET 

KOBİ’LERDE TEKNOLOJİK AR-GE ÇALIŞMALARININ 

İSTİHDAM ÜZERİNE ETKİLERİ: 


Serhan EKER 

Süleyman Demirel Üniversitesi Çalışma Ekonomisi ve Endüstriyel İlişkiler 

Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi, 117 sayfa, Ocak 2011 

Danışman: Doç.Dr. Adem KORKMAZ 

“KOBİ’lerde Teknolojik AR-GE Çalışmalarının İstihdam Üzerine 

Etkileri: TEKMER’lerde Bir Uygulama” isimli çalışmada AR-GE faaliyetlerinin 

KOBİ’lerde yarattığı değişimin görülmesi ve TEKMER’lerde desteklenen AR-GE 

projelerinin işletmenin büyümesi ve istihdamın geliştirilmesinde yaratılan etkilerin 

değerlendirilmesi amacı ile hazırlanmıştır. Burada uygulamaya katılan işletmelerin 

tamamı KOBİ’lerden oluşmakla birlikte uygulama yeri ülkemizdeki TEKMER’ler 

olarak seçilmiştir. Seçim yerinin nedeni TEKMER’lerde AR-GE projesi yapan 

işletmelerin projelerinin başlangıç tarihleri, bitiş tarihleri ve anket tarihlerindeki 

temel verilerinin net olarak görülebilmesidir.Ayrıca çalışma içerisinde genel olarak 

İşsizlik, istihdam, AR-GE ve kuluçka kavramlarından söz edilmiş ülkemizdeki AR- 

GE projelerine verilen destekler hakkında bilgiler verilmiştir. 

Anahtar Kelimeler: TEKMER,AR-GE , İstihdam, KOBİ 

ii

ABSTRACT 

THE EFFECTS OF TECHNOLOGICAL RESEARCH AND 

DEVELOPMENT AT SMES ON EMPLOYMENT: 

A PRACTICE AT TEKMERs 

Serhan EKER 

Süleyman Demirel University, Department of Labour Economics and 

Industrial Relations, M.A, 117 pages, January 2011 

Supervising Professor: Assoc.Prof.Dr. Adem KORKMAZ 

This study, which is called “The Effects of Technological Research and 

Development at SMEs on Employment: A Practice at TEKMERs”, is prepared to 

see the transformation of SMEs made by R&D activities and to evaluate the effects 

of R&D projects supported at Technology Development Centers on the growth of the 

enterprise and the development of employment at these enterprises. All of the 

enterprises involved in this study are composed of SMEs and the practice area is 

chosen as Technology Development Centers in our country. The reason for choosing 

this area is that the fundamental data on the starting and ending dates of the projects 

and the dates of the surveys, belonging to enterprises doing Research and 

Development projects at Technology Development Centers, can be clearly seen. In 

addition, unemployment, employment, R&D and incubator notions are generally 

mentioned and information on the support given to R&D projects in our country is 

given in the study. 

Key Words: Technology Development Center, R&D, Employment, SME 

iii

İÇİNDEKİLER 

Sayfa No 

ÖNSÖZ ......................................................................................................................... i 

ÖZET ...........................................................................................................................ii 

ABSTRACT................................................................................................................iii 

İÇİNDEKİLER ........................................................................................................... iv 

KISALTMALAR DİZİNİ..........................................................................................vii 

ŞEKİLLER DİZİNİ...................................................................................................viii 

ÇİZELGELER DİZİNİ ................................................................................................ x 

GİRİŞ ........................................................................................................................... 1 

BİRİNCİ BÖLÜM 

TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK, İŞGÜCÜ PİYASALARI, İSTİHDAM 

POLİTİKALARI VE KOBİLER 

1.1.Türkiye’de Nüfus ve Büyüme ile İşsizlik Arasındaki İlişki............................... 4 

1.1.1.Tanım Olarak İşsizlik.................................................................................. 4 

1.1.2.Türkiye’de İşsizlik ...................................................................................... 5 

1.1.3.Genel İşsizlik Oranları ................................................................................ 6 

1.1.4.Nüfus Artış Oranları ve İşsizlik .................................................................. 7 

1.1.5. GSMH’da Değişim ve İşsizlik Oranları ile İlişkisi.................................... 8 

1.2.Türkiye’de İstihdam Politikaları ve İstihdamın Yapısı...................................... 9 

1.2.1.İstihdam Politikaları.................................................................................... 9 

1.2.1.1.Aktif İstihdam Politikaları ................................................................. 10 

1.2.1.2.Pasif İstihdam Politikaları.................................................................. 11 

1.2.2.Dünyada ve Türkiye’de İstihdam.............................................................. 11 

1.2.2.1.Dünyada İstihdam .............................................................................. 12 

1.2.2.2.Türkiye’de İstihdam........................................................................... 13 

1.3.KOBİ’lere Genel Bakış.................................................................................... 15 

1.3.1.KOBİ Tanımı ............................................................................................ 15 

1.3.2.KOBİ’lerin Ekonomiye Katkıları.............................................................. 18 

1.3.3.KOBİ’lerin Avantajları ............................................................................. 20 

iv

1.3.4.KOBİ’lerin Dezavantajları........................................................................ 21 

1.3.5.KOBİ’ler ve Büyüme ................................................................................ 21 

İKİNCİ BÖLÜM 

AR-GE, KOSGEB DESTEKLERİ VE BİR KULUÇKA MODELİ OLARAK 

TEKMERLER 

2.1.Tanım Olarak AR-GE ...................................................................................... 24 

2.2.Türkiye’de AR-GE Harcamaları...................................................................... 24 

Şekil 2.2: Türkiye’de Finans Kaynağına Göre AR-GE Harcaması ....................... 27 

2.3.KOBİ’lerde AR-GE Faaliyetlerinin Önemi ..................................................... 28 

2.3.1. Ekonomik Krizlerde KOBİ’ler AR-GE ................................................... 29 

2.3.2.İşletmelerde Teknolojik AR-GE Çalışmalarının Riskleri......................... 31 

2.3.3.Teknolojik AR-GE Çalışmalarının İstihdam Üzerine Etkileri.................. 33 

2.3.3.1.İyimser Yaklaşım ............................................................................... 33 

2.3.3.2.Kötümser Yaklaşım............................................................................ 34 

2.4.Türkiye’de KOBİ’lerin AR-GE Çalışmalarına Verilen Destekler................... 35 

2.5.KOSGEB ve Bir Teknoloji Kuluçkası Merkezi Olarak TEKMER’ler............ 36 

2.5.1.KOSGEB................................................................................................... 36 

2.5.2.KOSGEB Kuluçka Merkezleri.................................................................. 37 

2.5.2.1.Kuluçka kavramı ................................................................................ 37 

2.5.2.2.Bir Teknoloji Kuluçkası Merkezi Olarak TEKMER’ler.................... 40 

2.5.2.3.Türkiye’de TEKMER’ler................................................................... 41 

2.5.2.3.1.TEKMER’lerde KOBİ’lere Verilen Destekler............................ 43 

2.5.2.3.2.TEKMER’lerde Proje Seçimi ..................................................... 45 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 


3.1.Araştırmanın Amacı......................................................................................... 47 

3.2.Araştırmanın Kapsamı Yöntemi ...................................................................... 47 

3.3.Araştırma Bulguları ve Değerlendirme............................................................ 48 

v

3.3.1.Kuruluş Yılları İtibari ile İşletmeler ve Türleri......................................... 49 

3.3.2.Proje Başlangıç Tarihleri ve Süreleri ........................................................ 51 

3.3.3.Proje Durumu............................................................................................ 52 

3.3.4.İşletmelerin Proje Durumları ile Ciroları Arasındaki İlişki ...................... 54 

3.3.5.İşletmelerin Proje Durumlarına Göre İstihdamın Değişimi...................... 57 

3.3.6.İlk İstihdamın Artış Zamanı ve En Yüksek İstihdam Sayısına Ulaşılma 

Süresi.................................................................................................................. 62 

3.3.7.AR-GE Projelerinin Fikir Kaynağı ........................................................... 65 

3.3.8. İşletme Yönetimi Eğitim Durumu............................................................ 68 

3.3.9.İşletme Ortaklık Yapıları ve Teknik Personel İstihdam Edilme Durumu. 69 

3.3.10.AR-GE Projesi Süresince KOSGEB’den Talep Edilen Önemli Destekler 

............................................................................................................................ 73 

3.3.10.1.Makine-Teçhizat, Donanım, Hammadde, Yazılım ve Hizmet Alım 

Giderleri Desteği (Malzeme Teçhizat Desteği).............................................. 74 

3.3.10.2.Üniversiteden Danışmanlık Desteği Alınma Durumu ..................... 77 

3.3.11.KOSGEB Destekleri ile AR-GE Faaliyetlerine Başlama Durumu 

Arasındaki İlişki................................................................................................. 82 

3.3.12.AR-GE Faaliyetleri ile Girişimcilik Arasındaki İlişki ............................ 84 

SONUÇ ...................................................................................................................... 85 

KAYNAKLAR .......................................................................................................... 89 

EKLER....................................................................................................................... 96 

EK 1: Anket Formu (İşletme) .................................................................................... 97 

EK 2: Anket Formu (Girişimci) ................................................................................. 99 

EK 3 : Proje Başarı Durumları İtibari ile Eğitim Durumuna Göre İstihdam Artış 

Dağılım Grafikleri.................................................................................................... 101 

EK:4 Uygulama İle İlgili İstatistiksel Analizler....................................................... 104 

ÖZGEÇMİŞ ............................................................................................................. 107 

vi

AB Avrupa Birliği 

KISALTMALAR DİZİNİ 

AB 27 Avrupa Birliğinin 27 üyesi 

ABD Amerika Birleşik Devletleri 

AR-GE Araştırma ve Geliştirme 

DPT Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı 

GSMH Gayri Safi Milli Hasıla 

GSYİH Gayri Safi Yurtiçi Hasıla 

ILO International Labour Organization 

İŞGEM İş Geliştirme Merkezi 

İŞKUR Türkiye İş Kurumu 

KOBİ Küçük ve Orta Boy İşletmeler 

KOSGEB 

Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme 

İdaresi Başkanlığı 

ÖSDP Özelleştirme Sosyal Destek Projesi 

OECD 

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü / Organisation for 

Economic Co-operation and Development 

SDÜ Süleyman Demirel Üniversitesi 

TEKMER Teknoloji Geliştirme Merkezi 

TESK Türkiye Esnaf ve Sanatkarları Konfederasyonu 

TİSK Türkiye İşveren Sendikaları Konfederasyonu 

TOBB Türkiye Odalar ve Borsalar Birliği 

TUBİTAK Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu 

TTGV Türkiye Teknoloji Geliştirme Vakfı 

TÜİK Türkiye İstatistik Kurumu 

TGB Teknoloji Geliştirme Bölgesi 

vii

ŞEKİLLER DİZİNİ 

Şekil 1.1: Türkiye’de İşsizlik Oranları.......……………………………………... 6 

Şekil 1.2: Türkiye Nüfusu .............……………………………………………... 7 

Şekil 1.3: Türkiye’de GSMH Değişimi………………………………………… 8 

Şekil 1.4: Dünyada Yıllara Göre Toplam İstihdam Değişimi………………….. 12 

Şekil 1.5: Dünyada İşsizlik Oranları…………………………………………… 13 

Şekil 1.6: Türkiye’de İstihdamın Yıllara Göre Değişim Hızı…………………... 22 

Şekil 2.1: Türkiye’de AR-GE Harcamalarının GSYİH’ye Oranı……………… 26 

Şekil 2.2: Türkiye’de Finans Kaynağına Göre AR-GE Harcaması…...………... 27 

Şekil 2.3: Yeni Bir Ürünün Net Nakit Akış Eğrisi……………………………… 31 

Şekil 2.4 : İşletme Kuluçka Modelinin Gelişimi………………………………... 39 

Şekil 2.5: İşletme Kuluçka Modelleri…………………………………………. 39 

Şekil 3.1: 2005-2009 Yılları Arası TEKMER’lere Sunulan Projelerin 

Örneklem Yüzdelerine Göre Dağılımı………………………………. 

49 

Şekil 3.2: Proje Sunan İşletmelerin Kuruluş Yılları…………………………….. 50 

Şekil 3.3: Proje Sunan İşletmelerin Türleri……………………………………... 50 

Şekil 3.4: Proje Başlangıç Tarihleri…………………………………………….. 51 

Şekil 3.5: Proje Sürelerinin Grafik Halinde Gösterimi………………………… 52 

Şekil 3.6: İşletmelerin Proje Durumları………………………………………… 53 

Şekil 3.7: Projesi Başarı ile Mezun ve Ürünü Ticarileştiren İşletmelerdeki 

Ciro Değişimi………………………………………………………... 

Şekil 3.8: Projesi Başarı ile Mezun ve Ürünü İstenilen Düzeyde 

Ticarileştiremeyen İşletmelerdeki Ciro Değişimi……………………. 

Şekil 3.9: Başarı ile Ticarileştiren ve Ticaretleştiremeyen İşletmelerin 

55 

Ciro Karşılaştırılmaları………………………………………………. 56 

Şekil 3.10: Tüm İşletmelerdeki Ortalama Ciro Değişimi………………………. 57 

Şekil 3.11: Projesi Devam Eden İşletmelerdeki İstihdamın Değişimi………….. 

Şekil 3.12: Projesi Başarılı ve Ürününü Ticarileştirebilen İşletmelerdeki 

58 

İstihdamın Değişimi……………………………………………….. 59 

viii 

55

Şekil 3.13: Projesi Başarılı Ancak Ürünü İstenilen Düzeyde 

Ticarileştiremeyen İşletmelerdeki İstihdamın Değişimi…………… 

Şekil 3.14: İşletmelerin Proje Durumlarına Göre Başlangıç ve Anket 

Tarihlerine Göre Personel Artışları………………………………… 

61 

Şekil 3.15: İlk İstihdam Artışı…………………………………………………... 63 

Şekil 3.16: Toplam AR-GE Harcamaları İçerisindeki Personel Harcaması……. 64 

Şekil 3.17: En Yüksek İstihdam Sayısına Ulaşılma Süresi…………………….. 65 

Şekil 3.18: AR-GE Projesi Fikir Kaynağı………………………………………. 66 

Şekil 3.19: İşletme Yönetimin Eğitim Durumunun Yüzde Olarak 

Gösterimi…………………………………………………………… 

68 

Şekil 3.20: İşletme Ortaklık Yapıları…………………………………………… 70 

Şekil 3.21: AR-GE Sürecinde Teknik Personel İstihdamı……………………… 71 

Şekil 3.22: Teknik Personel İstihdam Edilmeme Nedenleri……………………. 73 

Şekil 3.23: Malzeme Teçhizat Desteği Alınma Durumu……………………… 75 

Şekil 3.24: Alınan Malzeme Teçhizat Desteği Miktarı………………………… 76 

Şekil 3.25: Alınacak Malzeme Teçhizat Desteği Miktarı……………………… 77 

Şekil 3.26: Üniversiteden Danışmanlık Desteği Alınma Durumu…………….. 78 

Şekil 3.27: Üniversiteden Danışmanlık Desteği Alınmama Nedenleri………… 80 

Şekil 3.28: AR-GE Çalışmalarına Başlanmasında KOSGEB Desteği’nin Etkisi 83 

Şekil 3.29: AR-GE Projelerinin Yeni Bir İşletme Kurulmasına Etkisi…………. 84 

ix 

60

ÇİZELGELER DİZİNİ 

Çizelge 1.1: Türkiye’de İstihdam……………………………………………….. 13 

Çizelge 1.2: AB 27’de İstihdamın Değişimi……………………………………. 14 

Çizelge 1.3: AB KOBİ Tanımı………………………………………………….. 16 

Çizelge 1.4: KOBİ Tanımı……………………………………………………… 16 

Çizelge 1.5: KOBİ’lerin Sınıflandırılması……………………………………... 17 

Çizelge 1.6: Seçilmiş Bazı Ekonomilerde KOBİ'ler…………………………… 

Çizelge 2.1: Bazı Gelişmiş Ülkelerde Yıllara Göre AR-GE Harcamalarının 

19 

GSYİH’ye Oranı…………………………………………………... 25 

Çizelge 2.2: Teknolojinin Bazı Ülkelerin Son 50 Yıldaki Büyümelerine Etkisi.. 28 

Çizelge 2.3: Türkiye’de TEKMER’ler……….………………………………… 

Çizelge 3.1: İllere Göre 2005 Yılından İtibaren TEKMER’lere Sunulan Proje 

42 

Sayıları……………………………………………………………. 48 

Çizelge 3.2: Proje Süreleri……………………………………………………… 52 

Çizelge 3.3: İşletmelerin Ortalama Cirolarındaki Değişim…………………….. 54 

Çizelge 3.4: İşletmelerde İstihdamın Değişimi….……………………………… 58 

x

GİRİŞ 

Küçük ve orta boy işletmelerin (KOBİ) ülke ekonomisi içindeki önemi her 

geçen gün artmakta ve bu işletmelerin üretim, ihracat, katma değer ve yatırım 

içindeki payı önemli büyüklüklere ulaşmaktadır. 

Bugün KOBİ’ler, AB’nde toplam işletmelerin %99.9’unu (Türkiye’de 

%99.8’ini), imalat sanayiinin %96.5’ini (Türkiye’de %99.5’ini) oluşturmakta ve 

toplam istihdamın %72’sini (Türkiye’de %76.7’sini) sağlamaktadır. 

Ancak; sayı ve istihdam imkânları bakımından ülke ekonomimizde önemli bir 

çoğunluğa sahip olan KOBİ’lerin dış ticaretteki payı %10’da kalmaktadır. Bu oran 

ABD’de %32, Almanya’da %31, Hindistan’da %40 ve Japonya’da %38 

seviyelerindedir. 

KOBİ’lerin dengeli ekonomik ve sosyal kalkınmanın sağlanması ve 

sürdürülmesine yaptıkları olumlu katkıları, işsizliğin azaltılması ve yeni istihdam 

alanlarının yaratılmasında oynadıkları rolleri ve piyasa koşullarında meydana gelen 

değişmelere hızlı uyum sağlayabilen esnek bir üretim yapısına sahip olmaları, onları 

günümüz dünyasında daha önemli bir konuma getirmektedir. Taşıdıkları önem 

dolayısıyla başta gelişmiş ülkeler olmak üzere bütün ülkeler KOBİ’lerin doğması, 

büyümesi, gelişmesi ve korunması için uygun ortamı hazırlayacak politikalar 

geliştirmekte ve uygulamaktadırlar. Bu süreç içerisinde ulusal düzeyde belirlenen 

KOBİ politikaları uluslararası bir nitelik de kazanmaktadır. 

Daha önceleri KOBİ’ler konusunda yeterli önemi göstermeyen tüm sektörler 

ve devletler büyümenin KOBİ’lerinin gelişimi ile sağlayabileceğini anlamışlardır. 

Bankaların fazla ilgi göstermediği KOBİ’ler için finans sektöründe bile yoğun bir 

rekabet ortamı oluşmuş ve “Küçük Olmamalıyım, Büyümek İstiyorum” gibi 

sloganlarla reklâmlar yapılmaya başlanmıştır. Geçmiş dönemlerde KOBİ’lerle ilgili 

çok az haber yapan gazeteler ise artık KOBİ ekleri çıkarmaktadırlar. 

Hem ülke hem de tüm diğer sektörler için bu kadar önem taşıyan KOBİ’lerin 

küreselleşme sürecinde ekonomik olarak gelişmeleri ülke dinamiklerini de doğrudan 

etkilemektedir. Bu da KOBİ’lerin gelişimi için devletler tarafından her türlü desteğin 

verilmesi hususunu zaruri hale getirmiştir. 

1

Destekleme sistemi konusunda da farklı alternatifler mevcuttur. Kamu 

kaynakları; genele yayılıp her KOBİ’ye düşük miktarda mı yoksa sadece katma 

değer üreten işletmelere yüksek miktar da mı dağıtılmalıdır? Bu sorunun cevabı 

aslında ekonomisi ülkemizden daha kötü durumda iken şimdi ülkemize kat be kat 

geçmiş ülkelerin izledikleri politikalar incelendiğinde açıkça görülmektedir. 

Katma değer üreten işletmelerin desteklenmesi yani doğal olarak katma 

değerin desteklenmesi, AR-GE’nin desteklenmesi sonucun doğurur. AR-GE 

faaliyetlerinin KOBİ’ler tarafından yoğun olarak yapılmasının öncelikle işletmeye 

daha sonra makro ekonomik faktörlere olumlu etkileri olacağı açıktır. 

AR-GE çalışmalarının ülke büyümesine pozitif bir etki yaptığı literatürde yer 

almaktadır. Ancak AR-GE ve istihdam ilişkisi hakkında hala farklı görüşler 

bulunmaktadır. Emek yoğun pazardan, teknoloji yoğun pazara geçişin istihdama 

negatif bir etki yaratacağı söylendiği kadar, teknolojiyi takip etmemenin işletme 

ömrünü sona erdireceği ve dolayısı ile uzun vadede işsizliği arttıracağı görüşü de 

hâkimdir. 

AR-GE ağırlıklı olarak üniversitelerde yapılmaktadır. Bilimin üretildiği 

merkezler olan üniversitelerde AR-GE için gerekli olan insan kaynakları ve alt yapı 

mevcuttur. Ancak kronikleşen sorunlarımızdan biri olan Üniversite Sanayi İşbirliği 

tam olarak sağlanamaması nedeni ile akademik çalışmalar pratiğe istenilen ölçüde 

aktarılamamaktadır. Ülkemiz bu sorunu çözmek için model arayışlarına girmiş ve 

Teknokent ve TEKMER modelleri ortaya çıkmıştır. Buna göre akademik çalışmalar 

üniversitelerden, Teknokent kanunu gereği akademisyenlerin kendi şirketleri ile 

pratiğe aktarılmakta, TEKMER’ler tarafından da finansal olarak desteklenmektedir. 

Bu modellerin yaratılması yeni AR-GE şirketlerinin kurulmasına yol açmaktadır. 

Sonuç olarak yeni kurulan bu şirketler de doğal olarak ülke istihdamına katkı 

sağlamaktadırlar. 

Üzerinde çalışılan bu tez 3 bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde literatür 

kaynakları taranarak genel işsizlik, istihdam verileri ile KOBİ’lerin özellikleri 

üzerinde durulmuştur. 

İkinci bölümde AR-GE nin tanımı, ülke ekonomilerine katkıları, önemi ve 

ihracat ve istihdamla ilişkisi değerlendirilmiş, Türkiye’de AR-GE destekleri veren 

2

kurumlar ile KOSGEB kuluçka modeli olarak TEKMER’ler ve özellikleri 

anlatılmıştır. 

Son bölümde ise ülke içerisindeki tüm TEKMER’lerde yer alan seçili 

KOBİ’lerle yapılan anket çalışması sonucu elde edilen veriler değerlendirilmiştir. 

Verilerin analizi sonrasında TEKMER tarafından desteklenen KOBİ’lerin proje 

başlangıcındaki, devam ederken, bitişi ve anket tarihi itibarı ile istihdam ve büyüme 

durumları incelenmiştir. Bunun yanında desteklenen KOBİ’lerin üniversite ile 

ilişkileri, teknik eleman istihdam durumları, girişimcilik özellikleri de 

değerlendirilerek çeşitli sonuçlara varılmıştır. 

3

BİRİNCİ BÖLÜM 

TÜRKİYE’DE İŞSİZLİK, İŞGÜCÜ PİYASALARI, İSTİHDAM 

POLİTİKALARI VE KOBİLER 

1.1.Türkiye’de Nüfus ve Büyüme ile İşsizlik Arasındaki İlişki 

Bugün dünya üzerindeki tüm ülkelerin ana sorunlarından birisi olan işsizliğin 

temel nedenleri hala tartışılmaya devam etmektedir. Ülkemizde yıllara göre değişen 

büyüme oranları ile hızlı artan genç nüfusun işsizlik üzerinde yapısal bir etkisi 

konunda ise çeşitli yorumlar mevcuttur. Ancak hali hazırda tüm ülkeler için göz ardı 

edilemeyecek önemli bir gerçek olan işsizlik olgusu, hala tüm ülkelerin önünde 

çözülmeyi bekleyen büyük bir problemdir. 

1.1.1.Tanım Olarak İşsizlik 

İşsizlik, işgücünden üretim amacıyla yararlanılmasından bu yana süregelen ve 

son yüzyıl boyunca alınan tüm ekonomik ve sosyal politika önlemlerine rağmen 

gittikçe etkisini artıran, ekonomik sistemi olumsuz yönde etkileyen bireysel ve 

toplumsal bir gerçektir 

Türk Dil Kurumunun iktisadi terimler sözlüğüne göre işsizlik “Cari ücret 

düzeyinde emek sunumunun emek istemini aşması durumu” şeklinde 

tanımlanmaktadır. 

İşsizlik, emek faktörünün fiili olarak üretime katılmaması olup, en yaygın 

tanımıyla da çalışma arzusunda ve gücünde olan ve cari ücretten çalışmaya razı 

olmasına rağmen iş bulamayan işgücünün varlığıdır. 1 

TÜİK, Referans dönemi içinde istihdamda olmayan kişilerden; İş aramak için 

iş arama kanallarından en az birini son üç ay içinde kullanmış (bir girişimde 

bulunmuş) ve iş bulduğu takdirde 2 hafta içinde işbaşı yapabilecek durumda olan 

1 BOZDAĞLIOĞLU Yasemin UYAR, “Türkiye’de İşsizliğin Özellikleri Ve İşsizlikle Mücadele 

Politikaları”, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 2008/20, S:46 

http://yordam.manas.kg/ekitap/pdf/Manasdergi/sbd/sbd20/sbd-20-04.pdf, E.T: 10.09.2010 

4

kişileri de işsiz olarak tanımlamaktadır. Aynı zamanda işsiz; bir ekonomide var olan 

üretim öğelerinin tamamının üretimde kullanılmamasına, üretime yönlendirilemeyen 

doğa ve sermayeye atıl kapasite, çalıştırılamayan işgücü öğesi olarak 

tanımlanmaktadır. Ekonomi yazınında ise işsiz, çalışma istemi ve gücünde olup da 

piyasadaki geçerli ücret ve iş kollarını kabul etmelerine karşın çalışabilecekleri bir iş 

bulamayan kimselerdir. İşsizliğin uluslararası standart tanımında ise işi olmama, 

işbaşı yapmaya hazır olma ve iş arıyor olma kriterlerine aynı anda sahip olanlar işsiz 

olarak nitelendirmektedir. 2 

1.1.2.Türkiye’de İşsizlik 

Günümüzde birçok ülkede istihdamın yapısı ve işsizliğin boyutu, ülkenin 

ekonomik gelişme ve sosyal kalkınma düzeyinin önemli bir göstergesi olmaktadır. 

Bugün Türkiye'nin en önemli sosyal ve ekonomik sorunlarından birisi de işsizliktir. 

Bu sorunun kökeninde iş olanaklarını toplumda çalışmak isteyenlerin sayısı kadar 

arttıracak, hızlı ve dengeli bir sanayileşmenin gerçekleştirilememesi olgusu 

yatmaktadır. Türkiye, ekonomik ve sosyal yapısındaki dengesizliklere ek olarak, 

uygulanmakta olan makro ekonomik politikaların da etkisiyle her geçen gün daha da 

ağırlaşan istihdam ve işsizlik sorunuyla karşı karşıya bulunmaktadır. Bunun yanında 

işsizlik işsiz kalan bireylerde de psikolojik devamında da ülke için sosyal sorunları 

beraberinde getirmektedir. 3 Sorunun çözümü için işsizliğin özelliklerinin ortaya 

konması ve buna uygun mücadele politikalarının belirlenmesi büyük önem 

taşımaktadır. 

2 GEDİZ Burcu," Türkiye’de İstihdam - İşsizlik Ve Çözüm Önerileri: Esneklik Yaklaşımı", 

CBÜ İİBF Yönetim ve Ekonomi Dergisi Yıl: 2000 Sayı: 6, S: 3 , 

http://www.ceterisparibus.net/arsiv.htm 

3 KUMAŞ Handan, "İşsizliğin Psiko-Sosyal Boyutu ve Çalışma Yaşamına İlişkin Değerler 

Üzerindeki Etkileri" , DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ekim-Kasım-Aralık 2001,Cilt:3, 

Sayı:4, S:97 

5

1.1.3.Genel İşsizlik Oranları 

İşsizlik, Türkiye ekonomisinin her dönemde en önemli sorunlarından biri 

olma özelliğini taşımaktadır. Bu nedenle Türk iktisat politikası stratejileri 

belirlenirken işsizlik sorunu, sosyal yönünün de önemi ile birlikte diğer ekonomik 

sorunlar yanında ayrı bir yere sahip bulunmaktadır. İşsizlik, hem ekonomik hem de 

sosyal etkileri bulunan çok yönlü bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu nedenle 

iktisat politikası içerisinde tek başına ele alınıp analiz edilmesi bu sorunun 

giderilmesini güçleştirmektedir. 

Ülkemizdeki işsizlik oranlarının yıllara göre değişimi Şekil 1.1’de verilmiştir. 

İşsizliğin her geçen yıl artmasının sebepleri her ne kadar küresel krizlerle 

ilişkilendirilse bile bu tespit ülkemizin içinde bulunduğu darboğaza bir çözüm 

getirmemektedir. Sorunun temelinden çok bu sorun için yapılacak çözüm politikaları 

sonuca daha çok katkı sağlayacaktır. Beş yıllık kalkınma planlarında istihdam ve 

işsizlikle ilgili hedefler olmasına rağmen sonuçlar bir başarı göstergesi olmanın çok 

uzağındadır. 4 

Şekil 1.1: Türkiye’de İşsizlik Oranları (%) 

Kaynak: TÜİK (www.tuik.gov.tr adresinden Kasım 2010 yılı içerisinde alınan veriler ile 

oluşturulmuştur.) 

4 UYGUR E., 1990. “Policy, productivity, growth and employment in Turkey; 1960-1989, and 

prospects for the 1990s” MIES Documents 90/4, ILO Aktaran : ANSAL Hacer 

6

1.1.4.Nüfus Artış Oranları ve İşsizlik 

Ülkemizde 2004 yılı ile 2009 yılı arasındaki nüfus artış hızına göre işsizlik 

verilerinin değerlendirildiğinde hızla artan nüfusun yanında işsizlik oranlarının aynı 

ölçüde arttığı gözlemlenmektedir. Buna göre ülke nüfusu Şekil 1.2’de görüldüğü 

üzere hızla artmaktadır. Hızlı nüfus artışı net kalkınma hızının düşmesine, istihdam 

fırsatlarının aynı oranda arttırılmaması nedeni ile işsizliğin yaygınlık kazanmasına ve 

gelişmeyi engelleyerek istihdam ve refah düzeyinin düşmesine neden olmaktadır. 5 

Bunun yanında Türkiye’de hızlı nüfus artışının istihdam üzerinde yarattığı 

olumsuz sonuçlar, hızlı kentleşme sürecinin etkisi ile daha da ağırlaşmaktadır. Bu da 

artan nüfusa göre istihdam olanaklarının arttırılması ya da girişimciliğin 

geliştirilmesi yönünde faaliyete başlamamız gerektiği konusunda Devlet 

Politikalarına öncelik verilmesi sonucunu doğurmaktadır. 

Şekil 1.2: Türkiye Nüfusu (*1000) 



Türkiye nüfusu hızla artan ve genç nüfus karakterine sahip bir ülke olarak 

çalışma çağındaki nüfusu fazla ve her yıl işgücüne katılan nüfusu yüksek olan bir 

5 

ERSEL Birsen, "Türkiye’de İşsizlik ve İşsizlik Sigortası", İ.Ü Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, 

İstanbul-1999, S:56 

7

görünüm sergilemektedir. Ülke nüfusu 60 yıllık dönem içinde 4,5 kat artarken 

istihdam olanakları aynı ölçüde arttırılmamıştır. 6 

1.1.5. GSMH’da Değişim ve İşsizlik Oranları ile İlişkisi 

Ülkemizin son yıllarda elde ettiği yüksek büyüme oranlarına karşılık işsizlik 

göstergelerinde aynı oranda iyileşme görülmemektedir. Küresel krizlerin de yoğun 

olarak etkilediği bu oranlarda görüldüğü gibi ülkedeki en önemli sosyal ve ekonomik 

sorunların işsizlik oranlarında ki artış ile açıklanması doğaldır 

Şekil 1.3: Türkiye’de GSMH Değişimi 



Yapılan araştırma sonucu Türkiye ekonomisinde büyüme oranı ile işsizlik 

oranı arasında karşılıklı bir nedensellik ilişkisi bulunmamaktadır. Nedensellik 

ilişkisinin yönü sadece işsizlik oranından büyüme oranına doğru bulunmakta, 

büyüme oranından işsizlik oranına doğru bir nedensellik ilişkisi ise 

bulunmamaktadır. Bir başka ifade ile Türkiye ekonomisinde işsizlik, iktisadi 

büyümeyi etkileyen faktörler içinde yer almakta da fakat iktisadi büyümenin yüksek 

6 KUTAL Gülten, "Dünya’da ve Türkiye’de İşsizlik Sorunu ve Çözüm Yolları", Dünya’da ve 

Türkiye’de İşsizlik Sorunu ve Çözüm Yolları Semineri, KİPLAS, Ankara-1993, S:24 

8

veya düşük oranda gerçekleşmesi işsizliğin oluşmasında veya işsizliğin 

önlenebilmesinde her hangi bir etkiye sahip değildir. Bu sonuç da bize özellikle son 

yıllarda Türkiye ekonomisinde büyüme oranının yüksek seviyede gerçekleşmesine 

rağmen işsizlik oranında gerçekleşen yüksek oranları açıklamaktadır. Bir başka ifade 

ile işsizlik oranında gerçekleşen yüksek seviyenin nedenlerinin büyüme oranı ile 

ilişkisinin bulunmadığını işsizliğin oluşmasının başka faktörlere bağlı bulunduğunu 

açıklamaktadır 7 . 

Şekil 1.3’de de görüldüğü gibi yukarıda yer alan açıklamalar ışığında 

ülkemizde son yıllarda gerçekleşen hızlı büyüme işsizlik oranlarına pozitif yönde 

etki yapmamıştır. Bu nedenle büyümenin yüksek olması toplumsal refahı arttırıcı bir 

etki yaratırken işsizliğe de direk olarak etkilediği değerlendirmesi yapılamamaktadır. 

1.2.Türkiye’de İstihdam Politikaları ve İstihdamın Yapısı 

Türkiye’de bilinçli ve yaygın bir issizlikle mücadele programı uzun yıllar 

boyunca uygulanamamıştır. İstihdam politikaları ilk olarak kalkınma programları 

içerisinde yer almaya başlamış ancak plan metinlerinde yer almaktan öteye 

gidememiştir. Ancak AB’ne girme sürecinde Avrupa istihdam Stratejisine uyum 

paralelinde, Türkiye’de istihdam ve issizlik sorunlarının çözümünde izlenecek işgücü 

politikalarının uygulanabilmesi bir zorunluluk olarak ortaya çıkmaktadır. 

1.2.1.İstihdam Politikaları 

Ülkelerin kalkınmasının temel unsurunun ülkede çalışabilen nüfusun güçlü 

yapısına bağlı olduğundan ve tarih boyunca bütün ülkeler ekonomik faaliyetlerini en 

uygun şekilde yerine getirebilmek, belirli bir refah seviyesine ulaşabilmek için 

sürekli bir savaşım içinde olmuşlardır. Ülkeler kalkınmalarının önemli bir itici gücü 

olan çalışabilir nüfuslarını arttırmaya çalışmakla birlikte, onların ihtiyaç duyacakları 

7 GÖKTAŞ Özlem, "Türkiye Ekonomisinde Büyüme İle İşsizlik Oranları Arasındaki 

Nedensellik İlişkisi", İ.Ü İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi, Sayı:2 2005- 11-29 , 

S:74 http://eidergisi.istanbul.edu.tr/sayi2/iueis2m4.pdf E.T: 09.08.2010 

9

iş ortamlarını da oluşturmak durumundadırlar. İşte bu amaçla bütün devletler 

istihdamın arttırılması ile ilgili olarak çeşitli politikalar uygulamaktadırlar. 

1.2.1.1.Aktif İstihdam Politikaları 

Aktif emek piyasası politikaları, temelde işsizlerin iş bulma zorluklarını 

giderme, yeni istihdam alanları açma, emek arz ve talebini kurumsal yapılanmalar 

sayesinde bir araya getirerek emek piyasasına girişi kolaylaştırma gibi ilkeler üzerine 

kurulmuştur. 

Aktif istihdam politikaları; işgücü verimliliğini artırmak ve işgücü piyasasına 

erişimde fırsat eşitliğini geliştirmek için tasarlanmış bir önlemler bütünüdür. Aktif 

istihdam politikaları, işgücü piyasasını işlerliğe kavuşturma yani istenilen sonucu 

verecek niteliklere ulaştırma amacı taşımakta olup, iş gücü piyasasındaki 

aksaklıkların giderilmesi üzerine odaklanmıştır. 

Bu anlamda, aktif istihdam politikaları iş arayanla işvereni bir araya getiren; 

istihdam danışmanlığı hizmetleri, işgücü piyasası ihtiyaçlarına yönelik eğitim 

hizmetleri ve sübvanse edilen geçici iş yaratma hizmetleri de denilebilir 8 . 

Ülkemizde uygulanan Aktif İstihdam Politikaları arasında İŞKUR tarafından 

uygulanan mesleki eğitimler, özel istihdam büroları, ÖSDP kapsamında yürütülen 

özelleştirme sonucunda işsiz kalanlar için yeniden işe yerleştirme faaliyetleri 

sayılabilir. Ayrıca KOSGEB tarafından verilen girişimcilik destekleri ile AR-GE 

faaliyetlerinin desteklenmesi yolu ile sürekli büyüme ve katma değer üretme olgusu 

da aktif istihdam politikaları içinde yer almaktadır. 

8 KARABULUT Alparslan, "Türkiye’deki İşsizliği Önlemede Aktif İstihdam Politikalarının Rolü 

Ve Etkinliği", Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, Uzmanlık Tezi, Ankara 2007, S: 45 

http://statik.iskur.gov.tr/tr/rapor_bulten/uzmanlik_tezleri/ALPASLAN%20KARABULUT%B0%20% 

C3%96NLEMEDE%20AKT%C4%B0F%20%C4%B0S.pdf, E.T:07.08.08 

10

1.2.1.2.Pasif İstihdam Politikaları 

Pasif emek piyasası politikaları, işsizliğin neden olduğu sosyal sorunları 

onarmaya ve işsizlere asgari düzeyde de olsa ekonomik bir güvence sağlamaya 

yönelik önlemleri içermektedir. Dolayısıyla, pasif emek piyasası politikalarının 

istihdam hacmini arttırmaya, yeni istihdam alanları oluşturmaya yönelik önlem alma 

özelliği yoktur. Pasif istihdam politikalarının temel amacı; istihdamı artırmak veya 

işsizliği azaltmak değil, işsizleri maddi açıdan destekleyerek işsizliğin bireyler ve 

toplum üzerindeki olumsuz etkilerini en aza indirmektir 9 . 

Pasif emek piyasası politikaları, “işsizlik sigortası ödeneği” ve “işsizlik 

yardımı” gibi iki temel uygulamaya dayanmakla birlikte, Türkiye’de olduğu gibi bazı 

ülkelerde “kıdem tazminatı”, “ihbar tazminat” uygulamaları da pasif politikalar 

içerisinde yer almaktadır. 

Ülkemizde uygulanan en önemli pasif istihdam politika araçları ise; Kıdem 

Tazminatı, Kısa Çalışma Ödeneği, İşsizlik Sigortası Ödeneğidir. 

1.2.2.Dünyada ve Türkiye’de İstihdam 

İnsanoğlu var olduğu günden günümüze gelinceye kadar hayatiyetini devam 

ettirebilmek açısından sürekli bir şekilde çalışmak zorunda olmuştur. Mevcudiyetinin 

ilk yıllarında kas gücü ile yapmaya çalıştığı işleri alet ve makineler aracılığıyla 

yapmaya başlamış, alet ve makinelerin iş hayatına girmesi ve kas gücünün yerini 

almaya başlamasıyla, insan gücüne olan ihtiyaç azalmıştır. İnsan gücüne olan 

ihtiyacın azalmasına karşın insan nüfusu artmış, insanlar işsizlik olgusuyla karşı 

karşıya kalmıştır. 

Günümüzde işsizlik, dünyadaki bütün ülkelerin sorunu halini almıştır. Sorun, 

sadece az gelişmiş ya da gelişmekte olan ülkelerin problemi olmaktan öteye geçmiş, 

gelişmiş ülkelerinde üzerinde önemle durduğu bir hale gelmiştir. 

9 

BİÇERLİ Mustafa Kemal, "Çalışma Ekonomisi", İkinci baskı, İstanbul, Beta Basım Yayım 

Dağıtım A.Ş. Yayınları, 2003, s.455 

11

1.2.2.1.Dünyada İstihdam 

Küresel kriz, 2008 yılının son çeyreğinde hızla reel ekonomiye sirayet 

etmiştir. Bu durum, gelişmekte olan ve yükselen piyasa ekonomilerini daha da 

derinden etkilemiştir. Şekil 1.4’de görüldüğü gibi dünya üzerinde istihdam 

edilenlerin sayısı her geçen gün artmakta ancak nüfus artışına göre giderek azalan bir 

seyirde devam etmektedir. 

Şekil 1.4: Dünyada Yıllara Göre Toplam İstihdam Değişimi 

Kaynak: ILO Global Employment Trends, 2011 

Şekil 1.5 ‘de Dünyada ve Bazı gelişmiş ülkelerdeki işsizlik oranları 

verilmiştir. Buna göre işsizlik sadece Türkiye için değil tüm dünya ülkeleri için 

önemli bir sorun oluşturmaktadır. 

12

Kaynak: ILO Global Employment Trends, 2011 

1.2.2.2.Türkiye’de İstihdam 

Şekil 1.5: Dünyada İşsizlik Oranları 

Türkiye’de istihdam edilenlerin sayısı 2000 – 2009 yılları arasında yıldan yıla 

azalma göstermektedir. 2000 yılında 21.537,5 olan rakam, 9 yıl sonra 21.277’ye 

gerilemiştir. Türkiye nüfus artışı göz önüne alındığında, işgücüne ilaveler 

gerçekleşmiştir. Ancak işgücüne yeni katılanlar bir yana mevcut istihdamdaki kişi 

sayısı Çizelge 1.1’de görüldüğü gibi 10 yılda yaklaşık 250.000 kişi kadar azalmıştır. 

Çizelge 1.1: Türkiye’de İstihdam 

Yıllar Türkiye (x1000 kişi) 

Bir Önceki Yıla Göre Değişim 

Oranı % 

2000 21.537,5 

2001 21.530,0 -0,03 

2002 21.463,3 -0,31 

2003 21.290,5 -0,81 

2004 21.708,8 1,96 

2005 22.081,0 1,71 

2006 20.969,5 -5,03 

2007 21.189,0 1,05 

2008 21.194,0 0,02 

2009 21.277,0 0,39 



13

Çizelge 1.2’de ise AB 27 ülkelerinin istihdam durumları görülmektedir. Buna 

göre bu ülkelerdeki ortalama istihdam sayısı yıllar itibarı ile artmıştır. AB’nde artan 

bir nüfus yapısı göz önüne alındığında ülkemizle arasında tam tersi bir durumun 

gözlemlendiği açıktır. 

Çizelge 1.2: AB 27’de İstihdamın Değişimi 

YILLAR AB 27 

Bir Önceki 

Yıla Göre 

Değişim Oranı 

% 

AB27 

(Ortalama) 

2000 202.540,1 7501,5 

2001 204.488,6 0,96 7573,7 

2002 204.335,0 -0,08 7568,0 

2003 205.604,5 0,62 7615,0 

2004 207.311,3 0,83 7678,2 

2005 210.794,2 1,68 7807.2 

2006 214.913,4 1,95 7959,8 

2007 219.059,5 1,93 8113,0 

2008 221670,3 1,19 8218,0 

2009 217823,0 -1,74 8067,5 

Kaynak: GÜNER Hasan, İstihdamın Arttırılmasında Girişimciliğin Önemi; Girişimciliği Destekleme 

Modeli Olarak İŞGEM’ler, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, 

Isparta-2010, S:55 

Buna göre artan nüfus karşısında azalan bir istihdam oranı ülkemiz için 

gelecekte önemli sorunlar oluşturacaktır. Bu nedenle istihdam arttırıcı politikaların 

izlendiği yolda özellikle toplam işletme sayısının büyük bir bölümünü oluşturan 

KOBİ’ler üzerine politika geliştirmek çıkış noktalarından birisi olarak 

değerlendirilmektedir. 

14

1.3.KOBİ’lere Genel Bakış 

Küçük ve orta ölçekli işletmeler yalnız az gelişmiş ve gelişmekte olan 

ekonomilere özgü kuruluşlar olmayıp, Dünyanın tüm sanayileşmiş ülkelerinde, 

küçük olarak kabul edilen işletmeler oldukça önemli bir yere sahip bulunurlar. 

Gelişmiş ülke ekonomilerinde küçük işletmeler, teknolojinin ve istihdam yaratmanın 

kaynağı, rekabetin korunmasının temel faktörü olarak kabul edilmektedir. Bu 

nedenledir ki, birçok gelişmiş ülkede küçük işletmeleri koruma amacına yönelik 

çeşitli destek mekanizmaları bulunmakta ve bu ülkelerde küçük işletmelere üretim 

teknikleri, finansman ve yönetim konularında yardımcı olmak amacıyla kamu 

kuruluşları onların sorunlarıyla ilgilenmektedir 10 . 

Ülkemizde de toplam işletme sayısının neredeyse tamamını oluşturan bu 

ekonomik yapıların daha üretken ve yenilikçi hale gelmeleri, ekonomik sistemin 

düzgün bir yapıda seyri ve istihdamın artmasına neden olacaktır. 

1.3.1.KOBİ Tanımı 

Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletme (KOBİ) kavramı hemen hemen tüm 

ülkelerde kullanılan bir kavramdır. Kavramın ifade ettiği büyüklük; ekonomiye, 

sanayileşme düzeyine, pazarın büyüklüğüne, sektöre ve kullanılan üretim yöntemine 

bağlı olarak ülkeler arasında farklılıklar göstermektedir. İşletmelerin uluslar arası 

pazarlarda rekabet edebilme kapasitesi, iç piyasada var olabilmek için taşıması 

gereken asgari nitelikler ve ülkelerin destek uygulamalarına tahsis edecekleri 

kaynakların büyüklüğü bu tanımların sınırlarının çizilmesinde belirleyici olan başlıca 

unsurlardır. Ülkeler, KOBİ’lerin ekonomiye olan katkılarını artırmak için çeşitli 

politika ve programları uygulamaya koymakta ve politika ve programların hedef 

kitlesini belirleyebilmek amacıyla da kendi KOBİ tanımlarını oluşturmaktadırlar. 

AB, KOBİ tanımları konusunda gerek ulusal gerekse Birlik bazında 

karışıklığa neden olmamak üzere yeni bir tanım geliştirmiştir. Çizelge 1.3’de 

görüldüğü üzere Konsey kararı çerçevesinde belirgin bir şekilde ortaya konulan 

10 ÜLKER Feridun, "Avrupa Birliği’nde ve Türkiye’de Küçük Ve Orta Boy İşletmeler", Sütçü 

İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş 2006, S:17-18 

http://kutuphane.ksu.edu.tr/e-tez/sbe/T00681/Feridun_Ulker.pdf E.T: 07.07.2010 

15

KOBİ tanımı, işçi sayısı, bilanço büyüklüğü ve bağımsızlık kriterlerinden oluşan 

ölçütleri kapsamaktadır (Bağımsız işletmeler; sermayesinin ya da hisse senetlerinin 

%25 veya daha fazlası bir işletme tarafından üstlenilmemiş olan veya sermayesi 

küçük ve orta büyüklükteki işletme tanımı dışındaki işletmelerden meydana 

gelmemiş olan işletmelerdir) 

Çalışan sayısı 

Çizelge 1.3 : AB KOBİ Tanımı 

Yıllık Net Satış 

Hâsılatı 

(Milyon €) 

Yıllık Bilanço 

(Milyon €) 

≤250 ≤50 ≤43 

Kaynak: KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı (2007-2009) 

Ülkemizde, çalışan sayısı bakımından AB ile uyumlu bir KOBİ tanımı 

yapılmıştır. Ancak, ülkemizde işletmelerin ciro ve sermaye yapılarının küçük olması 

nedeniyle bu ölçütler bakımından AB KOBİ tanımında kabul edilen değerlerin 

altında bir değer belirlenmiş ve Çizelge 1.4’de gösterilmiştir. 

Çalışan sayısı 

Çizelge 1.4: KOBİ Tanımı 

Yıllık Net Satış 

Hâsılatı 

(Milyon YTL) 

Yıllık Bilanço 

(Milyon YTL) 

< 250 < 25 < 25 

Kaynak: KOBİ Yönetmeliği (2005) 

Yönetmelikte KOBİ’ler; “Küçük ve orta büyüklükte işletme (KOBİ) İki yüz 

elli kişiden az yıllık çalışan istihdam eden ve yıllık net satış hasılatı yada mali 

bilançosu yirmi beş milyon Türk Lirasını aşmayan ve bu Yönetmelikte mikro 

16

işletme, küçük işletme ve orta büyüklükteki işletme olarak sınıflandırılan ve kısaca 

"KOBİ" olarak adlandırılan ekonomik birimlerdir.” şeklinde tanımlanmıştır. 

KOBİ’ler; ölçeklerine, mali bilançolarına ve türlerine göre Çizelge 1.5’de 

görüldüğü gibi sınıflandırılmıştır. 

Ölçek Çalışan 

Sayısı 

Çizelge 1.5: KOBİ’lerin Sınıflandırılması 

Bilanço( Milyon 

YTL) 

Net Satış(Milyon 

YTL) 

Mikro < 9 < 1 < 1 

Küçük < 50 < 5 < 5 

Orta < 250 < 25 < 25 

Kaynak: KOSGEB Stratejik Planı 2008–2012 

Yönetmelik, işletmelerin sınıf değiştirmesini ve KOBİ vasfını kaybetme 

kriterlerini de belirlemiş; “Hesaplarının kapanış tarihinde, işletme sınıfları ve KOBİ 

vasfı belirlenirken dikkate alınan kriterlerden herhangi birini, birbirini takip eden iki 

hesap döneminde de kaybeden veya aşan işletmeler sınıf değiştirir veya KOBİ 

vasfını kaybeder.” İfadesiyle Yönetmeliğin 6. maddesinde bu duruma açıklık 

getirmiştir. 

Yapılan son düzenleme ile KOBİ tanımında Türkiye için bir yeknesaklık 

sağlanmış, devletin KOBİ’lere yönelik teşvik ve desteklere bu tanıma uyan 

işletmelerin erişiminin sağlanacağı, KOBİ’leri ilgilendiren mevzuatın 

uygulanmasında bu Yönetmelik hükümleri esas alınacağı belirtilmiştir. 

Yönetmelikte; “KOBİ'lere yönelik destek sağlayan kuruluşlar, bu Yönetmelikte 

belirtilen sınırları aşmamak kaydıyla, kendi sektör ve büyüklük önceliklerini 

belirleyebilirler. Devlet yardımları dışındaki uygulamalar için sadece çalışan sayıları 

dikkate alınabilir.” ifadeleri ile özellikle mali sınırlamaların tanım içindeki önemi 

vurgulanmıştır 

17

1.3.2.KOBİ’lerin Ekonomiye Katkıları 

1970'li yıllardan itibaren üretim teknolojisindeki hızlı değişim sadece ürün 

bazında değil, üretim süreci üzerinde de etkili olmuştur. Bu yeni biçimlenmeye 

mevcut üretim ve işletme yapısıyla uyum sağlamaya çalışan firmalar başta finansman 

ve insan gücü kaynağı olmak üzere çeşitli rekabet sorunlarıyla karşılaşmışlardır. 

Dünya genelinde yaşanan bu gelişmeler, firma ölçeklerinin esneklik gücünün 

yeniden gözden geçirilmesini gündeme getirmiştir. KOBİ’lerin ekonomik ve 

toplumsal açıdan taşıdıkları önem konusunda araştırmacılar arasında değişik görüşler 

mevcuttur. Bununla beraber, bu konu üzerinde çalışmalarda bulunan araştırmacılar, 

yerine getirdikleri işlevler acısından KOBİ’lerin ekonomik ve toplumsal açıdan 

vazgeçilmez bir unsur olduğu konusunda görüş birliği içerisindedirler 11 . 

Çizelge 1.6’da ülkeler itibarıyla imalat sanayisindeki işletmelerin sayısı ve 

istihdamın işletme büyüklüğüne göre dağılımı verilmiştir. Tablo incelendiğinde, 

KOBİ’lerin, OECD ülkelerinde imalat sanayi işletmelerinin yüzde 98-99’unu ve 

istihdamın ise yaklaşık yüzde 60’ını oluşturarak temel iş yaratan kesimi oluşturduğu 

görülmektedir. Ancak katma değer üretimi konusunda KOBİ’lerin istenilen 

seviyelerde olmadığı gözlemlenmektedir. Bu da KOBİ’lerin çok fazla teknoloji 

yoğun olarak çalışmadıkları ve yeniliğe önem vermediklerini göstermektedir. 

Ülkelerin ekonomik gelişiminde bu denli ağır yükler alan KOBİ’lerin aynı başarıyı 

katma değer üretiminde göstermemesi gelişmesinin önündeki en önemli engel olarak 

görülmektedir. 

Son yıllarda, KOBİ sayısı genel işletme sayısındaki artıştan daha hızlı bir 

büyüme göstermiştir. Ülkeler KOBİ’lerin endüstriyel yapılanma için çok önemli 

olduğunu kabul etmekte ve ulusal KOBİ politikalarını ve programlarını 

oluşturmaktadırlar 12 . Büyük işletmelerin de bir zamanlar KOBİ olduğu varsayımı ile 

daha fazla büyük işletme yaratmanın KOBİ’lerin gelişimi ile sağlanacağı açıktır. 

11 ÜLKER Feridun, a.g.e ,S:15 

12 CANSIZ Mehmet, "Türkiye’de KOBİ’LER VE KOSGEB", DPT Uzmanlık Tezi, Ankara 2008, 

S: 15 www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/3806/kobi.pdf E.T: 06.12.2010 

18

Çizelge 1.6: Seçilmiş Bazı Ekonomilerde KOBİ'ler 

Kaynak: OECD 2002, * KOBİ Stratejisi ve Eylem Planı 2003, **BDDK 2007 Aktaran: CANSIZ 

Mehmet, Türkiye’de KOBİ’ler Ve KOSGEB, DPT Uzmanlık Tezi, Ankara. 

KOBİ’lerin ülke ekonomisi için; yeni istihdam yaratmaları, daha esnek 

olmaları ve yeniliğe açık olmaları, daha fazla risk alabilmeleri, niş pazarlama 

fırsatlarını daha kolay yakalayabilmeleri, yaşamak için daha etkin bir politika 

izlemek zorunda olmaları, büyük firmaları fikir, ara ürün, istihdam açısından besliyor 

olmaları, ulusal ekonomi için ekonomik çeşitlilik ve esneklik sağlamaları sebebi ile 

oldukça önem arz etmektedirler 13 . Bunun yanında KOBİ’ler sermayenin ülke 

geneline yayılmasında bir denge aracı olmaları, küçük yatırımların üretim ve 

yatırıma dönüştürülmesi, emek yoğun sektörler olarak faaliyet göstermeleri nedeni 

ile niteliksiz işgücünün değerlendirmeleri, dışa daha az bağımlı olmaları, yeni 

girişimciler yetiştirmeleri ve daha çok ürün çeşitliliği geliştirebilmeleri nedeni ile 

ekonomik sistemin belkemiği olmuşlardır 14 . 

İstikrarlı bir ortamda sürdürülebilir, güçlü bir büyümeyi sağlayan ekonomik 

politikanın devamlılığı çoğu zaman büyük işletmelerin aksine, iç ve dış şoklara karşı 

kendilerini koruyacak donanıma sahip olmayan KOBİ’lerin gelişimi için son derece 

13 ÖLMEZ Seyfi, "KOBİ’lerin Uluslararasılaşma Süreçleri :Adana İli Üzerine Bir Uygulama", 

Çukurova Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi,Adana 2006, S:6 

http://sosyalbilimler.cukurova.edu.tr/tez/907/ E:T 11.11.2010 

14 ÇAKICI Ayşehan, "Mersinde Faaliyet Gösteren Küçük ve Ortaboy işletmelerin Sorunları ve 

Beklentileri", Mersin Üniversitesi Yayınları, No:9,Mersin 2002, S: 13-14 

19

önemli bir önceliktir. Türkiye’nin kişi başı gelirinin arttırılması ve istikrar için 

gerekli olan yeni iş oluşumuna açık koşulların oluşması KOBİ’lerin gelişimiyle 

gerçekleşecektir 15 . 

1.3.3.KOBİ’lerin Avantajları 

Ulusal ekonominin önemli bir bölümüne KOBİ’lerin sahip olması tarihsel bir 

rastlantı değildir. KOBİ’ler, birçok durumda büyük firmalardan daha fazla 

avantajlara sahiptirler. 

Küçük bir işletmeye sahip olmak öncelikle büyük işletmelerle rekabet etmede 

girişimciye iki temel avantaj sağlayabilir. Bunlar; müşteri ve işletme personeli ile 

daha yakın ilişkiler içerisine girebilmek ve pazarlama, üretim ve hizmet konularında 

büyük işletmelere göre daha esnek olabilmektir. Esnek üretim sistemi küçük 

işletmelerin üretim sürecinde daha fazla yer almasına sebep olmuştur. Buna göre 

büyük firmalar riski dağıtarak üretimin bir kısmını KOBİ’ler üzerinden 

gerçekleştirmekte ve dolayısı ile maliyetlerini düşürmektedir. KOBİ’ler ise böyle bir 

sistem içerisinde pazarlama ve satış sorunu yaşamamaktadır. 

Tüm bunların yanı sıra, KOBİ' ler 16 

- Büyük miktarda yatırıma girmeden önce yeni bir fikir veya buluşa pazarın 

tepkisinin bilinmesinin zorunlu olmasında, 

- Yönetimde çok yakın denetime ihtiyaç hissedilmesinde, 

- Üretilen mal ve hizmetin pazarının sınırlı olmasında, 

- El emeğinin mal ve hizmetin üretilmesinde önemli bir faktör olarak yer almasında, 

- Üretilen mal veya hizmete olan talebin sınırlı olmasında, 

- Kolay bozulabilen malların pazarlanması ya da üretilmesinde, 

15 OECD Yayınları, "Türkiye’deki Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeler Mevcut Durum Ve 

Politikalar", S:8-9, http://www.oecd.org/dataoecd/37/37/33705673.pdf, E.T: 10.11.2010 

16 AKGEMİCİ Tahir , "Kobi’lerin Temel Sorunları Ve Sağlanan Destekler" , KOSGEB Yayınları, 

Haziran 2001, S: 15 http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Yayinlar.aspx?ref=9&refContent=33 E.T: 

08.04.2010 

20

- Personel ile yakın ilişkilerin gerekli olmasında, 

- Teknik gelişmelere kısa sürede ayak uydurabilme yeteneğine sahip olunmasında, 

büyük avantajlar elde edebilmektedirler. Ayrıca verimlilik artışına neden olmaları, 

ekonomik krizlerden daha az etkilenmeleri de küçük olmanın getirdiği 

avantajlardandır. 

1.3.4.KOBİ’lerin Dezavantajları 

KOBİ'lerin avantajlarının yanında küçük olmalarından kaynaklanan 

dezavantajları da bulunmaktadır. Bu olumsuz faktörler 17 ; sermaye yapılarının zayıf 

olması, finansmana ulaşmada önlerinde bir çok engelin bulunması, hem dış hem de 

iç pazarlama sorunlarının bulunması, teknolojiye uyum sağlayamamaları, yüksek 

vergiler ve prim yükleri, yeterli oranda ihracat yapamamaları gibi hususlardır. 

1.3.5.KOBİ’ler ve Büyüme 

KOBİ’ler ülkedeki işletme sayılarının büyük bir bölümünü oluşturmaları 

nedeni ile ülke büyümesine de yoğun katkıları bulunmaktadır. Bu büyümenin temel 

şartı sürdürülebilir yüksek karlılıktır. Bunun da temeli AR-GE ve ihracata 

dayanmaktadır. 

Hem gelişmekte olan ülkeler ve özellikle de gelişmiş ülkeler AR-GE 

faaliyetleri sonucunda yenilik yarattıklarında bu yenilikleri yalnızca iç pazara 

sunmak için üretmemekte ihraç da etmektedirler. İhracat yoluyla iç pazardan daha 

geniş bir pazara hitap edilmesi, AR-GE yatırımlarının birim maliyetlerini azaltmakta 

ve bu faaliyetler açısından teşvik edici bir nitelik taşımaktadır. Aynı zamanda bu 

yenilikler, en azından belli süreler için, onu yaratan firmalara tekel gücü 

kazandırdığından yüksek teknolojiye dayalı birçok üründe Dünya ölçeğinde az 

sayıda firma üretim yapmaktadır 18 . 

17 

ÖZDEMİR Süleyman, ERSÖZ Yunus, SARIOĞLU İbrahim, "İşsizlik Sorunun Çözümünde 

KOBİ’lerin Desteklenmesi", İTO Yayınları, İstanbul -2006, S:49 

18 

ÖZER Mustafa , ÇİFTÇİ Necati, "AR-GE Harcamaları ve İhracat İlişkisi: OECD Ülkeleri 

Panel Veri Analizi", S: 4, 

21

Günümüzde ihracat, gelişen ve gelişmekte olan ülkelerde, büyük ve küçük 

ekonomilerde ve hatta KOBİ’lerde dünya ticaretindeki gelişmeler ışığında önem 

verilen ve değişik ticaret geliştirme programları ile desteklenen bir faaliyet olarak 

görülmektedir. İhracata yönelmiş firmaların ihracatlarını geliştirme kapsamında 

karşılaştıkları başlıca sorunlar arasında kalite kontrolü ve standardizasyon 

bulunmaktadır. Ayrıca fiyat maliyet ilişkisini doğru kuramamaları da bir sorun 

kaynağıdır. Temelde, ihracatta KOBİ’lerin kronik sorunları, ihracat pazarlaması 

yönetimi düşüncesinin ve yaklaşımının uygulanamamasından kaynaklanmaktadır. 

Ancak göstergeler Türk ekonomisinin ihracat gücünün özellikle son yıllarda 

ithal girdilere bağımlı bir yapıya sahip olduğu izlenimi vermektedir 19 . Nitekim bu 

durum 2007-2009 Orta Vadeli programında “Orta vadede yurtiçi üretimin ithalat 

bağımlılığının azaltılması amacıyla, sanayide kullanılan ara girdilerin yurt içinde 

üretilmesini sağlayacak mekanizmalar geliştirilecektir. Bu çerçevede, sanayide AR- 

GE faaliyetlerinin yaygınlaştırılması sağlanarak, özellikle yüksek teknolojili ara 

girdilerin yurtiçinde üretilmesi yönünde çalışmalar başlatılacaktır” ifadelerine yer 

verilmiştir. 

Şekil 1.6: Türkiye’de İstihdamın Yıllara Göre Değişim Hızı 



http://uvt.ulakbim.gov.tr/uvt/index.php?cwid=9&vtadi=TPRJ%2CTTAR%2CTTIP%2CTMUH%2CT 

SOS%2CTHUK&c=google&ano=99131_ec91e048ba02107de04e0097848cb984, E.T: 15.11.2010, 

19 ERYİĞİT Süleyman, , "Türkiye Ekonomisi Ve Dünya Ekonomisi Karsısındaki Durumu", 

Kamu İş Dergisi 2007, Cilt 9, sayı 1, S:162-164 

http://www.kamu-is.org.tr/pdf/919.pdf , E.T:02.09.1010 

22

Bunun yanından ülkemizin önemli sorunlarından biri olan işsizlik ancak 

istihdam olanaklarını arttırmakla çözülebilecektir arttırmaktır. Şekil 1.6’da görüldüğü 

gibi ülkemizin istihdam oranları her geçen gün düşmeye devam etmektedir. Bu 

önemli sorunun çözümü ise istihdam yükünün büyük kısmını hala üzerinde taşıyan 

KOBİ’lerin gelişimi ve yeni KOBİ’lerin yaratılması ile sağlanabilecektir. Bu da daha 

fazla AR-GE yapan ve geliştirdiği yeni ürünleri yüksek katma değerlerle ihraç 

edebilen KOBİ’lerin sayısının artması ile mümkün olabilecektir. Sonuç olarak 

markalaşmaya önem veren ve en önemlisi AR-GE faaliyetleri içerisinde bulunan 

KOBİ’lerin sayısındaki artış ülke ekonomisinin makro değerlerde olumlu sonuçlar 

vermesinin en önemli nedenlerinden olacaktır. 

23

İKİNCİ BÖLÜM 

AR-GE, KOSGEB DESTEKLERİ VE BİR KULUÇKA MODELİ 

2.1.Tanım Olarak AR-GE 

OLARAK TEKMERLER 

AR-GE, bilimsel teknik bilgi birikimini arttırmak amacı ile sistematik bir 

temele dayalı olarak yürütülen yaratıcı çaba ve elde edilen bilgi birikiminin yeni 

uygulamalarda kullanımı şeklinde tanımlanmaktadır. Örgütsel açıdan AR-GE ’nin 

temel amacı, yeni ürün geliştirmek, üretimde kalite artışı ile maliyetlerin düşmesini 

sağlamak ve bunun sayesinde ekonomik ve toplumsal fayda elde etmektir. Ülkeler 

bazında ele alındığında ise, kaynaklarını verimli bir şekilde işletmek, bilgi birikimini 

arttırmak ve ulusal teknolojiler oluşturmak AR-GE ’nin ulusal amaçlarıdır 20 . 

2.2.Türkiye’de AR-GE Harcamaları 

Dünya ekonomisindeki gelişmeler ve artan rekabete bağlı olarak “yenilik” 

konusuna ilgi de gittikçe artmaktadır. 1980’ler de ortaya çıkan “Yeni Büyüme 

Kuramı” (İçsel Büyüme Kuramı) teknolojik gelişme ve beşeri sermayeyi büyümenin 

temel belirleyicileri olarak savunmaktadırlar 21 . 

Ülkemizde ki AR-GE harcamaları konusunda kıyaslama yapılabilmesi için 

gelişmiş bazı ülkelerin AR-GE harcamalarının GSMH içindeki oranı Çizelge 2.1’de 

verilmiştir. OECD kaynaklarından alınan veriler incelendiğinde gelişmiş ülkelerin 

tamamında AR-GE harcamalarının %1 seviyelerinin üstünde olduğu görülmektedir. 

Hatta OECD ortalamaları 2007 yılı itibarı ile %2,28 seviyelerindedir. AB 27’de ise 

bu ortalama yine %1’in üzerinde ancak OECD ortalamalarının altındadır. 

20 ÖNER M. Atilla, "AR-GE Yönetimi", Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, S:5 

21 ALTIN Onur, KAYA Ayşen, "Türkiye’de AR-GE Harcamaları Ve Ekonomik Büyüme 

Arasındaki Nedensel İlişkinin Analizi", Ege Akademik Bakış Dergisi, 2009/9, S:252, 

eab.ege.edu.tr/pdf/9_1/C9-S1-M15.pdf, E.T: 14.11.2010 

24

Çizelge 2.1: Bazı Gelişmiş Ülkelerde Yıllara Göre AR-GE Harcamalarının 

GSYİH’ye Oranı 

2003 2004 2005 2006 2007 

Belgium 1,88 1,86 1,83 1,86 1,90 

Canada 2,04 2,08 2,05 1,97 1,90 

Denmark 2,58 2,49 2,46 2,48 2,55 

Finland 3,44 3,45 3,48 3,48 3,48 

Germany 2,52 2,49 2,49 2,53 2,53 

Ireland 1,17 1,23 1,25 1,25 1,28 

Japan 3,20 3,17 3,32 3,41 3,44 

Korea 2,49 2,68 2,79 3,01 3,21 

Slovenia 1,27 1,40 1,44 1,56 1,45 

Spain 1,05 1,06 1,12 1,20 1,27 

U.K 1,75 1,68 1,73 1,75 1,79 

U.S 2,61 2,54 2,57 2,61 2,66 

EU27 1,75 1,73 1,74 1,76 1,77 

OECD Total 2,20 2,17 2,21 2,24 2,28 

Kaynak: OECD Library (http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/gross-domesticexpenditure-on-r-d_2075843x-table1) 

E.T: 03.11.2010 

OECD ülkelerinin yıllara göre ortalama AR-GE harcamalarının GSMH 

içindeki oranı ise yıllara göre artışla devam etmektedir. 2. Dünya savaşından sonra 

OECD ülkelerinin hızlı ve ekonomik büyüme sağlaması tesadüfî değildir. AR-GE 

harcamaları ilk 100 listesinde OECD üye ülkelerinden ABD’den 45, Japonya’dan 22 

ve Almanya’dan 11 işletme bulunmaktadır. Geniş açıdan bakıldığında AR-GE ve 

yeni ürün geliştirme çabaları sonucunda zenginlik ve refahın kıtalararası yayıldığı 

görülmektedir 22 . 

Türkiye’de AR-GE harcamalarındaki değişim yıllara göre Şekil 2.1’de 

görülmektedir. İyimser bir havanın hâkim olduğu AR-GE harcamalarında özellikle 

2002 yılından sonra büyük bir artış olmuştur.2008 yılı itibarı ile AR-GE 

harcamalarının GSYİH’ye oranı %0,85 değerine çıkmıştır ki bu durum artış hızı 

açısından değerlendirildiğinde yüksek ancak sonuç itibarı ile halen istenilen 

22 DURUKAN Tülin, "Pazar Ekonomisi Uygulayan Ülkelerin Yeni Ürün Geliştirme ve AR-GE 

Harcamaları (Gelişmiş Batı Ülkeleri Ve Türkiye Karşılaştırması)", D.E.Ü Sosyal Bilimler 

Enstitüsü Dergisi,2003, Cilt5, Sayı2, S:179, www.sbe.deu.edu.tr/dergi/cilt5.sayı2/5.2%20durukan.pdf 

, E.T:05.12.2010 

25

seviyelerde değildir. Yıllara göre ülkemizde artan yayın sayısı 23 bile istenilen 

sonuçları doğurmamıştır. Çünkü yapılan çalışmalar ve yayınların girdi 

sağlayabileceği sanayi ile doğrudan ilişkili bir geliştirme süreci ve ürün 

ticarileştirilmesine yönelik çalışan bir sistem henüz tam anlamıyla oluşmadığı 

24 

ülkemizde tescilli patent sayılarından anlaşılmaktadır . Yapılan AR-GE 

çalışmalarının azlığının yanında çıkan ürünlerin istenilen düzeyde ihraç edilmemesi 

de istenilen bir sonuç değildir. Orta ve ileri teknolojiler üretip bunu da ihraç eden bir 

ülke konumuna gelmek en önemli hedeflerden biri olmalıdır. 

Türkiye’nin, ucuz işgücü ve ihracat yapısında emek yoğun sektörlere dayalı 

stratejilerini sürdürerek, uluslararası rekabetçiliğini koruması ve arttırması mümkün 

görünmemektedir. Küresel pazarlarda daha üst bir noktaya sıçramak ve 

rekabetçiliğini sürdürülebilir kılmak için Türkiye’nin düşük teknolojili bir yapıdan, 

orta ve yüksek teknolojili bir yapıya geçişi önemlidir 25 . 

Şekil 2.1: Türkiye’de AR-GE Harcamalarının GSYİH’ye Oranı 

Kaynak: TÜİK, TUBİTAK Ulusal Bilim, Teknoloji Ve Yenilik İstatistikleri Sunu notlarından 

alınmıştır. 

23 

AKAY Çilem Selim,TUBİTAK- Türkiye’de Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları Sunu Notları 

S:20 04.12.2009 –İstanbul 

http://www.iav.org.tr/dosyalar/yenilik_politikalari_IPR_TUBITAK_CilemSelinAKAY.pdf 

24 

AKAY Çilem Selim, a.g.e S:21 

25 

ARSLANHAN Selin, "Güney Kore inovasyondaki başarısını nelere borçlu? Türkiye için 

çıkarımlar", TEPAV – Eylül 2009 S:15, http://www.tepav.org.tr/upload/files/1285828695- 

5.Guney_Kore_Inovasyondaki_Basarisini_Nelere_Borclu_Turkiye_icin_Cikarimlar.pdf 

E.T:05.12.2010 

26

Şekil 2.2’e bakıldığında sektöre ve harcama grubuna göre AR-GE 

harcamalarında sürekli bir artış olduğu göze çarpmaktadır. Bu da AR-GE 

harcamalarına verilen önemin arttığını göstermektedir. Ancak ortaya çıkan bir diğer 

husus ise toplam AR-GE harcamalarında Kamu ve Üniversitenin payı toplamının 

özel sektöre göre oldukça yüksek seviyede seyretmesidir. AB ülkelerinde özel 

sektörün toplam AR-GE harcamaları içindeki oranı % 66 seviyelerindedir 26 . 

Gelişmiş ülkelerdeki AR-GE bütçeleri göz önüne alındığında bu oran karşısında 

ülkemizin durumu oldukça düşük seviyededir. Aslında hedeflenen sonuç toplam AR- 

GE harcamalarındaki özel sektör payının diğer aktörlerinkinden yüksek olmasıdır. 

Çünkü özel sektörün AR-GE yapması ürün oluşumu ve ürünün ticarileşmesi 

süreçlerini beraberinde getirmekte ve hızlandırmaktadır. Böylece geliştirilen yeni 

ürün kısa sürede uluslar arası pazarlarda yer almakta ve özel sektörün rekabet gücü 

hızla artmaktadır 27 . Bu da özel sektörde ki AR-GE bilincinin artması ile mümkün 

olacaktır. Yeni teknolojiden kasıt ise kendi AR-GE faaliyetleri sonucu yeni ürününü 

üreten işletmelerdir. 

Şekil 2.2: Türkiye’de Finans Kaynağına Göre AR-GE Harcaması 

Kaynak: TÜİK (www.tuik.gov.tr adresinden Aralık-2010 yılı içerisinde alınan veriler ile 


26 ALATA Süleyman, Ege AR-GE Ve Teknoloji Günleri DPT Üniversite-Sanayi İşbirliği Sunu 

Notları,S:8, 07.12.2010, http://www.arege.ege.edu.tr/sunumlar/2.gun/2.oturum/Suleyman_Alata.pdf, 

E.T:05.01.2011 

27 ARSLANHAN Selin, a.g.e., S:10 

27

2.3.KOBİ’lerde AR-GE Faaliyetlerinin Önemi 

AR-GE faaliyetleri, gelişmekte olan ülkeler için önemli bir ayakta kalma 

koşulu haline gelmiştir. İşletmelerin öncelikle varlıklarını koruması, varlıklarının, 

kârlılıklarının sürekliliğini korumaları, mevcut varlıklarını etkin kullanmaları AR-GE 

faaliyetleri yapmasına, yeni ürünler çıkarmasına bağlıdır 28 . 

Bir ülkenin bütçesinden AR-GE ’ye ayrılan pay artırılmışsa, bilgi toplumuna 

ve bilgi ekonomisine geçişin ön koşullarından biri yerine getirilmiş demektir. AR-GE 

harcamalarının artması, aynı zamanda bilginin, rekabetin, büyümenin ve istihdamın 

ülkenin politik öncelikleri içine girmesi anlamını taşımaktadır 29 . Özellikle gelişmekte 

olan ülkeler açısından AR-GE ’ye bütçeden ayrılan payın önemi büyüktür. 

Teknolojinin bazı ülkelerin son 50 yıldaki büyümelerine etkisi Çizelge 2.2’de 

gösterilmiştir. Buna göre çizelgede yer alan ve günümüzde dünyada söz sahibi olan 

ülkeler gelişmelerini büyük ölçüde teknoloji yatırımlarına borçludurlar. Teknoloji 

yatırımının da temel kilit taşı AR-GE olarak kabul edilmektedir. 

Çizelge 2.2: Teknolojinin Bazı Ülkelerin Son 50 Yıldaki Büyümelerine Etkisi 

Ülke Adı % Etki 

ABD %50 

Fransa %76 

Almanya %78 

İngiltere %73 

Japonya %55 

Kaynak: ALATA Süleyman, Ege AR-GE Ve Teknoloji Günleri DPT Üniversite-Sanayi İşbirliği, 

http://www.arege.ege.edu.tr/sunumlar/2.gun/2.oturum/Suleyman_Alata.pdf, E.T:05.01.2011 

Türk ekonomisinin temel üretim dinamiği olan KOBİ’ler milli yenilik 

sisteminin üzerinde hassasiyetle durulması gereken önemli bir bileşenini temsil 

etmektedir. Toplam işletme sayısının %99,5’ini temsil eden KOBİ’lerde istihdamın 

28 

BARUTÇUGİL, İsmet S., "Teknolojik Yenilik ve Araştırma-Geliştirme Yönetimi", Bursa 

Üniversitesi Yayınları, Bursa, 1981, s.18. 

29 

TAŞ, Ramazan, “AR-GE Yoğunluğu-Rekabet Gücü İlişkisi Açısından Türkiye-AB 

Karşılaştırmalı Analizi”, 2005, s. 1. http://maliyesempozyumu.pamukkale.edu.tr/rtas.pdf, 

E.T:12.09.2009 

28

%76’lar düzeyine ulaşmasına karşılık %10 düzeyinde kalan ihracattaki payının 

arttırılması gerçekçi yenilik politikaların üretilmesi ve yürütülmesine bağlıdır 30 . 

Asıl olarak ekonomilere lazım olan işletme tipi daha atılgan, daha hırslı, daha 

yenilikçi ve teknoloji ile barışık işletmelerdir. Bunların çok sayıda olduğu ülke 

ekonomileri, daha dinamiktir ve çağın koşullarına uygundur 31 . KOBİ’ler aynı maliyet 

ile büyük işletmelere oranla daha fazla teknik yenilikte bulunabilmektedir. Çünkü 

KOBİ’ler, büyük işletmeler gibi yıllarca süren ve sonucu önceden kestirilemeyen 

araştırma projelerini birçok teknik personelle sürdürme yerine, az personelle kısa 

sürede pazarda değerlendirebilir nitelikte yenilik ve değişiklikler yaparak, müşteriye 

sunabilmektedirler. Buradaki temel yaklaşım, biraz dene, biraz sat, biraz daha dene, 

biraz daha sat biçimindedir 32 . O yüzden, özellikle ülkeye rekabet üstünlüğü sağlayan, 

yüksek teknoloji kullanan ve üreten, nitelikli işgücü kullanan, katma değeri yüksek 

alanlarda faal olan KOBİ’ler muhakkak desteklenmeli ve sayıları artırılmalıdır. 

2.3.1. Ekonomik Krizlerde KOBİ’ler AR-GE 

Ekonomik Kriz, ekonomide aniden ve beklenmedik şekilde ortaya çıkan 

olayların makro açıdan ülke ekonomisini, mikro açıdan ise işletmeleri ciddi anlamda 

sarsacak sonuçlar ortaya çıkarmasıdır. Zaten sınırlı sermaye yapısına sahip KOBİ’ler 

bu tip kriz ortamlarında daha fazla finansman sorunları ile boğuşmak zorunda 

kalmışlardır. 

Türkiye’de 29 yıllık süreç içersinde köklü ve ekonomiyi derinden etkileyen 

birçok ekonomik krizin ortaya çıkmıştır. Bu krizlerin kronik hale gelmesine sebep 

olarak devletin yeteri kadar ekonomik güce sahip olmaması, bütçe açığı ve dış 

ticarette cari işlemler açığının her geçen gün artarak devam etmesi gösterilebilir 33 . 

Yaşanan bu krizler Türkiye’de imalat sanayinde faaliyet gösteren işletmelerin 

30 ÖZDEMİR Süleyman, ERSÖZ Yunus , SARIOĞLU İbrahim a.g.e S:297 

31 ÖZDEMİR Süleyman, ERSÖZ Yunus , SARIOĞLU İbrahim a.g.e S:187 

32 DPT, Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Sanayi Politikaları Özel İhtisas Komisyonu Raporu, 

S:88, www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/3156/oik545.pdf , E.T: 02.09.2010 

33 ALIÇ Ali Burak, AKBOĞA Bediha, ASLAN A., KAYABAŞI G., "Küresel Krizin KOBİ’lerin 

İhracatlarına Etkileri Ve KOBİ’lerde Kriz Yönetimi: Eskişehir İli KOBİ’ler Üzerine Bir 

Araştırma", XII. Uluslararası İktisat Öğrencileri Kongresi / 7-8 Mayıs 2009 / Ege Üniversitesi İİBF/ 

İzmir,S: 8 http://www.tcmb.gov.tr/yeni/iletisimgm/ali_burak_alic.pdf E.T. 05.11.2010 

29

%99,5’ini oluşturan KOBİ’lerin; teknoloji seviyesindeki düşüklük, ihracat yapma 

imkânlarının olmayışı, AR-GE danışmanlık hizmetlerinden yararlanamaması sonucu 

oluşan bilgi yetersizliği, finansman zorlukları gibi nedenlerden dolayı olumsuz 

olarak etkilenmelerine yol açmıştır 34 . 

Krizlerin ülke ekonomilerini etkileri çift yönlüdür. Ekonomilerin bel taşı olan 

KOBİ’lerin güçlü ve yenilikçi olmaları ülkeleri bu tip krizlerde daha güçlü kılmakla 

birlikte tersi durumda etki daha fazla görülmektedir. Bu nedenle özellikle ülkemizde 

güçlü KOBİ’ler yaratılması krizlerden çıkış süresini kısaltacağı gibi krizin etkisini de 

minimuma indirebilecektir. 

Güçlü KOBİ’lerden kasıt katma değeri yüksek ürünler veya hizmetler sunan 

KOBİ’lerdir. Çünkü küresel ekonomik sistemde yüksek karlılıkla çalışmanın en 

önemli unsuru yenilikçi ürünlerdir. Bu ürünler işletmelerin dışa bağımlılığını 

azaltmaktadır. 

Teknolojik ilerlemelerin ve küreselleşmenin ortaya çıkardığı yapı, işletmeleri 

yoğun ve dinamik bir rekabet ortamında faaliyetlerini sürdürmeye zorlamaktadır. 

Böyle bir ortamda yenilik, birçok ulus ve işletme için rekabet üstünlüğü elde etmenin 

temel kaynağını oluşturmaktadır. Küresel ekonominin kuralları, bir işletmenin 

rekabetçi pazar koşullarında ayakta kalabilmesi için ya yenilikleri yakından takip 

ederek organizasyonel yapılarına uygun biçimde adapte etmeyi ya da yeniliklerin 

bizzat kendileri tarafından geliştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Bu geliştirmenin 

bilinen en verimli yöntemi de AR-GE’dir. AR-GE yoğun işletmeler genellikle 

geliştirilmiş başarı oranı elde ederler. Diğer sektörler dünyadaki krizlerden etkilenip 

gelirleri ani düşüşler gösterebilirken, AR-GE krizlerden etkilenmeyip aksine kriz 

zamanlarında daha çok getiri sağlayan bir faaliyet alanı olmuştur 35 . 

34 KINAYTÜRK Zühal, "1990 Yılından Sonra Yaşanan Ekonomik Krizlerin Küçük Ve Orta 

Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) Üzerindeki Etkileri", SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek 

Lisans Tezi, Isparta 2006, http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00440.pdf E.T: 09.11.2010 

35 ZERENLER Muammer, Necdet TÜRKER, "Küresel teknoloji AR-GE ve Yenilik İlişkisi", 

IGIAD Bülten, Ağustos 2009 S:17, http://www.igiad.com/books/bulten.19.pdf E.T. : 09.12.2010 

30

2.3.2.İşletmelerde Teknolojik AR-GE Çalışmalarının Riskleri 

Ülkemizdeki işletmelerin teknolojik AR-GE faaliyetlerine yeterli kaynağı 

ayırmadıkları bir gerçektir. KOBİ’lerin AR-GE çalışmalarına yeterli kaynağın 

ayrılmamasının temel nedenleri; 

• Finansman 

• Nitelikli eleman 

• Bilgiye erişim: Pazar, ürün ve teknoloji gelişmelerinin takip edilememesi 

olarak sıralanabilir. Ancak görünmeyen esas neden ise AR-GE çalışmalarından 

kaynaklanan maliyetin işletme üzerinde büyük bir risk oluşturmasıdır. Çoğu işletme 

böyle bir riski üstlenmekten kaçınmaktadır. Çünkü AR-GE faaliyetlerinin 

başarısızlıkla sonuçlanma ihtimali de bulunmaktadır. Özellikle stabil olmayan 

ekonomilerde KOBİ’ler böyle biri riski alarak katma değeri yüksek yeni ürünlerin 

üretimi konusunda çalışma yapmamaktadırlar. Frank Lichtenberg’in yaptığı 

araştırmaya göre: “AR-GE için harcanan her dolar yeni makinelere harcanan her 

dolara oranla sekiz kat daha yüksek getiri sağlamaktadır” 36 Bu tip çalışmalar 

genellikle Makro ekonomik dengelerin düzgün işlediği ve kamunun bu şekilde 

yürütülecek çalışmalara destek verdiği gelişmiş ülkelerde görülmektedir. 

Şekil 2.3: Yeni Bir Ürünün Net Nakit Akış Eğrisi 

Kaynak: BARUTÇUGİL İsmet, AR-GE Yönetimi , Kariyer Yayınları, İstanbul, Haziran 2009,S:38 

36 EMREM Erdinç, "AR-GE Yatırımları – Bilgi Varlıkları İlişkisinin Sektörel Analizi", 3.Ulusal 

Bilgi, Ekonomi ve Yönetim Kongresi, Eskişehir 2004, S:499 

http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/12-01.pdf E.T: 12.12.2010 

31

Şekil 2.3’de verilen örnekte AR-GE faaliyetlerinin yaklaşık üç dört yıl 

süreceği, dördüncü yılda üretim tesisi ve ilk örnek ürünün gerçekleştirileceği ve 

ürünün ticari anlamda pazarlara sunulacağı varsayılmıştır. Bu durumda, ürün teknik 

ve ticari anlamdaki yatırımları karşılayarak net getiri sağlamaya altıncı yılda 

başlamakta ve sekizinci, dokuzuncu yıllarda rekabet ve Pazar doygunluğu nedeni ile 

hızı azalmaya başlamakla beraber sürekli yükselen nakit akışı sağlamaktadır 37 . 

Yapılan çalışmalarda tüm ürünlerin AR-GE sürecinin benzer durumlardan geçtiği 

gözlemlenmiştir. İşletmelerin aldığı risk örnekte görüldüğü üzere 1-6 yılları arasında 

yapılan harcamalardır. Burada işletme 6. yılından sonra kara geçmektedir. 

KOBİ’lerde de benzer durumlar olmasına karşın AR-GE sonuçlarını proje için 

harcama yapmaya başladıktan sonra, 24 ay içinde aldıkları ya da almayı tahmin 

ederek bu çalışmalara başladıkları görülmektedir. Aslında alınan gerçek risk bu 

dönemdeki harcamalar olmakla beraber bu riskin azaltılması da AR-GE’nin yapısıyla 

ilgilidir. AR-GE ürününün teknoloji düzeyi, sektörü ve beşeri sermaye bu riskin 

boyutunu azaltan ya da arttıran en önemli faktörlerdir. 

Bunun yanında işletme büyüklüğünün yenilik yapmada her zaman için bir 

üstünlük sağlamadığı ve küçük işletmelerin yaptığı her harcama birimi karşısında 

daha fazla sonuç elde ettikleri diğer bir deyişle KOBİ’lerin AR-GE harcamalarında 

büyük işletmelere göre daha az risk aldıkları ileri sürülmektedir. Yapılan 

araştırmalar, büyük işletmelerin genellikle belirli bir ürünü geliştirmek için küçük 

işletmeden üç ile on katı daha harcama yaptıkları göstermektedir. Küçük işletmelerin 

bir yeniliği daha düşük maliyetle gerçekleştirmesinin üç ana nedeni 38 : 

• Küçük işletmelerde teknik elemanların yetenekleri, yaratıcılıkları, çalışmaya 

yatkınlıklarının fazla oluşu 

• Küçük işletmelerde çalışma ortamının kolay ve açık bir değerlendirmeye tabi 

olması, sonuca odaklı ve maliyet yapısı göz önüne alınarak çalışmaların 

yapılabilmesi 

• Çalışanlar içi iletişim ve bilgi paylaşımının daha kolay oluşu 

olarak sıralanabilir. 

37 

BARUTÇUGİL İsmet, "AR-GE Yönetimi" , Kariyer Yayınları, İstanbul, Haziran 2009, S: 37 

38 

BARUTÇUGİL İsmet, a.g.e, S: 40-43 

32

2.3.3.Teknolojik AR-GE Çalışmalarının İstihdam Üzerine Etkileri 

Küreselleşen ekonomik sistemlerde devlet ile küresel piyasa faktörlerinin 

düzenleyici etkisi arasında bir gerilim bulunmaktadır. Bu gerilim daha geniş 

rekabetçi çerçevelere kenetlenen hükümetlerin kendi vatandaşlarının ekonomik ve 

sosyal nitelikli temel insan ihtiyaçlarına sahip olmalarını sağlayacak etkili iradeyi 

ellerinde tutamamasına neden olmaktadır 39 . Bu nedenle teknolojik faaliyetlerin 

istihdam üzerinde negatif etkisi olma durumunda bile küresel ekonomi baskı nedeni 

ile KOBİ'ler bu teknolojileri kullanmak zorunda kalacaktır. Teknolojik gelişim ile 

istihdam arasındaki ilişkide iki türlü yaklaşım bulunmaktadır 40 . 

2.3.3.1.İyimser Yaklaşım 

Bu yaklaşıma göre aynı miktar mal ve hizmetin daha az faktör kullanılarak 

üretilmesi teknolojik gelişme olduğuna göre, üretim maliyetleri düşecek bu düşüş 

endüstride satışları ve istihdamı arttıracaktır. Çünkü üretim maliyetlerinin düşüşü 

toplam karı arttıracak bu da işletme sahiplerinin yeni yatırımlar yapmasına neden 

olacaktır. 

Diğer bir iyimser görüş ise teknolojinin işletmeleri uluslar arası rekabetten 

koruyacağıdır. Bu da emek maliyetlerini düşürerek daha az istihdamın sebebi 

olurken, rekabet nedeni ile işletmelerin kapanmasını engellediği için uzun vadede 

istihdama olumu etki getirecektir. 

Bunun yanında teknolojik iyileşme ile üretimde meydana gelen artış daha 

fazla makine teçhizat kullanımına neden olacak bu durumda yatırım malları 

sanayinde istihdamı arttıracaktır 41 . Ayrıca yeni teknolojilerin üretildiği sanayi 

dallarında ve yeni teknolojilerle ortaya çıkan yeni ürünlerin üretildiği sanayi 

dallarında yepyeni iş alanları açılacak dolayısı ile istihdama pozitif bir etki 

yaratacaktır 42 . 

39 FALK Richard, "Yırtıcı Küreselleşme", Küre Yayınları, 3. Baskı, S: 137-139 

40 BİÇERLİ Kemal, "Çalışma Ekonomisi" , 4. Baskı, S:461-465 

41 HAN Ergül, "İktisada Giriş 1", Eskişehir, 1993 s: 143 

42 ANSAL Hacer, KÜÇÜKÇİFTÇİ S.,ONARAN Ö., ORBAY Benan Z., "Türkiye’nin Emek 

Piyasasının Yapısı ve İşsizlik", Türkiye Ekonomik ve Toplumsal tarih Vakfı Yayınları, İstanbul, 

Kasım 2000, S: 140 

33

Firmalar açısından istihdamı artırmadan verimliliği artırmak, daha fazla mal 

ve hizmet üretilebilmesi, katma değer artırımı yanında rekabet açısından da olumlu 

artı puanlar doğurmaktadır. İleri teknolojinin sanayide uygulanması ile birlikte artan 

verimlilik paralel gelir artışı olarak talebi de artırır, üretilen fazla mal tüketilecek 

olursa, teknolojik değişmeler işsizlik sebebi olmayacaktır. Tam istihdam halinde olan 

bir toplumda teknolojik değişmelerden dolayı işsizlik uzun süreli olmayacağı için 

üretimde prodüktivite artışı nedeniyle refah artışı da sağlanacaktır 43 . 

2.3.3.2.Kötümser Yaklaşım 

Bu yaklaşıma göre teknoloji istihdamı azalttığı ölçüde arttırmayacaktır. 

Teknolojik gelişim ile daha ziyade mühendisler, bilim adamları, yöneticiler, teknik 

servis ve satış elemanları bilgisayar uzmanları gibi daha teknik ve vasıflı işkolları 

için istihdam yaratırken vasıfsız işçiler için olumsuz bir durum ortaya çıkaracaktır. 

Ayrıca yeni teknolojiler geleneksel sektörlerde büyük bir üretkenlik artışı sağlarken 

emeği ikame ettiği, dolayısı ile bir teknolojik işsizliğe yol açabildiği konusundaki 

kanıtlar çoğalmaktadır 44 . 

Kötümser yaklaşımın bir diğer savı ise ileri teknoloji ile toplumun az sayıda 

zengin ile çok sayıda fakir olarak iki gruba ayrılarak, sendikaların güçlerinde 

azalmaya neden olacaktır. 

Bunun yanında iyimser bakışın tersi olarak; maliyetlerde yaşanan düşüş 

yüksek ücretler şeklinde işçiler tarafından elde edildiğinde, ücretlerini arttıran 

işçilerin satın alma gücünde meydana gelen artış bazı işçilerin işsiz kalması ile satın 

alma gücünde meydana gelen azalmadan az ise, bu takdirde işsiz kalanların yeniden 

istihdamı gerçekleşemeyecektir. 

Aynı şekilde teknoloji sayesinde maliyetlerde sağlanan düşüşün işveren 

tarafından alıkonulduğu durumda, işveren elde ettiği karı tüketime harcıyor ise 

tüketime harcanan bu ek kar işsizlerin maruz kaldığı ücret kaybından küçük ise telafi 

mekanizması işlemeyecektir 

43 YÜCEL İsmail Hakkı, "Bilim-Teknoloji Politikaları ve 21. Yüzyılın Toplumu" , 

http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim/yucelih/biltek, E.T : 10.10.2010, S: 92 

44 ANSAL Hacer, KÜÇÜKÇİFTÇİ S… a.g.e : S:140 

34

2.4.Türkiye’de KOBİ’lerin AR-GE Çalışmalarına Verilen Destekler 

Günümüzde isletmeler ve toplumlar için başarılı olmanın yolu, teorik bilgiyi 

piyasanın ihtiyacı olan, pazarda talep görecek, kendisine rekabet üstünlüğü 

kazandıracak yeni ürün ve hizmetlere dönüştürebilmekten geçer. Bunu sadece 

teknoloji transferi ile yapmaya çalışan ülkeler uzun vadede başarılı olamayacaklardır. 

Çünkü ithal edilen teknoloji, çok kısa bir süre sonra yeterliliğini ve geçerliliğini 

kaybetmekte, bu alanda rekabet imkân sağlayamamaktadır. Küresel rekabetin hüküm 

sürdüğü uluslar arası piyasalarda söz sahibi olmak isteyen ülkelerin, katma değeri 

yüksek teknolojileri kendileri üretebilmeleri ve yenilik yapabilmeleri gerekmektedir. 

Bu da AR-GE ’ye verilen önemden geçmektedir. Dünyada gelişmiş sanayisi olan 

ülkelerin teknolojide büyük yol kat etmelerinin altında AR-GE ve yeniliğe verdikleri 

önemin yattığı bilinmektedir. Gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin büyük bir kısmı 

bilime ve AR-GE ’ye önemli bir bütçe ayırmaktadır. AR-GE ’yi teşvik edici, 

özendirici ve kolaylaştırıcı önlemler almaktadırlar 45 . Bu nedenle büyümenin ve 

ihracatın önemli bir etkeni olan AR-GE çalışmaları yapan KOBİ’lere ülkemizdeki 

çeşitli kuruluşlar ve kanunlar vasıtasıyla da destekler verilmektedir. Kamu tarafından 

verilen destekler ile 46 ; 

• Özel sektör kuruluşlarının, proje esaslı araştırma-teknoloji geliştirme 

faaliyetlerine kaynak ayırmaları özendirilmesi ve risk paylaşımlı destek 

mekanizmaları uygulanıp geliştirilmesi, 

• Sanayi kuruluşlarının kendi aralarında, üniversitelerle ve araştırma 

kurumlarıyla ulusal/uluslararası işbirliği ve teknoloji transfer mekanizmaları 

oluşturmalarına katkıda bulunulması, 

• Ölçme, değerlendirme ve izleme sistemleri oluşturarak uygulama araçlarının 

etkinliğinin ölçülmesi, destek programlarının sosyo-ekonomik etkilerini 

analiz edilmesi, 

sağlanabilmektedir. 

45 KELEŞ Murat Kemal ," Türkiye’de Teknokentler: Bir Ampirik İnceleme", Yüksek Lisans tezi, 

Isparta 2007, S : 2, http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00607.pdf , E.T: 07.08.2010 

46 YAVUZ S.Hilmi, "Özel Sektöre Yönelik AR-GE ve Yenilik Destek Programları", TUBİTAK 

Sunu Notları, TUSİAD – 26.05 2010, İstanbul, S:5, http://www.tusiad.org/__rsc/shared/file/Hilmi- 

Yavuz000.pdf E.T: 09.09.2010 

35

Bu nedenle ülkemizde de çeşitli kamu kuruluşları ve kanunlar vasıtası ile 

KOBİ’lerin ürettiği AR-GE projelerine destekler verilmektedir. Bu kuruluşlardan en 

önemlileri TÜBİTAK, TTGV, 5746 Sayılı AR-GE Kanunu, Teknoloji Geliştirme 

Bölgeleri (Teknoparklar) ve KOSGEB’dir. 

2.5.KOSGEB ve Bir Teknoloji Kuluçkası Merkezi Olarak TEKMER’ler 

Dünya ekonomilerinde artık ekonominin belkemiği olarak kabul edilen 

KOBİ’lerin desteklenmesi temel anlayış olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle 

destek mekanizmaları çok çeşitli kurumlar vasıtası ile çalıştırılmaktadır. Ayrıca daha 

çok KOBİ yaratmak için girişimciliğe önem vermek ve bir girişimci yetiştirme 

modeli olarak iş kuluçkalarının yaygınlaştırılması da önemli ekonomik kalkınma 

modellerindendir. 

Ülkemizde de KOBİ’lerin her anlamda destekleyen tek kurum KOSGEB’dir. 

Sanayi ve Ticaret Bakanlığı’nın ilgili bir birimi olan KOSGEB, KOBİ’lerin 

desteklenmesinin yanında yeni KOBİ’ler yaratmak için iş ve teknolojik kuluçkalar 

açılmasında tüm ülkeye önderlik etmektedir. 

2.5.1.KOSGEB 

KOSGEB; Ülkenin ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarının karşılanmasında küçük 

ve orta ölçekli işletmelerin payını ve etkinliğini artırmak, rekabet güçlerini ve 

düzeylerini yükseltmek, sanayide entegrasyonu ekonomik gelişmelere uygun 

biçimde gerçekleştirmek amacıyla, kurulmuştur 47 . 3624 sayılı kanun ile kurulan 

KOSGEB’in ilgili kanuna göre görevleri KOBİ’leri desteklemek ve onların rekabet 

edebilirlik gücünü arttırmakla birlikte 

a) Sanayide, Araştırma ve Geliştirme faaliyetlerinin desteklenmesi ve faaliyetlerin 

uygulanması için Teknoloji Merkezleri, Teknoparklar, Danışmanlık Merkezleri, 

Enstitüler ve benzeri birimlerin kurulmasını sağlamak, 

47 http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.3624&MevzuatIliski=0&sourceXml 

Search= E.T: 04.12.2010 

36

) Üniversiteler ile Kamu ve Özel araştırma kurumlarındaki Bilim ve Teknoloji alt 

yapısından işletmelerin yararlanmasını sağlamak, sanayi ve üniversite işbirliğini 

kuvvetlendirmek, 

c) Teknoloji düzeyini yükseltmek üzere, mevcut teknolojik bilgilere erişmek ve yeni 

teknolojik bilgiler üretmek, erişilmiş ve üretilmiş bilgileri yaygınlaştırmak, 

d) Üniversite ve Araştırma Merkezlerinin imkânlarından yararlanarak yeni ve ileri 

teknolojiye dayalı bilgilerin derlendiği, değerlendirildiği, geliştirildiği ve 

uygulamaya yönelik üretime hazır hale getirilerek işletmelerin kullanımına 

sunulduğu Teknoloji merkezleri ve Teknoparkları kurmak ve kurdurtmak, 

gibi direk KOBİ’lerin teknolojik düzeylerini arttırmak ve AR-GE yapmalarını teşvik 

etmek en önemli görevleri arasındadır. KOBİ’lerin AR-GE faaliyetlerine destek 

vermek ve Üniversite Sanayi İşbirliğini arttırmak görevlerini yürütmek için 

KOSGEB TEKMER Modelini oluşturmuş ve faaliyete geçirmiştir. 

2.5.2.KOSGEB Kuluçka Merkezleri 

2.5.2.1.Kuluçka kavramı 

İş kuluçkası, literatür ve Türkiye’deki algılanma biçimine uygun sosyal 

nitelikli bölgesel gelişme aracı olarak; “ortak bir mekan yani işyeri, başta büro 

hizmetleri olmak üzere, iş kurma ve geliştirme, muhasebe, finansman, yönetim, 

organizasyon ve hukuki danışmanlık hizmetleri sağlayarak yeni ve küçük isletmeleri 

diğer bir deyimle yenilikçi KOBİ’leri geçici bir süre besleyen, destekleyen, izleyen 

yenilik, teknoloji, istihdam ve bölgesel gelişme tabanlı birimler” seklinde 

tanımlanabilir 48 . 

İş kuluçkalarının (Business Incubators) temel felsefesi, bölgede yer alan 

girişimcilerin piyasa koşullarında mücadele edecek olgunluğa ulaştığında, 

işletmelerin merkezi terk ederek yerlerini yeni girişimcilere bırakmalarıdır. İş 

kuluçkaları, bölgede yeni kurulan işletmelere sağladığı olanaklar ve araçlar 

48 ÇİÇEK Hüseyin, "Stratejik Bir Yenilik Geliştirme Aracı Olarak İş Kuluçkaları Ve Türkiye 

İçin Bir Model Denemesi", Doktora Tezi, Isparta 2007, S:1, 

http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00588.pdf E.T:23.10.2010 

37

nedeniyle, bölgesel kalkınmada problem olan istihdam ve girişimcilik olanaklarını 

sağlaması nedeniyle popüler bir stratejik araç olarak değerlendirilmektedir 49 . 

İs kuluçkalarının başarı faktörleri; 

1- Toplumun, desteğine, girişimcilikle ilgili oluşturduğu ağa, üniversitelerle kurduğu 

bağa, 

2- Kuluçkanın, basarı algılamasına/anlayışına, mali kaynaklara ulaşmasına, mali 

kaynak yönünden destek sağlayabilmesine, kuluçkaya alınanları seçebilmesine ve 

izleyebilmesine, is yeriyle ilgili uzmanlıklara sahip olmasına ve açık politikalar ve 

usuller geliştirmiş olmasına, 

3- Kuluçkaya alınanların, yaptığı isler bakımından çekici olmalarına ve basarı 

anlayışlarına 

bağlıdır 50 . 

Kuluçka kavramı 1970’li yıllardan itibaren dünya literatüründe yerini 

almaktadır. İş kuluçkalarının tarihsel gelişimi Şekil 2.4’de gösterilmiştir 51 . Buna göre 

1980’lerde Dünyada önemi artan iş kuluçkaları günümüzde hızla değişim ve gelişim 

göstererek bilgi toplumu çağında oluşan sanal kuluçka modellerini bile ortaya 

çıkarmıştır. 

49 DPT, Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013) Bölgesel Gelişmede Temel Araçlar Ve 

Koordinasyon Özel İhtisas Komisyonu Raporu, Ankara-2006, S:29-30, 

http://plan9.dpt.gov.tr/oik15_1_bolgeseltemel/151bolgel1.pdf E.T. 06.07.2010 

50 HACKETT, M. ve D. M. DILTS., "A Systematic Review of Business Incubation Research , 

Journal of Technology Transfer", 29, s.55-82, 2004, Aktaran: ÇİÇEK H. 

51 "European Commission Enterprise Directorate-General, Benchmarking of Business 

Incubators, February 2002", Section: 2, S:3, 

http://www.bii.ge/eng/studies_&_Papers/%5B1%5D.benchmarking_bi_part_one_2002.pdf , E.T: 

05.08.2010 

38

Şekil 2.4: İşletme Kuluçka Modelinin Gelişimi 

Kaynak: European Commission Enterprise Directorate-General, Benchmarking of Business 

Incubators, February 2002, 

Ülkemize kuluçka kavramı KOSGEB tarafından öncelikle Teknoparkların 

kurulması, daha sonra TEKMER’lerin oluşumu ve en son olarak da KOSGEB- 

Özelleştirme İdaresi Başkanlığı ortaklığında Dünya Bankası ve AB fonları ile 

meydana gelen İŞGEM’ler vasıtası ile girmiş ve yaygınlaşmıştır. 

Şekil 2.5: İşletme Kuluçka Modelleri 

Kaynak: European Commission Enterprise Directorate-General, Benchmarking of Business 

Incubators, February 2002 

39

İş kuluçkalarının türleri incelendiğinde teknoloji merkezlerinin hem 

yönetimsel hem de teknolojik düzeylere göre diğerlerine nazaran üst seviyede olduğu 

Şekil 2.5’de görülmektedir 52 . KOSGEB tarafından kurulan diğer kuluçka merkezleri 

olan İŞGEM’ler ise çok amaçlı iş kuluçkası kapsamında değerlendirilmekte olup 

yüksek yönetim desteğine rağmen düşük teknolojik düzeyde faaliyetlerini 

sürdürmektedirler. 

2.5.2.2.Bir Teknoloji Kuluçkası Merkezi Olarak TEKMER’ler 

TEKMER; işletmeler ile girişimcilerin, AR-GE, inovasyon ve endüstriyel 

uygulamaya yönelik projelerinin; KOSGEB mevzuatı kapsamında desteklenmesi ve 

kuluçka hizmeti sağlanması amacıyla “KOSGEB-Üniversite-Sanayi ve Ticaret 

Odaları ile Teknokent Yönetici Şirketi işbirliği tesis edilerek kurulan merkezlerdir. 

TEKMER’ler Küçük ve Orta Ölçekli işletmelerin ve Girişimcilerin AR-GE ve 

yenilik çalışmalarının desteklenmesi ile bu işletmelerinin ve projesi olan 

girişimcilerin bilgi ve teknoloji tabanlı İşletmeler haline gelebilmelerini sağlamak 

amacı ile düzenlenmiştir. 

Kuluçkalıklar hizmetlerini belirli bir dönem için verebilirler. Genellikle bu 

dönem 3-4 yıl kadar olmaktadır. Destekler yeni kurulan küçük işletmeleri 

kapsamaktadır. Geleneksel bir kuluçkalığın ana misyonu ise; girişimciliği, yeniliği 

istihdam imkânlarını ve büyümeyi destekleyerek ekonomik gelişmeyi hızlandırmak 

olarak ifade edilmektedir. TEKMER’ler bir nevi Teknoloji Kuluçkaları olup diğer 

kuluçkalık organizasyonlarından köklü bir biçimde ayrılan özellikleri yoktur. 

Teknoloji kuluçkalıklarının var oluş nedenleri araştırıldığında ön plana çıkanlar 53 ; 

52 

European Commission Enterprise Directorate-General, Benchmarking of Business Incubators, 

February 2002, a.g.e , S:6 

53 

AKÇOMAK Semih, TAYMAZ E., "İnkübatörlerin Etkinliğinin Analiz Edilmesi- Türkiye 

Örneği", ODTÜ Ekonomik Araştırma Merkezi, Çalışma Tebliğleri Dizisi 04/12, Ekim 2004, 

http://ref.advancity.net/newsletters/2007/01/inkubatorlerin_etkinliginin_analiz_edilmesi_turkiye_orne 

gi.htm E.T: 06.07.2010 

40

• Yeni kurulmuş yüksek teknoloji girişimlerinin oluşumu ve gelişimini 

desteklemek Yüksek eğitim ve öğretim kurumlarıyla beraber işletmeler 

arasındaki teknoloji transferini geliştirmek, 

• Bilimsel araştırmaların ticari uygulamalarla bütünleşmesini desteklemek, 

• Üniversite mezunları için girişimcilik ve istihdam kapasitesini artırmak, 

• Özellikle gelişmekte olan ekonomilere yararlı olmak, var oluş ve kuruluş 

nedenleri arasında sayılabilir. 

2.5.2.3.Türkiye’de TEKMER’ler 

Ülkemizde sayıları her geçen gün artmakla birlikte 20 adet TEKMER 

bulunmaktadır. Bütün TEKMER’ler ait olduğu bölgedeki üniversite sınırları 

içerisinde kurulmaktadır. Ülkemizdeki TEKMER’ler 20 ayrı üniversitede ve 12 ilde 

konuçlanmış ve kuruluş yıllarına göre sıralaması Çizelge 2.3’de gösterilmiştir. 

41

Çizelge 2.3: Türkiye’de TEKMER’ler 

TEKMER ADI KURULUŞ YILI 

1 

İSTANBUL TEKNİK 

ÜNİVERSİTESİ 

1991 

2 ODTÜ 1992 

3 ANKARA ÜNİVERSİTESİ 1996 

4 KATÜ 1997 

5 YILDIZ TEKNİK ÜNİVERSİTESİ 1997 

6 BOĞAZİÇİ ÜNİVERSİTESİ 1997 

7 İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ 2000 

8 ERCİYES ÜNİVERSİTESİ 2000 

9 9 EYLÜL ÜNİVERSİTESİ 2000 

10 GEBZE YÜKSEK TEK. ENS. 2000 

11 PAMUKKALE ÜNİVERSİTESİ 2002 

12 EGE ÜNİVERSİTESİ 2002 

13 HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ 2004 

14 GAZİANTEP ÜNİVERSİTESİ 2005 

15 KONYA SELÇUK ÜNİVERSİTESİ 2005 

16 19 MAYIS ÜNİVERSİTESİ 2005 

17 GAZİ ÜNİVERSİTESİ 2005 

18 SDÜ ÜNİVERSİTESİ 2005 

19 SAKARYA ÜNİVERSİTESİ 2007 

20 FATİH ÜNİVERSİTESİ 2007 

Kaynak: KOSGEB Başkanlığı’ndan alınan veriler ile düzenlenmiştir 

42

2.5.2.3.1.TEKMER’lerde KOBİ’lere Verilen Destekler 

KOSGEB AR-GE desteklerini sahada TEKMER’ler ve Duvarsız Teknoloji 

İnkübatörleri (DTİ) aracılığı ile vermektedir. TEKMER’ler Üniversite içinde işliklere 

sahip iken DTİ’nin böyle bir imkânı yoktur. 2010 yılında yayımlanan KOSGEB 

Destekleri Yönetmeliği kapsamında TEKMER’de desteklenen KOBİ’lere ve 

girişimcilere sağlanan AR-GE destekleri; 

a) AR-GE Prototip Ürün İmalatı için: 

1.Kira Desteği: Girişimciler tarafından talep edilmesi ve TEKMER’de yer olması 

halinde, proje süresince bedelsiz işlik desteği verilir. İşlik verilememesi durumunda 

ise aylık azami 500 TL olmak üzere toplam 12.000TL üst limitli kira desteği verilir. 

2.Başlangıç Sermayesi Desteği: Üniversitelerin herhangi bir lisans programından bir 

yıl içinde mezun olabilecek durumdaki öğrenciler, Yüksek lisans veya doktora 

öğrencisi ya da lisans, yüksek lisans veya doktora derecelerinden birini başvuru 

tarihinden en çok 5 (beş) yıl önce almış olanlar ile Öğretim elemanları tarafından 

girişimci olarak başvurulan projeler için işletme kuruluşu ve ofis donanım giderleri 

kapsamında 20.000 TL geri ödemesiz destek sağlanır. 

3.Makine-Teçhizat, Donanım, Hammadde, Yazılım Ve Hizmet Alımı Giderleri 

Desteği: İşletmeye deneme amaçlı ve prototip geliştirmeye yönelik, hammadde, 

malzeme, makine, teçhizat, donanım, yazılım, kalıp, tasarım ve dışarıdan sağlanan 

hizmet/işçilik giderleri için geri ödemesiz 100.000 TL’nin yanında geri ödemeli de 

200.000 TL destek verilir. 

4.Personel Gideri Desteği: Personel Gideri Desteği, projede çalışması şartı ile 

mevcut veya yeni istihdam edilecek personel için ; net ücret üzerinden aylık, lisans 

mezunlarına 1.500 (bin beş yüz) TL, yüksek lisans mezunlarına 2.000 (iki bin) TL ve 

doktora programı mezunlarına 2.500 (iki bin beş yüz) TL olmak üzere, toplam üst 

limiti 100.000 (yüz bin) TL geri ödemesiz destek sağlanır. 

5.Proje Geliştirme Desteği: Proje kapsamında; proje danışmanlık, eğitim, sınai ve 

fikri mülkiyet hakları, tanıtım, yurtdışı kongre/konferans/fuar ziyareti/teknolojik 

işbirliği ziyareti, test-analiz ve belgelendirme giderleri için işletmeye toplam üst 

limiti 100.000 (yüz bin) TL olmak üzere geri ödemesiz destek sağlanır. 

43

) Başarılı AR-GE Ürünlerinin Seri İmalatı için: 

1.Makine-Teçhizat, Donanım, Sarf Malzemesi, Yazılım Ve Tasarım Giderleri 

Desteği: İşletmeye; test, analiz ve laboratuar ekipmanı ile bunlara yönelik sarf 

malzemesi giderleri, üretim hattı tasarım giderleri, üretime yönelik makine, teçhizat, 

donanım, kalıp ve yazılım giderleri için geri ödemesiz 150.000 (yüz elli bin) TL, geri 

ödemeli 200.000 (iki yüz bin) TL olmak üzere toplam 350.000 (üç yüz elli bin) TL 

destek sağlanır. 

2.Personel Gideri Desteği: Projede çalışması şartı ile yeni istihdam edilecek personel 

için meslek lisesi mezunlarına 500 (beş yüz) TL, ön lisans mezunlarına 1.000 (bin) 

TL, lisans mezunlarına 1.500 (bin beş yüz) TL, yüksek lisans mezunlarına 2.000 (iki 

bin) TL. ve doktora programı mezunlarına 2.500 (iki bin beş yüz) TL olmak üzere 

toplam üst limiti 100.000 (yüz bin) TL geri ödemesiz destek sağlanır 54 . 

Ayrıca TEKMER içinde yer alan işletmelere TEKMER yönetimince: 

• Çalışma mekanı temini (3 +1 yıl süre ile) 

• Ofis hizmetleri (fotokopi, faks, sekreterya...) 

• Danışmanlık hizmetleri (teknik, idari, mali...) 

• İnternet hizmetleri (Üniversite internet altyapısı) 

• Ortak kullanım mekanları 

• Konferans ve toplantı salonu 

• Üniversite olanaklarından yararlanma 

• Genel KOSGEB Destekleri 

kuluçka mantığı gereğince verilmektedir. 

Bunun yanında TEKMER eğer Teknokent bölgesi içerisinde yer alıyorsa hem 

TEKNOKENT’in hem de TEKMER’in desteklerinden eş zamanlı olarak 

faydalanacaktır. Bu ikili güç özellikle Üniversite akademisyenlerinin kendi 

54 KOSGEB," AR-GE , İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek Programı- Uygulama 

Esasları", http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Destekler.aspx?ref=6#destek , E.T : 12.08.2010 

44

işletmelerini kurarak yeni ürünler üretmeleri noktasında önemli bir fırsat olarak 


2.5.2.3.2.TEKMER’lerde Proje Seçimi 

Günümüz koşullarında her işletme içinde bulunduğu pazarda rekabet edebilir 

seviyeye ulaşabilmek amacı ile AR-GE yapmak zorundadır. Genelde, potansiyel 

proje sayısının mevcut kaynaklar ile yürütülebilecek proje sayısından fazla oluşu 

AR-GE yöneticilerinin karşılaştığı ortak sorunlardan biridir. Seçilecek projeler, 

işletmenin geleceğini doğrudan etkileyeceğinden doğru proje portföyünün 

oluşturulması işletme için hayati önem taşımaktadır. Yanlış proje seçimi olması 

durumunda işletme kaynakları verimsiz bir şekilde harcanır ve boş yere harcanan 

kaynaklar nedeni ile işletme yeni projeler ya da yatırımlar yapma fırsatını da elinden 

kaçırır 55 . 

TEKMER’lere başvuru yapan girişimci/işletmelerin projeleri KOSGEB, 

Üniversite ve diğer protokol taraflarınca oluşturulan “Değerlendirme ve Karar 

Kurulu” tarafından kabul edilmektedir. Proje değerlendirmede esas alınan ana 

kriterler ise teknolojik yenilik ile girişimcilik boyutudur. Diğer bir deyişle projenin 

yeni ve yapılabilir bir ürün olmasının yanında proje sahibinin de yeterli girişimcilik 

özelliklerine sahip olması gerekir. Kurul girişimcilerin projelerini değerlendirdikten 

sonra talep edilmesi halinde TEKMER içerisinde bir işlik tahsis etmekte, başvuru 

sahibi işletme ise projelerini hali hazırda kurulu olan kendi yerlerinde 

gerçekleştirebilmektedir. Böyle bir seçim sonucunda desteklenme sürecine giren 

KOBİ’lerde başarı oranı da yükselmektedir. 

Dünya ortalamasında bir AR-GE prototipinin başarılı olması ihtimali %20-30 

arasında değişirken TEKMER’lerde desteklenen projelerin başarılı olma durumu 

%90 seviyelerindedir 56 . Bu da projelerin bir kurul vasıtasıyla seçilmesi ve üniversite 

desteği ile gerçekleştirilmesinin doğal sonucudur. Bunun yanında KOSGEB 

tarafından desteklenmesi kabul edilen AR-GE projelerinin tamamı TEKMER'lerin 

55 ÖNER M.Atilla, "AR-GE Yönetimi", Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2006, S:91-93 

56 KOSGEB Teknoloji ve Yenilik Destekleri Dairesi Başkanlığı 

45

kurulu olduğu illerdeki kurullarda değerlendirilirken, TUBİTAK ve TTGV Ankara 

ve İstanbul merkezlerinde değerlendirmektedir. 

46

3.1.Araştırmanın Amacı 

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 


AR-GE faaliyetlerinin makro düzeyde tüm ülke ekonomisine pozitif bir etki 

yaptığı bilinmektedir. Bu etkinin işletme bazında etkilerini incelemek araştırmanın 

temel amaçlarındandır. Bunun yanında AR-GE yapan işletmelerin bazı karakteristik 

özellikleri de ortaya konmaya çalışılacaktır. 

Çalışmada; teknolojik kuluçka merkezleri olarak kurulan TEKMER’lerin AR- 

GE çalışması sırasında Üniversite Sanayi işbirliğine yaptıkları katkı ve kamunun 

AR-GE’ye vermiş olduğu desteklerin girişimcilik ve AR-GE yapılmasına etkileri 

konusunda bulgular elde edilmeye çalışılmıştır. 

Sonuç olarak bir teknolojik kuluçka merkezleri olarak TEKMER’lerin ülke 

ekonomisine katkısı ve yakın zamanda bu merkezlerin sayısının arttırılmasının fayda 

sağlayıp sağlamayacağı konularında yapılan analizler çalışmanın nihai amacı 

olacaktır. 

3.2.Araştırmanın Kapsamı Yöntemi 

Çalışmamızın konusu KOSGEB’den AR-GE desteği alan firmaların istihdam 

eğilimlerini belirlemekti. Bu konunun belirlenmesinin ardından, ana kitle olarak 

KOSGEB aracılığıyla 2005 yılı ve sonrası KOSGEB TEKMER Müdürlüklerine AR- 

GE projesini sunan ve kabul edilen firmaların verileri üzerinden yapılmıştır. 

KOSGEB Başkanlığından alınan veriler neticesinde toplamda 876 işletme tespit 

edilmiştir. Tespit edilen bu işletmeler 2 ana grupta incelenmiştir. 1. grup girişimci 

diye tanımlanan, daha önce şirketi olmayıp bu proje desteğiyle şirket kuruluşu 

yapılan işletmeler. 2. grup ise hali hazırda işletmesi bulunup proje desteğine işletme 

olarak başvuranlardan oluşmuştur. 

Örneklem, anakütle üzerinden rastgele tabakalı örnekleme ile belirlenmiştir. 

İstatistiksel olarak hesaplandığında örneklem büyüklüğü 876 ana kitle için %95 

olasılıkla 91 olarak hesaplanmıştır. 

47

Saha uygulamasında; rastgele seçilen firmalara çatı (telefon) ve çapı 

(bilgisayar ile internet üzerinden) yöntemleri uygulanarak ana kütle üzerindeki 

ağırlıklı oranlarca Türkiye çapındaki illerden veriler toplanmış, daha sonra toplanan 

veriler bilgisayar ortamına aktarılmış, belirlenen hipotezler ışığında SPSS programı 

aracılığı ile istatistiksel olarak analiz edilmiş ve ortaya çıkan sonuçlar hakkında 

yorumlar yapılmıştır. 

3.3.Araştırma Bulguları ve Değerlendirme 

Anket çalışması 12 ayrı ilde gerçekleştirilmiş olup en yüksek örneklem 28 

adet KOBİ ile İstanbul’da yapılmıştır. Seçilen iller Türkiye içerisinde TEKMER 

bulunan illerdir. Proje sunan işletmelerin tamamı KOBİ’lerden oluşmaktadır. 

Çizelge 3.1: İllere Göre 2005 Yılından İtibaren TEKMER’lere Sunulan Proje 

Sayıları 

İL ANA KİTLE 

ANA KİTLE 

YÜZDE ÖRNEKLEM 

ISPARTA 28 3,25% 3 

ANKARA 207 24,04% 22 

DENİZLİ 57 6,62% 6 

GAZİANTEP 16 1,86% 2 

İSTANBUL 258 29,97% 28 

İZMİR 41 4,76% 4 

KAYSERİ 55 6,39% 6 

KOCAELİ 92 10,69% 10 

KONYA 32 3,72% 3 

SAKARYA 35 4,07% 3 

SAMSUN 31 3,60% 3 

TRABZON 9 1,05% 1 

TOPLAM 861 100% 91 

48

Toplam örneklemin illere göre yüzdesel dağılımını gösterir grafik Şekil 

3.1’de verilmiştir. Buna göre ülkemizde belirtilen yıllar arasında 876 proje sunulmuş 

ve %5 örneklem hatası ile en az 85 işletmede anketin yapılması gerekliliği 

istatistiksel olarak hesaplanmıştır. Anket çalışması bahsi geçen rakam da dikkate 

alınarak 91 işletme ile yapılmıştır. Sonuç itibari ile seçilen 91 örneklem hedef 

kitlenin % 95’ini temsil etmektedir. Aynı zamanda bahsi geçen grafik o bölgedeki 

AR-GE kültürünü de bizlere yansıtmaktadır. Buna göre en fazla örneklemin yapıldığı 

il İstanbul olmakla birlikte, en düşük örneklem Trabzon ilinden seçilmiştir. 

Şekil 3.1: 2005-2009 Yılları Arası TEKMER’lere Sunulan Projelerin Örneklem 

Yüzdelerine Göre Dağılımı 

3.3.1.Kuruluş Yılları İtibari ile İşletmeler ve Türleri 

Ankete katılan işletmelerin kuruluş yılları Şekil 3.2’de verilmiştir. Buna göre 

işletmelerin büyük bir bölümü 2000 yılı ve sonrasında kurulduğu gözlemlenmiştir. 

Elde edilen bu veriler ile 10 yıl içerisinde kurulan işletmelerin AR-GE faaliyetine 

daha yakın olduğu değerlendirmesi yapılabilir 

49

Şekil 3.2: Proje Sunan İşletmelerin Kuruluş Yılları 

Ankete katılan işletmelerin projesini sunarken girişimci ya da hali hazırda bir 

işletme sahibimi olduklarını gösterir grafik Şekil 3.3’de verilmiştir. TEKMER’lere 

proje başvurusu sırasında, henüz işletme olmayanlar başka bir deyişle girişimci 

olanlar çalışmanın %19,8'ini, diğerleri ise %73'ünü oluşturmaktadır. 

Şekil 3.3 : Proje Sunan İşletmelerin Türleri 

50

3.3.2.Proje Başlangıç Tarihleri ve Süreleri 

Anket yapılan işletmelerin proje başlangıç tarihleri incelendiğinde 2007 

yılından itibaren proje başvuru sayısında önemli bir artış olduğu gözlemlenmektedir. 

Şekil 3.4’de gösterilen ve yıllar itibarı ile artan bu değerler ekonomik krizlerde ve 

daralmalarda AR-GE yapılması bilincinin zamanla arttığı şeklinde 


Şekil 3.4 : Proje Başlangıç Tarihleri 

AR-GE çalışması yürüten ve anket çalışması yapılan işletmelerin proje 

süreleri Çizelge 3.2’de gösterilmiştir. Buna göre bahsi geçen işletmelerin %84'lük 

kısmının projelerini 12-24 ay’lık süreler içerisinde yürütmüş oldukları belirlenmiş ve 

bu süreler Şekil 3.5.’da grafik olarak gösterilmiştir. Proje sürelerinin uzaması hem 

işletme hem de ülke ekonomisi bakımından bir kayıp olarak değerlendirilmektedir. 

Çünkü AR-GE çalışmalarından beklenen sonuç projeye konu olan ürünün bitirilip 

seri üretimine başlanması ve işletmeye yüksek oranda katma değer olarak geri 

dönmesidir. Zaten ülkemizde Kamunun AR-GE projelerine verdiği destek için 

belirlediği süre azami 48 ay'dır. Bu süre; yapılan çalışmalar ve verilen desteğin ülke 

ekonomisine katkı olarak dönüşü için optimal veriler hesaplanarak elde edilmiştir. 

51

Çizelge 3.2: Proje Süreleri 

Proje Süreleri Frequency Percent Valid Percent Cumulative Percent 

0-6 ay 3 3.3 3.3 3.3 

7-12 ay 31 34.1 34.1 37.4 

13-18 ay 19 20.9 20.9 58.2 

19-24 ay 34 37.4 37.4 95.6 

25-31 ay 1 1.1 1.1 96.7 

32 ve üzeri 3 3.3 3.3 100.0 

Total 91 100.0 100.0 

3.3.3.Proje Durumu 

Şekil 3.5: Proje Sürelerinin Grafik Halinde Gösterimi 

TEKMER işletmelerinde yapılan izlemelerde AR-GE projelerinin büyük 

oranda başarılı olduğu Şekil 3.6’dan de anlaşılmaktadır. Buna göre projesini başarı 

ile tamamlayarak ticarileştiren işletmelerin oranı ticarileştiremeyenlere göre oldukça 

yüksek seviyededir. Projelerin başarıları özellikle bir kurul marifeti ile 

değerlendirilmeleri, ilgili Üniversiteden alınan görüşler ile desteklenmesine karar 

52

verilmesi ile doğrudan ilintilidir. Kurul projelerin niteliğine göre projeleri kabul 

edebilmekte, reddedebilmekte ya da revize isteyebilmektedir. Böyle bir süreçten 

geçen projelerinin başarılı olma ihtimali de doğal olarak yükselmektedir. 

Bu süreç bizlere işletme projelerinin değerlendirilmesinde Üniversite 

imkânlarının etkisini de göstermektedir. Teknik olarak değerlendirilen projelerde 

başarı durumu daha net olarak görülmektedir. Söz konusu şekilde yapılacak 

değerlendirme işletmenin başarı şansını yükseltecek belki de başarısız olarak 

öngörülecek bir projeye başlanmayabilinecektir. 

Şekil 3.6: İşletmelerin Proje Durumları 

Analiz sırasında işletmeler proje durumlarına göre 3 kategoriye ayrılmıştır. 

Bunlar: 

1- Projesi anket tarihi itibarı ile devam eden işletmeler, 

2- Projesi başarılı bir şekilde tamamlanmış ancak ürünü istenilen miktarda 

ticarileştiremeyen işletmeler, 

3- Projesi başarılı bir şekilde tamamlanmış ve ürününü de yüksek oranda 

ticarileştiren işletmelerdir. 

53

Yine Şekil 3.6’da verilen işletmelerin proje durumlarına göre istihdam ve 

cirolarındaki değişim yapılan çalışmanın ana konularından birisini oluşturmaktadır. 

3.3.4.İşletmelerin Proje Durumları ile Ciroları Arasındaki İlişki 

Yapılan analizde işletmelerin proje durumlarına göre ortalama ciroları 

hesaplanmış ve bu veriler Çizelge 3.3’de gösterilmiştir. 

Çizelge 3.3: İşletmelerin Ortalama Cirolarındaki Değişim 

Proje Durumu Başlangıç Bitiş Anket Tarihi 

Başarılı 

Ticarileşen 

Başarılı 

Ticarileşmedi 

951.198,26 1.199.673,41 1.362.721,12 

1.562.499,929 2.036.529,786 1.833.596,232 

Tüm İşletmeler 942.073,83 -------------------- 1.159.684,293 

Çizelgedeki veriler grafik ortamına döküldüğünde daha açık değerlendirme 

şansı bulunulacaktır. 

Şekil 3.7‘e bakıldığında projelerini ticarileştiren işletmelerdeki ciro artışının 

sürekli devam ettiği ancak Şekil 3.8’de gösterilen ve AR-GE ’ye konu ürününü 

başarı ile ticarileştiremeyenlerde ise başlangıca göre yüksek ve proje bitişinden sonra 

düşen bir ciro değişim hızının görünmesidir. AR-GE ürünleri ile sağlanan ciro 

artışlarının diğer artış faktörlerine göre daha büyük bir önemi vardır. Çünkü AR-GE 

ürünü bir yenilik içermekte olup bu yeniliğin işletmeye kazandıracağı katma değerde 

diğer gelirlere göre kat be kat daha yüksek olmaktadır. 

54

Şekil 3.7: Projesi Başarı ile Mezun ve Ürünü Ticarileştiren İşletmelerdeki Ciro 

Değişimi 

Şekil 3.8: Projesi Başarı ile Mezun ve Ürünü İstenilen Düzeyde 

Ticarileştiremeyen İşletmelerdeki Ciro Değişimi 

Şekil 3.9’da projesini başarı ile ticarileştiren ve ticarileştiremeyen 

işletmelerdeki ciro değişim hızları görülmektedir. Projesi başarılı bir şekilde 

tamamlanıp AR-GE ürününü ticarileştiren tüm işletmelerde ortalama ciro düzgün bir 

55

artış göstermektedir. Bu artış proje başlangıcından bitişine kadar devam etmekle 

birlikte bitişinden sonra da daha düşük bir hızla sürmektedir. Bu artışın tamamının 

AR-GE çalışması ile yaratıldığını söylemek elimizdeki verilerle mümkün değildir. 

Ancak 2008 yılında yer alan küresel krizler ve ülke büyümelerinde yarattığı negatif 

etkilere rağmen gerçekleşen bu ciro artışında yeni ekonomik düzenin en önemli 

bileşenlerinden birisi olan AR-GE faaliyetlerinin 57 büyük bir etkisi olduğu şeklinde 

değerlendirme yapılabilir. 

Proje başlangıcı ile bitişi arasındaki tüm işletmelerin cirolarında düzgün bir 

artış yine Şekil 3.9’da gözlemlenmektedir. Zaten teknolojik gelişme ve yenilik, 

makro düzeyde ekonomik büyümeye neden olurken mikro düzeyde firmaların 

karlarını ve pazar paylarının artmasına yol açmaktadır. Bunun dışında AR-GE yapma 

mantalitesine sahip işletmelerin büyümelerinin sürekli olması da beklenen bir 

sonuçtur. Burada karşılaşılan önemli bir gösterge ise projelerini istedikleri gibi 

ticarileştiremeyen işletmelerde bile proje başlangıcı ve bitişi arasında önemli bir ciro 

artışının gözlemlenmesidir. 

Şekil 3.9: Başarı ile Ticarileştiren ve Ticaretleştiremeyen İşletmelerin Ciro 

Karşılaştırılmaları 

57 İŞLER Didar Büyüker, "Türkiyedeki Krizler Ve Çözüm Önerisi Olarak: E-Ticaret 

Uygulamaları", SDÜ İşletme Ana Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi,Isparta 2004, S 66 

56

Yine ankete katılan işletmelerin tamamında yapılan ortalama ciroların 

başlangıç ve anket tarihi itibarı ile değişimi Şekil 3.10‘da görülmektedir. Buna göre 

AR-GE yapan tüm işletmelerin proje başlangıcı ile anket tarihi arasında önemli 

miktarda bir ciro artışından bahsetmek mümkündür. Bu veriler alınırken projesi 

henüz tamamlanmayan ve AR-GE çalışmalarına devam eden işletmelerin verileri de 

bu değerlere eklenmiştir. Yani sonuç olarak ankete katılan tüm işletmelerin ortalama 

cirolarında AR-GE süresince bir ciro artışı görülmüştür. 

Şekil 3.10: Tüm İşletmelerdeki Ortalama Ciro Değişimi 

3.3.5.İşletmelerin Proje Durumlarına Göre İstihdamın Değişimi 

Yapılan analizde işletmelerin proje durumlarına göre ortalama istihdam 

değerleri hesaplanmış ve bu veriler Çizelge 3.4’de gösterilmiştir. Çizelgede projesi 

devam eden işletmelerin henüz projeleri tamamlanmadığı için bitiş bölümündeki 

istihdam sorusu cevapsız bırakılmış ve bu değer 0 olarak kabul edilmiştir. Aynı 

zamanda istihdam değişimi başlangıçta 0 kabul edilerek artış hızları hesaplanmıştır. 

57

Çizelge 3.4: İşletmelerde İstihdamın Değişimi 

Başlangıç 

Proje 

Bitiş 

Anket 

Tarihi Başlangıç Bitiş - 

Artış Hızı 

Anket 

Tarihi 

Devam Eden 4,642857 0 7 0 - 51% 

Ticarileşmeyen 7,090909 7,454545 6,545455 0 5% -8% 

Ticarileşen 16,73684 21,36842 22,07895 0 28% 32% 

Projesi anket tarihi itibarı ile devam eden işletmeler için personel 

sayılarındaki değişim Şekil 3.11’de görülmektedir. Buna göre AR-GE projesi yapan 

işletmeler projeye başladıkları zaman yeni personel çalıştırma ihtiyacı duymuşlardır. 

Projesi devam eden işletmelerin bir kısmının hala girişimci olduğu göz önüne 

alındığında bu işletmelerin kendi şirketlerini kurarak doğrudan istihdama katkı 

sağlamış olmaları da bu oranın yükselmesine neden olmaktadır. 

Şekil 3.11: Projesi Devam Eden İşletmelerdeki İstihdamın Değişimi 

58

Ankete katılan işletmelerde AR-GE ürününü başarı ile ticarileştirenlerin 

ortalama istihdamlarındaki değişim Şekil 3.12’de görülmektedir. Buna göre AR-GE 

faaliyetine başlangıç istihdam üzerine pozitif bir etki yaratırken, ürünün 

ticarileştirilmesi bu etkinin devamlılığını sağlamaktadır. 

Şekil 3.12: Projesi Başarılı ve Ürününü Ticarileştirebilen İşletmelerdeki 

İstihdamın Değişimi 

Ankete katılan işletmelerden ürününü başarı ile ticarileştiremeyenlerin 

istihdam değişimi de Şekil 3.13’de gösterilmiştir. Buna göre AR-GE faaliyetine 

başlanması ile işletme içerisindeki istihdam artmış ancak ürünün başarı ile 

ticarileşmemesi nedeni ile istihdam ilk duruma göre bile düşüş göstermiştir. 

KOBİ’lerin faaliyetlerini devam ettirebilmesi sürekli karlılık ve büyüme ile 

doğrudan ilintilidir. Sonuçta AR-GE faaliyetleri yüksek karlılık için 

gerçekleştirilmekte olup işletmeye bilgi yönünden bir katkı sağlasa da finansman 

durumu yeterli olmayan işletmelerde riskli finansman mekanizmaları 

kullanılmamalıdır. KOBİ’ler AR-GE süresince yaptıkları istihdamı hem projenin 

başarı ile sonuçlandırılması ve sonrasında yüksek karlılıkla ticarileştirme için 

kullanmaktadırlar. Ticarileştirilemeyen ürün; proje başlangıcında yapılan istihdamı 

59

ve ticarileşme için kullanılacak istihdamı yok etmekle birlikte harcanan AR-GE 

sermayesi nedeni ile proje başlangıcındaki değerinden bile daha düşük seviyelere 

indirmektedir. 

Şekil 3.13: Projesi Başarılı Ancak Ürünü İstenilen Düzeyde Ticarileştiremeyen 

İşletmelerdeki İstihdamın Değişimi 

Yapılan inceleme sonrasında AR-GE faaliyetlerinin tamamının işletmelerin 

istihdamı arttırmada pozitif bir etken olduğu görülmüştür. Özellikle 2008 küresel 

ekonomik krizi ile birlikte artan işsizlik oranları Şekil 1.1'de verilmişti. Bununla 

birlikte ülke içerisinde son yıllarda durağanlaşan bir büyüme oranı da Şekil 1.3 

görülmektedir. Yapılan anket çalışmasının 2005 yılı ve sonrasında verilen projeler 

üzerinden olduğu göz önüne alındığında makro ekonomik dengelerin bu denli 

düzensiz olduğu ve küresel krizin tüm dünyayı yoğun bir biçimde etkisi altına aldığı 

gözlemlendiğinde bu tip bir istihdam artışının AR-GE faaliyetleri ile doğrudan 

ilişkili olduğundan bahsedilebilir. 

60

Literatürde AR-GE çalışmasına başlayan işletmelerde büyüme, pazar payı 

gibi unsurlarda meydana gelen artış nedeni ile istihdamın artışını da tetiklediği kabul 

edilmektedir 58 . 

Analizden elde edilen diğer önemli sonuç ise AR-GE faaliyetine başlamanın 

yanında ortaya çıkan AR-GE ürünün ticarileşme çalışmalarıdır. Bu çalışmaların 

istihdam üzerine etkisi Şekil 3.14’de görülmektedir. AR-GE ürününün sonuçlarını 

başarılı bir Şekilde ekonomiye aktaran işletmelerdeki istihdamın proje 

sonuçlandıktan sonra bile düzgün olarak arttığı gözlemlenmiştir. Bunun yanında 

ürünü başarılı biri biçimde ticarileştiremeyen işletmelerde ise istihdamın giderek 

düştüğü tespit edilmiştir. Bu sonuç İstihdamın artmasında önemli bir faktör olarak 

kabul ettiğimiz AR-GE çalışmalarının başarı ile doğru orantılı olduğunu 

göstermektedir. Diğer bir deyişle AR-GE faaliyetine başlamak işletme için ve 

dolayısı ile ülke için istihdamın artmasında önemli bir sebep olarak görülse bile esas 

olan önemli noktanın başarılı AR-GE çalışmaları olduğunu bir kez daha 

göstermektedir. 

Şekil 3.14: İşletmelerin Proje Durumlarına Göre Başlangıç ve Anket 

Tarihlerine Göre Personel Artışları 

58 

ÜÇDOĞRUK Yeşim, "Türkiye’de AR-GE Destekleri ve Araştırmacı Talebi, İktisat İşletme ve 

Finans Dergisi", Sayı 72, Ocak 2006 

61

Yine Şekil 3.14’den ortaya çıkabilecek diğer bir sonuç ise AR-GE çalışması 

süresince oluşan istihdam artış hızının ticarileşme çalışmalarında oluşan artış hızına 

göre daha yüksek olmasıdır. 

Yapılan incelemede ortaya çıkan diğer sonuçlar ise 

• Araştırmaya katılan 91 işletmeden %26.38 inin proje başlangıcı ile şu anki 

personel sayıları arasında bir değişim bulunmamaktadır. Yine bu 91 

işletmenin %13.19’unda ise istihdam azalmıştır. 

• Projesi devam eden 42 işletmenin 67’sinde istihdam artmış iken % 32’sinde 

ise istihdam değişmemiştir. Sadece 1 işletmede istihdam 1 kişi düşmüş olarak 

gözlenmektedir. 

• Projesi ticarileşmeyen 11 işletmenin sadece 3 işletmede istihdam artmış iken 

4 işletmede istihdam değişmemiş ve 4 işletmede ise istihdam azalmıştır. 

İstihdam 

• Projesi ticarileşen 38 işletmeden 4 işletmede istihdam değişimi olmaz iken, 

34 (% 89,4) işletmede istihdam artmıştır. 

Ankete katılan işletmelerde istihdamın değişimi eğitim durumlarına göre de 

incelenerek grafiklere dökülmüştür. Ancak bu incelemeden istatistiksel olarak 

anlamlı bir sonuç elde edilememiştir. Bahsi geçen grafikler ekte yer almaktadır. 

(Ek: 3) 

3.3.6.İlk İstihdamın Artış Zamanı ve En Yüksek İstihdam Sayısına Ulaşılma 

Süresi 

Ankete katılan işletmelere AR-GE süresi boyunca ilk istihdam artışının hangi 

dönemlerde olduğu sorulmuştur. Verilen cevaplar Şekil 3.15 ‘de görülmektedir. 

İşletmelerden alınan bilgiler ışığında ilk istihdam artışının büyük bir bölümünün 

projenin ilk 6 ayında gerçekleştiği görülmüştür. Yani projenin başlaması ile AR-GE 

ürününün prototip imalatı konusunda personellerin alımı öncelikli olarak 

yapılmaktadır. 

62

Şekil 3.15: İlk İstihdam Artışı 

AR-GE kaynağını insandan almaktadır. Yeniliğin bulunuşu ve ticari hayata 

geçişi tamamen insan kaynağı ile oluşmaktadır. Onun içindir ki AR-GE çalışmaları 

başlar başlamaz personel istihdamı da peşinden gelecektir. Şekil 3.16’ da TÜİK 

tarafın dan hazırlanan veride toplam AR-GE harcamalarındaki personel harcaması 

görülmektedir. Bu değer tüm sektörlerde AR-GE çalışmasının kaynağının insan 

olduğunu bir kez daha vurgulamaktadır. İlgili veriye göre personel harcamaları AR- 

GE bütçeleri içerisinde yarıdan fazla bir bölümü oluşturmaktadır. 

63

Şekil 3.16: Toplam AR-GE Harcamaları İçerisindeki Personel Harcaması 

Kaynak:TÜİK (www.tuik.gov.tr adresinden “Sektöre ve harcama grubuna göre toplam AR-GE 

harcaması” verilerinden derlenerek 12.12.2010 tarihinde oluşturulmuştur) 

Artan işsizlik karşısında AR-GE yapan işletmelerin istihdamının artması 

önemli bir gösterge olarak önümüze çıkmasına rağmen oluşan yeni teknolojik hayata 

uygun nitelikli işgücü yetiştirmekte devletin önemli bir rolüdür. Günümüzde yaşanan 

teknoloji devriminin dünya ölçüsünde yaygın işsizliğe sebep olacağı korkuları 

giderek artmaktadır. Bu korkular özellikle alınan tüm tedbirlere rağmen işsiz 

sayısının azaltılamadığı ve 18 milyonun üzerinde bulunduğu Avrupa’da dile 

getirilmektedir. Halen işsizlik oranı Avrupa ortalamalarının yarısı düzeyinde olduğu 

ABD'de bile 4 işten 3'ünün robotlara ve bilgisayarlara kaptırılacağını öne sürenler 

bulunmaktadır. Nitekim son 200 yılda dünyadaki teknoloji devrimlerine bakıldığında 

her devrimin bir kısım insanı işinden ederken, bir yandan da çok sayıda yeni iş 

yarattığı görülmektedir. Önemli olan yeni teknolojinin istediği nitelikte insan 

yetiştirebilmektedir. Buda çok ciddi öğretim ve eğitim çabalarını gerektirmektedir 59 . 

Bu nedenle AR-GE çalışmaları sırasında nitelikli istihdam sayısında bir artış 

gözlemlemek beklenen bir sonuçtur. 

59 BAŞARGAN HOTAR Nükhet, "Küreselleşme Sürecinde İnsan Kaynaklarının Geliştirilmesi 

Problemi ve Türkiye", TİSK- İşveren Dergisi, Temmuz- 2000, 

http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=128&id=8 , E.T:08.09.2010 

64

Anket çalışmasına katılan işletmeler proje süresince en yüksek istihdam 

rakamına ilk 5 ay içinde ulaştıkları görülmüştür. AR-GE çalışmaları içerisindeki 

insan faktörünün önemi Şekil 3.17’ den anlaşılmaktadır. İnsana yatırım AR-GE ’nin 

en önemli başlangıç yatırımıdır. TTGV tarafından yaptırılan bir çalışma neticesinde 

işletmeler yenilik yapmama nedeni olarak %69,7 oranında kalifiye personel 

eksikliğini dile getirmişlerdir 60 . 

Şekil 3.17: En Yüksek İstihdam Sayısına Ulaşılma Süresi 

3.3.7.AR-GE Projelerinin Fikir Kaynağı 

İşletmelerde AR-GE projelerinin fikir kaynakları üzerine yapılan 

sorgulamalarda en büyük oranın işletme yönetimi tarafından oluşturulduğu 

görülmektedir. En düşük oran ise çalışanlar tarafından oluşturulmuştur. Verilerin 

araştırmada doğurduğu sonuç yenilik fikrinin işletme sahibi tarafından ortaya 

atılmasıdır. Analiz yaptığımız uzay TEKMER’lerde yer alan KOBİ’lerdir. Zaten 

KOBİ’lerin ölçeksel boyutları göz önüne alındığında ayrı bir AR-GE biriminin 

olması beklenemez. Ancak çalışanların işletme içinde yeni fikirler konusunda fazlaca 

60 "Türk Sanayiinin AR-GE ve Yenilik Performansı", TTGV Yönetim Kurulu’na Sunu Notları - 

15/02/2007, http://www.ttgv.org.tr/content/docs/sanayi_AR-GE _performansi.pdf, E.T: 22.12.2010 

65

zaman harcamadıkları Şekil 3.18’de görülmektedir. Bu olay farklı Şekillerde de 

değerlendirilebilir. 

• Çalışanların yoğun olarak mesai harcadıkları bölümlerinde yeni fikirleri 

düşünecek zamanlarının olmaması, 

• İşletme içerisinde süreçleri makro yapıda değerlendirenlerin yüksek karlılık 

düşüncesi nedeni ile sadece işletme sahipleri olması, 

• AR-GE fikirlerinin ortaya çıkmasında eğitimin önemi ve KOBİ’lerin yeterli 

eğitim seviyesinde eleman çalıştırmamaları, 

gibi nedenlerden AR-GE fikrinin kaynağında işletme yönetiminin ön plana çıktığı 

görülmektedir. Ancak sonuç olarak yenilik fikirlerinde insan boyutunun öneminin de 

en önemli husus olduğu da araştırma sonucunda çıkan en önemli verilerden birisi 

olmaktadır. 

Şekil 3.18: AR-GE Projesi Fikir Kaynağı 

Toplumsal refahın gelişmesi, bilimsel ve teknolojik çalışmaların 

imkânlarından etkin bir şekilde yararlanmakla sağlanabilir. Çağdaş devletin görevi; 

toplumun refahını artıracak organizasyonları hazırlamaktır. Bilimsel ve teknolojik 

66

gelişme, var olan imkânların kısa sürede iyi kullanılması ile sağlanabilir. Gelişme, 

toplumda bilimsel düşünceyi hayat tarzı haline getirmekle sağlanır. Bilgi birikimini 

üretime dönüştürmenin en önemli araçlarından biri üniversite-sanayi işbirliğidir. 

Üniversitelerde elde edilen temel ve teorik bilgilerin uygulamaya 

dönüştürülmesinin güzel bir aracı olarak üniversite-sanayi işbirliği çeşitli ülkelerde 

kullanılmaktadır. Bu işbirliği yoluyla sanayinin ihtiyacı olan teknolojik bilgi 

üniversitelerden ihtiyacı olan firmalara aktarılmaktadır. Kıt kaynakların rasyonel 

kullanılması açısından bu kuruluşların işbirliğine ihtiyaçları vardır. 

Birçok ülkede üniversite-sanayi işbirliği, sanayinin teknoloji ihtiyacına cevap 

verirken, sanayi de üniversitelere pratik uygulama imkânı sağlamaktadır. Bu 

karşılıklı işbirliği ülkelerin ekonomik gelişmesini hızlandırmaktadır. Ülkemizde 

sanayi ile üniversiteler arasında işbirliği ve dayanışma istenen seviyelerde olmadığı 

gibi sanayinin üniversiteyle, üniversitenin de sanayi ile bütünleşmesi arzu edilen 

ölçülerin çok altında gerçekleşmiştir. Bunda üniversitelerin kendilerini iyi 

tanıtamamalarının etkisi olduğu gibi, sanayinin teknolojik araştırmalara yönelen bir 

yapısının olmayışının da önemli rolü bulunmaktadır. Teknoloji transferi yoluyla 

üretim yapan Türk sanayinin son yıllara kadar bu yapısında fazlaca bir değişiklik 

olmamıştır. Ancak, Türk sanayi 1980’li yılardan sonra uygulamaya başlanan dışa 

açık ekonomi politikası doğrultusunda dışarıdan alınan lisanslarla üretim yapan 

yapısını, Türkiye’de değişen ekonomi politikaları doğrultusunda dış ortaklıklarla 

yenilemeye çalışmış, fakat yurtiçi-yurtdışı pazarlarda sürekli rekabet edecek bir 

yapılanmaya henüz kavuşamamıştır 61 . 

Şekil 3.18’den çıkarılabilecek diğer önemli husus ise yukarıda yapılan 

açıklamalarla örtüşen Üniversitelerin KOBİ’lere AR-GE yapma konusunda yeterli 

ışık sunamadıklarıdır. Ya da diğer bir deyişle üniversitede yer alan teorik bilgilerin 

KOBİ’ler tarafından kullanılmadığıdır. Aslında bir Üniversite-Sanayi İşbirliği modeli 

olan TEKMER’lerin hedef aldığı en büyük amaç da bu ilişkiyi bölgede en yüksek 

seviyeye getirmektir. 

61 YÜCEL İsmail Hakkı,a.g.e, S: 69 

67

3.3.8. İşletme Yönetimi Eğitim Durumu 

Ankete katılan işletmelerin yöneticileri eğitim durumlarına göre Şekil 3.19’da 

incelenmiştir. Buna göre işletme yönetiminin %44.2 si lisans mezunu iken %17.3 ü 

yüksek lisans ve %12.7’si ise doktora derecesindedir. Bunun yanında lise mezunu 

olanların oranı ise %11.7 dir. 

Şekil 3.19: İşletme Yönetimin Eğitim Durumunun Yüzde Olarak Gösterimi 

AR-GE faaliyetleri sonucunda teknolojinin üretilmesini ve ekonomik büyüme 

sürecinde katma değer yaratmasını sağlayan unsur olan bilgi, emek tarafından 

üretilmekte, işlenmekte ve kullanılmaktadır. Sermaye birikiminin de emek ve 

teknolojik yeniliklerden bağımsız olarak varlığı etkinlik sağlamayacaktır. Beşeri 

sermayenin önemi küresel dünyanın yükselen değeri olan bilgi ile ortaya 

çıkmaktadır. Ekonomik büyümenin ve kalkınmanın sürdürülebilir kılınması için 

gereken yenilikçilik, bilginin bir ürünüdür. Emeğin yenilikçi olabilmesi ise 

niteliklerinin geliştirilmesi ve yönlendirilmesi ile mümkün olmaktadır. Beşeri 

sermaye birikimi ne denli yüksek olursa, bilgi aynı oranda üretilebilecek, 

işlenebilecek ve katma değer sağlayacak bir biçimde kullanılabilecektir. Nihai olarak 

yenilikçilik geliştirilerek ülkenin ekonomik büyümesi ve kalkınması sağlanmış 

68

olacaktır 62 . Bu nedenle işletmelerin yönetiminin kendilerine yapmış oldukları beşeri 

sermaye yatırımı işletmeye yenilikçilik ve yüksek katma değer, ülkeye ise makro 

ekonomik göstergelerde iyileşme olarak geri dönmektedir. 

Şekil 3.19’da gösterilen veriler ışığında AR-GE yapabilme kabiliyeti ile 

işletme yönetiminin eğitim durumu konusunda bir paralellik olduğu söylenebilir. 

Araştırmaya katılan işletmelerin yaklaşık %70’inin yöneticilerinin lisans veya daha 

yüksek eğitim durumuna sahip kişilerden oluştuğu gözlemlenmektedir. Yüksek 

eğitim seviyesine sahip işletmelerin yeniliğe daha açık olduğu ve sürekli büyüme için 

AR-GE çalışmalarına önem verdiği de grafikten çıkan sonuçlar arasındadır. 

3.3.9.İşletme Ortaklık Yapıları ve Teknik Personel İstihdam Edilme Durumu 

Ankete katılan işletmelerin ortaklık yapıları Şekil 3.20’de verilmiştir. Buna 

göre tek ve iki kişilik ortaklık yapılarının öne çıktığı görülmektedir. Bu oran AR-GE 

faaliyetinde bulunan KOBİ’lerde beklenen bir orandır. Tek ortaklı işletmeler şahıs 

işletmesi olup iki ortaklılar Limited Şirketi’dir. Yapılan çalışmada AR-GE 

faaliyetinin fikrine sahip olan girişimciler gizlilik ve yüksek kar maliyeti nedeni ile 

düşük sayıda ortaklı şirket kurmayı tercih etmişlerdir. 

62 

TİRYAKİOĞLU Murad, , "Gelişmekte Olan Ülkelerin Çıkmazı: Beşeri Sermaye Yoksulluğu", 

Ege Akademik Bakış, Sayı:2008 /8, s 320 

69

Şekil 3.20: İşletme Ortaklık Yapıları 

Gelişmekte olan ülkelerin teknoloji transferi yolu ile sürdürdükleri üretim 

faaliyetleri ve şirket büyüklüğü bir noktaya ulaşınca teknoloji transferi imkanı rakip 

firmalar tarafından engellenmektedir. Firmalar birinci el teknolojiyi kendileri 

üretimde kullanmakta ve başka firmalara satmamaktadırlar. Teknoloji üreten firmalar 

ikinci veya üçüncü derecedeki eski teknolojileri satmakta veya üçüncü ülkelere 

ihracat yasakları koyarak lisans vermektedirler. İthalat, teknoloji transferi yapan 

firmalara uluslararası pazarlarda serbest rekabet ortamında ürün pazarlamasını 

imkânsız kılmaktadır. Teknoloji satan firmalar rekabet üstünlüğünü sürekli ellerinde 

tutmak arzusunda olmaktadırlar. Dünyada oluşan yeni düşünce şekli uluslararası 

pazarlardan pay almak isteyen firmaların kendi teknolojilerini kendilerinin 

üretmesini zaruri kılmaktadır. Teknoloji üretmek için iyi bir araştırma altyapısı ve 

araştırmanın odağında da iyi yetişmiş araştırmacı personel bulunmaktadır. Araştırma 

imkânını hazırlayacak ortamın oluşturulması firmaya önemli maliyetler 

getirmektedir. Araştırma-geliştirme faaliyetinden sonuç alabilmek için düşünen 

beyinlerin araştırmada istihdam edilmesi gerekmektedir 63 . 

Bunun yanında AR-GE maliyetli ve riskli bir süreçtir. Her ne kadar kamu 

verdiği destekler ile bu riskin bir kısmını kendi üstüne alsa da yapılan deneme ve 

yanılmalarla maliyetler devamlı olarak artmaktadır. Ülkemizde risk sermayesi 

63 YÜCEL İsmail Hakkı, A.G.E S:84-86 

70

şirketlerinin azlığı ve bürokrasinin fazla oluşu da KOBİ’lerin AR-GE harcamalarının 

artmasında önemli bir engeldir. AR-GE ’nin riskli sürecinin daha az bir kayıpla 

geçiştirmenin en önemli unsurlarından biri de teknik personel istihdamıdır. Ürün 

denemelerinden önce yapılacak hesaplamalarla deneme maliyetlerini minimuma 

indirmek bilgi teknolojilerinin bir sonucudur. Bilgi teknolojisini de işletmelerde bu 

konuda eğitim almış donanımlı personellerle yürütmek gerekmektedir. 

Şekil 3.21’de ankete katılan işletmelerin %36’sında proje süresince işletme 

yönetimi dâhil teknik personel istihdam etmemiştir. Anket çalışması sırasında bu 

durumun sebepleri işletme yönetimine sorulmuş ve çeşitli cevaplar elde edilmiştir. 

Şekil 3.21: AR-GE Sürecinde Teknik Personel İstihdamı 

Şekil 3.22’den de anlaşılacağı üzere teknik personel istihdam edilmeme 

nedeni olarak en yüksek oranda ihtiyaç duyulmadı seçeneği öne çıkmaktadır. Yapılan 

çalışmalarda ve elde edilen gözlemlerde ihtiyaç duyulmama nedeni için aşağıdaki 

değerlendirmeleri yapmak mümkündür. 

• İşletmelerin, teknik bir personelin, işletmeye kazandıracakları konusunda 

yeterli bilgiye sahip olmamaları 

71

• Üniversitelerden alınan teorik teknik bilginin pratiğe uygulanmasında yeterli 

olmadığı 

Yukarıda maddeler halinde verilen nedenler; KOBİ’ye , bölgeye ve sektöre 

göre değişmektedir. Birinci maddede belirtilen sorun nedeni ile bu istihdam 

sağlanamıyor ise küresel ekonomik yapıda işletme yöneticileri bu durumun farkına 

en kısa sürede varmalıdır. Bu farkındalık gözlemlerle, araştırma ile ya da yeni nesilin 

işletme yönetimini devralması ile aşılabilecektir. Ancak ikinci maddede yer alan 

sorun nedeni ile istihdam edilmiyor ise, burada işletme yönetiminin yapacağı bir şey 

yoktur. Çünkü sorun o zaman üniversitelerde alınan eğitimlerle ilgilidir ki bu 

eğitimin büyük bir bölümü de devlet üniversitelerinde üretilmektedir. Devlet 

tarafından üretilen eğitim hizmetinin fiyatının piyasa değerinin altında (çoğu zaman 

bedava) belirleniyor olması, doğal olarak, kaliteli okullar ve yüksek öğretim alanında 

talep fazlasına yol açmakta, kısıtlı olan arz, talep edenler arasında merkezi sınavlarla 

dağıtılmaktadır. 64 Bu nedenle bu sorun ancak ulusal çaplı reformlar ile 

çözülebilecektir. 

64 ÇOKGEZEN Murat, "Türkiye’de Devletin Eğitime Müdahalesinin Yeterli Gerekçesi Var 

Mı?", Liberal Düşünce, 2008, Yıl: 13, Sayı: 49,S :10 , 

http://mimoza.marmara.edu.tr/~mcokgez/Makaleler/cokgezen_terzi.pdf, E.T: 11.11.2010 

72

Şekil 3.22: Teknik Personel İstihdam Edilmeme Nedenleri 

3.3.10.AR-GE Projesi Süresince KOSGEB’den Talep Edilen Önemli Destekler 

İşletmeler TEKMER’lere sunmuş oldukları projelerinde yapmış oldukları 

finansal planlara göre çeşitli destekler talep etmektedirler. Projesini girişimci olarak 

sunan işletmelerin tamamı "Başlangıç Sermayesi" desteğini almışlardır. Bu durum 

girişimcilerin bu destek sebebi ile AR-GE’ye başladıkları sonucunu doğurabilir. Yine 

anketin yapıldığı tarihlerde KOSGB AR-GE desteği kapsamında bir adet üniversite 

mezunu eleman çalıştırılmasına destek vermekte idi. AR-GE harcamaları göz önüne 

alındığında en yüksek gider kalemlerinin personel desteği olduğu konusuna daha 

önce değinilmişti. Ancak Mayıs 2011 tarihinde yapılan KOSGEB Destekleri 

Yönetmeliği kapsamında birden fazla personele destek verilmesi imkânının önü 

açılmıştır. Bu nedenle personel desteği konusunda sadece eski yönetmeliği eleştirme 

yönünde görüş bildirilebilmektedir. 

Alınan destekler ile ilgili sorulan sorularda iki destek türünün kullanılmasında 

çeşitli ortak özellikler ve sorunlar göze çarpmıştır. Bu destekler ; AR-GE 

harcamalarında önemli bir gider kalemi olan Makine-Teçhizat, Donanım, 

Hammadde, Yazılım Ve Hizmet Alım Giderleri Desteği ile TEKMER’lerin temel 

amaçlarından birisi olan ve üniversite sanayi işbirliği konusunda alınabilecek en 

73

önemli destek türü olarak kabul edilebilecek üniversitelerden alınan Danışmanlık 

Desteğidir. 

3.3.10.1.Makine-Teçhizat, Donanım, Hammadde, Yazılım ve Hizmet Alım 

Giderleri Desteği (Malzeme Teçhizat Desteği) 

İşletmelerin AR-GE çalışması yapamama nedenlerinden diğer bir önemli 

neden de finansman sorunudur. Daha da açık ifade edilirse Küçük ve Orta ölçekli 

işletmelerimizin, bugün karşı karşıya kaldığı bir çok sorunun gerisinde sermaye 

faktörü yatmaktadır 65 . Bu tespit bugün de aynı şekliyle devam etmektedir. Küçük 

sermayelerle başlanan girişimler sürekli büyüyen sorunlarla devam etmektedir. 

KOBİ’lerin sorunlarını ele alırken ilk belirtilmesi gereken husus enflasyonun öz 

sermayeyi eritmesidir. Aşırı artan girdi fiyatlarının maliyetleri yükseltmesine karşın 

bunu fiyatlarına yansıtamayan KOBİ’lerin, zaten yetersiz olan özsermayeleri zaman 

içinde erimektedir. KOBİ’lerin ortak özelliklerinden biri olan özkaynak yetersizliği 

özellikle konjüktürel dalgalanmanın olduğu dönemlerde kendini hissettirmektedir. 

KOBİ’lerin sermaye yapılarının zayıflığı ilk olarak işletmelerin kuruluşunda ortaya 

çıkmakta ve pek çok KOBİ için süreklilik kazandığından işletmenin daha sonraki 

faaliyetlerinin tümünü etkilemektedir. Dış kaynakların bulunmasında karşılaşılan 

güçlükler ile birleştiğinde yeni yatırımların yapılmasını, yüksek teknoloji 

sağlanmasını engellemektedir. 

Bu tip bir ekonomik dalgalanmalara maruz kalan KOBİ’lerin AR-GE 

çalışmaları sırasında kamudan bekledikleri öncelikli destek finans desteğidir. 

Özellikle AR-GE çalışmalarının maliyetinin büyük kısmı prototip ürünün hayata 

geçişi sırasında harcanan malzemeler ve işçilik kalemlerini içermektedir. KOSGEB 

bir önceki Destek Yönetmeliği kapsamında bu desteği geri ödemeli olarak vermekte 

idi. Şu anda güncel olan Yönetmelik kapsamında ise bu destek hem geri ödemeli 

hem de geri ödemesiz olarak verilmektedir. Kamu kurumlarından alınan geri ödemeli 

destek kapsamında işletmeler alacakları destek tutarı kadar teminat mektubu 

65 OKTAY Ertan, "Türkiye'de KOBİ'lerin Finansman Sorunu Ve Çözüm Önerileri", 

21.Yüzyılda KOBi’ler: Sorunlar, Fırsatlar Ve Çözüm Önerileri sempozyumu, 03-04 Ocak 2002, S:4, 

http://www.emu.edu.tr/smeconf/turkcepdf/ertan_oktay.pdf, E.T: 10.08.2010 

74

getirmek zorundadırlar. Şu anki KOSGEB Destekleri Yönetmeliği kapsamında bile 

AR-GE harcamalarının mali boyutunun büyümesi ile birlikte geri ödemeli destek 

modeline geçiş sağlanacaktır 66 . 

Şekil 3.23: Malzeme Teçhizat Desteği Alınma Durumu 

Şekil 3.23 incelendiğinde dikkate alınması gereken önemli bir sorun ise 

KOBİ’lerin yaşadığı teminat sorunudur. Araştırmamız katılan işletmelerin yarıdan 

fazlası teminat sorunu nedeni ile bu desteği alamadıklarını bildirmişlerdir. Sonuçta 

bu işletmelerin alacağı teminat sadece bu destek ile sınırlı kalmamakta bankalarla 

olan ilişkileri (diğer kredi modelleri ) için de çok önem arz etmektedir. 

Bunun yanında girişimci işletmeler bankalarda bir bilânço dönemini 

geçirmeden kredi veya teminat mektubu almakta oldukça zorlanmaktadırlar. Bu 

nedenle projesini girişimci olarak başvuran işletmelerin bir yıllık bilânço dönemini 

geçirmeden bu desteği alması da mümkün görülmemektedir. Gelişmiş ülkelerde 

proje bankalar tarafından teminat olarak kabul edilirken ülkemizin ekonomik 

66 KOSGEB malzeme teçhizat desteği kapsamında geri ödemesiz desteği100.000 TL ile sınırlamakta 

daha çok finansman desteği isteyenlere ise projeleri ilişkili olmak kaydı ile 200.000 TL daha geri 

ödemeli destek sağlamaktadır. 

75

seviyesi ve bankaların mali politikaları henüz böyle bir sistemi kabul etmek için 

uygun değildir. 

Ankete katılan işletmelere AR-GE projesi süresince ne kadar malzeme 

teçhizat desteği alındığı ve alınacağı sorulmuştur. Verilen cevaplar Şekil 3.24 ve 

Şekil 3.25’de gösterilmiştir. Alınacak destekten kasıt anket tarihi itibarı ile ya 

projenin iş zaman planına göre desteğin alınma zamanının henüz gelmemiş olması ya 

da çeşitli nedenlerden dolayı (teminat mektubu v.s) alınamamış olmasıdır. Ancak 

talep edilen destekler Şekil 3.25’da belirtilen değerlerdir. Buna göre AR-GE 

harcamalarında alınan ve talep edilen desteklerin miktarındaki en yüksek oran 

100.000 TL’ye kadar olan bölümdür. Buradan KOBİ’lerin AR-GE çalışmalarında 

kullanacağı Malzeme-Teçhizat harcamalarının ortalama bu seviyelerde olduğu 

söylenilebilir. 

Şekil 3.24: Alınan Malzeme Teçhizat Desteği Miktarı 

76

Şekil 3.25: Alınacak Malzeme Teçhizat Desteği Miktarı 

3.3.10.2.Üniversiteden Danışmanlık Desteği Alınma Durumu 

Ankete katılan işletmelerin Üniversitelerden söz konusu projeleri ile ilgili 

herhangi bir danışmanlık desteği alıp almadıkları sorulmuştur. Verilen cevaplar Şekil 

3.26’da gösterilmiş olup, analiz edildiğinde yaklaşık %60 oranındaki işletmelerin 

böyle bir desteği almadıkları görülmüştür. 

TEKMER’lerin kuruluş amaçlarından en önemlileri arasında Üniversite- 

Sanayi işbirliğini tesis etmektir. Bu oranlar tam anlamı ile bu amaca uygun 

hizmetlerin uygulanamadığını göstermektedir. 

77

Şekil 3.26: Üniversiteden Danışmanlık Desteği Alınma Durumu 

Aslında Üniversite Sanayi işbirliği ülkemizin genel sorunlarındandır. Birçok 

ülkede üniversite-sanayi işbirliği, sanayinin teknoloji ihtiyacına cevap verirken, 

sanayi de üniversitelere pratik uygulama imkânı sağlamaktadır. Bu karşılıklı işbirliği 

ülkelerin ekonomik gelişmesini hızlandırmaktadır. Ülkemizde sanayi ile üniversiteler 

arasında işbirliği ve dayanışma istenen seviyelerde olmadığı gibi sanayinin 

üniversiteyle, üniversitenin de sanayi ile bütünleşmesi arzu edilen ölçülerin çok 

altında gerçekleşmiştir. Üniversite-sanayi işbirliğinin, ulusal yenilik sistemlerinin 

kilit taşı olmasından dolayı ileri sanayi ülkeleri ile yeni sanayileşen ülkeler, 

üniversite-sanayi işbirliğine büyük önem vermekte; bunun ortamını yaratabilmek için 

hükümet/devlet eliyle önlemler alınmakta ve işbirliğini teşvike yönelik finanssal 

destek programlarını yürürlüğe koymaktadırlar. 

Üniversite-sanayi işbirliği, AR-GE olanaklarını artırmak ve bu amaçla 

üniversitenin insan gücü ile araç-gereç olanaklarından sanayinin ileri teknoloji 

alanlarında ortak araştırmalara girişerek, sanayinin deneyimlerinden ve 

birikimlerinden üniversitenin yararlanmasını sağlamak olarak tanımlanabilir. Başka 

bir ifadeyle bu işbirliği, üniversitedeki mevcut bilgi potansiyeli, yetişmiş insan gücü 

ile sanayinin deneyim ve finansman gücünün bir sistem bütünlüğünde bilimsel, 

teknolojik, ekonomik ve eğitsel etkinlikleri gerçekleştirmeyi amaçlayan bir 

mekanizmadır. Türkiye’de yapılan çalışmalarda hesaba katılmayan üçüncü ve en 

78

etkin aktör olan devlet ise işbirliği için hukuki ve yapısal zemini hazırlayarak esnek 

bir ortam ve sonuçta toplumsal refah yaratmaya doğrudan katkı sağlamak gibi ana bir 

rol üstlenir. 

Genel olarak üniversite-sanayi ilişki ve işbirliği ihtiyacını doğuran etmenler 

ekonomik kalkınma, teknolojik gelişme, AR-GE, sanayileşme, teknoloji transferi, 

verimlilik, insan gücü ve insan gücü planlama, mesleğe yönelme, kalkınma planları 

ve yüksek öğretim olarak sayılabilir 67 . 

AR-GE çalışmalarında bu denli öneme sahip olan ve gelişmiş ülkelerin 

ekonomik büyümelerinde bu kadar etkisi olan Üniversite-Sanayi işbirliğinin 

KOBİ’lerimiz tarafından kullanılamıyor olması ülkemiz için önemli bir sorundur. Bu 

sorunun temel kaynağı KOBİ’lerin üniversite bilgi altyapısını nasıl kullanacaklarını 

bilmediklerini göstermekle birlikte perde arkasında üniversitenin de sanayiye 

yaklaşımında büyük eksiklikleri olduğunu göstermektedir. 

Yine danışmanlık konusunda ankete katılan ve üniversite ile herhangi bir 

ilişkiye girmeyen işletmelere bu durumun nedeni sorulmuştur. Verilen cevaplar Şekil 

3.27’de gösterilmiştir. 

67 KOÇ Kemal, MENTE A., " İnovasyon Kavramı Ve Üniversite-Sanayi-Devlet İşbirliğinde Üçlü 

Sarmal Modeli" , Hacettepe Üniversitesi, Sosyolojik Araştırmalar E-Dergisi, S:6 

http://www.sdergi.hacettepe.edu.tr/kkahm.pdf, E.T: 05.12.2010 

79

Şekil 3.27: Üniversiteden Danışmanlık Desteği Alınmama Nedenleri 

Buna göre işletmeler büyük oranda böyle bir danışmanlığa ihtiyaç duymadıklarını 

belirtmişlerdir. Bunun nedenleri incelendiğinde 68 ; 

• Üniversite-sanayi-devlet işbirliği, rollerin ve ilişkilerin iyi tanımlanmadığı bir 

ortamda yürütülmeye çalışılmıştır. Kendisi AR-GE birimi kurmayan 

sanayinin üniversiteden de gerçek bir talebi olmamış; üniversite de bunu 

zorlamamış ve böylesi bir taleple gelecek olan toplumsal dinamizmi ve 

saygınlıktan yoksun kalan üniversite, zaman içinde, yürüttüğü akademik 

araştırmalarda bile destek bulamayarak yetersiz kalmıştır. 

• Kamu kuruluşları ile büyük şirketler önemli teknoloji yenilemeleri yaparken, 

bu yenilemeyi uluslararası rekabetin olmazsa olmaz koşulu olan ulusal 

yenilenme sistemini de oluşturmaya yönelik politikalar çerçevesinde 

gerçekleştirmediklerinden üniversitelerden beklenti bu yeniliklere uygun bazı 

eğitim ayarlamaları düzeyinde kalmıştır. Yetersiz rekabet ortamı, sanayiciye, 

tüccara ve çiftçiye verilen teşvikin aynı ticari kaygı ile üniversiteye de 

verilmesi bilincinin oluşmasını engellemektedir. 

68 MEMİŞ Nursel, "Türkiye’de Üniversite Sanayi İşbirliği ve Teşvikine Yönelik Öneriler", 

Ağustos 2000, KOSGEB Uzmanlık Tezi, S:12-13 

80

• Türk üniversitelerinin, sanayinin ilgi duyacağı alanların hangilerinde 

entelektüel birikime sahip bulunduğu ya da böylesi bir potansiyelinin olduğu 

genel çizgileriyle bellidir. Ama, üniversitelerin de, konu ile ilgili mevcut 

yeteneklerini, geleceğe yönelik niyet ve hazırlıklarını, daha sistematik ve açık 

bir biçimde, daha da önemlisi, sanayi çevrelerinin izleyebileceği biçimde 

duyurur hale getirememişlerdir 

• Sanayi ve üniversite çevreleri arasında daha yakın bir diyolog kurulmasını ve 

bunun sürdürülmesini mümkün kılacak platformları, sağlıklı bir işbirliği 

kurulamamıştır. 

• Üniversiteler temel araştırma ile sınırlı kalmış olan kapasitesini bunun dışında 

geliştirmek için destek ve motivasyona sahip olamamışlardır 

İşte yukarıda yazılı maddeler dâhilinde sanayici Üniversiteden nasıl 

faydalanacağını bilememekte ve Üniversite de sanayiciye bu anlamda yakın 

çalışmalar yapamamaktadır. Aynı zamanda yapılan gözlemlerde görülmüştür ki 

ülkemiz KOBİ’lerinin bilgiye ücret ödemede çekingen yaklaşmaktadırlar. Tarım 

Devrimi ve Sanayi Devrimi ile köklü bir değişime uğrayan dünya, bugün, “Bilgi 

Çağı” olarak adlandırılan yeni bir çağa doğru evrilmektedir. Günümüzde bilgi, en 

önemli üretim faktörü olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilgi, geleneksel üretim 

faktörlerinden (emek, sermaye) çok daha önemli bir hale gelmiştir. Üretim daha 

bilimsel temelli hale geldikçe, gelişmiş araştırma altyapısı gibi avantajlar, yüksek 

nitelikli işgücü ve yenilikçi kültür, doğal kaynaklardan daha önemli olmaktadır. 

Günümüzün bilgiye dayalı ekonomisinde bilgi, firmalar için son derece 

önemlidir. Küresel rekabet ortamında firmaların yeni bilgi yaratma yetisine sahip 

olması, rekabet üstünlüğü sağlamanın tek güvenilir kaynağı olarak karşımıza 

çıkmaktadır. Bilgi, yeni ürün/süreçlerin, yeni teknolojilerin yaratılmasında temel 

girdi olmaktadır. Küresel dünyada ayakta kalabilmek için firmalar, sürekli olarak 

yeni ürün/süreçler ya da yeni teknolojiler geliştirmek (yenilik yapmak) zorunda 

kalmakta, bu nedenle de bilgiye ihtiyaç duymaktadırlar. Bir firmanın yenilik yapma 

yeteneği, onun sahip olduğu bilgi kapasitesi tarafından belirlenmektedir. Bir diğer 

81

deyişle; bilgi yenilikçiliğin kaynağıdır 69 . Değeri ile fiyatı arasında büyük uçurumlar 

oluşan bir varlık bilgidir. Bilginin değerini ölçmek ve ona fiyat biçmek kolay 

değildir. Burada kastedilen ham bilgi değil, işlenmiş ve sanayiciye katma değer 

getirecek bilgidir. Bunun da dünyada bulunması en kolay yer üniversitedir. 

Teknolojik hareketlerin ve AR-GE çalışmalarının artması ile bilginin bir değeri 

olduğunu sanayici anlayacak ve bilgiye ücret ödemeden çekinmeyecektir. Bu da 

Üniversite-Sanayi işbirliğinde önemli bir gelişme sağlayacaktır. 

3.3.11.KOSGEB Destekleri ile AR-GE Faaliyetlerine Başlama Durumu 

Arasındaki İlişki 

Bir ülkenin gelişiminde ve büyümesinde bu denli önemi olan AR-GE 

çalışmalarındaki kamu desteklerinin etkileri Şekil 3.28’de görülmektedir. Ankete 

katılan işletmelere KOSGEB Desteği olmasa idi yine de işinizi kurar mıydınız sorusu 

yöneltilmiş ve elde edilen cevaplarda %72,5 oranında hayır cevabı alınmıştır. 

1996’da başlayan Gümrük Birliği sürecinde, Türkiye için sanayi sektöründe, 

özellikle küçük ve orta boy işletmeler (KOBİ) uygulamadaki fonların ve gümrüklerin 

kalkmasından sonra yoğun bir rekabet ortamına girmiştir. Bu rekabet hem Avrupa 

Birliği (AB) üyesi ülkelerden, hem de AB’ye üçüncü ülkelerden gelerek dolaşıma 

giren ürünlerden kaynaklanmaktadır. Ancak, KOBİ’lerin bugünkü durumları ve 

sermaye yapılarıyla en son teknolojileri kullanan AB işletmeleriyle rekabet etmesi 

oldukça güçtür ve küresel normlar çerçevesinde devlet desteği şart görünmektedir 70 . 

Bu desteklerden en önemlilerinden biri de AR-GE faaliyetlerinin desteklenmesidir. 

2005 yılından itibaren KOSGEB’e AR-GE konusunda proje desteği 

başvurusu yapan işletme sayısı oldukça düşük düzeydedir. Bu oran yine diğer AR- 

GE desteği veren kamu kurumları için de benzer durumdadır. Bu durum esasında 

KOBİ’lerin AR-GE yapma konusunda gerekli risk alamadıklarını göstermektedir. 

Riski alanların çoğu da bu riski verilen destekler yolu ile kamuyla paylaşmaları 

halinde sistem içine dâhil olacakları sonucu verilen cevaplar değerlendirildiğinde 

çıkarılabilir. 

69 DULUPÇU Murat Ali, "Yenilik, İşbirliği Ve Girişimcilik", Ankara-2007,S: 8 

70 KOBi Stratejisi ve Eylem Planı (2007-2009), S:7, 

http://ekutup.dpt.gov.tr/esnaf/kobi/strateji/2007.pdf, E.T: 05.08.2010 

82

Şekil 3.28: AR-GE Çalışmalarına Başlanmasında KOSGEB Desteği’nin Etkisi 

KOBİ’lere sağlanacak teknoloji desteği ile KOBİ’lerde teknoloji yatırımı ve 

teknoloji kullanımı artacaktır. Teknolojiye yapılan yatırım ve teknoloji kullanımı ile 

ürün hatalarındaki kusurlar daha ürün tasarım aşamasında iken giderilecek ve 

sonuçta ürünün kalitesi artacak ve kalite maliyeti düşecektir. Böylece hem kârlılık 

artacak hem de düşük fiyat avantajı sağlanacağı için satışlar ve pazar payı artacaktır. 

Ayrıca ürün ve süreçlerde yenilik yapma çabaları artacak, yeni know-how kazanma 

sansı elde edebilecektir. Yeni ürün geliştirme ve ürün çeşitlendirme ile patent 

sayısında artış sağlanacaktır. 

Teknoloji, mikro ve makro ekonomik düzeyde rekabetçilikte ve kalitede 

kazanılan başarıların arkasında önemli bir etken olarak görülmektedir 71 . 

O halde ülke büyümesinde ve gelişmesinde çok önemli bir olgu olan KOBİ’lerin 

AR-GE yapma eğilimlerini arttırılması, Devlet desteklerinin daha yaygın, 

bürokrasiden uzak, anlaşılabilir ve etkin bir biçimde sunulması ile sağlanabilir 

71 ERDİL Oya, KALKAN Adnan, "KOBİ’lere Sağlanan Desteklerin KOBİ’lerin 

Performanslarına Etkisi", İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Yıl:4 Sayı:7 Bahar 

2005/1, S.109, http://www.iticu.edu.tr/kutuphane/dergi/s7/M00085.pdf, E.T: 05.07.2010 

83

3.3.12.AR-GE Faaliyetleri ile Girişimcilik Arasındaki İlişki 

Yapılan çalışmalar göstermektedir ki, yüksek girişimcilik faaliyetleri olan 

ülkelerin ekonomik büyümeleri ortalamanın üzerinde gerçekleşmektedir. 

Girişimciliğin yarattığı ekonomik refah üzerindeki bu olumlu etkinin yanında, 

girişimciliği son dönemde böylesine popüler yapan en önemli sebep girişimciliğin 

işsizlik için bir çözüm olarak görülmesidir. 

Şekil 3.29: AR-GE Projelerinin Yeni Bir İşletme Kurulmasına Etkisi 

Ankete katılan ve projesini KOSGEB’e sunduğu tarihte henüz işletmesini 

kurmamış 21 işletme tarafından” bu proje olmasa idi yine de kendi işinizi kurar 

mıydınız” sorusuna %58 oranında hayır cevabı verilmiş ve bu cevaplar Şekil 3.29’da 

gösterilmiştir. . Buna göre AR-GE yapmak isteyen ya da yenilik içeren bir ürün fikri 

olan girişimciler bu fikirlerini hayata geçirmek için kendi işletmelerini kurma yoluna 

gitmişlerdir. Diğer bir deyişle böyle bir fikir olmaması halinde girişimci olma 

yolunda hareket etmeyeceklerini belirtmişlerdir. Bu düşünce bile AR-GE faaliyetinin 

istihdama katkısını anlatmak için yeterli görülmektedir. 

84

SONUÇ 

Ekonomik ve teknik açıdan hızla değişen, dinamik bir çevre içinde bulunan 

işletmelerin varlıklarını sürdürebilmeleri ve hedeflerine ulaşabilmeleri ancak 

kendilerinin de bir değişim içinde olmaları ile mümkündür. Özellikle küresel 

rekabetle birlikte ülke ekonomisindeki ve endüstrideki yeri ve önemi gün geçtikçe 

artmakta olan KOBİ''ler bu değişimden, yenilik politikaları izlememeleri halinde 

büyük işletmelere göre daha fazla etkilenmektedirler. 

Ülkemiz, kişi başına düşen milli gelir rakamı baz alındığında, Dünya Bankası 

kriterlerine göre, alt orta gelir grubunda yer almaktadır. Sadece gelir düzeyini ortaya 

koyan bu karşılaştırmanın yanında, refah seviyesinin ölçümünde daha farklı 

parametrelerin de varlığını göz ardı etmemek gerekir. Ancak, ekonomik kalkınma ile 

sosyokültürel kalkınma arasında çift taraflı ve birbirini etkileyen bir manyetik alan 

olduğunu kabul ettiğimizde, kişi başına düşen gelir düzeyini artırmak için farklı 

alanları ilgilendiren tedbirlere ihtiyaç olduğu kesindir. Bunlardan biri, ülkemiz sanayi 

ve hizmetler sektörünün AR-GE yapabilme kabiliyetini artırıcı tedbirler almak ve 

uygun teşvik mekanizmaları geliştirmektir. 

Ülkemizde bu teşvik modellerinden birisi de TEKMER’lerdir. AR-GE bilgi 

ve yaratıcılık işidir. Ülkemiz KOBİ’lerinin ve Türk insanının yaratıcılık yeteneğinin 

yüksek olduğu kabul edilmektedir. Bilgi noksanlığının da üniversitelerden 

sağlanacağı aşikârdır. Üniversite içerisinde yerleşik TEKMER’lerin "Üniversite 

Sanayi İşbirliği" konusunda iyi bir model olduğu düşünülmektedir. 

KOBİ’lerin, istihdam yükünün büyük bir bölümünü üzerlerinde taşıdığı, bu 

nedenle yüksek maliyetlerle çalışmak zorunda olduğu bilinmektedir. Özellikle 

küresel dünyanın acımasız koşulları, hızla artan rekabet ortamları nedeni ile yüksek 

kar marjları ile çalışamamakta kendilerini sürekli yenileyememektedir. Bu durumun 

sona ermesine neden olacak en önemli faktör ise AR-GE çalışmalarıdır. 

İşletmeler ile yapılan anketler değerlendirildiğinde TEKMER tarafından 

desteklenen işletmelerin AR-GE projelerinin işletme üzerine etkileri incelenmiştir. 

İnceleme sırasında proje başlangıcı, bitişi ve anket tarihi noktalarındaki veriler 

üzerinde durulmuştur. 

85

Buna göre yapılan çalışma neticesinde işletmelerin AR-GE yapmaları 

cirolarında bir artışa neden olmaktadır. Ancak AR-GE ürününü istenilen ölçüde 

ticarileştiremeyen işletmelerin daha sonra cirolarında azalma olduğu ortalama ciro 

rakamları incelendiğinde görülmektedir. O halde esas olan AR-GE yapmak değil 

gerçekten yenilik içeren proje ve girişimcilik özelliği olan kişilerle AR-GE 

yapmaktır. Bu da yüksek karlılığı getirir ki sonuçta bahsi geçen karlılık yeni 

yatırımlara ve istihdama dönüşebilir. 

Burada TEKMER kurullarının yaptığı seçimler çok önem arz etmektedir. 

Kurul üyeleri arasında bilgiyi temsilen üniversite akademisyenleri, sanayiyi temsilen 

Odalar üyesi sanayiciler ve kamu adına da iki adet KOSGEB Müdürü/Başkanlık 

Müşaviri bulunmaktadır. Projeler yapılabilirlik, yenilik ve hatta ticarileşebilirlik 

konusunda değerlendirilmektedir. Elde edilen veriler incelendiğinde proje 

seçimlerinin başarılı olduğu görülmektedir. Burada desteklenme kararı verilen 

projeler kadar desteklenmeme kararı verilen projelerde önemlidir. Çünkü 

desteklenmeme nedenleri arasında ürünün teknik nedenlerden dolayı başarı ile 

üretilemeyeceği, ya da işletmenin finansman yapısının ve diğer şartlarının projeye 

konu üretim için yeterli olmadığı ya da AR-GE sonucu ortaya çıkacak ürünün başarı 

ile ticarileşemeyeceği nedenleri yatmaktadır. Dolayısı ile işletmelerin bu projelere 

yatırım yapması gelecekte olumsuz sonuçlar doğurabilecektir. Bu sonuç makro 

ekonomik dengelere yeni yatırımların yapılmaması ve istihdamda azalma olarak geri 

dönebilecektir. 

İşletmelerin istihdam yapısı incelendiğinde AR-GE projesine başlanma ile 

işletmelerin istihdamında gözle görülür bir artış oluşmuştur. İşletmelerin ilk istihdam 

artışının projenin ilk 6 ayında gerçekleştiği görülmüştür. Projeleri başarı ile 

ticarileşen işletmelerde bu artış proje bitimi ile birlikte de devam etmektedir. 

Projeleri başarı ile ticarileşmeyen işletmelerde ise proje devam ederken bir artış 

olmuş ancak bitişinden sonra ticarileşme işleminin başarısız olması nedeni ile 

düşüşler görülmüştür. Bu nedenle AR-GE yapan işletmelerin istihdama olumlu katkı 

yaptıkları ancak bu artışın AR-GE ’ ye konu ürünün başarı ile ticarileşmesi sonucu 

devamının izlendiği söylenebilir. 

86

Ankete katılan işletmelerin yöneticilerinin eğitim durumu incelendiğinde 

büyük oranda lisans mezunu oldukları ortaya çıkmıştır. Yine bu sonuca göre işletme 

yönetiminin eğitim durumu arttıkça yeniliğe ve yüksek katma değere dönük ürün 

üretilme konusunda çalışma yapma oranı da artmaktadır. Ancak işletmelerin düşük 

orandaki bölümü Teknik Personel istihdam etmediklerini ve bunda da bahsi geçen 

oranın önemli bir kısmının böyle bir istihdama ihtiyaç duymadıkları belirttiği 

görülmüştür. Bu da ya işletmelerin Teknik bir Personelle çalışmanın getireceği 

faydaları bilmedikleri ya da bölgelerinde bulunan bu yapıdaki kişilerin pratiğe dönük 

bilgilerinin yeterli olmadıkları şeklinde yorumlanmıştır. 

Prototip üretimi için gerekli malzeme teçhizat miktarı incelendiğinde 

KOBİ’lerin AR-GE yapmak için çoğunlukla 100.000 TL'ye kadar tutarda bir bütçe 

ayırdıkları görülmüştür. Ancak hemen hemen KOBİ’lerin tamamının geri ödemeli 

desteklerde teminat güçlüğü çektiği de anket sonuçlarından ortaya çıkmıştır. 

Ankete katılan işletmeler ile Üniversite arasındaki ilişkinin ise istenilen 

düzeyde olmadığı görülmüştür. İşletmelerin çoğu üniversite ile çalışılmasına ihtiyaç 

duymadıklarını belirtmişlerdir. Oysa TEKMER’ler Üniversite Sanayi işbirliğinin 

ihdas edilmesi için kurulmuş bir yapıdır. Burada bilgi ve sermaye buluşmaktadır. 

Yapılan anket sonuçlarına göre halen üniversitelerdeki bilgilerin sanayiye 

aktarılmasında TEKMER’lerin aracı görevini tam anlamı ile yapamadıkları 

değerlendirilmektedir. Zaten ülkemizde kronikleşerek devam eden bu sorunun zaman 

içerisinde daha da iyileşme göstereceği tahmin edilmektedir. 

İşletmelerin AR-GE yapımında risk almaları konusunda tedirgin 

davrandıkları gözlemlenmiştir. KOSGEB destekleri olmasa idi işletmelerin büyük bir 

bölümünün bu tip bir çalışmaya girmeyecekleri belirtilmiştir. Aslında AR-GE ’nin 

ülke ekonomisine katkısının ne denli yüksek olduğu daha önce vurgulanmıştı. Bu 

nedenle işletme risklerinin devlet tarafından AR-GE yapılma sürecinde paylaşılması 

uzun vadede daha büyük katma değer olarak geri dönüş sağlayacaktır. 

Yine ankete katılan ve projesini girişimci olarak sunan işletmelere bu proje 

olmasa idi yine de kendi işinizi kurar mıydınız sorusuna yüksek oranda hayır cevabı 

vermişlerdir. Bu durum AR-GE ‘nin girişimciliğe de pozitif bir etki yaptığını 

göstermektedir. Girişimciliğin işsizliği önlemede önemli bir araç olarak görüldüğü 

87

ekonomik sistemde, bu tip bir etki bile AR-GE ’nin istihdama pozitif bir etki yaptığı 

konusunda önemli bir göstergedir. 

Ülkelerin Makro Ekonomik dengelerinde en önemli aktörler olan KOBİ’lerin 

AR-GE yapması, yapılmasına özendirilmesi ve desteklenmesinin istihdama ve 

büyümeye önemli katkılar yapacağı yapılan çalışma sonucunda anlaşılabilmektedir. 

KOBİ’lerin bu yırtıcı rekabet dünyasında ayakta kalmalarını ancak yenilik yapmaları 

ile mümkün kılınacaktır. Diğer bir deyişle Küreselleşen dünyada ancak farkındalık 

yaratan işletmeler ürünlerini pazarlara sunabilecektir. Bu farkındalığın en önemli 

etkeni de AR-GE olacaktır. 

88

Kitaplar 

KAYNAKLAR 

AKGEMİCİ, T., “Kobi’lerin Temel Sorunları Ve Sağlanan Destekler” , KOSGEB 

Yayınları, Haziran 2001, http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/ Yayinlar.aspx?ref 

=9&refContent=33 E.T: 08.04.2010 

ANSAL, H., KÜÇÜKÇİFTÇİ S.,ONARAN Ö., ORBAY Benan Z., “Türkiye’nin 

Emek Piyasasının Yapısı ve İşsizlik” , Türkiye Ekonomik ve Toplumsal tarih Vakfı 

Yayınları, İstanbul, Kasım 2000. 

BARUTÇUGİL, İ., “Teknolojik Yenilik ve Araştırma-Geliştirme Yönetimi”, 

Bursa Üniversitesi Yayınları, Bursa, 1981. 

BARUTÇUGİL, İ., “AR-GE Yönetimi”, Kariyer Yayınları, İstanbul, Haziran 2009 

BİÇERLİ, M. K., “Çalışma Ekonomisi”, Beta Basım Yayım Dağıtım A.Ş. 

Yayınları, İstanbul 2003, İkinci baskı 

ÇAKICI, A., “Mersinde Faaliyet Gösteren Küçük ve Ortaboy işletmelerin 

Sorunları ve Beklentileri”, Mersin Üniversitesi Yayınları, No:9,Mersin 2002. 

DULUPÇU, M. A., “Yenilik, İşbirliği Ve Girişimcilik”, Ankara-2007. 

ERGUL, H., “İktisada Giriş 1”, Eskişehir, 1993. 

ERSEL, B., “Türkiye’de İşsizlik ve İşsizlik Sigortası”, İ.Ü Siyasal Bilgiler 

Fakültesi Yayını, İstanbul-1999 

FALK, R., “Yırtıcı Küreselleşme”, Küre Yayınları, 3. Baskı 

KUTAL, G., “Dünya’da ve Türkiye’de İşsizlik Sorunu ve Çözüm Yolları, 

Dünya’da ve Türkiye’de İşsizlik Sorunu ve Çözüm Yolları Semineri”, KİPLAS, 

Ankara-1993 

ÖNER, M. A., “AR-GE Yönetimi”, Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi, İstanbul 2006 

ÖZDEMİR, S., ERSÖZ, Y., SARIOĞLU, İ., “İşsizlik Sorunun Çözümünde 

KOBİ’lerin Desteklenmesi”, İTO Yayınları, İstanbul 2006 

YÜCEL, İ. H., “Bilim-Teknoloji Politikaları ve 21. Yüzyılın Toplumu”, 

http://ekutup.dpt.gov.tr/bilim/yucelih/biltek, E.T: 10.10.2010 

89

Makaleler 

AKÇOMAK, S., TAYMAZ E., 2004;, “ODTÜ Ekonomik Araştırma Merkezi, 

Çalışma Tebliğleri Dizisi” 04/12, Ekim 2004, 

http://ref.advancity.net/newsletters/2007/01/inkubatorlerin_etkinliginin_analiz_edilm 

esi_turkiye_ornegi.htm E.T: 06.07.2010 

ALATA, S., “Ege AR-GE Ve Teknoloji Günleri DPT Üniversite-Sanayi İşbirliği 

Sunu Notları”,07.12.2010, http://www.arege.ege.edu.tr/sunumlar/2.gun /2.oturum/ 

Suleyman_Alata.pdf, E.T:05.01.2011 

ALIÇ, A. B., AKBOĞA, B., ASLAN, A., KAYABAŞI, G., “Küresel Krizin 

KOBİ’lerin İhracatlarına Etkileri Ve KOBİ’lerde Kriz Yönetimi: Eskişehir İli 

KOBİ’ler Üzerine Bir Araştırma”, XII. Uluslararası İktisat Öğrencileri Kongresi / 

7-8 Mayıs 2009 / Ege Üniversitesi İİBF/ İzmir, http://www.tcmb.gov.tr/yeni/ 

iletisimgm /ali_burak_alic.pdf E.T. 05.11.2010 

ALTIN, O., KAYA, A., “Türkiye’de AR-GE Harcamaları Ve Ekonomik 

Büyüme Arasındaki Nedensel İlişkinin Analizi”, Ege Akademik Bakış Dergisi, 

2009/9, eab.ege.edu.tr/pdf/9_1/C9-S1-M15.pdf, E.T: 14.11.2010 

ARSLANHAN, S., “Güney Kore inovasyondaki başarısını nelere borçlu? 

Türkiye için çıkarımlar”, TEPAV – Eylül 2009. http://www.tepav.org.tr/ 

upload/files/1285828695-5.Guney_Kore_Inovasyondaki_Basarisini_Nelere_Borclu 

Turkiye icin_Cikarimlar.pdf , E.T:05.12.2010 

BAŞARGAN, HOTAR N., “Küreselleşme Sürecinde İnsan Kaynaklarının 

Geliştirilmesi Problemi ve Türkiye”, TİSK- İşveren Dergisi, Temmuz- 2000, 

http://www.tisk.org.tr/isveren_sayfa.asp?yazi_id=128&id=8 , E.T:08.09.2010 

BOZDAĞLIOĞLU UYAR, Y., “Türkiye’de İşsizliğin Özellikleri Ve İşsizlikle 

Mücadele Politikaları”, Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 2008/20, 

http://yordam.manas.kg/ekitap/pdf/Manasdergi/sbd/sbd20/sbd-20-04.pdf, 

10.09.2010 

E.T: 

90

ÇOKGEZEN, M., “Türkiye’de Devletin Eğitime Müdahalesinin Yeterli 

Gerekçesi Var Mı?” Makale, Liberal Düşünce, 2008, Yıl: 13, Sayı: 49, 

http://mimoza.marmara.edu.tr/~mcokgez/Makaleler/cokgezen_terzi.pdf, E.T: 

11.11.2010 

DURUKAN, T., “Pazar Ekonomisi Uygulayan Ülkelerin Yeni Ürün Geliştirme 

ve AR-GE Harcamaları (Gelişmiş Batı Ülkeleri Ve Türkiye Karşılaştırması)”, 

D.E.Ü Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi,2003, Cilt5, Sayı2, 

www.sbe.deu.edu.tr/dergi/cilt5.sayı2/5.2%20durukan.pdf , E.T:05.12.2010 

ERDİL, O., KALKAN, A., “KOBİ’lere Sağlanan Desteklerin KOBİ’lerin 

Performanslarına Etkisi”, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 

Yıl:4 Sayı:7 Bahar 2005. http://www.iticu.edu.tr/kutuphane/dergi/s7/M00085.pdf, 

E.T: 05.07.2010 

ERYİĞİT, S., "Türkiye Ekonomisi Ve Dünya Ekonomisi Karsısındaki 

Durumu", Kamu İş Dergisi 2007, Cilt 9, sayı 1, http://www.kamu- 

is.org.tr/pdf/919.pdf , E.T:02.09.1010 

GEDİZ, B., “Türkiye’de İstihdam - İşsizlik Ve Çözüm Önerileri : Esneklik 

Yaklaşımı”, CBÜ İİBF Yönetim ve Ekonomi Dergisi Yıl: 2000 Sayı: 6 

GÖKTAŞ, Ö., “Türkiye Ekonomisinde Büyüme İle İşsizlik Oranları Arasındaki 

Nedensellik İlişkisi” Makale İ.Ü İktisat Fakültesi Ekonometri ve İstatistik Dergisi 

Sayı:2 2005-, http://eidergisi.istanbul.edu.tr/sayi2/iueis2m4.pdf E.T: 09.08.2010 

HACKETT, M. ve D. M. DILTS., “A Systematic Review of Business Incubation 

Research , Journal of Technology Transfer”, , 2004, Aktaran: ÇİÇEK H. 

KOÇ, K., “İnovasyon Kavramı Ve Üniversite-Sanayi-Devlet İşbirliğinde Üçlü 

Sarmal Modeli”, http://www.sdergi.hacettepe.edu.tr/kkahm.pdf, E.T: 05.12.2010 

KUMAŞ, H., “İşsizliğin Psiko-Sosyal Boyutu ve Çalışma Yaşamına İlişkin 

Değerler Üzerindeki Etkileri”,DEÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Ekim- 

Kasım-Aralık 2001,Cilt:3, Sayı:4. 

ZERENLER, M., TÜRKER, N., “Küresel Teknoloji AR-GE Ve Yenilik İlişkisi”, 

IGIAD Bülten, Ağustos 2009, http://www.igiad.com/books/bulten. 19.pdf , E.T. : 

09.12.2010 

91

OKTAY, E., “Türkiye'de KOBİ'lerin Finansman Sorunu Ve Çözüm Önerileri 

21.Yüzyılda KOBİ’ler: Sorunlar, Fırsatlar Ve Çözüm Önerileri Sempozyumu”, 

03-04 Ocak 2002. http://www.emu.edu.tr/smeconf/turkcepdf/ertan_oktay.pdf,E.T: 

10.08.2010 

TAŞ, R., “AR-GE Yoğunluğu-Rekabet Gücü İlişkisi Açısından Türkiye-AB 

Karşılaştırmalı Analizi”, 2005. http://maliyesempozyumu.pamukkale.edu.tr/ 

rtas.pdf, E.T:12.09.2009 

TİRYAKİOĞLU, M., “Gelişmekte Olan Ülkelerin Çıkmazı: Beşeri Sermaye 

Yoksulluğu”, Ege Akademik Bakış , Sayı:2008 /8. 

UYGUR E., 1990. “Policy, productivity, growth and employment in Turkey; 

1960-1989, and prospects for the 1990s” MIES Documents 90/4, ILO Aktaran 

:ANSAL Hacer , 

ÜÇDOĞRUK, Y., “Türkiye’de AR-GE Destekleri ve Araştırmacı Talebi”, İktisat 

İşletme ve Finans Dergisi, Makale, Sayı 72, Ocak 2006. 

Diğer: 

Tezler: 

CANSIZ, M., “Türkiye’de KOBİ’LER VE KOSGEB”, DPT Uzmanlık Tezi, 

Ankara 2008. www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/3806/kobi.pdf E.T: 06.12.2010 

ÇİÇEK, H., “Stratejik Bir Yenilik Geliştirme Aracı Olarak İş Kuluçkaları Ve 

Türkiye İçin Bir Model Denemesi”, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü ,Doktora Tezi, 

Isparta 2007, http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00588.pdf E.T:23.10.2010 

GÜNER H., “İstihdamın Arttırılmasında Girişimciliğin Önemi;Girişimciliği 

Destekleme Modeli Olarak İŞGEM’ler”, SDÜ Yayımlanmamış Yüksek Lisans 

Tezi, Isparta-2010. 

İŞLER BÜYÜKER, D., “Türkiyedeki Krizler Ve Çözüm Önerisi Olarak: E- 

Ticaret Uygulamaları”, SDÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi,Isparta 

2004, 

92

KARABULUT, A., “Türkiye’deki İşsizliği Önlemede Aktif İstihdam 

Politikalarının Rolü Ve Etkinliği”, Türkiye İş Kurumu Genel Müdürlüğü, 

Uzmanlık Tezi, Ankara 2007, 

http://statik.iskur.gov.tr/tr/rapor_bulten/uzmanlik_tezleri/ALPASLAN 

%20KARABULUT%B0%20%C3%96NLEMEDE%20AKT%C4%B0F%20%C4%B 

0S.pdf, E.T:07.08.08 

KELEŞ, M. K., “Türkiye’de Teknokentler: Bir Ampirik İnceleme”, SDÜ Sosyal 

Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans tezi, Isparta 2007. 

http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00607.pdf, E.T: 07.08.2010 

KINAYTÜRK, Z., “1990 Yılından Sonra Yaşanan Ekonomik Krizlerin Küçük 

Ve Orta Büyüklükteki İşletmeler (KOBİ) Üzerindeki Etkileri”, SDÜ Sosyal 

Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, Isparta 2006, 

http://tez.sdu.edu.tr/Tezler/TS00440.pdf E.T: 09.11.2010 

MEMİŞ, N., “Türkiye’de Üniversite Sanayi İşbirliği ve Teşvikine Yönelik 

Öneriler”, KOSGEB Uzmanlık Tezi, Ağustos 2000, 

ÖLMEZ, S., “KOBİ’lerin Uluslararasılaşma Süreçleri :Adana İli Üzerine Bir 

Uygulama”, Çukurova Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi,Adana 

2006, http://sosyalbilimler.cukurova.edu.tr/tez/907/ E:T 11.11.2010 

ÜLKER, F., “Avrupa Birliği’nde ve Türkiye’de Küçük Ve Orta Boy İşletmeler”, 

Sütçü İmam Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, 

Kahramanmaraş 2006. http://kutuphane.ksu.edu.tr/e-tez/sbe/T00681/Feridun_Ulker. 

pdf E.T: 07.07.2010 

Raporlar ve İnternet Kaynakları: 

AKAY, Ç. S.,TUBİTAK- “Türkiye’de Bilim, Teknoloji ve Yenilik Politikaları 

Sunu Notları” 04.12.2009 –İstanbul http://www.iav.org.tr/ dosyalar/yenilik 

_politikalari_IPR_TUBITAK_CilemSelinAKAY.pdf 

DPT “Dokuzuncu Kalkınma Planı (2007-2013), Bölgesel Gelişmede Temel 

Araçlar Ve Koordinasyon Özel İhtisas Komisyonu Raporu”, Ankara-2006. 

http://plan9.dpt.gov.tr/oik15_1_bolgeseltemel/151bolgel1.pdf E.T. 06.07.2010 

93

DPT, “Sekizinci Beş Yıllık Kalkınma Planı Sanayi Politikaları Özel İhtisas 

Komisyonu Raporu”,www.dpt.gov.tr/DocObjects/Download/3156/oik545.pdf , 

E.T: 02.09.2010 

EMREM, E., “AR-GE Yatırımları – Bilgi Varlıkları İlişkisinin Sektörel Analizi” 

http://iibf.ogu.edu.tr/kongre/bildiriler/12-01.pdf E.T: 12.12.2010 

European Commission Enterprise Directorate-General, Benchmarking of Business 

Incubators, February 2002, Section: 2, , http://www.bii.ge/eng/studies_ 

&_Papers/%5B1%5D.benchmarking_bi_part_one_2002.pdf , E.T: 05.08.2010 

http://www.mevzuat.gov.tr/Metin.Aspx?MevzuatKod=1.5.3624&MevzuatIliski=0&s 

ourceXmlSearch= E.T: 04.12.2010 

KOSGEB “KOBi Stratejisi ve Eylem Planı” (2007-2009). 

KOSGEB AR-GE , “İnovasyon ve Endüstriyel Uygulama Destek Programı- 

Uygulama Esasları”, 

http://www.kosgeb.gov.tr/Pages/UI/Destekler.aspx?ref=6#destek , E.T: 12.08.2010 

KOSGEB, “KOSGEB Destekleri Yönetmeliği” - Ankara : KOSGEB, 2005. 

KOSGEB, “Stratejik Plan” (2008 - 2012) - Ankara : KOSGEB, 2008. 

OECD Library (http://www.oecd-ilibrary.org/science-and-technology/gross- 

domestic-expenditure-on-r-d_2075843x-table1) E.T: 03.11.2010 

OECD Yayınları, “Türkiye’deki Küçük Ve Orta Ölçekli İşletmeler Mevcut 

Durum Ve Politikalar”, http://www.oecd.org/dataoecd/37/37/33705673.pdf, E.T: 

10.11.2010 

ÖZER, M. , AR-GE Harcamaları ve İhracat İlişkisi: OECD Ülkeleri Panel Veri 

Analizi, 

http://uvt.ulakbim.gov.tr/uvt/index.php?cwid=9&vtadi=TPRJ%2CTTAR%2CTTIP% 

2CTMUH%2CTSOS%2CTHUK&c=google&ano=99131_ec91e048ba02107de04e0 

097848cb984, E.T: 15.11.2010, 

TUBİTAK Ulusal Bilim, “Teknoloji Ve Yenilik İstatistikleri Sunu Notları” 

http://www.tubitak.gov.tr/tubitak_content_files//BTYPD/istatistikler/BTY_Stat.pdf 

E.T: 03.12.2010 

94

TÜİK, www.tuik.gov.tr, “İşsizlik Oranları, Nüfus, İstihdam ve GSMH değişimi”, 

E.T: Kasım 2010 

Türk Sanayinin AR-GE ve Yenilik Performansı, “TTGV Yönetim Kurulu’na 

sunuş-15/02/2007”,http://www.ttgv.org.tr/content/docs/sanayi_AR-GE_performansi. 

pdf, E.T: 22.12.2010 

YAVUZ, S. H., “Özel Sektöre Yönelik AR-GE ve Yenilik Destek Programları”, 

TUBİTAK Sunu Notları, TUSİAD – 26.05 İstanbul 2010. 

http://www.tusiad.org/__rsc/shared/file/Hilmi-Yavuz000.pdf E.T: 09.09.2010 

95

EKLER 

96

EK 1: Anket Formu (İşletme) 

KOBİ’LERDE TEKNOLOJİ AR‐GE VE İSTİHDAM ARTIŞI 

İLİŞKİSİ TEKMER’LERDE BİR UYGULAMA 

Bu çalışmanın amacı, TEKMER’de AR‐GE faaliyetlerinde bulunan firmalarda istihdam değişimini incelemektir. Çalışma 

kapsamında, proje öncesinde, proje sürecinde ve proje sonrasında istihdam değişimi ve AR‐GE projelerinin firmalardaki 

istihdama etkisi araştırılmaktadır. Lütfen ankette yer alan ifadelere belirtilen kriterler doğrultusunda içtenlikle yanıt veriniz. 

Değerli vaktinizi ayırıp araştırmaya katkıda bulunduğunuz için şimdiden teşekkür ederiz. 

GÖRÜŞME TARİHİ 

A FİRMA BİLGİLERİ 

1 Firmanın kuruluş yılı 

2 Sektörü (biliniyorsa nace 

kodu) 

3 AR‐GE projesinin konusu 

4 AR‐GE projesinin 

başlangıç tarihi 

5 AR‐GE projesinin süresi 


durumu 

7 İşletmenin proje 

başlangıç tarihindeki 

cirosu 

8 İşletmenin proje bitiş 

tarihindeki cirosu 

9 Proje geçmiş dönemde 

tamamlandı ise 

İşletmenin şu andaki 

cirosu (2009 yılı) 

10 AR‐GE projesi fikrinin 

kaynağı 

B İSTİHDAM BİLGİLERİ 

Devam ediyor 

Başarılı‐ticarileşmedi 

Başarılı‐ ticarileşti 

İşletme Yönetimi Çalışanlar Pazar 

Üniversite Teknik ihtiyaç Rakipler 

* İşletme yöneticileri de çalışan kabul edilecektir. 

* Araştırma amaçlı olması ve verilerin gizli tutulacak olması nedeni ile mümkünse İşletmedeki kayıt dışı 

ve kayıt içi tüm istihdam verilerini veriniz. 

1 Proje başlangıcındaki 

personel sayısı 

Bu personelin eğitim 

düzeylerine göre dağılımı 

2 Proje tamamlandığında 

personel sayısı (proje 

devam ediyor ise boş 

bırakılacak) 



3 Şu andaki personel sayısı 


İlköğretim Lise Meslek 

Lisesi 


Lisesi 


Lisesi 

Önlisans Lisans 

……………….. kişi 



Yüksek 

Lisans 

Yüksek 

Lisans 

Yüksek 

Lisans 

Doktora 

Doktora 

97 

Doktora


4 Proje süresi içerisinde 

herhangi bir aşamada 

istihdam artışı oldu mu ? 

5 Proje başladıktan sonra 

ilk istihdam artışı 

projenin kaçıncı ayında 

gerçekleşti ? 


ulaşılan en yüksek 

istihdam sayısı kaç oldu ? 



7 Projedeki en yüksek 

istihdam sayısına 

projenin kaçıncı ayında 

ulaşıldı? 

8 

İşletme sahibi ve 

ortaklarının eğitim 

durumuna göre dağılımı 

9 AR‐GE projesi süresince 

en az lisans mezunu 

teknik personel istihdam 

edildi mi? 

C KOSGEB AR‐GE 

DESTEKLERİ 

1 Malzeme, teçhizat ve 

prototip üretimi ile ilgili 

giderler ve deneme 

amaçlı hammadde 

temini desteği 

2 Üniversite danışmanlık 

desteği 

3 KOSGEB desteği 

olmasaydı, yine de ARGE 

çalışmasına başlar 

mıydınız? 


Lisesi 


Lisesi 

Evet 

Hayır � Cevap HAYIR ise 8. Soruya geçiniz. 


4 


Yüksek 

Lisans 

Yüksek 

Lisans 

Evet 

Hayır � Nedeni: İhtiyaç duyulmadı 

Bölgede yok 

ücretlerin yüksek olması 

Diğer: ………………………………... 

Alındı (Miktar: …………………… TL) 

Alınacak 

Alınmadı 

Teminat mektubu nedeniyle alınamadı 


Alınacak (Miktar: …………………… TL) 

Alınmadı (Nedeni: İhtiyaç duyulmadı 

Bu konuda danışmanlık yapacak öğretim üyesi yok 

Diğer: ………………………………... 

Evet 

Hayır 

Doktora 

Doktora 

98

EK 2: Anket Formu (Girişimci) 

KOBİ’LERDE TEKNOLOJİ AR‐GE VE İSTİHDAM ARTIŞI 

İLİŞKİSİ TEKMER’LERDE BİR UYGULAMA 

Bu çalışmanın amacı, TEKMER’de AR‐GE faaliyetlerinde bulunan firmalarda istihdam değişimini incelemektir. Çalışma 

kapsamında, proje öncesinde, proje sürecinde ve proje sonrasında istihdam değişimi ve AR‐GE projelerinin firmalardaki 

istihdama etkisi araştırılmaktadır. Lütfen ankette yer alan ifadelere belirtilen kriterler doğrultusunda içtenlikle yanıt veriniz. 

Değerli vaktinizi ayırıp araştırmaya katkıda bulunduğunuz için şimdiden teşekkür ederiz. 

GÖRÜŞME TARİHİ 

A FİRMA BİLGİLERİ 

1 Firmanın kuruluş yılı 

2 Sektörü (biliniyorsa nace 

kodu) 

3 AR‐GE projesinin konusu 


başlangıç tarihi 

5 AR‐GE projesinin süresi 

6 AR‐GE projesinin durumu Devam ediyor 

Başarılı‐ticarileşmedi 

Başarılı‐ ticarileşti 

7 İşletmenin proje bitiş 

tarihindeki cirosu 

8 Proje geçmiş dönemde 

tamamlandı ise İşletmenin 

şu andaki cirosu (2009 yılı) 

9 AR‐GE projesi fikrinin 

kaynağı 

B İSTİHDAM BİLGİLERİ 

İşletme Yönetimi Çalışanlar Pazar 

Üniversite Teknik ihtiyaç Rakipler 

* İşletme yöneticileri de çalışan kabul edilecektir. 

* Araştırma amaçlı olması ve verilerin gizli tutulacak olması nedeni ile mümkünse İşletmedeki kayıt dışı 

ve kayıt içi tüm istihdam verilerini veriniz. 

1 Proje başlangıcındaki 

personel sayısı 



2 Proje tamamlandığında 

personel sayısı (proje 

devam ediyor ise boş 

bırakılacak) 



3 Şu andaki personel sayısı 




herhangi bir aşamada 

istihdam artışı oldu mu ? 


Lisesi 


Lisesi 


Lisesi 


……………….. kişi 



Yüksek 

Lisans 

Yüksek 

Lisans 

Yüksek 

Lisans 

Evet 

Hayır � Cevap HAYIR ise 8. Soruya geçiniz. 

99 

Doktora 

Doktora 

Doktora

5 Proje başladıktan sonra ilk 

istihdam artışı projenin 

kaçıncı ayında gerçekleşti 

? 


ulaşılan en yüksek 

istihdam sayısı kaç oldu ? 



7 Projedeki en yüksek 

istihdam sayısına projenin 

kaçıncı ayında ulaşıldı? 

8 

İşletme sahibi ve 

ortaklarının eğitim 

durumuna göre dağılımı 

9 AR‐GE projesi süresince 

en az lisans mezunu 

teknik personel istihdam 

edildi mi? 

C KOSGEB AR‐GE 

DESTEKLERİ 

1 Başlangıç sermayesi 

desteği 

2 Malzeme, teçhizat ve 

prototip üretimi ile ilgili 

giderler ve deneme 

amaçlı hammadde temini 

desteği 

3 Üniversite danışmanlık 

desteği 

4 KOSGEB desteği 

olmasaydı, yine de 

girişimci olarak şirketinizi 

kurup ARGE çalışmasına 

başlayacak mıydınız? 

5 Bu proje olmasaydı farklı 

bir iş kolunda yine de 

kendi işinizi kurar 

mıydınız? 


Lisesi 


Lisesi 

………………… 

……………….. kişi 


………………… 


1 1 

Yüksek 

Lisans 

Yüksek 

Lisans 

Evet 

Hayır � Nedeni: İhtiyaç duyulmadı 

Bölgede yok 

ücretlerin yüksek olması 

Diğer: ………………………………... 

Alındı 

Alınmadı 



Alınmadı 

Teminat mektubu nedeniyle alınamadı 

100 

Doktora 

Doktora 



Alınmadı (Nedeni: İhtiyaç duyulmadı 

Bu konuda danışmanlık yapacak öğretim üyesi yok 

Diğer: Proje sahibi öğrenci olduğu için ücretsiz olarak hizmet aldı 

Evet 

Hayır 

Evet 

Hayır

EK 3 : Proje Başarı Durumları İtibari ile Eğitim Durumuna Göre İstihdam 

Artış Dağılım Grafikleri 

İLKÖĞRETİM 

LİSE 

101

102

103

EK:4 Uygulama İle İlgili İstatistiksel Analizler 

1-Kruskal-Wallis Sınama İstatistiği İçin Hesaplar 

HİPOTEZLER 

H0 : Proje durumları ile Personel artışı arasında istatistiksel olarak anlamlı fark 

yoktur; 

H1 : Proje Durumları ile Personel artışı arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark 

vardır; 

Ranks 

Proje Durumu N Mean Rank 

VAR00001 Devam ediyor 42 45.31 

Başarılı Ticarileşmedi 11 27.50 

Başarılı Ticarileşti 38 52.12 

Total 91 

Test Statistics 

VAR0000 

1 

Chi-Square 7.672 

df 2 

Asymp. .022 

Sig. 

104 

Yukarıda ki test istatistiği p=0.022

Descriptives 

VAR00001 

N Mean Std. Deviation Std. Error 95% Confidence 

Minimu Maximu 

Interval 

Mean 

for 

m m 

Lower Bound Upper Bound 

Devam ediyor 42 1.6905 2.54221 .39227 .8983 2.4827 -1.00 13.00 

Başarılı 

Ticarileşmedi 

Başarılı 

Ticarileşti 

11 -.5455 2.62159 .79044 -2.3067 1.2158 -5.00 4.00 

38 2.8421 5.24289 .85051 1.1188 4.5654 -10.00 16.00 

Total 91 1.9011 4.01678 .42107 1.0646 2.7376 -10.00 16.00 

ANOVA - VAR00001 

Sum of Squares df Mean Square F Sig. 

Between Groups 101.354 2 50.677 3.302 .041 

Within Groups 1350.756 88 15.350 

Total 1452.110 90 

105 

Sonuç Olarak, Yukarıda ki test istatistiği 0.01

3- Örneklem Büyüklüğü Hesapları 

Örneklem büyüklüğünü belirlemek için; Hedef kitledeki birey sayısı bilinmiyorsa 

n = t2pq / d2 , hedef kitledeki birey sayısı biliniyorsa n= N t2pq / d2 (N-1) + t2pq 

formülleri kullanılır. Formüllerde; 

N : Hedef kitledeki birey sayısı , n : Örnekleme alınacak birey sayısı 

p : İncelenen olayın görülüş sıklığı (gerçekleşme olasılığı) 

q : İncelenen olayın görülmeyiş sıklığı (gerçekleşmeme olasılığı) 

t : Belirli bir anlamlılık düzeyinde, t tablosuna göre bulunan teorik değer 

d : Olayın görülüş sıklığına göre kabul edilen örnekleme hatası 

Uygulamada 

N = 876 

p= 0.85 (istihdam artış oranı görülüş sıklığı tahmini olarak 0.80 alınmıştır) 

q= 0.15 (q= 1- p) 

d= 0.05 

t= 1.96 (t değeri d anlamlılık düzeyi için t tablosundan bulunan değer) 

Değerleri yerine konulursa n=85 (Örneklem Büyüklüğü) bulunur. 

106 

Sonuç olarak toplam 876 işletme çalışmanın hedef kitlesini oluşturmakta, ve 

KOSGEB’den destek alan firmaların ilk 6 aylık istihdam artışı %85 olarak ön 

görülmüş,(araştırma sonucu % 79’dur),%5 örneklem hatası ile yukarıda ki örneklem 

belirleme formül uygulanmış ve örneklem büyüklüğü n= 85 bulunmuştur. 

Bu nedenle seçilen 91 örneklem hedef kitlenin % 95’ini temsil etmekte olup, % 5 lik 

bir hata payı bırakılmıştır.

Kişisel Bilgi 

Eğitim 

İş deneyimi 

İlgi alanları 

ve 

etkinlikler 

Dil 

; 

ÖZGEÇMİŞ 

• Adı ve Soyadı: Serhan EKER 

• Milliyet: TC 

• Doğum Yılı: 1976 

• Doğum Yeri: Gaziantep 

• Medeni durum: Evli 

• Askerlik : Tamamladı 

• Yüksek Lisans (S.D.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü ,Çalışma Ekonomisi ve 

Endüstriyel İlişkiler,(devam ediyor) 

• Üniversite : 9 EylülÜniversitesi 

• Fakülte : Mühendislik Fakültesi /Makine Mühendisliği (1998) 

• Lise: Aliağa Lisesi:1992 

107 

• 2010 - KOSGEB Mersin Hizmet Merkezi Müdürlüğü, Başkanlık Müşavir 

MERSİN 

• 2007 - 2010 KOSGEB Isparta Teknoloji Geliştirme Merkez Müdürlüğü , 

Müdür 

• 2005 – 2007 KOSGEB Başkanlığı Özel Kalem Müdürlüğü , KOBİ Uzmanı 

2003 – 2005 KOSGEB Mersin Hizmet Merkezi Müdürlüğü, KOBİ Uzman 

Yardımcısı, 

• 1998 – 2001 Kadıköy Belediyesi, Kontrol Mühendisi 

• Sinema 

• Seyehat 

• Yüzmek, 

• Müzik Dinlemek, 

• İngilizce (KPDS C)

ÖZET - Suleyman Demirel University Research Repository ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?