Download (1455Kb) - Suleyman Demirel University Research ...

T.C.
SÜLEYMAN DEMĐREL ÜNĐVERSĐTESĐ
SOSYAL BĐLĐMLER ENSTĐTÜSÜ
ĐŞLETME ANA BĐLĐM DALI
YÖNETĐM VE ORGANĐZASYON BĐLĐM DALI
ĐLETĐŞĐM TARZLARI ÜZERĐNDE KÜLTÜREL DEĞERLERĐN ETKĐSĐ:
MEHMET AKĐF ERSOY ÜNĐVERSĐTESĐ ÖĞRENCĐLERĐ ÜZERĐNDE BĐR
ARAŞTIRMA
YÜKSEK LĐSANS TEZĐ
Gamze MACĐT
Tez Danışmanı: Yrd. Doç. Dr. Kürşat ÖZDAŞLI
ISPARTA - 2010

ÖNSÖZ
Çalışmamın başlangıcından bitimine kadar, benden yardımlarını
esirgemeyen pek çok kişiye teşekkür borçluyum.
Araştırmamda, yol gösteren tez danışmanım Yrd. Doç. Dr. Kürşat
ÖZDAŞLI’ya, beni yönlendiren Doç. Dr. Đlker ÇARIKÇI’ya, bana ayırdığı değerli
zaman ve destek için Doç. Dr. Ramazan ERDEM’e, yardımlarını esirgemeyen
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğretim üyeleri Yrd. Doç. Dr. Ramazan SAĞ ve
Yrd. Doç. Dr Hasan GENÇ’e, anketlerin uygulanması sırasında yardımcı olan tüm
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğretim üyeleri ve öğrencilerine teşekkürlerimi
sunarım.
Çalışmam sırasında sabır, anlayış ve yardımlarıyla her an yanımda olan
sevgili annem, babam, eşim Hüseyin Bilal MACĐT, kardeşim Altan YILMAZ ve
arkadaşlarım Gülay YÜCEL ve Pınar KURT’a teşekkür ederim.
I

ÖZET
ĐLETĐŞĐM TARZLARI ÜZERĐNDE KÜLTÜREL DEĞERLERĐN ETKĐSĐ:
MEHMET AKĐF ERSOY ÜNĐVERSĐTESĐ ÖĞRENCĐLERĐ ÜZERĐNDE BĐR
ARAŞTIRMA
Gamze MACĐT
Süleyman Demirel Üniversitesi
Đşletme / Yönetim ve Organizasyon Bölümü
Yüksek Lisans Tezi, 116 Sayfa, Ocak 2010
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Kürşat ÖZDAŞLI
Bu çalışmanın amacı, iletişim tarzları üzerinde kültürel değerlerin etkisini
belirlemek ve Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerlerinin
ve iletişim tercihlerinin, demografik değişkenler karşısında değişim gösterip
göstermediğini saptamaktır.
Bu çalışmanın evreni, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencileri,
örneklemi ise eğitim fakültesi öğrencileridir.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencilerinin kültürel
görüşlerini ve iletişim tercihlerini ölçmek amacıyla hazırlanmış olan anket üç ayrı
bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde; öğrenciler ile ilgili kişisel bilgiler; ikinci
bölümde öğrencilerin kültürel varsayımları, üçüncü bölümde öğrencilerin iletişim
tercihleri ile ilgili sorulara yer verilmiştir.
Bağlamlı Đletişim.
Araştırma verileri, SPSS 15.0 programında çözümlenmiştir.
Anahtar Kelimeler: Kültür, Đletişim, Kültürel Değerler, Yüksek ve Düşük
II

ABSTRACT
EFFECT OF CULTURAL VALUES ON COMMUNICATION STYLES: A
STUDY ON MEHMET AKĐF ERSOY UNIVERSITY STUDENTS
Gamze MACĐT
Süleyman Demirel Üniversity
Department of Business Administration
Master Thesis, 116 Pages, January 2007
Supervising: Asst. Prof. Dr. Kürşat ÖZDAŞLI
The purpose of this study, the influence of cultural values on
communication styles is to determine and Mehmet Akif Ersoy University students’
cultural values and communication preferences, demographic variables is to
determine whether people in the face of change.
Universe of this study, Mehmet Akif Ersoy University students, faculty of
education of the sample students.
Mehmet Akif Ersoy university students' cultural views and communication
preferences questionnaire created to measure. This questionnaire consists of three
parts. In the first section, personal information about students, students' cultural
assumptions in the second part, the third section where students were given questions
about communication preferences.
In order to analyse the data collected, the SSPS 15.0 program was used.
Keywords: Culture, Communication, Cultural Values, High and Low-
Context Communications.
III

ĐÇĐNDEKĐLER
ÖNSÖZ……………………………………………………………………………….i
ÖZET ......................................................................................................................... ii
ABSTRACT...............................................................................................................iii
ĐÇĐNDEKĐLER ........................................................................................................ iv
KISALTMALAR DĐZĐNĐ........................................................................................ ix
TABLOLAR DĐZĐNĐ................................................................................................. x
ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ ................................................................................................ xii
BĐRĐNCĐ BÖLÜM
1. GĐRĐŞ……………………………………………………………………………...1
ĐKĐNCĐ BÖLÜM
2. KÜLTÜR ve ĐLETĐŞĐM………………………………………………………….5
2.1. Kültür……..………………………………….....................…………………5
2.1.1. Kültür Kavramı……...…………..…………............…….…………….5
2.1.2. Kültürün Özellikleri………………..………….....................………….7
2.1.3. Kültürün Đşlevleri …………………………………………………….. 9
2.1.4. Kültürü Oluşturan Başlıca Unsurlar…...……………………...........…10
2.1.4.1. Değerler…………………………………..……..........................10
2.1.4.2. Normlar……………………………………………....................10
2.1.4.3. Tutumlar…………………………………………………….…..10
2.1.4.4. Varsayımlar……………………………………………………..11
2.1.4.5. Đnançlar…………………………………………………………11
IV

2.1.4.6. Hikâyeler ve Efsaneler …………………………...………...…. 12
2.1.4.7. Kahramanlar……………………………………………….……12
2.1.4.8. Semboller……………………………………………………… 12
2.1.5. Kültürün Çeşitleri…………………………………………………..…12
2.1.5.1. Genel Kültür ve Alt Kültür…………………………..…………12
2.1.5.2. Maddi ve Manevi Kültür……………………………………..…13
2.1.5.3. Karşıt Kültür…..…………………………………………...…..13
2.1.6. Örgüt ve Örgüt Kültürü…………………..……………………..……13
2.2. Đletişim……………………………………………………………...………15
2.2.1. Đletişim Kavramı…...………………………………………………....15
2.2.2. Đletişimin Tanımı ve Anlamı……………………………………….…16
2.2.3. Đletişimin Amacı ve Önemi……………………………………….…..17
2.2.4. Đletişimin Đşlevleri…………………………………………………….19
2.2.5. Đletişimin Evrimi……………………………………………...………20
2.2.6. Đletişim Süreci………………………………………………...………21
2.2.7. Đletişim Türleri……………………………………………….……….22
2.2.7.1. Kullanılan Kodlara Göre Đletişim Türleri…………………...….22
2.2.7.2. Yer ve Zaman Ölçeklerine Göre Sınıflandırma………………...23
2.2.8. Savunucu Đletişim- Destekleyici Đletişim……………………..………24
2.2.9. Đletişim Şekilleri…………………………………………………..…..27
2.2.9.1. Kişinin Kendisiyle Đletişimi……………….………………..…..27
2.2.9.2. Kişiler Arası Đletişim………………………..………………..…27
2.2.9.3. Grup Đletişimi…………………………………………….......…28
2.2.9.4. Örgütsel Đletişim…………………………………………..…….28
2.3. Kültürel Yaşam ve Đletişim……………………………………………..…..29
V

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. KÜLTÜREL FARKLILILAR ve KÜLTÜR KONUSUNDA YAPILAN
ÇALIŞMALAR......................................................................................................32
3.1. Hofstede’ın Kültürel Boyutları……………………………...……………...32
3.1.1.Güç Mesafesi Boyutu………………………………………………….33
3.1.2. Belirsizlikten Kaçınma Boyutu……………………………………….39
3.1.3. Bireyselcilik ve Toplulukçuluk Boyutu………………………..……..45
3.1.4. Erkek ve Dişi Kültür Boyutu………………………..………………..50
3.1.5. Uzun Dönem-Kısa Dönem Uyum Boyutu……….………….………..53
3.2. Trompenaars'ın Kültürel Boyutları...……………………………………….55
3.2.1. Evrensellik ve Öznellik………………...…………….……….………55
3.2.2. Bireysellik ve Toplumculuk………………………..………………....55
3.2.3. Nötr veya Duygusal Olma…………………………………...……….56
3.2.4. Özgül veya Yaygın Olma…………………………………...……...…56
3.2.5. Başarı veya Övgü………………...………………………………...…57
3.3. Schwartz'ın Değer Boyutları………………...……………………………...57
3.4. Edward Hall’ın Yüksek Bağlamlı ve Düşük Bağlamlı Kültür
Karşılaştırması………………………………………………………...…….58
3.5. Kültürün Paternalizm Boyutu……………………………………...……….62
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. ARAŞTIRMA YÖNTEMĐ VE VERĐ KAYNAKLAR………….….…………65
4.1. Çalışmanın Amacı ve Yöntemi………………………….………………….65
4.2. Araştırmanın Modeli ……………………………………………………….65
4.3. Çalışmanın Evreni ve Örneklemi …………………………………………..65
VI

4.4. Veri Toplama Yöntemi …………………………………………………….66
4.5. Başvurulan Đstatistiksel Teknikler…………………………………………..67
BEŞĐNCĐ BÖLÜM
5. ARAŞTIRMA BULGULARI VE YORUM .....................................................68
5.1. Bulgular……………………………………………………………………..68
5.1.1. Demografik Bulgular ……………………………………………….. 68
5.1.2. Ölçeklerle Đlgili Bulgular …………………………………………… 70
5.2. Çalışmanın Temel Hipotezleri ……………………………………………. 72
5.3. Kültürel Boyutlara Đlişkin Değerler …………………………………..……73
5.3.1. Paternalizm Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması .......................................................……………….…73
5.3.2. Güç Mesafesi Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması………………………………………………………77
5.3.3. Toplulukçuluk Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması………………………………………………………81
5.3.4. Belirsizlikten Kaçınma Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması…………………………………………………….…85
5.3.5. Yüksek Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması……………………………………………………… 90
5.3.6. Düşük Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması ……………………………………………………. 93
5.3.7. Toplumsal Kültürel Eğilimlerin Đletişim Tarzları Üzerine Etkisi ……97
VII

ALTINCI BÖLÜM
6. SONUÇ VE ÖNERĐLER .………………………………………………….... 100
6.1. Hipotezlerin Yorumları ……………………………………………………100
6.2. Tartışma ………………………………………………………………….. 103
6.3. Öneriler ………………………………………………………………….. 105
KAYNAKÇA.......................................................................................................... 107
EKLER................................................................................................................... 112
EK-1:Araştırmada Kullanılan Anket Formu ...........................................................113
ÖZGEÇMĐŞ ...........................................................................................................116
VIII

KISALTMALAR DĐZĐNĐ
IBM : International Business Machines
M.A.K.Ü. : Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi.
s. Sayfa
vb. Ve Benzeri
IX

TABLOLAR DİZİNİ
Tablo 2.1. Savunucu ve Destekleyici Đletişim Davranışları………………...……... 25
Tablo 3.1. Güç Mesafesinin Toplumsal Normları ……………………………….... 37
Tablo 3.2. Güç Mesafesinin Örgütsel Ortamdaki Başlıca Değerleri ve Eğilimleri…38
Tablo 3.3. Belirsizlikten Kaçınmanın Toplumsal Düzeyde Oluşturduğu Başlıca
Değerler ve Eğilimler………………………………………………………………. 43
Tablo 3.4. Belirsizlikten Kaçınmanın Örgütsel Ortamlarda Oluşturduğu Başlıca
Değerler ve Eğilimler ……………………………………………………………….44
Tablo 3.5. Toplulukçu ve Bireyselci Kültürlerin Özellikleri……...………………. 49
Tablo 3.6. Erkek ve Dişi Kültür Özellikleri ……………...…………………….…. 52
Tablo 3.7. Kısa ve Uzun Döneme Eğilimli Toplumlar Arasındaki 10 Fark………. 54
Tablo 5.1. Demografik Değişkenler……………...…………………………………69
Tablo 5.2. Öğrencilerin Kültürel Boyutlardan Aldıkları Puanların Dağılımları...… 71
Tablo 5.3. Paternalizm Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması……………………………………………………………………..74
Tablo 5.4. Güç Mesafesi Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması……………………………………………………………………..78
Tablo 5.5. Toplulukçuluk Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması……………………………………………………………………. 82
Tablo 5.6. Belirsizlikten Kaçınma Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması………………………………………………………………….… 86
Tablo 5.7. Yüksek Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması……………………………………………………………………. 90
Tablo 5.8. Düşük Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması…………………………………………………………………… 94
Tablo 5.9. Toplumsal Kültürel Eğilimlerin Yüksek Bağlamlı Đletişim Üzerine
Etkisi……………………………………………………………………………….. 98
X

Tablo 5.10. Toplumsal Kültürel Eğilimlerin Düşük Bağlamlı Đletişim Üzerine
Etkisi……………………………………………………………………………….. 99
XI

ŞEKĐLLER DĐZĐNĐ
Şekil 3.1. Yüksek Bağlam ve Düşük Bağlam …………………………..…………..61
XII

1.GĐRĐŞ
BĐRĐNCĐ BÖLÜM
Kültür ve iletişim birbirlerinden ayrılmaz kavramlar olarak yaşamımızda her
zaman var olmuştur ve son yıllarda kültür ve iletişim kavramları üzerine yapılan
çalışmaların sayısı hızla artmaktadır.
Kültür konusunda yapılan ilk çalışmaların çok büyük bir çoğunluğu
“Amerikan ürünü” ibaresini taşımaktadır. Araştırmacılar, örgütsel olayları
meydana geldikleri zaman ve yere bağlı olarak incelemek yerine, sosyal sistemlere
ve çevresel koşullara önem vermeyerek, her toplumda geçerli olduğunu düşündükleri
bilimsel gerçekler ve bilgiler doğrultusunda hareket etmişlerdir ve bu durum da
hayali bir evrenselliğin ortaya çıkmasına yol açmıştır (Aycan, 2000: 5).
Yönetim ile ilgili bilimsel araştırmaların filizlenmesi, işletme eğitimi veren
okulların sayısındaki artış ve yönetim bilimi ile ilgili süreli akademik yayınların en
önemlilerinden ikisinin 1950'lerde, Amerika Birleşik Devletleri ekonomik ve siyasi
gücünün doruğundayken başlaması yönetim bilimine Amerikan yaklaşımının
damgasını vurmasına yol açmıştır. Dolayısıyla araştırmacılar Amerikan firmaları ve
Amerikan bakış açısı üzerine yoğunlaştı. Bu yönelme, Amerika'nın ekonomik
üstünlüğünün yönetim uygulamalarının üstün başarısından kaynaklandığı inancıyla
iyice pekişti. Yabancı ülke ve firmalar, Amerikan teorileri ve yönetim modellerini
alıp benimsediler. Amerikalı bilim adamları teorilerini geliştirirken Amerika
dışındaki kapsam, araştırma ve değerleri yeterince dikkate almamışlardır.
Kültürlerarası ve uluslararası çalışmalar örgütsel araştırmaların önemli bir bölümü
olarak görülseydi, bu bilim dalındaki Amerikan egemenliği bu kadar büyük bir sorun
haline gelmezdi, ancak ne yazık ki, durum böyle olmadı. Amerikan ekonomisinin
hâkimiyetini yitirdiği ve özellikle Japon kaynaklı rekabetçi gücün ciddi bir tehdit
oluşturduğu dönemde dahi, Amerikan kökenli örgütsel bilimciler tüm dikkatlerini
Amerika Birleşik Devletleri'ne yöneltmeye devam ettiler. Son yıllarda örgüt
biliminde kültürlerarası ve uluslararası çalışmaların sayısında her ne kadar bir artış
görülüyorsa da, halen Amerika'da gerçekleştirilmiş olan araştırmaların bulgularının
1

farklı kültürel ve kurumsal ortamlardaki geçerliğini ölçen çalışmaların sayısı oldukça
azdır. Amerika kökenli kuram ve uygulamaların başka kültürel ortamlarda geçerli
olup olmadığı sorusu özellikle son yirmi yıldır bilim insanları ve uygulayıcıların
zihnini meşgul etmektedir. Endüstri ve örgüt psikolojisi, örgütsel davranış ve
yönetim bilimleri alanlarında yapılan birçok araştırma, benzer uygulamaların çeşitli
toplum ve örgütlerde farklı sonuçlar doğurduğunu açıklıkla göstermiştir (Aycan,
2000: 6).
Farklı kültürlerde yaşayan insanların, benzer konu ya da koşullar karşısında
farklı tepkileri vardır. Belirsizliğin üstesinden gelmek için sergiledikleri davranışlar,
dişilik-erkeklik değerleri, güç mesafesi değerleri, bireyci-toplumcu davranışları,
iletişim şekilleri, kültürden kültüre farklılıklaşmaktadır. Kültürel değer ve tavırlar,
bir toplumdan diğerine, değişen ölçülerde farklılaşmaktadır, farklı değer ve tavırlar
çerçevesinde, değişik kültürel gruplar, aynı koşullarda farklı davranışlar
sergilemektedirler.
Kültürler ne kadar birbirlerine benzerse benzesin aynı değildirler. Her
kültürün, ilk bakışta hemen anlaşılmayan ve diğer kültürlerden farklılaşan yönleri
mevcuttur. Çünkü kültür; bireyin yaşamı, aile yapısı, ekonomik ve sosyal çevre,
yaşanılan bölge, tarih, eğitim gibi birçok faktörden etkilenmektedir (Sığrı ve Tığlı,
2006). Öğrenilmiş davranışlar ve değerler toplumdan topluma değişmektedir.
Toplumlar arasında, hatta aynı toplum içinde kültürel farklılıklar
olabilmektedir. Toplum içinde bazı davranış kalıpları ön plana çıkar ve ön plana
çıkan bu davranış kalıpları, insanların sergiledikleri tutumlar, o toplumun kültürü
hakkında bilgi verir ancak toplum içindeki tüm bireylerin her zaman aynı tutumları
göstermesi söz konusu değildir.
Aynı toplumda bulunan bireylerin de aynı toplumsal kültürel özellikleri
göstermediği bilinmektedir. Türk kültürü de birçok alt kültürden meydana
gelmektedir ve bu alt kültürler arasında ciddi farklılıklar vardır. Türk toplumu bir
değişim içerisindedir, geçmiş yıllara göre hayat şartlarının değişmesi, yaşam
standartlarında meydana gelen farklılıklar, aile yapısının geniş aileden çekirdek aile
tipine doğru farklılık göstermesi, teknolojinin ilerlemesi ve internet kullanımının
yaygınlaşması ile toplumumuz diğer kültürlerden etkilenmektedir. Bu nedenlerle
2

toplumumuzun kültürel değerlerinde ve iletişim şekillerinde değişiklikler meydana
gelebilmektedir. Çokuluslu şirketler ve iletişim teknolojileri ile ülkeler arasındaki
sınırların hemen hemen ortadan kalktığı çağımızda, toplumlar birbirlerinden
etkilenmektedir ve kültürel davranışlarda değişiklikler ortaya çıkmaktadır. Örneğin,
Türk kültürü değerlendirilirken Hofstede (1980), Türkiye’yi, toplulukçu bir kültür
olarak değerlendirilmiştir. Ancak, son zamanlarda yapılan bazı çalışmalar
(Göregenli, 1995) Türkiye'de bireycilik eğilimlerinin de oldukça yüksek olduğuna
ilişkin sonuçlar vermiştir. Türkiye hızla değişen bir toplumdur ve böyle bir sonuç
şaşırtıcı değildir. Kültür içindeki bazı bireyler giderek daha bireyci olma yönünde
değişme gösterirken, bazıları toplulukçu olma özelliğini koruyor olabilirler.
Farklı bölgelerden gelen, farklı değerlere göre yetiştirilen, farklı öncelikleri
olan birçok öğrencinin bir araya geldiği üniversitelerde de, tüm öğrencilerin aynı
kültürel özelikleri göstermesi beklenemez. Ancak üniversitelerdeki bu çeşitliliğe ve
farklılıklara rağmen, üniversiteler değişimin ve etkileşimin en hızlı yaşandığı
kurumlardır. Örneğin üniversiteye yeni başlayan bir öğrencinin, birkaç ay sonra
değerlerinde farklılıklar olması mümkündür. Ayrıca öğrencilerin değişime çok açık
olması, birbirlerinden etkilenmeleri, yeniliklere açık olmaları nedeniyle kültürel
değerleri ve iletişim tercihleri toplumun genelinden daha hızlı bir biçimde değişebilir
ve farklılıklar gösterebilir. Bu nedenlerle, bu çalışmanın evrenini üniversite
öğrencileri oluşturmuştur.
Bu tez çalışması, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin iletişim
tarzları üzerinde kültürel değerlerinin etkisinin tespit edilmesi amacıyla yapılmıştır.
Bu amaç kapsamında, örneklem olarak seçilen eğitim fakültesi öğrencilerine bir
anket düzenlenmiş ve hedef kitleye uygulanmıştır. Demografik değişkenlere göre
öğrencilerin kültürel varsayımları ve iletişim tercihleri bu anket ile tespit edilmeye
çalışılmıştır.
Anket, zaman kısıtlılığı ve araştırma yapmak için gerekli izinlerin her
programdan alınamaması nedenlerinden dolayı ancak Mehmet Akif Ersoy
Üniversitesi Eğitim Fakültesindeki sekiz programda öğrenim gören 752 öğrenciye
uygulanabilmiştir. Anketler, öğrencilerin öğrenim gördükleri programlara göre
dengeli bir biçimde yapılamamıştır. Bazı programlarda sınıfların aşırı kalabalık
3

olması, bazılarında ise öğrenci sayısının çok az olması böyle bir duruma neden
olmuştur.
Giriş bölümünün ardından ikinci bölümde kültür ve iletişim konularında
teorik bilgiler verilmiştir. Çalışmanın üçüncü bölümünde kültürel farklılıklar ve
kültür konusunda yapılan çalışmalar ele alınmıştır. Dördüncü bölümünde
araştırmanın; yöntemi, araştırmanın modeli, evreni, örneklemi, veri toplama yöntemi,
başvurulan istatistiksel teknikler hakkında bilgi verilmiştir. Beşinci bölümde
bulgular, anket sonuçlarına göre istatistiksel olarak yorumlanarak hipotezlerin
doğruluk dereceleri test edilerek sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. Altıncı bölümde
de sonuç ve öneriler sunulmuştur.
4

2.KÜLTÜR VE ĐLETĐŞĐM
2.1. Kültür
2.1.1 Kültür Kavramı
ĐKĐNCĐ BÖLÜM
Günümüzde kültürle ilgili olarak herkesi tatmin edecek şekilde yapılmış bir
tanım bulmak imkânsızdır. Amerikalı iki antropolog Kroeber ve Kluckhohn, kültür
konusunda yayımladıkları antolojide, kültür kavramının 164 farklı tanımını derlemiş
ve tartışmışlardır. Bu derlemeyi eleştiren sosyal bilimci Berelson, bilimsel bir
kavramın bu kadar çok tanımı varsa onun tanımlanamayacağını kabul etmek
gerektiğini belirtmiştir. Sosyal antropolog Radcliffe -Brown, kavramın değilse bile,
sözcüğün hiç kullanılmamasını önermiştir. Onun bu görüşüne katılan sosyal/kültürel
antropologlar varsa da, kendisi bile bu önerisine uygun hareket etmemiş, kültür
sözcüğünü kullanmak zorunda kalmıştır (Alıntılayan, Güvenç, 2002: 96).
«Kültür» kavramının her şeyi içeren çok geniş bir yapısı vardır, bu yüzden
kültür kavramı için birçok tanım ileri sürülmüştür: “Geleneksel fikirler ve bunlara
bağlı olan değerler”, “öğrenilmiş davranışların bir bütün olarak nesilden nesile
aktarılması”, “paylaşılan semboller ve anlamlar”, “bir grubun davranışlarında
önceden tahmin edilebilir ve belirli farklılıklara yol açan deneyimler”, “davranışları
bir sisteme oturtan fikir, uygulama, norm ve anlamlar bütünü”, “kendini oluşturan
parçalar üzerinde kapsamlı bir etkiye sahip olan bir üst düzen”, “birbirleriyle ilişki
içinde ve birbirleriyle karmaşık bir biçimde bağlı olan parçalardan oluşmuş sistem”
ve “bilişsel programlama veya yazılım” (Kağıtçıbaşı, 2000: 36).
Kültür, antropoloji dilinde ve eserlerinde, aynı zamanda, şu temel kavramlar
karşılığında kullanılan soyut bir sözcüktür (Güvenç, 2002: 96).
� Kültür, bir toplumun ya da bütün toplumların birikimli uygarlığı'dır.
� Kültür, belli bir toplumun kendisidir.
� Kültür, bir dizi sosyal süreçlerin bileşkesidir.
� Kültür, bir insan ve toplum kuramıdır.
5

Bir sözcük veya kavrama bu kadar çok ve çeşitli anlam yüklenmesi onun
tanınmaz ya da tanımlanamaz hale gelmesine neden olmaktadır.
“Kültür” Latince bir sözcüktür ve sözcük anlamı; “el değmemiş doğanın,
insan aklı ve yapıcılığıyla işlenmesi ve yararlı hale gelmesi”dir (Đpşiroğlu, 1991: 27).
Kültür teriminin yüzlerce tanımı mevcuttur. Bu tanımların muhtevası ise
hemen hemen aynıdır. Kültürün en klasik tanımını Taylor yapmıştır. Antropolog
Taylor’a göre: “Kültür ya da uygarlık, bir toplumun üyesi olarak, insanoğlunun
öğrendiği (kazandığı) bilgi, sanat, gelenek–görenek ve benzeri yetenek, beceri
alışkanlıkları içine alan karmaşık bir bütündür.” Taylor’un kültür kavramını
çözümleyerek açıklayan Bozkurt Güvenç’e göre kültür: “Toplum, insanoğlu, eğitim
süreci ve kültürel muhteva gibi değişkenlerin ve bunlar arasındaki karmaşık
ilişkilerin bir işlevidir.” (Güvenç, 2002: 101).
Ülkemizde kültürü sistemli olarak ilk tanımlayan Ziya Gökalp’tır. Ziya
Gökalp, kültür ile medeniyet kavramlarını birbirinden ayırır ve kültür kavramının
yerine hars kavramını kullanır. Gökalp’e göre Hars, bir milletin dinsel ahlaksal,
hukuksal, akılsal, estetiksel, dilsel, ekonomik ve teknolojik yaşamlarının ahenkli bir
bütünüdür. Medeniyet ise aynı medeniyet dairesine dahil birçok milletin toplumsal
hayatlarının ortak bir ürünüdür, kültür ulusaldır, medeniyet ise uluslararasıdır. Kültür
bir ulusun sosyal yaşamıyla ilgilidir, medeniyet ise aynı medeniyet içinde
değerlendirilen ulusların sosyal yaşamlarının toplamıdır. Kültüre ait özellikler taklit
edilemez, bir ulustan diğerine aktarılamaz, medeniye ait özellikler ise taklit edilebilir
ve bir ulustan diğerine aktarılabilir (Bahar, 2005: 65).
Genel olarak birçok tanımdan ortak biçimde çıkarılabilecek tanıma göre
kültür, insanların dünyaya bakış açısını, olayları ve bireyleri algılama biçimlerini
belirlemektedir ve aynı topluluğa ait bireylerce paylaşılan, bir nesilden diğerine
geçen tutum, davranış, değerlendirme, inanç ve yaşam biçimlerini yorumlamayı
sağlayan bir olgu olarak tanımlanabilir (Sabuncuoğlu, Tüz, 1996: 23-26).
Kültürün belirgin, kesin olmayan tanımları çerçevesinde Uygur’un kültür
tanımı daha genel bir çizgi çizmektedir: “Kuşbakışı bir yaklaşımla, kültür: insanın
ortaya koyduğu, içinde insanın var olduğu tüm gerçeklik demektir. Öyleyse kültür
deyimiyle insan dünyasını taşıyan, yani insan varlığını gördüğümüz her şey
6

anlaşılabilir. Kültür, doğanın insanlaştırma biçimi, bu insanlaştırmaya özgü süreç ve
verimdir. Kültür, insanın kendini kendi evinde duymasını sağlayacak bir dünya
ortaya koymasıdır. Buna göre kültür, böylesi bir dünyanın anlam varlığına ilişkin
tüm düşünülebilirlikleri içerir: Đnsan var oluşunun nasıl ve ne olduğudur kültür.
Đnsanın nasıl düşündüğü, duyduğu, yaptığı, istediği; insanın kendisine nasıl baktığı,
özünü nasıl gördüğü; değerlerini, ülkülerini, isteklerini nasıl düzenlediği, bütün
bunlar hep kültürün öğeleridir. Đnsanın ne tür bir yasama-üslubu, ne tür bir var olma
programı, ne tür bir eylem kalıbı benimsediği kültürdür hep. Teknik, ekonomi,
hukuk, estetik, bilim, devlet, yöntem insanın meydana getirdiği her şey kültüre girer.
Örgütler, dernekler, kurumlar, okullar, tüm kendilerine ilişkin şeylerle birlikte
kültürden sayılırlar. Đnsanlar arasındaki her çeşit karşılıklı etkileşmelere, her türlü
yapıp yaratma alışkanlıklarına, bütün manevi ve maddesel yapıt ve ürünlere kültür
denir” (Uygur, 1984: 5).
2.1.2.Kültürün Özellikleri
• Kültür, öğrenilmiş davranışlar topluluğudur (Güvenç, 2002:101).
Đnsanlar kendilerinden önce gelenlerin deneyim ve bilgilerinden yararlanarak
doğal çevrelerini yeniden yaratabilmekte, araçlar yaparak ve kurallar koyarak
yaşamlarını düzenleyebilmektedirler. Toplumsallaşma süreci içerisinde bireyler,
kültürü öğrenir. Kişiler kendilerinden önce gelenlerin deneyimlerinden de
yararlanarak uyum sağlayabilir, toplumsal yaşamlarını kolaylaştırabilirler.
Dolayısıyla kültürün önemli bir özelliği öğrenilen davranışlardan oluşmasıdır (Đçli,
2002: 81). Kültür, içgüdüsel ve kalıtımsal değildir ve her bireyin doğduktan sonraki
yaşantısı içinde kazandığı alışkanlıklar, davranış ve tepki eğilimler bütünüdür
(Güvenç, 2002:101).
• Kültür, toplumun üyelerince paylaşılır.
Kültür toplumsaldır, toplumlarda yaşayan bireylerce yaratılır ve paylaşılır.
Bütün kültürler sürekliliklerini sağlamaya çalışırlar, bu çabaları nedeniyle de
benzerlik gösterirler (Đçli, 2002: 83). Bir grubun üyeleri tarafından paylaşılan
alışkanlıklar, kabul edilen davranış, tutum ve değerler o grubun kültürüdür. Sosyal
bir grubun ortaklaştığı veya paylaştığı alışkanlıklar, ister aile, ister bir köy veya sınıf,
ister bir oymak veya ulus düzeyinde olsun, bir kültür ya da «alt-kültür»dür. Eğer
7

kültür toplumsal ise, onun varlığı topluma bağlı olmak gerekir. Bütün kültürler,
kendi yaşamlarını sürdürmeye çalışırlar ve bu çabalarında birbirlerine benzerler
(Güvenç, 2002:102).
• Kültür örüntülüdür.
Kültürler gelişi güzel toplanmış görenek ve inançlar değil bütünleşmiş
örüntülü sistemlerdir. Adetler, değerler, kurumlar, inançlar birbirleriyle ilintilidir.
Bunlardan birinde meydana gelen bir değişme diğerlerini de etkiler. Bir kültürün
arklı öğeleri çekirdek değerler etrafında bütünleştirilebilir (Đçli, 2002: 83).
• Kültür, ihtiyaçları karşılayıcı ve doyum sağlayıcıdır.
Kültür, temel biyolojik ihtiyaçları ve bunlardan doğan ikinci derecedeki ihti-
yaçları, çoğu zaman ve önemli ölçüde karşılar. Kültürel kurumlar ve ilkeler, başarısı
denenmiş çözüm yollarıdır. Đnsanlar, doyum verici olduğu sürece, alışkanlıkların
devam ettirmektedirler. Doyum, alışkanlıkları destekler ve pekiştirir. Doyum
yokluğu ise alışkanlıkların kaybolmasına yol açabilir. Kültürel öğeler, toplumun
üyelerine bir doyum veya hizmet sağlayarak var olabilirler (Güvenç, 2002: 103).
• Kültür simgeseldir.
Kültürde öğrenmenin yanı sıra dil ve etkileşim de önemlidir. Dil toplumda
insanları birbirine bağlayan bir öğe olduğu kadar, kültürün gelecek kuşaklara
aktarılması açısından da önemlidir. Dil toplumun simgesel sistemidir. Kültür bireyler
arasında bir iletişimin olmasını gerektirir. Kültür toplumsal bir üründür ve insanlar
arası etkileşim sonucu doğup gelişir (Đçli, 2002: 82).
• Kültür, durgun olduğu kadar devamlıdır ve değişebilir.
Kültürler her zaman değişir ve değişme, uyum yoluyla gerçekleşir. Koşullar
değiştikçe, geleneksel çözüm yollarının sağladığı doyum düzeyi de azalır ve değişir.
Yeni ihtiyaçlar ortaya çıkar ve bunlar bilinç düzeyine yükselir. Bu ihtiyaçları
karşılayacak, sorunları çözecek deneme ve düzeltmeler yapılır, yeni kurum ve
kuruluşlara gidilir. Kültürel değişme, sistemin bütünlüğünde hemen
gerçekleşivermez. Sistemin belli bir kesimindeki değişmeler, geri kalan kurumlan, bu
yeni duruma uymaya zorlar. Bazı durumlarda geri kalan kurumlar değişmeyi
frenleyip yavaşlatmaya; bazı durumlarda ise destekleyip hızlandırmaya çalışır. Fakat
8

hemen her kültürel değişme olayında, kurumlar arası bir farklılaşma ortaya çıkacaktır
(Güvenç, 2002: 103).
• Kültür, tarihidir ve süreklidir (Güvenç, 2002: 101).
Kültür bir toplumun üyelerinin paylaştıkları, birbirlerine ve gelecek kuşaklara
ilettikleri, toplumun yarattığı, değer verdiği, paylaştığı bütün maddi ve manevi
öğelerin toplamıdır. Tarihsel açıdan kültür araştırıldığında, kültürün kökeni ile
toplumun kökeninin eş anlamlı olduğu görülmektedir. Đnsanlar grup yaşamını
sürdürdükleri her yerde kültürle birlikte var olmuşlardır, kültür ve toplum birlikte
bulunur. Tüm insanlar kuşaktan kuşağa aktarılan belli kültürel kurallar içinde
büyürler (Đçli, 2002: 80).
• Kültür bir soyutlamadır.
Kültür, bütünüyle maddi, gözlemlenebilir bir olgu değildir, soyut, kişilerin
zihinlerinde olan bir kavramdır (Güvenç, 2002: 104).
2.1.3.Kültürün Đşlevleri
• Kültür toplumsal davranışları düzenleyerek toplumsal davranışın çeşitli
parçalarını birbirleriyle ilişkilendirir ve bir bütün haline getirir.
• Kültür toplumsal dayanışmanın temellerinden birini oluşturur.
• Kültür toplumları birbirinden ayırmaya yarayan bir işaret gibidir.
• Toplum değerlerini bir bütün haline getirir ve yorumlar.
• Toplumsal kişiliğin oluşmasında baş faktördür (Đçli, 2002: 85).
• Kültür bir toplumda yer alan bireylerin, diğer bireylerin tepkilerini tahmin
etmesini sağlar.
• Kültür fizyolojik ihtiyaçların giderilmesi için bireye, gerekli bilgi ve
beceriyi kazandırır.
• Kültür, benzer birikim ve amaçlara sahip insanların birbirleriyle
özdeşleşmesini sağlar (Silah, 2000: 298).
9

2.1.4.Kültürü Oluşturan Başlıca Unsurlar
Genel olarak kültürel yapıyı oluşturan unsurların bazıları şunlardır:
2.1.4.1. Değerler
Toplumun sahip olduğu ortak tutum ve bakış açılarına ‘değer’ denir.
Değerler, kültürel olarak tanımlanmış toplumsal standartlardır ve neyin olması
gerektiğini belirtir. Değerler toplumun sürdürdüğü ortak amaçlardır, değerlerin
oluşturulması ve sürdürülmesi için toplumsal normların oluşturulması gerekir (Bahar,
2005: 78).
Geniş anlamda değerler, kültürün daha çok gözle görülmeyen, öznel, içsel
yönünü oluşturmakta, örgütsel sorunların çözümünde makul, uygun olarak kabul
edilen çözüm biçimini göstermektedir (Şişman, 1994, alıntılayan Güçlü, 2003).
2.1.4.2. Normlar
Normlar, bireyin ne yapması veya yapmaması gerektiği hakkında toplum
tarafından oluşturulan ortak beklentilere denir. Normlar, nerede, ne zaman, nasıl
davranılması gerektiğini belirleyen davranış kalıplarını oluşturan (Bahar, 2005: 79),
kültürel çevre içinde sosyal organizasyona bağlı olarak insanların davranışlarını
kaplayan ve çevredeki değerler düzenine uymaya mecbur olan elemanlardır (Aslan,
2005: 70).
Genel olarak uyulması gereken kurallar olarak ifade edilen normlar, bazen
açık olarak dile getirilmez, bazen de yazılı değildirler. Ancak, örgüt üyelerinin
sergiledikleri davranışlar üzerinde önemli etkiye sahiptirler. Örneğin, “üstlerinle
tartışma”, “kötü haberi veren sen olma” şeklinde ifade edilen ve paylaşılan normlar,
o örgüt içindeki davranışların nasıl olması gerektiği konusunda bilgiler
iletmektedirler (Sabuncuoğlu ve Tüz, 1998, alıntılayan Güçlü, 2003).
2.1.4.3. Tutumlar
Tutumlar nesneler, insanlar veya olaylar hakkında olumlu ya da olumsuz
değerleme ifadeleridir. Tutumlar, insanın bir şey hakkında ne hissettiğini ifade eder.
Tutumlar değerlerden farklıdır, değerler daha geniş ve daha kapsamlı bir kavramdır,
tutumlar ise daha özeldir (Robbins, 1994: 17).
10

Kültür kavramının sosyal yaşama olan etkisi genelde dolaylı olarak ortaya
çıkmaktadır. Bir toplumun kültürel yönelimi, toplum tarafından sergilenen değer,
tutum ve davranışların karmaşık etkileşimini yansıtmaktadır. Kültür, bireylerin
sürdükleri yaşam ve çevrelerindeki dünyaya bakış değerleri ile açığa çıkar. Bu
değeler, davranışların öncü uyaranı olan tutumları etkiler ve ardından tutumlar
davranışları oluşturur. Birey ve grup davranışlarının değişen örüntüsü toplumun
kültürünü etkiler, kültür değerlere yeniden şekil verir ve birbirini takip eden şekilde
döngü devam eder (Adler, 1991, alıntılayan Sığrı ve Tığlı, 2006).
2.1.4.4. Varsayımlar
En güçlü kültürel öğelerden biri de varsayımlardır. Varsayımlar örgüt
üyelerinin algı, düşünce, his ve davranışlarını yönlendirerek, onların örgütsel yaşama
ilişkin taşıdıkları doğru-yanlış, anlamlı-anlamsız, olanaklı-olanaksız gibi ön
kabullerini oluşturan tartışmasız doğrulardır. Varsayımlar, değerlere göre daha derin
bir zihinsel yerleşime sahiptirler. Bu nedenle varsayımlar zaman içinde kazandıkları
geçerlilik ile değerleri de yönlendirirler. Dolayısıyla, varsayımlar kültürel değişimde
önemli bir direniş alanı oluştururlar (Sabuncuoğlu ve Tüz, 1998, alıntılayan Güçlü,
2003).
2.1.4.5. Đnançlar
Geçmişte ve şimdi gerçeğin ne olduğuna dair bireysel bilgilerden
oluşmaktadır. Đnançlar, bireylerin sosyal gerçekleri nasıl anlamlandırdığını
gösterirler. Ancak burada kişisel özelliklerle kültürel değerlerin bir sentezi söz
konusudur. Örneğin, kaderciliğin yaygın olduğu bir toplumda, bireylerin inancı daha
çok geleceğin planlanamayacağı ve denetlenemeyeceği yönündedir.
Değerler belirli bir sonucu elde etmek için izlenecek yol konusunda en
derinde yatan inançlardır. Bireyler inanç ve değerlerini değiştirdikleri zaman, karar
ve davranışları da değişir. Eğer belirli sayıda kişinin inanç ve değerlerinde aynı
yönde bir değişiklik olursa, toplumun karar ve davranışları değişir (Baltaş, 2009).
11

2.1.4.6. Hikâyeler ve Efsaneler
Hikâyeler bu günü geçmişe bağlar, mevcut uygulamalara açıklama ve
meşruluk kazandırır. Hikâyeler toplumun geçmişi, mevcut durumu ya da gelecekteki
akışını etkileyen kararlar hakkındaki olayları kapsar (Robbins, 1994: 316).
Gordon'a (1993) göre, hikâye ve efsaneler, örgütsel değerlerin yayılmasına ve
yerleşmesine yardımcı olurlar. Örgütün kahramanlarını ve sembollerini
canlandırırlar. Hikâyeler, örgütsel kültür hakkında önemli ipuçları verirler. Örneğin
bir örgütün kültüründe bireyselliği ya da yarışmayı vurgulayan hikâyeler yaygınsa,
örgütsel değerler de bu doğrultuda gelişir (Aktaran, Çelik, 2000: 50).
2.1.4.7. Kahramanlar
Kahramanlar geçmişte, örgüte çok yararlı hizmetlerde bulunmuş ve bu
hizmetleri nedeniyle devleşmiş, örgütü zafere ulaştırmış kişilerdir. Örgüt
kahramanları, örgüt açısından ideal özelliklere sahip olarak görülen kişiler olup
örgütlerde bir değil birden fazla olabilirler. Bunlar ölmüş ya da yaşayan, gerçek
kişiler olabileceği gibi, gerçek ya da hayali kişiler olmaları da mümkündür (Şişman,
1998, alıntılayan Güçlü, 2003).
2.1.4.8. Semboller
Toplumsal yaşamda egemen olan bazı değerler ve normlar belli bir sembolle
daha somut bir hale gelmekte ve ifade edilebilmektedir. Semboller, ulusal kültürlerde
bayrak, ulusal marş, özel binalar, anıtlar biçiminde oldukça önemli ortak anlamlar
taşıyabilmekle birlikte; bir tören, bir ayin, bir işaret, jest, sözcük veya bir kişi de
sembol olabilmektedir (Akıner, 2004; Balaban, 2006; alıntılayan Korkmaz 2009).
2.1.5. Kültürün Çeşitleri
Çeşitli kıstasları göz önünde bulundurarak, sosyal psikologlar çeşitli kültür
sınıflandırmaları yapmışlardır. Bunlar içerisinde en yaygın olarak kullanılan
sınıflandırmalar aşağıda yer almaktadır.
2.1.5.1. Genel Kültür ve Alt Kültür
Sosyal psikologlar genel kültür ve alt kültür ayrımında, kültürün yaygınlık
derecesini esas almışlardır. Bir toplumdaki geçerli inançlar, değer yargıları, yaşam
12

tarzları, örf ve adetleri, o toplumun genel kültürünü oluşturmaktadır. Genel kültür
ayrımı, kültürün genellik derecesine ya da ait olduğu topluluğun büyüklüğüne göre
yapılan bir sınıflandırmaya dayanır. Genel olarak, bir ülke ya da ırkın kültüründen
söz edilebilir (Silah, 2002: 294).
Toplumların alt kültürleri ise, belli bir toplumsal çevredeki ortak yönler
yanında, kültürel öğelerdeki farklılıkları yansıtmaktadır. Alt kültürler genel kültür
içinde yer aldığı halde, genel kültür, alt kültürlerin toplamı anlamına gelmemektedir
(Silah, 2002: 294). Alt kültür, kendisini oluşturan bütünle, yani onu içine alan
kültürle aynı temel değerlere dayanan, fakat daha çok, ikinci derecede önemli olan
değerler bütünüdür (Tezcan, 1995: 165).
2.1.5.2. Maddi ve Manevi Kültür
Bir toplumun kültürel öğeleri maddi ve manevi olmak üzere ikiye ayrılır.
Đnsanın yaşamak için yarattığı çevreyi şekillendiren teknoloji ve onun içerdiği tüm
araçlar, maddi kültürü oluşturur. Maddi kültürler toplumdan topluma değişmektedir
(Bahar, 2005: 71). Kültürün, toplumların ruhsal ve psiko-sosyal ihtiyaçlarını
karşılamaya yönelik olan kısmını da manevi kültür oluşturur. Manevi kültür öğeleri,
toplumsal yaşamı düzenleyen değerler, kurallar, bilgiler, gelenekler, görenekler ve
inançlardan oluşur (Đçli, 2002: 83).
2.1.5.3. Karşıt Kültür
Karşı kültür, bir grup insanın, içinde yaşadıkları kültür sisteminin temel
değerlerini yadsıması ve başka birtakım değerleri benimsemesi olayıdır. Karşı kültür,
kendisini içine alan kültürün değerlerini alaya alır veya sert biçimde eleştirir, fakat
bunu yaparken kısmen o değerlere bağlı kalan bir alt kültürdür. Alt kültür, tüm
kültürü reddetmez, ana kültürü kabul eder, oysa karşı kültür kendisini içine alan
kültürün değerlerini alaya alır, tüm ana kültürü reddeder ve onunla çatışır (Tezcan,
1995: 165; Bahar, 2005: 69).
2.1.6.Örgüt ve Örgüt Kültürü
“Örgüt; iki ya da daha çok kişinin bilinçli bir şekilde oluşturdukları eylem
veya güç birliğidir (Erdoğan, 1990: 25).”
13

Örgütler, bireysel ihtiyaçları karşılamak için kurulan, aynı zamanda bireylerin
sosyal ihtiyaçlarını karşılayan sosyal sistemlerdir. Đnsanlar, örgütlerin sağladığı
sosyal tatmine ihtiyaç duyarlar. Örgütlenmenin bir diğer nedeni de, maddi
nedenlerdir. Đnsanlar, örgütlerin yardımıyla tek başlarına yapamayacakları bazı
işlevleri yerine getirmeyi başarırlar (Tutar, 2003: 18).
Örgütler belirli bir amacı yerine getirmek için, bilinçli bir şekilde
oluşturulmuş ve bir düzen çerçevesinde işleyen toplumsal birimlerdir. Örgütlerin en
temel öğesi insandır. Örgütler bir tesadüf sonucu değil, bilinçli bir şekilde ortaya
çıkarlar ve belirli amaçları gerçekleştirmek için kurulurlar. Örgütler bu amaca rast
gele davranışlarla değil, ancak bir düzen çerçevesinde işleyen yapılar sayesinde
ulaşabilirler. Örgütler toplumsal birimlerdir, bir boşlukta değil, ancak sosyal bir
çerçevede faaliyette bulunurlar (Tutar, 2003: 15).
Toplumda bir grubun veya kuruluşun üyesi olmak o topluluğa uyum
sağlamayı gerektirir. Uyum sağlamanın ve grup ya da kuruluş tarafından
benimsenmenin temel koşulu ise, ortak amaçlar, standart ve değerler ile alışkanlıklar,
felsefe ve ideolojileri paylaşma gereğini ortaya koyar. Üyelerin benzer davranışlar,
tutumlar ve işbirliği içinde hareket edebilmeleri için gerekli bir husustur. Bu
açıklamalar ışığında, örgüt kültürünün aileden, toplumdaki tüm kurum, kuruluşlar,
millet ve devlet ile biçimsel ve biçimsel olmayan tüm gruplaşmalarda o topluluğun
özelliklerini yansıtan ve çevresiyle ilişkilerini düzenleyen bir husus olduğu ifade
edilir. O halde örgüt kültürü, “bir örgüt üyelerinin paylaştıkları anahtar değerler,
standartlar, normlar, inançlar ve anlayışlar topluluğu” olarak tanımlanabilir (Eren,
2005: 391).
Örgüt kültürü, o örgütün çevrede tanınmasını, değerini, toplumsal
standartlarını, çevredeki diğer örgüt ve bireylerle ilişkili biçimlerini ve düzeylerini de
yansıtır. Bu fonksiyonu ile kültür, örgütü topluma bağlayan onun toplum içinde
yerini, önemini ve hatta başarısını belirleyen en önemli araçlardan biridir. Ancak her
örgüt kültürü, içinde yaşadığı toplumsal kültürü ve ilişkide bulunduğu diğer örgütsel
kültürlerin etkilerini taşımakta ve oluşumlarında bu kültürlerin de katkısı
bulunmaktadır. Kültür çevreye ters düşmez aksi takdirde örgüt yaşamı tehlikeye
14

girebilir. Ayrıca, çevrenin norm ve değerlerine uygun olduğu takdirde yeni bir kültür
çevreye önemli etkiler yapar (Eren, 1998: 87).
Kültür, toplumun üyesi olan insanların yaşamları boyunca öğrendikleri ve
paylaştıklarının hepsini kapsayan bir kavramdır. Kültür, bir toplumda sosyal
yaşamın, ilerlemenin, değişimin, üretimin, bilimin, sanatın, eğitimin ve düşünce
yapısının düzeyini belirleyen bir faktördür. Kültür, bireyler arasında gerçekleşen bir
etkileşim sonucu ortaya çıkarak toplumsal yaşamın ürünü haline gelir. Bu bağlamda,
örgüt kültürü, bir kurumun ve işletmenin karakteristiğidir. Sadece örgüt bireylerinin
tek tek tutum ve davranışlarından değil aynı zamanda örgütün tamamına ait toplu
tutum ve davranışlardan oluşur. Bu yönüyle örgüt kültürü, örgüt üyelerinin
davranışlarını kontrol altına alan sosyal bir sistemdir (Demirel ve Karadal, 2007:
253-270).
2.2. Đletişim
2.2.1. Đletişim Kavramı
Đletişim; kişinin kendisiyle, kişiler arasında, gruplarda, örgütlerde kitleler
düzeyinde bilgi ve anlam aktarmasıdır. Đnsanlığın var oluşundan bu yana iletişim
gerekli bir durum olarak karşımıza çıkmaktadır. Đnsanlar tek başlarına yaşadıkları
sürece iletişime ihtiyaç duymayacaklardı. Fakat hiçbir insanın tek başına hayatını
sürdürmesi mümkün değil. Bu nedenle topluluk halinde yaşamaya başlayan insanlar
arasında iletişim önem kazanmaya ve iletişim gelişmeye başlamıştır.
“Đletişim, insanın varlık sürdürme biçiminin bir ürünü ve insanın varlık
sürdürme biçimindeki gelişmelere göre değişimlere uğrayan insana özgü bir olgudur”
(Oskay, 2005: 1).
Đletişim, yaşamlarımızın merkezi bölümünü oluşturur ve toplumsal bireyler
olarak varlığımız iletişime dayanır (Scoot, 1997: 97).
Etkileşimin olduğu her yerde iletişim ve iletişimin olduğu her yerde de
etkileşim vardır. Bu iki olgu birbirlerinin vazgeçilmez parçalarıdır (Şakar ve
Küçükarslan, 2006: 4). Đnsanlar sürekli olarak birbirleriyle etkileşim içindedirler. Bu
nedenle insan davranışları bir bakıma toplumsal davranış olarak görülebilir. Đşte
insanlar arasındaki etkileşimi sağlayan araç iletişimdir. Böylelikle kişiler algılarını,
15

isteklerini, duygu ve değerlerini, tutumlarını ve ihtiyaçlarını açığa vurabilirler. Bu
gibi davranışsal özellikler insan eylemleri yoluyla diğerlerine iletilmektedir.
Davranışı etkileyen dış etmenler, örneğin arkadaşlar, grup normları, diğerlerinin
beklentileri kişinin neyi, nasıl ileteceğini belirler (Can, 1994: 239).
Đletişim her zaman her yerdedir; insan istese de, istemese de bir iletişim ağı
içinde yaşamaktadır ve bu nedenle de iletişim kurmaması olanaksızdır.
2.2.2. Đletişimin Tanımı ve Anlamı
Yakın zamanlara kadar, dilimize Fransızcadan ve Fransızca söylenişi ile
geçen komünikasyon (communication) sözcüğü ile birlikte ve aynı anlamı
karşılamak için haberleşme kavramı kullanılıyordu. Günümüzde kullanımı
yaygınlaşan iletişim sözcüğü ise haberleşmeyi de içeren daha geniş kapsamlı bir ileti
alışverişi anlayışını yansıtmaktadır (Zıllıoğlu, 2003: 3).
Bilgi paylaşma faaliyeti olan iletişim, kişilerin kendini ifade edebilme
gereksinimleri sonucunda ortaya çıkar. Đletişim, toplumun temelini oluşturan bir
sistem, örgütsel ve yönetsel yapının düzenli işleyişini sağlayan bir araç ve bireysel
davranışları görüntüleyen ve etkileyen bir teknik, sosyal süreçler bakımından zorunlu
bir bilim, sosyal uyum için gerekli bir sanattır (Tutar, 2003: 41).
Đletişim bilginin, fikirlerin, duyguların, becerilerin simgeler kullanılarak
iletilmesidir. Đletişim bir anlam arama çabasıdır. Đletişim esas olarak simgeler
aracılığıyla bir kişiden ya da gruptan diğerine bilginin, fikirlerin, tutumların veya
duyguların iletimidir. Toplumsal açıdan ise iletişim, mesajlar aracılığıyla gerçekleşen
toplumsal etkileşimdir. Đletişim, tarafların anlam yaratıp, karşılıklı bir anlaşmaya
ulaşmak amacıyla mesajları birbirleriyle paylaştıkları bir süreçtir (Tutar, 2003: 41).
Yazılı kaynakların taranması yöntemiyle yapılan bir araştırmada sözcüğün
4560 kullanımı derlenmiş ve daha sonra 15 anlamı belirlenmiştir. Bunlar (Mısırlı,
2004: 1);
1. Düşüncenin sözel olarak (konuşma ile) karşılıklı değiş tokuşu,
2. Đki kişinin birbirini anlaması, insanın karşısındakine kendisini anlatabilmesi,
3. Organizma düzeyinde bile olsa ortak davranışa olanak veren etkileşim,
16

4. Bireyde benlikle ilgili olarak belirsizliğin azaltılması,
5. Duyguların, düşüncelerin, bilgi ve becerilerin aktarılma süreci,
6. Bir kişi ya da bir şeyin başka bir kişiye/bir şeye içinden aktarımla, değiş-
tokuşla dönüşme, değişme süreci,
7. Yaşayan bir evrenini parçalarının ilintilenmesi, bağlantılarının kurulması
süreci,
8. Bir kişinin tekelinde olanın başkalarıyla paylaştırılması, başkalarına da
aktarılması süreci,
9. Askeri dilde iletinin (komutun) gönderilmesi ile ilgili araç, usul ve teknikler,
10. Đletiyi alanın belleğinin iletiyi gönderenin beklentisine uygun yanıt verecek
biçimde uyarılması,
11. Organizmanın ortamdaki uyarıya verdiği fark edilir yanıt, ortamdaki değişime
uyarlanma yanıtı, bu yanıtla diğerini etkileme,
12. Kaynaktan çıktıktan sonra iletiyi alan için bir uyaran olan davranış,
13. Kaynağın karşı tarafı etkilemeyi amaçlayan davranışı,
14. Belli bir konumda, yapıdan bir diğerine geçiş süreci,
15. Güç (iktidar) kaynağı olarak kullanılan mekanizmadır.
Bütün bu tanımlamalardan çıkarılacak ortak sonuç iletişim sürecinin
oluşabilmesi için mutlaka bireyler arasında bir ilişki kurulması gerektiğidir. Đnsan
olmadan iletişim gerçekleşemez. Đletişim, insan tarihinin başlangıcından bugüne
kadar, bugünden de sonsuza kadar insanları birbirine bağlayan ve onların sosyal bir
grup halinde dengeli ve uyumlu bir biçimde anlaşmalarını sağlayan bir etkileşimler
bütünüdür (Mısırlı, 2004: 1).
2.2.3. Đletişimin Amacı ve Önemi
Bir sosyal yapı içinde iletişime ihtiyaç göstermeyen hiçbir iş yoktur; çünkü
iletişim, insanların birbirlerini anlamaları için gerekli olan bir köprüdür. Sözü edilen
özelliğine dayanarak, iletişimi “bir kişiden başka bir kişiye mesajın aktarılması”
olarak görmek mümkündür. Đletişimi kaynaktan, alacı ya da alıcılara mesajın
17

iletilmesi olarak düşünmek doğru olacaktır; çünkü mesajı gönderen kişinin genellikle
bir amacı vardır; mesaj alacının bir davranışta bulunmasını bekler. Alıcının
göstereceği davranış ise mesajı beklemesine, alma biçimine ve alınma derecesine
bağlıdır. Đletişim ancak mesajı gönderenin istediği davranışın, alıcı tarafından
gösterilmesi halinde gerçekleşir (Tutar, 2003: 42–44).
Đnsanların çevreye uyum sağlayabilmeleri için gerekli olan en önemli
niteliklerinden birisi iletişim becerileridir. Đletişim insan ilişkilerinin temelidir
(Özgüven, 2001:18).
Bütün insanların her iletişim eyleminde bilgilenmek, ikna etmek,
bilgilendirmek, yönetmek, eğlenmek vb. bir dizi nedeni ve amacı vardır. Đletişim
amaçları, karşılığı hemen beklendiğinde “tüketime” yönelik; daha sonraki
ödüllendirmeler hedeflendiğinde “araçsal” olarak ayırt edilebilir (Zıllıoğlu, 2003:
10).
Đletişim insanların toplu yaşamasının ürünü ve gereğidir. Eğer insanlar toplu
yaşamak zorunda olmasalardı iletişim olmazdı. Bu yüzden iletişim toplu yaşamanın
ürünüdür. Toplu yaşamada insanların birbirleriyle ilişki kurmadan ve etkileşmeden
yaşamlarını sürdürmeleri de olanaksız olduğu için iletişim, toplu yaşamanın bir
gereğidir (Başaran, 1984: 283).
Đnsan ister tek başına, ister toplumla birlikte yaşasın, amaçlarına iletişim
kurarak ulaşabilir. Đnsanda iletişim kurma ihtiyacı, çevreyi etkileme isteğinden
kaynaklanır. Bu nedenle iletişim, ister bilgiyi yaymak, ister eğitmek, ister
eğlendirmek, ya da yalnızca anlatmak için olsun, asıl amaç, bilgi verme ve
karşıdakini etkilemektir. Özellikle örgütsel ve grup iletişiminde, birlikte çalışan
insanların davranışlarını kontrol etmek ve belli bir amaç doğrultusunda yönlendirenin
vazgeçilmez aracı, iletişimdir. Bu yönüyle iletişim sadece biri ileti alışverişi değil,
insanın toplumsallaşma sürecinde ortak bir etkinlik biçimidir (Tutar, 2003: 44).
Etkilemek iletişimin amacıdır. Çünkü iletişim etkilemek için yapılmaktadır.
Ama yönetsel olan iletişim yönetsel olmayan iletişeme bakarak karşıdakini
etkilemeye daha çok ağırlık verir. Yönetsel iletişim, karşıdakini eyleme geçirmeyi
amaçlamaktadır. Bu yüzden yönetsel iletişim bir bakıma eğitsel iletişime benzer
18

çünkü eğitimin amacı da eğitilenini davranışını değiştirmek için onu etkilemektir.
Kişiler arası iletişim ise, daha çok ilişki kurma amaçlıdır (Başaran, 1984: 282).
Öğrenmek, öğretmek, anlamak, anlatmak, etkilemek, etkilenmek, paylaşmak
ve sahip olmak için iletişim kurarız. Kısacası insan ilişkilerinin temelinde iletişim
vardır (Tutar, 2003: 44).
Đletişim şüphesiz insanlar ve diğer tüm sosyal sistemler için önemlidir, ancak
iletişim özellikle bugün her zamankinden daha büyük bir öneme sahiptir.
Günümüzde iletişimin öneminin artmasının nedeni, iletişim bugün bir güç kaynağı
olan bilgi iletiminin temel aracı olmasıdır. Yaygın bir tanımlamayla içinde
bulunduğumuz çağ “enformasyon çağı” olarak nitelendirilmektedir. Çağımıza adını
veren bilginin bir değer olarak ortaya çıkması ve iletilmesi, iletişim sayesinde
mümkün olabilmektedir.
Đletişimin en önemli unsuru; “insanları oldukları gibi kabul etmek ve ona göre
davranmaktır.” Đletişimin kurulabilmesi için öncelikle empati yeteneğine sahip
olunması gerekmektedir. Çeşitli kültür ve eğitime sahip insanlar arasındaki iletişimin
sağlıklı bir şekilde kurulabilmesi için bu gereklidir (Dalkılıç, 2004: 19).
Kısaca, iletişimin kişi açısından özel amaçları ne olursa olsun, temeldeki
amacı çevre üzerinde etkin olmak, başkalarında davranış, tutum geliştirmek ve
değiştirmektir (Zıllıoğlu, 2003: 13).
Đletişim insan ilişkilerinin temelidir ve hayatın ayrılmaz bir parçasıdır.
Đletişim sayesinde insanlar fikirlerini açığa vurma, onları paylaşma ve değerlendirme
olanağına sahip olurlar. Đletişim sayesinde başkalarını etkiler ve onlardan etkilenir.
2.2.4. Đletişimin Đşlevleri
Đletişim işlevlerine bakıldığında önemi daha iyi anlaşılır. Đletişimin işlevleri
şu şekilde sıralanabilir (Başaran,1984: 283);
� Bilgi taşır,
� Đlişkiler aracılık eder,
� Etkileşime aracılık eder,
� Kararları taşır, buyrukları taşır,
19

� Geri bildirimi taşır.
Çağdaş Amerikan toplumbiliminin temsilcilerinden Merton’un toplumsal
sistem içinde yer alan öğelerin işlevleri için önerdiği ayrımdan hareketle iletişimin
açık/amacı belirlenmiş işlevleri yanında örtülü/amaçlanmamış işlevleri olduğu kabul
edilir. Açık işlevler iletişimde bulunanlar tarafından arzulanan ve sonuçları
kendilerince öngörülen işlevlerdir. Örtülü işlevler ise iletişimde bulunan tarafların ne
istedikleri, ne de farkında oldukları işlevlerdir (Zıllıoğlu, 2003: 73).
Đletişimin her türü bireyin kendisi ile onun psikolojik gereksinimleri ile
ilgilidir. Bireyin kendisini tanıması, tanımlaması, neleri yapabildiğinin ve
yaptırabildiğini kavraması, kendisini nasıl olduğunu sanıyorsa ya da nasıl olmak
istiyorsa öylece tanıtması; başkalarının ona yönelik davranışlarından kendisini
değerlendirmesi süreçlerinde kendi kendine ve başkalarıyla yaptığı iletişim rol oynar
(Zıllıoğlu, 2003: 75).
2.2.5. Đletişimin Evrimi
Đnsanoğlunun en ilkel araçlarla başlattığı kültürel yaşam günümüze kadar çok
büyük bir hızla değişmiştir. Kültürler, toplumlar ve insanlar arası ilişkilerin artan
yoğunluğu, bilimsel ve teknolojik buluşların yayılma gücü göz önüne alınacak olursa
gelecekte bu sürecin daha da hızlanacağı öngörülebilir. Đletişimin biçimi ve içeriği de
kültürel oluş ve gelişime göre belirlenip, değişmektedir. Aynı zamanda da kültürel
oluş ve değişimin temelinde de iletişimin gelişmesi yatmaktadır (Zıllıoğlu, 2003: 52-
53).
Đnsanoğlu yazı dilinin gelişmesinden çok önce konuşma diline sahip oldu,
böylece kültürü yaratıp yaşatabildi. Avcı-toplayıcı insan yaşayış biçimine ve
gereklerine uygun bir dil ve bildirişim sistemine sahipti. Üretime ve yerleşik düzene
geçişin belli bir aşamasından sonra üretimde artık yaratma, ticaret ve yönetim
sistemlerinin ortaya çıkıp gelişmesi ile birlikte ulaşım ve iletişimde köklü
değişiklikler ortaya çıkmıştır. Matbaanın icadı ise yalnız iletişim açısından değil,
kültürel açıdan da bir devrim yarattı. Avrupa’da diğer toplumsal ve kültürel
gelişmelerle birlikte yazının mekanik çoğaltımı bir çığır açtı. Bilgi tüm kitlelere
değilse de yine de hızla yayılmaya başladı. Sanayileşme ile başlayan sanayi
kültüründe buharlı gemilerin ve demiryollarının gelişmesi 19. yüzyılda Avrupa’da ve
20

Kuzey Amerika’ da yaşamın hızını değiştirdi. Kitaplar, düşünceler her yere taşındı,
insanlar coğrafi hareketlilik kazandı, ilişkilere ve iletişime yeni boyutlar katıldı
(Zıllıoğlu, 2003: 55).
2.2.6. Đletişim Süreci
Süreç, “Bir olayın düzenli olarak ve birbirini izleyen değişmelerle gelişmesi,
başka bir olaya dönüşmesi”dir. M.Ö. 5. yüzyılda Heraklit insanın ayın ırmakta iki
kez yıkanamayacağını ne insanın, nede ırmağın geçen zaman içinde ayın
kalmadıklarını belirtirken doğal ve kültürel olaylardaki sürekli değişimi
vurgulamıştır (Zıllıoğlu, 2003: 93).
Đnsanlığın geçmişinden günümüze ve geleceğe uzanan, bireyin doğumundan
ölümüne yaşamın her alanında ve her an etkin olan iletişimin başı ve sonu yoktur.
Đletişim, insanın ve bireyin kültürel çevresi (hem doğal, hem toplumsal çevresi) ile
ilişkilerine göre değişip gelişen ve buna karşılık insanı değiştiren bir süreçtir
(Zıllıoğlu, 2003: 94).
Yönetsel iletişimin niteliği hakkında iki görüş vardır. Bazılarına göre iletişim
bir insan davranışıdır; bu nedenle, bir grup içindeki karşılıklı etkileşimleri birleştiren
bir süreçtir. Diğer görüşe göre ise, iletişim, yönetsel sistemi oluşturan alt
sistemlerden birisidir. Bu alt sistem aynı zamanda tüm yönetsel sistemi biçimlendirir
ve planlama ve kontrol gibi diğer alt sistemleri birleştirme görevini yerine getirir
(Can, 1994:238).
Diğer yönetsel işlevler gibi iletişim de bir süreçtir. Gerçek iletişimden söz
edilmek isteniyorsa iletişim iki yönlü süreç olarak görülmelidir. Bazen tek yönlü
iletişimden söz edilirse de böyle bir şey olmaz. Tanımı gereği bilginin anlaşılması ve
paylaşılması iki yönlü bir sistemi gerekli kılar. Đletişim daima iki ya da daha fazla
kişi arsında olur (Can, 1994: 239).
Ekonomi bilimine göre insanın gereksinmeleri sonsuz, yararlanabileceği
kaynaklar sınırlıdır. Ekonomik davranış, bu gereksinimlerin karşılanması için
kaynakların nasıl ve ne kadar kullanılacağını belirleyen davranıştır. Aynı şekilde
insanın iletişim gereksinmeleri de değişken ve sınırsızdır. Đletişim bu gereksinimlerin
karşılanmasında kullanılan araç gereçlerin, tekniklerin ve dağarcığın sürekli olarak
değiştirilip geliştirilmesi çabasıdır. Bu çabanın başlangıç tarihini kesin olarak
21

ilemiyoruz. Ama kültürel yaşamın ilk izleriyle birlikte var olması gerektiği de
tartışılmaz bir gerçektir (Zıllıoğlu, 2003: 94).
2.2.7. Đletişim Türleri
2.2.7.1. Kullanılan Kodlara Göre Đletişim Türleri
Kullanılan kodlara göre iletişim türlerini; sözlü iletişim, sözsüz iletişim ve
yazılı iletişim olmak üzere üç gruba ayırabiliriz.
Sözlü iletişim; Sözlü iletişim konuşma dili olarak da adlandırılabilir. Sözlü
iletişim, dil ve dil ötesi olmak üzere iki kısma ayrılır, dil ile iletişimde kişiler
ürettikleri bilgileri birbirlerine iletirler. Dil ötesi iletişim ise sesin niteliği ile ilgilidir,
ses tonu, sesin hızı, şiddeti, hangi kelimelerin vurgulandığı, duraklamalar ve benzeri
özellikler dil ötesi iletişim sayılır. Dil ile iletişimde kişilerin “ne söyledikleri”, dil
ötesi iletişimde ise “nasıl söyledikleri” önemlidir. Araştırmalar, insanların
birbirlerine ne söylediklerinden çok nasıl söylediklerine dikkat ettiklerini
göstermektedir (Tutar ve Altınöz, 2008:182).
Sözlü iletişim biçimlerinde jest ve mimikler, dil ve dil ötesi anlamlar, şahıstan
şahısa ve kültürden kültüre göre değişmektedir.
Ortalama olarak iletişimi gönderme becerilerinde oransal büyüklükler
şöyledir (Tutar ve Altınöz, 2008: 184);
• Kelimeler % 10,
• Ses tonu % 30,
• Beden dili % 60 rol oynar.
Sözsüz iletişim; sözcükler, iletişimin birincil araçlarıdır, sözlü iletişimde
kullanılan sözcükleri destekleyen daha birçok öğe vardır. Bu öğelere ikincil mesaj
kanalları denir. Đkincil mesaj kanalları sözsüz iletişim kanallarıdır, jestler, hareketler,
zaman ve mekân kullanımı sözsüz iletişimin önemli unsurlarıdır. Beden dili olarak
da adlandırılan sözsüz anlatımlar, insanlığın tarihiyle birlikte başlamıştır. Yapılan
araştırmalar, kişilerin karşılıklı konuşmalarında mesajın %35’inin sesli, % 65’inin ise
sessiz kanallarla iletildiğini göstermektedir (Tutar ve Altınöz, 2008: 185).
22

Yazılı iletişim; Hiç kuşkusuz ki yazı, insanoğlunun en büyük buluşlarından
biridir. Yazı sayesinde dil boşlukta hareket edebilir hale gelmektedir (Lazar, 2001:
81). Yazılı iletişim yöneticiler tarafından çok fazla başvurulan bir iletişim biçimi
değildir, çünkü yazılı iletişimde otorite imajı zayıftır. Yazılı iletişim, zor ve zaman
kullanımı bakımından sözlü iletişime göre bazı dezavantajları vardır. Bunun yanında,
yazılı iletişimin bazı avantajları da söz konusudur. Gönderici mesajını yeniden
gözden geçirebilir, kontrol edebilir, bilgileri toplamaya ve özümsemeye zaman bulur.
Bu nedenle yazılı iletişim, ayrıntıların önemli olduğu durumlarda tercih edilen bir
iletişim biçimidir (Tutar ve Altınöz, 2008: 188).
2.2.7.2. Yer Ve Zaman Ölçeklerine Göre Sınıflandırma
Yer ve zaman boyutlarına göre iletişim, yüz yüze iletişim ve yüz yüze
olmayan (uzaktan) iletişim olarak sınıflandırılabilir (Tutar ve Altınöz, 2008: 181).
Yüz Yüze Đletişim; Yüz yüze iletişim kişiler arasında aynı anda ve yerde,
birbirini görerek ve duyarak yaptığı direk iletişim biçimidir. Yüz yüze iletişimde
egemen tarz sözlü, konuşmayla olan iletişimdir. Yüz yüze iletişimde bulunanlar
arasında zaman ve yer bakımından beraberlik vardır. Herkes günlük yaşamından yüz
yüze iletişimde bulunurlar. Bu iletişim biçimleri büyük çeşitlilik gösterir. Bunları
kategorilere ayırmak da ele alınan ölçülere göre değişir.
Bu tür iletişimde geribildirim olanağı bulunmaktadır. Geri bildirim aynı anda
gerçekleşebilir. Genellikle sonuçları olumludur. Bu tür iletişime örnek olarak
mülakattaki görüşmeler, birilerinin birileriyle sohbet etmeleri, bir seminere katılmak
verilebilir (Mısırlı, 2004: 9).
Yüz Yüze Olmayan Đletişim; Yüz yüze olmayan iletişim yer bakımından
aynı yerde olmamayı anlatır. Yer bakımından farklılık, kullanılan araca göre o anda
olan iletişim ve zaman farkını da çıkaran gecikmiş-iletişim biçimlerini getirir. Bu
iletişim biçimleri, iki tarafın da iletişim üretim araçlarını ve koşullarını kontrol etme
olanaklarına sahip olduğunda simetrik iletişim olanağını sağlar. Bu tür iletişimin
olabilmesi için iletişimin gereği olan sembollerin bir kişiden diğerine taşınması
gerekir. Kişiler arasında yer bakımından farklılık olduğu için, yani yüz yüze
olmadıkları ve yer bakımından farklı yerlerde konumlandırıldıkları için, iletişimi
23

taşıma aracı zorunludur. Bu tür iletişimde daha çok kitle iletişim araçları kullanılır.
Bu tür iletişim üç şekilde gerçekleştirilir (Mısırlı, 2004: 9);
• Görsel Đletişim: Fotoğraf ve afişlerle kurulan iletişim bu tür bir iletişimdir.
• Yazılı ve görsel iletişim: Bu tür iletişime gazeteler, dergiler, broşürler vb.
örnek olarak verilebilir.
• Uzaktan yapılan sesli iletişim: Radyo, televizyon, sinema vb. kanalıyla
yapılan sesli ve görüntülü iletişim türüdür.
2.2.8. Savunucu Đletişim- Destekleyici Đletişim
Đnsan ne zaman savunma davranışı içine girer? Bu soruya, herhangi bir
durumda ve ortamda kendisine yönelik bir tehditle karşılaştığında ya da tehdit
edilmeyi beklediğinde savunmaya geçer diyebiliriz. Böyle bir davranışa
yönelmesinde kendisin korumak isteği kadar, başkalarının katında değerini
sakınmak, yüceltmek eğilimi, gelebilecek cezalardan kaçınma ya da eğilimi,
ödüllendirme isteği çoğu kez birlikte etkili olur. Bu bağlamda savunucu iletişim
insanın benlik bilincini koruma gereksiniminden kaynaklanır ve psikolojik savunma
mekanizmalarıyla yakından ilgilidir (Zıllıoğlu, 2003: 281).
Savunucu iletişim ortamının karşıtı olan destekleyici iletişim ortamı,
dinleyicilerin kendilerinden çok iletilere yönelebildikleri, bu nedenle de daha sağlıklı
ilişkilerin ve iletişimin gerçekleştirilmesine elverişli bir zemin hazırlar (Zıllıoğlu,
2003: 282).
Savunucu iletişim ortamı, kişiler arasında çatışma çıkma olasılığını arttırır.
Destekleyici iletişim ortamında ise genellikle çatışma görülmez. Bir iletişim
ortamında kişilerden biri yargılayıcı, eleştirici, denetleyici, üstünlük ve kesinlik
taşıyan bireysel tavırlar sergilediğinde karşı tarafı savunucu iletişim kurmaya ve
dolayısıyla çatışmaya itmiş olur. Destekleyici iletişime yol açan ve çatışma
doğurmayan tavırlar ise taraflar arasında fark yaratmaya yönelik olmaksızın, tanıtıcı,
soruna yönelik, kendiliğinden, anlayışlı, eşitlikçi tutum ve davranışlardır (Özgüven,
2001: 25).
24

2003: 283)
Tablo 2. 1: Savunucu ve Destekleyici Đletişim Davranışları (Zıllıoğlu,
SAVUNUCU ĐLETĐŞĐM ORTAMI DESTEKLEYĐCĐ ĐLETĐŞĐM
25
ORTAMI
Yargılayıcı davranış Tanımlayıcı davranış
Denetimci davranış Soruna yönelik davranış
Strateji izleyen davranış Kendiliğinden (içten gelen) davranış
Umursamaz davranış Anlamaya yönelik davranış
Üstünlük taslayan davranış Eşitlikçi davranış
Kesinlik taşıyan davranış Araştırıcı davranış
Savunucu ve destekleyici iletişim davranışlarını kısaca açıklayacak olursak
(Zıllıoğlu, 2003: 283);
• Yargılayıcı Davranış-Tanımlayıcı Davranış
Kaynağın iletileri sözel iletişimde, konuşma tarzı, ses tonu ya da sözel ifadesi
yargılayıcı, değerlendirici ise veya öyle algılanırsa hedefe savunma tepkisi
yaratabilir. Konuşmacının duygularını, düşüncelerini, olayları bilgi verici ve yansız
biçimde tanımladığı, hedeften bir davranış, tutum, değer değişimi istemeyen iletiler,
savunucu tepki olasılığını azaltırlar. Đnsanın en azından bakış açısı ve algılama
biçiminde bir yanlılık vardı ve iletilerini oluştururken bu yönünü görmek için çaba
göstermesi gerekir (Zıllıoğlu, 2003: 283).
Suçlama ve olumsuz eleştiri insanların duygularını olduğu gibi belirtmesine
engel olur. Đnsanlar yargılanmaktan hoşlanmazlar. Benlik imajlarını korumak için
savunmaya geçerler. Karşı tarafın yargısı doğru olsa bile tepki gösterirler (Işık,
2002).
• Denetimci Davranış- Soruna Yönelik Davranış
Kaynağın, hedefin bir tutumunu değiştirmek, bir davranışını etkilemek ya da
sınırlandırmak amacını taşıyan veya bu izlenimi veren iletileri savunucu bir iletişim

ortamı yaratabilir. Denetimci davranışın uyarlandığı savunucu tepki, hedefin
kaynağın iletilerinde gizli amaçlardan kuşkulanması boyutuna varabilir. Soruna
yönelik iletişim davranışı ise, belirli bir durumda ilgili olarak kaynağın, alınacak
kararda, verilecek yargıda, getirilecek çözümde sorumluluğu hedefle birlikte
paylaşma isteğini yansıtır. Bu davranış, hedefte kendi düşünce, değer ve yargılarını
açıkça ortaya koyabileceği izlenimini yaratır (Zıllıoğlu, 2003: 283).
Đletişim sürecinde kişinin karşısındaki kişinin duygularını küçümsemesi, onları
reddetmesi onunla ilgilenmediğini ve ona değer vermediğini gösterebilir (Işık, 2002).
Bu da savunucu bir iletişim ortamının ortaya çıkmasına neden olabilir.
• Bir Strateji Đzleyen Davranış-Kendiliğinden Davranış
Đletişimde önceden korkutma, sevindirme, gönül alma vb. taktikler, sonradan
bir şeyi istemeye/yaptırmaya yönelik olursa stratejik bir iletişim davranışından söz
edebiliriz. Buna karşılık, kaynak dürüst, açık ve içten davranırsa ya da öyle
değerlendirilirse iletişimde savunucu bir ortamın gelişmesi tehlikesi azalır (Zıllıoğlu,
2003: 284).
• Umursamaz Davranış-Anlamaya Yönelik Davranış
Đletişimde taraflardan birinin diğerine, onun duygu ve düşüncelerini
umursamaz bir tavrı yansıtması, savunucu bir iletişim ortamının doğmasına neden
olabilir. Kişiler arası iletişimde yalnız sözler değil, ses tonu, yüz ifadesi, jestler ve
vücut duruşu da bu tür bir tavrı yansıtabilir. Karşılıklı anlayış ve ilgi dolu sözler,
davranışlar, karşı tarafın görünüşüne, sorununa değer ve önem veren iletiler ise,
savunucu tutum ve davranışların önlenmesinde önemli rol oynarlar (Zıllıoğlu, 2003:
284).
• Üstünlük Taslayan Davranış- Eşitlikçi Davranış
Bir insan başkalarına, kendisini onlardan toplumsal konumu ve gücü, zekâsı
ve bilgisi, fizik özellikleri açısından daha üstün bulduğunu iletirse ya da iletileriyle
böyle bir izlenim yaratırsa, onlarda savunucu tutum ve davranışların doğmasına
neden olabilir. Oysa iletişimde eşitlikçi bir hava yaratmanın ve böylesi iletişimi
destekleyici bir ortamı oluşturmanın pek çok yolu vardır. Yetenekte, bilgide, görüşte,
toplumsal konum ve güçte gerçekten var olan farklar iletişimde vurgulanmaz,
26

eşitlikçi davranışlar izlenirse, işbirliği ve anlaşmayı gerçekleştirme ya da istenen
amaçlara ulaşma olasılığı artar (Zıllıoğlu, 2003: 285).
Birinin karşısında üstün bir insan gibi davranmak, onu yeterince dinleyip
anlamadan kesin yargılara varmak gibi bir otoriter tutum, iletişimi olumsuz yönde
etkiler (Işık, 2002).
• Kesinlik Taşıyan Davranış- Araştırıcı Davranış
Bütün soruların yanıtlarını bildiğine inanan, kendi doğrularını tartışmayan,
karşısındakileri öğrenci kendisini öğretici gören ve başkalarından öğrenilecek bir
şeyi olmadığını düşünen, hedefte savunma duygu ve davranışlarını geliştirirler.
Bunun karşıtı olarak, araştırmacı iletişimde taraflar kendi bakış açılarını, düşünce ve
yargılarını sorgular ya da sorgulayabileceğini hissettirirler (Zıllıoğlu, 2003: 285).
2.2.9. Đletişim Şekilleri
Đletişim Şekilleri, genel olarak dört başlık altında ele alınabilir. Bunlar;
2.2.9.1. Kişinin Kendisiyle Đletişimi
Simgelerin, bir bireyin dışa vurulmayacak şekilde, kişinin kendi içinde
üretimi, iletilmesi ve yorumlanması, kişinin kendisiyle iletişimidir. Kişinin
kendisiyle iletişimi, insanın kendi içinde, kendisiyle kurduğu iletişimdir. Đnsanın
kendisiyle iletişimi için, “içsel iletişim” ya da “öz-iletişim” terimleri de
kullanılmaktadır. Kişinin ihtiyaçlarının, değerlerinin, tutum, davranış ve
yeteneklerinin farkına varması, düşündüklerini ve hissettiklerini kavramaya çalışması
kendisiyle kurduğu iç iletişimle olur (Tutar, 2008: 189).
2.2.9.2. Kişiler Arası Đletişim
Genel bir tanımlamayla, kaynağını ve hedefini insanların oluşturduğu
iletişime “kişiler arası iletişim” denir. Karşılıklı iletişimde bulunan kişiler,
bilgi/sembol üreterek, bunları birbirlerine aktararak ve yorumlayarak iletişim
kurarlar. Kişiler arası iletişim, örgüt içinde veya örgüt dışında kişiler arasında
yaşanan bilgi ve düşünce alışverişidir. Kişiler arası iletişimde önemli olan,
göndericinin bilgi, haber, görüş ve tutumları ile alıcıya mesajı doğru iletmesidir
(Tutar, 2008: 190).
27

2.2.9.3. Grup Đletişimi
Grup, ortak bir amaç için birbirini etkileyen ve birbirleriyle etkileşim halinde
olan, iki veya daha fazla insan olarak tanımlanabilir. Đki veya daha fazla kişinin
interaktif olarak birbirlerini etkiledikleri ve birbirlerinden etkilendikleri bir yapı
olarak tarif edilen grup iletişimi, örgüt içinde olduğu gibi, örgüt dışında oluşan
informel gruplar arasında da olabilir. Örgütteki formel veya informel grupların kendi
aralarındaki mesaj aktarımına gruplar arası iletişim denir (Tutar, 2008: 193).
Grup içi iletişim, grubun informel veya formel oluşuna göre
farklılaşmaktadır. Formel iletişim, sınırların belinlenebildiği belirli bir çerçevede
gerçekleştirilmektedir. Đnformel iletişim ise meslektaşlar veya dostlar, komşular, aile
üyeleri arasındaki bağlantılar, dahası klan üyeleri arasındaki yerleşik ilişkileri
göstermektedir (Lazar, 2001: 57).
Grubun büyüklüğü ve statü ilişkileri, grup sayısı, grup oluşumu, grubun
fiziksel çalışma ortamı gruplar arası iletişimi etkileyen faktörlerdir.
2.2.9.4. Örgütsel Đletişim
Đletişim, insanların toplu halde yaşamaya başlamalarından itibaren toplumsal
etkileşimlerde rol oynayan sembolik mesajların karşılıklı ulaştırılmasıyla, bazı
anlamları aralarında paylaşmaları sürecidir. Söz konusu süreç kişiler arası ilişkinin
her türünü, örgütleri ve toplumları yaratıp bir arada tutan bir harç işlevi görmektedir
(Alıntılayan, Durğun, 2006).
Ortak bir amacı gerçekleştirmek için bir araya gelen bireyler, gruplar,
topluluklar ve örgütler için iletişim hayati bir öneme sahiptir. Örgütteki bireyler ve
gruplar arasında olması gereken uygun etkileşimi sağlayan öğe ise örgütsel
iletişimdir. Örgütsel iletişim bir örgütün varlığını sürdürmesinde merkezi bir konuma
sahiptir ve tüm örgütsel süreçlerde önemli bir rol oynamaktadır. Örgütsel iletişim
olmadan herhangi bir örgütsel eylemin ya da yönetim sürecinin başarılması
imkânsızdır. Đletişimin yeterli olduğu bir örgütte, örgütün amaçlarının doğru olarak
anlaşılmış ve kavranılmış olması, örgüt üyelerinin bu ortak amaçların
gerçekleştirilmesi doğrultusunda işbirliği içinde eşgüdümlü olarak davranma eğilimi
içinde olmaları beklenilmektedir (Alıntılayan, Durğun, 2006).
28

Örgütsel iletişim, örgütteki tüm bireylerin örgütsel amaçlar doğrultusunda
hareket etmesini sağlar ve örgütsel bütünleşmenin gerçekleştirilmesinde son derece
önemli bir işleve sahiptir. Örgütsel iletişim örgütsel başarının çok önemli bir
belirleyicisidir ve örgütsel değişim sürecinde de çok önemli bir rol oynar.
Örgütler hizmet veya ürün üretirler. Bu hedeflerine ulaşmak için hem örgüt
içinde hem de örgütün ilişkide bulunduğu diğer örgütlerle iletişim kurma
zorunlulukları bulunmaktadır. Örgütün hayatta kalmasını sağlayan unsurlardan birisi
de örgüt çevresindeki bilgilerin örgüte aktarılması işlemleridir. Bu işlemler iletişim
sayesinde gerçekleştirilmektedir. Örgütsel iletişim, örgütün sistemlerini birbirlerine
bağlayan ve kendi aralarındaki uyumu sağlama sürecedir (Mısırlı, 2004: 15).
Örgüt uğraşlarının etkin bir biçimde yerine getirilmesi için, aynı biçimde
sağlıklı ve etkin bir iletişim ağına sahip olması gerekir. Eğer bütün kararların en üst
yönetim tarafından verildiği, katı bir merkeziyetçilik varsa, bütün bilgiler bu üst
yönetimde toplanacak, tekrar buradan birey ve birimlere dağıtılacak demektir. Bu ise
iletişimi yavaşlatacak, buna bağlı olarak örgütün etkinliği de azalacaktır (Üçok,
1992: 146).
Örgütler, bireylerin tek başlarına başaramayacakları amaçları, kolektif bir
çaba sonucunda başarmak amacıyla oluşturulur. Örgütsel unsurların bir araya
getirilip, organize edilmesinden sonra, belirlenen maçalara yönlendirilmeleri
iletişimle olur. Đyi bir iletişim, koordine edilmiş sonuçlara ulaşmak için gereklidir.
Etkin bir iletişim, tüm yönetim faaliyetleri için temel bir öneme sahiptir (Tutar, 2003:
44).
2.3. Kültürel Yaşam ve Đletişim
Đnsanın iletişimi hayvanların iletişiminden asıl olarak ayırt eden
doğuştan/kalıtım yoluyla sahip olduğu özellikler değil, bu özelliklerin insanın toplum
yaşamı içinde gerçekleştirdiği etkinlikler ve etkileşimle kazandığı toplumsal ve
simgesel boyutudur. Bu bağlamda, insan salt iletişim kurabilen değil iletişimin tüm
türleri ve biçimleriyle “konuşabilen” bir varlıktır (Zıllıoğlu, 2003: 45).
Đnsanın geliştirdiği iletişim (dil) ile kültürel yaşam arasında karşılıklı bir ilişki
vardır; iletişim kültürün hem önkoşulu, hem de sonucudur. Bu ilişkiyi kavramak için
kültürün iki temel boyutu üzerinde durulur;
29

1. Yaratma: Genelde gereksinimlerden kaynaklanan yaratma, düşünerek ve
tasarlanarak yapma eyleminin sonucudur.
2. Örgütlenme ve aktarma: Kültürün bir diğer boyutunu insan yaşamının
örgütlenme biçimi oluşturur. Đnsan başta beslenme, barınma ve neslin sürekliliğini
sağlama gibi temel gereksinimlerini karşılamak için geliştirdiği teknoloji ile yalnız
doğayı etkilemek ve değiştirmekle kalmamış, kendisini de tüm etkinliklerine yön
veren inançlar, değerler, davranış kuralları, geleneklerle oluşturduğu bir düzen içinde
üretmeye başlamıştır. Başka deyişle, insanoğlu varlığını sürdürme çabasını kalıtımsal
ya da rastlantısal ve keyfi ilişkilerle gerçekleştirmemiş; bunu belli kurallara,
anlamlandırarak belirlediği değerlere göre biçimlemiş, örgütlemiş ve bireysel
yaşamın süresini aşan bir yaşam ve gelecek anlayışı içinde gelenekselleştirmiştir.
Böylece, kültürel yaşamın her alanında insanın etkinliklerini ve ilişkilerini belirleyen
davranış kuralları, kalıpları, değerler ve bunlarla ilgili simgelerle, maddi öğelerden
oluşan toplumsal/kültürel kurumlar olmuştur (Zıllıoğlu, 2003: 46).
Đletişim, toplum ve kültür kavramlarının her biri farklı inceleme konusu
olabilir ancak, elde edilecek sonuçlar birbirleri ile kaçınılmaz bir etkileşim içinde
olduklarını gösterecektir (Batuş, 2004). Toplumları oluşturmak, kültürü öğrenmek,
aklamak ve aktarmak ancak iletişim ile mümkündür. Toplum, kültür, örgüt ve
iletişim ayrılmaz bir şekilde karşılıklı olarak birbirlerine bağlıdırlar (Durğun, 2006)
Örgüt kültürü örgütsel geleneğin ve istikrarın sürdürülmesine, liderliğe ve
yeniliğe ve örgütle ilgili daha birçok tema ve sürece yol göstericilik yapar. Örgüt
kültürünün yol göstericiliği, bir gerçeklik ve bir süreç olarak örgütsel iletişimle
birlikte başlar.
Đletişim ve kültür arasında doğrudan bir ilişki vardır. Belirli bir iletişim tarzı
belirli bir kültüre özgüdür ve var olan kültürel fenomenler iletişim süreciyle açığa
çıkarlar. Bütün insan eylemleri, bir etkileşim durumu içinde belirli bir değer taşıyan
bir mesaja sahiptir. Her mesaj paylaşılmış semboller sistemidir ve kültürel anlamlar
taşımaktadır. Örgüt kültürü bireysel bir olgu değildir; anlam, değer ve sembollerle
birlikte sosyo-kültürel bir gerçekliktir. Örgütsel iletişim paylaşılan değerlerin,
ideolojinin, çevreye ve insana ilişkin bilginin, rol ilişkilerinin bir özetidir ve kültürel
bir temele dayanmaktadır.
30

Kültür, dil ile iletilerek bireylerin sosyalleşmesi sağlanır ve bireylerin iletme
yolu ve tarzı bireyler veya gruplar arasında uzun bir süre paylaşılırsa dil kültürü
değiştirebilir. Gudykunst’a göre, kültürel boşluk içindeki iletişim çalışmaları söz
konusu ilişkiyi göz ardı etmişlerdir ve araştırmacılar kültürle iletişim arasındaki
karşılıklı ilişkinin tek tarafını çalışmışlardır. Yakın geçmişe kadar kültürün iletişimi
yarattığı kabul edilmekteydi ve araştırmacıların çoğu iletişim olgusunu araya giren
değişken veya nedensel değişken olarak ele almaktaydılar (Alıntılayan, Durğun,
2006).
Kültür ve iletişim karşılıklı olarak birbirini etkilemektedir. Kültür iletişimi
etkilemektedir, fakat iletişim de kültürü inşa etmede ve değiştirmede merkezi bir rol
üstlenmektedir.
Đletişim çok önemli bir sosyal süreçtir. Đletişim tercihleri bir kültür içinde
gelişir, bireylerin iletişim tarzları kültürel deneyimlerle doğrudan ilgilidir. Kültürel
tutumlarla, tarihle ve değerlerle tutarlı olan iletişim kültürü yansıtır.
Đletişim insan yaşamının tüm alanlarını kuşatan temel bir boyuttur. Bir toplum
içerisindeki bireylerin birbirleriyle kurdukları iletişim biçimleri kültürel olarak
farklılaşmaktadır. Đletişimde etkinlik sağlayabilmek için, içinde bulunulan toplumun
kültürel eğilimlerinin bilinmesi önemli yararlar sağlar. Özellikle farklı kültürel
geçmişi olan kişilerin, insanları anlama ve mesajlarını anlamlandırmada karşıdaki
kişinin kültürel iletişim eğilimlerini bilmeleri gerekir. Kültürel farklılıklardan
habersiz bir şekilde kurulacak iletişim, yanlış anlamalara ve iletişimin etkililiğinin
kaybolmasına neden olur (Erdem ve Günlü, 2006).
Đletişimin farklı kültürlere ve alt kültürel sistemlere göre farklılaşması kadar,
kültürün de iletişimden etkilenmesi söz konusudur. Örneğin bir iletişim sürecini
tanımlamada kullanılan jestler, giyiniş tarzı, duruş, resimler, müzik, film, grafik ve
çizimler, işaretler, davranış ve tutumlar, renkler, dokunma, tolerans düzeyi vb.
konular, aynı zamanda bir kültürü tanımlayan unsurlar arasında da yer almaktadır.
Bu anlamda iletişim ile kültür arasındaki ilişkinin dairesel bir süreç olduğu
söylenebilir (Erdem ve Günlü, 2006).
31

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
3. KÜLTÜREL FARKLILIKLAR ve KÜLTÜR KONUSUNDA
YAPILAN ÇALISMALAR
3.1.Hofstede’ın Kültürel Boyutları
Hollandalı araştırmacı Geert Hofstede’a (1980) göre, kültür, insanların
yaşadıkları ortamdaki “ortak zihinsel programlama”dır. Kültür bireylere özgü bir
özellik değildir, aynı eğitim ve yaşam tecrübesine sahip bireyleri kuşatan bir
özelliktir, kalıtımsal değildir, kişinin genlerinden değil, sosyal çevresinden
türemektedir. Kültürü değiştirmek çok zordur ve çok yavaştır (Hofstede, 1980).
Hofstede, ulusal kültürlerden kaynaklanan farklılıklar olup olmadığını merak
etmiştir ve bu amaçla dünya çapında bir araştırma gerçekleştirmiştir. Hofstede
örneklem olarak 1967 - 1973 yılları arasında merkezi New York'ta olan Dünya'nın en
büyük çok uluslu organizasyonlarından biri olan IBM (International Business
Machines) 'i ele almıştır. 50'den fazla ülkede şubesi bulunan bu kuruluşun üyelerinin
kültürünü dolayısıyla ulusal kültürlerini ölçmek ve değerlendirmek amacıyla
oluşturulan anket soruları 20 farklı dile çevrilerek, IBM kapsamında çalışan 70 farklı
ülkeden yaklaşık 116.000 kişiye uygulanmıştır. Kültürün dört boyutu tek bir anket
formu ile elde edilen istatistiksel analizler sonucunda elde edilmiştir. Anket yoluyla
toplanan veriler, araştırmaya örgütsel bazda yapılan araştırmaların en büyüğü olma
özelliğini sağlamıştır (Hofstede, 1980).
Hofstede, farklılaşan ulusal kültürler için düşünülebilecek boyutların kesin bir
çerçevesini, yaptığı bir analiz ile çıkartmıştır. Bu çerçeve bazı sınırlamalara tabi ise
de, kültürler arası çalışmalar yapan araştırmacılar tarafından en sık kullanılan,
geçerliliğine ve güvenilirliğine inanılan bir çerçevedir
Hofstede, bu araştırmaya katılan bireylerin tamamı IBM'in bölgesel
kuruluşlarında çalışan kişilerden seçmiştir ve araştırması tek bir firmaya
odaklandığından dolayı eleştirilmiştir. Hofstede aslında bu eleştirilerin farkındadır.
IBM'in çalışanlarının ulusal kültürü ölçmede belki tam olarak temsili bir örneklem
oluşturamayacağına katılmaktadır. Ancak, uluslararası karşılaştırmalar için temsili
32

ir örneklem olması gerektiğini, üstelik bu örneklemin işlevsel olarak eşit olması
gerektiğini düşünmektedir. IBM çalışanları kısıtlı bir örneklem oluşturmaktadır, ama
karşılaştırma yapmak açısından birbirlerine uygun karşılık göstermektedirler.
Genelde çok uluslu firmaların çalışanları ve özelde IBM çalışanları, ulusal özellikleri
karşılaştırmak için yeterince cazibeli bir bilgi kaynağı oluşturmaktadır. Çünkü bazı
açılardan ulusallığın dışında benzerlikler sergilemektedirler: Çalışanları, iş türleri,
meslekleri ve eğitim seviyeleri benzerdir. Böyle homojen çok uluslu bir popülasyon
içinde, uluslar arasında sistematik ve tutarlı farklılıklar için hesaba katılacak tek şey,
ulusallığın kendisidir. Đnsanlar bu firmada çalışmaya başlamadan önce bir ulusal
çevrede yetiştiler. Sonuç olarak IBM çalışanlarını karşılaştırmak uluslar arasındaki
farklılığı tüm açıklığıyla gösteren ender bir çalışmadır.
Kültür biliminin kurucularından biri olarak nitelendirilen Geert Hofstede'ın
makaleleri Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika başta olmak üzere çok çeşitli ülkelerde
yayınlanmıştır. Disiplinler arası çalışmaları nedeniyle çok geniş çapta bilim dalının
ilgisini çeken Hofstede'ın araştırmalarından psikoloji, sosyoloji, antropoloji, politika
bilimi, dil ve tarih, yönetim konuları, uluslararası ticaret, pazarlama, insan kaynakları
ve mühendisliğin yanı sıra bazı hükümetlerin askeri güvenlik teşkilatlarında da
yararlanılmıştır.
Hofstede, çeşitli kültürlerden insanların nasıl ve niçin etkilendiğini
açıklamaya yardımcı olan dört boyut olduğunu bulgulamıştır. Bunlar Güç Mesafesi,
Belirsizlikten Kaçınma, Bireyselcilik-Toplulukçuluk, Erkek Kültürdür. Daha sonra
bu boyutlara Uzun Dönem-Kısa Dönem uyum boyutunu eklemiştir.
3.1.1. Güç Mesafesi Boyutu
Hofstede'in, ulusal kültürü tanımlamada kullandığı boyutlardan biri olan güç
aralığı, toplum ve kurum içinde, sosyal eşitsizliğin ve sosyal ilişkilerde hiyerarşinin
ne derece kabul gördüğüne işaret etmektedir (Aycan, 2000: 79).
Gücün neden olduğu farklılıkları en aza indirgemeye çalışan toplumlar,
Düşük Güç Mesafesinin söz konusu olduğu kültürü; gücün benimsendiği ve
kurumsallaştırıldığı toplumlar ise, Yüksek Güç Mesafeli kültürü yansıtmaktadır.
Eşitsizlik, farklı kültürlerde farklı sonuçlar doğurmaktadır ve daha çok refah, itibar,
güç gibi alanlarda kendini göstermektedir.
33

Güç mesafesi, örgütlerdeki az güce sahip üyelerin (çalışanların) gücün eşitsiz
dağılımını kabullenme derecesini göstermektedir. Eğer güç mesafesi büyükse, astlar
statü farklılaşmalarını kolayca kabul etmekte, üstler ve astlar ilişkilerde kademe
atlanmasını statü yitirme olarak değerlendirmektedirler. Oysa güç mesafesinin
küçük olduğu kültürlerde astlar, işlerin üstesinden gelebilmek için sık sık üst
kademeleri atlayarak işlerini yürütmektedirler (Sargut, 2001: 139).
Düşük güç mesafesinin egemen kültürel değer olduğu sistemlerde, örgütsel
yapıda merkezleşme eğiliminin zayıf olduğu görülmekte, alt kademelere danışma
sıklığı artmaktadır. Buna karşın, güç mesafesi büyükse, güçlü merkezleşme
oluşmakta, alt kademelere danışma eğilimi azalmaktadır.
Güç Mesafesi, bir toplumun bireyleri ve örgütlerinde gücün eşit olmayan bir
biçimde dağılımı ile ilgilidir. Gücün bir toplumun bireyleri arasında neden olduğu
mesafe, o toplumun değerleri ve normları ölçüsünde gerçekleşmekte ve toplum
tarafından benimsenen güç düzeyindeki farklılıklar, zaman içerisinde
içselleştirilerek, kurumsallaşmaktadır. Çeşitli ülkelerde, belirli yaşta olmanın, belirli
ailelerden gelmenin, ya da belirli eğitim kurumlarında okumuş olmanın; çaba,
yetenekler, teknik eğitim ve deneyime bakılmaksızın bireylere ayrıcalık getirdiği
bilinmektedir. Bu tür toplumlarda hiyerarşik açıdan güçlü kişiler, (patronlar,
rütbeliler, üst makamlarda bulunanlar) haklı olmak için doğruyu bulmak zorunda
değillerdir; çünkü haklılıkları, sahip oldukları güçten kaynaklanmaktadır. Bazı
toplumlarda ve kültürlerde az gücü olan insanlar, gücün eşit olmayan bir biçimde
dağılımını kabullenmişlerdir (Sargut, 2001:182).
Hofstede'a göre Güç Mesafesinin yüksek olduğu toplumların sahip olduğu
temel özelikler şu şekilde sınıflandırılabilir:
• Eşitsizlik düzeninin olduğu bir dünyada herkes hak ettiği yerdedir. Güçlüler
ve güçsüzler bu düzenle korunmaktadır.
• Çok az insan özgür ve insanların çoğu ise diğerlerine bağımlıdır. Hiyerarşi,
varoluşsal eşitsizlik anlamındadır.
• Sosyal sınıfın alt katmanlarında olanlar ile üst katmanlarında olanlar
birbirlerini farklı kategorilerde görürler.
34

• Güç, toplumun temel gerçeğidir ve iyi ve kötüden önce gelir. Gücün
hukuksallığı tartışılmaz. Güç sahipleri ayrıcalıklı olmaya hak kazanırlar.
• Güçlüler, olduklarından daha fazla güçlü görünmeye çalışırlar. Güçsüzler
kınanır.
• Sosyal bir sistemi değiştirmenin yolu güç sahiplerini değiştirmektir.
• Birilerinin gücü diğer insanlar için potansiyel bir tehdittir ve sıklıkla güven
duyulmaz
• Güçlü ve güçsüzler arasında gizli bir çatışma vardır. Güçsüzler arasındaki
işbirliği insanların birbirlerine olan güveninin düşük olması nedeniyle zordur.
Güç Mesafesinin düşük olduğu toplumlarda; toplumdaki eşitsizlikler
azaltılmış, hiyerarşi rollerin eşitsizliği anlamında, sosyal sınıfın alt katmanında
olanlar ile üst katmanında olanlar birbirlerini insan olarak görmekte ve eşit haklara
sahip olduklarını düşünmektedirler. Gücün kullanımı hukuki sosyal sistem içerisinde
sorgulanabilmekte, bir sosyal sistemi değiştirmenin yolu gücü yeniden dağıtmaktan
geçmekte, güçlü ve güçsüzler arasında gizli bir uyum söz konusu ve güçsüzler
arasındaki işbirliği dayanışma temelinde oluşabilmektedir.
Güç Mesafesinin düşük olduğu toplumlardaki organizasyonlarda, katı
olmayan bir merkezileşme, basık bir örgütsel yapı, az sayıda denetleyici kadro, sınırlı
bir ücret farklılaşması vardır; alt kademelerde yüksek nitelik ve işçilerle memurlar
aynı statüye sahiptir. Güç Mesafesinin yüksek olduğu toplumlarda ise,
organizasyonlar katı bir merkezileşme içinde, sivri bir örgütsel yapıya sahip, çok
sayıda denetleyici kadrosu bulunan, büyük bir ücret farklılaşması ve alt kademelerde
düşük nitelik ve beyaz yakalıların mavi yakalılara oranla daha yüksek statüye sahip
oldukları görülmektedir. Güç Mesafesinin yüksek olduğu toplumların
organizasyonlarında biçimsel iletişim yukarıdan aşağıya doğru işler. Biçimsel yatay
iletişim yoktur. Güç aralığı geniş olan kültürlerde unvan, statü, pozisyon gibi
betimleyici öğelere de fazlasıyla önem verilir ve saygı duyulur. Đş yerlerinde işçi ile
işveren arasındaki mesafe hissedilir ve korunur. Gücün neden olduğu farklılıkları en
aza indirgemeye çalışan toplumlar, Düşük Güç Mesafesinin söz konusu olduğu
35

kültürü; gücün benimsendiği ve kurumsallaştırıldığı toplumlar ise, Yüksek Güç
Mesafeli kültürü yansıtmaktadır (Sargut, 2001: 182).
Güç Mesafesi boyutu, Hofstede'ın 1970'li yılların başında yaptığı
araştırmasında ele alınan ülkeler açısından incelendiğinde, Avusturya, Đsrail,
Danimarka, Đngiltere, Almanya, ABD gibi ülkeler Güç Mesafesinin düşük olduğu
ülkeler grubunda; Filipinler, Meksika, Hindistan, Brezilya, Hong Kong, Fransa,
Türkiye gibi ülkeler ise, Yüksek Güç Mesafeli ülkeler grubunda yer almaktadır
(Hofstede, 1980: 104 ).
Güç Mesafesinin toplumsal düzeyde oluşturduğu başlıca normalar Tablo
3.1'de, güç mesafesinin örgütsel ortamdaki başlıca değerleri ve eğilimleri de Tablo
3.2 'de düşük-yüksek ayırımı ile gösterilmiştir.
36

Tablo 3.1: Güç Mesafesinin Toplumsal Normları (Hofstede, 1980: 122)
DÜŞÜK GÜÇ MESAFESĐ YÜKSEK GÜÇ MESAFESĐ
Toplumsal eşitsizlik düşük düzeydedir.
Đnsanlar birbirine eşit düzeyde
bağımlıdır.
Hiyerarşi sadece rollerin eşitsizliği
anlamındadır.
Ayrıcalıklar ve statü sembolleri öne
çıkarılmaz.
Güçlü ve güçsüz arasında uyum vardır.
37
Gücü elinde bulunduranların ayrıcalığı
belirgindir.
Güçsüz insanlar, güçlü insanlara
bağımlıdır.
Hiyerarşi eşitsizlik anlamındadır.
Ayrıcalıklar ve statü sembolleri sürekli
olarak vurgulanır.
Güçlü ve güçsüzler arasında çatışma
vardır.
Güç kullanımı yasaldır. Güçlü olan doğruyu ve yanlışı belirler.
Güçsüzler arasında işbirliği.
Yaşlı insanlara karşı pozitif tutum vardır.
Güçsüzler arasında düşük düzeyde
işbirliği.
Yaşlı insanlara karşı negatif tutum
vardır.
Çocuklara aile bireyi gibi davranılır. Çocuklara itaat öğretilir.
Orta yaş kırktan sonra başlar. Orta yaş kırktan önce başlar.
Özgürlük eşitlikten daha önemlidir. Eşitlik özgürlükten daha önemlidir.

Tablo 3.2: Güç Mesafesinin Örgütsel Ortamdaki Başlıca Değerleri ve Eğilimleri
(Hofstede, 1980: 135)
DÜŞÜK GÜÇ MESAFESĐ YÜKSEK GÜÇ MESAFESĐ
Üst düzey yöneticiler gençtir. Üst düzey yöneticiler yaşlıdır
Merkeziyetçilikten uzaktır, otoriteye
eğilim azdır.
38
Merkeziyetçilik vardır, otoriteye eğilim
fazladır.
Basık örgütsel yapı vardır. Dikey örgütsel yapı vardır.
Denetimsel personel oranı azdır. Denetimsel personel oranı fazladır.
Organizasyonlardaki hiyerarşi rollerin
eşitsizliği ile ilgilidir.
Astların üstleri hakkında düşüncesi
önemlidir.
Üstlerle iletişim ve ulaşma kolaylığı
mevcuttur.
Yöneticiler kişisel olmayan (objektif)
verilerle hareket ederler.
Yöneticiler kişisel tecrübe ve
çalışanlarına güvenirler.
Organizasyonlardaki hiyerarşi üst
düzeyde çalışanlarla daha alt düzeyde
çalışanlar arasındaki eşitsizlikle ilgilidir.
Üstlerin astlar hakkındaki düşüncesi
önemlidir.
Üstlerle iletişim ve ulaşma güçlüğü
mevcuttur.
Yöneticiler sağduyu ile hareket ederler.
Yöneticiler formel kurallara güvenirler.
Yöneticiler demokratik tutum gösterir. Yöneticiler babacan tutum gösterir
Danışman yönetim başarı, performans ve
üretimi sağlar.
Otoriteye bağlı yönetim ve yakın
denetim, başarı, performans ve üretimi
sağlar.
Astlara danışılır. Astlara yapılacakları söylenir.
Güç; pozisyon, uzmanlık ve yeteneğe
bağlıdır.
Yönetici çalışan ilişkisi faydacılık
üzerine kurulmuştur.
Organizasyonun üst ve alt düzeyinde
çalışanlar arasında gelir farkı azdır.
Ayrıcalıklar ve statü sembolleri öne
çıkarılmaz.
Güç; ilişkiler, karizma ve gücü kullanma
yeteneğine bağlıdır.
Yönetici çalışan ilişkisi daha çok
duygusaldır
Organizasyonun üst ve alt düzeyinde
çalışanlar arasında gelir farkı fazladır.
Ayrıcalıklar ve statü sembolleri çok
vurgulanır.

3.1.2.Belirsizlikten Kaçınma Boyutu
Grup üyelerinin belirsiz ya da açıkça tanımlanıp yapılandırılmamış durumlara
ne derece uyum sağlayabildiklerini gösteren yapısal ve zihinsel düzenekleri içerir
(Aycan, 2000: 128). Toplum yaşantısını düzenleyen biçimsel kuralların ve kontrol
sistemlerinin çokluğu, standart prosedür ve planlar, ritüeller, uzmanlık ve kariyer
sürekliliğine verilen önem, bireylerin risk alma eğilimleri, çoğunluğun eğilimlerinden
sapan düşünce ve davranış biçimlerine anlayış gösterme derecesi, belirsizlikten
kaçınma eşiği düşük ve yüksek olan toplumlarda farklılıklar gösterir.
Kişilerin belirsizliğe karşı takındıkları tavır kültürel değerlerden
kaynaklanmaktadır. Belirsizliği tolere etme düzeyi düşük olan bireyler, belirsiz
durumlara uyum göstermekte başarılı olamazlar; değişmeye dirençleri yüksektir.
Uyarı düzeyi yüksek, bilgiyle yüklenmiş ortamlarda bu kişilerin başarı düzeyleri
hızla düşer (Sargut, 2001: 139).
Bir topluluğun, bilginin yetersiz olduğu veya açık olmadığı, karmaşıklığın var
olduğu, değişmelerin hızlı ve kestirilemez bir biçimde geliştiği ortamlardan duyduğu
tedirginliğin düzeyi ile ilgilidir. Belirli bir toplumda yaşayan insanların Belirsizlikten
Kaçınma eğilimleri yüksekse, yaşamı kendileri için daha güvenli hale getirmek
amacıyla iş güvencesini, biçimsel ve yazılı kuralları artırma; farklı düşünce ve
davranışlara karşı çıkıp, mutlak doğrulara yönelme kaçınılmaz olacaktır. Geleceğin
bilinmeyen tarafıyla ilgili olarak toplum üzerindeki baskı düzeyini anlatır. Đnsanlar
belirsizlik içeren ortamlara uyum göstermekte önemli sorunlarla karşılaşırlar.
Bilginin yanlış olduğu ya da açık olmadığı, karmaşıklığın var olduğu, değişimlerin
hızlı ve kestirilemez bir biçimde geliştiği ortamlarda bireyler kendilerini tehdit
altında hissederler. Sargut’a (2001) göre, toplumda insanların belirsizlikten kaçınma
eğilimleri yüksekse, yaşamı kendileri için daha güvenli bir duruma getirmek
amacıyla iş güvencesini, yazılı ve biçimsel kuralları artırmaya çalışacaklardır. Bu
durumda Güç Mesafesi de artacaktır. Toplumlarda aşırı belirsizlik tahammül
edilemez bir gerilim yaratır ve toplumlar bu gerilimle başa çıkma yöntemleri
geliştirirler. Bu yöntemler din, teknoloji ve hukuk alanlarıyla ilgilidir. Teknoloji,
insanın yarattığı maddi şeyleri, hukuk sosyal davranışa rehberlik eden biçimsel ve
biçimsel olmayan kuralları, din bilinmeyenin bilgisini gösterir. Belirsizlikle başa
39

çıkma yollan toplumların kültürel mirasıyla ilişkilidir. Bu yollar aile, okul gibi temel
kurumlar vasıtasıyla yeni nesillere transfer edilir ve desteklenir. Hofstede'a göre
Belirsizlikten Kaçınmanın düşük olduğu toplumlarda, düşük kaygı düzeyi, günlük
yaşamla ilgili iyi niyet, düşük iş stresi ve değişime karşı düşük duygusal tepkiler
görülür. Organizasyonlarda işverene sadakat bir erdem olarak kabul görmez,
kuşaklar arasında çatışma fazla görülmez. Yöneticiler yaş kriterlerinden başka
kriterlerle de seçilebilir. Yüksek risk alma ve bireysel ilerlemeler için güçlü bir
ihtiras vardır. Yöneticinin yönettiği alanda uzman olması gerekmez. Hiyerarşi,
faydacı (pragmatik) nedenlerden dolayı çiğnenebilir.
Belirsizlikten Kaçınmanın yüksek olduğu kültürlerde, belirsizlikten
kaçınmanın düşük olduğu kültürlere göre, biçimsel kurallar ve mutlak gerçeğe daha
fazla gereksinim; farklı fikir ve davranışlar sergileyen kişi ve gruplara daha az
tolerans vardır. Yüksek Belirsizlikten Kaçınma gösteren topluluklar göreceli olarak
daha fazla duygusallık sergileme eğilimindedirler. Bu toplumlarda yüksek kaygı
düzeyi, yüksek iş stresi vardır. Değişime karşı yüksek duygusal tepki gösterilir.
Belirsizlikten Kaçınması düşük olan kültürlerin daha düşük stres düzeyleri ve
daha zayıf süper egoları olup, fikir ayrılığını kabul etme dereceleri yüksektir. Bunlara
ilaveten, belirsizlikten kaçınmanın düşük olduğu kültürlerde göreceli olarak daha
fazla risk alma eğilimi mevcuttur
Örgütlerde hiyerarşik kurallar uygulanmalıdır, örgütsel kurallar çiğnenmez.
Bireysel ilerlemeler için düşük ihtiras görülür.
Belirsizlikten kaçınma çalışma ortamlarında da önemli farklılıklara sebep
olmaktadır. Belirsizlikten kaçınmanın yüksek olduğu toplumlarda insanlar sürekli
olarak kendilerini meşgul göstermek isterler. Belirsizlikten kaçınmanın düşük olduğu
toplumlarda ise insanlar gerektiğinde çok çalışırlar, iş yapma istekleri içlerinden gelir
(Buchko, 1994, alıntılayan Sığrı ve Tığlı, 2006).
Hofstede (1980)’ göre Türkiye belirsizlikten kaçınmanın yüksek olduğu
ülkeler arasında yer akmaktadır. Yunanistan, Portekiz, Belçika, Japonya, Peru,
Fransa, Đspanya, Çin ve Arjantin ise belirsizlikten kaçınmanın yüksek olduğu diğer
ülkelerdir ve Hofstede’in yaptığı sıralamada Türkiye’den daha üst sıralarda yer
40

almaktadırlar. Singapur, Hong Kong, Đsveç, Đrlanda, Hindistan, Kanada gibi ülkeler
ise belirsizlikten kaçınmanın düşük olduğu ülkelerdendir (Hofstede, 1980: 165).
Türk insanı önemli ölçüde belirsizlikten kaçınma eğiliminde olduğu için,
ülkemizde yaygın bir uygulama olan "yaşam boyu istihdam" belirsizlikten kaçınma
eğiliminin doğal bir sonucudur. Japonya, Portekiz ve Yunanistan'da da belirsizliğe
tolerans düşük olduğu için yaşam boyu istihdam tartışılmaz bir hak durumundadır.
Buna karşın belirsizliğe toleransın yüksek olduğu Danimarka, ABD, Đngiltere, Đsveç
gibi ülkelerde işten işe geçme hareketliliğinin yüksek olduğu görülmektedir (Sargut,
2001: 181).
Belirsizlikten kaçınmanın yüksek olduğu toplumlarda bireyler değişiklikten
hoşlanmaz, yaşamlarında kesinlik olmasını tercih eder ve risk almaktan kaçınırlar (Aycan,
2000: 206).
Güç Mesafesi ile Belirsizlikten Kaçınma boyutları arasında güçlü bir ilişki
vardır (Hofstede, 1980) .Belirsizlikten Kaçınma, Güç Mesafesi aracılığıyla azaltılır,
kimin kimler üzerinde yetkisi olduğu açıkça belirlenir. Güç Mesafesini büyüten de
bu durumdur. Organizasyonlar tüm işlemleri açık ve seçik olarak tanımlarlar (Sargut,
2001: 182).
Güç mesafesi belirsizlikten kaçınmayla birlikte ele alındığı zaman ülkeler
ilginç bir biçimde kümelenmektedir. Sözgelimi Danimarka, Đsveç gibi güç
mesafesinin ve belirsizlikten kaçınmanın az olduğu ülkelerde, toplumsal ve örgütsel
hiyerarşi azdır. Herkes birbiriyle rahatça diyalog kurabilir ve insanın risk alması
beklenir, desteklenir. Öte yandan Singapur gibi güç mesafesinin çok, belirsizlikten
kaçınmanın az olduğu toplumlarda örgütler geleneksel aileler olarak algılanır. Aynı
ailede olduğu gibi yöneticiler örgüt üyelerini fiziksel ve ekonomik açıdan korurlar.
Karşılığında çalışanlardan da örgüte sadık olmaları beklenir. Türkiye'nin yer aldığı
grupta güç mesafesi de, belirsizlikten kaçınma da fazladır. Bu kümedeki ülkelerde
örgütler insan piramitleri olarak algılanır. Örgütte ve kurumlarda insanlar kime itaat
edeceklerini bilirler. Biçimsel iletişim kanalları yukarıdan aşağıya işler. Biçimsel
yatay iletişim yoktur. Bu sitemlerde belirsizlik güç mesafesi aracılığıyla azaltılır.
Kimin kimler üzerinde yetkisi olduğu açıkça belirlenir. Başka bir deyişle kimin
patron olduğu açıkça bilindiği gibi, patronun sözleri yasa yerine geçer. Güç
41

mesafesini büyüten de bu durumdur. Örgütler, kurumlar ve birimler tüm işlemleri
açık ve seçik olarak tanımlar. Belirsizliğe ya hiç hoşgörü gösterilmez ya da çok az
gösterilir. Đsrail ve Avusturya gibi güç mesafesinin az, ancak belirsizlikten
kaçınmanın çok olduğu ülkelerde, güçlü bir hiyerarşi gereksinmesi duyulmadan
sistemler iyi yağlanmış makineler benzeri çalışırlar. Bu ülkelerde belirsizlik, açıkça
tanımlanmış roller ve işlemler aracılığıyla azaltılır. Türkiye benzeri ülkelerde kül-
türün belirleyici etkisiyle belirsizliğe karşı toleransı azalmış olan insanlar, tehdit
edici belirsizliği azaltmak için güç mesafesini açarak tepki vermektedirler.
Belirsizliğin azaltılamadığı zamanlarda ya da artan belirsizlik toplumda karmaşa
yarattığında insanlar Tanrı'ya, kahramanlara ya da politika liderlerine sığınarak
belirsizliği azaltmaya çalışırlar. Genellikler böyle toplumlarda terör, ekonomik kriz
gibi olgular toplumda karmaşa yaratır. Artan terörü ve ekonomik krizleri (artan
belirsizlik) darbe ve ihtilallerin izlemesi, demokrasiye verilen aranın geniş halk
kitlelerince desteklenmesi, belirsizliği azaltma çabası içinde olan kitlelerin doğal
tepkisidir. Bu gözlemler Türk toplumunun, belirsizliğin üstesinden gelebilmek için
güç mesafesine gereksinme duyduğunu göstermektedir. Đslam dini de, gerek
belirsizliğe toleransın azalmasında, gerekse belirsizlikten kaçma ve belirsizliğin
azaltılmasında önemli rol oynamaktadır (Sargut, 2001: 182-183).
Belirsizlikten kaçınma boyutuna ilişkin olarak, belirsizlikten kaçınma
boyutunun toplumsal düzeyde oluşturduğu başlıca değer ve eğilimler Tablo 3.3'de
gösterilmiştir. Belirsizlikten kaçınmanın örgütsel ortamlarda ve uygulamalarda
oluşturduğu başlıca değer ve eğilimler de Tablo 3.4'de özetlenmiştir.
42

Tablo 3. 3: Belirsizlikten Kaçınmanın Toplumsal Düzeyde Oluşturduğu Başlıca
Değerler ve Eğilimler (Hofstede, 1980: 184)
BELĐRSĐZLĐKTEN KAÇINMA
DÜZEYĐ DÜŞÜK
Belirsizlik vardır ve kaçınılmazdır.
43
BELĐRSĐZLĐKTEN KAÇINMA
DÜZEYĐ YÜKSEK
Belirsizlik tehlikelidir ve azaltılması
gerekir.
Farklı olan durumlar merak uyandırır. Farklı olan durumlar tehlikelidir.
Düşük iş stresi vardır, duygular
gizlenmemelidir.
Yüksek iş stresi vardır, duygular
gizlenmelidir.
Mutsuzluk oranı düşüktür. Mutsuzluk oranı yüksektir.
Duyguların ifade edilmesi normaldir. Duygular kontrol edilmelidir.
Üzüntü ve korkular yüz ifadesinden
kolayca okunur.
Daha genç insanlara karşı olumlu tutum
vardır; nesiller arasındaki boşluk daha
azdır.
Đnsanlar öğrenme ve tartışmaya
dönüktür.
Gerçek duygular diğerleri tarafından
bazen anlaşılamaz
Daha genç insanlara karşı eleştirel tutum
vardır; nesiller arasındaki boşluk
büyüktür.
Đnsanlar düzene ve doğru cevaplara
dönüktür.
Çoğu insan güvenilirdir. Aile dışındaki insanlara güvenilmez.
Karmaşık durumlar rahat karşılanır ve
riske girilir.
Kurallar esnektir. Kurallar katıdır.
Karmaşık durumlar önlenir ve riskten
kaçınılır.
Kurallar gerektiği kadar vardır. Gerekli olmasa da kurallar vardır.
Tembellik yaparken rahatsızlık
duyulmaz.
Birçok doğru olabilir. Tek doğru vardır.
Devamlı meşguliyet tutumu vardır.
Törensel davranışlar azdır Törensel davranışlar çoktur.

Tablo 3. 4: Belirsizlikten Kaçınmanın Örgütsel Ortamlarda Oluşturduğu
Başlıca Değerler ve Eğilimler (Hofstede, 1980: 176)
BELĐRSĐZLĐKTEN KAÇINMA
DÜZEYĐ DÜŞÜK
Patrona sadakat zayıftır ve bir işyerinde
ortalama çalışma süresi kısadır.
Üst düzey yöneticiler stratejiye dâhildir.
Üstlerin gücü pozisyon ve ilişkilere
bağlıdır.
44
BELĐRSĐZLĐKTEN
DÜZEYĐ YÜKSEK
KAÇINMA
Patrona sadakat güçlüdür ve bir işyerinde
ortalama çalışma süresi uzundur.
Üst düzey yöneticiler uygulamalara
dâhildir.
Üstlerin gücü belirsizlikleri kontrol
etmeye bağlıdır.
Organizasyonlar ilişki odaklıdır. Organizasyonlar görev odaklıdır.
Daha az yazılı kurallar. Daha fazla yazılı kurallar.
Uzmanlaşmaya verilen önem az. Uzmanlaşmaya verilen önem fazla.
Yöneticiler çalışanlara yöneliktir. Yöneticiler görevlere yöneliktir.
Yöneticiler stratejiler üzerinde
yoğunlaşırlar.
Yöneticiler ayrıntılar üzerinde
yoğunlaşırlar.
Yöneticilerin risk alma eğilimi yüksektir. Yöneticilerin risk alma eğilimi düşüktür.
Firmaya bağlılık önemli değildir. Firmaya bağlılık önemlidir.
Yöneticiler her şeyi bilmeyebilir Yöneticiler her şeyi bilir.
Yöneticiler geçirdiği tecrübeli yılların
fazlalığından çok bazı kıstaslara göre
seçilir.
Yöneticiler geçirdiği tecrübeli yılların
fazlalığına göre seçilir.
Değişime karşı direnç azdır. Değişime karşı direnç yüksektir.
Çalışmak için küçük organizasyonlar
tercih edilir.
Çatışmanın doğal olduğu vurgulanır .Çatışma istenmez.
Eğer gerekiyorsa çalışanlar firma
kurallarını ihlal edebilirler.
Çalışmak için büyük organizasyonlar
tercih edilir.
Firma kuralları ihlal edilemez.
Başarı ve ait olma duygusu motive eder. Güvenlik ve fiziki imkânlar motive eder
Astlara yetki devri yapılabilir.
Yetki devri yapılsa da, astların yetkileri
kontrol altında tutulmalıdır.
Yüksek iş tatmini vardır. Düşük iş tatmini vardır.
Đş gücü değişimi yüksektir. Đş gücü değişimi düşüktür.

3.1.3. Bireyselcilik ve Toplulukçuluk Boyutu
Hofstede, bu kültürel farklılığı iki kutuplu olarak ölçümlemiştir. Bir uçta
bireyselcilik diğer uçta ise toplulukçuluk (kolektivizm) yer almaktadır. Bireycilik-
Ortaklaşa Davranışçılık, toplum-birey ilişkisini açıklayan, kültürel farklılaşmanın en
önemli boyutudur. Bu boyut, temel olarak, bireyin kendini ne şekilde tanımladığı ile
ilgilidir (Aycan, 2000: 30). Bireyci toplumlarda, kişiler kendilerini diğerlerinden
bağımsız üniteler olarak tanımlarlar. Toplulukçuluğa önem veren kültürlerde ise,
bireyler kendilerini ailelerinin veya diğer önemli toplulukların bir parçası olarak
tanımlarlar. Buna bağlı olarak da, topluluğun çıkarlarını kendi çıkarlarının önünde
tutarlar ve diğerlerinin kendilerinden beklentilerine cevap vermeye çalışırlar. Bireyci
toplumlarda ise, kişiler önemli konulardaki kararlarında kendi isteklerini ön planda
tutarlar ve bireysel başarıya önem verirler.
Toplulukçu kültürleri bireyci kültürlerden ayıran temel özellik toplulukçu
kültürlerde kişinin kendisini kendine yeten, bağımsız bir birey olarak değil de bir
grubun (örneğin aile, kavim, ulus, vb.) parçası olarak görmesi, bunun, sonucunda da
bireysel amaç ve davranışlarının grubunun norm ve beklentileri ile uyumlu olmasını
sağlamak kaygısıdır (Aycan, 2000: 205). Bireyci kültürlerde ise kişinin amaçlan ait
olduğu grupla ortak olmayabilir; anlaşmazlık halinde kişinin amaçları önceliklidir.
Toplulukçu kültürlerde ise, öncelik grubun bütünlüğünü ve uyumunu muhafaza
etmek olduğu için kişinin grubun amaçlan için kendi amaçlarından fedakârlık etmesi
beklenir. Bireyci kültürlerde ise gruplar sadece amaçlar ortak olduğu sürece muhafaza
edilir; amaçlar uyumsuzlaşmaya başladığında kişiler kendilerine amaçlarını
gerçekleştirebilecekleri başka ortamlar, gruplar ararlar.
Türk çalışanların kendilerini ait gördükleri grupların varlığı ve bu gruplardaki
uyumu devam ettirme kaygılan olduğu ortaya çıkmaktadır (Aycan, 2000: 205). Diğer
bir deyişle, Türk çalışanları için, kuruluştan ayrılma kararı sadece bireysel bir getiri-
götürü hesabı değildir. Örneğin, kişinin ailesinin kuruluştan ayrılmasını onaylayıp
onaylamadığı Türk toplumunda önemli bir etmendir. Aynı şekilde, kuruluş içerisinde
gelişen ilişkileri bozmamak, çalışma grubuna ve işverenin koruyuculuğuna sadakat
göstermek ve grup için kendinden fedakârlık etmek (örneğin daha iyi maddi
45

imkânlar için başka bir işyerine gitmemek) gibi grup normları kişilerin örgütsel
bağlılıklarını etkilemektedir.
Toplulukçu kültürlerde iyi bir çalışanın sahip olması gereken özellikler
güvenirlilik, sadakat ve diğer çalışanlarla uyumdur; bireyci kültürlerde ise adayın
yeteneğine öncelik verilir. Bu sebeple, toplulukçu kültürlerde mevcut çalışanların ya
da tanıdıkların referansıyla işe almak daha yaygın bir insan kaynaklan yöntemidir.
Bradburn'un (1963) Türk kuruluşları üzerine yaptığı niteliksel inceleme de bu görüşü
doğrulamaktadır. Bradburn, bu sistemin mevcut çalışanların bağımlılıklarını
arttırması sebebiyle işverenler tarafından da tercih edildiğini belirtmiştir. Nitekim
mülakatlara verilen cevaplardan bazı çalışanların kuruluşlarına girerken referans olan
kişinin yüzünü kara çıkarmamak kaygısıyla, bazılarının da akraba ya da yakınlarının
da aynı kuruluşta çalışıyor olmaları sebebiyle iş değiştirmekten kaçındıkları ortaya
çıkmıştır. Ortaklaşa davranma (kolektivizm) sıkı toplumsal çerçeveleri anlatır.
Đnsanlar kendi kümeleriyle diğerlerini ayrı tutarlar. Đçinde etkinlik gösterilen akraba
grupları, klanlar ve örgütler diğerlerinden farklılaştırılır. Bu gruplar üyelerini kollar,
karşılığında da sadakat bekler. Belirlenimcilik (determinizm) ortaklaşa davranma
kültürlerinde etkilidir. Grubun iradesinin üyelerin inanç ve davranışlarını belirlemesi
beklenir. Ortaklaşa davranışçı kültürler üyelerini dışsal-toplumsal baskıyla denetler.
Bu denetimde temel rolü utanma duygusu oynar. Oysa bireyci kültürlerde denetim
bireyin içsel baskısıyla sağlanır. Bu nedenle bireyci kültürlere suç kültürü de denir.
Ortaklaşa davranışçı kültürlerin üyeleri gruba ahenkli bir uyumu ve yüzlerini
kurtarmayı amaçlarlar. Bireyci kültürlerdeyse öze saygı öne çıkacaktır (Sargut,
2001:185).
Araştırmacılar bireyciliğin ve ortaklaşa davranışçılığın farklı boyutları
olduğunu ileri sürmektedir. Yeni tanımlamaya göre yatay ortaklaşa davranışçılık öz
kimliğin tanımlanması noktasında önem kazanmaktadır. Yatay boyut öne çıktığında
ortaklaşa davranışçı kişi kendisini diğer grup üyeleriyle karşılıklı bir bağımlılık
ilişkisi içinde görmekte ve kaynakların ortak kullanımını önemsemektedir. Ayrıca
grup içi yakınlık akılcılıktan daha fazla önem kazanmaktadır. Başka bir deyişle yatay
ortaklaşa davranışçı kişi, ortaklaşa davranışçılık-bireycilik sürekliliğinde en aşırı
noktaya yerleşebilmektedir. Dikey ortaklaşa davranışçılıkta ise iç gruba hizmet, iç
grubun yararına özveride bulunma öne çıkmaktadır. Bireysel amaçların grubun
46

amaçlarından farklılaşmadığı açıkça görülmekte; normlar, görevler ve sorumluluklar
önem taşımaktadır. Kişinin kendini tanımlamaya ve ilişkili olmaya ilişkin
kategorileri yatay ortaklaşa davranışçılık içinde yer alırken, dikey ortaklaşa
davranışçılık da amaçların yapısı ve normlara ilişkin tavırları kapsamaktadır. Yatay
ve dikey boyutlara ilişkin ayrım bireycilik için de geçerlidir. Yatay bireycilikte
kendine aşırı güven ve bağımsızlık eğilimi önde gider. Akrabalık ilişkisi olmayan ki-
şilerle uzun dönemli ilişkilerden özenle kaçınılır. Amerikalıların bireycilik
anlayışlarının da Đsveçlilerden oldukça farklı olduğu gözlemlenmektedir.
Amerikalılar, toplumsal anlamda eşitliği dile getirmelerine karşın, ekonomik ve si-
yasal açıdan eşitsizliği kabullendikleri izlenimini vermektedirler (Sargut, 2001:188–
189).
Bireycilik ve toplulukçuluk hem kuramsal hem de görgül örgütsel
çalışmalarda en çok incelenen kültürel farklılaşma unsurlarıdır ( Wasti, Erdil, 2007).
Bireycilik – toplulukçuluk çerçevesinde yapılan kültürler arası çalışmaların
çoğunda Hofstede’in ülke düzeyinde yaptığı araştırmanın bulgularına atıfta
bulunarak kültürün ülke ile tanımlandığı ve bir ülkenin tüm bireylerinin kültürel
değerlerinin aynı olduğunun varsayıldığı gözlenmektedir. Ancak, Hofstede’in
örgütsel alanda ölçtüğü bu değerler, yaşamın başka alanlarında (örneğin, kamusal,
sosyal) farklılık gösterebilirler (Wasti, Erdil, 2007).
Ülke düzeyinde sunulan bulguların bireysel düzeyde ölçümleme için de
geçerli olduğunu söylemek hatalı olur. Aynı ülkedeki bireylerin kültürel eğilimleri
birbirinden farklılık gösterebilir. Bu durum çeşitli göçmen ulusları barındıran
kalkınmış ülkelerde olduğu gibi, Türkiye gibi hızlı değişim yaşayan, geçiş
sürecindeki toplumlarda söz konusudur (Wasti, Erdil, 2007).
Triandis bireycilik ve toplulukçuluğu yatay ve dikey boyutları ile birbirinden
farklılaştırmıştır. Bu ayrım temelde eşitlikçi ve hiyerarşik insan ilişkilerine dayanan
ve sırasıyla Hofstede’in güç mesafesine benzeyen bir yapıyı temsil etmektedir (Tan
Şahin, 2007). Triandis, bireycilik ve toplulukçuluk boyutlarını arıtmak için hiyerarşi
(güç mesafesi) kavramını eklemiş ve böylece yatay bireycilik, dikey bireycilik, yatay
toplulukçuluk ve dikey toplulukçuluk olmak üzere dörtlü bir tipoloji önermiştir.
Buna göre, yatay bireycilik özelliklerini taşıyan toplumlarda ya da bireylerde
47

ağımsızlık ve özgünlük ön planda olmakla beraber statü farklılıkları
vurgulanmamaktadır. Dikey bireyci toplum veya bireylerde ise rekabet, kazanmak ve
statü önemlidir. Yatay toplulukçuluk özelliklerini taşıyan toplum ya da bireylerde
grup amaçlarının yanı sıra eşitlik de ön plandadır. Buna karşın dikey toplulukçu
toplum veya bireyler grup amaçlarının önceliğinin yanı sıra hiyerarşik farklılıkları
gözetirler (Wasti, Erdil, 2007).
Türk insanının dikey ortaklaşa davranışçılık alanı içinde yer aldığı
anlaşıldığına göre buradan yola çıkarak örgütsel ortamdaki davranışlarını ve
yönetme ve yönetilmeye ilişkin eğilimlerini saptamak olanaklıdır. Türk insanının
başarıya ilişkin tavrı ve yorumunun dikey ortaklaşa davranış alanı içinde oluştuğu
gözlemlenebilir, insanımız kendi ya da üstlerinin başarısını yetenek gibi kalıcı kişisel
özelliklere dayandırırken, başarısızlığını çaba gibi değişken özelliklere
bağlamaktadır. Oysa konu astları olduğunda bu kez başarıyı çabayla, başarısızlığı ise
yetenekle ilişkilendirmektedir. Genelde tüm ortaklaşa davranışçılar gibi insanlarımız
da grubun amaçları için bireysel amaçlardan vazgeçilmesi gerektiği kanısında
olmakla birlikte, hiyerarşik sistemin farklı kademelerinde farklı amaçların geçerli
olabileceğini kabul etmektedirler. Çalışanlarımıza göre hiyerarşinin tepesinde
olanların amaçlar açısından aşağıdakilere oranla farklılaşmaları hoş görülebilir.
Ancak kişisel amaçları iç gruplarının amaçlarıyla çatıştığında, kendi amaçlarını
bastırırlar.
Yapılan çalışmalar, Türkiye'nin kültürel olarak, 1980'de Hofstede'in
araştırmasına göre bir azalma gösterse de halen toplulukçu ama daha az hiyerarşik
olduğunu göstermektedir (Aycan, 2000: 45-46).
Toplulukçu ve bireyselci kültürlerin özellikleri Tablo 3.5’de ter almaktadır.
48

Tablo 3. 5: Toplulukçu ve Bireyselci Kültürlerin Özellikleri (Hofstede, 1980:
237)
TOPLULUKÇULUK BĐREYSELCĐLĐK
Ekonomik gelişim daha azdır. Ekonomik gelişim daha fazladır.
Kendi başına hareket edebilme ve orta
sınıfın gelişimi azdır.
Birey, büyük grupların bir parçasıdır.
Amaçlar iç grubun amaçlarıyla çakışır.
Toplumsal davranışın belirleyicileri
normlar, görevler ve sorumluluklardır.
Güvenlik sosyal şebekeyle sağlanır.
Enformasyonun ana kaynağı sosyal
şebekedir.
Yarar sağlamasa da öncelikle ilişkiler ve
başkalarının gereksinmeleri gelir
49
Kendi başına hareket edebilme ve orta
sınıfın gelişimi daha fazladır.
Birey, ailenin bir parçasıdır ve kendine
özgüdür.
Amaçlar iç grubun amaçlarından
farklıdır.
Toplumsal davranışların belirleyicileri
tavırlar, kişisel gereksinmeler, algılanan
haklar ve sözleşmelerdir.
Güvenlik ev ve hayat sigortasıyla
sağlanır.
Enformasyonun ana kaynağı medyadır.
Akılcılık, maliyet/yarar oranını önde
tutulur.
Toplu kararlara inanılır. Bireysel kararlara inanılır.
Toplumun çıkarı, kişisel çıkardan
önemlidir.
Kişisel çıkar, toplumun çıkarından
önemlidir
Yönetim gruplara yöneliktir. Yönetim bireylere yöneliktir.
Çalışanlar aileden ve sosyal çevreden
biri olarak görülür
Çalışanlar birey olarak görülür
Đlişkiler görevden önemlidir. Đlişkiler karşılıklı çıkarlara dayalıdır.
Uyum vurgulanır, çatışmalar bastırılır. Farklılık normaldir.

3.1.4. Erkek ve Dişi Kültür Boyutu
Bu varsayım, bir toplumda baskın olan değer sistemlerinin, kadın ya da erkek
cinsiyet rollerine atfedilen tipik özelliklerden hangisine yakın olduğu ile ilgilidir
(Aycan, 2000: 128).
Topluma yansıyan egemen değerlerden yola çıkarak, bir kültürün erkek mi
yoksa dişi mi olduğunu saptamak olanaklıdır. Hofstede'e göre, eğer bir toplumda
atılganlık, para elde etme ve materyalist eğilimler egemen değerler olarak öne
çıkıyorsa, insana verilen önem arka planda kalıyorsa, bu toplumların egemen
değerlerinin erkek kültürünü öne aldığı söylenebilir. Dişi kültürün göstergeleriyse,
insanlar arası ilişkilere ve insana verilen önem, yaşamın genel niteliğini önde tutmak
biçiminde ortaya çıkmaktadır. Toplumlarda geleneksel anlamda dişilikle
ilişkilendirilen kavramlar şefkatli, merhametli, nazik, sadık, çocuklara karşı sevgi
dolu olmak benzeri değerleri içermektedir. Bunların arasına başkalarına karşı
duyarlılık, halden anlamak, genelde sevgi dolu ve anlayışlı olmak, sıcak davranmak
da eklenebilir. Öte yandan toplumlardaki geleneksel erkek değerlerini
irdelediğimizde saldırganlık, yükselme tutkusu, dediğim dedik tavır, atletik ve
yarışmacı olmak, egemen ve baskıcı tavır takınmak, kendine güvenli, bağımsız ve
tavır koyucu olmak öne çıkmaktadır (Sargut,2001: 175).
Hofstede'in çalışmalarında elde edilen sonuçların, bazı ülkelere ilişkin
gözlemlerle uzlaşmadığı, ölçme yöntemlerinin ve çalışmanın varsayımlarının bazı
sorunlar içerdiği birçok kesimde yankı bulmaktadır. Türkiye de, Hofstede'in
sınıflamasında Đran, Tayland, Tayvan, Brezilya, Đsrail, Fransa, Đspanya, Peru, Şili,
Yugoslavya vb. ülkelerle birlikte dişi ülkeler grubunda yer almaktadır. Buna karşın
kültürel açıdan Türkiye'yle benzerlikleri bulunan Japonya, Yunanstan, Meksika vb.
gibi ülkeler erkek kültür grubunda sıralanmışlardır. Kuşkusuz Hofstede kümeleri
oluştururken farklılıkları da belirlemiştir. Sözgelimi dişi ya da erkek kümelerinde yer
alan ülkeleri, daha dişi ya da daha erkek olarak farklılaştırmak olanaklıdır. Sözgelimi
Türkiye erkeklik-dişilik ayrımının orta sınırına en yakın ülkedir. Özellikle kuzey
ülkeleri Türkiye'ye oranla daha çok dişi değerler taşımaktadır (Sargut,2001: 175-
176).
50

Đlk bakışta Türk toplumunun dişi değerleri ve kültürü öne aldığı konusunda
ortaya konan araştırma sonuçları pek inandırıcı gelmemektedir. Kuşkusuz bizim gibi
kadınların yaşamadığı varsayılan bir erkekler toplumu için böylesi bir değerlendirme
bazı kesimler tarafından aşağılayıcı bile bulunabilir. Oysa araştırmanın
varsayımlarından da anlaşılacağı gibi dişi kültür olumlu özellikleri çağrıştırmaktadır
(Sargut, 2001: 176).
Sargut (2001), Hofstede'in Türk toplumu üzerine yaptığı genellemeyi test
etmek üzere, geniş bir zaman aralığı içinde, üniversite öğrencileri üzerinde bir araş-
tırma yapmıştır. Değişik zamanlarda değişik öğrenci grupları üzerinde uygulanan test
sonuçları, Türk toplumunun "erkek toplum" imajına oldukça ters düşen bir tablo
oluşturmuştur. Kız öğrenciler geleneksel kadınsı değerlerin egemen olduğu tavır ve
davranışları eksiksiz sergilerken, erkeklerin de aynı oranda olmasa bile, kadınsı
sayılan değerleri, erkeksi değerlerden daha önde tuttukları görülmüştür.
Dişi ve erkek kültürlerin özellikleri Tablo 3.6’da yer almaktadır.
51

Tablo 3. 6: Erkek ve Dişi Kültür Özellikleri (Hofstede, 1980: 294)
DĐŞĐ KÜLTÜR ERKEK KÜLTÜR
Đş yaşamak içindir. Yaşam iş içindir.
Đş yerinde uyumlu çalışma ve patronla
ilişki çok önemli.
52
En iyisini yapma olanağının verilmesi ve
işte fark edilme önemli.
Yaşanan yer ve iş güvenliği önemli Terfi etme ve yüksek kazanç önemli
Düşük iş stresi. Yüksek iş stresi.
Grup kararlarına inanmak Bireysel kararlara inanmak.
Çalışmak için küçük firmalar tercih
edilir.
Çalışmak için büyük firmalar tercih
edilir.
Đş insan yaşamının merkezinde değil. Đş insan yaşamının merkezindedir.
Rekabet avantajı hizmet
endüstrilerindedir; danışmanlık, yaşamla
ilgili ürünler ve biyokimyasallar.
Başkalarını koruma ve sıcak ilişkiler
önemlidir.
Yöneticiler, sağduyu ve uzlaşmaya önem
verir.
Rekabet avantajı üretim
endüstrilerindedir; ağır sanayi ve kimya
endüstrisi.
Maddi başarılar ve gelişme önemlidir.
Yöneticiler, kararlılığa ve girişimciliğe
önem verir.

3.1.5.Uzun Dönem-Kısa Dönem Uyum Boyutu
Uzun Erimli Uyum, ileriki ödüllere yönelik, özellikle azim ve tutumluluk gibi
erdemlerin tesvik edilmesidir. Ters kutbunda bulunan Kısa Erimli Uyum, geçmiş ve
şimdiye ilişkin, özellikle geleneğe saygı, ‘ün’ün korunması ve toplumsal
yükümlülüklerin yerine getirilmesi gibi erdemlerin teşvik edilmesidir.
Uzun dönem, geleceğe yönelik değerlerle ilgilidir. Kısa dönem ise geçmiş ve
şimdiki zamana işaret eder. Kısa dönemde geleneklere karşı sorumluluk ve sosyal
normlara koşulsuz uyum söz konusudur.
Hofstede'in ortaya koyduğu boyutlan destekler yönde önemli bir bulgu da
'Çin Kültürel Bağlantı' olarak adlandırılan emik çalışmadan alınmaktadır. Bu
çalışmada Çin kültürel bağlamındaki yaygın değerlere dayanarak 22 ülkedeki
öğrenci örnekleminden (20'si Hofstede'in çalışmasıyla aynı) veri toplanmıştır. Bu
çalışma sonucunda dört kültürel boyut ortaya çıkmıştır (birliktelik, Konfüçyist
çalışma dinamiği, yumuşak kalplilik ve moral disiplin). Bu çalışmada ortaya konulan
kültürel boyutlar ile Hofstede'in kültürel boyutlan arasında bazı temel paralellikler
gözlenmiştir. Ancak, Konfüçyist çalışma dinamiği (tutumluluk ve ısrarlılık) ayrık ve
özgün bir kültürel boyut olarak değerlendirilmiştir. Bu çalışma bulgularına
dayanarak, Hofstede (2001) kültürel boyutlarına zaman yönelimini (uzun-kısa)
'eklemiştir'. Uzun vadeli yönelimde (Konfüçyist çalışma dinamiğinde olduğu gibi),
ihtiyaçların ertelenmesi, tutumluluk ve uzun vadede hedefe ulaşmak gibi değer
eğilimleri ön plana çıkarılırken; kısa vadeli yönelimde ise kısa erimli hedefler ön
plandadır (Çukur, 2007: 51).
Ankette kullanılan sorular Çinli araştırmacılar tarafından tasarlanmıştır. Bu
boyut, bir kültürün geçmişe ve şimdiye yönelmiş (kısa erimli uyum) değerlerle
karsılaştırıldığında geleceğe dönük (uzun erimli uyum) değerlere ne kadar önem
verdiğini ölçer. Uzun erimli uyum, sebat, azimle çalışma, tutumluluk, utanç ve
ilişkilere saygı gibi dinamik, geleceğe dönük bir anlayışı işaret eden değerlerden
oluşur.
Uzun Dönem Oryantasyon Çin, Hong Kong, Tayvan, Japonya ve Güney Kore
gibi Uzakdoğu ülkelerinde; Orta Dönem Oryantasyon Avrupa ülkelerinin çoğunda;
53

Kısa Dönem Oryantasyon ABD ve Đngiltere’de; Çok Kısa Dönem Oryantasyon ise
Afrika ve bazı Đslam ülkelerinde görülmektedir
yer verilmiştir.
Kısa ve Uzun Döneme eğilimli toplumlar arasındaki 10 farka Tablo 3. 7’de
Tablo 3. 7: Kısa ve Uzun Döneme Eğilimli Toplumlar Arasındaki 10 Fark
(Korkmaz, 2009)
KISA DÖNEM UZUN DÖNEM
Hayattaki en önemli olaylar ya geçmişte
oldu veya şimdi oluyor.
Đhtiyaçların hemen karşılanması
beklenir.
Đyi ve kötünün ne olduğu ile ilgili
evrensel kurallar vardır.
54
Hayattaki en önemli olaylar gelecekte
olacaktır.
Đhtiyaçların karşılanması ileri tarihe
ertelenir.
Neyin iyi ve neyin kötü olduğu koşullara
göre değişir.
Gelenekler mukaddestir. Gelenekler değişen koşullara uyumludur.
Aile hayatı, büyükler tarafından
yönlendirilir.
Birinin düşündüğü ve söylediği doğru
olmalı.
Çocuklar tolerans ve saygıyı öğrenmeli.
Aile hayatının paylaşılmış görevlerle
yönlendirilmesi.
Kişinin yaptıkları faziletli olmalı.
Çocuklar, tutumlu/idareci olmayı
öğrenmeli.
Sosyal harcama ve tüketim Biriktirme, yatırım yapma
Yapısı belli olmayan problem çözme.
Đş yaşamında, kısa vadeli kararlara
odaklanma.
Yapısı belli, matematiğe dayalı problem
çözme.
Đş yaşamında, pazardaki gelecek
pozisyonlara odaklanma.

3.2. Trompenaars'ın Kültürel Boyutları
Hofstede gibi Hollandalı bir başka araştırmacı Fons Trompenaars da bu
alanda yaptığı çalışmalarla artan bir ilgiye sahiptir. Trompenaars, 28 farklı ülkeden
toplam 15,000 çalışanın cevapladığı anket ile topladığı verileri analiz ederek beş
ilişkisel oryantasyon elde etmiştir. Bu elde ettiği beş boyut Hofstede’in boyutlarına
paralellik göstermektedir. Bu beş boyuta ilaveten zaman ve çevreye ilişkin tutumları
da inceleyen Trompenaars’ın çalışmaları 10 yıl kadar sürmüş ve 1994'te
yayınlanmıştır (Korkmaz, 2009).
3.2.1. Evrensellik ve Öznellik
Evrensellik fikirlerin ve uygulamaların herhangi bir değişiklik yapılmadan
her yere uygulanabileceğine olan inançtır. Öznellik ise şartların fikir ve
uygulamaların nasıl uygulanacağına dair zorluk getireceğine olan inançtır. Yüksek
evrenselliğin olduğu kültürlerde, ilişkilerden daha çok formel kurallara
odaklanılmıştır. Yüksek öznellik yaşanan kültürlerde ise formel kurallardan çok
kişisel ilişkiler ve güven önemlidir. Öznel bir kültürde yasal sözleşmeler
değiştirilebilir. Trompenaars'a göre ABD, UK, Almanya, Đsveç gibi gelişmiş
ülkelerde evrensellik kültürü çok yüksektir, Venezüella, Eski Sovyetler Birliği ve
Çin gibi ülkeler ise öznelliğin etkisindedir (Korkmaz, 2009).
3.2.2. Bireysellik ve Toplumculuk
Đnsanlar kendilerini öncelikle bireyler olarak mı, yoksa bir grubun parçası
olarak mı görüyorlar? Ayrıca isterlerse istedikleri şekilde topluluğa katkıda
bulunabilsinler diye, bireyler üzerinde odaklanmak mı önemlidir, yoksa çok sayıda
birey tarafından paylaşıldığı için, öncelikle topluluğu dikkate almak mı?
Bireyci anlayışta kişinin bir birey olarak baslı basına değerli olduğu kabul
edilirken, toplumcu anlayışta kişi ancak bir grubun üyesi olarak belli bir değere sahip
olabileceği görüsü hâkimdir. ABD, Arjantin, Meksika, Đngiltere bireysel kültüre
sahip ülkeler olarak belirlenirken, Tayland, Japonya, Endonezya ve Çin toplumcu
kültürün esas alındığı ülkeler olarak ortaya çıkmaktadır.
Trompenaars toplumcul kültürlerin yaşandığı ülkeler ile ticari ilişkiler
kuracak yöneticilerin sabırlı davranmalarını, birey ve toplumlarla uzun süreli, sıcak
55

iliksiler kurmalarını tavsiye etmektedir. Bireysel kültüre sahip ülkelerle ticari
ilişkilerde ise yöneticilerin hızlı kararlar alarak bunları kendi baslarına uygulamaları
gerektiğini vurgulamaktadır (Bakan, 2006:469).
Trompenaars'ın bu boyutu Hofstede’in daha önce bulduğu anahtar boyut
Bireyselcilik / Kollektivizm boyutunun bir benzeridir. Ancak ifade olarak benzese de
içerik olarak Hofstede’in boyutlarıyla zıtlaşmaktadır.
3.2.3. Nötr veya Duygusal Olma
Nötr kültür duyguların kontrol altında tutulduğu kültürdür. Bu kültüre giren
ülkeler duygularını belli etmek istemezler. Duygusal kültürlerde ise duygular açık ve
doğal bir şekilde ifade edilir. Duygusal kültürde olan insanlar sürekli gülümser,
heyecanlandığında yüksek sesle konuşur ve birbirlerini büyük bir istekle selamlarlar.
Đngiltere, Singapur, Almanya’da nötr kültür yaşanırken, Meksika, Hollanda,
Đsviçre’de duygusal kültür hakimdir.
Trompenaars, nötr kültürde iş yapan duygusal kültürden bir bireyin mümkün
olduğunca her şeyi kâğıt üstünde yapıp karşı tarafa iletmesi gerektiğini önermiştir.
Kültürlerarası farklılıklardan dolayı iletişimde ortaya çıkabilecek muhtemel
sorunların önceden önüne geçilmesi açısından tavsiye etmektedir (Bakan, 2006:469).
3.2.4. Özgül veya Yaygın Olma
Đnsanlar diğerleriyle ilişkilerinde belli bir çizgiyi takip ediyor, belli kurallara
bağlı olarak ve sürekli emirler veriyorlarsa bu kültür özgül kültürün etkisindedir.
Đnsanlarla ilişkilerde kuralcılıktan ve emir vermekten uzak bir anlayış sergileniyorsa
yaygın kültürün daha ağır bastığı söylenebilir. Avusturya, Đngiltere, ABD özel
kültürün yaşandığı ülkelerdir. Çin, Đspanya, Đsveç ve Endonezya’da ise yaygın kültür
hâkimdir.
Özgül kültürün yaşandığı ülkeler ile ticari ilişkilere girecek yöneticilerin açık
ve net olmaları gerekirken, yaygın kültürle is yapacak yöneticilerin is yapacakları
ülkelerdeki kişilerin unvan, yas, geçmişteki bağlantı ve tecrübelerine saygı duymaları
gerektiği belirtilmektedir (Bakan, 2006: 470).
56

3.2.5. Başarı veya Övgü
Statülerin kişilerin kendi uğraşlarıyla ulaştıkları başarıları ve de sahip
oldukları yeteneklerine göre belirlendiği kültürler başarı kültürleridir. Statülerin
başarı ya da yeteneğe göre değil de kişilik, soy, para veya unvana göre belirlendiği
kültürler övgü kültürleridir. Avusturya, ABD, Đsviçre başarı odaklı kültürün
yaşandığı ülkelerdir. Venezüella, Endonezya, Çin ise övgü kültürünün hâkim olduğu
ülkelerdir.
Trompenaars’a göre başarı odaklı kültürlere sahip ülkeler ile is yapacak
yöneticilerin resmi pozisyonlarda görev almış, yaslı ve tecrübeli kişilerden seçilmesi
gerektiğini belirtmiştir. Övgü kültürünün yaşandığı ülkelerle yapılacak ticari
iliksilerde ise iyi yetişmiş ve eğitimi yüksek kişilerin seçilmesinin daha iyi sonuçlar
doğuracağı belirtilmektedir (Bakan, 2006:470).
3.3. Schwartz'ın Değer Boyutları
Hofstede ve Trompenaars dışında kültürler değerler üzerine çalışma yapan bir
diğer araştırmacı da Đsrailli sosyolog Schwartz'dır. Schwartz, Hofstede’in yöntemine
benzer şekilde 68 ülkede 75000 den çok katılımcıyla gerçekleştirdiği araştırmasını 56
öğeden oluşturmuştur. Schwartz (1992), uluslararası karşılaştırmalar da yaptığı,
ancak, bireyleri değerlendirmede de kullanılabilecek bir ölçme aracı geliştirmiştir.
Schwartz kültürel değerleri iki temel boyutta incelemektedir. Bunlar, mevcut
durumu korumaya veya değişime açık olma ve çevresindeki kişilerin çıkarlarını şahsi
çıkarların önünde tutma veya etrafındakilere kayıtsız kalarak kendi gelişimini ön
plana alan davranış olarak tanımlanmıştır. Bu iki boyut çerçevesinde belirlenen yedi
değer şöyledir:
1) Muhafazakârlık: Sosyal düzeni koruma, aile güvencesi, geleneklere saygı
ve uyum; 2) ve 3) Entellektüel ve duygusal açıdan bağımsızlık: Kişileri farklı istek
ve amaçlan olan bireyler olarak alan, kişisel düşünce ve duygulara esneklik tanımak;
4) Uyum: Kişinin içerisinde yaşadığı doğa ile ne derece uyumlu olduğu; 5) Eşitlikçi
olma: Başkalarının iyiliği için çalışmaya bağlılık ve sosyal adalet; 6) Başarı güdüsü:
Kişisel şartlarını iyileştirme ve başkalarını geçme güdüsü; 7) Hiyerarşiyi kabul etme:
Kişilerarası rol ve kaynak dağılımıdır (Aycan, 2000: 226).
57

Hofstede'in dört değer boyutu ve Schwartz'ın kültürel değerleri
karşılaştırıldığında bireycilik ve eşitlikçi olma, bireycilik ve entelektüel-duygusal
bağımsızlık arasında; belirsizlikten kaçınma ve uyum arasında; erkeksi değerler ve
basan güdüsü arasında pozitif korelâsyonlar görülmektedir. Bunun yanı sıra,
bireycilik ve muhafazakârlık; bireycilik ve hiyerarşi; güç aralığı ve duygusal
bağımsızlık ve güç aralığı ve eşitlikçi olma arasında negatif korelasyonlar elde
edilmiştir.
Karşılaştırması
3.4. Edward Hall’ın Yüksek Bağlamlı ve Düşük Bağlamlı Kültür
Bireylerin birbirleriyle kurdukları iletişimde tercih ettikleri yöntemin
kültürden kültüre farklılık gösterdiği bilinmektedir. Đletişim biçimleri açısından farklı
kültürleri karşılaştırmada en çok kullanılan yöntemlerden birisi Hall’ın Yüksek
Bağlam-Düşük bağlam ayırımıdır (Erdem, 2006).
Edward Hall’a göre kültürler, farklı derecede sözlü ifadeler kullanarak
iletişim sağlarlar. Hall, kültürleri “geniş bağlamlıdan” (ilişki öncelikli), “dar
bağlamlıya” (iş öncelikli) doğru sıralamıştır (Hall, 1976, alıntılayan Sığrı ve Tığlı,
2006).
Bazı kültürlerde insanlar iletişimde açık ve net olmayı tercih ederler,
mesajlarını alıcılara doğrudan gönderirler. Bu kültürlerde iletilmek istenen duygu ve
düşünceler mesaja olduğu gibi yüklenir. Alıcının da sağlıklı bir iletişim için mesaj
dışında başka faktörlere ihtiyacı bulunmaz. Hall bu kültürlerin bu eğilimlerini “düşük
bağlamlı iletişim” sınıfında görmektedir. Genellikle bireyci Batı ülkeleri düşük
bağlamlı iletişim kuran kültürler olarak gösterilmektedir (Erdem, 2006).
Bazı kültürlerde ise bireyler kapalı, imalı ve dolaylı bir iletişimi tercih
ederler. Gerçekte söylenmek istenen ile söylenenler birbiri ile tam olarak
örtüşmeyebilir. Alıcı sadece söylenenlerle yetinmez, ne söylenmek istendiğini de
farklı bağlamlara bakarak (geçmiş tecrübeler, ses tonu, yüz ifadesi, imalar vb.)
anlamak durumundadır. Bu kültürler de “yüksek bağlamlı iletişim” kategorisinde
değerlendirilmektedir. Bu kültürlere de toplulukçu yönü öne çıkan ülkeler (Çin,
Hindistan, Japonya vb.) örnek olarak verilmektedir (Erdem, 2006).
58

Yüksek bağlamlı bir iletişimde, bilginin çoğu kişide özümsenmiş fiziksel
göstergelerdedir ve çok azı mesaja yüklenmiştir. Düşük bağlamlı bir iletişimde ise
bunun tam tersine bilginin hepsi mesajın kendisinde yüklüdür. Yüksek bağlamlı
iletişim, bilginin çoğunun kişide saklanması ya da fiziksel çevrede bulunması
dolayısıyla, bir kısmının söylendiği ya da yazıldığı bir iletişim biçimini ifade eder.
Yüksek bağlamlı kültürlerde iletilmek istenen bilgi, mesajın kendisinde olmaktan
çok mesajın verildiği ortamdadır. Alıcı ya da dinleyici, asıl iletilmek isteneni
anlayabilmek için, mesajın kendisinden çok nasıl verildiğine ve diğer ortamsal
özelliklere dikkat etmek durumundadır (Erdem ve Günlü, 2006).
Hall’ın modelinde yüksek bağlamlı iletişim boyutunun karşısında düşük
bağlamlı iletişim bulunmaktadır. Bu iletişim kültüründe, bağlamsal faktörlerden daha
çok bilginin yüklendiği mesajın kendisi önemlidir. Düşük bağlamlı kültürlerde,
iletilmek istenen mesajın kendisidir ve dinleyicinin mesajı deşifre etmek için
ortamsal ipuçlarına çok ihtiyacı yoktur; mesaj doğrudan ve açıktır (Erdem ve Günlü,
2006).
Yapılan araştırmalar, Yüksek ve Düşük bağlamlı kültür kategorileriyle
Hofstede'in ortaklaşa davranışçılık ve bireyciliğe ilişkin sınıflamalarının birbirlerini
doğruladığını göstermektedir. Hofstede, Hall’ın Yüksek Bağlam-Düşük Bağlam
ayırımını toplulukçuluk-bireycilik ayırımı ile paralel görmektedir. Yüksek bağlamlı
iletişim toplulukçu kültürlerle, düşük bağlamlı iletişim ise bireyci kültürlerle uyum
göstermektedir. Bu çerçeve içinde ortaklaşa davranışçı kültürler arasında yer alan
Türkiye'nin geniş bağlamlı bir kültürel ortama sahip olmasını doğal karşılamak
gerekir. Batılı ya da bireyci toplumların doğrudan, özlü, dar, kişisel ve araçsal
iletişim kurma biçimleriyle, Türk toplumundaki dolaylı, çaba gerektiren, bağlamsal
ve duygusal iletişim biçimleri arasındaki fark önemlidir. Bireyci, Batılı toplumlarda
yetişmiş kişilerden oluşmuş gruplarda kişiler genellikle belirli konulara odaklanmış,
kısa, "ben" sözcüğünü çok kullanan ve belirgin amaçları vurgulayan bir konuşma
biçimini yeğlerler. Türk toplumunda ise genellikle konudan konuya atlayan, "belki"
ve "olabilir" benzeri tanımlamalar içeren bir konuşma biçimi yürürlüktedir. Ayrıca
konuşma karşıdaki kişinin statüsüne göre uyumlanır ve konuşan kişi dinleyenlerin
duygusal tepkilerini de sürekli gözden geçirir. Farklı kültürlerde yetişmiş insanların
anlaşabilmeleri için tek engelin dilbilgisi olmadığı açıkça görülmektedir. Bu durum
59

iki farklı kültürün insanlarının birbirlerini anlamalarının ne denli zor olduğunu
göstermektedir (Sargut, 2001:149).
Hofstede’e göre, yüksek bağlamlı iletişim daha çok geleneksel kültürlerde,
düşük bağlamlı iletişim ise modern kültürlerde görülür. Bu açıdan Yüksek
Bağlam/Düşük Bağlam ayırımı geleneksel/modern ayırımı olarak da görülebilir.
Türkiye’nin toplumsal kültürel özelliklerini tespit etmeye yönelik yapılan birçok
çalışmada Türk toplumunun kolektivist özelliklerinin bireycilik eğilimlere göre
yüksek olduğu bulunmuştur. Kolektivist eğilimleri yüksek olan Türk toplumunda
yüksek bağlamlı iletişimin düşük bağlamlı iletişime göre daha fazla tercih edileceği
söylenebilir. Sümer’e göre Türk kültüründe “söyleyenden dinleyen arif gerek”, “söz
dediğin yaş deridir, nereye çekersen oraya gider”, “söz gümüşse sükût altındır” ve
“kızım sana söylüyorum, gelinim sen anla” atasözleri, iletişimde açıklık ve
doğrudanlık yerine, dolaylı mesaj vermenin kültürel olarak teşvik edildiğini
göstermektedir (Erdem ve Günlü,2006).
Bazı çalışmalarda yüksek bağlamlı iletişimin güç mesafesinin yüksek olduğu,
düşük bağlamlı iletişimin de güç mesafesinin düşük olduğu kültürlerde görüleceği
belirtilmektedir. Yüksek bağlamlı iletişimin tercih edildiği bir ortamda astlardan
amirlerini açıkça eleştirmelerini, amirlerin yanında onların bakış açılarına ters
düşünceler ileri sürmelerini beklemek yanlış olur (Erdem ve Günlü,2006).
Batı kültürü somut, ölçülebilir ve nesnel kavramları, öngördüğü iletişim
modelinde de kullanmaktadır. Oysa Doğu kültürlerinin kullandığı varsayılan iletişim
modeli soyut, niteliksel ve öznel özellikler içermektedir. Đletişim modellerine dayalı
olarak Batı ve Doğu kültürleri arasında olduğu varsayılan farklılık, kültürel
göreceliği doğrular niteliktedir (Sargut, 2001: 171).
60

YÜKSEK BAĞLAM
• Đletişim, kapalı, imalı,
dolaylıdır.
• Ortamsal faktörlere
(fiziksel ortam, geçmiş
deneyimler, ses tonu, yüz
ifadesi, beden dili vb.)
ihtiyaç vardır.
• Söylenmek istenenle
söylenen farklıdır.
• Mesaj kişilere ve ortama
göre farklı anlam ifade eder
(sübjektif iletişim)
Şekil 3.1. Yüksek Bağlam ve Düşük Bağlam (Erdem, R., Đletişim Eğilimlerinin Yüksek-Düşük
Bağlam Ayırımı ile Ölçülmesi: Türkçe Bir Ölçek Geliştirme Çalışması,Fırat Sağlık Hizmetleri
Dergisi, Cilt:1, Sayı:2, 2006)
Kültürel Đletişim
61
DÜŞÜK BAĞLAM
• Đletişim, açık, net,
direkttir.
• Ortamsal faktörlere
(fiziksel ortam, geçmiş
deneyimler, ses tonu, yüz
ifadesi, beden dili vb.)
ihtiyaç azdır.
• Söylenmek istenenle
söylenen paraleldir.
• Mesaj herkes için ve her
ortamda aynı anlamı ifade
eder (objektif iletişim)

3.5. Kültürün Paternalizm Boyutu
Son yıllarda önem kazanmaya başlamış diğer bir kültür boyutu ise
paternalizm yani babacanlık veya pederşahilik boyutudur. Özellikle batı dışındaki
toplumlarda gözlenen önemli kültürel özelliktir. Paternalizm genel olarak, devletin
veya yöneten gücün bir toplumun veya bir milletin ihtiyaçlarını bir babanın
çocuklarının ihtiyaçlarını karşılaması gibi karşılaması veya o milletin hayatını
babanın çocuklarının hayatını düzenleyişi gibi düzenlemesi iddia ve girişimi olarak
tanımlanabilir (Şenkal, 2008).
Paternalizm konusunda çalışmaları olan Gerald Dworkin’e (1983) göre
paternalizm, kendi doğrularına dayanarak başka insanların özgür seçimlerine
müdahale etmektir (Howard, 2009).
Paternalist toplumlarda üst ile ast arasındaki ilişki ebeveyn ile evlat
arasındaki ilişkiye benzer. Bu ilişkide, üstün görevi astı korumak, yönlendirmek, yol
göstermek ve onun iyiliğine olacağına inandığı kararlan onun adına vermektir.
Bunun karşılığında da asttan beklenen, üstüne kayıtsız şartsız itaat etmesi ve bağlılık
göstermesidir, Paternalizmin temelleri, aile ve devlet yapısındaki patriarkal düzene
dayanmaktadır. Zamanla, aile ve devlet içinde yer alan bu ilişkilerin işyerlerine de
yansıdığı gözlenmiştir. Paternalizm, bireyci batı toplumlarında, kişilerin hak ve
özgürlüklerini kısıtlayıcı bir olgu olarak algılandığı için, batı yazınında olumsuz bir
anlam ifade etmekte ve otoriteryenlikle eş değerde ele alınmaktadır. Fakat Aycan ve
Kanungo yaptıkları araştırmada, paternalizmin otoriteryenlik ile ilişkisinin kuvvetli
negatif bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Paternalizm, bireyci batı toplumlarında
yadırganan bir olgu olmakla beraber, geleneksel Asya, Güney Amerika, Orta Doğu
toplumlarının en belirgin kültürel özellikleri arasındadır (Aycan, 2000: 31).
Üst-ast arasındaki paternalist ilişki, Kuzey Amerika ve Batı Avrupa kültürel
ortamında yaygın olmayan ve benimsenmeyen bir ilişki tarzıdır. Bunun yanı sıra,
geleneksel doğu kültürlerinde, yetki sahibi kişilerin bir baba veya ağabey gibi (kadın
ise anne veya abla gibi) davranması kendilerinden beklenir. Paternalist bir amire,
yalnızca işle ilgili değil aileleriyle ilgili konularda da danışılır. Örneğin, amirler,
çalışanların veya çocuklarının düğünlerine katılırlar, onların ailevi veya maddi
problemlerini çözmelerine yardımcı olurlar, aile üyelerinin eğitim ve sağlık
62

masraflarına katkıda bulunurlar ve bunun gibi pek çok konuda onları yönlendirir ve
destek olurlar. Batı toplumlarında ise bu tür girişimler, bireyin özgürlüğünü
kısıtlayıcı ve hayatına müdahale edici hareketler olarak düşünülür. Paternalizm,
kültürleri birbirinden ayıran en belirgin özelliklerden biridir ve iş hayatını pek çok
yönden etkiler (Aycan, 2000: 47).
Paternalizmi bir sosyokültürel boyut olarak araştırdıkları çalışmada Aycan ve
ark. Çin, Türkiye, Hindistan ve Pakistan'ı paternalizm eğilimleri açısından Romanya,
Kanada ve ABD gibi bazı ülkelerden daha yüksek olarak nitelendirir. Yine, 38 ülke
arasında yapılan bir karşılaştırmada, Türk örgütlerinin en dik hiyerarşik yapıya sahip
olmalarının yanı sıra çalışanlarının liderlerinden daha aşağı bir statüde oldukları ve
örgüt yapısının bir 'aile yapısını' çağrıştırdığı gözlemlenir (Aycan, 2000: 227).
Yakın dönemde 445 Türk Ar-Ge personeli üzerinde yapılan bir çalışmada, bu
çalışmaya katılan Ar-Ge personelinin, örgütlerinden ve işlerinden daha çok liderle-
rine bağlılık gösterdikleri görülmüştür. Bu durum, Türk kültür ve örgüt ortamının
göreceli olarak “toplulukçu” ve “paternalist” olmasıyla açıklanabilir (Gümüşlüoğlu,
2009).
Türkiye’de yapılan araştırma bulgularına göre, çalışanlar yönetici veya liderin
paternalist olmasını beklemektedirler. Çalışanların çıkarlarını kollayan, onların
sorunlarına ve sevinçlerine ortak olan, katılımcı, açık, iş dışındaki sorunlarla da
ilgilenen, mesleki gelişime önem veren ve şirkette bir aile ortamı yaratan
yöneticilerin Türk kültürel ortamında tercih edildiği gözlenmektedir. Ayrıca,
yöneticilerin çalışanlarla birebir ilişki içinde olmaları ve onlarla bireysel bazda
ilgilenmeleri de beklenen bir özelliktir. Büyük şirketlerde üst düzey yönetim
kadrolarının bunu başarması zordur. Bu nedenle, belli zaman aralıklarında (örn.,
yılda en az bir veya iki kez), çalışanlarla yapılacak genel toplantılarla, onlara şirketin
geldiği ve gelmeyi hedeflediği durum hakkında bilgi vermek, zihinleri meşgul eden
sorulan açıkça sorabilmelerini teşvik etmek, öneri ve şikayetleri dinlemek ve
kaydetmek gibi uygulamalar son derece yararlı olacaktır. Bunun dışında, şirkette bir
aile ortamı yaratmak için, çalışanların aileleriyle beraber katılabilecekleri faaliyetler
düzenlemek (piknik, yemek, çocuk yetiştirmeye yönelik seminer veya eğitim
programlan, vb.), şirket dergi ve bültenlerinde aile üyelerinden haberlere yer vermek
63

gibi uygulamaların motivasyona olumlu etkisi olacağı düşünülmektedir (Aycan,
2000: 50).
64

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
4. ARAŞTIRMA YÖNTEMĐ VE VERĐ KAYNAKLARI
4.1. Çalışmanın Amacı ve Yöntemi
Bu tez çalışması, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin iletişim
tarzları üzerinde kültürel değerlerinin etkisinin tespit edilmesi amacıyla yapılmıştır.
Bu amaç kapsamında, bir anket uygulanarak, demografik değişkenlere göre
öğrencilerin kültürel varsayımları ve iletişim tercihleri ile ilgili araştırma verileri elde
edilmiştir.
4.2. Araştırmanın Modeli
Bu çalışmanın modeli, genel olarak bakıldığında anket türünde bir
“betimleme” modelidir
Amaç yönünden irdelendiğinde ise, bu çalışma, değerlendirme ağırlıklı bir
çalışmadır ve Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencilerinin,
demografik değişkenler karşısında kültürel varsayımlarının ve iletişim tercihlerinin
tespit edilerek, iletişim tarzları üzerinde kültürel değerlerin etkisinin olup olmadığı
elde edilen veriler ışığında değerlendirilmiştir.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi öğrencilerinin kültürel
varsayımlarının ve iletişim tercihleri çeşitli değişkenler açısından incelenmiştir.
Bunun için hazırlanan ölçek, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi
öğrencilerinin bir kısmına uygulanmıştır, anket sonucunda elde edilen veriler ile
öğrencilerin ilgili değişkenlere göre tutumları yorumlanarak, hipotezlere yanıt
aranmaya çalışılmıştır
4.3. Çalışmanın Evreni ve Örneklemi
Bu çalışmanın evreni, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencileri, örneklemi
ise eğitim fakültesi öğrencileridir.
65

Anket, örneklem olarak seçilen Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim
Fakültesinde 2009–2010 eğitim-öğretim yılında öğrenim gören 3026 öğrencinin
752’sine (yaklaşık olarak % 25’ine) uygulanmıştır.
4.4. Veri Toplama Yöntemi
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel varsayımlarının ve
iletişim tercihlerinin tespit edilerek, iletişim tarzları üzerinde kültürel değerlerin
etkisini ölçmek amacıyla hazırlanmış olan bu anket üç ayrı bölümden oluşmaktadır.
Birinci bölüm öğrenciler ile ilgili bilgileri içermektedir ve öğrencilerin kişisel
bilgilerine ulaşmak amaçlanmıştır. Sekiz maddeden oluşmaktadır. Ankette
öğrencilerin yaşları, cinsiyetleri¸ öğrenim gördükleri program, son 15 yıldır
yaşadıkları yer, yetiştikleri coğrafi bölge, ailelerinin gelir miktarı, aile biçimleri, aile
yapıları sorulmuştur.
Đkinci bölümde kültürel varsayımlarla ilgili sorular yer almaktadır. Bu
bölümde paternalizm, güç mesafesi, toplulukçuluk, belirsizlikten kaçınma, kadınsılık
ve erkeksilik boyutlarına iliksin sorular yer almaktadır. Paternalizm, güç mesafesi ve
toplulukçuluk boyutları için Zeynep Aycan ve arkadaşlarının (2000) geliştirdiği
anket sorularından faydalanılmıştır. Belirsizlikten kaçınma boyutu için Nejat
Basım’ın (2000) geliştirdiği anket soruları kullanılmıştır.
Üçüncü bölümde öğrencilerin iletişim tercihlerini belirlemeye yönelik sorular
yer almaktadır. Yüksek bağlamlı ve düşük bağlamlı iletişim boyutları için Ramazan
Erdem’in (2006) geliştirdiği ölçek kullanılmıştır.
Beşli skalaya dayalı Likert ölçeği tipinde hazırlanan ankette toplam 44 soru
yer almaktadır, 43 soru olumlu, 1 soru olumsuz ifadelerden oluşmaktadır. Ankette
paternalizm için 5, Güç mesafesi için 4, toplulukçuluk için 4, belirsizlikten kaçınma
için 10, kadınsılık için 3, erkeksilik için 3, yüksek bağlamlı iletişim için 8, düşük
bağlamlı iletişim için 7 ifade yer almaktadır.
Ankette, kadınsılık ve erkeksilik boyutları için sorulan soruların güvenilirlik
değerlerinin çok düşük çıkması nedeniyle bu boyutlar değerlendirmeye alınmamıştır.
66

4.5. Başvurulan Đstatistiksel Teknikler
Bu araştırmada verilerin sıralı ve kategorik olması, bunun yanı sıra gruplar
arasında dengenin olmaması nedeniyle parametrik olmayan testler kullanılmıştır. Đki
grubun olduğu cinsiyet ve aile yapıları değişkenleri için Mann Whitney U-Testi,
2’den fazla grubun yer aldığı program, son 15 yıldır yaşadıkları yer, yetiştikleri
coğrafi bölge, ailelerinin gelir miktarı, aile biçimleri değişkenleri için Kruskal Wallis
H-Testi kullanılmıştır.
Çalışmada, kadınsılık ve erkeksilik boyutları ile ilgili soruların Cronbach
Alpha değerlerinin düşük çıkması sonucu değerlendirmeye alınmaması nedeniyle,
geriye kalan dört toplumsal kültür eğiliminin (paternalizm, güç mesafesi,
belirsizlikten kaçınma, bireycilik ve toplulukçuluk), öğrencilerin iletişim tarzları
üzerindeki etkileri çoklu regresyon analizi ile incelenmiştir.
Elde puanların aritmetik ortalamaları ve standart sapmaları hesaplanmış ve
çizelgeler halinde gösterilmiştir.
Verilerin yorumlanmasında anlamlılık düzeyi 0.05 olarak alınmıştır. Verileri
çözümlemede “SPSS for Windows 16.0” paket programı kullanılmıştır.
67

BEŞĐNCĐ BÖLÜM
5.ARAŞTIRMA BULGULARI VE YORUM
Bu bölümde; Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi
öğrencilerinin kültürel varsayımları ve iletişim tercihleri incelenmiş, bu varsayımlar
ve tercihlerin; öğrencilerin cinsiyetlerine, öğrenim gördükleri programlara, son 15
yıldır yaşadıkları yere, yetiştikleri coğrafi bölgeye, ailelerinin gelir miktarına, aile
biçimlerine ve aile yapılarına göre farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin elde edilen
bulgular SPSS paket programı verileri kullanılarak sunulmuştur.
almaktadır.
5.1. Bulgular
5.1.1 Demografik Bulgular
Demografik değişkenlere göre katılımcıların oranları Tablo 5.1’de yer
68

Tablo 5.1. Demografik Değişkenler
Değişkenler Sayı Yüzde
Cinsiyet
Erkek 243 32
Kız 509 68
Bölümler
Okul Öncesi Eğitim Öğretmenliği 126 16
Fen Bilgisi Öğretmenliği 166 22
Sınıf Öğretmenliği 234 31
Türkçe Öğretmenliği 111 14
Resim Öğretmenliği 22 3
Đngilizce Öğretmenliği 37 5
Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık 36 5
Müzik Öğretmenliği 20 4
Yaşanılan Yer
Đl 353 47
Đlçe 260 34
Kasaba 42 6
Köy 97 13
Yetiştiği Bölge
Akdeniz Bölgesi 339 45
Marmara Bölgesi 47 6
Ege Bölgesi 202 27
Đç Anadolu Bölgesi 97 13
Karadeniz Bölgesi 25 3
Doğu Anadolu Bölgesi 13 2
Güney Doğu Anadolu Bölgesi 29 4
Ailesinin Gelir Miktarı
-700 TL 155 21
701-1500TL 202 27
1501+ 180 24
Aile Biçimi
Çekirdek 661 88
Parçalanmış 27 4
Geniş 64 8
Aile Yapısı
Baskıcı 97 13
Serbest 654 87
Toplam 752 100.0
69

Bu çalışmaya, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi
öğrencilerinden 752 kişi anketi doldurarak katılmışlardır.
• Katılımcılardan 243’ü (% 32) erkek, 509’u (% 68) kız öğrencidir.
• Katılımcılardan 126 kişi (%16) Okul Öncesi Öğretmenliği bölümü, 166 kişi
(%22) Fen Bilgisi Öğretmenliği bölümü, 234 kişi (%31) Sınıf Öğretmenliği
bölümü, 111 kişi (%14) Türkçe Öğretmenliği bölümü, 22 kişi (%3) Resim
Öğretmenliği bölümü, 37 (%5) kişi Đngilizce Öğretmenliği bölümü,36 (%5) kişi
Rehberlik ve Psikolojik Danışmanlık bölümü, 20 kişi (%4) de Müzik
Öğretmenliği bölümü öğrencisidir.
• Katılımcılardan 353 kişi (%47) son 15 yıldır ilde, 260 kişi (%34) ilçede, 42
kişi (%6) kasabada, 97 kişi (%13) köyde yaşamaktadır. Mezrada yaşayan
katılımcı çıkmamıştır.
• Katılımcıların 339 kişi (%45) Akdeniz Bölgesinde, 47 kişi (%6) Marmara
Bölgesinde, 202 kişi (%27) Ege Bölgesinde, 97 kişi (%13) Đç Anadolu
Bölgesinde, 25 kişi (%3) Karadeniz Bölgesinde, 13 kişi (%2) Doğu Anadolu
Bölgesinde, 29 kişi (%4) Güneydoğu Anadolu Bölgesinde yetişmiştir.
• Katılımcılardan ailesinin aylık gelir miktarı -700 TL ye kadar olanların sayısı
155 (%21), 701–1500 TL arasında olanların sayısı 202 (%27), 1501 ve üzeri
geliri olanların sayısı 180 (%24)dir. 215 kişi (%28) ailesin gelir durumunu çeşitli
nedenlerle belirtmek istememiştir, “çiftçi”, “bilmiyorum” , “yağmura bağlı” gibi
cevaplara rastlanmıştır.
• Katılımcılardan 661 kişi (%88) çekirdek, 27 kişi (%4) parçalanmış ve 64 kişi
(%8) ataerkil-geniş bir ailenin üyesidir.
• Katılımcılardan 97 kişi (%13) aile yapısını baskıcı, kendi kararlarını
vermediği, 654 kişi (%87) de serbest; kendi kararlarını verebildiği şeklinde
tanımlamıştır.
5.1.2. Ölçeklerle Đlgili Bulgular
Araştırmada sosyal bilimlerde kullanılan güvenilirlik analizlerinden birisi
olan Croncbach Alpha yöntemi kullanılmıştır. Test yönteminde kullanılan ölçeğin
70

güvenilirliğinin ölçülebilmesi için “Đçsel Tutarlılık Yöntemi” (ölçme aracının
ölçtüğünü varsaydığımız nitelikleri ölçen sorularının, kendi içlerinde ne kadar
birbirleriyle ilişkili olduklarını, ne kadar homojen bir soru grubu oluşturup
oluşturmadıklarının tespiti) kapsamında “Cronbach Alpha Katsayısı” hesaplanmıştır.
Bu yöntemde sonuç 0,00 ile 1,00 arasında değerler almaktadır. Sonuç 1,00’e
yaklaştıkça güvenilirliği artmakta, 0,00’a yaklaştıkça güvenilirliği azalmaktadır. Alfa
katsayısının değerlendirilmesinde uyulan ölçütüne göre :
0.00 ≤ α < 0.40 ise ölçek güvenilir değil,
0.40 ≤ α < 0.60 ise ölçek düşük güvenilir,
0.60 ≤ α < 0.80 ise oldukça güvenilir,
0.80 ≤ α < 1.00 ise yüksek derecede güvenilir bir ölçektir (Akgül ve Çevik,
2003: 435–436).
Tablo 5.2 de öğrencilerin kültürel boyutlardan aldıkları puanların
dağılımlarına yer verilmiştir.
Tablo 5. 2. Öğrencilerin Kültürel Boyutlardan Aldıkları Puanların Dağılımları
Boyutlar
Đfade
Sayısı
Ölçek
Tipi
71
Aritmetik
Ortalama
Standart
Sapma
Paternalizm 5 1-5 3,504 0,717 0,56
Güç mesafesi 4 1-5 2,606 0,833 0,41
Toplulukçuluk 4 1-5 3,630 0,803 0,58
Belirsizlikten kaçınma 10 1-5 3,878 0,612 0,76
Yüksek bağlamlı iletişim 8 1-5 4,136 0,635 0,78
Düşük bağlamlı iletişim 7 1-5 3,281 0,771 0,72
Cronbach
Alpha (α)
Boyutların alfa değerlerine bakıldığında araştırmada kullanılan ölçeklerden
üçünün 0.40 ≤ alfa < 0.60 aralığında, üçünün ise 0.60 ≤ alfa < 0.80 aralığında yer

aldığı görülmektedir. Güç mesafesi boyutunun alfa değeri 0,41dir ve bu boyutlar için
kullanılan ölçek güvenli değildir. Paternalizm boyutunun alfa değeri 0,56,
toplulukçuluk boyutunun alfa değeri 0,58dir ve ölçek düşük derecede güvenilirdir.
Belirsizlikten kaçınma boyutunun alfa değeri 0,76, düşük bağlamlı iletişim
boyutunun alfa değeri 0,72, yüksek bağlamlı iletişim boyutunun alfa değeri 0,78dir
ve bu boyutlar için kullanılan ölçekler oldukça güvenilirdir.
5.2. Çalışmanın Temel Hipotezleri
Çalışmanın hipotezleri aşağıda belirtilmiştir;
Hipotez 1: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin cinsiyetlerine
göre, kültürel değerleri ve iletişim tercihleri açısından tutum farklılıkları vardır.
Hipotez 2: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde öğrenim gördükleri programlara göre farklılıklar vardır.
Hipotez 3: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde yaşadıkları yere göre tutum farklılıkları vardır.
Hipotez 4: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde yetiştikleri coğrafi bölgeye göre farklılıklar vardır.
Hipotez 5: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde ailelerinin gelir miktarına göre farklılıklar vardır.
Hipotez 6: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde aile biçimlerine göre tutum farklılıkları vardır.
Hipotez 7: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde aile yapılarına göre tutum farklılıkları vardır.
vardır.
vardır.
Hipotez 8: Paternalizm ile yüksek bağlamlı iletişim arasında bir ilişki vardır.
Hipotez 9: Paternalizm ile düşük bağlamlı iletişim arasında bir ilişki vardır.
Hipotez 10: Güç mesafesi ile yüksek bağlamlı iletişim arasında bir ilişki
Hipotez 11: Güç mesafesi ile düşük bağlamlı iletişim arasında bir ilişki
72

vardır.
vardır.
ilişki vardır.
ilişki vardır.
Hipotez 12: Toplulukçuluk ile yüksek bağlamlı iletişim arasında bir ilişki
Hipotez 13: Toplulukçuluk ile düşük bağlamlı iletişim arasında bir ilişki
Hipotez 14: Belirsizlikten kaçınma ile yüksek bağlamlı iletişim arasında bir
Hipotez 15: Belirsizlikten kaçınma ile düşük bağlamlı iletişim arasında bir
5.3. Kültürel Boyutlara Đlişkin Değerler
Çalışmanın bu aşamasında Paternalizm, Güç Mesafesi, Toplulukçuluk,
Belirsizlikten Kaçınma, Yüksek Bağlamlı Đletişim ve Düşük Bağlamlı Đletişim
boyutlarının her biri için elde edilen sonuçlara ve demografik değişkenlere göre
karşılaştırmalara yer verilmiştir.
5.3.1. Paternalizm Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Paternalizm boyutunun demografik değişkenlere göre karşılaştırılması Tablo
5.3 de gösterilmektedir.
73

Tablo 5. 3. Paternalizm Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Değişkenler Aritmetik Standart
Cinsiyet
Ortalama Sapma
Erkek 3,511 0,727
Kız
Bölümler
3,501 0,713
Okul Öncesi Eğitim 3,522 0,732
Öğretmenliği
Fen Bilgisi Öğretmenliği 3,474 0,715
Sınıf Öğretmenliği 3,471 0,747
Türkçe Öğretmenliği 3,491 0,653
Resim Öğretmenliği 3,872 0,747
Đngilizce Öğretmenliği 3,664 0,676
Rehberlik
Danışmanlık
ve Psikolojik 3,550 0,656
Müzik Öğretmenliği
Yaşanılan Yer
3,310 0,709
Đl 3,481 0,692
Đlçe 3,530 0,729
Kasaba 3,566 0,750
Köy
Yetiştiği Bölge
3,492 0,764
Akdeniz Bölgesi 3,517 0,735
Marmara Bölgesi 3,319 0,735
Ege Bölgesi 3,452 0,702
Đç Anadolu Bölgesi 3,647 0,700
Karadeniz Bölgesi 3,384 0,571
Doğu Anadolu Bölgesi 3,892 0,580
Güney Doğu Anadolu Bölgesi
Ailesinin Gelir Miktarı
3,469 0,713
-700 TL 3,536 0,702
701-1500 TL 3,557 0,703
1501+- TL
Aile Biçimi
3,402 0,677
Çekirdek 3,497 0,717
Parçalanmış 3,422 0,785
Geniş
Aile Yapısı
3,612 0,693
Baskıcı 3,523 0,813
Serbest 3,501 0,703
74
Z/X 2
p
-0,317 0,751
11,169 0,131
1,039 0,792
13,296 0,039
6,517 0,259
1,827 0,401
-0,734 0,463

Paternalizm özellikle batı dışındaki toplumlarda gözlenen ve son yıllarda
önem kazanmaya başlamış kültürel bir boyuttur. Özellikle geleneksel doğu
kültürlerinde yetki sahibi kişilerin bir baba gibi davranması, çalışanların ise bağlılık
göstermesi ve kayıtsız şartsız itaat etmesi beklenir. Daha önce Z.Aycan ve
arkadaşları tarafından yapılan bir çalışmada Türk Toplumu’nun paternalizm
eğilimlerinin yüksek olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Bu araştırmada da paternalizm ile
ilgili sonuçlar benzerlik göstermiştir. 752 kişiye uygulanan anket sonuçlarına göre,
paternalizm boyutu ile ilgili sorulara verilen cevapların aritmetik ortalaması
3,504dür.
Cinsiyet değişkenine göre paternalizm boyutunda erkek öğrencilerin aritmetik
ortalamaları 3.511 ve kız öğrencilerinse 3.501’dir. Cinsiyet değişkeni ile paternalizm
boyutu arasında anlamlı bir tutum farklılığı bulunamamıştır. (Z =-0.317, p =0.751)
Öğrencilerin öğrenim gördükleri bölümlerin paternalist değerler üzerindeki
etkisine bakıldığında, okul öncesi öğretmenliği bölümünün ortalaması 3.522, fen
bilgisi öğretmenliği bölümünün ortalaması 3.474, sınıf öğretmenliği bölümünün
ortalaması 3.471, Türkçe öğretmenliği bölümünün ortalaması 3.491, resim
öğretmenliği bölümünün ortalaması 3.872, ingilizce öğretmenliği bölümünün
ortalaması 3.664, rehberlik ve psikolojik danışmanlık öğretmenliği bölümünün
ortalaması 3.550, müzik öğretmenliği bölümünün 3.310’dur. Paternalist değerlerin en
yüksek olduğu bölüm resim öğretmenliği, en düşük olduğu bölüm ise müzik
öğretmenliği olmuştur. Öğrencilerin öğrenim gördüğü bölümler ile paternalist
değerler arasında anlamlı bir tutum farklılığı görülememiştir. (X 2 =11.169, p =0.131)
Öğrencilerin son onbeş yıldır yaşadıkları yere göre paternalizm değerlerine
bakıldığında kasabada yaşayan öğrencilerin paternalist değerlerinin daha yüksek
olduğu görülmektedir. Đlde yaşayanların paternalist değerlerinin aritmetik ortalaması
3.481, ilçede yaşayanların 3.430, kasabada yaşayanların 3.566, köyde yaşayanların
ise 3.492’dir. Öğrencilerin yaşadıkları yer ile paternalist değerleri arasında
istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. (X 2 =1.039, p =0.792)
Doğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin paternalist değerlerinin
aritmetik ortalaması diğer bölgelerde yetişen öğrencilerin ortalamalarına göre daha
yüksektir. En düşük sonuç Marmara Bölgesi’nde yetişen öğrencilere aittir.
75

Batılılaşma hızının diğer bölgelere göre yüksek olması ve çok fazla göç alması
nedeniyle çok farklı kültürel grupları barındırması, sanayileşmenin fazla olması,
çekirdek aile tipinin yaygın olması gibi özellikleri olan bu bölgeden gelen
öğrencilerin paternalizm değerlerinin düşük çıkması olağan bir sonuçtur. Doğu
Anadolu Bölgesinden gelen öğrencilerin paternalist değerlerinin yüksek çıkması da
olağan bir sonuçtur, bu bölgede genellikle geniş – ataerkil aile tipine rastlanmaktadır
ve göç alma hızı çok düşük olduğu için bu bölgedeki bireylerin benzer kültürel
değerleri mevcuttur.
Akdeniz Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin paternalist değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.517, Marmara Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin paternalist değerlerinin
aritmetik ortalaması3.319, Ege Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin paternalist
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.452, Đç Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin
paternalist değerlerinin aritmetik ortalaması 3.647, Karadeniz Bölgesi’nde yetişen
öğrencilerin paternalist değerlerinin aritmetik ortalaması 3.384, Doğu Anadolu
Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin paternalist değerlerinin aritmetik ortalaması 3.892,
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin paternalist değerlerinin
aritmetik ortalaması 3.469’dur. Öğrencilerin yetiştiği bölge ile paternalist değerleri
arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır. (X 2 =13.296, p =0.039)
Öğrencilerin ailelerinin gelir miktarları göz önüne alınarak yapılan sıralamada
0-700TL arasındaki gelir düzeylerine göre paternalist değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.536, 701-1500TL arasındaki gelir düzeylerine göre paternalist
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.557, 1501TL ve üzeri gelir düzeylerine göre
paternalist değerlerinin aritmetik ortalaması 3.402’dir. Gelir düzeyi ile paternalist
değerler arasında anlamlı bir fark bulunamamıştır. (X 2 =6.517, p =0.259)
Öğrencilerin aile biçimlerine bakıldığında geniş, ataerkil bir ailede yetişen
öğrencilerin paternalist değerlerinin diğer öğrencilere oranla daha yüksek olduğu
görülmektedir. Parçalanmış bir aileye ait öğrencilerin değerleri ise daha düşüktür.
Çekirdek aile biçimine sahip öğrencilerin paternalist değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.497, parçalanmış aile biçimine sahip öğrencilerin paternalist
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.422, geniş aile biçimine sahip öğrencilerin
76

paternalist değerlerinin aritmetik ortalaması 3.612’dir. Aile biçimi ile paternalist
değerler arasında anlamlı bir tutum farklılığı bulunamamıştır. (X 2 =1.827, p =0.401)
Öğrencilerin aile yapıların bakıldığında baskıcı bir ailede büyüyen
öğrencilerin paternalist değerlerinin serbest bir ailede büyüyenlere göre daha yüksek
olduğu görülmektedir. Baskıcı aile yapısına sahip bireylerin paternalist değerlerinin
aritmetik ortalaması 3.523, Serbest aile yapısına sahip bireylerin paternalist
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.501’dir. Aile yapısı ile paternalist değerler
arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. (Z = -0.734, p =0.463)
5.3.2. Güç Mesafesi Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Güç mesafesi boyutunun demografik değişkenlere göre karşılaştırılmasına
Tablo 5.4. de yer verilmiştir.
77

Tablo 5. 4. Güç Mesafesi Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Değişkenler Aritmetik Standart
Cinsiyet
Ortalama Sapma
Erkek 2,677 0,850
Kız
Bölümler
2,572 0,823
Okul Öncesi Eğitim 2,592 0,841
Öğretmenliği
Fen Bilgisi Öğretmenliği 2,676 0,838
Sınıf Öğretmenliği 2,581 0,823
Türkçe Öğretmenliği 2,525 0,794
Resim Öğretmenliği 2,651 0,983
Đngilizce Öğretmenliği 2,783 0,927
Rehberlik
Danışmanlık
ve Psikolojik 2,685 0,689
Müzik Öğretmenliği
Yaşanılan Yer
2,333 0,948
Đl 2,615 0,862
Đlçe 2,551 0,807
Kasaba 2,674 0,794
Köy
Yetiştiği Bölge
2,690 0,811
Akdeniz Bölgesi 2,648 0,866
Marmara Bölgesi 2,524 0,734
Ege Bölgesi 2,539 0,837
Đç Anadolu Bölgesi 2,573 0,791
Karadeniz Bölgesi 2,706 0,654
Doğu Anadolu Bölgesi 2,743 1,106
Güney Doğu Anadolu Bölgesi
Ailesinin Gelir Miktarı
2,678 0,704
-700 TL 2,735 0,831
701-1500 TL 2,514 0,815
1501+ -TL
Aile Biçimi
2,555 0,821
Çekirdek 2,603 0,836
Parçalanmış 2,814 0,807
Geniş
Aile Yapısı
2,552 0,814
Baskıcı 2,556 0,877
Serbest 2,610 0,823
78
Z/X 2
P
-1,599 0,110
7,113 0,417
3,549 0,314
4,484 0,611
6,070 0,048
1,629 0,443
-0,554 0,579

Hofstede’in (1980) yaptığı çalışmada Türkiye yüksek güç mesafeli ülkeler
grubunda yer almaktadır. Ancak bu araştırmada öğrencilerin güç mesafesi boyutuna
ilişkin sorulara verdikleri cevaplar sonucunda aritmetik ortalama 2.606 olarak
bulunmuştur.
Bu çalışma öğrenciler yerine daha farklı bir örneklem grubu ile örneğin
hiyerarşinin olduğu kamu daireleri veya bankalarda yapılmış olsaydı sonuç daha
farklı olabilirdi ve daha önceki araştırmalarla benzerlik gösterebilirdi.
Güç mesafesi için cinsiyet değişkeni ile karşılaştırma yapıldığında erkek
öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin, kız öğrencilerin güç mesafesi değerlerine
göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Erkek öğrencilerin güç mesafesi
değerlerinin aritmetik ortalaması 2.677, kız öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin
aritmetik ortalaması ise 2.572’dır. Cinsiyet değişkeni ile güç mesafesi arasında
istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. (Z =-1.599, p =0.154)
Öğrencilerin güç mesafesi değerleri öğrenim gördükleri bölümlere göre
karşılaştırıldığında Đngilizce öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin güç
mesafesi değerleri diğer bölümlerde öğrenim gören öğrencilere göre daha yüksek
çıkmıştır. Güç mesafesi değeri en düşük olan öğrenciler ise müzik öğretmenliği
bölümünde öğrenim gören öğrencilerdir. Okul öncesi eğitimi öğretmenliği
bölümünde öğrenim gören öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin aritmetik
ortalaması 2.592, fen bilgisi öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin güç
mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.676, sınıf öğretmenliği bölümünde
öğrenim gören öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.581,
Türkçe öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin güç mesafesi
değerlerinin aritmetik ortalaması 2.525, resim öğretmenliği bölümünde öğrenim
gören öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.651, Đngilizce
öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin
aritmetik ortalaması 2.783, rehberlik ve psikolojik danışmanlık öğretmenliği
bölümünde öğrenim gören öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin aritmetik
ortalaması 2.685, müzik öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin güç
mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.333’dir. Öğrencilerin öğrenim
79

gördükleri programlar ile güç mesafesi boyutu arasında anlamlı bir tutum farklılığı
bulunamamıştır. (X 2 =7.113, p =0.417)
Güç mesafesi boyutu, öğrencilerin son 15 yıldır yaşadığı yere göre
incelendiğinde en yüksek değerin köyde yaşayan öğrencilere ait olduğu
görülmektedir. En düşük değer ise ilçede yaşayan öğrencilere aittir. Đlde yaşayan
öğrencilerin güç mesafesine ilişkin değerlerinin aritmetik ortalaması 2.615, ilçede
yaşayan öğrencilerin güç mesafesine ilişkin değerlerinin aritmetik ortalaması 2.551,
kasabada yaşayan öğrencilerin güç mesafesine ilişkin değerlerinin aritmetik
ortalaması 2.674, köyde yaşayan öğrencilerin güç mesafesine ilişkin değerlerinin
aritmetik ortalaması 2.690’tür. Öğrencilerin yaşadıkları yer ile güç mesafesi değerleri
arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. (X 2 = 3.549, p = 0.314)
Öğrencilerin güç mesafesi değerleri yetiştiği bölgelere göre
değerlendirildiğinde, Karadeniz Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin güç mesafesi
değerleri, diğer bölgelerde yetişenlere göre daha yüksektir. Güç mesafesi değerinin
en düşük olduğu bölge Ege Bölgesi’dir. Akdeniz Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin
güç mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.648, Marmara Bölgesi’nde yetişen
öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.524, Ege Bölgesi’nde
yetişen öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.539, Đç Anadolu
Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması
2.573, Karadeniz Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin
aritmetik ortalaması 2.706, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin güç
mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.743, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde
yetişen öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.678’dir.
Öğrencilerin yetiştiği bölgeler ile güç mesafesi değerleri arasında anlamlı bir tutum
farklılığı bulunamamıştır. (X 2 = 4.484, p = 0.611)
Güç mesafesi boyutu öğrencilerin ailelerinin gelir miktarına göre
incelendiğinde en düşük gelir grubu aralığında yer alan öğrencilerin güç mesafesi
değerlerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Hofstede (1980)’e göre güç
mesafesi yüksek olan toplumlarda güçsüz insanlar, güçlü insanlara bağımlıdır. Bu
çalışmada gelir miktarı değişkenine göre ortaya çıkan sonuç bu yöndedir. Ailesinin
80

ekonomik durumu daha düşük olan öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin ortalaması
daha yüksek çıkmıştır.
Ailesinin geliri 0-700TL aralığında olan öğrencilerin güç mesafesi
değerlerinin aritmetik ortalaması 2.735, 701-1500TL aralığında olan öğrencilerin güç
mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.514, 1501 TL ve üzeri olan öğrencilerin
güç mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2,555’dir. Gelir miktarı değişkenine
göre güç mesafesi eğilimi anlamlı bir fark göstermektedir. (X 2 = 6.070, p = 0.048)
Güç mesafesi boyutu öğrencilerin aile biçimlerine göre incelendiğinde,
parçalanmış bir aileye sahip olan öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin daha yüksek
olduğu görülmektedir. Çekirdek ailede büyüyen öğrencilerin güç mesafesi değerinin
aritmetik ortalaması 2.603, parçalanmış ailede büyüyen öğrencilerin güç mesafesi
değerinin aritmetik ortalaması 2.814, geniş ailede büyüyen öğrencilerin güç mesafesi
değerinin aritmetik ortalaması 2.552’dir. Aile biçimi ile güç mesafesi boyutu
arasında anlamlı bir tutum farklılığı bulunamamıştır. (X 2 =1.629, p = 0.443)
Güç mesafesi boyutu öğrencilerin aile yapısına göre incelendiğinde, serbest
ailede yetişen öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin daha yüksek olduğu
görülmektedir. Baskıcı aile yapısı olan öğrencilerin güç mesafesi değerlerine ilişkin
aritmetik ortalama 2.556, serbest aile yapısı olan öğrencilerin güç mesafesi
değerlerine ilişkin aritmetik ortalama 2.610’dur. Aile yapısı ile güç mesafesi
arasındaki bu fark istatistiksel olarak anlamlı değildir. (Z = -0.554, p = 0.579)
5.3.3. Toplulukçuluk Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Toplulukçuluk boyutunun demografik değişkenlere göre karşılaştırılmasına
Tablo 5. 5.de yer verilmiştir.
81

Tablo 5. 5. Toplulukçuluk Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Değişkenler Aritmetik Standart
Cinsiyet
Ortalama Sapma
Erkek 3,662 0,815
Kız
Bölümler
3,615 0,797
Okul Öncesi Eğitim 3,583 0,834
Öğretmenliği
Fen Bilgisi Öğretmenliği 3,658 0,788
Sınıf Öğretmenliği 3,568 0,780
Türkçe Öğretmenliği 3,596 0,787
Resim Öğretmenliği 4,125 0,667
Đngilizce Öğretmenliği 3,871 0,956
Rehberlik
Danışmanlık
ve Psikolojik 3,777 0,629
Müzik Öğretmenliği
Yaşanılan Yer
3,362 0,968
Đl 3,623 0,797
Đlçe 3,621 0,793
Kasaba 3,791 0,685
Köy
Gelinen Bölge
3,613 0,897
Akdeniz Bölgesi 3,650 0,783
Marmara Bölgesi 3,627 0,765
Ege Bölgesi 3,523 0,845
Đç Anadolu Bölgesi 3,827 0,734
Karadeniz Bölgesi 3,700 0,750
Doğu Anadolu Bölgesi 3,576 1,067
Güney Doğu Anadolu Bölgesi
Ailesinin Gelir Miktarı
3,456 0,853
-700 TL 3,683 0,772
701-1500 TL 3,622 0,855
1501+ -TL
Aile Biçimi
3,512 0,793
Çekirdek 3,629 0,797
Parçalanmış 3,805 0,738
Geniş
Aile Yapısı
3,574 0,891
Baskıcı 3,556 0,824
Serbest 3,639 0,799
82
Z/X 2
p
-0,762 0,446
18,642 0,009
1,037 0,792
8,852 0,182
10,888 0,054
1,089 0,580
-0,864 0,387

Hofstede’e (1980) göre Türk toplumu toplulukçu kültürlere ait özellikleri
sergilemektedir. Bu çalışmada da, bu yönde sonuçlar elde edilmiştir. Öğrencilerin
toplulukçuluk boyutuna ait sorulara vermiş oldukları cevaplar sonucunda
toplulukçuluk boyutunun aritmetik ortalaması 3.630 olarak bulunmuştur
Cinsiyet değişkenine göre toplulukçuluk boyutuna bakıldığında erkek
öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin kız öğrencilerin toplulukçuluk değerlerine
göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Erkek öğrencilerin bu boyuta ilişkin
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.662, kız öğrencilerinki ise 3.615’tir. Cinsiyet
değişkeni ile toplulukçuluk boyutu arasında anlamlı bir tutum farklılığı
bulunamamıştır. (Z = -0.762, p=0.446)
Öğrencilerin öğrenim gördükleri bölümlere göre toplulukçuluk boyutuna
bakıldığında resim bölümünde öğrenim gören öğrencilerin diğer bölümlerde öğrenim
gören öğrencilere göre çok yüksek toplulukçuluk değerine sahip olduğu
görülmektedir. En düşük değer ise müzik öğretmenliği bölümünde öğrenim gören
öğrencilere aittir. Okul öncesi eğitimi öğretmenliği bölümünde öğrenim gören
öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.583, fen bilgisi
öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin
aritmetik ortalaması 3.658, sınıf öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin
toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.568, Türkçe öğretmenliği
bölümünde öğrenim gören öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.596, resim öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin
toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 4.125, Đngilizce öğretmenliği
bölümünde öğrenim gören öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.871, rehberlik ve psikolojik danışmanlık öğretmenliği bölümünde
öğrenim gören öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.777,
müzik öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin toplulukçuluk
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.362’dir. Öğrencilerin öğrenim gördükleri bölüm
ile toplulukçuluk değerleri arasında anlamlı bir tutum farklılığı vardır. (X 2 = 18.642,
p = 0,009)
Öğrencilerin son onbeş yıldır yaşadıkları yere göre toplulukçuluk boyutu
incelendiğinde kasabada yaşayan öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin daha
83

yüksek olduğu görülmektedir. Đlde yaşayan öğrencilerin toplulukçuluk boyutuna
ilişkin değerlerinin aritmetik ortalaması 3.623, ilçede yaşayan öğrencilerin
toplulukçuluk boyutuna ilişkin değerlerinin aritmetik ortalaması 3.621, kasabada
yaşayan öğrencilerin toplulukçuluk boyutuna ilişkin değerlerinin aritmetik ortalaması
3.791, köyde yaşayan öğrencilerin toplulukçuluk boyutuna ilişkin değerlerinin
aritmetik ortalaması 3.613’tür. Öğrencilerin yaşadıkları yer ile toplulukçuluk boyutu
arasındaki bu fark istatistiksel olarak anlamlı değildir. (X 2 = 1.037, p = 0,792)
Öğrencilerin yetiştikleri bölgeye göre toplulukçuluk boyutuna bakıldığında en
yüksek değerin Đç Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilere, en düşük değerin ise
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilere ait olduğu görülmektedir.
Akdeniz Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.650, Marmara Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin toplulukçuluk
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.627, Ege Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin
toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.523, Đç Anadolu Bölgesi’nde
yetişen öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.827, Karadeniz
Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması
3.700, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin
aritmetik ortalaması 3.576, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin
toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.456’dir. Öğrencilerin yetiştiği
bölge ile toplulukçuluk boyutu arasında anlamlı bir tutum farklılığı bulunamamıştır.
(X 2 = 8.852, p = 0.182)
Öğrencilerin ailelerinin gelir miktarları dikkate alınarak toplulukçuluk boyutu
incelendiğinde ailesinin gelir seviyesi düşük olan öğrencilerin toplulukçuluk
değerlerinin daha yüksek, ailesinin gelir seviyesi yüksek olan öğrencilerin
toplulukçuluk değerlerinin daha düşük olduğu görülmektedir. Hofstede’e (1980) göre
toplulukçuluk değerleri yüksek olan kültürlerde ekonomik gelişim daha az,
bireysellik değerleri yüksek olan kültürlerde ise ekonomik gelişim daha fazladır. Bu
çalışmada da sonuçlar bu yöndedir, en düşük gelir seviyesine sahip öğrencilerin
toplulukçuluk değerleri daha yüksek çıkmıştır.
Ailesinin gelir seviyesi 0-700 TL aralığında olan bireylerin toplulukçuluk
değerlerine ilişkin aritmetik ortalama 3.683, 701-1500 TL aralığında olan bireylerin
84

toplulukçuluk değerlerine ilişkin aritmetik ortalama 3.622, 1501TL ve üzeri olan
bireylerin toplulukçuluk değerlerine ilişkin aritmetik ortalama 3.512’dir. Gelir
seviyesi ile toplulukçuluk boyutu arasın arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı
değildir. (X 2 = 10.888, p = 0.054)
Öğrencilerin aile biçimlerine göre toplulukçuluk boyutuna bakıldığında
parçalanmış aile yapısı olan öğrencilerin toplulukçuluk değerleri diğer öğrencilere
göre daha yüksek çıkmıştır. Geniş-ataerkil aile yapısı olan öğrencilerin toplulukçuluk
değerleri ise düşük çıkmıştır. Çekirdek aile biçimi olan öğrencilerin toplulukçuluk
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.629, parçalanmış aile biçimi olan öğrencilerin
toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.805, geniş-ataerkil aile biçimi olan
öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.574’tür. Bu
araştırmada aile biçimi ile toplulukçuluk boyutu arasında anlamlı arasında
istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. (X 2 = 1.089, p = 0,580)
Aile yapısı değişkenine göre toplulukçuluk boyutuna bakıldığında aile yapısı
serbest olan öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin, baskıcı aile yapısı olan
öğrencilere göre daha yüksek olduğu görülmektedir. Baskıcı bir ailede yetişen
öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.556, serbest bir ailede
yetişen öğrencilerin toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.639’dur. Aile
yapısı ile toplulukçuluk boyutu arasında anlamlı bir tutum farklılığı bulunamamıştır.
(Z= -0.864, p = 0.387)
5.3.4. Belirsizlikten Kaçınma Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Belirsizlikten kaçınma boyutunun demografik değişkenlere göre
karşılaştırılmasına Tablo 5. 6.de yer verilmiştir
85

Tablo 5. 6. Belirsizlikten Kaçınma Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Değişkenler Aritmetik Standart
Cinsiyet
Ortalama Sapma
Erkek 3,860 0,644
Kız
Bölümler
3,887 0,596
Okul Öncesi Eğitimi 3,740 0,643
Öğretmenliği
Fen Bilgisi Öğretmenliği 3,866 0,649
Sınıf Öğretmenliği 3,825 0,596
Türkçe Öğretmenliği 3,973 0,565
Resim Öğretmenliği 4,104 0,588
Đngilizce Öğretmenliği 4,105 0,559
Rehberlik
Danışmanlık
ve Psikolojik 4,030 0,411
Müzik Öğretmenliği
Yaşanılan Yer
4,020 0,699
Đl 3,900 0,608
Đlçe 3,830 0,618
Kasaba 3,978 0,554
Köy
Yetiştiği Bölge
3,887 0,630
Akdeniz Bölgesi 3,890 0,619
Marmara Bölgesi 3,944 0,483
Ege Bölgesi 3,847 0,617
Đç Anadolu Bölgesi 3,943 0,649
Karadeniz Bölgesi 3,844 0,604
Doğu Anadolu Bölgesi 3,800 0,532
Güney Doğu Anadolu Bölgesi
Ailesinin Gelir Miktarı
3,703 0,585
-700 TL 3,940 0,570
701-1500 TL 3,895 0,634
1501+ -TL
Aile Biçimi
3,790 0,679
Çekirdek 3,884 0,614
Parçalanmış 3,814 0,543
Geniş
Aile Yapısı
3,845 0,621
Baskıcı 3,738 0,643
Serbest 3,899 0,604
86
Z/X 2
P
-0,371 0,710
23,071 0,002
2,862 0,413
6,799 0,340
15,987 0,007
0,976 0,614
-2,351 0,019

Hofstede’e (1980) göre Türk toplumu belirsizlikten kaçınan bir toplumdur.
Bu araştırmada da benzer sonuçlar elde edilmiştir. Öğrencilerin belirsizlikten
kaçınma boyutuna ilişkin değerlerinin aritmetik ortalaması 3.878dir.
Cinsiyet değişkenine göre bu boyuta bakıldığında kız öğrencilerin
belirsizlikten kaçınma değerlerinin erkek öğrencilerin belirsizlikten kaçınma
değerlerine göre daha yüksek olduğu anlaşılmaktadır. Kadın haklarının tam olarak
uygulanamadığı ülkemizde bu durum olağan bir sonuçtur. Kadınların geleceklerini
garantiye almak istemeleri, örneğin bu nedenle iş hayatında özel sektör yerine kamu
sektörünü tercih etmeleri belirsizlikten kaçınma eğilimlerinin yüksek olmasından
kaynaklanmaktadır. Aynı durum erkek öğrenciler için de geçerlidir, erkek
öğrencilerin belirsizlikten kaçınma eğilimleri de oldukça yüksektir ancak kız
öğrencilerin ki, çok az da olsa, erkek öğrencilere göre biraz daha fazladır. Erkek
öğrencilerin değerlerinin aritmetik ortalaması 3.860, kız öğrencilerininki ise
3.887’dir. Cinsiyet ile belirsizlikten kaçınma boyutu arasında anlamlı bir tutum
farklılığı bulunamamıştır. (Z= -0.371, p = 0.710 )
Öğrencilerin öğrenim gördükleri bölümlere göre belirsizlikten kaçınma
boyutuna bakıldığında Đngilizce öğretmenliği bölümündeki öğrencilerin değerlerinin
oldukça yüksek olduğu görülmüştür. Son yıllarda ingilizce öğretmenlerinin
atamalarının fazla olması, belirsizlikten kaçınma eğilimi yüksek olan öğrencileri bu
bölümü seçmeye yöneltmiş olabilir. En düşük değer ise okul öncesi eğitimi bölümü
öğrencilerine aittir. Okul öncesi eğitimi öğretmenliği bölümünde öğrenim gören
öğrencilerin belirsizlikten kaçınma değerlerinin aritmetik ortalaması 3.740, fen
bilgisi öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin belirsizlikten kaçınma
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.866, sınıf öğretmenliği bölümünde öğrenim gören
öğrencilerin belirsizlikten kaçınma değerlerinin aritmetik ortalaması 3.825, Türkçe
öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin belirsizlikten kaçınma
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.973, resim öğretmenliği bölümünde öğrenim
gören öğrencilerin belirsizlikten kaçınma değerlerinin aritmetik ortalaması 4.104,
Đngilizce öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin belirsizlikten kaçınma
değerlerinin aritmetik ortalaması 4.105, rehberlik ve psikolojik danışmanlık
öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin belirsizlikten kaçınma
87

değerlerinin aritmetik ortalaması 4.030, müzik öğretmenliği bölümünde öğrenim
gören öğrencilerin belirsizlikten kaçınma değerlerinin aritmetik ortalaması 4.020’dir.
Öğrencilerin öğrenim gördükleri bölümler ile belirsizlikten kaçınma boyutu arasında
anlamlı bir tutum farklılığı vardır. (X 2 = 23.071, p = 0.002)
Öğrencilerin son onbeş yıldır yaşadığı yere göre belirsizlikten kaçınma
boyutuna bakıldığında en yüksek değerin kasabada yaşayan öğrencilere, en düşük
değerin ise ilçede yaşayan öğrencilere ait olduğu görülmektedir. Đlde yaşayan
öğrencilerin belirsizlikten kaçınma boyutuna ilişkin değerlerinin aritmetik ortalaması
3.900, ilçede yaşayan öğrencilerin belirsizlikten kaçınma boyutuna ilişkin
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.830, kasabada yaşayan öğrencilerin belirsizlikten
kaçınma boyutuna ilişkin değerlerinin aritmetik ortalaması 3.978, köyde yaşayan
öğrencilerin belirsizlikten kaçınma boyutuna ilişkin değerlerinin aritmetik ortalaması
3.887’dir. Öğrencilerin yaşadığı yer ile belirsizlikten kaçınma boyutu arasında
istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. (X 2 = 2.862, p = 0.413)
Öğrencilerin yetiştikleri bölgelere göre belirsizlikten kaçınma boyutuna
bakıldığında en yüksek değerin Marmara Bölgesi’ndeki, en düşük değerin ise
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’ndeki öğrencilere ait olduğu görülmektedir. Akdeniz
Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin belirsizlikten kaçınma değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.890, Marmara Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin belirsizlikten kaçınma
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.944, Ege Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin
belirsizlikten kaçınma değerlerinin aritmetik ortalaması 3.847, Đç Anadolu
Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin belirsizlikten kaçınma değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.943, Karadeniz Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin belirsizlikten kaçınma
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.844, Doğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen
öğrencilerin belirsizlikten kaçınma değerlerinin aritmetik ortalaması 3.800,
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin belirsizlikten kaçınma
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.703’dür.Öğrencilerin yetiştiği bölge ile
belirsizlikten kaçınma eğilimleri arasında anlamlı bir tutum farklılığı
bulunamamıştır. (X 2 = 6.799, p = 0.340)
Öğrencilerin belirsizlikten kaçınma eğilimleri ailelerin gelir miktarın göre
incelendiğinde, ailesinin gelir seviyesi düşük olan bireylerin belirsizlikten kaçınma
88

değerlerinin daha yüksek olduğu, ailesinin gelir seviyesi yüksek olan bireylerin ise
belirsizlikten kaçınma eğilimlerinin daha düşük olduğu görülmüştür. Hofstede’in
(1980) araştırmasında Türkiye'nin yer aldığı grupta güç mesafesi de, belirsizlikten
kaçınma da fazladır. Sargut’a (2001) göre Türk toplumu, belirsizliğin üstesinden
gelebilmek için güç mesafesine gereksinme duyduğunu göstermektedir. Bu
çalışmada da öğrencilerin gelir seviyeleri ile güç mesafesi ve belirsizlikten kaçınma
eğilimleri arasında anlamlı bir farklılık bulunmuştur. Güç mesafesi ve belirsizlikten
kaçınma eğilimlerinde, gelir seviyesi düşük olan öğrencilerin güç mesafesi ve
belirsizlikten kaçınma eğilimleri yüksek, gelir seviyesi yüksek olan öğrencilerinki ise
düşüktür.
Ailesinin gelir miktarı 0-700 TL arasında olan öğrencilerin belirsizlikten
kaçınma değerlerinin aritmetik ortalaması 3.940, ailesinin geliri 701 TL-1500 TL
arasında olan öğrencilerin belirsizlikten kaçınma değerlerinin aritmetik ortalaması
3.895, ailesinin geliri 1501 TL ve üzeri arasında olan öğrencilerin belirsizlikten
kaçınma değerlerinin aritmetik ortalaması 3.790’dır.Gelir miktarı ile belirsizlikten
kaçınma eğilimleri arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlıdır. (X 2 =15.987,
p=0,007)
Aile biçimi değişkenine göre belirsizlikten kaçınma boyutuna bakıldığında en
yüksek değerin çekirdek aile biçimi olan öğrencilere ait olduğu görülmektedir.
Çekirdek aile biçimine sahip öğrencilerin aritmetik ortalaması 3.884, parçalanmış
aile biçimine sahip öğrencilerin aritmetik ortalaması 3.814, geniş aile biçimine sahip
öğrencilerin aritmetik ortalaması 3.845’tir. Aile biçimi ile belirsizlikten kaçınma
boyutu arasında anlamlı bir tutum farklılığı yoktur. (X 2 = 0.976, p = 0,614)
Öğrencilerin aile yapısı dikkate alınarak belirsizlikten kaçınma boyutuna
bakıldığında serbest aile yapısı olan bireylerin baskıcı aile yapısı olan bireylere göre
belirsizlikten kaçınma eğilimlerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Baskıcı aile
yapısı olan öğrencilerin değerlerinin aritmetik ortalaması 3.738, serbest aile yapısı
olan öğrencilerin değerlerinin aritmetik ortalaması 3.899’dur. Aile yapısı değişkenine
göre belirsizlikten kaçınma eğilimi anlamlı bir fark göstermektedir. (Z= -2,351,
p=0.019)
89

5.3.5. Yüksek Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere
Göre Karşılaştırılması
Tablo 5.7.Yüksek Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Değişkenler Aritmetik Standart
Cinsiyet
Ortalama Sapma
Erkek 4,050 0,629
Kız
Bölümler
4,177 0,634
Okul Öncesi Eğitim 4,115 0,602
Öğretmenliği
Fen Bilgisi Öğretmenliği 4,042 0,697
Sınıf Öğretmenliği 4,130 0,673
Türkçe Öğretmenliği 4,232 0,589
Resim Öğretmenliği 4,295 0,367
Đngilizce Öğretmenliği 4,341 0,543
Rehberlik
Danışmanlık
ve Psikolojik 4,045 0,451
Müzik Öğretmenliği
Yaşanılan Yer
4,212 0,655
Đl 4,138 0,672
Đlçe 4,143 0,590
Kasaba 4,202 0,585
Köy
Yetiştiği Bölge
4,082 0,639
Akdeniz Bölgesi 4,137 0,660
Marmara Bölgesi 4,095 0,613
Ege Bölgesi 4,139 0,617
Đç Anadolu Bölgesi 4,144 0,628
Karadeniz Bölgesi 4,040 0,724
Doğu Anadolu Bölgesi 4,384 0,466
Güney Doğu Anadolu Bölgesi
Ailesinin Gelir Miktarı
4,116 0,520
-700 TL 4,248 0,523
701-1500 TL 4,141 0,660
1501+ -TL
Aile Biçimi
4,054 0,702
Çekirdek 4,120 0,641
Parçalanmış 4,398 0,446
Geniş
Aile Yapısı
4,191 0,618
Baskıcı 4,194 0,635
Serbest 4,128 0,635
90
Z/X 2
P
-2,933 0,003
14,367 0,045
1,810 0,613
2,932 0,817
9,239 0,100
4,852 0,088
-0,956 0,339

Yüksek bağlamlı iletişim boyutunun demografik değişkenlere göre
karşılaştırılmasına Tablo 5.7. de yer verilmiştir
Daha önce yapılan çalışmalar sonucunda Türk toplumunun yüksek bağlamlı
iletişimi tercih ettiği sonucuna ulaşılmıştır (Erdem, 2006). Bu araştırmada da elde
edilen sonuçlar bu yöndedir. Yüksek bağlamlı iletişim boyutunun aritmetik
ortalaması 4,136’dır.
Cinsiyet değişkenine göre öğrencilerin iletişim tercihlerine bakıldığında kız
öğrencilerin erkek öğrencilere göre yüksek bağlamlı iletişimi daha çok tercih ettikleri
görülmektedir. Toplumumuzun büyük bir çoğunluğunda, genellikle kız çocukları
erkek çocuklarına göre daha baskıcı, kapalı bir ortamda yetiştirilmektedir. Son
zamanlarda bu durumda gözlemlenebilen değişiklikler vardır ancak yakın zamana
kadar kız çocukları üzerindeki baskının daha fazla olduğu da bir gerçektir. Bu
durumun etkisiyle kız öğrencilerin erkek öğrencilere göre daha fazla yüksek bağlamlı
iletişimi tercih etmeleri şaşırtıcı bir durum değildir. Erkek öğrencilerin yüksek
bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 4.050, kız öğrencilerinki ise
4.177’dir. Cinsiyet ile yüksek bağlamlı iletişim arasındaki fark istatistiksel olarak
anlamlıdır. (Z = -2.933, p = 0.003)
Öğrencilerin öğrenim gördüğü bölümlere göre yüksek bağlamlı iletişim
değerlerine bakıldığında en yüksek aritmetik ortalamaya sahip bölümün Đngilizce
öğretmenliği, en düşük aritmetik ortalamaya sahip bölümün ise fen bilgisi
öğretmenliği olduğu görülmektedir. Okul öncesi eğitimi öğretmenliği bölümünde
öğrenim gören öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişimi tercih etme eğilimlerinin
aritmetik ortalaması 4.115, fen bilgisi öğretmenliği bölümünde öğrenim gören
öğrencileri yüksek bağlamlı iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik ortalaması
4.042, sınıf öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin yüksek bağlamlı
iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik ortalaması 4.130, Türkçe öğretmenliği
bölümünde öğrenim gören öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişimi tercih etme
eğilimlerinin aritmetik ortalaması 4.232, resim öğretmenliği bölümünde öğrenim
gören öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik
ortalaması 4.295, Đngilizce öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin
yüksek bağlamlı iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik ortalaması 4.341,
91

ehberlik ve psikolojik danışmanlık öğretmenliği bölümünde öğrenim gören
öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik ortalaması
4.045, müzik öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin yüksek bağlamlı
iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik ortalaması 4.212’dir. Öğrencilerin
öğrenim gördükleri bölümler ile yüksek bağlamlı iletişim arasında anlamlı bir tutum
farklılığı vardır. (X 2 = 14.367, p = 0,045)
Öğrencilerin son onbeş yıldır yaşadıkları yere göre yüksek bağlamlı iletişim
değerlerine bakıldığında en düşük aritmetik ortalamaya sahip öğrencilerin köyde, en
yüksek aritmetik ortalamaya sahip öğrencilerin de kasabada yaşadıkları görülmüştür.
Đlde yaşayan öğrencilerin aritmetik ortalamaları 4.138, ilçede Đlde yaşayan
öğrencilerin aritmetik ortalamaları 4.143, kasabada Đlde yaşayan öğrencilerin
aritmetik ortalamaları 4.202, köyde Đlde yaşayan öğrencilerin aritmetik ortalamaları
4.082 olduğu görülmüştür. Yaşanılan yer ile yüksek bağlamlı iletişim arasında
istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır. (X 2 = 1.810, p = 0.613)
Öğrencilerin yetiştiği bölgeye göre yüksek bağlamlı iletişim değerlerine
bakıldığında Doğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin değerlerinin oldukça
yüksek olduğu görülmektedir. Bu boyutun en düşük değerde olduğu bölge ise
Karadeniz Bölgesi’dir. Akdeniz Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin yüksek bağlamlı
iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 4.137, Marmara Bölgesi’nde yetişen
öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 4.095, Ege
Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik
ortalaması 4.139, Đç Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin yüksek bağlamlı
iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 4.144, Karadeniz Bölgesi’nde yetişen
öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 4.040, Doğu
Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin
aritmetik ortalaması 4.384, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin
yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 4.116’dır. Bu değişken ile
yüksek bağlamlı iletişim boyutu arasında anlamlı bir tutum farklılığı bulunamamıştır.
(X 2 =2.932, p = 0.817)
Öğrencilerin ailelerinin gelir miktarına göre yüksek bağlamlı iletişim
eğilimlerine bakıldığında, ailesinin gelir miktarı düşük olan öğrencilerde yüksek
92

ağlamlı iletişim eğiliminin yüksek, gelir miktarı yüksek olanlarda ise yüksek
bağlamlı iletişim eğiliminin düşük olduğu görülmüştür. Ailesinin gelir miktarı 0-700
TL arasında olan öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik
ortalaması 4.248, ailesinin gelir miktarı 701-1500TL arasında olan öğrencilerin
yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 4.141, ailesinin gelir
miktarı 1501TL ve üzeri olan öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin
aritmetik ortalaması 4.054’tür. Gelir miktarı ile yüksek bağlamlı iletişim boyutu
arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildir. (X 2 =9.239, p = 0.100)
Öğrencilerin aile biçimlerine göre yüksek bağlamlı iletişim değerlerine
bakıldığında çekirdek aile biçimine sahip öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim
değerlerinin düşük, parçalanmış aile biçimine sahip öğrencilerin ise yüksek bağlamlı
iletişim değerlerinin yüksek olduğu görülmüştür. Çekirdek aile biçimine sahip
öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 4.120,
parçalanmış aile biçimine sahip öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin
aritmetik ortalaması 4.398, geniş aile biçimine sahip öğrencilerin yüksek bağlamlı
iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 4.191’dir. Aile biçimi ile yüksek bağlamlı
iletişim boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir tutum farklılığı
bulunamamıştır. (X 2 = 4.852, p = 0.088)
Öğrencilerin aile yapılarına göre yüksek bağlamlı iletişim değerlerine
bakıldığında baskıcı bir ailede yetişen öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim
değerlerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Yüksek bağlamlı iletişimin baskıcı
ortamlarda kullanıldığı bilinmektedir, bu nedenle de bu sonuç olağandır. Baskıcı aile
yapısı olan öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması
4.194, serbest aile yapısı olan öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim değerlerinin
aritmetik ortalaması ise 4.128’dir. Bu boyut ile aile yapısı arasında anlamlı bir tutum
farklılığı bulunamamıştır. (Z = -0.956, p = 0.339)
5.3.6. Düşük Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere
Göre Karşılaştırılması
Düşük bağlamlı iletişim boyutunun demografik değişkenlere göre
karşılaştırılması Tablo 5. 8 da yer almaktadır.
93

Tablo 5. 8. Düşük Bağlamlı Đletişim Boyutunun Demografik Değişkenlere Göre
Karşılaştırılması
Değişkenler Aritmetik Standart
Cinsiyet
Ortalama Sapma
Erkek 3,410 0,771
Kız
Bölümler
3,218 0,764
Okul Öncesi Eğitim 3,274 0,765
Öğretmenliği
Fen Bilgisi Öğretmenliği 3,396 0,774
Sınıf Öğretmenliği 3,192 0,788
Türkçe Öğretmenliği 3,284 0,734
Resim Öğretmenliği 3,792 0,869
Đngilizce Öğretmenliği 3,131 0,790
Rehberlik
Danışmanlık
ve Psikolojik 3,023 0,562
Müzik Öğretmenliği
Yaşanılan Yer
3,550 0,603
Đl 3,293 0,758
Đlçe 3,253 0,765
Kasaba 3,428 0,722
Köy
Yetiştiği Bölge
3,245 0,853
Akdeniz Bölgesi 3,336 0,764
Marmara Bölgesi 3,370 0,736
Ege Bölgesi 3,176 0,799
Đç Anadolu Bölgesi 3,269 0,778
Karadeniz Bölgesi 3,142 0,734
Doğu Anadolu Bölgesi 3,274 0,747
Güney Doğu Anadolu Bölgesi
Ailesinin Gelir Miktarı
3,374 0,706
-700 TL 3,233 0,723
701-1500 TL 3,262 0,768
1501+ -TL
Aile Biçimi
3,273 0,750
Çekirdek 3,291 0,776
Parçalanmış 3,216 0,838
Geniş
Aile Yapısı
3,203 0,805
Baskıcı 3,150 0,840
Serbest 3,300 0,760
94
Z/X 2
P
-3,219 0,001
25,605 0,001
2,789 0,425
6,293 0,391
7,071 0,215
1,202 0,548
-1,438 0,151

Türk Toplumu iletişim tercihlerinde genel olarak yüksek bağlamlı iletişimi
tercih etmesine rağmen, düşük bağlamlı iletişim için de ortalamanın üzerinde bir
değer elde edilmiştir. Öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.281’dir.
Cinsiyet değişkenine göre düşük bağlamlı iletişim boyutu incelendiğinde
erkek öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin kız öğrencilerinkine göre
daha yüksek olduğu görülmektedir. Bu çalışmada, cinsiyet değişkeninin düşük
bağlamlı iletişim üzerindeki etkisine benzer bir şekilde, kız öğrencilerin yüksek
bağlamlı iletişim eğilimlerinin ortalaması erkek öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim
eğilimlerinin ortalamasından daha yüksek çıkmıştır. Erkek öğrencilerin düşük
bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 3.410, kız öğrencilerinki ise
3.218’dir. Cinsiyet değişkeni ile düşük bağlamlı iletişim boyutu arasında istatistiksel
olarak anlamlı bir fark bulunmuştur. (Z = -3.219, p = 0.001)
Öğrencilerin öğrenim gördükleri bölümlere göre düşük bağlamlı iletişim
değerlerine bakıldığında resim öğretmenliği bölümünde okuyan öğrencilerin düşük
bağlamlı iletişim değerlerinin oldukça yüksek olduğu görülmektedir. Buna karşılık
rehberlik ve psikolojik danışmanlık öğretmenliği bölümü öğrencilerinin değerleri
diğer bölümler içinde en düşüktür. Okul öncesi eğitimi öğretmenliği bölümünde
öğrenim gören öğrencilerin düşük bağlamlı iletişimi tercih etme eğilimlerinin
aritmetik ortalaması 3.274, fen bilgisi öğretmenliği bölümünde öğrenim gören
öğrencileri düşük bağlamlı iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik ortalaması
3.396, sınıf öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin düşük bağlamlı
iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik ortalaması 3.192, Türkçe öğretmenliği
bölümünde öğrenim gören öğrencilerin düşük bağlamlı iletişimi tercih etme
eğilimlerinin aritmetik ortalaması 3.284, resim öğretmenliği bölümünde öğrenim
gören öğrencilerin düşük bağlamlı iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik
ortalaması 3.792, Đngilizce öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin
düşük bağlamlı iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik ortalaması 3.131,
rehberlik ve psikolojik danışmanlık öğretmenliği bölümünde öğrenim gören
öğrencilerin düşük bağlamlı iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik ortalaması
3.023, müzik öğretmenliği bölümünde öğrenim gören öğrencilerin düşük bağlamlı
95

iletişimi tercih etme eğilimlerinin aritmetik ortalaması 3.550’dir. Bu değişken ile
düşük bağlamlı iletişim boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark
bulunmuştur. (X 2 = 25.605, p = 0.001)
Öğrencilerin son onbeş yıldır yaşadıkları yer göz önüne alınarak düşük
bağlamlı iletişim değerlerine bakıldığında en düşük oranın köyde yaşayan
öğrencilere ait olduğu görülmektedir. Đlde yaşayan öğrencilerin düşük bağlamlı
iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 3.293, ilçede yaşayan öğrencilerin düşük
bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 3.253, kasabada yaşayan
öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 3.428, köyde
yaşayan öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması
3.245’dir. Bu değişken ile düşük bağlamlı iletişim boyutu arasında anlamlı bir tutum
farklılığı bulunamamıştır. (X 2 = 2.789, p = 0.425)
Öğrencilerin yetiştikleri bölgelere göre düşük bağlamlı iletişim değerlerine
bakıldığında en düşük değerin Karadeniz Bölgesi’nde yetişen öğrencilere, en yüksek
değerin ise Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilere ait olduğu
görülmektedir. Akdeniz Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.336, Marmara Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin
düşük bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 3.370, Ege Bölgesi’nde
yetişen öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 3.176,
Đç Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin
aritmetik ortalaması 3.269, Karadeniz Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin düşük
bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 3.142, Doğu Anadolu Bölgesi’nde
yetişen öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 3.274,
Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde yetişen öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim
değerlerinin aritmetik ortalaması 3.374’dür. Bu değişken ile düşük bağlamlı iletişim
boyutu arasındaki fark istatistiksel olarak anlamlı değildir. (X 2 = 6.293, p = 0.391)
Öğrencilerin ailelerinin gelir miktarına göre düşük bağlamlı iletişim
tercihlerine bakıldığında gelir miktarı düşük olan öğrencilerin düşük bağlamlı
iletişim değerlerinin de düşük olduğu, yüksek geliri olan öğrencilerin ise düşük
bağlamlı iletişim değerlerinin de yüksek olduğu görülmektedir. Ailesinin gelir
miktarı 0-700TL arasında olan öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin
96

aritmetik ortalaması 3.233, ailesinin gelir miktarı 701–1500 TL arasında olan
öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 3.262 ve
ailesinin gelir miktarı 1501TL ve üzeri olan öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim
değerlerinin aritmetik ortalaması ise 3.273’tür. Gelir miktarı ile düşük bağlamlı
iletişim boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı bir tutum farklılığı
bulunamamıştır. (X 2 = 7.071, p = 0.215)
Öğrencilerin aile biçimlerine göre düşük bağlamlı iletişim değerlerine
bakıldığında çekirdek aile biçimine sahip olan öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim
değerlerinin daha yüksek, geniş aile biçimi olanların ise daha düşük olduğu
görülmektedir. Çekirdek aile biçimi olan öğrencilerin değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.291, parçalanmış aileye sahip öğrencilerin değerlerinin aritmetik
ortalaması 3.216, geniş aileye sahip öğrencilerinki ise 3.203’tür. Aile biçimi ile
düşük bağlamlı iletişim arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunamamıştır.
(X 2 = 1.202, p = 0.548)
Öğrencilerin aile yapısına göre düşük bağlamlı iletişim değerlerine
bakıldığında serbest bir ailede yetişen öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim
değerlerinin daha yüksek olduğu görülmektedir. Baskıcı aile yapısına sahip
öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik ortalaması 3.150, serbest
aile yapısına sahip olan öğrencilerin düşük bağlamlı iletişim değerlerinin aritmetik
ortalaması ise 3.300’dür. Aile yapısıyla düşük bağlamlı iletişim tercihleri arasında
anlamlı bir fark bulunamamıştır. (Z = -1.438, p = 0. 151)
5.3.7. Toplumsal Kültürel Eğilimlerin Đletişim Tarzları Üzerine Etkisi
Araştırmada dört toplumsal kültür eğiliminin öğrencilerin iletişim tarzları
üzerindeki etkileri çoklu regresyon analizi ile incelenmiştir. Çoklu regresyon
analizinde R 2 , regresyon denklemindeki bağımsız değişkenin, bağımlı değişkende
meydana getirdiği varyansın yüzdesini; R 2 , bağımsız değişkenin açıklanan varyansa
olan katkısını; ß değeri, bağımlı ve bağımsız değişkenler arasındaki ilişkinin gücünü
ve yönünü göstermektedir. En yüksek ß değerine sahip olan bağımsız değişken,
göreli olarak en önemli yordayıcıdır (Büyüköztürk, 2002).
97

Toplumsal kültürel eğilimlerin yüksek bağlamlı iletişim üzerindeki etkisini
sınamak için yapılan regresyon analizi sonuçları Tablo 5.9’da gösterilmektedir.
Tablo 5. 9. Toplumsal Kültürel Eğilimlerin Yüksek Bağlamlı Đletişim Üzerine
Etkisi
Bağımsız Değişken
1. Paternalizm
Model Özeti Katsayılar ANOVA
R R 2
0.390 0.152
ß t p F p
0.014 0.364 0.716
2. Toplulukçuluk 0.042 1.085 0.278
3.Belirsizlikten
Kaçınma
0.369 9.543 0.000
4. Güç Mesafesi -0.134 -3.754 0.000
98
33.560 0.000
Tablo 5.9’dan de anlaşılacağı gibi, dört toplumsal kültürel boyut ile yüksek
bağlamlı iletişim arasında kurulan çoklu regresyon modeli önemli bulunmuştur
(F=33.560, p=0.000). Bu model, yüksek bağlamlı iletişim değişkenindeki değişimin
%15’ini (R 2 =0.152) açıklamaktadır.
Tablo 5.9’daki ß değerlerine dayanarak, yüksek bağlamlı iletişim değişkenini
yordayan toplumsal kültürel eğilimleri görmek mümkündür. Belirsizlikten kaçınma,
yüksek bağlamlı iletişim eğilimini etkileyen en önemli bağımsız değişkendir ve bu
iki değişken arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki bulunmaktadır (ß=0.369, t=9.543,
p=0.000). Bunun dışında güç mesafesi de yüksek bağlamlı iletişimi etkilemektedir ve
güç mesafesi ile yüksek bağlamlı iletişim arasında negatif bir ilişki bulunmaktadır
(ß= -0.134, t= -3.754, p=0.000).
Regresyon denklemine alınan paternalizm (ß= -0.014, t= 0.364, p=0.716) ve
toplulukçuluk (ß= 0.042, t= 1.085, p=0.278) boyutlarının yüksek bağlamlı iletişim
üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olmadığı bulunmuştur.
Toplumsal kültürel eğilimlerin düşük bağlamlı iletişim üzerindeki etkisini
sınamak için yapılan regresyon analizi sonuçları Tablo 5.10’da gösterilmektedir.

Tablo 5.10. Toplumsal Kültürel Eğilimlerin Düşük Bağlamlı Đletişim Üzerine
Etkisi
Bağımsız Değişken
1. Paternalizm
Model Özeti Katsayılar ANOVA
R R 2
0.287 0.082
ß t p F p
0.140 3.521 0.000
2. Toplulukçuluk 0.031 0.768 0.443
3.Belirsizlikten
Kaçınma
0.172 4.286 0.000
4. Güç Mesafesi 0.027 0.733 0.464
99
16.725 0.000
Tablo 5.10’da görüldüğü gibi, dört toplumsal kültürel boyut ile düşük
bağlamlı iletişim arasında kurulan çoklu regresyon modeli önemli bulunmuştur
(F=16.725, p=0.000). Bu model, düşük bağlamlı iletişim değişkenindeki değişimin
%8’ini (R 2 =0.082) açıklamaktadır.
Tablo 5.10’daki ß değerlerine dayanarak, düşük bağlamlı iletişim değişkenini
yordayan toplumsal kültürel eğilimleri görmek mümkündür. Belirsizlikten kaçınma,
düşük bağlamlı iletişim eğilimini etkileyen en önemli bağımsız değişkendir ve bu iki
değişken arasında anlamlı ve pozitif bir ilişki bulunmaktadır (ß=0.172, t=4.286,
p=0.000). Bunun dışında paternalizm de düşük bağlamlı iletişimi etkilemektedir ve
paternalizm ile düşük bağlamlı iletişim arasında pozitif bir ilişki bulunmaktadır (ß=
0.140, t= 3.521, p=0.000).
Regresyon denklemine alınan toplulukçuluk (ß= 0.031, t= 0.768, p=0.443) ve
güç mesafesi (ß= 0.027, t= 0.733, p=0.464) boyutlarının düşük bağlamlı iletişim
üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olmadığı bulunmuştur.

6. SONUÇ VE ÖNERĐLER
ALTINCI BÖLÜM
Bu çalışmada Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin iletişim tarzları
üzerinde kültürel değerlerin etkisinin olup olmadığı çeşitli değişkenler açısından
incelenmiştir. Uygulanan istatistiksel işlemler sonucunda elde edilen bulgular bir
önceki bölümde verilmiştir. Bu bölümde de, elde edilen bu bulguların
yorumlanmasına çalışılmıştır.
6.1. Hipotezlerin Yorumları
Bu çalışma kapsamında 15 adet hipotez belirlenmiştir;
Hipotez 1: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin cinsiyetlerine göre,
kültürel değerleri ve iletişim tercihleri açısından tutum farklılıkları vardır.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin cinsiyetlerine göre kültürel
değerleri ve iletişim tercihlerine bakıldığı zaman, bu değişken ile yüksek ve düşük
bağlamlı iletişim tercileri arasında anlamlı bir tutum farklılığı bulunduğundan söz
edilebilir.
Hipotez 2: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde öğrenim gördükleri programlara göre farklılıklar vardır.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin öğrenim gördükleri bölümlere
göre kültürel değerleri ve iletişim tercihlerine bakıldığında, bu değişken ile
toplulukçuluk, belirsizlikten kaçınma boyutları, yüksek ve düşük bağlamlı iletişim
tercihleri arasındaki farklılıkların istatistiksel olarak anlamlı olduğundan söz
edilebilir.
Hipotez 3: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde yaşadıkları yere göre tutum farklılıkları vardır.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin son 15 yıldır yaşadıkları yer
ile kültürel değerleri ve iletişim tercihleri arasında anlamlı tutum farklılıkları
görülememiştir.
100

Hipotez 4: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde yetiştikleri coğrafi bölgeye göre farklılıklar vardır.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin yetişmiş oldukları bölgelere
göre kültürel değerleri ve iletişim tercihlerine bakıldığı zaman, bu değişken ile
paternalizm boyutu arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak anlamlı olduğu
söylenebilir.
Hipotez 5: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde ailelerinin gelir miktarına göre farklılıklar vardır.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin ailelerinin gelir miktarına
göre kültürel değerleri ve iletişim tercihlerine bakıldığı zaman, bu değişken ile
belirsizlikten kaçınma ve güç mesafesi boyutları arasında istatistiksel olarak anlamlı
bir fark bulunduğu söylenebilir.
Hipotez 6: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde aile biçimlerine göre tutum farklılıkları vardır.
Aile biçimi değişkenine göre kültürel boyutlar ve iletişim tercihleri arasında
anlamlı farklılıklar bulunamamıştır.
Hipotez 7: Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin kültürel değerleri
ve iletişim tercihlerinde aile yapılarına göre tutum farklılıkları vardır.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin aile yapılarına göre kültürel
değerleri ve iletişim tercihlerine bakıldığında, bu değişken ile Belirsizlikten Kaçınma
boyutu arasında istatistiksel olarak anlamlı tutum farklılığı bulunmuştur.
Hipotez 8: Paternalizm ile yüksek bağlamlı iletişim arasında bir ilişki vardır.
Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi öğrencilerinin, iletişim tarzları üzerinde
kültürel değerlerin etkisinin olup olmadığını belirlemek amacıyla yapılan çoklu
regresyon analizi sonucunda, paternalizm ile yüksek bağlamlı iletişim arasında
anlamlı bir ilişki bulunamamıştır.
Hipotez 9: Paternalizm ile düşük bağlamlı iletişim arasında bir ilişki vardır.
Çalışma sonucunda paternalizm ile düşük bağlamlı iletişim arasında anlamlı
bir ilişki olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
101

vardır.
Hipotez 10: Güç mesafesi ile yüksek bağlamlı iletişim arasında bir ilişki
Bu çalışmaya göre güç mesafesi boyutu ile yüksek bağlamlı iletişim arasında
negatif bir ilişki olduğunu söylemek mümkündür.
vardır.
Hipotez 11: Güç mesafesi ile düşük bağlamlı iletişim arasında bir ilişki
Çalışmadan elde edilen veriler doğrultusunda, güç mesafesi ile düşük
bağlamlı iletişim arasında ilişki olmadığını söylemek mümkündür.
vardır.
Hipotez 12: Toplulukçuluk ile yüksek bağlamlı iletişim arasında bir ilişki
Bu çalışma sonucunda, toplulukçuluk boyutu ile yüksek bağlamlı iletişim
arasında bir ilişki bulunamamıştır.
vardır.
Hipotez 13: Toplulukçuluk ile düşük bağlamlı iletişim arasında bir ilişki
Çalışmada, iletişim tarzları üzerinde kültürel değerlerin etkisinin olup
olmadığını belirlemek amacıyla yapılan çoklu regresyon analizi sonucuna göre,
toplulukçuluk boyutu ile düşük bağlamlı iletişim arasında bir ilişki olduğu
söylenemez.
ilişki vardır.
Hipotez 14: Belirsizlikten kaçınma ile yüksek bağlamlı iletişim arasında bir
Çoklu regresyon analizi sonucuna göre belirsizlikten kaçınma ile yüksek
bağlamlı iletişim arasında bir ilişki olduğundan bahsedilebilir.
ilişki vardır.
Hipotez 15: Belirsizlikten kaçınma ile düşük bağlamlı iletişim arasında bir
Bu çalışma sonucuna göre, belirsizlikten kaçınma ile düşük bağlamlı iletişim
arasında bir ilişki vardır.
Çalışma sonucunda toplam dokuz hipotezin doğruluğu kabul etmek
mümkündür. 1, 2, 4, 5, 7, 9, 10, 14 ve 15. hipotezlerde beklenen sonuçlar elde
edilmiştir ancak 3, 6, 8, 11, 12 ve 13. hipotezlerde beklenenin aksine bir sonuca
102

ulaşılmıştır. Öğrencilerin kültürel varsayımları ve iletişim tercihleri cinsiyete,
öğrenim gördükleri bölüme, yetiştikleri coğrafi bölgeye, ailelerinin gelir miktarına,
aile yapılarına göre değişmektedir, bu değişkenler ile kültürel varsayımları ve
iletişim tercihleri arasında anlamlı tutum farklılıkları vardır. Çalışmada elde edilen
verilere göre, öğrencilerin son 15 yıldır yaşadıkları yer ve aile biçimleri kültürel
varsayımları ve iletişim tercihlerini etkilememektedir, bu değişkenler ile kültürel
varsayımları ve iletişim tercihleri arasında anlamlı tutum farklılıkları
bulunamamıştır.
Öğrencilerin iletişim tarzları üzerinde hangi kültürel değerlerinin etkisinin
olduğunu belirlemek üzere 8 hipotez oluşturulmuştur bunlardan 9, 10, 14 ve 15.
hipotezlerin doğruluğu kabul edilebilir. Đletişim tarzları üzerinde kültürel değerlerin
etkisini belirlemek amacıyla yapılan çoklu regresyon analizine göre, Öğrencilerin
yüksek bağlamlı iletişim tercihleri ile belirsizlikten kaçınma ve güç mesafesi
değerleri arasında; düşük bağlamlı iletişim tercihleri ile de paternalizm ve
belirsizlikten kaçınma değerleri arasında bir ilişki olduğu söylenebilir.
Çalışma verileri ile paternalizm ve toplulukçuluk boyutları ile yüksek
bağlamlı iletişim, güç mesafesi ve toplulukçuluk boyutları ile de düşük bağlamlı
iletişim arasında anlamlı ilişkiler elde edilememiştir.
6.2. Tartışma
Hofstede’in 1967 – 1973 yılları arasında, 116.000 kişi ile yaptığı ve
sonuçlarını 1980 yılında yayınladığı çalışması, kültürün boyutları ile ilgili olarak
uluslararası boyutlarda yapılan en büyük çaptaki çalışma olma özelliğini hala
korumaktadır.
Hofstede, anketler ile 52 ülkeden elde ettiği sonuçları 100 üzerinden
değerlendirerek her ülkelerin puanlarını belirlemiştir. Hofstede’in (1980), Türkiye'yi
de içeren geniş kapsamlı kültürlerarası çalışmasına göre Türkiye’nin güç mesafesi
boyutuna ilişkin puanı 66, bireycilik boyutu puanı 37, erkeksilik boyutuna ilişkin
puanı 45, belirsizlikten kaçınma boyutu puanı ise 85’tir. Buna göre Türkiye, güç
aralığının ve belirsizlikten kaçınmanın yüksek olduğu, erkeksi değerler yerine
kadınsı değerlerin baskın olduğu, bireyselliğin tercih edilmediği oldukça toplulukçu
103

ir kültür olarak tanımlanmaktadır. Bu çalışmada da toplulukçuluk ve belirsizlikten
kaçınma boyutları için elde edilen sonuçlar Hofstede’in çalışmasıyla benzerlik
göstermektedir, ancak güç mesafesi boyutunda aynı sonuç elde edilememiştir.
Hofstede’in Türkiye için belirlemiş olduğu sonuçlar 5 üzerinden değerlendirilecek
olursa güç mesafesi boyutunun puanının 3. 3, bireycilik boyutunun puanının 1.85,
belirsizlikten kaçınma boyutunun puanının ise 4.25 olduğu söylenebilir. Bu
çalışmada ise öğrencilerin güç mesafesi değerlerinin aritmetik ortalaması 2.60,
toplulukçuluk değerlerinin aritmetik ortalaması 3.63, belirsizlikten kaçınma
değerlerinin aritmetik ortalaması ise 3.87 olarak bulunmuştur.
Bu çalışmada güç mesafesi boyutuna ilişkin değerlerin düşük çıkması ile ilgili
olarak, çalışmanın öğrenciler ile yapılmış olmasından kaynaklandığı düşünülebilir.
Henüz iş hayatına atılmamış, yaş ortalamaları çok genç olan bir örneklem grubu
olması böyle bir sonuç elde etmemize yol açmış olabilir. Anketler daha fazla
sorumluluğu olan ve iş hayatına atılmış kişilerle, hiyerarşinin olağan kabul edildiği,
örneğin devlet dairelerinde çalışanlarla yapılmış olsaydı, elde edilen sonuçlar
Hofstede’in çalışmasıyla paralellik gösterebilirdi. Ancak örneklem gurubunun
özelliklerinden kaynaklanan nedenlerle bu çalışma Hofstede’in elde ettiği sonuçlar
ile paralellik göstermemiş olabilir.
Öğrencilerin belirsizlikten kaçınma eğilimleri ile ilgili olarak ulaşılan sonuç,
Hofstede’in çalışmasıyla aynı yöndedir ve öğrencilerin belirsizlikten kaçınma
eğilimlerinin oldukça yüksek olduğunu göstermektedir.
Hofstede (1980), Türkiye’nin bireysellikten uzak bir toplum olduğunu
belirtmektedir ve çalışmasında Türkiye’nin bireycilik puanının çok düşük olduğunu
göstermektedir. Bu çalışmada da, öğrencilere uygulanan ankette sadece
toplulukçuluk ile ilgili sorulara yer verilmiş olması nedeniyle öğrencilerin
toplulukçuluk değerleri elde edilmeye çalışılmıştır. Öğrencilerin toplulukçuluk
değerlerinin aritmetik ortalaması ile elde edilen puan ortalamanın üzerindedir, bu da
Hofstede’in çalışmasıyla benzer bir sonuç elde edildiğini göstermektedir.
Öğrencilerin iletişim tercihlerine baktığımızda, yüksek bağlamlı iletişimin
daha fazla tercih edildiği görülmektedir. Öğrencilerin düşük bağlamlı iletişime ilişkin
104

puanları da ortalamanın üzerindedir ancak yüksek bağlamlı iletişim puanları oldukça
yüksektir.
Bu çalışmada belirsizlikten kaçınma ve güç mesafesi boyutlarının, yüksek
bağlamlı iletişim üzerinde anlamlı etkiye sahip olduğu sonucuna ulaşılmıştır.
Paternalizm ve belirsizlikten kaçınma boyutlarının düşük bağlamlı iletişim tercihleri
üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olduğu bulunmuştur.
Çalışmada beklenenin aksine sonuçlarda elde edilmiştir, güç mesafesi ile
yüksek bağlamlı iletişim arasındaki ilişki negatif yönlüdür. Ayrıca belirsizlikten
kaçınma boyutunun, yüksek ve düşük bağlamlı iletişim tercihlerinin her ikisi
üzerinde de anlamlı bir etkiye sahip olduğu görülmüştür.
Çalışma verileri ile paternalizm ve toplulukçuluk boyutlarının yüksek
bağlamlı iletişim üzerinde, güç mesafesi ve toplulukçuluk boyutlarının ise düşük
bağlamlı iletişim üzerinde anlamlı bir etkiye sahip olmadığı sonucuna ulaşılmıştır.
6.3. Öneriler
Öğrencilerin genel olarak paternalizm eğilimine sahip oldukları
görülmektedir. Okul yönetiminin ve ders hocalarının öğrencilere yaklaşımının daha
koruyucu, himaye edici özellikler sergilemeleri öğrenciler üzerinde daha etkili
olmalarını sağlayabilir.
Öğrencilerin güç mesafesi eğilimleri, toplumun genelinden farklı olarak daha
düşük düzeydedir. Derslerde öğrencilerin de fikirlerinin alınması, onların
düşüncelerine önem verilmesi, öğrencilerin okul yönetimine ve hocalara
ulaşmalarında kolay sağlanması öğrencilerin başarılarını arttırabilir.
Öğrencilerin toplulukçuluk eğilimlerinin oldukça yüksek olduğu
görülmektedir. Öğrenciler kendi başlarına hareket etmek yerine bir grubun parçası
olmayı tercih etmektedirler. Örneğin bireysel çalışmalar yerine grup ödevleri gibi
çalışmalar öğrencilerin gelişimine daha fazla katkı sağlayabilir.
Öğrencilerin belirsizlikten kaçınma eğilimleri de oldukça yüksektir. Okul
idaresi ve hocaların, öğrencilerle çatışmadan kaçınıp, uzlaşmanın daha fazla olduğu
bir ortam yaratması öğrencilerin üzerindeki etkinliklerini arttırabilir.
105

Öğrencilerin yüksek bağlamlı iletişim eğilimlerinin oldukça yüksek olduğu
görülmektedir. Daha kapalı, dolaylı, imalı bir iletişimin tercih edilmesi, yüz ifadeleri
ve beden dilinin kıllanılması öğrencilerle kurulan iletişimin daha etkili olmasını
sağlayabilir.
106

Kitaplar
KAYNAKÇA
Akgül, A. ve Çevik, O.), istatistiksel Analiz Teknikleri “SPSS’te işletme Yönetimi
Uygulamaları, 2003, Ankara, Emek Ofset Ltd. Sti
ASLAN, Cahit, Sosyolojiye Giriş, Karahan Kitabevi, 1. Baskı, Eylül 2005.
AYCAN, Z., Türkiye’de Yönetim, Liderlik Ve Đnsan Kaynakları Uygulamaları,1.
Baskı, Türk Psikologlar Derneği Yayınları,Ankara, 2000.
BAHAR, Halil Đbrahim, Sosyoloji, Siyasal Yayınevi, Ankara, Kasım, 2005
BAKAN, Đ., 2006. Dış Ticaret Đşlemler ve Uygulamalar, Gazi Yayınları, Ankara
BAŞARAN, Đ. E., Yönetimde Đnsan Đlişkileri- Yönetsel Davranış, Yeniden Yazım,
Ankara, Aydan Yayıncılık, 1998
BOZKURT, Đ., Đletişim Odaklı Pazarlama, 1. Baskı, Đstanbul, Mediacat Akademi,
Nisan 2004
Büyüköztürk, Şener (2002), Sosyal Bilimler Đçin Veri Analizi Elkitabı, Ankara:
Pegem A Yayınları.
CAN, H., Organizasyon ve Yönetim, 3. Baskı, Ankara, Siyasal Kitabevi, 1994
DALKILIÇ, A., Đletişimde Đletişim, 1. Baskı, Antalya, Elma Yayınevi, Temmuz
2004
Kültürel Bağlamda Yönetsel – Örgütsel Davranış, Editörler ERDEM, R., ÇUKUR,
C,Ş., Türk Psikologlar Derneği Yayınları 1. Basım, Şubat, Ankara, 2007
ERDOĞAN, Đ., Đşletmelerde Kişi Değerlemede Psikotenik, 4. Baskı, Đstanbul,
Đstanbul Üniversitesi Đşletme Fakültesi Yayınları, 1990
EREN, E., Yönetim ve Organizasyon (Çağdaş ve Küresel Yaklaşımlar), Beta,
Đstanbul, 2003.
EREN, E., Örgütsel Davranış ve Yönetim Psikolojisi, 8. Baskı, Đstanbul, Beta
Yayıncılık, Ocak 2004
107

EROĞLU, F., Davranış Bilimleri, 4. Baskı, Đstanbul, Beta Basım Yayım, Şubat 1998
GÜVENÇ, B., Đnsan ve kültür 9. basım Remzi Kitabevi, 2002.
HALL, E. T., 1976. Beyond Culture. Anchor Press-Doubleday, New York
HOFSTEDE, G., Culture's Consequences: International Differences in Work Related
Values. Sage Publications, London, 1980.
ĐÇLĐ, Gönül, Sosyolojiye Giriş, Anı Yayıncılık, Eylül, 2002
ĐPŞĐROĞLU, N., Çağdaş Kültürümüz: Olgular - Sorunlar, ÇYDD Yayını, No:2,Cem
Yayınevi, Đstanbul 1991
ĐZGÖREN, A. Ş., Avucunuzdaki Kelebek, 2. Baskı, Ankara, Elma Yayınevi, Mayıs
2004
KARTARI, A.,. Farklılıklarla Yasamak: Kültürlerarası Đletişim, Ürün Yayınları,
2001
LAZAR, J., Çeviren: Cengiz Anık, Đletişim Bilimi, 1. Basım, Ankara, Vadi
Yayıncılık, Ekim 2001
MISIRLI, Đ., Genel ve Teknik Đletişim, 2. Baskı, Ankara, Detay Yayıncılık, Ekim
2004
OSKAY, Ü., Đletişimin ABC’ si, 4. Basım, Đstanbul, Der Yayınları, 2005
ROBBĐNS, S. P., Örgütsel Davranışın Temelleri, Çeviren Sevgi Ayşe Öztürk, 1994
SABUNCUOĞLU, Z., Đşletmelerde Halkla Đlişkiler, 7. Baskı, Đstanbul, Aktüel,
Ağustos 2004
SABUNCUOĞLU, Z., Tüz, M, Örgütsel Psikoloji, 3.Baskı,Yayın No: 464, ALFA
Yayınları, Bursa,1998
SARGUT, A.S., Kültürler Arası Farklılaşma ve Yönetim, Đmge Kitabevi, 2. Baskı,
Ankara,2001
SĐLAH, Mehmet, Sosyal Psikoloji, Gazi Kitabevi, Mart, 2000,1. Baskı.
SCOOT, Martin, Zaman Yönetimi, Çeviren: Aslı Çılgın Çelik, 2. Baskı, Đstanbul,
Rota Yayıncılık, Ağustos 1997
108

ŞĐMŞEK,M, Ş., AKGEMCĐ,T., ve ÇELĐK, A., Davranış Bilimlerine Giriş ve
Örgütlerde Davranış, 2. Baskı, Ankara, Nobel Yayın Dağıtım, 2001
TAN ŞAHĐN, K., Đşlem Maliyeti Yaklaşımının Kültürel Temelleri, Ekim 2007
TEZCAN, Mahmut; Sosyolojiye Giriş, Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1995.
TERZĐ, A.R.. Örgüt kültürü., 2000, Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
TUTAR, H., Kriz ve Stres Ortamında Yönetim, 1. Baskı, Đstanbul, Hayat Yayınları,
2000
TUTAR, H., Örgütsel Đletişim, 1. Baskı, Ankara, Seçkin Yayıncılık, Haziran 2003
TÜZ, M., Đşletmelerde Yönetim Modelleri, 1. Baskı, Đstanbul, Aktüel Yayınevi,
Ekim 2004
UYGUR, N., 1984. Kültür Kavramı, Remzi Kitabevi, Đstanbul
ÜÇOK, T., Yönetim Đlkeleri, 3. Baskı, Ankara, Gazi Kitabevi, 1992
VURAL, B. A., Kurum Kültürü., Đletişim Yayınları, Đstanbul, 2003.
ZILLIOĞLU, M., Đletişim Nedir? 2. Basım, Đstanbul, Cem Yayınevi, Şubat 2003
Makaleler
BATUŞ,G., Sözlü Kültürden Kitle Kültürüne Geçiş Sürecine Direnen Değerler ,
2004
DEMĐREL, Y., KARADAL, H., Örgüt Kültürünün Örgüt Đçi Bireysel Becerilerin
Kullanımına Etkisi Üzerine Bir Araştırma.Süleyman Demirel Üniversitesi Đktisadi ve
Đdari Bilimler Fakültesi Dergisi Y.2007, C.12, S.3 s.253-270.
DURĞUN, S., Örgüt Kültürü ve Örgütsel Đletişim, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Dergisi, Aralık 2006. Cilt:II1, Sayı:II, 112-132
ERDEM, R., Đletişim Eğilimlerinin Yüksek-Düşük Bağlam Ayırımı ile Ölçülmesi:
Türkçe Bir Ölçek Geliştirme Çalışması,Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1,
Sayı:2, 2006
ERDEM, R., GÜNLÜ, E., Đletişim Eğilimlerinin Yüksek Bağlam-Düşük Bağlam
Ayırımı Đle Đncelenmesi:Hastane Çalışanları Örneği, Hacettepe Sağlık Đdaresi
Dergisi, Cilt:9, Sayı 2 (2006)
109

GÜÇLÜ, N., (2003). "Örgüt Kültürü," Kırgızistan Manas Üniversitesi, Sosyal
Bilimler Dergisi, Sayı:6, 147-159.
HOFSTEDE,G,.Motivation, Leadership, and Organization:Do American Theories
Apply Abroad? Organizational Dynamics, 1980
HOFSTEDE,G., Natıonal Cultures In Four Dımensıons, A Research-based Theory of
Cultural Differences among Nations, Jnt. Studies of Man. & Org.. Vol. Xlll. No. 1-2,
pp. 46-74, M.E. Sharpc. Inc.. 1983
HOWARD, D., Paternalism As Non-Dominatıon:A Republican Argument, April 24,
2009 Prepared for the Northwestern University Society for Ethical Theory and
Political Philosophy 3rd Annual Conference
SIĞRI, Ü., ve TIĞLI, M., Hofstede’nin Belirsizlikten Kaçınma Kültürel Boyutunun
Yönetsel- Örgütsel Süreçlere Ve Pazarlama Açısından Tüketici Davranışlarına Etisi,
Marmara Üniversitesi Đ.Đ.B.F. Dergisi, cilt XXI, Sayı 1,2006
WASTĐ,A., ERDĐL, S,E., Bireycilik Ve Toplulukçuluk Değerlerinin Ölçülmesi:
Benlik Kurgusu Ve Indcol Ölçeklerinin Türkçe Geçerlemesi ,2007
Tezler
KORKMAZ,A., Đnşaat Sektöründe Lisans Eğitimi Ve Sonrasında Mesleki
Kültürlerin Karşılaştırılması,Çukurova Üniversitesi Đnşaat Mühendisliği Anabilim
Dalı Yüksek Lisans Tezi 2009
Đnternet Kaynakları
BALTAŞ, A., Değerlerin Değeri, 2009, http://blog.baltas-baltas.com/?p=50
ERDOĞAN, Đrfan, Kişiler Arası Đletişim: Kendimizi ve başkalarını anlama ve
anlamlandırma, http://www.irfanerdogan.com/intro2com/intrprsnl.html
FĐLĐZ, Atilla, Yönetimde Đletişimin Rolü http://www.atillafiliz.com/makale.php
?id=19
http://www.geert-hofstede.com/
IŞIK, A., Đletişim Çeşitleri, 2002, http://www.adiyamanram.com/makaleveyazilar/
iletisim.doc
110

ŞENKAL, A., (2008),http://www.calisma.org/index.php?option=comcontent&task=
view&id=2260&Itemid=43)
Anket Kaynakları
AYCAN, Z. ve ark. (2000). Impact of Culture on Human Resource management
practices: a ten country comparison. Applied Psychology: An International Review,
49 (1):192-220
BASIM, N.; “Belirsizlikten Kaçınma ve Güç Mesafesi Kültürel Boyutları
Bağlamında Asker Yöneticiler Üzerine Görgül Bir Araştırma”, Kara Harp Okulu
Bilim Dergisi, 10 (2), 2000a:33-52.
ERDEM, R., Đletişim Eğilimlerinin Yüksek-Düşük Bağlam Ayırımı ile Ölçülmesi:
Türkçe Bir Ölçek Geliştirme Çalışması,Fırat Sağlık Hizmetleri Dergisi, Cilt:1, Sayı:2
(2006)
111

EKLER
112

Ek 1: Anket Örneği
KÜLTÜREL GÖRÜŞ ANKETĐ
Bu araştırma ile çalışanların kültürel bakış açılarının incelenmesi amaçlanmaktadır.
Anketlerden elde edilecek bilgiler bu alandaki çalışmalara ışık tutacak ve kesinlikle gizli
tutulacaktır. Sorulara vereceğiniz cevaplar ne kadar objektif olursa araştırma sonucu da o
ölçüde doğru olacaktır. Gösterdiğiniz ilgiden dolayı teşekkür ederim.
I. BÖLÜM: ÖĞRENCĐLER ĐLE ĐLGĐLĐ BĐLGĐLER
1. Yaşınız?......................
2. Cinsiyetiniz? A. Erkek ( ) B. Kadın ( )
3. Öğrenim gördüğünüz program? …………………..
4. Son 15 yıldır yaşadığınız yer? A. Đl ( ) B. Đlçe ( ) C. Kasaba ( ) D. Köy ( )
E. Mezra ( )
5. Yetiştiğiniz coğrafi bölge ? A. Akdeniz Bölgesi ( ) B. Marmara Bölgesi ( ) C. Ege
Bölgesi ( ) D. Đç Anadolu Bölgesi ( ) E. Karadeniz Bölgesi ( ) F. Doğu
Anadolu Bölgesi ( ) G. Güneydoğu Anadolu Bölgesi ( )
6. Ailenizin gelir miktarı? …………………….
7. Aile biçiminiz nasıldır? A. Çekirdek ( ) B. Parçalanmış ( ) C. Ataerkil- geniş ( )
8.. Aile yapınızı nasıl tanımlayabilirsiniz? a.baskıcı; kendi kararlarınızı veremediğiniz
Sıra No
b.serbest; kendi kararlarınızı verebildiğiniz
II. BÖLÜM: ÖĞRENCĐLERĐN KÜLTÜREL VARSAYIMLARI
Bu ankette bir dizi ifadelerle karşılaşacaksınız. Her
ifadeye ne ölçüde katıldığınız lütfen 1 ile 5 arasında bir
sayıyı işaretleyerek gösteriniz.
113
Kesinlikle
Katılmıyorum
Katılmıyorum
Kararsızım
Kısmen
Katılıyorum
Tamamen
Katılıyorum
1. Toplumumuzda ideal yönetici, bir aile büyüğü gibidir. 1 2 3 4 5
2.
3.
4.
5.
6.
Toplumumuzda yöneticiler, çalışanlar için neyin iyi
olduğunu en iyi bilir.
Toplumumuzda yöneticiler çalışanlarına bir baba gibi
öğüt verip yol göstermelidir.
Toplumumuzda otorite sahibi kişiler, yönettikleri
kesime karşı, kendi çocuklarına gösterdikleri ilgi ve
titizliği göstermelidir.
Toplumumuzda, çalışanlar için en iyi yol gösterici,
yöneticilerin deneyim ve bilgisidir.
Bizim toplumumuzda bir otorite hiyerarşisine gerek
vardır.
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5

7.
Toplumumuzda insanlar arası statü (seviye) farkı
kabul edilmez.
114
1 2 3 4 5
8. Otorite sahibi kişilere her zaman boyun eğmelidir. 1 2 3 4 5
9.
10.
11.
12.
13.
Otorite sahibi olan kişilere bulundukları yerden
(seviyeden) ötürü saygı gösterilmelidir.
Kişinin yakın çevresinin (aile, akrabalar, arkadaşlar)
talepleri ağır olsa bile, kişi bu topluluklarla bağlarını
koparmamalıdır.
Bizim kültürümüzde kişilerden beklenen, toplumun
istekleri kendilerine ters düşse bile topluma bağlı ve
sadık kalmaktır
Eğer bir kişi yakın çevresinin desteği ve
koruyuculuğunu talep ediyorsa, karşılığında
çevresindekilere bağlılık ve sadakat göstermelidir.
Kültürümüzde, grubun çıkarları kişinin çıkarlarından
önde gelir.
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
14. Yöneticiler kendilerine sorulan her şeyi bilmelidir 1 2 3 4 5
15.
16.
Alışılagelmiş olandan farklı şeylere yönelme bir çok
tehlikeyi beraberinde getirir
Organizasyon içerisinde meydana gelecek çatışmalar
mutlaka önlenmelidir
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
17. Belirsizlik tehlikedir ve azaltılması gereklidir 1 2 3 4 5
18. Kurallara uyum konusunda asla taviz verilmemelidir 1 2 3 4 5
19.
20.
21.
Kurallar çok önemlidir ve her iş için belirlenen
kurallar esas alınmalıdır
Đnsanlar işyerinde boş kalmamalı, mutlaka meşgul
olmalıdırlar.
Yöneticiler ayrıntıya inmeli ve hiçbir ayrıntıyı gözden
kaçırmamalıdırlar
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
22. Kurallar mümkün olduğunca yazılı olmalıdır 1 2 3 4 5
23.
24.
Bir yönetsel ortamda görev herşeyin önünde
gelmelidir.
Grup ahengini yakalamak için daima işbirliği
yaparım.
1 2 3 4 5
1 2 3 4 5
25. Đşim, hayatımın birçok parçasından sadece biridir 1 2 3 4 5
26.
Büyük bir işletmede çalışmaktansa küçük bir
işletmede çalışmayı tercih ederim.
1 2 3 4 5
27. Đş ortamında kendimi kanıtlamaya önem veririm. 1 2 3 4 5
28.
Başarmaya karar verdiğimde başaramayacağım hiçbir
şey yoktur.
1 2 3 4 5

29
Grup çalışması yaparken lider olmak benim için
önemlidir
III. BÖLÜM: ÖĞRENCĐLERĐN ĐLETĐŞĐM TERCĐHLERĐ
115
1 2 3 4 5
30
Đletişim kurarken karşıdakinin söylediğinden çok
söylemek istediği önemlidir
1 2 3 4 5
Türk toplumunda direkt konuşmak yerine imalı
31.
anlatım tercih edilir
1 2 3 4 5
Türkiye de insanların yüzüne başka, arkasından başka
32.
konuşulur
1 2 3 4 5
Türkiye de insanlar iletişimde “kızım sana
33.
söylüyorum, gelinim sen anla” yöntemini kullanırlar..
1 2 3 4 5
Türk insanları eleştirilerini direkt olarak söylemekten
34.
kaçınırlar.
1 2 3 4 5
Verilen mesajın yanında söylenme biçimi, söyleyenin
35.
hal ve harekeleri de önemlidir.
1 2 3 4 5
Toplumumuzda insanların yüzüne söyledikleri ile
36.
içlerinde sakladıkları farklıdır
1 2 3 4 5
Türkiye de astlar yöneticilerini açıkça eleştirmekten
37.
çekinirler
1 2 3 4 5
Toplumda iletişim kurarken açık konuşmak takdir
38.
edilir.
1 2 3 4 5
39. Verilen mesajlarda açık ve net ifadeler kullanılır 1 2 3 4 5
Đnsanların arkasında konuşulmaz, iletilmek istenen
40.
mesaj yüzlerine karşı söylenir
1 2 3 4 5
Mesajı anlamak için insanların söyledikleri dışında
41.
başka faktörlere ihtiyaç yoktur
1 2 3 4 5
Đnsanların vermek istedikleri mesajı satır aralarında
42.
aramaya gerek yoktur
1 2 3 4 5
Đnsanlar her ortamda eleştirilerini açıkça ve direkt
43.
olarak ifade ederler
1 2 3 4 5
Bir kişi size “Evet” demişse ondan yeterli cevabı
44.
almışsınızdır.
1 2 3 4 5
Anket bitti. Gösterdiğiniz ilgiye teşekkür ederiz...

ÖZGEÇMĐŞ
Kişisel Bilgiler
Adı ve Soyadı : Gamze MACĐT
Doğum Yeri: Gemerek
Doğum Yılı : 1984
Medeni Hali: Evli
Eğitim Durumu:
Lise: 1997 – 2000 / Antalya Gazi Lisesi
Lisans: 2000-2004 / Süleyman Demirel Üniversitesi Đşletme Bölümü
Yüksek Lisans: 2005-2010 / Süleyman Demirel Üniversitesi Đşletme A.B.D Yönetim
ve Organizasyon Bölümü
Yabancı Dil(ler) ve Düzeyi:
Đngilizce / Đyi
Đş Deneyimi:
2006-2007 / T. Đş Bankası
2007- / Maliye Bakanlığı Burdur Defterdarlığı Tefenni Malmüdürlüğü
116