Yıllık Ekonomik Rapor 2012 - Maliye Bakanlığı

Yýllýk Ekonomik 

Rapor 

2012

T.C. 

MAL�YE BAKANLI�I 

YILLIK EKONOM�K RAPOR 

2012 

i

ii 

Yıllık Ekonomik Rapor 2012 

Y�ll�k Ekonomik Rapor, Maliye Bakanl�� internet sitesinde (http://www.maliye.gov.tr) 

yer almaktad�r.

İÇİNDEKİLER 

YÖNETİCİ ÖZETİ ..........................................................................................................1 

I. KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER .........................................................................7 

A. KÜRESEL EKONOMİDE GENEL DURUM .......................................................7 

B. SON DÖNEM KÜRESEL RİSKLER ...............................................................16 

1. Gelişmiş Ekonomilerde Zayıf Büyüme ve Yüksek İşsizlik .....................16 

i. Avro Bölgesi’nde Durgunluk ve Devam Eden Borç Sarmalı ......16 

ii. ABD’deki Belirsizlikler ..............................................................18 

2. Gelişmekte Olan Ülkelerde Büyümenin Sert Biçimde Yavaşlaması .....20 

3. Küresel Ekonomideki Yavaşlamaya Rağmen Artan Emtia Fiyatları ......22 

II. BÜYÜME .................................................................................................................27 

A. YUMUŞAK İNİŞ VE İÇ TALEPTE DENGELENME SÜRECİ .............................27 

1. Kriz Sonrası Güçlü Büyüme ve İç Talep ..............................................27 

2. Yumuşak İniş Süreci ..........................................................................28 

3. Yeniden Dengelenme – İç Talep ve Özel Tüketimde Yavaşlama ..........31 

B. SON GELİŞMELER .......................................................................................33 

III. İŞGÜCÜ PİYASASI ..................................................................................................41 

A. İŞGÜCÜ PİYASASINDA SON GELİŞMELER ..................................................41 

1. Genel Değerlendirme .........................................................................41 

2. Sektörlere Göre İşgücü Verileri ...........................................................46 

3. Eğitim Durumuna Göre İşgücü Verileri ...............................................48 

4. Cinsiyete Göre İşgücü Verileri .............................................................50 

5. Kayıt Dışı İstihdam .............................................................................51 

B. İŞKUR VERİLERİ ...........................................................................................52 

IV. ÖDEMELER DENGESİ, REEL DÖVİZ KURU VE DIŞ BORÇ ....................................57 

A. ÖDEMELER DENGESİ .................................................................................57 

1. Cari İşlemler Hesabı ...........................................................................57 

i. Dış Ticaret Dengesi ..................................................................59 

ii. Hizmetler Dengesi, Gelir Dengesi ve Cari Transferler ...............68 

2. Sermaye ve Finans Hesabı .................................................................69 

B. REEL DÖVİZ KURU ......................................................................................72 

C. TOPLAM DIŞ BORÇ STOKU VE ULUSLARARASI YATIRIM POZİSYONU ......74 

iii

iv 


1. Dış Borç Stokundaki Gelişmeler ........................................................74 

2. Dış Borç Servisindeki Gelişmeler........................................................77 

3. Uluslararası Yatırım Pozisyonu ............................................................78 

V. ENFLASYON VE PARA POLİTİKASI .........................................................................83 

A. PARA POLİTİKASI .........................................................................................83 

B. ENFLASYON ................................................................................................88 

1. Tüketici Fiyatlarındaki Gelişmeler.......................................................89 

2. Üretici Fiyatlarındaki Gelişmeler .........................................................94 

VI. YURTİÇİ MALİ PİYASALAR ......................................................................................99 

A. GENEL DEĞERLENDİRME ...........................................................................99 

B. İSTANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI (İMKB) .....................................99 

C. TAHVİL VE BONO PİYASALARI ..................................................................104 

1. İMKB Tahvil-Bono Piyasası ...............................................................104 

2. 10 Yıllık Tahvil Faizi ve 5 Yıllık CDS Primi ..........................................106 

D. DÖVİZ KURLARINDAKİ GELİŞMELER ........................................................108 

E. İSTANBUL ALTIN BORSASI (İAB) ...............................................................110 

F. VADELİ İŞLEMLER VE OPSİYON BORSASI (VOB) ......................................111 

G. FİNANSAL DERİNLEŞMEYİ SAĞLAMAK İÇİN ATILAN ADIMLAR ...............112 

1. Bireysel Emeklilik Sistemi ................................................................112 

2. Girişim Sermayesi ............................................................................113 

3. İş Melekleri ......................................................................................113 

4. Sukuk ..............................................................................................113 

VII. BANKACILIK SEKTÖRÜ ......................................................................................117 

Temel Ekonomik Göstergeler .....................................................................................127 

KAYNAKÇA ...............................................................................................................129 

KUTULAR 

Küresel Ekonomide Temel Öncelik: Kriz Yönetimi ....................................................... 24 

Dünya’da Genç İşsizlik Sorunu.................................................................................... 54 

İstanbul Finans Merkezi Projesi ..................................................................................114

SUNU� 

Bu Rapor, Türkiye ve dünya ekonomisi hakk�nda bilgi vermek 

amac�yla, 5018 say�l� Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanununun 

18’inci maddesi gere�ince 2013 Y�l� Merkezi Yönetim Bütçe Kanunu 

Tasar�s� ekinde sunulmu�tur. 

v

vi 

Yıllık Ekonomik Rapor 2012

Küresel Görünüm 

YÖNET�C� ÖZET� 

Küresel krizin üzerinden yakla��k be� y�l geçmi� olmas�na ra�men; ba�ta geli�mi� 

ekonomiler ve Avro Bölgesi olmak üzere birçok ülke, temel makroekonomik ve finansal 

sorunlar�n� halen çözememi�tir. Avro Bölgesi’ndeki borç krizi ve ABD’deki belirsizliklerin 

devam etmesi ve özellikle jeopolitik risklere ba�l� olarak yüksek seyreden petrol fiyatlar� 

nedeniyle 2012 y�l�nda da küresel ekonomideki performans kayb� devam etmi�tir. 

Küresel büyüme beklentileri de son dönemde uluslararas� kurulu�lar taraf�ndan a�a�� 

yönde revize edilmektedir. Örne�in; IMF’nin son tahminlerine göre küresel büyümenin 

2012 ve 2013 y�llar�nda s�ras�yla yüzde 3,3 ve yüzde 3,6 olmas� beklenmektedir. 

Kriz sonras� geli�mi� ülkelerde büyüme performans�n�n dü�ük seyretmesi sonucu, söz 

konusu ekonomilerin hala kriz öncesi seviyelerini yakalayamad�klar� görülmektedir. Avro 

Bölgesi ekonomilerinde daralma halen devam ederken ABD’de ise henüz i�sizli�i 

azaltacak bir büyüme seviyesine ula��lamam��t�r. Son dönemde küresel büyümenin 

motoru olan geli�mekte olan ekonomilerin de ivme kaybetti�i görülmektedir. 2012 

y�l�nda Avro Bölgesi’nin yüzde 0,4 oran�nda daralmas� beklenirken ABD’nin yüzde 2,2 

oran�nda, geli�mekte olan ekonomilerin ise yüzde 5,3 oran�nda büyümesi 

öngörülmektedir. 1 

2012 y�l� küresel beklentilerde iyile�me sa�layan geli�melerle ba�lam�� olsa da y�l�n 

devam�nda a�a�� yönlü riskler yeniden belirginle�mi�tir. Bu riskleri �u �ekilde 

s�n�fland�rabiliriz: 

1. Geli�mi� Ekonomilerde Zay�f Büyüme ve Yüksek ��sizlik 

i. Avro Bölgesi’nde Durgunluk ve Devam Eden Borç Sarmal� 

ii. ABD’deki Belirsizlikler 

2. Geli�mekte Olan Ülkelerde Büyümenin Sert Biçimde Yava�lamas� 

3. Küresel Ekonomideki Yava�lamaya Ra�men Artan Emtia Fiyatlar� 

1 IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu, 9 Ekim 2012 

1

2 


Türkiye Ekonomisi 

Küresel krizin etkilerinden h�zla kurtulan Türkiye ekonomisi kriz döneminde ertelenmi� iç 

talebin de etkisiyle, 2010-11 y�llar�nda özel sektör öncülü�ünde güçlü ve iç talep kaynakl� 

bir büyüme süreci ya�am��t�r. 2010 ve 2011 y�llar�nda ortalama yüzde 8,8 büyüyen 

Türkiye ekonomisi, bu performans� ile dünyada kriz sonras� en h�zl� büyüyen ekonomiler 

aras�nda yer alm��t�r. Bu dönemde özel sektör tüketim ve yat�r�m harcamalar�ndaki art��, 

özellikle iç talep kaynakl� canlanman�n itici gücü olmu� ve büyümeyi önemli ölçüde 

etkilemi�tir. 

An�lan dönemde Türkiye ekonomisi iç talebe dayal� büyürken d�� talep büyümeyi 

olumsuz yönde etkilemi�tir. Ancak, büyümenin kompozisyonu 2011 y�l�n�n ikinci yar�s� ile 

küresel ekonomideki yava�lama ve içeride de al�nan önlemler neticesinde yeniden 

dengelenme sürecine girmi�tir. Ekonomiyi so�utmak için al�nan önlemlerin etkisiyle 

birlikte dengeli bir biçimde yava�lamaya ba�layan Türkiye ekonomisi, 2011’in ikinci 

yar�s�ndan itibaren yumu�ak ini� patikas�na do�ru yönelmi�tir. Yumu�ak ini� süreci, 

büyümenin kompozisyonunun iç ve d�� talep aras�nda dengelenmesi ve dolay�s�yla 

büyümenin normalle�mesidir. 2011 y�l�n�n ilk yar�s�nda yüzde 10,5 olan büyüme 

yava�layarak y�l�n ikinci yar�s�nda yüzde 6,8 olmu�tur. 2012 y�l�n�n ilk yar�s�nda ise bu 

rakam yüzde 3,1’e kadar gerilemi�tir. Bu süreçte iç talebin katk�s� azalm��, d�� talep ise 

büyümeye önemli katk�larda bulunmu�tur. 2012 y�l�n�n ilk yar�s�nda iç talep büyümeyi 0,5 

puan a�a��ya çekerken d�� talep ayn� dönemde büyümeye 5,1 puan katk�da 

bulunmu�tur. 

Küresel ekonomide belirsizliklerin artarak devam etti�i bu dönemde Türkiye ekonomisi 

yumu�ak ini� sürecini ba�ar�yla devam ettirmektedir. Bu çerçevede 2012 y�l�nda yüzde 

3,2’lik bir büyüme tahmin edilmektedir. En önemli ticaret orta��m�z Avro Bölgesinin 

resesyonda oldu�u bir dönemde Türkiye’nin bu performans� önemli bir ba�ar�d�r. 

Türkiye ekonomisinde 2011 y�l�n�n ikinci yar�s�ndan itibaren ya�anan yumu�ak ini� 

sürecine paralel olarak cari aç�kta da önemli bir daralma görülmektedir. Kriz sonras� 

dönemde Türkiye ekonomisinin iç talep eksenli büyümesi, Arap Bahar� nedeniyle d�� 

ticaret fazlas� verdi�imiz baz� ülkelerde ya�anan s�k�nt�lar, en büyük ticaret orta��m�z olan 

AB’deki iç talebin zay�f seyri ve yüksek emtia fiyatlar� nedeniyle cari aç��n GSYH’ye oran� 

2011 y�l�nda yüzde 10’lara kadar yükselmi�ti. Ancak 2010 y�l�n�n sonundan itibaren

al�nan önlemler ve ekonomide ya�anan dengelenmeye paralel olarak cari aç�k, özellikle 

2011 y�l�n�n son çeyre�inden itibaren dü�ü�e geçmi�tir. Bu e�ilimin y�l�n geri kalan�nda 

da devam ederek cari i�lemler aç��n�n GSYH’ye oran�n�n, 2012 y�l� sonunda yüzde 7,3’e 

inece�i tahmin edilmektedir. 

Küresel krizden ç�k�� sürecinde Türkiye, güçlü büyüme performans� ve al�nan tedbirler 

sayesinde istihdam yaratma konusunda dünyada en fazla mesafe kaydeden ülkelerden 

birisi olmu�tur. �stihdamda ciddi oranda art��lar meydana gelmi�tir. 2011 y�l�n�n ikinci 

yar�s�ndan itibaren ekonomide ya�anan yumu�ak ini� süreci, 2012 y�l�nda i�gücü 

piyasas�na yans�m��t�r. 2011 y�l�n�n ilk yar�s�nda bir önceki y�l�n ayn� dönemine göre 1,4 

milyon istihdam yarat�lm��ken 2012 y�l�n�n ilk yar�s�nda bir önceki y�l�n ayn� dönemine 

göre 676 bin ki�ilik ilave istihdam yarat�lm��t�r. 

Geli�mi� birçok ülkede istihdam kay�plar�n�n telafi edilemedi�i bir ortamda Türkiye’de 

istihdam, 2007’den Haziran 2012 dönemine kadar 4,8 milyon ki�i artm��t�r. Ayn� 

dönemde Avro Bölgesi’nde yakla��k 2,5 milyon, ABD’de ise 2,8 milyon istihdam kayb� 

ya�anm��t�r. Bu rakamlardan da görülebilece�i üzere, Türkiye ekonomisi istihdam art�� 

aç�s�ndan geli�mi� ülkelerden olumlu yönde ayr��m��t�r. 

�stihdam piyasas�n�n canlanmas� ile birlikte i�sizlik oranlar� da h�zl� bir �ekilde gerilemi�tir. 

Böylece 2009 y�l� sonunda yüzde 14’e yükselen man�et i�sizlik oran� 2011 y�l� sonunda 

tek haneye dü�erek yüzde 9,8 olarak gerçeklemi�tir. Bu oran, Haziran 2012 itibar�yla 

yüzde 8’e dü�mü�tür. Böylece, i�sizlik oran� son on y�l�n en dü�ük seviyesine gelmi�tir. 

2011 y�l�nda i�siz say�s� bir önceki y�la göre 431 bin ki�i azalarak 2 milyon 615 bin ki�iye 

dü�mü�tür. 

Mevsimsellikten ar�nd�r�lm�� i�sizlik oranlar�n�n �l�ml� büyüme döneminin yans�mas� olarak 

yüzde 9 seviyesinde yatay bir seyir izledi�i görülmektedir. Ancak kriz s�ras�nda yüzde 15 

düzeyine s�çrayan i�sizlik oran�, Haziran 2012’de yüzde 8,9’a gerileyerek serinin tutulmaya 

ba�land�� 2005’den bu yana görülen en dü�ük i�sizlik oran� olmu�tur. ABD ve Avro 

Bölgesi’nde ise i�sizlik oran� hala kriz öncesi seviyenin üstündedir. 

Küresel kriz sonras�nda geli�mi� ülke merkez bankalar�n�n krizin etkilerini s�n�rlamak 

amac�yla uygulad�klar� parasal geni�leme politikalar�n�n, geli�mekte olan birçok ülkede 

oldu�u gibi, Türkiye üzerinde de önemli yans�malar� olmu�tur. Nitekim bu dönemde 

merkez bankalar�n�n fiyat istikrar� ile birlikte finansal istikrara da odaklanmalar� gere�i 

3

4 


ortaya ç�km��t�r. Dolay�s�yla TCMB, merkez bankac�l��na dair yeni anlay�� ve küresel 

ekonominin etkisiyle 2010 y�l�n�n sonlar�ndan itibaren yeni bir para politikas� çerçevesi 

uygulamaya koymu�tur. Bu politika çerçevesinde enflasyon hedeflemesine finansal 

istikrar amac� eklenmi� ve bu amaca yönelik zorunlu kar��l�klar ve faiz koridoru gibi yeni 

politika araçlar� kullan�lmaya ba�lanm��t�r. 

2012 y�l�n�n ilk çeyre�i itibar�yla belirginle�en iç talepteki yava�lama ve geçici fiyat 

hareketlerinin y�ll�k enflasyon üzerindeki etkilerinin kademeli olarak ortadan kalkmas� 

sonucu enflasyon dü�ü� e�ilimine girmi�tir. �ç ve d�� talep aras�ndaki dengelenme 

öngörüldü�ü �ekilde devam ederken enflasyondaki dü�ü�ün de y�l�n son çeyre�inde 

belirginle�ece�i tahmin edilmektedir. Bununla birlikte enerji fiyatlar�n�n yüksek seyri ve 

enflasyonun bir süre daha hedefin üzerinde seyredecek olmas� temkinli bir duru� 

gerektirmektedir. 2012 y�l� A�ustos ay� itibar�yla yüzde 8,9 olarak gerçekle�en 

enflasyonun OVP’ye göre y�lsonunda yüzde 7,4 olarak gerçekle�mesi beklenmektedir. 

2011 y�l�n�n ikinci yar�s�ndan itibaren Avro Bölgesi’ndeki mali sorunlar�n derinle�mesi 

yurtiçi mali piyasalarda dalgalanmalar ya�anmas�na neden olmu�tur. Ancak ba�ta cari 

aç�ktaki daralma olmak üzere olumlu makro göstergeler ve güven ortam� sayesinde mali 

piyasalar yurt d�� piyasalardan pozitif yönde ayr��m��t�r. Nitekim yava�layan ekonomiye 

ra�men �MKB’de 2011 y�l�nda ya�anan kay�plar�n büyük ölçüde telafi edildi�i 

görülmektedir. 

Dünya ekonomisinde a�a�� yönlü risklerin önümüzdeki dönemde de devam etmesi 

beklenmektedir. Küresel ekonomide risklerin giderek a��rl�k kazanmas� ve küresel 

büyüme görünümünün daha da zay�flamas�, geli�mekte olan ülkelerin mali dengelerini 

olumsuz etkileyebilecektir. Önümüzdeki dönemde küresel belirsizliklere ra�men Türkiye 

ekonomisinin dayan�kl�l��n�n korunmas� aç�s�ndan son y�llarda uygulanan ihtiyatl� maliye 

politikalar�n�n önümüzdeki dönemde de devam etmesi kritik önem ta��maktad�r. Mali 

disiplinin kalitesini art�racak ve tasarruf aç��n� azaltacak yap�sal reformlar�n sürdürülmesi 

ekonomide istikrar� destekleyecektir.

2 0 

I 

1 2 

KÜRESEL EKONOMİK GELİŞMELER 

5

6 


I. KÜRESEL EKONOM�K GEL��MELER 

A. KÜRESEL EKONOM�DE GENEL DURUM 

Küresel Ekonomik Gelişmeler 

Küresel krizin üzerinden yakla��k be� y�l geçmi� olmas�na ra�men; ba�ta geli�mi� 

ekonomiler ve Avro Bölgesi olmak üzere birçok ülke temel makroekonomik ve finansal 

sorunlar�n� halen çözememi�tir. Geli�mi� ekonomilerde dü�ük büyüme, yüksek i�sizlik ile 

devam eden mali ve finansal sorunlar, 2010 y�l�ndaki güçlü toparlanman�n 2011 y�l�n�n 

ikinci yar�s�ndan itibaren ivme kaybetmesine neden olmu�tur. 2010 y�l�nda yüzde 5,1 

oran�nda gerçekle�en küresel büyüme, 2011 y�l�nda yüzde 3,8’e gerilemi�tir. 1 2011 

y�l�nda küresel büyümede görülen bu performans kayb�n�n temel nedeni, y�l�n ikinci 

yar�s�ndan itibaren derinle�en Avro Bölgesi borç krizi olmu�tur. 

Avro Bölgesi ve ABD’deki belirsizliklerin devam etmesi ve özellikle jeopolitik risklere ba�l� 

olarak yüksek seyreden petrol fiyatlar� nedeniyle 2012 y�l�nda da küresel ekonomideki 

performans kayb� devam etmi�tir. Nitekim kriz sonras� geli�mi� ülkelerde büyüme 

performans�n�n dü�ük seyretmesi sonucu, söz konusu ekonomilerin hala kriz öncesi 

seviyelerini yakalayamad�klar� görülmektedir. Avro Bölgesi ekonomilerinde daralma halen 

devam ederken Japonya ve ABD’de büyüme kriz öncesi seviyelerine yak�n 

seyretmektedir. 

Geli�mi� ekonomilerde 2011 y�l�nda yüzde 1,6 olarak gerçekle�en büyümenin 2012 

y�l�nda yüzde 1,3’e gerilemesi öngörülmektedir. 2011 y�l�nda yüzde 1,4 oran�nda büyüyen 

Avro Bölgesi’nin 2012 y�l�nda yüzde 0,4 oran�nda daralmas� beklenmektedir. ABD’de ise 

bu oran 2011 y�l�nda yüzde 1,8 iken 2012 y�l�nda yüzde 2,2 olmas� beklenmektedir. 2 

1 IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu, 9 Ekim 2012. 


7

8 


Grafik I.A.1 

101 

99 

97 

95 

93 

91 

2007-Ç4 

2008-Ç1 

Kaynak: Eurostat 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

Geli�mi� Ekonomilerde GSYH 

(2007-Ç4=100) 

2009-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Kriz sonras� h�zl� bir �ekilde yükselen i�sizlik oranlar�; ABD, Avro Bölgesi ve Japonya’da 

hala kriz seviyesinin çok üzerinde seyretmektedir. 2011 y�l�nda geli�mi� ülkelerde i�sizlik 

oran� yüzde 8,5 iken 2012 y�l�nda yüzde 9,1’e yükselmesi öngörülmektedir. 3 

3 Uluslararas� Çal��ma Örgütü (ILO) Küresel �stihdam Trendleri Raporu, Nisan 2012 Güncellemesi. 

Ç4 

2010-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

ABD Avro Bölgesi Japonya 

2011-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

2012-Ç1 

Ç2

Grafik I.A.2 

220 

200 

180 

160 

140 

120 

100 

80 

2007-12 

3 

6 

9 

Kaynak: Eurostat, BLS 

��sizlik Oranlar� (Aral�k 2007=100, yüzde, m.a.) 

2008-12 

3 

6 


Ülke gruplar� itibar�yla bak�ld��nda ise küresel büyümenin motorunun geli�mekte olan 

ekonomiler oldu�u gözlenmektedir. 2011 y�l�nda, geli�mi� ekonomiler yüzde 1,6 

oran�nda büyürken geli�mekte olan ekonomiler yüzde 6,2’lik bir büyüme göstermi�tir. Bu 

ayr��ma, 2012 y�l�nda da devam ediyor olmakla birlikte geli�mekte olan ekonomilerde de 

önemli oranda yava�lama gözlenmektedir. 2012 y�l�nda Avro Bölgesi’nin yüzde 0,4 

oran�nda daralmas� beklenirken ABD’nin yüzde 2,2 oran�nda, geli�mekte olan 

ekonomilerin ise yüzde 5,3 oran�nda büyümesi öngörülmektedir. 4 

9 

2009-12 


3 

6 

9 

2010-12 

3 

ABD Avro Bölgesi Japonya 

6 

9 

2011-12 

3 

6 

9 

9

10 


Grafik I.A.3 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

-2 

3,8 

3,3 

3,6 

2011 y�l�nda oldu�u gibi 2012 y�l�nda da Avro Bölgesi’ndeki geli�meler küresel ekonomik 

görünümün temel belirleyicisi olmu�tur. 2012 y�l�n�n ilk aylar�nda Avrupa’da borç krizine 

kar�� at�lan yap�sal, mali ve parasal ad�mlar�n neticesinde uluslararas� platformda 

nispeten olumlu bir hava hakim olmu�tur. Yunanistan’�n kemer s�kma tedbirleri, özel 

sektörün elindeki Yunan tahvillerinden olu�an borcun büyük bir k�sm�n� silmesi (borç 

yap�land�rmas�), Avrupa Finansal �stikrar Fonu (EFSF)’nun büyüklü�ünün 800 milyar 

avroya ç�kar�lmas� ve Avrupa Merkez Bankas� (ECB)’n�n 1 trilyon avroyu bulan LTRO 

(uzun vadeli yeniden finansman) operasyonu geçici de olsa piyasalarda bir rahatlama 

sa�lam��t�r. 

2,2 2,2 

1,8 

2,1 

1,2 

-0,8 

1,4 

-0,4 

Ancak tüm bu önlemlere ra�men, Avro Bölgesi’nde kriz derinle�erek ekonomik 

resesyona dönü�mü�tür. 2012 y�l�n�n ikinci yar�s�nda, öncelikle jeopolitik riskler nedeniyle 

artan petrol ve di�er emtia fiyatlar�, ard�ndan da �spanya’da patlak veren bankac�l�k ve 

borç krizi makroekonomik ortam�n tekrar bozulmas�na neden olmu�tur. Bu dönemde 

Avro Bölgesi’nde çevre ülkelerin yan�s�ra çekirdek ülkelerden olan Almanya’da dahi 

ekonomik faaliyet yava�lam��t�r. Bu tarihten itibaren Avro Bölgesi Sat�nalma Yöneticileri 

0,2 

5,3 

2,6 

2,0 

Dünya ABD Japonya Avro Bölgesi Orta ve Do�u 

Avrupa 

Kaynak: IMF, WEO Ekim 2012 

Ülke Gruplar� �tibar�yla 2011-2013 Y�l� Büyüme Oranlar� (Yüzde) 

2011 2012 2013 

7,8 

7,2 

6,7 

Geli�mekte 

Olan Asya 

Geli�mekte Olan Ülkeler 

4,5 

3,9 

3,2 

Latin 

Amerika


Endeksi (PMI) 5 devaml� dü�ü� kaydetmi�tir. Avro Bölgesi i�sizlik oran� da t�rmanarak 

rekor seviyelere ula�m��t�r. 

Grafik I.A.4 

59 

58 

57 

56 

55 

54 

53 

52 

51 

50 

49 

48 

47 

2011-1 

2 

ABD ekonomisi ise 2012 y�l�nda Avro Bölgesi’ne k�yasla daha iyi bir performans 

sergilemi� olmakla birlikte istenen ivmeyi yakalayamam��t�r. Y�l�n ilk çeyre�inde, ABD’den 

gelen büyüme ve istihdam verileri olumlu bir hava yaratm�� olsa da bu toparlanma 

sinyalleri kal�c� olmam��t�r. ABD ekonomisinde 2012 y�l�n�n ilk çeyre�inde yüzde 2 

oran�nda büyüme gerçekle�mi� ve i�sizlik son üç y�l�n en dü�ük seviyesine gerilemi�tir; 

ancak ikinci çeyrekte yaln�zca yüzde 1,3 oran�nda büyüyen ekonomide i�sizlik de yüksek 

seyretmektedir. 6 ABD PMI da, 2011 y�l� ikinci çeyre�inden bu yana dü�ü�ünü 

sürdürmektedir. 

Küresel Ekonomik Faaliyet (Sat�nalma Yöneticileri Endeksi, PMI) 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

Geli�mi� ülkelere k�yasla ekonomik görünümün daha güçlü oldu�u geli�mekte olan 

birçok ekonomide ise 2012 y�l�nda da büyüme bak�m�ndan ayr��ma devam etmi�; ancak 

�l�ml� bir büyüme gözlenmi�tir. Bu ekonomilerde geli�mi� ülkelerdeki sorunlara ba�l� 

5 Sat�nalma Yöneticileri Endeksi (PMI) için “50” e�ik de�er olarak kabul edilmi�tir. Endeksin bu de�erin alt�na 

inmesi imalat sektöründe daralma, üstüne ç�kmas� ise geni�leme anlam�na gelmektedir. 

6 The Economist. 

11 

12 

2012-1 

Geli�mi� Ekonomiler (imalat endeksi) 

Geli�mekte Olan Ekonomiler (imalat endeksi) 

Küresel (bile�ik endeks) 

Kaynak :IMF WEO Ekim 2012, Bloomberg 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

11

12 


olarak 2012 y�l�n�n ilk yar�s�n�n sonlar�na do�ru yava�lama i�aretleri görülmeye 

ba�lam��t�r. 

Dünyan�n en büyük ikinci ekonomisi ve en büyük emtia tüketicisi Çin’in ise 2012 y�l�n�n 

ikinci yar�s�nda son 3 y�l�n en dü�ük büyümesini kaydetti�i gözlenmi�tir. Avrupa ve 

ABD'den gelen talepteki dü�ü�, Çin ekonomisinin temel motorlar�ndan biri olan ihracat� 

a�a�� çekerken ülkenin iç talep büyümesi aç�� kapatacak boyutlarda ilerleme 

kaydedememi�tir. 

�stihdam taraf�na bak�ld��nda ise büyüme ile yak�n ve ters yönlü ili�kisi dolay�s�yla 2011 

y�l�nda, özellikle geli�mi� ekonomilerde olmak üzere, i�sizli�in yükseldi�i görülmektedir. 

2012 y�l� rakamlar� da bunun devam�na i�aret etmektedir. Uluslararas� Çal��ma Örgütü 

(ILO) geli�mi� ülkelerdeki zay�f ekonomik performans dolay�s�yla 2011 ve 2012 y�llar�na 

ili�kin i�sizlik oranlar�n� geçti�imiz Nisan ay�nda yukar� yönlü olarak revize etmi�tir. 

Geli�mi� ekonomiler i�sizlik oran�, 2011 y�l�nda yüzde 8,5’e ç�km��t�r; 2012 için ise bu 

oran�n yüzde 9,1’e yükselmesi öngörülmektedir. 

�stihdamdaki a�a�� yönlü gidi�at� geli�mi� ekonomiler aç�s�ndan aç�klayan iki önemli 

mekanizma mevcuttur. Buna göre; artan borçlanma maliyetleri bu ekonomileri daha 

fazla kemer s�kma önlemi almaya iterek talebi k�smaktad�r. Di�er yandan Avro 

Bölgesi’nde mevcut zay�f iç talep ve döviz kurlar�ndaki esneksizlik nedeniyle dü�en ihracat 

da büyümeyi olumsuz etkilemektedir. Geli�mekte olan ekonomiler ise manevra 

alanlar�n�n daha yüksek olmas� ve büyüme aç�s�ndan çok daha iyi bir performans 

göstermeleri sayesinde nispeten daha az etkilenmi� görünmektedir. Bu grupta i�sizlik 

oranlar� küresel i�sizlik oran�n�n alt�nda seyretmektedir. Küresel i�sizlik oran� 2011 y�l�nda 

yüzde 6 iken 2012 y�l�nda bu oran�n yüzde 6,1 olmas� beklenmektedir.

Grafik I.A.5 

9 

8 

7 

6 

5 

4 

Kaynak: ILO 

6,1 

6,0 


Ülke Gruplar� �tibar�yla 2010-2012 Dönemi ��sizlik Oranlar� (Yüzde) 

9,1 

8,8 

8,5 

6,1 

Dünya Geli�mi� Ekonomiler ve 

Avrupa Birli�i 

Borç krizinin çözümü amac�yla 2011 y�l� son çeyre�i ve 2012 y�l� ilk çeyre�inde al�nan 

kararlar ilk etapta piyasalarda iyile�me sa�lasa da y�l�n devam�nda bölge ekonomilerinde 

politika yap�c�lar�n piyasalar� tatmin edici kararlar alamamas� risk alg�s�n�n bozuk 

seyretmesine neden olmu�tur. Özellikle �spanya ve �talya’n�n borçlanma maliyetleri mali 

sürdürülebilirlik endi�esi ile dönem dönem keskin art��lar göstermi�tir. �spanya’da mali 

sistemin sa�l�� ve bunun olas� mali etkileri hakk�ndaki �üpheler piyasalarda çalkant� 

yaratm��t�r. Bu dönemde Avro Bölgesi borç krizindeki ekonomiler ve bankalar�, kredi 

derecelendirme kurulu�lar� taraf�ndan ard� ard�na not indirimleri görmü�tür. 

4,2 

4,2 

4,3 

2010 2011 2012 

4,8 

4,7 

4,7 

Do�u Asya Güneydo�u Asya ve 

Pasifik 

13

14 


Tablo I.A.1 

PIIGS Ülkeleri* Kredi Notlar� 

2007 Son Durum Basamak Fark� 

Yunanistan A CCC 11 

�talya AA- A- 3 

�rlanda AAA BBB+ 8 

�spanya AAA BBB 6 

Portekiz AA BB+ 8 

Kaynak: Fitch Ratings 

*Portekiz, �talya, �rlanda,Yunanistan, �spanya 

�spanya’n�n 10 y�ll�k tahvil faizinin, özellikle ülkenin ve bankalar�n�n kredi notlar�n�n 

dü�ürüldü�ü Ekim 2011, May�s 2012 ve Haziran 2012 tarihlerinde kritik seviye olan 

yüzde 6’y� a�t�� gözlenmi�tir. Borç krizine kar�� at�lan olumlu ad�mlar�n ertesinde ise 

faizin tekrar dü�tü�ü gözlenmektedir. 2012 y�l� ikinci çeyre�inde Yunanistan’da artan 

politik ve finansal belirsizlik, �spanya’n�n bankac�l�k sektörü problemleri ve hükümetlerin 

mali uyumda gösterecekleri ilerleme hususundaki �üpheler finansal piyasalarda stresi 

tetikleyen temel unsurlar olmu�tur. A�ustos ay�nda ise ECB’den gelen konjonktürün 

gerektirdi�i politikalar� uygulama konusundaki kararl�l�k aç�klamalar� ve yeni bir tahvil 

al�m plan�n�n duyurulmas� ile �spanya ve �talya’n�n 10 y�ll�k tahvil faizlerinde dü�ü� 

gözlenmi�tir. Söz konusu faizler, Eylül ay�n�n ortalar�nda -Haziran ay�ndan beri ilk defa- 

kritik seviye olan yüzde 6’n�n alt�na inmi�tir.

Grafik I.A.6 

7,5 

6,5 

5,5 

4,5 

Borç�kriziniin�yay�lmas�n�n�� 

getirdi�i�ppanik�(ilk�etki)� 

Kaynnak: 

Bloombergg 

dolay�s��yla 

ekonoomiyi 

canla and�rmak 

tahvil aal�m 

progrram� 

aç�kla am��; Fed 

oran�ndda 

büyümü�tür. 

Avro Bölges si'nde Risk Takvimi (10 0 Y�ll�k Tahvil 

Faizi, Yüüzde) 

Yunanistaan,�EFSF�ve�LTRO�kararlar�� 

�ile��gelen�normalle 

e�me� 

�spanya 

amac�yla 

�ta alya 


Eu urogroup'un�EFFSF� 

ve e��spanya�kararllar�� 

ECBTahvil� 

al�m� 

program m�� 

duyurusu� 

03.10.2011 

17.10.2011 

31.10.2011 

14 14.11.2011 11 2011 

28.11.2011 

12.12.2011 

26.12.2011 

09.01.2012 09 01 2012 

23.01.2012 










11.06.2012 11 06 2012 









Küresell 

kriz süreccinde 

ECB B ve Fed, finansal piyasalar�n 

toparlanmaas�n� 

sa�la amak ve 

dönem dönem 

uyggulad�klar� 

de bir parasal p gen ni�leme opperasyonu 

parasal 

geni�lemme 

operassyonlar�na 

2012 2 y�l�ndda 

da deva am etmi�tir r. Eylül ay�nnda 

ECB, yeni bir 

(QE-3) 

duyurussu 

yapm��tt�r. 

ECB bi ilançosu, yyaln�zca 

20 012 y�l�n�n ilk dokuz aay�nda 

yüzde 

14,7 

15

16 


Grafik I.A.7 

350 

300 

250 

200 

150 

100 

03.09.2008 

03.11.2008 

Kas�m 2008: QE-1 

03.01.2009 

03.03.2009 

Kaynak: Bloomberg 

03.05.2009 

03.07.2009 

B. SON DÖNEM KÜRESEL R�SKLER 

Fed ve ECB Bilançolar� (Eylül 2008=100) 

Eylül 2012: QE-3 duyurusu 

03.09.2009 

03.11.2009 

03.01.2010 

03.03.2010 

03.05.2010 

03.07.2010 

Kas�m 2010: QE-2 

03.09.2010 

03.11.2010 

2012 y�l� küresel beklentilerde iyile�me sa�layan geli�melerle ba�lam�� olsa da y�l�n 

devam�nda a�a�� yönlü riskler yeniden belirginle�mi�tir. Halihaz�rda; Avro Bölgesi’ndeki 

borç krizi, ABD ekonomisinin tekrar yava�layarak ikinci bir resesyon ya�amas�, Çin 

ekonomisinde sert ini� ve emtia fiyatlar�ndaki yükseli� en önemli riskleri olu�turmaktad�r. 

1. Geli�mi� Ekonomilerde Zay�f Büyüme ve Yüksek ��sizlik 

i. Avro Bölgesi’nde Durgunluk ve Devam Eden Borç Sarmal� 

Avro Bölgesi’nde halihaz�rda en temel sorun güven ortam�n�n yoklu�udur. Bölge 

ekonomisi için al�nan kararlar ve uygulanan politikalara ra�men gerekli güven henüz 

olu�mam��t�r. Bu nedenle de ekonomi ajanlar�n�n yüksek risk alg�lamas� sürmektedir. 

Bunun yan�s�ra, Bölge’de yava�layan büyüme ve yüksek i�sizlik, mali disiplini sa�lama 

amac�n� zora sokmaktad�r. Yava�layan büyüme nedeniyle hükümet gelirleri azal�rken 

yüksek i�sizlik dolay�s�yla da giderler artmaktad�r. Böyle bir konjonktürde, a��r� s�k� maliye 

politikalar� da ekonomiyi resesyona sürüklemektedir. 

03.01.2011 

03.03.2011 

Fed ECB 

Mart 2012: LTRO-2 

Aral�k 2011: LTRO-1 

03.05.2011 

03.07.2011 

Eylül 2012: Yeni tahvil 

al�m program� 

duyurusu 

03.09.2011 

03.11.2011 





03.09.2012


Avro Bölgesi’nde derinle�ecek bir borç krizi, ticaret ve finansman kanallar� ile küresel 

ekonomik faaliyeti de a�a�� çekecektir. ABD’den sonra dünyan�n ikinci büyük ekonomisi 

olan Avro Bölgesi, küresel ekonominin yüzde 18,8’ini olu�turmaktad�r. Bu durum göz 

önünde bulunduruldu�unda, borç krizinin derinle�mesinin küresel ekonomi bak�m�ndan 

te�kil etti�i riskin büyüklü�ü de ortaya ç�kmaktad�r. 

Son y�llarda borç krizi ile bo�u�an Avrupa’da, birçok geli�mi� ülkenin borç stoku, kriz 

öncesine k�yasla dramatik art��lar kaydetmi�tir. Yunanistan ve �rlanda’n�n borç 

stoku/GSYH oranlar� 2007 y�l�nda s�ras�yla yüzde 107,4 ve yüzde 25 iken 2011 y�l�nda bu 

oranlar yine s�ras�yla yüzde 165,4 ve yüzde 106,5’e ula�m��t�r. Bir ba�ka ifadeyle, bu süre 

içerisinde Yunanistan’�n borç stoku oran� yar� yar�ya art�� kaydederken �rlanda’n�nki dört 

kat�na ç�km��t�r. Ayn� �ekilde Portekiz’in borç stoku oran� da yar� yar�ya artarken 

�spanya’n�nki neredeyse iki kat�na ç�km��t�r. Borç krizinin a��labilmesi için temel öncelik 

çözüm yolunda ortak bir siyasi iradenin ortaya konulmas�d�r. Bu nedenle bütün AB 

kurumlar�n�n beraber hareket etmesi ve al�nan kararlar�n ciddiyetle uygulanmas� büyük 

önem ta��maktad�r. 

Avro Bölgesi’nde al�nan kararlar ve bunlar�n tamam�yla uyguland�� dikkate al�nd��nda 

dahi 2012-2013 döneminde borç stokunun, h�z keserek de olsa, artaca�� 

öngörülmektedir. Sorunlu ekonomilerin uygulad�klar� mali uyum paketlerine ra�men, 

geçmi�ten gelen sorunlar�n yaratt�� harcama bask�s� sürmektedir. 

17

18 


Grafik I.B.1 

240 

220 

200 

180 

160 

140 

120 

100 

Kaynak: IMF WEO Ekim 2012 

Avro Bölgesi’nde çözüm için politika faiz oranlar�n�n dü�ük tutulmaya ve geleneksel 

olmayan para politikalar�n�n uygulanmaya devam edilmesi; k�sa dönemde s�n�rl�, orta ve 

uzun dönemde ise daha kuvvetli bir mali uyumun sürdürülmesi büyük önem 

ta��maktad�r. 

ii. ABD’deki Belirsizlikler 

Avro Bölgesi'nde Borç Stoku/GSYH 

(2007=100) 

2007 2008 2009 2010 2011 2012 

�spanya Avro Bölgesi �talya 

ABD ekonomisinde büyüme zay�f seyretmektedir. Bu nedenle Fed, beklendi�i üzere, 

Eylül ay�nda üçüncü bir parasal geni�leme operasyonu (QE-3) karar� alm��t�r. ABD’de 

2012 y�l�nda büyümenin yüzde 2,2 oran�nda, i�sizli�in ise yüzde 8,2 oran�nda 

gerçekle�ece�i öngörülmektedir. 7 

7 IMF Dünya Ekonomik Görünümü Raporu, 9 Ekim 2012.

Grafik I.B.2 

10 

9 

8 

7 

6 

5 

4,6 

5,8 

ABD'de Büyüme ve ��sizlik (Yüzde) 

9,6 

9,3 


4 

2007 2008 2009 2010 2011 2012 

��sizlik Oran� 


GSYH Büyüme (sa� eksen) 

ABD’de ekonomik faaliyetin k�r�lgan görünümünün yan�s�ra, orta dönemde en önemli 

risk, “mali uçurum” 8 olu�mas� olarak belirmektedir. ABD’de karar al�c�lar�n 2011 y�l�nda 

devreye sokulan vergi kesintilerinin uzat�lmas� ve harcama kesintilerinin kald�r�lmas� 

hususlar�nda anla�amamas� olas�l�� küresel tansiyonu art�rmaktad�r. Bu olas�l�k ise, 

ABD’de büyümenin yava�lamas� ve bula��c�l�k etkisi ile dünyan�n geri kalan�n� da olumsuz 

etkilemesi anlam�na gelmektedir. Bunun yan�s�ra, federal borç tavan�n�n art�r�lamamas� 

halinde de geçti�imiz y�l A�ustos ay�nda ya�and�� üzere, finansal piyasalarda bir çöküntü 

ya�anabilir ve ayn� zamanda tüketici ve i� çevresi güveninde bozulma görülebilir. 

8 Mali Uçurum (fiscal cliff), ABD’de vergiler ve harcamalar olmak üzere iki ba�l�k alt�nda al�nmas� beklenen 

kararlar�n hem ABD ekonomisi hem de di�er ekonomiler üzerinde yaratmas� muhtemel olumsuz etkileri ifade 

etmek üzere kullan�lan kavramd�r. 

9,0 

8,2 

3 

2 

1 

0 

-1 

-2 

-3 

-4 

19

20 


Grafik I.B.3 

13 

11 

9 

7 

5 

3 

2. Geli�mekte Olan Ülkelerde Büyümenin Sert Biçimde Yava�lamas� 

Geli�mekte olan ekonomiler bak�m�ndan yak�n dönem için en temel a�a�� yönlü risk d�� 

talepteki zay�flama olarak görülmektedir. Geli�mekte olan ekonomiler 2011 y�l�ndaki 

yüksek büyümenin ard�ndan 2012 y�l�nda normalle�me sürecine girmi� ve �l�ml� bir 

büyüme performans� sergilemi�lerdir. Bunun yan�s�ra geli�mi� ekonomilerdeki durgunluk 

sebebiyle geli�mekte olan ekonomilerin birço�unda ihracat performans� da ciddi biçimde 

dü�mü�tür. 

2,7 

Halihaz�rda geli�mekte olan ekonomilerde politika s�k�la�mas�n�n yerini gev�emeye 

b�rakmas�yla birlikte 2012 y�l�n�n ikinci yar�s�nda büyümenin tekrar ivme kazanaca�� 

öngörülmektedir. Ancak büyümenin, k�smen finansal derinle�me k�smen de h�zl� kredi 

büyümesi ile 10 y�l� a�k�n bir süredir tarihi trendin üzerinde seyretti�i ve mevcut zay�f 

küresel büyüme ortam� dikkate al�nd��nda 2012 y�l�nda da beklentinin alt�nda kalmas� 

muhtemel görünmektedir. 

ABD Y�llar �tibar�yla Bütçe Aç��/GSYH (Yüzde) 

13,3 

6,7 

11,2 

10,1 

2007 2008 2009 2010 2011 2012 


8,7

Grafik I.B.4 

13 

10 

7 

4 

1 

-2 

-5 

-8 

2007 2008 2009 2010 2011 2012 


Tamamen ihracata ba�l� büyüyen bir ekonomi olan Çin ise geli�mi� ekonomilerdeki 

durgunluktan nasibini en çok alan ekonomi olmu�tur. Avro Bölgesi ve ABD gibi 

ekonomilerden ald�� talepteki sert dü�ü� dolay�s�yla ülkede ihracat 2011 y�l�nda büyük 

oranda gerilemi�tir. D�� talep ve dolay�s�yla ihracattaki zay�flama nedeniyle ülkenin 

yat�r�mlar�nda ya�anacak olas� bir yava�lama ise kendisinin yan�s�ra hem bula��c�l�k etkisi 

ile içinde bulundu�u bölgedeki di�er ülkeler için hem de emtia ba��ml�s� ekonomiler için 

önemli bir tehdit olu�turacakt�r. 

Geli�mekte Olan Ekonomilerde Büyüme (Yüzde) 

Brezilya Çin 

Hindistan Endonezya 

Meksika Rusya 

21

22 


Grafik I.B.5 

28 

25 

22 

19 

16 

13 

10 

7 

4 

1 

-2 

-5 

-8 

-11 

2007 2008 2009 2010 2011 2012 

GSYH Büyümesi (yüzde) Mal ve Hizmet �hracat� Hacmi (yüzde) 

Cari Fazla (sa� eksen, milyar dolar) 


Çin'de Büyüme ve D�� Ticaret 

Bu riski bertaraf edebilmek amac�yla; Çin ekonomisinde yurtiçi tasarruftan yurtiçi 

tüketime kayma anlam�na gelen bir “yeniden dengelenme” ba�ta Çin ve bula��c�l�k etkisi 

nedeniyle olumsuz etkilenebilecek di�er ekonomiler için olmazsa olmaz �art olarak 

görülmektedir. Böyle bir dengelenmenin k�sa vadede yarataca�� olumsuz etkiler olmakla 

birlikte uzun vadede Çin’in artan iç tüketim talebi ve azalan emtia fiyatlar� sayesinde hem 

küresel büyüme hem de emtia ihracatç�s� ekonomiler olumlu etkilenecektir. 

Di�er yandan Çin’de ekonomik konjonktür gere�i merkez bankas�n�n uygulad�� 

politikalarla bir yandan faizler inerken di�er yandan konut fiyatlar� çok yükselmi�tir. 

Hükümet bu konuda yeni s�k�la�t�r�c� önlemlere ba�vurabilecektir ancak büyümeyi 

olumsuz etkileme olas�l�� nedeniyle bunun da s�n�rl� kalaca�� tahmin edilmektedir. 

3. Küresel Ekonomideki Yava�lamaya Ra�men Artan Emtia Fiyatlar� 

2012 y�l�na yükseli� yönünde bir giri� yapan emtia fiyatlar�, y�l�n ikinci çeyre�inde zay�f 

küresel talep öngörüleri, �ran kaynakl� jeopolitik petrol arz� riskinde hafifleme ve Petrol 

�hraç Eden Ülkeler Örgütü (OPEC) taraf�ndan sürdürülen kota üstü üretim politikas� 

nedenleri ile dü�ü�e geçmi�tir. Bu dönemde fiyat� en çok dü�en emtia da ham petrol 

olmu�tur. Y�l�n üçüncü çeyre�inde ise ABD ve Hindistan’da ba� gösteren kurakl�k 

420 

400 

380 

360 

340 

320 

300 

280 

260 

240 

220 

200 

180

nedeniyle g�da fiyatlar�, jeopolitik risklerin devam ediyor olmas� nedeniyle de ham petrol 

fiyatlar� t�rman��a geçmi�tir. 

Önümüzdeki dönemde emtia fiyatlar� bak�m�ndan en büyük iki risk; petrol arz�ndaki 

kesintiler ve jeopolitik nedenler ile ABD ve Hindistan’da ba� gösteren kurakl�k olarak 

görülmektedir. Petrol fiyatlar� son dönemde zay�f küresel ekonomik faaliyete ra�men, arz 

yönlü s�k�nt�lar sebebiyle oldukça yükselmi�tir. ABD ve Hindistan’daki kurakl�k dolay�s�yla 

yükselen temel g�da fiyatlar� yüzünden ise yeni bir “g�da krizi” olu�abilece�i ifade 

edilmektedir. 

Grafik I.B.6 

650 

550 

450 

350 

250 

150 

02.01.2007 

02.04.2007 

02.07.2007 

02.10.2007 


02.01.2008 

02.04.2008 

02.07.2008 

02.10.2008 

G�da ve Enerji Fiyatlar� (Günlük) 

02.01.2009 

02.04.2009 

02.07.2009 

02.10.2009 

02.01.2010 

02.04.2010 

02.07.2010 

02.10.2010 

Enerji G�da (sa� eksen) 

02.01.2011 

02.04.2011 

02.07.2011 

02.10.2011 





280 

260 

240 

220 

200 

180 

160 

140 

120 

100 

23

24 


KÜRESEL EKONOM�DE TEMEL ÖNCEL�K: KR�Z YÖNET�M� 9 

Avro Bölgesi 

Dünya ekonomisi için temel öncelik, ba�ta Avro Bölgesi’ndeki güven bunal�m�n� çözerek 

Bölge’deki krizin son bulmas�d�r. Krizin çözümü için uygulanacak politikalar bellidir ve bu 

politikalar� uygulayacak kurumlar da mevcuttur. Ancak as�l önemli olan Avrupa Birli�i (AB)’nin 

parasal birlikten öte bir mali birlik gibi ortak bir irade ile hareket etmesi gereklili�idir. 

Son dönemde yap�lan anla�malar e�er tamam�yla uygulan�rsa, ülke borçlar� ile bankalar 

aras�ndaki z�t yönlü ili�ki k�r�labilecek ve bir bankac�l�k birli�i olu�abilecektir. Avro Bölgesi 

bankalar� için kararla�t�r�ld�� gibi tek bir denetim mekanizmas� olu�turulmas� halinde, 

EFSF/ESM de bankalar� do�rudan sermayelendirebilir. Bu da piyasa güvenini desteklemek 

ad�na önemli bir ad�m olacakt�r. 

� Farkl� alanlarda ihtiyaç duyulan politika tedbirlerini �öyle s�ralamak mümkündür: 

� Sa�l�kl� ve tam bir parasal birlik hususunda güvenilir bir taahhüt, 

� Parasal birli�in devam� için tüm Avro Bölgesi’nde büyümeyi sa�layacak ve bölge içi 

cari hesap dengesizliklerini çözecek geni� kapsaml� yap�sal reformlar, 

� Talebin desteklenmesi ve kriz yönetimi, 

� Geleneksel olmayan para politikalar� (LTRO, QE gibi) ile gev�ek para politikas�n�n 

devam ettirilmesi, 

� Yap�sal mali hedeflerin tutturulabilmesi için mali konsolidasyon planlar�n�n 

uygulanmaya devam edilmesi (otomatik istikrarland�r�c�lar�n da piyasa bask�s� 

yaratmayacak �ekilde kullan�lmas�), 

� A�a�� yönlü riskler göz önünde bulundurularak yedek mali planlar�n olu�turulmas�. 

Avro Bölgesi d��ndaki geli�mi� ekonomiler 

Para politikas�n�n etkili cevap verir durumda olmas� gerekmektedir. Mali konsolidasyon 

planlar�n�n olas� etkilerine kar�� otomatik istikrarland�r�c�lar da etkili bir �ekilde i�liyor olmal�d�r. 

ABD, mali uçuruma dü�memek amac�yla �effaf anla�malar büyük önem ta��maktad�r. ABD’nin 

yan�s�ra Japonya’n�n da daha güvenilir mali planlara ihtiyac� vard�r. 

Geli�mekte olan ekonomiler 

Bu ülkelerin; zay�f durumdaki geli�mi� ekonomilerin durumu, yava�layan ihracat ve k�r�lgan 

sermaye ak�mlar� veri al�nd��nda, herhangibir bula��c�l�k etkisine kar�� politikalar�n� uyarlamaya 

haz�r bulunmalar� gerekmektedir. Bunun yan�s�ra geli�mekte olan ekonomilerin birbirlerine 

k�yasla ta��d�klar� farkl� özelliklerden dolay� verecekleri politika cevaplar� da farkl� olacakt�r: 

� Halihaz�rda enflasyon oranlar� normalle�mi� görünen ülkeler ekonomik faaliyeti 

canland�rmak amac�yla politika faiz oranlar�nda indirime gidebilir. 

� Di�er taraftan son dönemde büyümesi durgunla��p tarihi trende yak�nsayanlar�n ise a��r� 

�s�nmaya neden olacak politika tedbirlerinden kaç�nmas� tavsiye edilmektedir. 

9 “IMF Dünya Ekonomik Görünüm Raporu Temmuz 2012 Güncellemesi” içerisinde yer alan kriz yönetimine 

ili�kin aç�klamalar esas al�nm��t�r.

2 0 

II 

1 2 

BÜYÜME 

25

26 


II. BÜYÜME 

A. YUMU�AK �N�� VE �Ç TALEPTE DENGELENME SÜREC� 

1. Kriz Sonras� Güçlü Büyüme ve �ç Talep 

Büyüme 

Küresel krizin etkilerinden h�zla kurtulan Türkiye ekonomisi kriz döneminde ertelenmi� iç 

talebin de etkisiyle 2010-2011 y�llar�nda özel sektör öncülü�ünde güçlü ve iç talep 

kaynakl� bir büyüme süreci ya�am��t�r. 2010 y�l�nda piyasalarda iyile�en beklentiler, orta 

vadeli politikalar ve siyasi istikrara duyulan güven ve h�zl� sermaye giri�iyle beraber güçlü 

biçimde finanse edilen yat�r�mlar, ekonominin h�zla büyümesini sa�lam��t�r. Türkiye 

ekonomisi 2011 y�l�n�n ikinci yar�s�nda ba�layan kontrollü yava�lamaya ra�men, kriz 

öncesi seviyenin yüzde 14,1 üzerine ç�km��t�r. 

Grafik II.A.1 

115 

110 

105 

100 

95 

90 

85 

2007-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

Kaynak: TÜ�K 

Mevsim ve Takvim Etkisinden Ar�nd�r�lm�� GSYH (2007 Ç4=100) 

2008-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

88,2 

2009-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

2010-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

2010 ve 2011 y�llar�nda ortalama yüzde 8,8 büyüyen Türkiye ekonomisi bu performans� 

ile dünyada kriz sonras� en h�zl� büyüyen ekonomiler aras�nda yer alm��t�r. Bu dönemde 

özel sektör tüketim ve yat�r�m harcamalar�ndaki art��, özellikle iç talep kaynakl� 

canlanman�n itici gücü olmu� ve büyümeyi önemli ölçüde etkilemi�tir. 

2011-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

114,1 


Ç2 

Bu süreçte cari aç�k da yüksek seviyelere ula�m�� ve harcamalar yönünden iç ve d�� 

talepteki ayr��ma çok belirgin hale gelmi�tir. 2011'de yüzde 8,5’lik büyümeye en önemli 

katk� 10,2 puanla iç talepten gelmi�tir. Tasarruf düzeylerinin dü�ük olmas� sebebiyle 

27

28 


daha çok d�� kaynaklarla finanse edilen bu büyüme, cari aç��n GSYH’ye olan oran�n�n 

yüzde 10’a ç�kmas�na neden olmu�tur. Bu durum, ekonomik büyümenin 

sürdürülebilirli�i konusunda baz� endi�elere yol açm��t�r. 

2011’in ilk yar�s�nda Türkiye ekonomisi iç talebe dayal� büyürken d�� talep büyümeyi 

olumsuz yönde etkilemi�tir. Bu durum y�l�n ikinci yar�s� ile birlikte de�i�mi�tir. Ekonomiyi 

so�utmak için al�nan önlemlerin etkisi ile birlikte iç ve d�� talepte yeniden dengelenme 

süreci ba�larken d�� talebin büyümeye katk�s� tedrici olarak olumlu bir görünüm alm��t�r. 

Büyümenin yava�lamas�nda derinle�en AB borç krizi ile birlikte küresel ekonomik 

görünümdeki bozulmalar da etkili olmu�tur. 

2. Yumu�ak �ni� Süreci 

Dengeli bir biçimde yava�lamaya ba�layan Türkiye ekonomisi, 2011’in ikinci yar�s�ndan 

itibaren �u anda içinde bulunulan yumu�ak ini� patikas�na do�ru yönelmi�tir. Yumu�ak 

ini� olarak adland�rd��m�z bu süreç büyümenin kompozisyonunun iç ve d�� talep 

aras�nda dengelenmesi ve dolay�s�yla büyümenin normalle�mesidir. 

2011 y�l�n�n ilk yar�s�nda yüzde 10,5 olan büyüme yava�layarak y�l�n ikinci yar�s�nda yüzde 

6,8 olmu�tur. 2012 y�l�n�n ilk yar�s�nda ise bu rakam yüzde 3,1’e kadar gerilemi�tir. 

Grafik II.A.2 

15 

10 

5 

0 

-5 

-10 

-15 

-20 

2002-Ç1 

Ç3 

Kaynak:TÜ�K 

2003-Ç1 

Ç3 

2004-Ç1 

Ç3 

GSYH Büyüme Oranlar� (Yüzde) 

2005-Ç1 

Ç3 

2006-Ç1 

Ç3 

2007-Ç1 

Ç3 

2008-Ç1 

Ç3 

2009-Ç1 

Ç3 

2010-Ç1 

Ç3 

2011-Ç1 

Ç3 

2012-Ç1

Büyüme 

Türkiye ekonomisi 2012’nin ilk çeyre�i ile beraber art�k tam olarak yumu�ak ini� sürecine 

girmi�tir. Bu çeyrekte yüzde 3,3’lük bir büyüme h�z� kaydeden ekonomi y�l�n ikinci 

çeyre�inde bir miktar daha yava�lam�� ve yüzde 2,9 büyümü�tür. 

Grafik II.A.3 

5 

3 

1 

-1 

-3 

-5 

-7 

2007- Ç1 

Ç2 

Ç3 


Ç4 

Mevsim ve Takvim Etkisinden Ar�nd�r�lm�� GSYH 

(Bir Önceki Çeyre�e Göre Yüzde De�i�im) 

2008- Ç1 

Ç2 

Ç3 

Bu dönemde en göze çarpan geli�me büyüme kompozisyonundaki de�i�imdir. 2012 

y�l�n�n ilk yar�s�nda iç talebin katk�s� azalmaya devam ederken net ihracat�n katk�s� 

artm��t�r. Y�l�n ikinci çeyre�inde ise iç talebin büyümeye katk�s� negatife dönmü�tür. Bu 

dönemde iç talep büyümeyi 2 puan a�a�� çekmi�tir. �kinci çeyrekte ithalattaki 

yava�laman�n da etkisiyle net ihracat�n büyümeye katk�s� artm��t�r. Bu dönemde 

büyümeye en büyük katk� 5,7 puan ile net ihracattan gelmi�tir. 

Ç4 

2009- Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

2010- Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

2011- Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

2012- Ç1 

Ç2 

29

30 


Grafik II.A.4 

17 

14 

11 

8 

5 

2 

-1 

-4 

-7 

17,3 

�ktisadi faaliyetler yönünden büyümenin kaynaklar� incelendi�inde ise sanayi ve hizmetler 

sektörlerindeki yava�lama dolay�s�yla bu sektörlerin büyümeye katk�s�n�n azald�� 

gözlenmektedir. 

12,1 

13,5 

9,1 

9,5 

0,5 

8,4 

-5,6 

-5,1 

2011 Ç1 2011 Ç2 2011 Ç3 2011 Ç4 2012 Ç1 2012 Ç2 


GSYH Büyümesine Katk�lar (Harcamalar Yönünden) 

Hizmetler sektörü 2012 y�l�n�n ilk yar�s�nda büyümeye en büyük katk�y� yapan sektör 

olmu�tur. Hizmetler sektörü 2012’nin ikinci çeyre�inde büyümeye 1,6 puan katk�da 

bulunmu�tur. Y�l�n ilk yar�s�nda sanayi sektörünün büyümeye katk�s� önemli bir dü�ü� 

ya�am��t�r. 2012’nin ikinci çeyre�inde sanayi sektörü büyümeye sadece 1 puan katk�da 

bulunmu�tur. Bu dönemde tar�m�n katk�s� ise 0,3 puan olmu�tur. 

2,2 

3,2 

5,0 

�ç Talep Net �hracat GSYH 

1,0 

4,6 

5,7 

3,3 2,9 

-2,0

Grafik II.A.5 

17 

14 

11 

8 

5 

2 

-1 

-4 

-7 

3. Yeniden Dengelenme – �ç Talep ve Özel Tüketimde Yava�lama 

Büyüme 

12,1 

7,6 

4,1 

0,4 

9,1 

6,1 

2,5 

0,5 

8,4 

5,5 

2,2 

0,8 

5,0 

3,0 

1,6 

0,5 

3,3 

2,1 

0,2 

0,9 

2,9 

1,0 1,6 

0,3 


GSYH Büyümesine Katk�lar (Üretim Yönünden) 

2011 Ç1 2011 Ç2 2011 Ç3 2011 Ç4 2012 Ç1 2012 Ç2 

Tar�m Sanayi Hizmetler GSYH 

Türkiye ekonomisi 2011’in ilk yar�s�ndaki güçlü büyüme performans�n� özel sektör 

öncülü�ünde yakalam��t�r. Ekonomideki yumu�ak ini� sürecine paralel olarak y�l�n ikinci 

yar�s�nda özel sektör büyümesinde de yava�lama gözlemlenmi�tir. Y�l�n ikinci yar�s�nda 

özel tüketimin büyüme h�z� yüzde 5,6’ya gerilerken özel yat�r�m�n büyüme h�z� yüzde 

10,4’e gerilemi�tir. 

2011 y�l�n�n genelinde büyümenin itici gücü olan özel sektör tüketim ve yat�r�m 

harcamalar� 2012’nin ilk çeyre�inde bu niteli�ini yitirmi�tir. Bu dönemde özel tüketim 

harcamalar� büyümeye sadece 0,1 puanl�k katk� yaparken özel yat�r�m�n katk�s� yüzde 0,3 

olmu�tur. Y�l�n ikinci çeyre�inde ise daralan iç taleple birlikte hem özel tüketimin hem de 

özel yat�r�m�n büyümeye katk�s� negatife dönmü�tür. 

2012 y�l�n�n ilk yar�s�nda iç talep �l�ml� bir art�� sergilerken d�� talebin büyümeye 

beklenenden daha yüksek katk� yapmas� dengelenmenin 2011 y�l�n�n ikinci yar�s�ndan 

itibaren güçlenerek sürdü�ünü göstermi�tir. 

�ç talep, 2011 y�l�n�n ilk yar�s�nda büyümeye 15,3 puan katk�da bulunmu�tur. Ancak 

ekonomiyi so�utmak için al�nan önlemler neticesinde y�l�n ikinci yar�s�nda söz konusu 

31

32 


katk� 5,9 puana gerilemi�tir. Yumu�ak ini�in belirgin bir �ekilde ya�and�� 2012 y�l�n�n ilk 

yar�s�nda ise iç talebin büyümeye katk�s� negatife dönmü� ve bu dönemde iç talep 

büyümeyi 0,5 puan a�a�� çekmi�tir. 

Zay�flayan iç talebe kar��n Orta Do�u’da ya�anan istikrars�zl�k ve en önemli ticaret 

orta��m�z olan AB’nin özellikle 2011 y�l�n�n ikinci çeyre�inden itibaren büyüme h�z�n�n 

giderek yava�lamas�, 2011 y�l�n�n ilk yar�s�nda, ihracattaki büyümeyi s�n�rlam��t�r. D�� 

talepteki olumsuz görünüme kar��n Türk liras�ndaki de�er kayb� ihracat�n tekrar artmas�n� 

sa�lam��t�r. �hracat 2011’in son çeyre�inde bir miktar yava�lasa da y�l�n genelinde yüzde 

6,4 büyümü�tür. 

2012 y�l�n�n ilk çeyre�inde ithalatta görülen yüzde 6’l�k daralma ve ihracattaki yüzde 

11,9’luk art�� d�� talebin ekonomik büyümeye olumlu katk� yapmas�n� sa�lam��t�r. �kinci 

çeyrekte ise ihracat yüzde 19,8 ile son on iki y�ldaki en h�zl� çeyreklik büyümesini 

yakalarken ithalat yüzde 3,6 daralm��t�r. Böylece net ihracat ilk çeyrekte de oldu�u gibi 

büyümeye en önemli katk�y� yapm��t�r. �lk çeyrekte büyümeye katk�s� 4,6 puana ula�an 

net ihracat, ikinci çeyrekte de büyümenin en önemli kayna�� olma özelli�ini sürdürerek 

büyümeye 5,7 puanl�k katk�da bulunmu�tur. 

Net ihracat�n büyümeye katk�s�nda ya�anan söz konusu iyile�me, d�� talebin katk�s�n�n 

giderek artt�� bir yeniden dengelenme sürecine girildi�i �eklinde yorumlanmaktad�r. 

Grafik II.A.6 

18 

15 

12 

9 

6 

3 

0 

-3 

17,3 

8,7 

7,8 

13,5 

9,5 

7,0 

5,7 5,2 

3,3 

2,2 

0,8 1,0 

0,1 0,3 

2011 Ç1 2011 Ç2 2011 Ç3 2011 Ç4 2012 Ç1 

-0,3 

-2,0 -1,9 

2012 Ç2 


�ç Talep, Özel Tüketimde ve Özel Yat�r�mda Yava�lama 

(Büyümeye Katk�lar) 

2,4 

�ç Talep Özel Tüketim Özel Yat�r�m

B. SON GEL��MELER 

Büyüme 

Küresel ekonomide belirsizliklerin artarak devam etti�i bu dönemde Türkiye ekonomisi 

yumu�ak ini� sürecini ba�ar�yla devam ettirmektedir. Bu çerçevede y�lsonu büyüme 

tahmini OVP’de yüzde 3,2 olarak öngörülmü�tür. 

Ekonominin önemli göstergelerinden biri olan toplam sanayi üretim endeksine 

bak�ld��nda, 2012 y�l� Temmuz ay� endeksi bir önceki çeyrek ortalamas�n�n yakla��k 2 

puan üstünde seyretmektedir. Takvim etkisinden ar�nd�r�lm�� endeks Temmuz ay�nda 

geçen y�l�n ayn� ay�na göre yüzde 3,4 art�� göstermi�tir. Mevsim ve takvim etkilerinden 

ar�nd�r�lm�� endeks ise bir önceki aya göre yüzde 1,7 art�� göstermi�tir. Sanayi 

üretimindeki söz konusu yatay seyir, büyümenin y�l�n ikinci yar�s�nda �imdiki düzeyinden 

büyük bir farkl�l�k göstermeyece�ine i�aret etmektedir. 

Grafik II.B.1 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

-5 

-10 

-15 

-20 

-25 

2007-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 


Sanayi Üretim Endeksleri (Y�ll�k Yüzde De�i�im) 

Ar�nd�r�lmam�� Sanayi Üretim Endeksi Takvim Etkisinden Ar�nd�r�lm�� Endeks 

Harcamalar yönünden büyümenin önemli belirleyicilerinden birisi tüketim harcamalar�d�r. 

Tüketimin seyri hakk�nda fikir veren mevsimsel olarak düzeltilmi� CNBC-e tüketim 

endeksi, 2011’in son çeyre�i ile beraber dü�me e�ilimine girmi� ve 2012’nin Ocak 

ay�nda son bir buçuk y�ldaki en dü�ük de�eri alm��t�r. Ocak ay�ndan itibaren tekrar 

yükseli�e geçen endeks, Temmuz ay�na kadar bir önceki y�l�n alt�nda de�erler alm��, 

Temmuz ve A�ustos aylar�nda ise bir önceki y�la göre hafif bir art�� göstermi�tir. 

Hanehalk� tüketim e�ilimini gösteren önemli bir ba�ka de�i�ken olan tüketici kredilerinin 

33

34 


art�� h�z� da 2011 y�l�n�n ikinci yar�s�yla beraber dü�me e�ilimine girmi�tir. 2011 y�l�n�n 

Haziran ay�nda yüzde 44,0 ile kriz öncesi seviyelerine ula�an tüketici kredilerinin bir 

önceki y�la göre art�� h�z� 2012 y�l�n�n Temmuz ay�nda yüzde 13,6 seviyesine gerilemi�tir. 

Grafik II.B.2 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

-10 

-20 

Tüketim Göstergeleri (Bir Önceki Y�l�n Ayn� Ay�na Göre Yüzde De�i�im) 

2007-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 

Kaynak: BDDK, CNBC-e 

Yurtiçi talebin önemli sürükleyicilerinden olan yat�r�m harcamalar�na ili�kin göstergeler 

incelendi�inde yat�r�mlar�n üçüncü çeyrekte azalma e�iliminde oldu�u görülmektedir. 

Yat�r�m mallar� kapasite kullan�m oran� A�ustos ve Eylül aylar�nda bir önceki y�l�n ayn� 

aylar�na göre s�ras�yla 3,5 ve 6,2 puan azalm��t�r. Y�l�n ikinci çeyre�inde yat�r�m mallar� 

kapasite kullan�m oran� ortalama yüzde 73,3 iken üçüncü çeyrekte ortalama yüzde 71,8 

olarak gerçekle�mi�tir. Bu durum yat�r�m harcamalar�nda hem bir önceki y�la göre hem 

de bir önceki çeyre�e göre azal�� oldu�una i�aret etmektedir. 

Reel kesim güven endeksinin alt kalemi olan sabit sermaye yat�r�m harcamalar� da 2012 

y�l�n�n May�s ay�ndan itibaren hem ar�nd�r�lmam�� hem de mevsimsellikten ar�nd�r�lm�� 

bazda azalmaktad�r. 

Tüketici Kredileri Tüketim Endeksi (Mevsimsel Olarak Düzeltilmi�)

Grafik II.B.3 

90 

85 

80 

75 

70 

65 

60 

55 

50 

45 

Büyüme 

Sanayi üretiminin yönü hakk�nda önemli bilgiler veren bile�ik öncü göstergeler 2012 

y�l�n�n May�s ay�ndan itibaren bir önceki aya göre azalmaya devam etmektedir. Bu durum 

üçüncü çeyrekte sanayi üretiminin azalma e�iliminde oldu�u yönünde 

yorumlanmaktad�r. 

Grafik II. B.4 

115 

110 

105 

100 

95 

90 

85 

80 

75 

70 

Yat�r�m Göstergeleri 

2007-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 

9 

Kaynak: TCMB 

Yat�r�m Mallar� Kapasite Kullan�m Oran� (Sol Eksen) 

Sabit Sermaye Yat�r�m Harcamas� (Sa� Eksen) 

Sabit Sermaye Yat�r�m Harcamas� (mevsimsellikten ar�nd�r�lm��, Sa� Eksen) 

2007-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 

Kaynak: TCMB 

Bile�ik Öncü Göstergeler 

140 

130 

120 

110 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

35

36 


Bir di�er önemli gösterge olan imalat sanayi kapasite kullan�m oran�, y�l�n ikinci 

çeyre�inde ortalama yüzde 74,7 seviyesinde seyretmi�tir. Bu oran, y�l�n üçüncü 

çeyre�inde ortalama olarak 74,4 seviyesinde gerçekle�mi�tir. Mevsim ve takvim 

etkilerinden ar�nd�r�lm�� kapasite kullan�m oran� da ikinci çeyrekte yüzde 74,3 seviyesinde 

iken son çeyrekte yüzde 72,9 seviyesinde gerçekle�mi�tir. Kapasite kullan�m oran�, �l�ml� 

yava�laman�n devam etti�ini göstermektedir. 

Grafik II.B.5 

85 

80 

75 

70 

65 

60 

55 

2007-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 

9 

Kaynak: TCMB 

Ekonomik faaliyetlerin genel görünümünü ve beklentiler kanal�n� gösteren tüketici güven 

endeksi ve reel kesim güven endeksi, gelece�e yönelik beklentileri ölçmektedirler. Reel 

kesim güven endeksi May�s ay�ndan itibaren azalmakla birlikte iyimserli�in göstergesi 

olan 100 seviyesinin üzerindedir. Ayn� dönemde tüketici güven endeksi ise son bir y�ll�k 

ortalama de�er olan 92 puan seviyelerine yak�n de�erler alm��t�r. Güven endeksleri 

üçüncü ve dördüncü çeyrekte de büyümeye dair iyimserli�in azalarak da olsa sürdü�ünü 

göstermektedir. 

Kapasite Kullan�m Oran� (Yüzde) 

Ar�nd�r�lmam�� Mevsim Etkilerinden Ar�nd�r�lm��

Grafik II.B.6 

110 

100 

90 

80 

70 

60 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 

9 

Kaynak: TCMB, TÜ�K 

Büyüme 

Dünya ekonomilerinin içinde bulundu�u belirsizlikler özellikle de AB ülkelerinde ya�anan 

sorunlar ve büyüme h�zlar�n�n dü�ük olmas�, d�� ticaret kanal�yla Türkiye ekonomisinin 

büyümesini etkilemektedir. 

Güven Endeksleri 

Tüketici Güven Endeksi (Sol Eksen) 

Reel Kesim Güven Endeksi (Sa� Eksen) 

�hracat�n yakla��k yar�s�n�n gerçekle�ti�i AB ülkelerinde meydana gelen talep 

daralmas�n�n olumsuz etkilerini azaltmak için bu bölge ile ihracat�m�zda meydana gelen 

dü�ü�ün negatif etkisi, Yak�n Do�u ve Ortado�u ülkeleri ile Afrika ülkelerine 

gerçekle�tirilen ihracatla telafi edilmeye çal��lmaktad�r. Ancak AB’deki belirsizliklerin 

devam�, Türkiye ekonomisini finansman ve beklentiler kanal�yla olumsuz yönde 

etkilemektedir. 

130 

120 

110 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

37

38 


Grafik II.B.7 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

-5 

-10 

-15 

-20 

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 

Kaynak: IMF 

Dünya, ABD ve Baz� Bölgelerde �thalat (Yüzde De�i�im) 

ABD 

Avro Bölgesi 

Orta Do�u ve Kuzey Afrika Ülkeleri 

Dünya 

Al�nan önlemlere kar��n küresel krizin dünya ekonomisi üzerindeki olumsuz etkileri 

devam etmekte ve ülke ekonomilerindeki yava�lama e�ilimi sürmektedir. Küresel 

ekonomi, özellikle Avro Bölgesinde ya�anan sorunlar�n ticaret ve güven kanallar�yla di�er 

bölgelere yay�lmas� sonucu tekrar zay�flamaya ba�lam��t�r. 

Tüm bu göstergeler incelendi�inde Türkiye’de büyümenin üçüncü çeyrekte �l�ml� bir 

�ekilde devam edece�i gözlenmektedir. Avrupa ekonomilerindeki borç krizi ve 

yava�lama, Orta Do�u’da ya�anan siyasi istikrars�zl�k süreci ve emtia fiyatlar�ndaki art�� 

e�ilimi dü�ünüldü�ünde 2012 y�l�nda yüzde 3,2’lik bir büyüme öngörülmektedir.

2 0 

III 

1 2 

İŞGÜCÜ PİYASASI 

39

40 


III. ��GÜCÜ P�YASASI 

A. ��GÜCÜ P�YASASINDA SON GEL��MELER 

1. Genel De�erlendirme 

İşgücü Piyasası 

Küresel krizden ç�k�� sürecinde Türkiye, güçlü büyüme performans� ve al�nan tedbirler 

sayesinde istihdam yaratma konusunda dünyada en fazla mesafe alan ülkelerden birisi 

olmu�tur. �stihdamda ciddi oranlarda art�� meydana gelmi�tir. IMF verilerine göre Türkiye 

2007-11 döneminde, y�ll�k ortalama istihdam art�� en yüksek olan ülke olmu�tur. 2011 

y�l�n�n ikinci yar�s�ndan itibaren ise ekonomide ya�anan yumu�ak ini� süreci, 2012 y�l�nda 

i�gücü piyasas�na yans�m��t�r. 2011 y�l�n�n ilk yar�s�nda bir önceki y�l�n ayn� dönemine 

göre 1,4 milyon istihdam yarat�lm��ken 2012 y�l�n�n ilk yar�s�nda bir önceki y�l�n ayn� 

dönemine göre 676 bin ki�ilik ilave istihdam yarat�lm��t�r. 

Ancak geli�mi� birçok ülkede istihdam kay�plar�n�n telafi edilemedi�i bir ortamda 

Türkiye’de istihdam, 2007’den Haziran 2012 dönemine kadar 4,8 milyon ki�i artm��t�r. 

Ayn� dönemde Avro Bölgesi’nde yakla��k 2,5 milyon, ABD’de ise 2,8 milyon istihdam 

kayb� ya�anm��t�r. Bu rakamlardan da görülebilece�i üzere, Türkiye ekonomisi istihdam 

art�� aç�s�ndan geli�mi� ülkelerden olumlu yönde ayr��m��t�r. 

Grafik III.A.1 

25.000 

24.500 

24.000 

23.500 

23.000 

22.500 

22.000 

21.500 

21.000 

20.500 

20.000 

2007-1 


Mevsimsellikten Ar�nd�r�lm�� Toplam �stihdam (Bin Ki�i) 

2008-1 

2009-1 

2010-1 

2011-1 


41

42 



Türkiye 

Brezilya 

Almanya 

Rusya 

Polonya 

Fransa 

Belçika 

Slovakya 

Çek Cumhuriyeti 

Slovenya 

Macaristan 

Danimarka 

�talya 

�rlanda 

Portekiz 

Yunanistan 

Japonya 

AB-27 

ABD 

�spanya 

Ülkeler �tibar�yla 2007-12* Döneminde Yarat�lan �stihdam (Milyon Ki�i) 

-4 -3 -2 -1 0 1 2 3 4 5 

Kaynak:Eurostat, OECD, TÜ�K 

* Ülkelerin 2012 y�l�na ait son verileri kullan�lm��t�r. 

�stihdam piyasas�n�n canlanmas� ile birlikte i�sizlik oranlar� da h�zl� bir �ekilde gerilemi�tir. 

Böylece 2009 y�l� sonunda yüzde 14’e yükselen man�et i�sizlik oran�, 2011 y�l� sonunda 

tek haneye dü�erek yüzde 9,8 olarak gerçeklemi�, Haziran 2012 itibar�yla yüzde 8’e 

dü�mü�tür. Böylece, i�sizlik son on y�l�n en dü�ük oran�na ula�m��t�r. 2011 y�l�nda bir 

önceki y�la göre 431 bin ki�i azalarak 2 milyon 615 bin ki�iye dü�en i�siz say�s�, Haziran 

2012’de 2 milyon 226 bin ki�i olarak gerçekle�mi�tir. 

4,8


Tablo III.A.1 

Dönemler �tibar�yla Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun ��sizlik Durumu 


Y�ll�k Fark Y�ll�k Fark 

Haziran 2011 Haziran 2012 Haziran 2011 Haziran 2012 

��siz Say�s� (Bin Ki�i) 2.537 2.226 -214 -311 

��sizlik Oran� (%) 9,2 8,0 -1,3 -1,2 

Mevsimsellikten Ar�nd�r�lm�� sizlik Oran�(%) 10,2 8,9 -1,4 -1,3 

Tar�m D�� sizlik Oran� (%) 11,9 10,2 -1,5 -1,7 

Genç ��siz Oran� (%) 18,0 15,7 -1,1 -2,3 


Mevsimsellikten ar�nd�r�lm�� i�sizlik oranlar�na bak�ld��nda �l�ml� büyüme döneminin 

yans�mas� olarak yüzde 9 seviyesinde yatay bir seyir izledi�i görülmektedir. Ancak kriz 

s�ras�nda yüzde 15 düzeyine s�çrayan i�sizlik oran�, Haziran 2012’de yüzde 8,9 oran�yla 

serinin tutulmaya ba�land�� 2005’den bu yana görülen en dü�ük i�sizlik oran�na 

ula�m��t�r. ABD ve Avro Bölgesi’nde ise ekonomik toparlanmaya ra�men i�sizlik oran� 

hala kriz öncesi seviyenin üstündedir. 

43

44 




Geli�mi� ve geli�mekte olan ülkelerin 2007-12 dönemi mevsimsellikten ar�nd�r�lm�� 

i�sizlik oranlar�ndaki de�i�im hesapland��nda birçok ülkede i�sizlik oranlar�nda iyile�me 

sa�lanamad�� görülmektedir. Özellikle Avro Bölgesi ülkelerinde i�sizlik oranlar�nda ciddi 

art��lar ya�anm��t�r. Bu ortamda Türkiye’de ise mevsimsellikten ar�nd�r�lm�� i�sizlik 

oran�nda 1,3 puanl�k dü�ü� kaydedilmi�tir. Bu aç�dan Türkiye, kriz sonras�nda i�gücü 

piyasas�nda h�zl� toparlanma ya�ayan az say�daki ülke aras�na girmi�tir.


Almanya 

Brezilya 

Türkiye 

Rusya 

Belçika 

Japonya 

Polonya 

Çek Cumhuriyeti 

Fransa 

Macaristan 

ABD 

Slovakya 

AB-27 

Slovenya 

�talya 

Danimarka 

Portekiz 

�rlanda 

�spanya 

Yunanistan 

2007- Haziran 2012 Dönemi �tibar�yla ��sizlik Oran�nda De�i�im 

(Mevsimsellikten Ar�nd�r�lm��, Puan) 

-1,3 


-3 0 3 6 9 12 15 18 

Kaynak: Eurostat , EIU, TÜ�K 

Avrupa Birli�i’nde rekor seviyelere ç�kan genç i�sizlik oran�, Türkiye’de 2011 y�l�nda 2007 

y�l�na göre 1,6 puan azalarak yüzde 18,4 olarak gerçekle�mi�tir. Haziran 2012 

döneminde ise yüzde 15,7’ye inmi�tir. Böylece Türkiye’nin genç i�sizlik oran�, yüzde 

22,5’e ula�an Avro Bölgesi ülkelerinin ortalamas�n�n alt�nda kalm��t�r (Bkz. Kutu: 

Dünya’da Genç ��sizlik Sorunu). 

Türkiye’de son dönemde i�sizlik oran�nda ya�anan dü�ü� i�gücüne kat�l�m oran�n�n artt�� 

bir ortamda gerçekle�mektedir. Ancak di�er ülkelerle k�yasland��nda Türkiye’de 

i�gücüne kat�l�m oran� hala dü�ük düzeyde seyretmektedir. Genel i�gücüne kat�l�m oran� 

OECD genelinde yüzde 70’ler düzeyindeyken Türkiye’de bu oran yakla��k 20 puan daha 

a�a��da yer almaktad�r. Bunun ba�l�ca sebebi, Türkiye’de kad�nlar�n i�gücüne kat�l�m 

oran�n�n hala oldukça dü�ük seviyelerde olmas�d�r. Toplamda erkek i�gücüne kat�l�m 

oran�, kad�n i�gücüne kat�l�m oran�n�n iki kat�ndan fazlad�r. Kad�nlar�n i�gücüne 

kat�lmama sebepleri içerisinde çocuk bak�m� ve ev i�leri gibi görevleri yüklenmi� olmalar� 

ve e�itim düzeyinin dü�üklü�ü nedeniyle dü�ük ücretli, uzun ve zorlu çal��ma saatlerine 

sahip i�lerde çal��malar� önem arz etmektedir. 

Türkiye’de son dönem kat�l�m oran�ndaki geli�melere bakt��m�zda ise; 2011 y�l�nda 

çal��ma ça��ndaki nüfusun yüzde 2 oran�nda artt�� görülmektedir. Son alt� y�ll�k verilere 

45

46 


bak�ld��nda çal��abilir ya� grubunda (15+ya�) yer alan nüfus her y�l ortalama 800-900 

bin ki�i artmaktad�r. 2011 y�l�nda i�gücü bin 84 ki�i artarak 26 milyon 725 bin ki�iye, 

Haziran 2012’de 27 milyon 803 bin ki�iye ula�m��t�r. Böylece 2007 y�l�nda yüzde 46,2 

seviyesinde bulunan i�gücüne kat�l�m oran�, sürekli bir art�� göstererek 2011 y�l�nda 

yüzde 49,9, Haziran 2012’de ise yüzde 50,8 olarak gerçekle�mi�tir. 

Tablo III.A.2 

Dönemler �tibar�yla Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun ��gücü Verileri 

(Bin Ki�i) 



Kurumsal Olmayan Sivil Nüfus 72.321 73.561 1.014 1.240 

15 ve Daha Yukar� Ya�taki Nüfus 53.539 54.680 1.036 1.141 

��gücü 27.438 27.803 1.199 365 

��gücüne Kat�lma Oran� (%) 51,2 50,8 1,2 -0,4 

Toplam �stihdam 24.901 25.577 1.413 676 

�stihdam Oran� (%) 46,5 46,8 1,8 0,3 

Tar�m d�� stihdam 18.301 19.022 1.046 721 


2. Sektörlere Göre ��gücü Verileri 

Küresel krizden ç�k�� sürecinde i�sizlik oran�ndaki h�zl� gerilemenin temel belirleyicisi, 

i�gücüne kat�l�m oran�n�n artt�� bir ortamda istihdamda ya�anan art��lar olmu�tur. 2011 

y�l�nda tar�m d�� istihdam yüzde 6,2 art�� göstererek 17 milyon 967 bin ki�iye ula��rken 

tar�m istihdam� yüzde 8,1 art�� göstererek 6 milyon 143 bin ki�iye ula�m��t�r. 

Tar�m d�� istihdam�n alt sektörlerine bak�ld��nda; in�aat sektöründeki istihdam yüzde 

17,1 oran�nda art��la 1 milyon 676 bin ki�iye ula�m��t�r. Sanayi sektöründeki istihdam, 

bir önceki y�la göre yüzde 4,6 oran�nda artarak 4 milyon 704 bin ki�iye yükselmi�tir. 

Hizmetler sektöründeki istihdam ise yüzde 5,5’lik art��la 11 milyon 586 bin ki�i olmu�tur. 

2002-11 dönemine bakt��m�zda istihdam�n kompozisyonunda yap�sal de�i�ikliklerin 

oldu�u görülmektedir. En önemli de�i�im kalk�nman�n neredeyse kaç�n�lmaz bir sonucu 

olarak tar�mdaki istihdam�n dü�mesi, sanayi ve özellikle de hizmetler sektöründeki 

istihdam�n pay�n�n artmas�d�r. Ancak gelinen nokta itibar�yla tar�m sektörünün pay� di�er 

ülkelere k�yasla hala yüksektir. Ayr�ca hizmetler sektörü geli�mi� ekonomilerde


istihdamda yüzde 70-80 oran�nda pay al�rken, ülkemizde hala bu düzeye ula��labilmi� 

de�ildir. 

Kriz öncesi döneme göre k�yaslad��m�zda ise tar�m sektörünün istihdamdaki pay�n�n 

artt�� görülmektedir. Kriz nedeniyle tar�m sektörüne yönelen i�gücü, ayn� e�ilimini 2011 

y�l�nda da sürdürmü�tür. �n�aat sektöründeki istihdam�n ise yava� ama istikrarl� bir 

biçimde artt�� görülmektedir. Sanayi sektörünün istihdam içindeki pay�, 2011 y�l�n�n 

ikinci yar�s�nda dünya ekonomisinde artan belirsizlikler nedeniyle kriz öncesi seviyenin 1,3 

puan alt�na inerek yüzde 19,5 olarak gerçekle�mi�tir. 


2012 y�l�n�n ilk yar�s�nda istihdam�n� bir önceki y�l�n ayn� dönemine göre en çok art�ran 

sektör, 599 bin ki�iye istihdam sa�layan hizmetler sektörü olmu�tur. Bu dönemde tar�m 

d�� istihdamdaki pay�n�n küçük olmas�na ra�men in�aat sektöründeki geli�meler i�gücü 

piyasas�n� önemli ölçüde etkilemektedir. Sanayi üretiminde ya�anan dü�ü�e paralel 

olarak sanayi sektöründe istihdam art�� 64 bin ki�i ile s�n�rl� kalm��t�r. Tar�m sektöründe 

ise istihdam 45 bin ki�i azalm��t�r. 

47

48 


Tablo III.A.3 

Dönemler �tibar�yla Kurumsal Olmayan Sivil Nüfusun Sektörel Da��l�m� 

(Bin Ki�i) 



�stihdam Edilenler 24.901 25.577 1.413 676 


Tar�m 6.600 6.555 367 -45 

Sanayi 4.697 4.761 161 64 

�n�aat 1.863 1.921 283 58 

Hizmetler 11.741 12.339 602 598 

Tar�m d�� istihdamda ya�anan geli�meler sonucunda tar�m d�� i�sizlik oran�, Haziran 

2012 döneminde yüzde 10,2’ye gerilemi�tir. 

3. E�itim Durumuna Göre ��gücü Verileri 

E�itim durumuna göre incelendi�inde, 2011 y�l�nda i�gücüne yeni kat�lan 1 milyon 84 

bin ki�inin, 486 bin ki�ilik, yani yüzde 44,8 oran�ndaki k�sm�n�n lise alt� grubunda oldu�u 

görülmektedir. Bu oran�n yüksekö�retim mezunlar� için ise yüzde 38,7’lik yüksek bir 

seviyede oldu�u gözlenmektedir. 2011’de i�gücüne en yüksek kat�l�m, yüzde 79,3’lük bir 

oran ile yüksekö�retim mezunlar� kategorisinde gerçekle�mi�tir. Bunu yüzde 65,5 ile 

meslek lisesi mezunlar� takip etmektedir. 

Haziran 2012 döneminde ise geçen y�l�n ayn� dönemine göre i�gücüne yeni kat�lan 485 

bin ki�i yüksekö�retimden, 136 bin ki�i lise ve dengi okullardan mezundur. �lkokul, 

ilkö�retim veya ortaokul mezunu 300 bin ki�i ise bu dönemde i�gücünden ayr�lm��t�r. 

2011 y�l�nda istihdam�n e�itim durumuna göre da��l�m�na bak�ld��nda 1 milyon 516 bin 

ki�i artan toplam istihdam�n 797 bini lise alt�, 397 bini ise yüksekö�retimliler grubunda 

ortaya ç�km��t�r. Okuryazar olmayan kategoride 65 bin ki�ilik, lise ve dengi e�itimlilerde 

ise 256 bin ki�ilik istihdam art�� ya�anm��t�r. 

Ülkemizde vas�fs�z i�gücünün toplam istihdam içindeki pay� oldukça yüksektir. Ancak 

2002-11 dönemine bak�ld��nda olumlu de�i�iklikler görülmektedir. Yüksekö�retim 

mezunlar�n�n toplam istihdam içindeki pay� yüzde 10’dan yüzde 16,6’ya yükselirken, lise 

alt� e�itimlilerin pay� yüzde 64,5’ten yüzde 59’a dü�mü�tür.



100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

Kaynak:TÜ�K 

2002-11 Döneminde �stihdam�n E�itim Durumuna Göre Da��l�m� (Yüzde) 

10,0 

17,8 

64,5 

7,7 4,8 


Haziran 2012 döneminde ise geçen y�l�n ayn� dönemine göre 676 bin ki�i artan toplam 

Haziran 2012 döneminde ise geçen y�l�n ayn� dönemine göre 676 bin ki�i artan toplam 

istihdam�n 514 bini yüksekö�retim, 262 bini ise lise ve dengi e�itimlilerde ortaya 

istihdam�n 514 bini yüksekö�retim, 262 bini ise lise ve dengi e�itimlilerde ortaya 

ç�km��t�r. Lise alt� e�itimlilerin istihdam�nda ise 153 bin ki�ilik azalma ya�anm��t�r. 

ç�km��t�r. Lise alt� e�itimlilerin istihdam�nda ise 153 bin ki�ilik azalma ya�anm��t�r. 

��sizlerin e�itim durumuna göre da��l�m�na bak�ld��nda ise önemli bir bölümünün lise 

��sizlerin e�itim durumuna göre da��l�m�na bak�ld��nda ise önemli bir bölümünün lise 

alt� e�itimlilerden olu�tu�u görülmektedir. 2011’de i�sizlerin yüzde 57,8’i okuryazar 

alt� e�itimlilerden olu�tu�u görülmektedir. 2011’de i�sizlerin yüzde 57,8’i okuryazar 

olmayanlar dahil olmak üzere lise alt�, yüzde 24,3’ü lise ve dengi okul ve yüzde 17,9’u 

olmayanlar dahil olmak üzere lise alt�, yüzde 24,3’ü lise ve dengi okul ve yüzde 17,9’u 

yüksekö�retim mezunudur. 2012 Haziran döneminde de bu yap� de�i�memi�tir. ��sizlerin 

yüksekö�retim mezunudur. 2012 Haziran döneminde de bu yap� de�i�memi�tir. ��sizlerin 

e�itim durumuna göre da��l�m� s�ras�yla yüzde 55,8, yüzde 24,1 ve yüzde 20,1 olarak 

e�itim durumuna göre da��l�m� s�ras�yla yüzde 55,8, yüzde 24,1 ve yüzde 20,1 olarak 

gerçekle�mi�tir. 


Okuryazar olmayanlar, lise alt� e�itimliler, lise, lise dengi okul ve yüksekö�retim 

Okuryazar olmayanlar, lise alt� e�itimliler, lise, lise dengi okul ve yüksekö�retim 

mezunlar� ayr� gruplar olarak ele al�nd��nda 2011 y�l�nda i�sizlik oran� en yüksek grup 

mezunlar� ayr� gruplar olarak ele al�nd��nda 2011 y�l�nda i�sizlik oran� en yüksek grup 

yüzde 12,6 ile lise ve yüzde 11 ile mesleki ve teknik lise mezunlar�d�r. En dü�ük i�sizlik 

yüzde 12,6 ile lise ve yüzde 11 ile mesleki ve teknik lise mezunlar�d�r. En dü�ük i�sizlik 

oran� ise yüzde 4,6 ile okuryazar olmayanlarda görülmektedir. Haziran 2012’de ise i�sizlik 

oran� ise yüzde 4,6 ile okuryazar olmayanlarda görülmektedir. Haziran 2012’de ise i�sizlik 

oran� en yüksek grup yüzde 10,6 ile lise ve yüzde 9,2 ile yüksekö�retim mezunlar�d�r. En 

oran� en yüksek grup yüzde 10,6 ile lise ve yüzde 9,2 ile yüksekö�retim mezunlar�d�r. En 

dü�ük i�sizlik oran� ise yüzde 3,1 ile okuryazar olmayanlarda görülmektedir. 

dü�ük i�sizlik oran� ise yüzde 3,1 ile okuryazar olmayanlarda görülmektedir. 

16,6 

19,6 

59,0 

2002 2011 

Okuryazar Olmayanlar Lise Alt� Lise veDengi Yüksekö�retim 

9 

9 

49

50 


4. Cinsiyete Göre ��gücü Verileri 

Cinsiyete göre i�gücü kat�l�m oranlar�na bak�ld��nda Türkiye’de kad�nlar�n i�gücüne 

kat�l�m oran�n�n Ocak 2005’ten bu yana art�� e�ilimine girdi�i görülmektedir. 2010 

y�l�nda yüzde 27,6 olan bu oran 2011 y�l�nda yüzde 28,8’e yükselmi�tir. Haziran 2012’de 

ise yüzde 30,6’ya ula�m��t�r. Ancak bu oran AB (yüzde 64,9) ve OECD (yüzde 61,8) 

standartlar�na göre oldukça dü�üktür. E�itim, Türkiye’de kad�nlar�n i�gücüne kat�l�m 

oran�n� belirleyen önemli bir faktördür. Yüksekö�retimden mezun kad�nlar�n i�gücüne 

kat�l�m oran� 2011 y�l�nda yüzde 70,8, Haziran 2012’de yüzde 68,9 olarak 

gerçekle�mi�tir. Okuryazar olmayan kad�nlar�n i�gücüne kat�l�m oran� ise s�ras�yla yüzde 

17,1 ve yüzde 19’dur. 

Erkeklerin i�gücüne kat�l�m oran� ise 2010 y�l�nda yüzde 70,8 iken 2011 y�l�nda yüzde 

71,7’ye yükselmi�tir. Haziran 2012’de ise herhangi bir de�i�iklik göstermemi�tir. 

Erkeklerin i�gücüne kat�l�m oran� ile e�itim düzeyi aras�nda yak�n bir ili�ki vard�r. 

Yüksekö�retimden mezun olan erkeklerin i�gücüne kat�l�m oran� 2011 y�l�nda yüzde 85,3 

iken Haziran 2012’de yüzde 83,7 olarak gerçekle�mi�tir. Okuryazar olmayan erkeklerin 

i�gücüne kat�l�m oran� yüzde 37,8’den yüzde 35,6’ya dü�mü�tür. 


80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

27,9 

71,6 70,4 70,3 70,6 69,9 69,8 70,1 70,5 70,8 71,7 71,7 

2002 


49,6 

26,6 

2003 

48,3 46,3 46,4 46,3 46,2 46,9 47,9 48,8 

23,3 

2004 

��gücüne Kat�l�m Oranlar� (Yüzde) 

23,3 23,6 23,6 24,5 26,0 

2005 

2006 

2007 

2008 

Kad�n Erkek Toplam 

2009 

27,6 28,8 

2010 

2011 

49,9 50,8 

Kad�nlar�n istihdam oran� 2010’da yüzde 24 iken 2011’de yüzde 25,6’ya ç�km��t�r. 

Kad�nlar�n istihdam oran�ndaki 1,6 puanl�k yükselme kad�n istihdam�ndaki 548 bin ki�ilik 

30,6 


Haziran


art��tan kaynaklanmaktad�r. Kad�n istihdam�ndaki söz konusu art��n tamam�na yak�n� 

tar�m ve hizmetler sektöründe yarat�lm��t�r. Kad�nlar�n yüzde 35,5’i ücretsiz aile i�çisi 

olarak çal��maktad�r. Bu kapsamda istihdamda tar�m�n öneminin azalmas� istihdam 

oran�n�n dü�ük olmas�nda etkili olmaktad�r. Erkeklerin istihdam oran� ise ayn� dönemde 

2,4 puan artarak yüzde 65,1’e ula�m��t�r. Bu kapsamda erkek istihdam� 967 bin ki�i 

artm��t�r. Bu art��a en fazla katk�y� hizmetler sektörü yapm��t�r. Haziran 2012’de kad�n ve 

erkeklerin istihdam oran� s�ras�yla yüzde 27,7 ve yüzde 66,4 olarak gerçekle�mi�tir. 

��sizlik oran� 2011 y�l�nda kad�nlarda yüzde 11,3, erkeklerde ise yüzde 9,2 olarak 

gerçekle�mi�tir. Kad�nlarda i�sizlik oran�n�n erkeklere göre daha yüksek oldu�u 

görülmektedir. AB ülkeleri ile k�yasland��nda genel olarak tüm ülkelerde ayn� durum söz 

konusudur. Haziran 2012’de ise i�sizlik oran� erkeklerde yüzde 7,4’e, kad�nlarda yüzde 

9,4’e dü�mü�tür. 

5. Kay�t D�� stihdam 

Ülkemizde önemli bir sorun olan kay�t d�� istihdam, 2003 y�l�ndan itibaren dü�ü� 

e�ilimine girmi�tir. Yapt�� i�ten ötürü herhangi bir sosyal güvenlik kurulu�una kay�tl� 

olmadan çal��anlar�n oran�, 2011 y�l�nda önceki y�la göre 1,2 puanl�k azal��la yüzde 42,1 

olarak gerçekle�mi�tir. Bu dönemde, geçen y�la göre tar�m sektöründe sosyal 

güvenlikten yoksun çal��anlar�n oran� yüzde 85,5’ten yüzde 83,9'a, tar�m d�� sektörlerde 

yüzde 29,1’den yüzde 27,8’e dü�mü�tür. 

Haziran 2012’de ise kay�t d�� istihdam bir önceki y�l�n ayn� dönemine göre 3,1 puanl�k 

azal��la yüzde 40,4 olarak gerçekle�mi�tir. Bu dönemde, geçen y�l�n ayn� dönemine göre 

tar�m sektöründe sosyal güvenlikten yoksun çal��anlar�n oran� herhangi bir de�i�im 

göstermeyerek yüzde 84,3 olarak gerçekle�irken, tar�m d�� sektörlerde yüzde 28,9’dan 

yüzde 25,2’ye dü�mü�tür. 

51

52 


Tablo III.A.4 

Y�llar �tibar�yla Kay�t D�� stihdam 

(Bin Ki�i) 

Kay�t D�� sithdam Toplam �stihdam Kay�t D�� stihdam Oran� 

2000 10.925 21.581 50,6 

2001 11.382 21.524 52,9 

2002 11.133 21.354 52,1 

2003 10.943 21.147 51,7 

2004 9.843 19.632 50,1 

2005 9.666 20.067 48,2 

2006 9.593 20.423 47,0 

2007 9.423 20.738 45,4 

2008 9.220 21.194 43,5 

2009 9.328 21.277 43,8 

2010 9.772 22.594 43,3 

2011 10.139 24.110 42,1 

2011 Haziran 10.327 25.577 40,4 


B. ��KUR VER�LER� 

Türkiye genelinde i� isteyenlerin say�s� 2011 y�l�nda 2010 y�l�na göre yüzde 14,8 oran�nda 

artarak 1 milyon 398 bin 355 ki�iye ula�m��t�r. Bu dönemde aç�k i�ler yüzde 79,2 

oran�nda, i�e yerle�tirmeler ise yüzde 77,2 oran�nda artm��t�r. 

2011 y�l�nda kamuda 64 bin 636 adet aç�k i�ten 59 bin 485’ine, özel sektördeki 595 bin 

987 adet aç�k i�ten ise 304 bin 187’sine i�e yerle�tirme gerçekle�mi�tir. 

Tablo III.B.1 

Türkiye �� Kurumuna Ba�vurular 

(Adet) 

Ocak-A�ustos De�i�im (Yüzde) 

2010 2011 2011 2012 2010 2011 A�ustos 


�� steyenler 1.217.936 1.398.355 900.875 1.394.777 -15,1 14,8 54,8 

Aç�k ��ler 368.636 660.623 433.751 548.465 122,2 79,2 26,4 

Kamu 60.039 64.636 30.351 91.594 180,7 7,7 201,8 

Özel 308.597 595.987 403.400 456.871 113,6 93,1 13,3 

��e Yerle�tirmeler 205.231 363.672 239.225 308.868 73,5 77,2 29,1 

Kamu 46.181 59.485 26.302 88.616 62,4 28,8 236,9 

Özel 159.050 304.187 212.683 220.252 77,0 91,3 3,6 

��e Yerle�tirme Oran� (%) 16,9 26,0 26,6 22,1 - - - 

Kaynak: Türkiye �� Kurumu


��sizlik ödene�i alan i�siz say�s� 2011 y�l� Aral�k ay�nda 174 bin 363 ki�iyken 2012 y�l� 

A�ustos ay� itibar�yla 188 bin 959 ki�iye yükselmi�tir. Bu kapsamda 2011 y�l�nda 791 

milyon 51 bin TL olan toplam ödeme tutar�, 2012 y�l� Ocak-A�ustos döneminde 629 

milyon 537 bin TL’ye dü�mü�tür. 

Tablo III.B.2 

��sizlik Sigortas� Ödemeleri 

2011 


Ocak-Haziran 

��sizlik Ödene�i Alan Ödeme Miktar� ��sizlik Ödene�i Ödeme Miktar� 

Say�s� (Ki�i) 

(Bin TL) Alan Say�s� (Ki�i) (Bin TL) 

Ocak 184.199 69.067 196.534 79.770 

�ubat 182.446 69.304 193.861 81.091 

Mart 179.186 68.412 195.125 80.997 

Nisan 172.643 65.594 185.791 75.071 

May�s 164.774 62.127 179.863 73.997 

Haziran 165.299 62.129 181.618 75.044 

Temmuz 166.504 64.138 189.511 80.912 

A�ustos 167.113 65.904 188.959 82.655 

Eylül 167.105 64.380 

Ekim 161.529 63.181 

Kas�m 162.811 65.475 

Aral�k 174.363 71.341 

Toplam 791.051 629.537 

Kaynak: Türkiye �� Kurumu 

DÜNYA’DA GENÇ i�S�ZL�K SORUNU 

Küresel kriz 2002-07 döneminde genç i�sizlik oranlar�nda meydana gelen kademeli dü�ü�ü sona 

erdirmi�tir. 2007 y�l�ndan bu yana küresel genç i�sizlik oran� tekrar yükselmeye ba�lam��, önceki 

y�llarda elde edilen kazan�mlar� büyük ölçüde ortadan kald�rm��t�r. 

80 

78 

76 

74 

72 

70 

68 

Kaynak: ILO 

2002 

2003 

Y�llar �tibar�yla Küresel Genç ��sizlik ve Genç ��sizlik Oran� 

2004 

2005 

2006 

11,6 

70,3 

2007 

12,6 

Genç ��siz Say�s� (Milyon ki�i, Sol eksen) Genç ��sizlik oran� (%, Sa� eksen) 

2008 

2009 

2010 

12,7 

74,5 74,6 

2011 


14 

13 

12 

11 

53

54 


Bugün dünyada yakla��k 75 milyon genç i�siz vard�r. Yani genç i�sizlerin say�s� yeti�kin i�sizlerin 

neredeyse üç kat�ndan fazlad�r. 2007 y�l�na göre genç i�siz say�s� 4 milyondan fazla artm��t�r; 

dahas� 6,4 milyon gencin i� bulma umudunu kaybetti�i ve i�gücü piyasas�ndan ç�kt�� tahmin 

edilmektedir. Bu nedenle birçok genç kendi e�itiminin ve kapasitesinin alt�nda, ço�unlukla 

vas�fs�z i�lerde çal��mak zorunda kalmaktad�r. 

Küresel olarak genç i�sizlik oran� 2011 y�l�nda, krizin zirve yapt�� 2009 y�l�na göre herhangi bir 

de�i�iklik göstermemi�tir. 2011 y�l�nda yüzde 12,6 olan küresel genç i�sizlik oran�n�n 2012 y�l�nda 

2007 y�l�na göre bir puandan fazla artarak yüzde 12,7 olarak gerçekle�mesi beklenmektedir. 

Orta vadeli projeksiyonlarda (2012-16) genç i�gücü piyasalar�nda küçük bir düzelme olaca�� 

ancak genç i�sizlik oran�n�n hemen hemen ayn� seviyelerde kalaca�� tahmin edilmektedir. 

Genç i�sizlik oran� 2007 y�l�ndan bu yana yükselirken bölgesel farkl�l�klar da göstermektedir. 

Geli�mi� ülkeler ve Avrupa Birli�i krizden en fazla etkilenen ve bu nedenle hem i�sizlik oran�n�n 

hem de genç i�sizlerin 2008-11 y�llar� aras�nda en fazla artt�� bölge olmu�tur. 2009 y�l�ndan 

sonra ya�anan toparlanma sürecine ra�men genç i�sizli�in azalt�lmas�nda fazla ilerleme 

sa�lanamam��t�r. Bölgede genç i�sizlik oran� 2010 y�l�nda yüzde 18,1’e ula�m��t�r. Bu oran 

1990’lar�n ba�lar�ndan bu yana en yüksek seviyedir. 

Özellikle kriz içindeki Avrupa'da uygulanan kemer s�kma politikalar� istihdam art��n�n önünde 

engel te�kil etmektedir. Avrupa ülkelerinde artan i�sizlik endi�e verici boyutlara ula�m��t�r. Avrupa 

Birli�i’nde genç i�sizlik oran� 2007 y�l�na göre 1,5 kat art�� göstererek yüzde 22,4’e yükselmi�tir. 

AB’de 2012 y�l�n�n ikinci çeyrek verilerine göre �u anda 5,4 milyon genç i�siz vard�r. 

Genç i�sizlik oran� Avrupa Birli�i’nde ülkeden ülkeye farkl�l�k göstermektedir. Özellikle �spanya ve 

Yunanistan’da genç i�sizlik oran� kriz öncesine göre iki kattan fazla artarak yüzde 50’ler seviyesine 

ç�km��t�r. �sveç, �ngiltere ve Portekiz gibi ülkelerde ise genç i�sizlik oran� zaten kriz öncesinde de 

artarken ekonomideki durgunluk gençler için istihdam f�rsatlar�n� daha kötü hale getirmi�tir. 

Genç i�sizlik oran� yüzde 10’lar seviyesinde olan Avusturya, Almanya ve �sviçre ise i�sizlik 

oranlar�n� kriz öncesi seviyeye dü�ürmü�tür. 

Türkiye, genç i�sizlik oran�n� kriz öncesi seviyelere indiren nadir ülkelerden biri olmu�tur. 2007 

y�l�nda yüzde 20 düzeyinde olan genç i�sizlik oran� kriz döneminde yükselmi� olsa da 2011 

y�lsonunda yüzde 18,4’e dü�mü�tür. Haziran 2012 itibar�yla ise yüzde 15,7 oran�yla 2004 y�l�ndan 

bu yana en dü�ük seviyesine gerilemi�tir. 

Son dönemde genç i�sizlik oran�nda önemli iyile�meler sa�lanm��t�r. Ancak gençlerin i�gücüne 

kat�l�m�n� ve istihdam�n� daha da art�rmak için çe�itli politikalar uygulanabilir. Bunlardan baz�lar� 

�unlard�r: 

� Esnek çal��ma ko�ullar� sa�layan geçici, k�smi ve s�n�rl� sözle�meli i�ler ile gençlerin 

e�itim hayat�yla i� hayat�n� beraber yürütmelerine olanak tan�nmal�d�r. 

� Vergi politikas� istihdam� te�vik edici nitelikte olmal�d�r. 

� Kay�t d�� ekonomi daralt�lmal�d�r. 

� ��gücü piyasas�na yönelik mesleki ve teknik e�itimi içeren programlar olu�turulmal�d�r. 

� E�itim-istihdam ili�kisi kurularak ülke gerçeklerine ve teknolojik geli�melere cevap 

verecek bir insan gücü planlamas� yap�lmal�d�r. 

� Giri�imcilik ve KOB�’ler desteklenmelidir.

IV 

2 0 1 2 

ÖDEMELER DENGESİ, 

REEL DÖVİZ KURU VE DIŞ BORÇ 

55

56 


Ödemeler Dengesi, Reel Döviz Kuru ve Dış Borç 

IV. ÖDEMELER DENGES�, REEL DÖV�Z KURU VE DI� BORÇ 

A. ÖDEMELER DENGES� 

1. Cari ��lemler Hesab� 

Türkiye ekonomisinde 2011 y�l�n�n ikinci yar�s�ndan itibaren, ya�anan yumu�ak ini� 

sürecine paralel olarak cari aç�kta önemli bir daralma görülmektedir. Kriz sonras� 

dönemde Türkiye ekonomisinin iç talep eksenli büyümesi, Arap Bahar� nedeniyle d�� 

ticaret fazlas� verdi�imiz baz� ülkelerde ya�anan s�k�nt�lar, en büyük ticaret orta��m�z olan 

AB’deki iç talebin zay�f seyri ve yüksek emtia fiyatlar� nedeniyle cari aç��n GSYH’ye oran� 

2011 y�l�nda yüzde 10’lara kadar yükselmi�ti. Ancak 2010 y�l�n�n sonundan itibaren 

al�nan önlemler ve ekonomide ya�anan dengelenmeye paralel olarak cari aç�k, özellikle 

2011 y�l�n�n son çeyre�inden itibaren dü�ü�e geçmi�tir. 2011 y�l� Ekim ay�nda zirve yapan 

12 ayl�k kümülatif cari aç�k 78,6 milyar dolara kadar yükselmi�, izleyen dönemde 

yumu�ak ini� sürecine paralel olarak 2012 y�l� A�ustos ay�nda 59 milyar dolara 

gerilemi�tir. Bu e�ilimin y�l�n geri kalan�nda da devam ederek cari i�lemler aç��n�n 

GSYH’ye oran�n�n 2012 y�l� sonunda yüzde 7,3’e inece�i tahmin edilmektedir. 

Tablo IV.A.1 

Cari ��lemler Hesab� (12 Ayl�k Milyon $) 

Temmuz A�ustos 

2007 2008 2009 2010 2011 2012 2012 

Cari ��lemler 

Dengesi 

D�� Ticaret 

-38.434 -41.524 -13.370 -46.643 -77.141 -61.857 -59.013 

Dengesi -46.852 -53.021 -24.850 -56.445 -89.092 -75.554 -72.944 

Hizmetler Dengesi 13.283 17.748 17.316 15.493 17.996 19.191 19.472 

Gelir Dengesi -7.108 -8.364 -8.191 -7.139 -7.779 -7.126 -7.061 

Cari Transferler 2.243 2.113 2.355 1.448 1.734 1.632 1.520 

Kaynak: TCMB 

Cari aç�ktaki daralma, 2012 y�l�n�n ilk yar�s�nda yüksek seyreden petrol fiyatlar�na ve en 

büyük ticaret ortaklar�m�zdan AB’deki borç krizine ra�men devam etmi�tir. Y�l�n ilk 

yar�s�nda petrol fiyatlar� ortalama 113,7 dolar civar�nda seyrederken dönem içinde 126,6 

dolara kadar yükselmi�tir. 

57

58 


Grafik IV.A.1 

(Milyar $) 

10 

0 

-10 

-20 

-�0 

-�0 

-�0 

-�0 

-�0 

-�0 

-�0 

Kaynak: TCMB 

-�� 

-�� 

2000 

1�� 

2001 

�� 

-0�� 

2002 

-0�� 

-�� 

-2�� 

200� 

-1�� 

-�� 

200� 

�ari ��lemler Den�esi 

-22�� 

-�� 

200� 

-�2�2 

-��1 

200� 

-�� 

-�1�� 

-�� -�� 

200� 

200� 

-1�� 

-2�2 

200� 

-�� 

-�� 

2010 

�ari �� (��l E�sen) �ari �� G�Y� (�a� E�sen) 

-��2 

-��1 

-��1 

-2 

-� 

-� 

-� 

-10�0 -10 

Petrol fiyatlar�n�n yüksek seyri nedeniyle enerji ithalat� artmaya devam etmi� ve y�l�n ilk 

sekiz ay�nda enerji ithalat�na ödenen fatura 39,1 milyar dolara yükselmi�tir. Zira 2011 y�l� 

Eylül ay�nda 26,7 milyar dolara kadar yükselerek zirve yapan 12 ayl�k kümülatif enerji 

ithalat� hariç cari aç�k, izleyen dönemde önemli ölçüde gerileyerek 2012 y�l� A�ustos ay� 

itibar�yla 190 milyon dolar olarak gerçekle�mi�tir. 

Grafik IV.A.2 

�0 

20 

0 

-20 

-�0 

-�0 

-�0 

-100 

2002-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

2010-1 

� 

� 

10 

2011-1 

� 

� 

10 


� 

� 

Kaynak: TCMB, TÜ�K 

�ari ��lemler Den�esi (12 ��l�� ümülati�� il�ar �) 

�ari Den�e Ener�i �thalat� �ari� �ari Den�e 

2011 

��a�-��ust�s 

2011 

��a�-��ust�s 


2 

0 

(%)


Yüksek petrol fiyatlar�n�n yan� s�ra en büyük ticaret orta��m�z olan AB’deki borç krizi de 

d�� ticaret dengelerine olumsuz yans�m��t�r. 2012 y�l�n�n ilk sekiz ay�nda AB ülkelerine 

yapt��m�z ihracat bir önceki y�l�n ayn� dönemine göre yüzde 9,4 oran�nda azalm��t�r. 

AB’deki borç krizinden kaynaklanan talep dü�ü�ünün ihracat üzerinde yaratt�� olumsuz 

etki ürün ve pazar çe�itlendirmesi çal��malar� sayesinde önemli ölçüde giderilmi�tir. 

Özellikle Kuzey Afrika ve Orta Do�u (MENA) ülkelerine yönelik ihracatta ya�anan art��la 

birlikte toplam ihracat kriz öncesi seviyelerin üzerine ç�km��t�r. 

Grafik IV.A.3 

(Milyar $) 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

2002 

2003 

2004 

2005 

2006 

2007 

Enerji �thalat� (Sol Eksen) Cari Aç�k (Sol Eksen) Petrol Fiyatlar� (Sa� Eksen) 

Kaynak: TÜ�K, TCMB, Bloomberg 

* A�ustos 12 ayl�k kümülatif rakam�d�r 

i. D�� Ticaret Dengesi 

Ener�i �thalat� 

TÜ�K verilerine göre, 2011 y�l�nda 105,9 milyar dolar olan d�� ticaret aç�� 2012 y�l� 

A�ustos ay�nda 12 ayl�k kümülatif bazda 90,7 milyar dolara gerilemi�tir. D�� ticaret aç�� 

2012 y�l� Ocak-A�ustos döneminde ise geçen y�l�n ayn� dönemine göre yüzde 21,2 

oran�nda daralarak 56,6 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. 

2008 

2009 

2010 

2011 


A�ustos* 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

($) 

59

60 


Grafik IV.A.4 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

�10 

�20 

�30 

�40 

�50 

2008�1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009�1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010�1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011�1 

3 

5 

7 

9 

11 

2012�1 

3 

5 

7 


�thalat-�hra�at �ü�ümesi (12 ��l�� ümülati�� Yüzde) 

�hracat �thalat 

�hracat ve ithalat rakamlar� miktar endeksleri baz�nda incelendi�inde; ihracat�n ve 

ithalat�n küresel kriz öncesi seviyelerini a�t�� görülmektedir. Kriz sonras� küresel 

büyümenin h�zlanmas� ve d�� talebin canlanmas�yla birlikte ihracatta, güçlü iç talep 

nedeniyle ithalatta miktar olarak art�� ya�anm��t�r. Ancak Türkiye ekonomisindeki 

yumu�ak ini� süreciyle birlikte mevsim ve takvim etkilerinden ar�nd�r�lm�� d�� ticaret 

endeksleri, ihracat lehine geli�mi�tir. 

Grafik IV.A.5 

10� 

10� 

101 

�� 

�� 

�� 

�� 

�1 

�� 

�� 

�� 

2002-1 

� 

� 

200�-1 

� 

� 

200�-1 

� 

� 

200�-1 

� 

� 

200�-1 

� 

� 

200�-1 

� 

� 

200�-1 

� 

� 

200�-1 

� 

� 

2010-1 

� 

� 

2011-1 

� 

� 


� 

Kaynak: TCMB 

D�� i�aret �adleri (200��100)


2012 y�l� Temmuz ay�nda bir önceki y�l�n ayn� ay�na göre ihracat miktar endeksi yüzde 

17,3, ithalat miktar endeksi yüzde 4 artarken, ayn� dönem için ihracat birim de�er 

endeksi yüzde 7,6 ve ithalat birim de�er endeksi yüzde 5,2 oran�nda azalm��t�r. 

Grafik IV.A.6 

220 

210 

200 

1�0 

1�0 

1�0 

1�0 

1�0 

1�0 

1�0 

120 

200��01 

� 


� 

10 

200��01 

� 

D�� i�aret Ende�sleri 

(�e�sim �e �a��im Et�ilerinden �r�nd�r�lm��) 

� 

10 

200��01 

� 

� 

10 

2010�01 

� 

� 

10 

�hracat Miktar Endeksi �thalat Miktar Endeksi 

2011 y�l�nda iç talepteki h�zl� art�� ve zay�f d�� talep nedeniyle ithalat, ihracattan daha h�zl� 

artm�� ve ihracat�n ithalat� kar��lama oran� yüzde 56’ya kadar gerilemi�tir. Ancak ya�anan 

yumu�ak ini� süreci ve d�� ticarette ya�anan dengelenmeyle birlikte 2012 y�l�n�n ilk sekiz 

ay�nda bu e�ilim tersine dönmü� ve bu oran yüzde 63,9’a kadar yükselmi�tir. 

Grafik IV.A.7 

�0 

�0 

�0 

�0 

�0 

�0 

20 

�1�0 

2000 


�� 

2001 

�� 

2002 

��1 

�� 

�2�� 

�1�� 

��1 

�� 

�2�� 

2011�01 

�hra�at�n �thalat� �ar��lama �ran� (Yüzde) 

200� 

200� 

200� 

200� 

200� 

200� 

200� 

�1�� 

2010 

� 

� 

10 


��0 �� 

2011 

��a�-��ust�s 

2011 

� 

�� 

� 

��a�-��ust�s 


61

62 


�hracatta kriz sonras� dönemde ba�layan �l�ml� ve istikrarl� art�� süreci, 2012 y�l�n�n ilk 

sekiz ay�nda da devam etmi�tir. 2011 y�l�n�n ikinci yar�s�ndan itibaren Avrupa finans 

piyasalar�nda derinle�meye ba�layan sorunlar�n yaratt�� belirsizlikler, Türkiye’nin en 

büyük ihracat pazar� olan Avrupa Birli�i ülkelerine yap�lan ihracat�n h�z kesmesine neden 

olmu�tur. Ancak, son dönemde ihracatta bölgesel ve sektörel bazda çe�itlili�in 

artmas�yla Avrupa Birli�i ülkelerindeki zay�f seyrin ihracat üzerindeki olumsuz etkisinin 

telafi edilebilmesi sa�lanm��t�r. 2011 y�l�nda 134,9 milyar dolara yükselen ihracattaki bu 

e�ilim 2012 y�l�nda da devam etmi� ve y�l�n ilk sekiz ay�nda ihracat bir önceki y�l�n ayn� 

dönemine göre yüzde 12,8 oran�nda artarak 100,1 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. 

Ara mallar� ihracat�, toplam ihracat içerisinde en yüksek orana sahiptir. 2012 y�l� Ocak- 

A�ustos döneminde ara mallar� ihracat� 55 milyar dolar ile toplam ihracat�n yüzde 55’ini, 

tüketim mallar� 35,6 milyar dolar ile toplam ihracat�n yüzde 35,6’s�n� ve sermaye mallar� 

9,1 milyar dolar ile toplam ihracat�n yüzde 9,1’ini olu�turmaktad�r. 

Grafik IV.A.8 

�hra�at�n �na �al Gru�lar�na Göre Da��l�m� (2012 ��a�-��ust�s� Yüzde) 


% 35,6 (40,7) 

% 0,3 (0,4) 

% 9,1 (12,8) 

% 55,0 (46,1) 

Sermaye malllar� Ara mallar� Tüketim mallar� Di�erleri 

* Parantez içindeki rakamlar 2007 y�l� verilerini göstermektedir. 

Küresel krizden güçlü bir �ekilde ç�kan Türkiye’de ithalat, 2011 y�l�nda yükselen enerji 

fiyatlar�, iç talep ve kredi imkanlar�n�n geni�lemesiyle yüzde 29,8 oran�nda artarak 240,8 

milyar dolara yükselmi�tir. Ancak 2012 y�l� �ubat ay�ndan itibaren azalma e�ilimine giren 

ithalat, 2012 Ocak-A�ustos döneminde bir önceki y�la göre yüzde 2,4 azalarak 156,6 

milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. Toplam ithalatta ya�anan dü�ü�ün tersine enerji 

ithalat� y�l�n ilk sekiz ay�nda artmaya devam etmi� ve 2012 Ocak-A�ustos döneminde bir


önceki y�la göre yüzde 13,7 oran�nda art�� göstermi�tir. Bu art��ta artan jeopolitik risklere 

ba�l� olarak yüksek seyreden petrol fiyatlar� etkili olmu�tur. A�ustos ay� itibar�yla da 12 

ayl�k kümülatif enerji ithalat� 58,8 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. 

Grafik IV.A.9 

�0 

�0 

�0 

�0 

20 

10 

0 

�� 2 

2000 


2001 

2002 

11�� 

200� 

Ener�i �thalat� (�il�ar �� Yüzde) 

1�� 

200� 

21�� 

200� 

2�� 

200� 

�� 

200� 

�� 

200� 

2�� 

200� 

�� 

2010 

Ener�i �thalat� (��l E�sen) Ener�i �thalat� � G�Y� (�a� E�sen) 

2012 y�l�nda yumu�ak ini� süreciyle birlikte sermaye ve tüketim mallar� ithalat�nda 

gerileme ya�anm��t�r. 2012 y�l� Ocak-A�ustos döneminde sermaye mal� ithalat� bir önceki 

y�l�n ayn� dönemine göre yüzde 11 oran�nda daralarak 22,2 milyar dolara, tüketim mallar� 

ithalat� yüzde 14,5 oran�nda daralarak 17,2 milyar dolara gerilemi�tir. Ara mal� ithalat� ise 

yüzde 1,7 oran�nda art��la 116,9 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. 

��1 

2011 

�� 

��a�-��ust�s 

2011 

��1 

��a�-��ust�s 


� 

� 

� 

� 

� 

� 

2 

1 

0 

63

64 


Grafik IV.A.10 

�thalat�n �na �al Gru�lar�na Göre Da��l�m� (2012 ��a�-��ust�s� Yüzde) 


% 74,6 (72,7) 

% 11,0 (11,0) % 0,3 (0,4) 

% 14,1 (15,9) 

Sermaye malllar� Ara mallar� Tüketim mallar� Di�erleri 


Kriz öncesi veriler için 2007 y�l� baz al�nd��nda Türkiye’nin en önemli ticaret orta�� olan 

AB ülkelerinin a��rl��n�n küresel kriz sürecinde azald�� ve baz� Kuzey Afrika, Orta Do�u 

ve Asya ülkeleri ile di�er Avrupa ülkelerinin önem kazand�� görülmektedir. Ekonomik 

s�k�nt�lar�n� hala a�amayan AB ülkelerinden kaynaklanan talep daralmas�na ra�men 

ihracat Kuzey Afrika, Orta Do�u ve Asya ülkelerine yönelerek art��na devam etmi�tir. AB 

ülkelerindeki darbo�azdan kaynaklanan dezavantaj�n d�� ticareti olumsuz etkilememesi ve 

yine Türkiye’nin rekabet ortam�nda avantajl� konuma gelebilmesi aç�s�ndan d�� ticarette 

çe�itlilik çok önemlidir. 


50 

45 

40 

35 

30 

25 


�hra�atta�i �l� �e� �l�enin �a�� (Yüzde) 

46,5 

34,1 

2002 2012 Ocak-A�ustos


�hracatta ürün ve ülke çe�itlendirmesine yönelik çal��malar�na ba�l� olarak Türkiye’nin 

ihracat pazarlar�ndaki olas� risklere kar�� duyarl�l�� azalm��t�r. Bununla beraber, ihracat�n 

sektörel çe�itlenmesi, genel olarak önemli ihracat pazarlar�nda artarken ihracat 

sektörlerinin genelinde de ülke çe�itlenmesinin artt�� göze çarpmaktad�r. �hracat�n 

bölgesel ve sektörel kompozisyonundaki bu çe�itlenme, cari dönemde Türkiye 

ekonomisinin d�� ticaret kanal�yla aktar�lan d��sal �oklara duyarl�l��n�n azald��n� 

gösterirken; hedef pazarlar�n büyüme öngörüleri de dikkate al�nd��nda Türkiye’nin 

ihracat potansiyelinin önümüzdeki dönemlerde de güçlü seyredece�ini i�aret etmektedir. 


360 

300 

240 

180 

120 

60 

2007-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 


�hra�at�n �öl�esel Da��l�m� (200��100) 

AB-27 MENA 

2012 y�l� Ocak-A�ustos döneminde bir önceki döneme göre toplam ihracatta ya�anan 

yüzde 12,8’lik art��a kar��n AB ülkelerine yönelik ihracat, yüzde 9,4 oran�nda azalm�� ve 

toplam içindeki pay� yüzde 47,5’ten 38,2’ye gerilemi�tir. AB ülkelerine gerçekle�tirilen 

ihracat�n toplam içindeki pay�n�n 2007 y�l�nda yüzde 56,3 oldu�u göz önüne al�n�nca 

kayb�n ne denli büyük oldu�u daha iyi anla��lmaktad�r. Ancak, AB ülkelerindeki bu dü�ü� 

Kuzey Afrika ve Asya ülkelerine yönelik ihracat ile telafi edilmi�tir. Yak�n ve Orta Do�u ile 

Asya ülkelerine yönelik ihracat, 2011 y�l�nda bir önceki y�la göre yüzde 19,6 oran�nda 

art�� göstermi�, 2012 y�l� Ocak-A�ustos döneminde bir önceki döneme göre bu art�� 

daha da artarak yüzde 45,8’e ula�m��t�r. Bu dönemde Yak�n ve Orta Do�u ile Asya 

ülkelerine yönelik ihracat�n toplam içindeki pay� da yüzde 35,9’a yükselmi�tir. A�ustos 

65

66 


ay�nda kriz öncesi döneme göre AB ülkelerine yap�lan ihracat yüzde 14 daral�rken, MENA 

bölgesine yap�lan ihracat yüzde 253,7 oran�nda art�� göstermi�tir. 


�hra�at�n �l�e Gru�lar�na Göre Da��l�m� (2012 ��a�-��ust�s� Yüzde) 

% 4,4 (4,2) 


% 29,1 (14,1) 

% 6,2 (3,8) 

% 8,8 (10,1) 

% 38,2 (56,3) 

AB Di�er Avrupa (AB Hariç) Kuzey Afrika Kuzey Amerika Yak�n ve Orta Do�u 


Ülkeler baz�nda incelendi�inde, 2012 y�l�n�n ilk sekiz ay�nda en fazla ihracat�n, uzun 

y�llard�r ihracat�m�zda en büyük paya sahip olan Almanya’ya yap�ld�� görülmektedir. 

Almanya’ya yönelik ihracat, 2012 y�l� Ocak-A�ustos döneminde bir önceki döneme göre 

yüzde 7,1 oran�nda daralarak 8,7 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. �ran’a yönelik 

ihracat 2012 y�l�n�n ilk sekiz ay�nda bir önceki y�l�n ayn� dönemine göre yüzde 267,1 

oran�nda artarak 8,6 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. Bu sayede �ran, 2012 y�l� Ocak- 

A�ustos döneminde en fazla ihracat gerçekle�tirilen ikinci ülke konumuna yükselmi�tir. 

�thalat�n ülke gruplar�na göre incelenmesinde; AB üyesi ülkelerden yap�lan ithalat�n 

toplam ithalat�n önemli bir k�sm�n� olu�turdu�u görülmektedir. Bununla birlikte, bu 

ülkelerden yap�lan ithalat�n toplamdaki pay�, t�pk� ihracatta oldu�u gibi dü�ü� 

e�ilimindedir. Bölge ülkelerinden yap�lan ithalat�n toplam ithalattaki pay� 2000 y�l�nda 

yüzde 52,3 iken, bu oran, 2009 y�l�nda 40,1’e, 2010 y�l�nda yüzde 38,9’a ve 2011 y�l�nda 

yüzde 37,8’e gerilemi�tir. 2012 y�l� Ocak-A�ustos döneminde de AB ülkelerinden yap�lan 

ithalat bir önceki y�l�n ayn� dönemine göre yüzde 7,4 oran�nda azalarak 57,1 milyar dolar 

olmu�tur. Toplam içindeki pay� ise yüzde 36,4’e gerilemi�tir.


�thalat�n a��rl�kl� olarak yap�ld�� ikinci bölge ise Yak�n ve Orta Do�u ile Di�er Asya 

ülkeleridir. Bölge ülkelerinden yap�lan ithalat özellikle kriz sonras� dönemde önemli 

oranda art�� göstermi�tir. Bölgeden gerçekle�tirilen ithalat 2009 y�l�nda 35,9 milyar dolar 

iken, 2011 y�l�nda 73,6 milyar dolara yükselmi� ve toplam ithalat içindeki pay� yüzde 

30,6’ya yükselmi�tir. 2012 y�l� Ocak-A�ustos döneminde bölgeden 48,5 milyar dolarl�k 

ithalat gerçekle�irken, toplamdaki pay� yüzde 30,9 olarak gerçekle�mi�tir. 


�thalat�n �l�e Gru�lar�na Göre Da��l�m� (2012 ��a�-��ust�s� Yüzde) 

% 1,3 (% 1,3) 

% 30,9 (% 25,8) 

% 16,0 (% 20,1) 

Avrupa Birli�i Di�er Avrupa (A.B Hariç) Kuzey Afrika Asya 



% 36,4 (% 40,2) 

Özellikle enerji ithalat�na ba�l� olarak, 2011 y�l�nda en fazla ithalat�n yap�ld�� ülke 2006 

y�l�ndan beri oldu�u gibi yine Rusya olmu�tur. Rusya’dan yap�lan ithalat 2011 y�l�nda bir 

önceki y�la göre yüzde 10,9 oran�nda artarak 24 milyar dolar olarak gerçekle�mi� ve 

toplam içerisindeki pay� yüzde 9,9 olmu�tur. 2012 y�l� Ocak-A�ustos döneminde 

Rusya’dan gerçekle�tirilen ithalat bir önceki y�l�n ayn� dönemine göre yüzde 18,1 

oran�nda artarak 17,1 milyar dolara yükselmi�tir. Ara mal� ithalat�na ba�l� olarak Çin de 

en büyük ithalat pazarlar�m�zdan biri konumundad�r. Çin’den gerçekle�en ithalat bir 

önceki y�l�n ayn� dönemine göre yüzde 5,2 oran�nda daralsa da 13,9 milyar dolarl�k 

ithalatla Çin, en fazla ithalat yapt��m�z ülkeler s�ralamas�nda ikinci durumdad�r. Özellikle 

�ran’dan gerçekle�tirilen ithalat son iki y�ldaki art��yla dikkat çekmektedir. 2011 y�l�nda 

�ran’dan yap�lan ithalat bir önceki y�la göre yüzde 63 oran�nda artarak 12,5 milyar dolara 

yükselmi�tir. 

67

68 



9,8 

8,2 

17,5 

13,2 

23,5 

9,0 

9,8 

13,9 

13,9 

17,1 

2007 2012 Ocak-A�ustos 

Rusya Federasyonu Çin Almanya ABD �talya 


Not: S�ralama 2012 Ocak-Haziran dönemine göre yap�lm��t�r. 

�thalatta�i �l� �e� �l�e (�il�ar �) 

ii. Hizmetler Dengesi, Gelir Dengesi ve Cari Transferler 

Hizmetler dengesi d�� ticaret dengesinden sonra cari i�lemler dengesindeki en büyük 

ikinci kalemdir. Bu kalem pozitif de�erler alarak cari i�lemeler dengesini olumlu yönde 

etkilemektedir. 2011 y�l�nda 18 milyar dolar fazla veren hizmetler dengesi 2012 Ocak- 

A�ustos döneminde 13,1 milyar dolar fazla vermi�tir. Hizmetler dengesinin fazla 

vermesinde en önemli etken turizm gelirleridir. Turizm gelirleri 2011 y�l�nda bir önceki 

y�la göre yüzde 10,6 oran�nda artarak 23 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. 2012 y�l� 

A�ustos ay�nda 12 ayl�k kümülatif bazda bu rakam 23,1 milyar dolar olarak 

gerçekle�mi�tir. Özellikle kar��l�kl� anla�malarla vizelerin kald�r�lmas�yla birlikte Türkiye'ye 

gelen turist say�s�nda ciddi art��lar gözlenmektedir. Türkiye 2011 y�l�nda turist say�s� 

bak�m�ndan en çok ziyaretçi çeken 6’nc� ülke konumundad�r.


2� 

20 

1� 

10 

� 

0 

�� 

2002 


1��2 

200� 

1�� 

1��2 1�� 

1�� 


�urizm Gelirleri �e �urist �a��s� (�il�ar �� il��n �i�i) 

200� 

200� 

200� 

200� 

22�0 

200� 

21�� 20�� 

200� 

2010 

Turizm Gelirleri (Sol Eksen) Turist Say�s� (Sa� Eksen) 

2��0 

1�� 1�� 

2011 y�l�nda hizmetler dengesine ta��mac�l�k alan�ndan da önemli bir katk� gelmi�tir. Bu 

alandaki net gelir 2011 y�l�nda bir önceki y�la göre yüzde 50,5 oran�nda art�� göstererek 

2,2 milyar dolara yükselmi�tir. 2012 y�l�nda bu art�� daha da h�zlanm�� ve 2012 Ocak- 

A�ustos döneminde bir önceki y�l�n ayn� dönemine göre yüzde 48,2 oran�nda artarak 2,3 

milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. 

2. Sermaye ve Finans Hesab� 

Küresel krizi takip eden iyile�me döneminde geli�mi� ülke merkez bankalar� taraf�ndan 

al�nan ek parasal geni�leme önlemleri, geli�mi� ekonomilerdeki dü�ük faiz ve bol likidite 

ko�ullar�n�n uzunca bir süre korunaca�� yönündeki beklentiler, küresel fonlar�n getiri 

aray��n� güçlendirmi�tir. Bununla beraber geli�mekte olan ülkelerdeki görece yüksek faiz 

oranlar� bu ülkelere yönelik sermaye ak�mlar�n�n h�zlanmas�na neden olmu�tur. Özellikle, 

2010 genelinde Türkiye ba�ta olmak üzere geli�mekte olan ülkelere yönelik yat�r�mlardaki 

art�� 2011 y�l�nda da devam etmi�tir. 2009 y�l�nda 227 milyon dolar olan net portföy 

2011 

��a�-��ust�s 

2011 

yat�r�mlar� artan likidite ile 2011 y�l�nda 22 milyar dolara kadar yükselmi�tir. 

��a�-��ust�s 


�� 

�0 

2� 

20 

1� 

10 

� 

0 

69

70 


Tablo IV.A.2 

Sermaye Hareketleri (Milyon $) 

Ocak-A�ustos 

2007 2008 2009 2010 2011 2011 2012 

Sermaye ve Finans Hesab� 37.264 37.404 9.223 43.910 65.725 45.184 31.839 

Do�rudan Yat�r�m (Net) 19.941 16.955 6.858 7.574 13.569 8.969 6.833 

Do�rudan Yat�r�m Giri�i 22.047 19.504 8.411 9.038 16.035 10.509 9.587 

Do�rudan Yat�r�m Ç�k�� -2.106 -2.549 -1.553 -1.464 -2.466 -1.540 -2.754 

Portföy Yat�r�m� (Net) 833 -5.014 227 16.093 21.986 17.456 20.313 

Hisse Senedi 5.138 716 2.827 3.468 -986 -1.218 2.393 

Borç Senedi -2.358 -4.486 111 16.149 20.284 16.493 15.209 

Di�er Yat�r�mlar (Net) 24.530 24.467 2.300 33.103 28.387 23.442 20.428 

Rezerv Varl�klar -8.032 1.057 -111 -12.809 1.813 -4.662 -15.735 

Net Hata ve Noksan 1.170 4.120 4.147 2.733 11.416 9.026 4.243 

Kaynak: TCMB 

Türkiye, kriz öncesi dönemde net uzun vadeli kredi kullan�c�s� iken, kriz döneminde net 

kredi ödeyicisi konumuna gelmi�tir. Kriz sonras� dönemde ise Türkiye’de di�er 

yat�r�mlar�n geli�mekte olan ülkelere nazaran daha h�zl� ivmelendi�i göze çarpmaktad�r. 

Söz konusu art��ta a��rl�kl� olarak k�sa vadeli kredi kullan�mlar�n�n etkili oldu�u 

gözlenmektedir. Özellikle son dönemlerde uluslararas� kredi derecelendirme 

kurulu�lar�n�n not art�r�mlar� yoluyla uzun vadeli yat�r�m yap�labilir ülke seviyesine ç�kmas�, 

uzun vadeli fonlar�n Türkiye’ye geli�inin kolayla�mas� anlam�na gelmektedir. Bu da cari 

aç��n finansman�nda nispeten k�r�lganl�k yaratan k�sa vadeli fonlar�n yerini uzun vadeli 

fonlar�n ve cari aç��n yaratt�� k�r�lganl�k derecesinin azalmas� anlam�na gelmektedir. 

Krizden ç�k�� sürecinde ba�ar�l� bir performans ortaya koyan Türkiye’ye yönelik do�rudan 

yat�r�m giri�lerinin artmas� cari aç��n finansman kalitesi aç�s�ndan oldukça önemlidir.


�0 

�0 

�0 

�0 

�0 

�0 

20 

10 

0 

-10 

-20 

200�-1 

Kaynak: TCMB 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

�ari �� inansman� 

(12 ��l�� ümülati�� il�ar �) 

10 

200�-1 

� 

� 

10 


Do�rudan Yat�r�m+Uzun Vadeli Sermaye Portföy Yat�r�mlar� + K�sa Vadeli Sermaye Cari Aç�k 

Türkiye’ye yönelik do�rudan yabanc� yat�r�m giri�i, 2008 y�l� son çeyre�inden itibaren 

azalmaya ba�lam��, 2010 y�l� May�s ay�nda 12 ayl�k kümülatif rakam 6,9 milyar dolar ile 

dip noktas�n� görmü�tür. 2011 y�l�nda 16 milyar dolarl�k yurtiçine do�rudan yat�r�m giri�i 

gerçekle�mi�ken, yurtiçi yerle�iklerin yurtd��nda 2,5 milyar dolar yat�r�m yapmas� 

sonucu, net do�rudan yat�r�mlar 13,6 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. 2012 y�l�n�n ilk 

sekiz ay�nda ise net do�rudan yat�r�mlar 6,8 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. Kriz 

sonras� toparlanma dönemiyle birlikte 12 ayl�k kümülatif do�rudan yat�r�m giri�i A�ustos 

2012 itibar�yla 15,1 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. Toparlanma dönemiyle birlikte 

özellikle 2010 y�l� Ekim ay�ndan itibaren finansman kalitesinde önemli bir toparlanma 

ya�anm�� ve 2012 Ocak-A�ustos döneminde 12 ayl�k do�rudan yat�r�m giri�i ve uzun 

vadeli sermaye toplam� 24 milyar dolara yükselmi�tir. 

2011 y�l�nda 22 milyar dolara kadar yükselen portföy yat�r�mlar� özellikle y�l�n ilk alt� 

ay�nda yurtd�� yerle�iklerin ald�klar� devlet iç borçlanma senetlerindeki (D�BS) dü�ü� 

nedeniyle önemli ölçüde gerilese de Temmuz ve A�ustos aylar�ndaki sat��larla 12 ayl�k 

kümülatif bazda 24,8 milyar dolara yükselmi�tir. Yurtd�� yerle�iklerin ald�klar� devlet iç 

borçlanma senetlerinin tutar� 2012 Ocak-A�ustos döneminde bir önceki y�l�n ayn� 

dönemine göre yüzde 16,6 oran�nda azalarak 10,4 milyar dolara gerilemi�tir. 

Bankalar�n yurt d��ndan k�sa vadeli net kredi kullan�mlar�nda 2011 y�l�n�n ilk çeyre�inden 

itibaren belirgin bir dü�ü� gözlenmektedir. Bankac�l�k sektörünün net kredi kullan�m�, 

2012 Ocak-A�ustos döneminde bir önceki y�l�n ayn� dönemine göre yüzde 71,2 oran�nda 

2010-1 

� 

� 

10 

2011-1 

� 

� 

10 


� 

� 

71

72 


azalarak 2,6 milyar dolar olmu�tur. Bu dönemde bankalar�n uzun vadeli kredilerde net 

geri ödeyici, k�sa vadeli kredilerde ise net kullan�c� oldu�u göze çarpmaktad�r. Ayn� 

dönemde, di�er sektörlerin net kredi kullan�m� yüzde 32,7 oran�nda artarak 3,8 milyar 

dolar olmu�tur. 

Kriz sonras� dönemde Merkez Bankas� politikalar�na ba�l� rezervlerde h�zl� bir art�� 

gözlemlenmektedir. 2011 y�l� sonunda 78,5 milyar dolara ula�an rezervlerdeki art�� 2012 

y�l�nda da devam ederek 5 Ekim 2012 tarihi itibar�yla 94,9 milyar dolar olarak 



100 

�0 

�0 

�0 

�0 

�0 

�0 

�0 

20 

10 

0 

22�2 

2000 

1�� 

2001 

2�� 

2002 

�� 

200� 

��0 

200� 

Kaynak: TCMB 

* 2012 Ekim rakam� 05.10.2012 itibar�yla verilmi�tir. 

�� rüt Dö�iz �ezer�leri (�il�ar �) 

�0�� 

200� 

�0�� 

200� 

�� 

�1�0 �0�� 

Türkiye’de net hata noksan kalemi, 2003 y�l�ndan itibaren pozitif bakiye vermektedir. 

2011 y�l�nda 11,4 milyar dolara kadar yükselen net hata noksan kalemi, 2012 y�l� 

A�ustos ay�nda 12 ayl�k bazda 6,6 milyar dolara kadar gerilemi�tir. 

B. REEL DÖV�Z KURU 

Küresel toparlanmayla birlikte, 2009’un son çeyre�i itibar�yla yeniden de�er kazanmaya 

ba�layan Türk liras� 2010 y�l�n�n son çeyre�i ile birlikte dü�ü� e�ilimine girmi�tir. 2011 y�l� 

A�ustos ay� itibar�yla TÜFE bazl� reel efektif kur endeksi 103,5’e gerilemi�se de izleyen 

dönemde önemli bir iyile�me ya�anm�� ve 2012 A�ustos ay� itibar�yla 119’a kadar 

yükselmi�tir. Kurda ya�anan geli�meler ve reel efektif kurunun bu seyri, 2011 y�l�n�n son 

200� 

200� 

200� 

�0�� 

2010 

�� 

2011 

�� 

2012 E�im


çeyre�inden itibaren d�� ticaret ve cari aç�kta ya�anan dengelenmede iç talepteki azal��la 

birlikte etkili olmu�tur. 

Grafik IV.B.1 

150 

130 

110 

90 

70 

50 

1980�1 

1981�1 

1982�1 

1983�1 

1984�1 

1985�1 

1986�1 

1987�1 

1988�1 

1989�1 

1990�1 

1991�1 

1992�1 

1993�1 

1994�1 

1995�1 

1996�1 

1997�1 

1998�1 

1999�1 

2000�1 

2001�1 

2002�1 

2003�1 

2004�1 

2005�1 

2006�1 

2007�1 

2008�1 

2009�1 

2010�1 

2011�1 


Kaynak: TCMB 

�eel E�e�ti� Dö�iz �uru �zun �eri (1��0-2012) 

TCMB TÜFE Bazl� (2003=100) TCMB ÜFE Bazl� (2003=100) 

Geli�mekte olan ülkelerde reel döviz kuru uzun vadede artma e�ilimi göstermektedir. 

Buna paralel olarak son otuz y�lda avroda de�er art�� gözlemlenmektedir. Ancak TÜFE 

bazl� reel döviz kuruna bakt��m�zda geli�mekte olan ülkelere kar�� rekabet gücümüzün 

devam etti�i görülmektedir. Bu çerçevede kur ekonomik dengelenmede ve cari aç��n 

azalmas�nda önemli bir rol oynamaktad�r. 

Grafik IV.B.2 

12� 

120 

11� 

110 

10� 

100 

�� 

�0 

�� 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

200�-1 

� 

� 

10 

2010-1 

� 

� 

10 

2011-1 

� 

� 

10 


� 

� 

Kaynak: TCMB 

Geli�me�te �lan �l�eler �azl� �eel E�e�ti� Dö�iz �uru (200��100) 

73

74 


C. TOPLAM DI� BORÇ STOKU VE ULUSLARARASI YATIRIM POZ�SYONU 

Kriz ve kriz sonras� dönemde özellikle AB ülkelerinde ya�anan borç krizi, en önemli 

makroekonomik risk unsurlar�ndan biri olarak göze çarpmaktad�r. Ancak Türkiye, krizden 

ç�k�� sürecinde gösterdi�i performans ve kamu kesiminin s�k� maliye politikalar� 

sayesinde d�� borç stokunun daha önceki döneme göre daha az risk ta��mas�n� 

sa�lam��t�r. 

1. D�� Borç Stokundaki Geli�meler 

D�� borç stoku, küresel krizin ekonomik aktivitelerde yaratt�� daralma ile 2009 y�l�nda bir 

miktar gerilemi�, küresel anlamda ekonomik toparlanman�n ba�lamas�na ba�l� olarak 

borçlanma olanaklar�n�n artmas�yla birlikte tekrar yükselmi� ve 2011 y�lsonunda 306,7 

milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. 2012 y�l�n�n ikinci çeyre�inde bu rakam 323,5 milyar 

dolara yükselmi�tir. 

Grafik IV.C.1 

�0 

�� 

�0 

�� 

�0 

�� 

�0 

2� 

�� 

��2 

�� 

�1�2 

�� 

�� 

2001 2002 200� 200� 200� 200� 200� 200� 200� 2010 2011 

Kaynak: Hazine Müste�arl�� 

��lam D�� r� �t��u�G�Y� (Yüzde) 

Borç stokunda ya�anan art��a ra�men krizden ç�k�� sürecinde ya�anan büyüme 

performans�yla birlikte borç stokunun GSYH’ye oran�nda gerileme ya�anm��t�r. 2009 

y�l�nda toplam borç stokunun GSYH’ye oran� yüzde 43,7 iken, 2010 y�l�nda bu rakam 

39,9’a ve 2011 y�l�nda 39,6’ya gerilemi�tir. 

�� 

�� 

�� 

�� 

��

Grafik IV.C.2 

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 


87,3 

12,7 


D�� r� �t��unun �ade�e Göre Da��l�m� (2012-�2) 

69,4 

30,6 

2002 2012�Ç2 

K�sa Vade Orta ve Uzun Vade 

2011 y�l�nda toplam d�� borç stoku artarken k�sa vadeli borçlar�n pay� artm��, uzun vadeli 

borçlar�n pay� azalm��t�r. K�sa vadeli d�� borçlar 2011 y�l�nda bir önceki y�la göre yüzde 

8,2’lik art��la 83,8 milyar dolara yükselirken, uzun vadeli d�� borçlar yüzde 3,8 oran�nda 

artarak 222,9 milyar dolara yükselmi�tir. 

Grafik IV.C.3 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

64,5 

22,0 

43,1 

70,8 


24,4 

48,9 

75,7 

21,4 

D�� r�un ��r�lulara Göre Da��l�m� (�il�ar �) 

63,9 

70,4 

15,4 

84,7 

71,6 

15,7 

121,1 

73,5 

15,8 

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 Ç2 

161,1 

78,3 

14,1 

189,0 

Kamu Sektörü TCMB Özel Sektör 

83,5 

13,3 

172,8 

89,1 

11,8 

191,3 

94,3 

9,7 

202,7 

102,3 

8,7 

212,5 

75

76 


D�� borç stoku içinde 2005 y�l�na kadar kamu sektörünün pay� daha yüksek iken, 2005 

y�l�ndan itibaren özel sektörün pay� daha yüksek oranlarda gerçekle�meye ba�lam��t�r. Bu 

tarihten sonra da kamunun pay� azalmaya devam etmi�tir. 2009 y�l�nda kriz, özel 

sektörün d�� finansmana ula�mada zorluklar ya�amas�na neden olmu� ve özel sektörün 

borcu gerilemi�tir. Ancak kamu sektörünün borcu da yüzde 6,6 oran�nda art�� 

göstermi�tir. Özel sektörün borcu, kriz döneminde d�� finansmana ula�mada zorluklar 

ya�amas� nedeniyle bir miktar azalsa da izleyen dönemde tekrar d�� kaynak bulma 

imkan�yla artarak 2011 y�l�nda 202,7 milyar dolara yükselmi�tir. Kamu sektörünün borcu 

da 94,3 milyar dolara yükselirken, TCMB’nin borcu 9,7 milyar dolara gerilemi�tir. 

Grafik IV.C.4 

% 85,9 (% 89) 

��sa �adeli D�� r�lar (2012-�2) 

Kamu TCMB Özel Sektör 



% 12,9 (% 8,7) 

% 1,2 (% 2,3) 

Toplam d�� borç stoku içinde k�sa vadeli borçlar�n pay� 2010 y�l�nda yüzde 26,5 iken 

2011 y�l�nda yüzde 27,3’e yükselmi�, uzun vadeli borçlar�n pay� yüzde 73,5’ten yüzde 

72,7’ye gerilemi�tir. 

2011 y�l�nda k�sa vadeli borçlar�n yüzde 8,4’ü kamu sektöründen, yüzde 1,5’i TCMB’den 

ve yüzde 90,1’i özel sektörden kaynaklanmakta iken, uzun vadeli borçlar�n yüzde 39,2’si 

kamu sektöründen, yüzde 3,8’i TCMB’den ve yüzde 57,1’i özel sektörden 

kaynaklanmaktad�r.

Grafik IV.C.5 

% 56,8 (% 32,4) 

Kamu TCMB Özel Sektör 



2. D�� Borç Servisindeki Geli�meler 

�zun �adeli D�� r�lar (2012-�2) 


% 39,9 (% 52,7) 

% 3,4 (% 14,9) 

2011 y�l�nda 50,3 milyar dolara gerileyen d�� borç servisinin 41,7 milyar dolar� anapara ve 

8,6 milyar dolar� faiz ödemesinden olu�maktad�r. 2012 y�l� Temmuz ay� itibar�yla 26,3 

milyar dolar� anapara, 5,7 milyar dolar� da faiz olmak üzere toplam 32 milyar dolar d�� 

borç ödemesi yap�lm��t�r. 

Grafik IV.C.6 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

28,9 

22,5 

2002 

6,4 

27,8 

20,8 

2003 

7,0 


30,5 

23,3 

2004 

7,1 

36,8 

28,8 

2005 

D�� r� �er�isi (�il�ar �) 

8,0 

40,1 

30,7 

2006 

9,4 

48,7 

37,9 

2007 

10,8 

53,8 

Toplam Anapara Faiz 

41,8 

2008 

12,0 

58,8 

48,4 

2009 

10,4 

55,7 

47,1 

2010 

8,7 

50,3 

41,7 

2011 

8,6 

32,0 

26,3 


Ocak- Temmuz 

5,7 

77

78 


3. Uluslararas� Yat�r�m Pozisyonu 

2010 y�l� sonunda -361,8 milyar dolar olan ve Türkiye’nin yurt d�� varl�klar� ile yurt d��na 

olan yükümlülüklerinin fark� olarak tan�mlanan net uluslararas� yat�r�m pozisyonu (UYP), 

2011 y�l� sonunda -322,6 milyar dolar seviyesinde gerçekle�mi�tir. Net UYP’nin 39,2 

milyar dolarl�k iyile�mesinde, yükümlülüklerin 45,8 milyar dolar azalmas� belirleyici 

olmu�tur. 

Grafik IV.C.7 

700 

500 

300 

100 

-100 

-300 

-500 

64,1 

27,0 

-37,1 

Kaynak: TCMB 

58,8 

24,2 

-34,6 

�luslararas� Yat�r�m ��zis��nu�G�Y� 

54,8 

22,0 

-32,7 

58,5 

22,3 

66,5 

-36,2 -39,1 

74,6 

27,4 26,2 

-48,4 

52,1 

25,1 

-27,0 

74,2 74,7 

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 

29,4 

-44,9 

25,2 

-49,5 

GSYH (Milyon $) Uluslararas� Yat�r�m Pozisyonu (Net)/GSYH (%) 

Varl�klar/GSYH (%) Yükümlülükler/GSYH (%) 

UYP’ye göre, 2011 y�l� sonunda Türkiye’nin yurt d�� varl�klar� 177,9 milyar dolar, 

yükümlülükleri ise 500,5 milyar dolar olarak gerçekle�mi�tir. Ya�anan dengelenmeyle 

birlikte Türkiye’nin UYP aç��n�n GSYH’ye oran� 2010 y�l�nda yüzde 49,5 iken, 2011 

y�l�nda oran eksi yüzde 41,7 olarak gerçekle�mi�tir. 

64,6 

23,0 

-41,7 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

-10 

-20 

-30 

-40 

-50

Grafik IV.C.8 

% 49,7 (% 46,6) 

�arl��lar (2011) 


% 14,8 (% 12,2) 

% 1,0 (% 1,2) 

% 34,5 (% 40,0) 

Yurtd��nda do�rudan yat�r�mlar Portföy yat�r�mlar� Di�er yat�r�mlar Rezerv varl�klar 

Kaynak: TCMB 


2010 ile 2011 aras�nda varl�k ve yükümlülük kalemlerindeki de�i�iklikler incelendi�inde; 

varl�k kalemlerindeki de�i�imde, di�er sektörün yurt d��ndaki mevduatlar�ndaki 12,6 

milyar dolarl�k azal�� ba�l�ca etken olurken; yükümlülük kalemlerindeki de�i�imde ise, 

yurt içindeki do�rudan yat�r�mlar�n 46,9 milyar dolar, portföy yat�r�m yükümlülüklerinin 

9,0 milyar dolar azal��n�n etkili oldu�u gözlenmektedir. Yurt d��nda yerle�ik ki�ilerin 

Türkiye’deki portföy yat�r�mlar�ndaki bu dü�ü�, �MKB’de i�lem gören hisse senetlerinin bir 

önceki y�la göre yüzde 36,3 oran�nda azalarak 61,5 milyar dolardan 39,1 milyar dolara 

gerilemesinden kaynaklanmaktad�r. 

Grafik IV.C.9 

% 50,2 (% 44,1) 

% 28 (% 34,2) 

% 21,9 (% 21,7) 

Yurtiçinde do�rudan yat�r�mlar Portföy yat�r�mlar� Di�er yat�r�mlar 

Kaynak: TCMB 


Yü�ümlülü�ler 2011 

79

80 


2 0 

V 

1 2 

ENFLASYON VE PARA POLİTİKASI 

81

82 


A. PARA POL�T�KASI 

V. ENFLASYON VE PARA POL�T�KASI 

Enflasyon ve Para Politikası 

Küresel kriz sonras�nda geli�mi� ülke merkez bankalar�n�n krizin etkilerini s�n�rlamak 

amac�yla uygulad�klar� parasal geni�leme politikalar�n�n geli�mekte olan birçok ülkede 

oldu�u gibi Türkiye üzerinde de önemli yans�malar� olmu�tur. Nitekim bu dönemde 

merkez bankalar�n�n fiyat istikrar� ile birlikte finansal istikrara da odaklanmalar� gere�i 

ortaya ç�km��t�r. Dolay�s�yla TCMB, merkez bankac�l��na dair yeni anlay�� ve küresel 

ekonominin etkisiyle 2010 y�l�n�n sonlar�ndan itibaren yeni bir para politikas� çerçevesi 

uygulamaya koymu�tur. Bu politika çerçevesinde enflasyon hedeflemesine finansal 

istikrar amac� eklenmi� ve bu amaca yönelik zorunlu kar��l�klar ve faiz koridoru gibi yeni 

politika araçlar� kullan�lmaya ba�lanm��t�r. 

Küresel risk i�tah�n�n bozulmas� sonucunda, 2011 y�l� A�ustos ay� itibar�yla Türk liras�n�n 

u�rad�� a��r� de�er kayb� ve y�l�n son çeyre�inde fiyat� yönetilen/yönlendirilen ürünlerdeki 

ayarlamalar nedeniyle enflasyonun k�sa vadede beklenilenin üzerinde bir yükseli� 

kaydedece�i öngörülmü�tür. �ç talebin ve kredi büyümesinin yüksek seviyelerde 

büyümeye devam etmesini önlemek ve enflasyon görünümünü olumsuz etkilemesini 

engellemek amac�yla Ekim ay�nda gecelik borç verme faizleri 350 baz puan art�r�larak faiz 

koridoru yukar� do�ru geni�letilmi�tir. Bu çerçevede, piyasa fonlamas� ayarlanarak 

bankalararas� para piyasas�nda gerçekle�en gecelik faiz oranlar�n�n politika faizinden daha 

yüksekte olu�mas�na izin verilmi�tir. Bu durumun likidite ko�ullar�nda arzu edilmeyen bir 

s�k�la�maya yol açmamas� için de Türk liras� zorunlu kar��l�k oranlar� dü�ürülmü�tür. 

Böylece yüzde 11 olan Türk liras� zorunlu kar��l�k oranlar�n�n a��rl�kl� ortalamas� yüzde 

10’a gerilemi�tir. Ayr�ca, alt�n rezervlerini güçlendirmek ve bankalara likidite 

yönetimlerinde daha fazla esneklik sa�lamak amac�yla zorunlu kar��l�klara ili�kin 

kolayla�t�r�c� düzenlemeler yap�lm�� ve 30 Aral�k 2011 itibar�yla bir ay vadeli repo ihaleleri 

düzenlenmeye ba�lanm��t�r. 

83

84 


Grafik V.A.1 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

01.01.2011 

01.02.2011 

Kaynak: TCMB 

01.03.2011 

01.04.2011 

01.05.2011 

01.06.2011 

01.07.2011 

TCMB Politika Faiz Oran� 

01.08.2011 

01.09.2011 

01.10.2011 

01.11.2011 

01.12.2011 


Faiz Koridoru Politika 

Faiz Oran� 





1 Haftal�k 

Mevduat 





Ortalama 

Fonlama Maliyeti 

Ekim 2011’de devreye sokulan tedbirlerin ard�ndan enflasyonist etkileri önlemek 

amac�yla 29 Aral�k 2011 itibar�yla “istisnai gün” uygulamas� çerçevesinde sekiz günlük bir 

dönem boyunca ek parasal s�k�la�t�rma yap�lm��t�r. Bu do�rultuda, politika faizinden 

yap�lan fonlama miktar� geçici bir süre için azalt�lm��, normal günler için ilan edilen alt 

s�n�r�n a�a��s�na dü�ürülmü�tür. Buna ek olarak gerekli görülen durumlarda bu i�lemleri 

destekleyici yönde sterilize edilmemi� döviz sat��lar� ve do�rudan müdahaleler 

kullan�lm��t�r. 

Benzer �ekilde, 23-29 Mart 2012 tarihleri aras�nda petrol fiyatlar� ve di�er maliyet 

unsurlar�nda gözlenen art��lar�n enflasyon beklentilerini bozmas�n� engellemek amac�yla 

alt� günlük bir dönem boyunca ek bir parasal s�k�la�t�rma uygulanm��t�r. Uygulanan ek 

parasal s�k�la�t�rma yan�nda 27 Mart 2012 tarihli Para Politikas� Kurulu toplant�s�nda alt�n 

rezervlerinin güçlendirilmesi ve bankac�l�k sisteminin maliyet ve likidite kanallar�n�n 

olumlu etkilenmesi amac�yla Türk liras� yükümlülükler için tesis edilmesi gereken zorunlu 

kar��l�klar�n standart alt�n olarak tesis edilebilecek k�sm� yüzde 10’dan yüzde 20’ye 

yükseltilmi�tir.


Haziran 2012’de geli�mekte olan ülkelere yönelik sermaye ak�mlar�n�n tekrar canlanmas� 

ve özellikle petrol fiyat�ndaki görece yumu�ama enflasyon risklerini azaltan bir geli�me 

olmu�tur. Ayr�ca, bu dönemde enflasyon ve cari dengeye ili�kin aç�klanan verilerin piyasa 

beklentilerinden olumlu gerçekle�mesi Türkiye’ye yönelik risk alg�lamalar�n� iyile�tirmi�tir. 

Bu geli�meler sonucunda Haziran ba�� itibar�yla ortalama fonlama maliyeti kademeli 

olarak dü�ürülmü�tür. May�s ay�nda ortalama fonlama maliyetinin ortalamas� yüzde 9,7 

iken bu oran Temmuz ay�nda yüzde 8, A�ustos ay�nda ise yüzde 6,8 olarak 

gerçekle�mi�tir. Bununla birlikte Temmuz ay� Para Politikas� Kurulu toplant�s�nda, küresel 

ekonomiye dair belirsizliklerin sürmesinin para politikas�nda esnek yakla��m�n devam�n� 

gerektirdi�i vurgulanm��t�r. Geli�mi� ülkelerde faiz oranlar�n�n uzun bir müddet dü�ük 

seviyelerde kalaca�� beklentisi alternatif getiri aray��n� canl� tutmaktad�r. Öte yandan, 

Avro Bölgesi’ndeki sorunlar�n çözümüne dair at�lan ad�mlara ra�men finansal sistemde 

süregelen k�r�lganl�klar, yüksek seyreden borçlanma maliyetleri ve büyüme 

görünümündeki zay�flama küresel risk i�tah�n�n yeni haberlere duyarl�l��n�n yüksek 

kalmas�na neden olmaktad�r. Dolay�s�yla önümüzdeki dönemde k�sa vadeli sermaye 

hareketlerindeki oynakl��n sürmesi yüksek bir olas�l�k olarak görülmektedir. Bu nedenle 

Türk liras� fonlama miktar�n�n gerekli görüldü�ünde a�a�� veya yukar� yönlü ayarlanaca�� 

bildirilmi�tir. 

A�ustos 2012’de rezervleri yükseltmek amac�yla Türk liras� zorunlu kar��l�klar�n Türk liras� 

veya döviz cinsinden tesis edilmesindeki maliyet fark�n�n azalt�lmas� ve bankalar�n yeni 

imkan� likidite gereksinimleri do�rultusunda serbestçe kullanabilmeleri için Türk liras� 

zorunlu kar��l�klar�n döviz olarak tesis edilmesine ili�kin üst s�n�r yüzde 60’a, alt�n olarak 

tesis edilebilmesine ili�kin üst s�n�r ise yüzde 30’a yükseltilmi�tir. Bununla birlikte bu 

dönemde faiz oranlar�nda de�i�iklik yap�lmam��t�r. 

85

86 


Tablo V.A.1 

(Yüzde) 

Türk Liras� Zorunlu Kar��l�klar�n 

Alt�n Olarak Tesis Edilmesine 

�li�kin Üst S�n�r 

Türk Liras� Zorunlu Kar��l�klar�n 

Döviz Olarak Tesis Edilmesine 

�li�kin Üst S�n�r 

12 Eylül 2011 10 10 

05 Ekim 2011 10 20 

27 Ekim 2011 10 40 

27 Mart 2012 20 40 

29 May�s 2012 20 45 

21 Haziran 2012 25 50 

19 Temmuz 2012 25 55 

16 A�ustos 2012 30 60 

Kaynak: TCMB �� 

Son dönemde iç ve d�� talep aras�ndaki dengelenme öngörüldü�ü �ekilde devam 

ederken enflasyondaki dü�ü�ün de y�l�n son çeyre�inde belirginle�ece�i tahmin 

edilmektedir. Bununla birlikte enerji fiyatlar�n�n yüksek seyri ve enflasyonun bir süre daha 

hedefin üzerinde seyredecek olmas� temkinli bir duru� gerektirmektedir. Bu çerçevede, 

18 Eylül 2012 tarihinde yap�lan Para Politikas� Kurulu toplant�s�nda politika faiz oran� ve 

gecelik borç alma faiz oran�nda de�i�iklik yap�lmazken gecelik borç verme faiz oran� 150 

baz puan dü�ürülerek yüzde 11,5’ten yüzde 10’a indirilmi� ve faiz koridoru daralt�lm��t�r. 

Burada bankalar�n borç verme faizi oranlar� olarak baz ald�klar� koridorun üst band�n� 

dü�ürmek amaçlanm��t�r. 2012 y�l� Eylül ay� itibar�yla ECB, Fed ve daha sonra da Japon 

Merkez Bankas�n�n parasal geni�leme hedefleri üzerine küresel likiditedeki art�� bu 

kararda etkili olmu�tur. 

Ayr�ca, TCMB bu toplant�yla küresel piyasalardaki son geli�meler dikkate al�narak finansal 

istikrar� desteklemek amac�yla rezerv opsiyonu katsay�lar�nda da de�i�iklik yapm��t�r. 

Yap�lan aç�klamada Türk liras� yükümlülükler için tesis edilmesi gereken zorunlu 

kar��l�klar�n döviz olarak tutulabilecek k�sm�na ili�kin rezerv opsiyonu katsay�s� bütün 

dilimlere ili�kin olarak 0,2 puan art�r�lm��t�r. 

Ayr�ca 2011 y�l� ortalar�nda yüzde 50’ye kadar yakla�an kredi büyümesi al�nan tedbirler 

neticesinde 2011 y�lsonunda yüzde 10,6’ya kadar gerilemi�tir. A�ustos 2012 itibar�yla 

yüzde 12,1 olan kredi büyümesinin hedeflenene göre biraz dü�ük seviyelerde oldu�u 

kabul edilmektedir.

Grafik V.A.2 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

Ocak 

�ubat 

Mart 

Kredilerde Büyüme* (Yüzde) 

May�s 

Haziran 

A�ustos 

12,1 

Eylül 

2012 2011 2007-2011 Ortalama 

* 13 haftal�k hareketli ortalama, y�ll�kland�r�lm��, kur etkisinden ar�nd�r�lm�� 

Kaynak: TCMB 


Döviz al�m ihalelerine bak�ld��nda; 2011 y�l�n�n ilk çeyre�inde, ülkemize yönelik sermaye 

giri�lerinin güçlü seyretmesi nedeniyle döviz al�m ihaleleri yap�lm��t�r. 2011 y�l�n�n ikinci 

çeyre�inde ise Avro Bölgesi’nde ya�anan borç krizinin giderek derinle�mesi sonucu 

bozulan risk i�tah� aralar�nda ülkemizin de bulundu�u geli�mekte olan ülkelere yönelik 

sermaye ak�mlar�n� olumsuz etkilemi�tir. Bu geli�me neticesinde 2011 y�l�n�n May�s ve 

Haziran aylar�nda yap�lan düzenlemelerle günlük döviz ihalelerinde al�m� yap�lacak tutar 

dü�ürülmü�tür. 25 Temmuz 2011 tarihinden itibaren ise döviz al�m ihalelerine ara 

verilmi�tir. 

2011 y�l�n�n ikinci yar�s�ndan itibaren, Avro Bölgesi borç krizinin yo�unla�mas� sonucu 

belirsizlik ortam�n�n giderek artmas� üzerine, 5 A�ustos 2011 tarihinden itibaren, gerekli 

görülen günlerde piyasaya döviz likiditesi sa�lamak amac�yla döviz sat�m ihaleleri 

düzenlenmi�tir. Bununla birlikte Eylül, Kas�m ve Aral�k aylar�nda döviz sat�m ihalelerine 

yönelik önemli düzenlemeler yap�lm��t�r. Ayr�ca, 18 Ekim 2011 ve 30 Aral�k 2011 

tarihlerinde kurlarda sa�l�ks�z fiyat olu�umlar� gözlemlenmi� ve piyasaya sat�m yönünde 

do�rudan müdahalede bulunulmu�tur. 

Ekim 

Aral�k 

87

88 


Tablo V.A.2 

Kaynak: TCMB 

* Eylül 2012 itibar�yla 

B. ENFLASYON 

TCMB Döviz Müdahaleleri ve �haleleri 

(Milyon $) 

Müdahaleler �haleler 

Al�m Sat�m Al�m Sat�m 

2002 16 12 795 - 

2003 4.229 - 5.652 - 

2004 1.283 9 4.104 - 

2005 14.565 - 7.443 - 

2006 5.441 2.105 4.296 1.000 

2007 - - 9.951 - 

2008 - - 7.585 100 

2009 - - 4.314 900 

2010 - - 15.045 - 

2011 - 2.390 6.450 10.460 

2012* - 1.006 - 1.150 

2012 y�l�n�n ilk çeyre�i itibar�yla belirginle�en iç talepteki yava�lama ve geçici fiyat 

hareketlerinin y�ll�k enflasyon üzerindeki etkilerinin kademeli olarak ortadan kalkmas� 

sonucu enflasyon dü�ü� e�ilimine girmi�tir. Bu dönemde uluslararas� petrol fiyatlar�ndaki 

geli�meler paralelinde öngörülenden h�zl� art�� kaydeden enerji fiyatlar�n�n tüketici 

fiyatlar�n� art�r�c� etkisi son y�llara k�yasla olumlu seyreden i�lenmemi� g�da fiyatlar� ile 

s�n�rlanm��t�r. 2011 y�l� genelinde Türk liras�nda gözlenen de�er kayb�n�n yans�malar�yla 

belirgin oranda yükselen temel mal grubu y�ll�k enflasyonu y�l�n ilk çeyre�inde yava�lama 

e�ilimine girmi�tir. Hizmet fiyatlar� ise �l�ml� seyrini sürdürmü�tür. 

2012 y�l�n�n ikinci çeyre�inde ise enflasyon yüzde 8,9’a gerilemi�tir. Bu geli�mede olumlu 

seyrini sürdüren i�lenmemi� g�da fiyatlar� ile uluslararas� emtia fiyat geli�meleri 

paralelinde gerileyen petrol fiyatlar� etkili olmu�tur. Bu dönemde temel mal grubu y�ll�k 

enflasyonu yava�lama e�ilimini sürdürürken hizmet enflasyonunda s�n�rl� bir oranda art�� 

gözlenmi�tir. Yava�layan ekonomik faaliyet enflasyon görünümüne olumlu katk� sunmu�, 

ayn� dönemde maliyet yönlü bask�lar�n da hafiflemesi ile temel enflasyon göstergeleri 

a�a�� yönlü bir e�ilim göstermi�tir. 

2012 y�l�nda yüksek seyreden enflasyonun fiyatlama davran��lar�na olumsuz etkisi petrol 

fiyatlar�n�n öngörülen seviyelerin üzerinde seyretmesi ile Eylül ve Ekim aylar�nda yap�lan


fiyat ayarlamalar�n�n etkisiyle y�lsonu enflasyonunun yüzde 7,4 olarak gerçekle�mesi 

beklenmektedir. 

1. Tüketici Fiyatlar�ndaki Geli�meler 

2011 y�l� genelinde Türk liras�nda gözlenen de�er kayb�n�n yans�malar�yla önemli oranda 

yükselen temel mal grubu y�ll�k enflasyonu 2012’nin ilk çeyre�inde yava�lama e�ilimine 

girmi�tir. Bu geli�mede olumlu seyrini sürdüren i�lenmemi� g�da fiyatlar� ile uluslararas� 

emtia fiyat geli�meleri paralelinde gerileyen petrol fiyatlar� belirleyici olmu�tur. Bu 

dönemde temel mal grubu y�ll�k enflasyonu yava�lama e�ilimini sürdürürken hizmet 

enflasyonunda s�n�rl� bir oranda art�� gözlenmi�tir. Yava�layan ekonomik faaliyet 

enflasyon görünümüne olumlu katk� sa�lam��, ayn� dönemde maliyet yönlü bask�lar�n da 

hafiflemesi ile temel enflasyon göstergeleri a�a�� yönlü bir e�ilim göstermi�tir. 

Tablo V.B.1 

Y�lsonu �tibar�yla Özet Y�ll�k Enflasyon Geli�meleri 

(Yüzde) 

2011 2012 A�ustos 

TÜFE 10,5 8,9 

G�da ve Alkolsüz �çecekler 12,2 9,1 

Alkollü �çecekler ve Tütün 18,5 18,7 

Giyim ve Ayakkab� 8,0 7,2 

Konut 8,2 11,8 

Ev E�yas� 11,0 8,9 

Sa�l�k 0,3 1,8 

Ula�t�rma 12,2 5,2 

Haberle�me 2,5 3,6 

E�lence ve Kültür 6,5 5,0 

E�itim 6,5 7,8 

Lokanta ve Oteller 8,2 9,3 

Çe�itli Mal ve Hizmetler 17,1 9,3 

H Endeksi 8,5 7,7 

I Endeksi 8,1 7,2 


*H: ��lenmemi� g�da ürünleri, enerji, alkollü içkiler, tütün ürünleri ile alt�n hariç 

I: Enerji, g�da ve alkolsüz içecekler, alkollü içkiler ile tütün ürünleri ve alt�n hariç 

2011 y�l� boyunca yüksek seyreden çekirdek enflasyon göstergeleri de 2012 y�l�n�n May�s 

ay�ndan itibaren azal�� e�ilimine girmi�tir. Bunlar aras�nda TCMB ve piyasalar nezdinde 

özel önem arz eden enerji, i�lenmemi� g�da, alkollü içecekler ve tütün ürünleri ile alt�n� 

d��layan Özel Kapsaml� Tüketici Göstergelerinden ÖKTG-H endeksi 2011 y�lsonunda 

yüzde 8,5’e kadar yükselmi�, May�s ay�ndan itibaren bir miktar azalarak A�ustos ay�nda 

89

90 


yüzde 7,7 olarak gerçekle�mi�tir. Benzer �ekilde H endeksinden i�lenmi� g�da ürünleri 

ç�kar�larak elde edilen I endeksi de buna paralel bir trend göstermi� ve 2011 y�lsonunda 

yüzde 8,1 düzeyinde gerçekle�irken A�ustos ay�nda yüzde 7,2 olarak gerçekle�mi�tir. H 

ve I endekslerinde görülen yüksek seyirde esas olarak Türk liras�ndaki de�er kayb� 

sonucunda önemli ölçüde yükselen mal fiyatlar�n�n etkili oldu�u bilinmektedir. 

Grafik V.B.1 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

TÜFE, H ve I Endeksi (Yüzde) 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 


TÜFE H I 

2012 y�l�n�n ilk çeyre�inde i�lenmemi� g�da grubu fiyat geli�meleri öngörülene k�yasla 

daha olumlu gerçekle�mi� ve g�da grubunun enflasyona yapt�� katk� gerilemi�tir. Bu 

dönemde uluslararas� petrol fiyatlar� öngörülenden h�zl� artm�� ancak enerji fiyatlar�n�n 

tüketici fiyatlar�n� art�r�c� etkisi son y�llara k�yasla olumlu seyreden i�lenmemi� g�da 

fiyatlar� ile s�n�rl� kalm��t�r. 

Y�l�n ikinci çeyre�inde ise tüketici enflasyonunda kaydedilen yava�lamada i�lenmemi� 

g�da ve petrol fiyatlar�n�n seyri belirleyici olmu�tur. ��lenmi� g�da fiyatlar� uluslararas� g�da 

emtia fiyatlar�ndaki e�ilime ba�l� olarak yukar� yönlü risk ta��rken i�lenmemi� g�da 

fiyatlar�n�n y�l�n geri kalan döneminde de �l�ml� seyrini sürdürmesi beklenmektedir. Enerji 

fiyatlar� y�l�n ikinci çeyre�inde, elektrik ve do�al gaz tarifelerinde yap�lan yüksek oranl� 

ayarlamalara ra�men yüzde 0,6 oran�nda azalm��t�r. Bu dönemde uluslararas� petrol 

fiyatlar�ndaki keskin dü�ü� paralelinde akaryak�t fiyatlar� yüzde 10,3 oran�nda azalarak


2011 y�l� Haziran ay� seviyelerine gerilemi�tir. Bununla birlikte petrol fiyatlar�nda ula��lan 

dü�ük seviyeler sonras�nda Haziran ay� sonunda gözlenen art�� e�ilimi k�sa vadede 

enflasyon görünümüne ili�kin yukar� yönlü riskleri canl� tutmaktad�r. 

Grafik V.B.2 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 

Kaynak: TCMB 

Y�ll�k G�da ve Enerji Fiyatlar� Enflasyonu (Yüzde) 

TÜFE G�da Fiyatlar� Enerji Fiyatlar� 

2012 y�l�n�n ikinci çeyre�inden itibaren hizmet fiyatlar�nda yak�n dönemdeki girdi maliyeti 

yans�malar�n�n etkileri hissedilmi�tir. Nitekim, Nisan ve May�s aylar�nda hizmet fiyatlar� 

büyük ölçüde akaryak�t fiyatlar�nda geçmi� dönemde kaydedilen birikimli art��lar 

nedeniyle ula�t�rma ve i�lenmi� g�da fiyatlar�ndaki yükseli�in etkisi ile yemek hizmetleri 

gruplar�ndaki art��larla yükselmi�tir. Haziran ay�nda ise kira ile sabit telefon görü�me 

ücretlerine ba�l� olarak haberle�me hizmetleri fiyatlar� y�ll�k enflasyonun art��nda etkili 

olmu�tur. 

91

92 


Grafik V.B.3 

18 

16 

14 

12 

10 

8 

6 

4 

2 

0 

Hizmet Grubu Y�ll�k Enflasyonu (Yüzde) 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 

Kaynak: TCMB 

Hizmet Grubu Enflasyonu Kira Lokanta ve Oteller Ula�t�rma 

2012 y�l�n�n ilk çeyre�inde enflasyondaki yüksek seyre ra�men beklentiler yatay seyrini 

korumu�tur. Bununla birlikte, Nisan ay� itibar�yla elektrik ve do�algaz tarifelerinde 

uygulanmaya ba�lanan art��n ard�ndan özellikle bir y�la kadar olan vadelerde beklentilerin 

yukar� yönlü güncellendi�i görülmektedir. 

Enflasyon beklentilerinde 2012 y�l�n�n ikinci çeyre�inde de belirgin bir de�i�im 

gözlenmemi�tir. Ancak, çekirdek enflasyon göstergelerinin azal�� e�iliminin istikrar 

kazanmas� ile y�l�n üçüncü çeyre�i ba�� itibar�yla orta vadeli beklentiler bir önceki çeyre�e 

k�yasla s�n�rl� da olsa daha dü�ük bir seviyeye gerilemi�tir. Nisan ve Temmuz dönemi 

enflasyon beklentileri vadeler baz�nda k�yasland��nda, k�sa vadeye ili�kin beklentilerin bir 

miktar a�a�� yönlü güncellendi�i, daha uzun vadeye dair beklentilerde ise bir de�i�im 

olmad�� gözlenmi�tir.

Grafik V.B.4 

11 

10 

9 

8 

7 

6 

2010-1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

2011-1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

Kaynak: TCMB 

Y�ll�k Enflasyon Beklentisi (Yüzde) 

Y�l Sonu Enflasyon Beklentisi 

24 Ay Sonras�n�n Enflasyon Beklentisi 

12 Ay Sonras�n�n Enflasyon Beklentisi 


12 


2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

A�ustos ay� itibar�yla yüzde 8,9 olarak gerçekle�en enflasyonun y�lsonunda 9 Ekim 2012 

tarihinde yay�nlanan OVP’ye göre yüzde 7,4 olarak gerçekle�mesi beklenmektedir. Bu 

geli�mede, 2012 y�l�nda yüksek seyreden enflasyonun fiyatlama davran��lar�na olumsuz 

etkisi, petrol fiyatlar�n�n öngörülen seviyelerin üzerinde seyretmesi ile Eylül ve Ekim 

aylar�nda yap�lan fiyat ayarlamalar� etkili olmu�tur. 

93

94 


Grafik V.B.5 

8 

6 

4 

2 

0 

7,4 

Enflasyon Tahminleri (Yüzde) 

5,3 

5,0 5,0 

2012 2013 2014 2015 

Kaynak: Kalk�nma Bakanl�� 

2. Üretici Fiyatlar�ndaki Geli�meler 

2012 y�l�n�n ilk çeyre�inde üretici fiyatlar�n�n seyrinde tar�m enflasyonunun gerilemesi ve 

Türk liras�n�n de�er kazanmas� etkili olmu�tur. Tar�m ürünleri fiyat geli�meleri taze meyve 

ve sebze fiyatlar� yoluyla tüketici fiyatlar�na yans�rken s�nai üretime konu olan baz� tar�m 

grubu ürünleri kanal�yla da imalat sanayi alt gruplar�n� etkilemi�tir. Yurtiçi pamuk 

fiyatlar�nda 2011 y�l� ba��nda ba�layan h�zl� gerileme bu dönemde de sürmü�; buna 

paralel olarak giyim e�yas� ve tekstil ürünleri imalat�nda fiyatlar mevsimsel ortalamalara 

k�yasla olumlu bir görünüm çizmi�tir. Di�er taraftan canl� hayvan fiyatlar�ndaki yatay 

seyre kar��n et ürünleri imalat� ile tüketici fiyatlar� i�lenmi� et ürünleri fiyatlar� bu 

dönemde yükselmi�tir. �malat fiyatlar� da bu dönemde genel olarak döviz kuru 

geli�melerine ba�l� olarak �l�ml� bir seyir izlemi�tir. 

Üretici fiyatlar�, 2012 y�l�n�n ikinci çeyre�inde çeyreklik bazda hem tar�m hem de imalat 

sanayi fiyatlar�n�n etkisiyle gerilemi�tir. Tar�m fiyatlar�ndaki çeyreklik de�i�im hem canl� 

hayvan ve hayvansal ürün fiyatlar�ndaki hem de görece daha belirgin olmak üzere taze 

meyve-sebze fiyatlar�ndaki gerilemeyle, önceki çeyrek ortalamalar�n�n oldukça alt�nda 

gerçekle�mi�tir. Bu dönemde imalat sanayi fiyatlar� �l�ml� bir seyir izlemi�tir. Bu 

görünümde Türk liras�n�n güçlü seyrinin etkisi hissedilse de uluslararas� emtia 

fiyatlar�ndaki dü�ü�ün katk�s� daha belirleyici olmu�tur. �malat sanayi fiyatlar� an�lan 

dönemde temelde petrol ve ana metal fiyatlar�n�n etkisiyle gerilemi�tir. 2011 y�lsonunda


yüzde 13,3 olarak gerçekle�en üretici fiyatlar� y�ll�k enflasyonu 2012 y�l� A�ustos ay� 

itibar�yla yüzde 4,6’ya kadar gerilemi�tir. 

Grafik V.B.6 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

-5 


ÜFE, Tar�m ve Sanayi Grubu Y�ll�k Enflasyonu (Y�ll�k, Yüzde) 

ÜFE Tar�m Sanayi 

95

96 


2 0 

VI 

1 2 

YURTİÇİ MALİ PİYASALAR 

97

98 


A. GENEL DE�ERLEND�RME 

VI. YURT�Ç� MAL� P�YASALAR 

Yurtiçi Mali Piyasalar 

2011 y�l�n�n ikinci yar�s�ndan itibaren Avro Bölgesi’ndeki mali sorunlar�n derinle�mesi 

küresel ekonomiyi ve beklentileri olumsuz etkilemi�tir. Artan ülke risklerine ba�l� olarak 

2010 y�l�n�n sonlar�ndan itibaren özellikle riskli ülke tahvillerindeki de�er dü�ü�ü 

portföylerinde kamu ka��tlar� bulunan finans sektörünü de etkilemeye ba�lam��t�r. 

Avrupa’da ya�anan olumsuzluklar�n yan�nda ABD gibi geli�mi� ülkelerin ekonomilerinde 

ya�anan olumsuzluklar ve ortaya ç�kan belirsizlik dünya genelinde yat�r�mc� güveninin 

zay�flamas�na ve sermaye hareketlerinin azalmas�na neden olmu�tur. 

Özellikle geli�mi� ekonomilerdeki bu olumsuz gidi�at�n aksine geli�mekte olan ülkelerin 

mali piyasalar�nda nispeten olumlu bir performans izlenmi�tir. Türkiye’de de mali 

piyasalar ba�ta cari aç�ktaki daralma olmak üzere olumlu makro göstergeler ve güven 

ortam� sayesinde pozitif yönde ayr��maktad�r. Türkiye ayn� zamanda bölgedeki 

ekonomiler aras�nda yat�r�mc�lar için güvenli bir liman olmaktad�r. 

Avrupa, Amerika ve Japonya Merkez Bankalar� Eylül ay�nda yeni bir parasal geni�leme 

hamlesi yapm��lard�r. Bu nedenle d�� piyasalarda giderek artmas� beklenen likiditenin 

2010 ve 2011 y�l�n�n yar�s�nda görüldü�ü gibi geli�mekte olan piyasalara sermaye ak��n� 

art�rmas� beklenmektedir. Bu durumda cazip bir pazar olan Türkiye’ye büyük fonlar�n 

akmas� sonucunda bol ve ucuz döviz, Türk liras�n�n de�erlenmesine neden olabilir. 

Bunun yan�nda dünya genelinde ortaya ç�kan belirsizlikler sermaye piyasalar�nda ve 

kurda oynakl��n artmas�na sebep olabilir. 

B. �STANBUL MENKUL KIYMETLER BORSASI (�MKB) 

Asya borsalar�n�n dü�ük performans� ve Avro Bölgesi ülkeleri ile ABD’nin borç sorunlar� 

nedeniyle 2011 y�l�nda Türk liras� baz�nda yüzde 24 dü�en �MKB-100 endeksi 2012 y�l�n�n 

ba�lar�ndan itibaren toparlanmaya ba�lam��t�r. Yurtiçi mali piyasalarda ya�anan pozitif 

ayr��ma dönem dönem kendini �MKB yat�r�mlar�nda hissettirmi�tir. Piyasalarda gözlenen 

oynakl��n yüksek olmas�ndan dolay� sert dalgalanmalar gözlemlenebilmektedir. 

99

100 


IMKB-100 endeksi, sorunlu Avro Bölgesi ekonomilerinin y�l�n ilk ay�nda gerçekle�tirdikleri 

tahvil ihalelerinin olumlu geçmesi ve geli�mekte olan ülke piyasalar�na fon giri�i 

sa�lanmas� ile 2012 y�l�na yukar� yönlü bir seyir ile giri� yapm��t�r. Ayr�ca ECB (Avrupa 

Merkez Bankas�)’nin uzun vadeli refinansman operasyonu (LTRO) ile bankac�l�k 

sektörüne yapt�� 530 milyar avroluk fonlama, bu yükseli� e�iliminde etkili olmu�tur. Bu 

geli�melerin etkisiyle �MKB-100 endeksi Eylül 2011’den beri ilk kez �ubat 2012’de 60 bin 

seviyesinin üzerine ç�km��t�r. ABD istihdam verilerinin beklentilerin alt�nda kalmas� ve 

Çin’de ekonomik yava�lamaya ili�kin endi�eler ile Fed’in toplant� tutanaklar�nda yeni bir 

parasal geni�lemeye gidilece�ine dair ipucuna rastlanmam�� olmas� piyasalara sat�� 

bask�s� getirmi�tir. Türk bankac�l�k sektörünün ilk çeyrek kârlar�n�n azald��n� teyit eden 

bilanço aç�klamalar�, Standard & Poor’s’un Türkiye’nin kredi notu görünümünü pozitiften 

dura�ana çevirmesi ve ABD’de aç�klanan makroekonomik verilerin piyasa beklentilerini 

kar��lamaktan uzak olmas� sat��lar�n devam etmesine yol açm��t�r. 

Bir süredir dünya borsalar�ndan pozitif anlamda ayr��an �MKB-100 endeksi, cari aç�ktaki 

iyile�menin yan� s�ra faizlerdeki gerilemenin de etkisiyle dünyadaki olumsuz havadan fazla 

etkilenmeyerek Temmuz ay�na yükseli�le ba�lam��t�r. 

Son dönemde borsadaki trendi de�i�tiren önemli geli�meler olmu�tur. ECB Ba�kan�n�n 

ortak para birimi “avro”nun korunmas� ad�na her türlü önlemin al�n�p gereken tüm 

ad�mlar�n at�laca�� yönündeki aç�klamas� yurtd��ndaki havan�n düzelmesini sa�lam�� ve 

küresel piyasalara paralel olarak �MKB-100 endeksi de artm��t�r. Ayr�ca �spanya’da yerel 

yönetimlerin merkezi hükümetten finansal yard�m talep etmeleri, piyasalar�n �spanya’ya 

odaklanmas�na ve �spanya’n�n mali yard�m talep edece�ine yönelik spekülasyonlar�n 

artmas�na neden olmu�, �spanya ve �talya 10 y�ll�k tahvil faizleri bu dönemde s�ras�yla 

yüzde 7 ve yüzde 6 seviyelerine ç�km��t�r. TCMB’nin aç�klad�� Enflasyon Raporunda, 

y�lsonu enflasyon tahmininin a�a�� çekilmesi, zorunlu kar��l�k oranlar�nda gidilmesi 

öngörülen kompozisyon de�i�iminin Türk liras� likidite ko�ullar�nda yarataca�� rahatlama 

ve faiz koridoru uygulamas�n�n üst s�n�r�nda ya�anabilecek olas� dü�ü�ün ipuçlar�n�n 

verilmi� olmas� da hisse senedi piyasas�ndaki al�mlar� desteklemi�tir. Bu geli�melere 

paralel olarak A�ustos ay�nda da genel olarak yükseli� e�iliminde olan endeks, A�ustos 

ay�n� 67.368 seviyesinden kapatm��t�r.


2011 y�l�nda yüksek cari aç�k ve büyümenin kompozisyonundaki dengesizlik �MKB’de 

kay�plara neden olmu�tur. Ancak 2011 y�l�n�n son döneminden itibaren kendini gösteren 

ve 2012’nin ilk çeyre�i itibar�yla belirginle�en yumu�ak ini� süreci ile cari aç�kta ve 

büyümenin kompozisyonunda önemli bir iyile�me ya�anm��t�r. Bu sayede yava�layan 

ekonomiye ra�men �MKB’de 2011’in kay�plar�n�n büyük ölçüde telafi edildi�i 

görülmektedir. 

Grafik VI.B.1 

180 

160 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

19 �ub, 2007 

15 Nis, 2007 

09 Haz, 2007 

03 A�u, 2007 

27 Eyl, 2007 

21 Kas, 2007 

15 Oca, 2008 

10 Mar, 2008 

04 May, 2008 

28 Haz, 2008 

22 A�u, 2008 

16 Eki, 2008 

10 Ara, 2008 

03 �ub, 2009 

30 Mar, 2009 

24 May, 2009 

18 Tem, 2009 

11 Eyl, 2009 

05 Kas, 2009 

30 Ara, 2009 

23 �ub, 2010 

19 Nis, 2010 

13 Haz, 2010 

07 A�u, 2010 

01 Eki, 2010 

25 Kas, 2010 

19 Oca, 2011 

15 Mar, 2011 

09 May, 2011 

03 Tem, 2011 

27 A�u, 2011 

21 Eki, 2011 

15 Ara, 2011 

08 �ub, 2012 

03 Nis, 2012 

28 May, 2012 

22 Tem, 2012 

Kaynak: �MKB 

�MKB-100 Endeksi 

�MKB-100 (TL) �MKB-100 ($) 

MSCI 1 baz�nda bak�ld��nda ise 2011 y�l�nda hem Türkiye hem de Yükselen Piyasalar 

endekslerinin 2010’a k�yasla çok daha dü�ük bir performans sergiledi�i görülmektedir. 

Y�l içerisinde dü�ü� e�iliminde olan MSCI, 2011 y�lsonu itibar�yla y�l�n ba��na k�yasla 

Türkiye’de yüzde 37,4, yükselen piyasalarda ise yüzde 21,2 azal�� kaydetmi�tir. 2012 

y�l�nda ise 2011 y�l�n�n sonlar�na k�yasla daha yüksek bir performans sergileyen MSCI 

A�ustos ay�nda y�lba��na k�yasla Türkiye’de yüzde 35,4 art�� ile 536,3; yükselen 

piyasalarda ise yüzde 3,3 art�� ile 947,3 olarak gerçekle�mi�tir. 

�� 

1 Temel olarak belirli gruplar halinde ele al�nan borsalar�n veya hisse senetlerinin performans�n� gösteren MSCI endeksleri, Morgan 

Stanley Capital International taraf�ndan haz�rlanmaktad�r. Bu endekslerde, farkl� türde ve farkl� bölgesel gruplara ili�kin çok say�da alt 

endeks bulunmaktad�r. Bunlardan birisi olan MSCI Yükselen Piyasalar Endeksi Türkiye’yi de içine alan 22 geli�mekte olan ülkenin 

piyasa performans�n� ölçmektedir. 

101

102 


Grafik VI.B.2 

200 

180 

160 

140 

120 

100 

80 

60 

40 

20 

0 

04 Oca, 2007 

04 Nis, 2007 

04 Tem, 2007 

04 Eki, 2007 

04 Oca, 2008 

��lem hacmine bak�ld��nda ise hisse senedi piyasas� toplam i�lem hacmi 2011 y�l�nda bir 

önceki y�la göre yüzde 9,3; tahvil ve bono piyasas� toplam i�lem hacmi ise yüzde 19,2 

artm��t�r. 2011 y�l�nda hisse senedi piyasas� toplam i�lem hacmi 694,9 milyar TL’ye, 

tahvil ve bono piyasas� toplam i�lem hacmi ise 4.122,3 milyar TL’ye yükselmi�tir. �MKB 

toplam i�lem hacmi ise 2011 y�l�nda bir önceki y�la göre yüzde 19,3 art�� ile 5.732,8 

milyar TL’ye yükselmi�tir. 

04 Nis, 2008 

04 Tem, 2008 

Kaynak: Morgan Stanley Capital International 

MSCI Türkiye ve Yükselen Piyasalar Endeksi 

04 Eki, 2008 

04 Oca, 2009 

04 Nis, 2009 

04 Tem, 2009 

04 Eki, 2009 

04 Oca, 2010 

04 Nis, 2010 

04 Tem, 2010 

04 Eki, 2010 

MSCI Türkiye MSCI YP 

04 Oca, 2011 

04 Nis, 2011 

04 Tem, 2011 

04 Eki, 2011 

04 Oca, 2012 

04 Nis, 2012 

04 Tem, 2012

Grafik VI.B.3 

6.000 

5.000 

4.000 

3.000 

2.000 

1.000 

0 

106 

839 

546 

Kaynak: �MKB 

147 

1.254 

528 

208 

1.924 

270 

2.340 


�MKB toplam i�lem hacmi 2012 y�l�n�n ilk sekiz ay�nda, bir önceki y�l�n ayn� dönemine 

göre yüzde 72,5 art�� kaydederek 6.001,7 milyar TL olmu�tur. Küresel geli�melere 

paralel olarak Temmuz ay� itibar�yla Türkiye’ye çok yüksek seviyelerde sermaye ak�m� 

olmu�tur. Tahvil ve bono piyasas� i�lem hacmi bu y�l�n ilk sekiz ay�nda bir önceki y�l�n 

ayn� döneminin iki kat�na ç�km��t�r. 

�MKB ��lem Hacmi (Milyar TL) 

622 

566 

325 

2.921 

706 

388 

2.935 

726 

333 

3.236 

680 

483 

3.400 

663 

636 

3.459 

710 

512 

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Ocak- 

Hisse Senetleri Piyasas� 

Tahvil ve Bono Piyasas� 

Borsa D�� Sabit Getirili Menkul K�ymet ��lemleri 

2.350 

618 

A�ustos 

2011 

401 

4.879 

722 

Ocak- 

A�ustos 


103

104 


Grafik VI.B.4 

74 

72 

70 

68 

66 

64 

62 

60 

2007-1 

4 

7 

10 

Kaynak: Merkezi Kay�t Kurulu�u 

2008-1 

4 

7 

10 

Dolay�s�yla 2011 y�l�nda yüzde 62,1’e gerileyen �MKB’deki yabanc� pay� 2012 y�l�nda 

ortalama olarak yüzde 62 seviyelerinde yatay bir seyir izlemi�, özellikle Temmuz ay�nda 

ya�anan ciddi sermaye giri�i ile birlikte A�ustos ay� sonu itibar�yla yüzde 63,9’a ula�m��t�r. 

C. TAHV�L VE BONO P�YASALARI 

1. �MKB Tahvil-Bono Piyasas� 

2011 y�l�na dü�ük seviyelerden giri� yapan gösterge tahvil faiz oran� y�l içerisindeki 

geli�melere paralel olarak yükselmi�tir. Bunda, TCMB’nin Enflasyon Raporu’nda emtia 

fiyatlar�ndaki art��a ba�l� olarak y�lsonu enflasyon tahminini yüzde 5,9’dan yüzde 6,9’a 

ç�karmas� ve beklentilerin oldukça üzerinde aç�klanan cari aç�k verisindeki geli�meler ile 

Avrupa ve ABD kaynakl� olumsuzluklar etkili olmu�tur. 

A�ustos 2011’de ola�anüstü toplanan TCMB Para Politikas� Kurulu, Avrupa ülkelerindeki 

sorunlar�n küresel risk alma i�tah�n� olumsuz etkiledi�ini ve bu sorunlar�n derinle�erek 

Türkiye’yi durgunluk sürecine sokma riskinin artt��n� belirterek faiz koridorunu daraltm�� 

ve politika faizini dü�ürmü�tür. Kurul, Ekim 2011’de borç verme faizlerinin önemli ölçüde 

art�r�lmas� yoluyla faiz koridorunun geni�letilmesine karar vermi�tir. Bu geli�meler 

do�rultusunda TCMB fonlama maliyetine paralel olarak 2011 y�l� sonunda faiz oran� 

yüzde 11 seviyesine kadar ç�km��t�r. 

�MKB'de Yabanc� Yat�r�mc�lar�n Pay� (Yüzde) 

2009-1 

4 

7 

10 

2010-1 

4 

7 

10 

2011-1 

4 

7 

10 


4 

7 

63,9


Genel risk i�tah�ndaki art�� ve ekonominin yeniden dengelenmesi sonucunda 2012 y�l�n�n 

ba��nda Türk tahvillerinin al�c�l� bir dönem geçirmesi ikincil piyasa gösterge tahvil faiz 

oran�nda dü�ü�ü beraberinde getirmi�tir. Tahvil ve bono piyasas�nda TCMB’nin 

enflasyonla mücadele konusunda likiditede s�k�la�t�rmay� sürdürece�i beklentisi ile 

birlikte bir miktar art�� gösteren ikincil piyasa gösterge tahvil faizi, yurtd��ndaki geli�meler 

paralelinde dalgal� ancak yatay bir seyir izlemi�tir. Y�l�n ikinci yar�s�nda aç�klanan 

enflasyon ve cari dengeye ili�kin verilerin piyasa beklentilerinden olumlu gerçekle�mesi 

Türkiye’ye yönelik risk alg�lamalar�n� iyile�tirmi�tir. Bu geli�meler sonucunda Haziran 

2012’de ortalama fonlama maliyeti kademeli olarak dü�ürülmü�tür. Bunlara paralel 

olarak Türk tahvillerinin al�c�l� bir dönem geçirmesi ile beraber faiz oran� dü�ü� 

kaydetmi�, A�ustos ay�nda yüzde 7,6 seviyesinde kalm��t�r. 

Grafik VI.C.1 

27 

25 

23 

21 

19 

17 

15 

13 

11 

9 

7 

5 

Kaynak: TCMB 

�kincil Piyasa Gösterge ve TCMB Politika Faiz Oran�, TCMB A��rl�kl� 

Ortalama Fonlama Maliyeti (Yüzde) 

2 Oca, 2008 

21 �ub, 2008 

11 Nis, 2008 

31 May, 2008 

20 Tem, 2008 

8 Eyl, 2008 

28 Eki, 2008 

17 Ara, 2008 

5 �ub, 2009 

27 Mar, 2009 

16 May, 2009 

5 Tem, 2009 

24 A�u, 2009 

13 Eki, 2009 

2 Ara, 2009 

21 Oca, 2010 

12 Mar, 2010 

1 May, 2010 

20 Haz, 2010 

9 A�u, 2010 

28 Eyl, 2010 

17 Kas, 2010 

6 Oca, 2011 

25 �ub, 2011 

16 Nis, 2011 

5 Haz, 2011 

25 Tem, 2011 

13 Eyl, 2011 

2 Kas, 2011 

22 Ara, 2011 

10 �ub, 2012 

31 Mar, 2012 

20 May, 2012 

9 Tem, 2012 

28 A�u, 2012 

�kincil Piyasa Gösterge Faiz Oran� 

TCMB Politika Faiz Oran� 

TCMB A��rl�kl� Ortalama Fonlama Maliyeti 

2011 y�l�nda toplam tahvil-bono stokundaki yabanc� yat�r�mc� pay� artmaya devam 

etmi�tir. 2011 y�l� Ocak ay�nda bir önceki y�l�n son ay�na göre yükselerek yüzde 13,3 olan 

pay, 2011 y�l�n�n sonuna gelindi�inde yüzde 17 seviyesinde kalm��t�r. 

105

106 


2012 y�l�n�n ikinci çeyre�inden itibaren tekrar art��a geçen pay, özellikle Temmuz 

ay�ndaki tahvil piyasas�na rekor seviyede giren yabanc� sermaye ile birlikte A�ustos 

ay�nda yüzde 20,7’ye ula�m��t�r. 

Grafik VI.C.2 

23 

21 

19 

17 

15 

13 

11 

9 

7 

5 

2008-1 

Kaynak: TCMB 

Toplam Tahvil-Bono Stokunda Yabanc� Yat�r�mc�lar�n Paylar� (Yüzde) 

4 

7 

10 

2009-1 

4 

7 

2. 10 Y�ll�k Tahvil Faizi ve 5 Y�ll�k CDS 2 Primi 

Ya�anan küresel krizin etkilerinin hafiflemesinin ard�ndan 2011 y�l�nda ba�ta Avro Bölgesi 

ülkeleri olmak üzere yurtd�� kaynakl� olumsuz geli�melerin dünya genelindeki 

belirsizliklerin etkisiyle CDS primimiz ve tahvil faiz oranlar� yükselmi�tir. 

10 

2010-1 

�� 

2 CDS (Credit Default Swap), bir alacakl�n�n üçüncü bir tarafa belli bir ücret ödeyerek alaca��n� garantilemesidir. Borçlunun borcunu 

ödeyememe riskini ortadan kald�rmaya yönelik olarak alacakl�n�n üçüncü tarafa ödedi�i ve bir nevi sigorta primine kar��l�k gelen ücret 

ise CDS primi olarak adland�r�lmaktad�r. 

4 

7 

10 

2011-1 

4 

7 

10 


4 

7 

20,7

Tablo VI.C.1 

CDS Primi: Türkiye ve Seçilmi� Ülkeler* 


A�ustos 2011 Aral�k 2011 A�ustos 2012 

Portekiz 918 1.093 662 

Yunanistan 2.261 8.786 14.543 

�spanya 358 394 518 

�talya 361 503 468 

Çek Cumhuriyeti 108 174 113 

Polonya 216 280 152 

Kore 130 169 108 

Brezilya 143 162 131 

�ile 96 132 95 

Meksika 142 154 111 

Kolombiya 142 156 115 

Türkiye 227 287 179 


*Seçilmi� ülke verileri ilgili aya ait son verilerdir. 

2012 y�l�nda tekrar dü�ü� trendine giren CDS primimiz geli�mekte olan ülkeler 

ortalamas�n� son dönemde yakalam��t�r. 2012 y�l�nda dü�ü� trendinde olan tahvil faiz 

oranlar� ise A�ustos ay� itibar�yla y�l�n ba��na k�yasla yüzde 9,9 seviyelerinden yüzde 8,2 

seviyelerine inmi�tir. 

Grafik VI.C.3 

900 

800 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 

03.01.2008 

27.02.2008 

22.04.2008 

16.06.2008 

10.08.2008 

04.10.2008 

28.11.2008 

22.01.2009 

18.03.2009 

12.05.2009 

06.07.2009 

30.08.2009 

24.10.2009 

18.12.2009 

11.02.2010 

07.04.2010 

01.06.2010 

26.07.2010 

19.09.2010 

13.11.2010 

07.01.2011 

03.03.2011 

27.04.2011 

21.06.2011 

15.08.2011 

09.10.2011 

03.12.2011 






5 Y�ll�k CDS 

Türkiye GOÜ Ortalamas� 

107

108 


Grafik VI.C.4 

12 

11 

10 

9 

8 

7 

6 

5 

09.04.2010 

09.05.2010 

09.06.2010 

09.07.2010 

09.08.2010 

09.09.2010 

09.10.2010 

09.11.2010 

09.12.2010 

09.01.2011 

09.02.2011 

09.03.2011 

09.04.2011 

09.05.2011 

09.06.2011 

09.07.2011 

09.08.2011 

09.09.2011 

09.10.2011 

09.11.2011 

09.12.2011 










D. DÖV�Z KURLARINDAK� GEL��MELER 

2011 y�l� ilk yar�s�nda Türk liras�, hem dolar hem de avro kar��s�nda de�er kaybetmi�tir. 

Y�l�n di�er yar�s�nda ise TCMB’nin faiz indirimine gitmesine ra�men Türk liras�n�n avro ve 

dolar kar��s�ndaki de�er kayb� h�zlanarak devam etmi�tir. Artan küresel risk alg�s� 

nedeniyle de geli�mekte olan ülkelerden sermaye ç�k��lar� ya�anm��t�r. Bu nedenle di�er 

geli�mekte olan ülke para birimlerine paralel bir seyirle Türk liras� da, dolar ve avro 

kar��s�nda de�er kaybetmi�tir. 

10 Y�ll�k Tahvil Faizi 

(Yerel Para Biriminden) 

Türkiye GOÜ Ortalamas�

Grafik VI.D.1 

700 

600 

500 

400 

300 

200 

100 

0 


02.01.2008 

26.02.2008 

21.04.2008 

15.06.2008 

09.08.2008 

03.10.2008 

27.11.2008 

21.01.2009 

17.03.2009 

11.05.2009 

05.07.2009 

29.08.2009 

23.10.2009 

17.12.2009 

10.02.2010 

06.04.2010 

31.05.2010 

25.07.2010 

18.09.2010 

12.11.2010 

06.01.2011 

02.03.2011 

26.04.2011 

20.06.2011 

14.08.2011 

08.10.2011 

02.12.2011 





Kaynak: TCMB, Bloomberg 

2012 y�l� ba��nda TCMB’nin alm�� oldu�u önlemlerin yan� s�ra Hazine ihaleleri öncesinde 

h�zlanan yabanc� sermaye giri�leriyle birlikte Türk liras� dolar kar��s�nda de�er 

kazanm��t�r. Çin’in 2012 ilk çeyrek büyümesinin beklentilerin alt�nda kalmas� dolar�n 

geli�mekte olan ülke para birimleri kar��s�ndaki seyrini k�smen güçlendirmi�tir. 

May�s ay� ba��nda Yunanistan’da yap�lan seçimlerin ard�ndan avronun gelece�ine yönelik 

endi�elerin artmas� dolar�n avro kar��s�nda de�erlenmesine yol açm��t�r. Dolar bu 

dönemde di�er geli�mekte olan ülke para birimlerine kar�� da h�zl� bir de�erlenme 

e�ilimine girmi�tir. 

Öte yandan A�ustos 2012’de Türk liras� zorunlu kar��l�klar�n döviz olarak tesis edilmesine 

ili�kin üst s�n�r yüzde 60’a, alt�n olarak tesis edilebilmesine ili�kin üst s�n�r ise yüzde 30’a 

yükseltilmi�tir. Bu uygulama sonucunda A�ustos ay� ba��nda 87 milyar 757 milyon dolar 

olan Merkez Bankas� brüt döviz rezervleri bir ayda 92 milyar 996 milyon dolara 

yükselmi�tir. 2011 y�l� ile kar��la�t�r�ld��nda 2012 y�l� döviz kuru aç�s�ndan daha rekabetçi 

bir y�l olmu�tur. Borsadaki yükseli�, tahvil faiz oran�ndaki ve CDS primindeki dü�ü� bu 

geli�mede etkili olmu�tur. 

Dolara Kar�� Döviz Kurlar� 

TL/$ GOÜ Ortalamas� 

109

110 


E. �STANBUL ALTIN BORSASI (�AB) 

Alt�n piyasas�nda 2011 y�l�nda 2010 y�l�na k�yasla Türk liras� ve dolar cinsinden i�lem 

hacmi artarken, avro cinsinden i�lem hacminde azal�� kaydedilmi�tir. 2011 y�l�nda i�lem 

hacmi dolar cinsinden 10,5 milyar dolara, Türk liras� cinsinden 2,5 milyar TL’ye 

yükselmi�, avro cinsinden ise 11,4 milyon avroya dü�mü�tür. 

2012 y�l� Ocak-A�ustos döneminde ise Türk liras� cinsinden i�lem hacmi 1,1 milyar TL 

iken dolar cinsinden i�lem hacmi 11,4 milyar dolar olmu�tur. 

Grafik VI.E.1 

12.000 

10.000 

8.000 

6.000 

4.000 

2.000 

0 

Kaynak: �AB 

Alt�n ve gümü� fiyatlar� 2011 y�l�nda yükselmeye devam etmi�tir. 2011 y�l� Ocak ay� sonu 

itibar�yla alt�n�n ortalama ons fiyat� 1.364 dolar iken Aral�k ay� itibar�yla 1.628 dolara 

kadar yükselmi�tir. 2011 y�l�na 28 dolar ile giri� yapan ortalama gümü� ons fiyat� ise y�l 

içerisindeki 46 dolara varan yükseli�lerin ard�ndan dü�erek Aral�k ay�nda 30 dolara 

inmi�tir. 

942 

749 

0 

1.782 

1.320 

48 

2.909 

1.068 

6 

4.344 

Alt�n Piyasas� ��lem Hacmi 

369 

31 

4.409 

227 

0 

6.507 

2012 y�l�nda küresel konjonktürdeki geli�melere paralel olarak ve özellikle enflasyonist 

beklentilere bir güvence ile yap�lan spekülatif hareketler alt�n fiyatlar� üzerinde etkili 

olmu�tur. Ocak ay�nda 1.655 dolar olan alt�n�n ortalama ons fiyat� Mart ay�ndan itibaren 

1.015 

0 

9.300 

165 

0 

6.814 

257 

1 

4.623 

263 

14 

10.461 

2.532 

11 

11.395 

1.074 

86 

2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ocak- 

A�ustos 


Dolar Cinsinden (milyon dolar) TL Cinsinden (milyon TL) Euro Cinsinden (milyon euro)


dü�ü�e geçmi�tir. A�ustos ay�nda ise alt�n�n ortalama ons fiyat� 1.623 dolar olmu�tur. 

2012 y�l�na 31 dolar ile giri� yapan ortalama gümü� ons fiyat� ise A�ustos ay�nda 29 

dolar olmu�tur. 

Grafik VI.E.2 

1800 

1600 

1400 

1200 

1000 

800 

600 

400 

200 

0 

2002 

Kaynak: �AB 

F. VADEL� ��LEMLER VE OPS�YON BORSASI (VOB) 

Vadeli ��lemler ve Opsiyon Borsas�, faaliyete geçti�i 4 �ubat 2005 tarihinden itibaren 

h�zla geli�me göstererek i�lem hacmini önemli miktarda art�rm��t�r. ��lem yap�lmaya 

ba�land�� y�lda 3 milyar TL olan i�lem hacmi 2011 y�l�nda 439,8 milyar TL’ye ula�m��t�r. 

2012 Ocak-A�ustos döneminde vadeli i�lemler ve opsiyon borsas� i�lem hacmi 268,3 

milyar TL’dir. 

2003 

2004 

�AB Ortalama Alt�n ve Gümü� Fiyatlar� ($/Ons) 

2005 

2006 

2007 

2008 

2009 

2010 

2011 


2 

3 

4 

Alt�n (sol eksen) Gümü� (sa� eksen) 

5 

6 

7 

8 

40 

35 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

111

112 


Grafik VI.F.1 

500 

450 

400 

350 

300 

250 

200 

150 

100 

50 

0 

Kaynak: VOB 

Aç�k pozisyon say�s�n�n yükselmesi, yat�r�mc�lar�n vadeli i�lemlere yöneldi�ini ve 

piyasadaki likiditenin artt��n� göstermektedir. VOB’da aç�k pozisyon say�s� son y�llarda 

yükseli� e�ilimi sergilemektedir. Mevcut aç�k pozisyon say�s� 2011 y�l�nda 266.101 iken 

2012 A�ustos ay� itibar�yla 265.674 olmu�tur. 

G. F�NANSAL DER�NLE�MEY� SA�LAMAK �Ç�N ATILAN ADIMLAR 

1. Bireysel Emeklilik Sistemi 

Bireysel Emeklilik Sisteminde tasarruflar� art�rmak için düzenlemeler yap�lm��t�r. Vergi 

ödesin ödemesin herkesin istifade edebilece�i yeni bir sistem geli�tirilmi�tir. Katk� pay� 

ödemeleri vergi matrah�ndan indirilmeyecek, bunun yerine, kat�l�mc�n�n ödedi�i katk� 

pay�n�n yüzde 25’i oran�nda devlet katk�s� kat�l�mc�n�n devlet katk�s� alt hesab�na 

ödenecektir. 

3 

Vadeli ��lemler ve Opsiyon Borsas� ��lem Hacmi (Milyar TL) 

18 

118 

208 

Devlet katk�s�na sistemde uzun süre kalmay� özendirecek �ekilde kademeli olarak hak 

kazan�lacakt�r (Devlet katk�lar� ve getirilerin üçüncü y�lda yüzde 15’ine, alt�nc� y�lda yüzde 

35’ine, onuncu y�lda yüzde 60’�na ve emeklilikte yüzde 100’üne hak kazan�lacakt�r). 

334 

432 440 

2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 Ocak- 

A�ustos 


268

2. Giri�im Sermayesi 


Giri�im sermayesini te�vik etmek amac�yla, giri�im sermayesi fonu olarak ayr�lan katk� 

paylar�n�n gelir ve kurumlar vergisi matrah�n�n tespitinde beyanname üzerinden 

indirilmesine imkan sa�lanm��t�r. 

Kurumlar�n giri�im sermayesi yat�r�m fonu kat�lma paylar� ile giri�im sermayesi 

ortakl�klar�ndan elde ettikleri kar paylar�, i�tirak kazançlar� istisnas� kapsam�na al�nm��t�r. 

3. �� Melekleri 

Bireysel Yat�r�m Kat�l�mc�l��n� destekleyici düzenlemeler yap�lm��t�r. 2017 y�lsonuna 

kadar uygulanmak üzere Hazine Müste�arl��’ndan lisans alan bireysel kat�l�m 

yat�r�mc�s�n�n anonim �irketlere ortak olurken koydu�u sermayenin yüzde 75'inin bireysel 

kat�l�m yat�r�m indirimi olarak y�ll�k beyannamelerine konu kazanç ve iratlardan 

indirilebilecektir. 

Bilim, Sanayi ve Teknoloji Bakanl�� ile TÜB�TAK taraf�ndan belirlenen ara�t�rma 

geli�tirme ve yenilikçilik programlar� kapsam�nda son be� y�l içinde projesi desteklenmi� 

kurumlara i�tirak sa�layan bireysel kat�l�m yat�r�mc�s� için bu oran yüzde 100 olarak 

uygulanacakt�r. 

4. Sukuk 

Türkiye Hazinesi ilk kez Eylül 2012’de bir sukuk ihrac� yaparak dünyada talebin h�zla 

artt�� bu alana giri� yapm��t�r. Sukuk, uluslararas� sermaye piyasalar�nda finansman� 

artt�rmak için geli�tirilen faizsiz bankac�l�k ilkelerine uygun önemli finansal araçlardan 

birisidir. Ernst & Young'�n Global �slami Bankac�l�k Merkezi taraf�ndan yap�lan son 

ara�t�rmas�na göre sukuk için küresel talebin 2017'de 300 milyar dolardan 900 milyar 

dolara ç�kmas� beklenmektedir. �slami bankac�l�k sektörünün çift haneli büyümesinin bir 

sonucu olan bu geli�melerde güvenin ve likit menkul k�ymet i�tah�ndaki art��n da etkisi 

vard�r. Talep, �slami finans kurumlar�n�n yan� s�ra fon yöneticilerinden ve elinde yüklü 

paras� olan bireylerden de gelmektedir. Ara�t�rmaya göre sukuk pazar�n� büyütecek ve 

bundan en fazla fayda sa�layacak olan ülkeler ise Türkiye, Malezya ve Endonezya 

olacakt�r. 

113

114 


�STANBUL F�NANS MERKEZ� PROJES� 

� 

� Neden �stanbul Finans Merkezi 

�stanbul, finans sektörünün katma de�er zincirinde çok yüksek noktalarda yer almaktad�r. 

�stanbul’un dünyan�n say�l� finans merkezleri aras�nda yer almas�n�n sa�lanmas�yla bu katma 

de�er daha da artacak ve Türkiye’nin de bundan yararlanmas� sa�lanacakt�r. Ayr�ca finansal 

bilincin olu�turulmas� ve finansal okur-yazarl��n art�r�lmas� için çal��malar yap�lmaktad�r. 

� Finans Merkezi Olarak �stanbul 

�stanbul, Türkiye’nin do�al finans merkezi konumundad�r. Asya ile Avrupa’y� birbirine ba�layan 

�stanbul; co�rafi konumu, nüfusu, dinamik finansal piyasalar� ve altyap�s� ile hem bölgesel hem de 

global finans merkezi olma yolunda ilerlemektedir. 

Proje ile; 

� �stanbul’un uluslararas� finans merkezi haline getirilmesi, 

� Küresel ölçekte rekabet gücüne sahip bir Türkiye, 

� Ülke kalk�nma seviyesinin yükseltilmesi hedeflenmektedir. 

�stanbul Finans Merkezi’nin var olan ve geli�mekte olan di�er finans merkezlerinden farkl� olmas� 

ve bu fark�n� tüm piyasalara gerçekçi bir �ekilde yans�tmas� gerekmektedir. 

�stanbul’un var olan durumunu dü�ündü�ümüzde nitelikli i� gücü alan�nda de�erlendirme 

yapacak olursak Türkiye’deki genç nüfusun ço�unlu�u ve e�itim düzeyinin sürekli artmas�, 

rekabetçi bir ortam�n olu�mas� ve bu durumun i� ve finans çevresine olumlu yans�mas� �stanbul’u 

di�er rakiplerine göre ön plana ç�karmaktad�r. �maj konusunda, turizmde parlayan y�ld�z� ve son 

zamanlarda THY’nin aç�l�mlar� ile ismini duyurmas�n�n yan�nda Amerika’da ba�lay�p tüm dünyaya 

yay�lan ekonomik kriz sonras� tüm i� ve finans çevrelerinin bankac�l�k konusunda Türkiye’yi örnek 

göstermesi ve Amerika’n�n da Türkiye’deki bankac�l�k sistemini incelemeye almas� �stanbul’un 

finans imaj�na katk� yapm��t�r. 

Türkiye’nin son be� y�ld�r bölgede ön plana ç�kmas�; �slam co�rafyas�na yeniden uzanmas�; 

Kafkaslar, Orta Do�u, Türk Cumhuriyetleri ve Balkanlar ile ili�kilerini geli�tirmesi de Türkiye’nin 

dünyada popülaritesini art�ran di�er konulard�r. 

�stanbul Finans Merkezi Projesini desteklemek ve finansal derinli�i art�rmak için baz� ad�mlar da 

at�lm��t�r. 

� Küresel fonlar� te�vik etmek için çal��malar yap�lm��t�r. Portföyünün yüzde 75’inden fazlas� 

hisse senetlerinden olu�an yat�r�m fonlar�n�n al�m sat�m�nda stopaj oran� yüzde s�f�ra 

indirilmi�tir. 

� Giri�im sermayesi fonu olarak ayr�lan katk� paylar�n�n gelir ve kurumlar vergisi matrah�n�n 

tespitinde beyanname üzerinden indirilmesine imkan sa�lanmaktad�r. 

� 2017 y�l� sonuna kadar uygulanmak üzere, Hazine Müste�arl��’ndan lisans alan bireysel 

kat�l�m yat�r�mc�s�n�n anonim �irketlere ortak olurken koyduklar� sermayenin yüzde 75’inin 

Bireysel Kat�l�m Yat�r�mc�s� indirimi olarak y�ll�k beyannamelerine konu kazanç ve 

iratlar�ndan indirilmesi öngörülmektedir. 

� Sermaye Piyasas� Kanunu, piyasa perspektifinde yeniden olu�turulmu�, �MKB yeniden 

yap�land�r�lm��t�r. 

� Küresel bir yat�r�m arac� haline gelen ve ''faizsiz tahvil'' olarak da tan�mlanan ''sukuk''a 

benzer bir enstrüman olarak kira sertifikas� sermaye piyasas�na sunulmu�tur.

2 0 

VII 

1 2 

BANKACILIK SEKTÖRÜ 

115

116 


VII. BANKACILIK SEKTÖRÜ 

Bankacılık Sektörü 

2012 y�l�nda da küresel belirsizliklerin devam etti�i ve Avro Bölgesi’ndeki mali sorunlar�n 

derinle�ti�i bir ortamda Türk bankac�l�k sektörü sa�lam ve güçlü yap�s�n� korumu�, bu 

dönemde de likidite, aktif kalitesi, sermaye yeterlili�i ve karl�l�k göstergelerindeki olumlu 

görünümünü muhafaza etmi�tir. Bu bak�mdan sektör, geli�mi� ve geli�mekte olan birçok 

ülkenin bankac�l�k sektörüne göre sa�lam yap�s�n� korumaktad�r. 

Tablo VII.1 

Bankac�l�k Sektörü Temel Verileri 

Temmuz 

2008 2009 2010 2011 2011 2012 

Toplam Aktifler (Milyon TL) 732.536 834.014 1.006.667 1.217.695 1.159.179 1.284.157 

Özkaynaklar (Milyon TL) 86.424 110.887 134.542 144.646 140.042 163.514 

Toplam Mevduat (Milyon TL) 454.599 514.620 617.037 695.496 666.004 729.294 

Toplam Krediler (Milyon TL) 367.445 392.621 525.851 682.893 627.659 742.796 

Dönem Net Kar� (Milyon TL) 13.421 20.182 22.116 19.844 11.959 13.402 

Sermaye Yeterlilik Oran� (%) 18,0 20,6 19,0 16,6 17,0 16,3 

Kaynak : BDDK 

Bankac�l�k sektörü, 2012 y�l�n�n ilk yar�s�nda ekonomideki yumu�ak ini� sürecine ba�l� 

olarak bir miktar yava�lasa da büyümeye devam etmi�tir. Bankac�l�k sektörünün önemli 

göstergelerinden aktif toplam�, y�l�n ilk yedi ay�nda geçen y�l�n ayn� dönemine göre yüzde 

10,8 oran�nda büyüyerek 1.284 milyar Türk liras� olmu�tur. Bu oran 2011 y�lsonundaki 

yüzde 21’lik büyüme oran�na göre daha makul seviyelerde gerçekle�mi�tir. Sektörün 

büyüme h�z�, Haziran 2011’de BDDK taraf�ndan yap�lan kredi maliyetlerini art�ran 

düzenlemeler ve TCMB’nin son çeyrekte uygulad�� parasal s�k�la�t�rma önlemlerinin 

etkisi ile yava�lam��t�r. 2011 y�l�nda sektörün aktif büyümesi temel olarak krediler ve 

TCMB’den alacaklar kaleminden kaynaklan�rken mevduat, yurtd�� bankalara borçlar, 

repo i�lemlerinden sa�lanan fonlar ve ihraç edilen menkul k�ymetlerdeki art�� ile 

fonlanm��t�r. 

Bankac�l�k sektöründe 2012 y�l�n�n ilk yedi ay� sonunda toplam aktiflerde meydana gelen 

yükseli� büyük oranda kredilerdeki art��tan kaynaklanmaktad�r. Kredilerin toplam aktifler 

içindeki pay� art�� e�ilimini devam ettirmi�tir ve 2011 y�lsonuna göre 1,8 puan yükselerek 

yüzde 57,8’e ula�m��t�r. Aktif büyümesi yaratan di�er kalemler menkul k�ymetler portföyü 

ve zorunlu kar��l�klar olmu�tur. Kaynak yap�s�n�n kompozisyonunda bankalar�n mevduata 

117

118 


alternatif kaynak yaratma politikalar�n� devam ettirdikleri görülmektedir. Kaynak art�� 

yaratan kalemler içinde bankalardan al�nan krediler ve özkaynaklar ise pay�n� 

yükseltmi�tir. 

Grafik VII. 1 

Küresel finansal piyasalarda k�r�lganl�klar�n sürmesi nedeniyle kredi art�� birçok ülkede 

ivme kaybetmi�tir. Ülkemizde 2011 y�l� ortalar�nda yüzde 50’ye kadar yakla�an kredi 

büyümesi, 2011 y�l� Haziran ay�na gelindi�inde tüketici kredilerindeki art�� e�ilimi, BDDK 

taraf�ndan ta��t ve konut kredileri haricinde kalan di�er tüketici kredilerine yönelik olarak 

al�nan tedbirler neticesinde önemli ölçüde s�n�rlanm��t�r. TCMB’nin s�k�la�t�r�c� yöndeki 

para politikas� duru�u da y�l�n ikinci yar�s�nda kredi art�� h�z�nda süregelen yava�lama 

e�iliminde belirleyici bir rol oynam��t�r. Özellikle Ekim ay�nda faiz koridorunun 

geni�letilmesi ve likidite ko�ullar�n�n s�k�la�t�r�lmas� kredi geli�meleri üzerinde son derece 

etkili olmu�tur. Al�nan politika tedbirlerinin yan� s�ra özellikle Avro Bölgesi’nde artan 

belirsizliklere ba�l� olarak iktisadi faaliyetteki kademeli yava�lama da kredi talebini 

olumsuz yönde etkileyerek kredilerdeki yava�lama e�ilimini destekleyici yönde bir etki 

yaratm��t�r. Al�nan tedbirlerle kredi büyümesi 2011 y�lsonunda yüzde 10,6’ya kadar 

gerilemi�tir. A�ustos 2012 itibar�yla yüzde 12,1 olan kredi büyümesinin hedeflenene göre 

biraz dü�ük seviyelerde oldu�u kabul edilmektedir.


Bankac�l�k sektörünün en önemli plasman kalemi olma özelli�ini koruyan kredilerin 

toplam aktifler içindeki pay�, 2011 y�lsonu itibar�yla 2010 y�l sonuna göre 3,8 puan 

artarak yüzde 56,1’e yükselmi�tir. 2011 y�lsonunda 682,9 milyar Türk liras�na yükselen 

toplam kredi hacmi 2012 y�l� Temmuz ay� itibar�yla 742,8 milyar Türk liras�na ula�m��t�r. 

Grafik VII.2 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

-10 

-20 

2008-1 

4 

Kaynak:BDDK 

7 

10 

2009-1 

�redilerde �ü�üme (Y�ll�� Yüzde) 

4 

7 

10 

2010-1 

4 

Toplam Krediler Bireysel Krediler KOB� Kredileri Ticari Krediler 

Küresel finansal krizin etkili oldu�u 2008 y�l�n�n son çeyre�inden 2009 y�l�n�n üçüncü 

çeyre�ine kadar olan dönemde, ekonomik aktiviteye göre bir dönem gecikmeli olarak 

küçülme sürecine giren kredi/mevduat oran� yine ekonomik aktiviteye göre bir dönem 

gecikme ile bu süreci tamamlam��t�r. 2011 y�l�n�n ilk yar�s�nda yurtiçi kredi hacmini 

kontrol etmeye yönelik aray��lara ra�men bir miktar yava�lasa da mevduat�n krediye 

dönü�üm oran� artmaya devam etmi�tir. 2009 y�l� sonunda yüzde 76,3’e kadar gerileyen 

söz konusu oran, 2011 y�lsonu itibar�yla yüzde 98,2 düzeyine gelmi�, 2012 y�l� Temmuz 

ay� itibar�yla ise yüzde 101,9’a ula�m��t�r. Bu geli�mede bankalar�n yurtd��ndan uygun 

maliyetli fon temin etmesi, mevduat mü�terilerinin bir k�sm�n�n bankalarca ihraç edilen 

menkul k�ymetlere yönelmesi, repodan sa�lanan fonlar�n göreceli maliyet avantaj� ve 

hanehalk�n�n güçlü tüketim e�ilimi etkili olmu�tur. Bununla birlikte 2011 y�lsonunda 

695,5 milyar Türk liras� olan mevduat, 2012 y�l� Temmuz ay� itibar�yla 729,3 milyar Türk 

liras� düzeyine yükselmi�tir. 

7 

10 

2011-1 

4 

7 

10 


4 

7 

119

120 


Grafik VII.3 

100 

95 

90 

85 

80 

75 

70 

04.01.2008 

04.04.2008 

04.07.2008 

04.10.2008 

04.01.2009 

04.04.2009 

*13 haftal�k hareketli ortalama al�nm��t�r. 

Kaynak:BDDK 

�e�duat�n �redi�e Dönü�üm �ran� (Yüzde) 

04.07.2009 

04.10.2009 

04.01.2010 

Takipteki alacaklar kalemi, iç talepteki yava�lamaya ba�l� olarak 2011 y�l�n�n son 

çeyre�inden itibaren bir miktar artm��t�r. 2011 y�lsonu itibar�yla 19 milyar Türk liras� 

seviyesinde gerçekle�en takipteki alacaklar, Temmuz 2012 itibar�yla 20,1 milyar Türk 

liras� seviyesine ula�m��t�r. Di�er taraftan takipteki alacaklar�n toplam krediler içindeki 

pay� bir miktar artsa da takibe dönü�üm oran� bir önceki y�la göre 1 puan gerileyerek 

2011 y�l� sonu itibar�yla yüzde 2,7 seviyesinde gerçekle�mi�tir. 2011 y�l�n�n son çeyre�i 

itibar�yla yatay seyir izleyen takibe dönü�üm oran� Temmuz 2012 itibar�yla yüzde 2,7 

düzeyinde gerçekle�mi�tir. Bu oran geli�mi� ve geli�mekte olan ülkelere göre dü�üktür. 

Aç�klanan son verilere göre bu oran Fransa’da yüzde 4,3, Çek Cumhuriyeti’nde yüzde 

5,1, Danimarka’da yüzde 4, �talya’da yüzde 11,7, Portekiz’de yüzde 9, �spanya’da yüzde 

6, Romanya’da yüzde 16,8 ve Brezilya’da yüzde 3,6 olarak gerçekle�mi�tir. 

04.04.2010 

04.07.2010 

04.10.2010 

04.01.2011 

04.04.2011 

04.07.2011 

04.10.2011 



04.07.2012

Grafik VII.4 

8 

7 

6 

5 

4 

3 

2 


2007-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 

Kaynak:BDDK 

�redilerin �a�i�e Dönü�üm �ran� (Yüzde) 

Kurumsal KOB� Bireysel Toplam 

A�ustos 2012’de rezervleri yükseltmek amac�yla Türk liras� zorunlu kar��l�klar�n Türk liras� 

veya döviz cinsinden tesis edilmesindeki maliyet fark�n�n azalt�lmas� ve bankalar�n yeni 

imkan� likidite gereksinimleri do�rultusunda serbestçe kullanabilmeleri için Türk liras� 

zorunlu kar��l�klar�n döviz olarak tesis edilmesine ili�kin üst s�n�r yüzde 55’ten yüzde 60’a, 

alt�n olarak tesis edilebilmesine ili�kin üst s�n�r ise yüzde 25’ten yüzde 30’a yükseltilmi�tir. 

TCMB’nin sektörün Türk liras� yükümlülükleri için belli oranlarda döviz ve alt�n cinsinden 

zorunlu kar��l�k tesisine ili�kin düzenlemeleri, küresel s�k�nt�lara kar�� geli�mi� ülke merkez 

bankalar�n�n uygulad�� geni�letici para politikalar� ile yurtd�� borçlanman�n maliyet 

avantaj� sektörün aktif büyümesini fonlamada yurtd�� kaynaklara yönelmesine etki 

etmektedir. 2012 y�l�n�n ilk çeyre�inde 57,6 milyar dolar olan bankalar�n k�sa vadeli d�� 

borcu, ikinci çeyrekte 62,9 milyar dolara yükselmi�tir. K�sa vadeli d�� borç stokunda 

bankalar�n pay� 0,3 puan dü�erek yüzde 63,8’den yüzde 63,5’e gerilemi�tir. 

121

122 


Grafik VII.5 

70 

65 

60 

55 

50 

45 

40 

35 

30 

2007-Ç1 

Ç2 

Kaynak:TCMB 

Ç3 

Ç4 

2008-Ç1 

�an�a��l�� e�töründe ��sa �adeli D�� r� �t��u 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

2009-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

2010-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Ç4 

2011-Ç1 

Ç2 

Ç3 

Bankalar�n K�sa Vadeli D�� Borcu (Milyar dolar, sa� eksen) 

K�sa Vadeli D�� Borç Stokunda Bankalar�n Pay� (%, sol eksen) 

2011 y�lsonu itibar�yla 144,6 milyar Türk liras� olan bankac�l�k sektörü özkaynaklar� 2010 

y�l� sonuna göre yüzde 7,5 art�� göstermi�tir. Sektörün kar da��t�m�n�n s�n�rland�r�larak 

önceki y�llarda elde edilen yüksek tutarl� karlar�n bünyede b�rak�lmas� önemli bir tutarda 

yedek akçe olu�umunu ve dolay�s�yla güçlü özkaynak yap�s�n�n korunmas�n� sa�lam��t�r. 

Sektörün özkaynak karl�l�� Haziran 2012 itibar�yla yüzde 16,3 olarak gerçekle�mi�tir. 

Geçen y�l�n ayn� döneminde yüzde 16,6 olan bu oran 2011 y�lsonunda yüzde 15,5 olarak 

gerçekle�mi�tir. Aç�klanan son verilere göre bu oran Brezilya’da yüzde 13,1, Rusya’da 

yüzde 17,3, Portekiz’de yüzde 1,1, �spanya’da yüzde 3 ve �ngiltere’de yüzde 2,2 olarak 


Sektör, bu dönemde de likidite, aktif kalitesi, sermaye yeterlili�i ve karl�l�k 

göstergelerindeki olumlu görünümünü muhafaza etmi�tir. Temmuz 2012 itibar�yla 

sektörde Basel II düzenlemeleri uygulanmaya ba�lanm��t�r 1 . Ancak bu de�i�ikli�in 

sermaye yeterlili�i oran� üzerinde oldukça s�n�rl� bir etki yaratmas� beklenmektedir. Ayr�ca 

sektör bu dönemde arac�l�k fonksiyonunu yerine getirmede geli�me kaydetmi�, fon 

kaynaklar�nda çe�itlilik art�� ve aktif kalitesinde iyile�me ya�am��, net faiz marj�ndaki 

daralma ile verimlilik art�� sa�lam��t�r. 

1 

Ülkemiz için Basel I ve Basel II’nin birlikte uyguland�� ve paralel uygulama dönemi olarak adland�r�lan bir 

y�ll�k dönem Temmuz 2012 itibar�yla sona ermi�tir. 

Ç4 


Ç2 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0


2010 y�l� sonunda yüzde 19 olarak gerçekle�en finansal sa�laml�k göstergelerinden biri 

olan sermaye yeterlilik oran�, 2011 y�l� sonunda yüzde 16,6; 2012 y�l� Temmuz ay� 

itibar�yla ise yüzde 16,3 olarak gerçekle�mi�tir. Bu oran, asgari yasal s�n�r olan yüzde 8’in, 

BDDK taraf�ndan uygulanmakta olan yüzde 12’lik hedef oran düzeyinin ve geli�mi� ve 

geli�mekte olan birçok ülkenin sermaye yeterlilik oran�n�n üzerindedir. Bu da sektörün 

aktif yap�s� ve yasal özkaynaklar�n kalitesi ile bankac�l�k sektörünün sa�l�kl� bünyesini 

korudu�unu göstermektedir. 

Grafik VII.6 

30 

25 

20 

15 

10 

5 

0 

�an�a��l�� e�törü �erma�e Yeterlili� �ran� (Yüzde) 

Hedef Oran Yüzde 12 

Yasal S�n�r Yüzde 8 

2006-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2007-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2008-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2009-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2010-1 

3 

5 

7 

9 

11 

2011-1 

3 

5 

7 

9 

11 


3 

5 

7 

Kaynak: BDDK 

Bankac�l�k sektörü karl�l�k göstergeleri incelendi�inde 2011 y�l� sonunda dönem net 

kar�n�n 19,8 milyar Türk liras� olarak gerçekle�ti�i görülmektedir. Sektörün dönem net 

kar� faiz d�� gelir gider dengesindeki bozulmaya kar��n yükselen net faiz marj�n�n etkisiyle 

2012 y�l�n�n ilk yedi ay�nda geçen y�l�n ayn� dönemine göre 1,4 milyar Türk liras� artarak 

13,4 milyar Türk liras�na yükselmi�tir. 

Son bir y�ll�k dönemde, sektörün özkaynak karl�l�� 0,3 puan azal�rken, aktif karl�l��nda 

bir de�i�iklik olmam��t�r. Haziran 2012’de özkaynak karl�l�� yüzde 16,3, aktif karl�l�� ise 

yüzde1,9 düzeyinde gerçekle�mi�tir. 

123

124 


2 0 1 2 

Temel Ekonomik Göstergeler 

125

126 


M�LL� GEL�R, �ST�HDAM 

Tablolar 

GSYH (Milyar TL) 350 455 559 649 758 843 951 953 1.099 1.298 678 1.571 

GSYH (Milyar $) 230 305 390 481 526 649 742 617 732 774 376 858 

GSYH Büyüme H�z� (Yüzde) 6,2 5,3 9,4 8,4 6,9 4,7 0,7 -4,8 9,2 8,5 3,1 4,0 

Ki�i Ba��na GSYH ($) 3.492 4.559 5.764 7.022 7.586 9.240 10.438 8.559 10.022 10.469 11.318 

��sizlik Oran� (Yüzde) 10,3 10,5 10,8 10,6 10,2 10,3 11,0 14,0 11,9 9,8 Haz. 

MERKEZ� YÖNET�M BÜTÇE GÖSTERGELER� * 

TEMEL EKONOM�K GÖSTERGELER 

2002 2003 2004 2005 

2006 2007 

2013 

OVP 

8,0 8,9 

Bütçe Giderleri (Milyon TL) 119.604 141.248 152.093 159.687 178.126 204.068 227.031 268.219 294.359 314.607 403.988 

Bütçe Gelirleri (Milyon TL) 79.420 101.040 122.964 152.784 173.483 190.360 209.598 215.458 254.277 296.824 370.095 

Bütçe Dengesi (Milyon TL) -40.184 -40.208 -29.128 -6.903 -4.643 -13.708 -17.432 -52.761 -40.081 -17.783 -33.893 

Faiz D�� Fazla (Milyon TL) 11.544 18.319 27.363 38.777 41.320 35.045 33.229 440 8.217 24.448 19.107 

Bütçe Dengesi /GSYH (Yüzde) -11,5 -8,8 -5,2 -1,1 -0,6 -1,6 -1,8 -5,5 -3,6 -1,4 -2,2 

Faiz D�� Fazla/GSYH (Yüzde) 3,3 4,0 4,9 6,0 5,4 4,2 3,5 0,0 0,7 1,9 1,2 

Faiz Giderleri/GSYH (Yüzde) 14,8 12,9 10,1 7,0 6,1 5,8 5,3 5,6 4,4 3,3 3,4 

Vergi Gelirleri/GSYH (Yüzde) 17,2 18,1 18,0 18,4 18,1 18,1 17,7 18,1 19,2 19,6 20,2 

Faiz Giderleri/Vergi Gelirleri (Yüzde) 85,7 70,9 56,3 38,2 33,4 31,9 30,1 30,9 22,9 16,6 16,7 

Genel Devlet Dengesi/GSYH (Yüzde) -10,8 -7,9 -4,1 -0,1 1,3 -0,2 -1,6 -5,5 -3,0 -0,4 -1,5 

A�. 

DEVLET BORÇLARI 

Merkezi Yönetim �ç Borç Stoku (Milyon TL) 149.870 194.387 224.483 244.782 251.470 255.310 274.827 330.005 352.841 368.778 

AB Tan�ml� Borç Stoku/GSYH (Yüzde) 74,0 67,7 59,6 52,7 46,5 39,9 40,0 46,1 42,4 39,2 35,0 

Toplam Kamu Net Borç Stoku/GSYH (Yüzde) 61,5 55,2 49,1 41,7 34,0 29,5 28,2 32,5 28,9 22,4 

Ey. 

�ç Borç Servisi (MilyonTL) 141.059 166.357 183.553 174.491 157.552 155.733 138.547 144.927 183.732 132.138 89.837 

D�� Borç Servisi (Milyon TL) 28.852 27.811 30.488 36.803 40.070 48.685 53.832 58.794 55.737 50.431 36.712 

D�BS Faiz Oran� (Yüzde) 62,7 46,0 24,7 16,3 18,1 18,4 19,2 11,6 8,1 8,7 7,6 

ENFLASYON VE PARASAL GÖSTERGELER 

GSYH Deflatörü (Yüzde Art��) (1998 Bazl�) 37,4 23,3 12,4 7,1 9,3 6,2 12,0 5,3 5,7 8,6 5,3 

TÜFE Yüzde De�i�im (Y�ll�k) 29,7 18,4 9,4 7,7 9,7 8,4 10,1 6,5 6,4 10,5 9,2 5,3 

Para Arz� (M2) (Milyon TL)** 61.880 82.713 108.539 238.801 297.735 344.377 436.380 493.061 587.261 674.410 704.566 

TCMB Politika Faiz Oran� (Yüzde) *** 44,00 26,00 18,00 13,50 17,50 15,75 15,00 6,50 6,50 5,75 5,75 

O-A 

DI� T�CARET VE ÖDEMELER DENGES� 

Cari ��lemler Dengesi (Milyon $) -626 -7.515 -14.431 -22.309 -32.249 -38.434 -41.524 -13.370 -46.643 -77.141 -36.082 60.700 

Cari ��lemler Dengesi/GSYH (Yüzde) -0,3 -2,5 -3,7 -4,6 -6,1 -5,9 -5,6 -2,2 -6,4 -10,0 7,1 

�hracat (FOB) (Milyon $) 36.059 47.253 63.167 73.476 85.535 107.272 132.027 102.143 113.883 134.907 100.055 158.000 

�thalat (CIF) (Milyon $) 51.554 69.340 97.540 116.774 139.576 170.063 201.964 140.928 185.544 240.842 156.648 253.000 

�hracat/�thalat (Yüzde) 69,9 68,1 64,8 62,9 61,3 63,1 65,4 72,5 61,4 56,0 63,9 62,5 

D�� Ticaret Dengesi (Milyon $) -15.495 -22.087 -34.373 -43.298 -54.041 -62.791 -69.936 -38.786 -71.661 -105.935 -56.593 -95.000 

Ey. O-A 

Toplam D�� Borç Stoku/GSYH (Yüzde) 56,2 47,3 41,2 35,4 39,6 38,6 37,9 43,7 39,9 39,6 

TCMB Brüt Döviz Rezervleri (Milyon $)**** 26.807 33.616 36.009 50.515 60.912 73.317 71.008 70.716 80.721 78.458 94.800 

Do�rudan Yabanc� Sermaye Giri�i (Milyon $) 1.082 1.702 2.785 10.031 20.185 22.047 19.504 8.411 9.038 16.035 9.587 

Ham Petrol �thalat Fiyat� (Brent, Dolar/Varil) 23,4 26,9 34,5 50,1 61,0 68,1 97,1 61,1 77,2 111,0 110,0 

MAL� P�YASALAR 

�MKB-100 Endeksi 10.370 18.625 24.972 39.778 39.117 55.538 26.864 52.825 66.004 51.267 66.397 

Ortalama Dolar Kuru 1,5058 1,4931 1,4223 1,3408 1,4311 1,3015 1,2929 1,5471 1,5004 1,6700 1,7956 

Dönem Sonu Dolar Kuru 1,6345 1,3958 1,3421 1,3430 1,4131 1,1647 1,5123 1,5057 1,5460 1,9065 1,7820 

(*) Bütçe verileri Merkezi Yönetim Bütçe gerçekle�meleridir. Bütçe Gelirleri, red ve iadeler hariç net rakamlard�r. 

(**) Para arzlar� 2005 y�l�ndan itibaren yeni sunuma göre haz�rlanm��t�r. Eylül 2012 verisi 28 Eylül 2012 itibar�ylad�r. 

(***) Politika faiz oran�, May�s 2010 itibar�yla bir hafta vadeli repo ihale faiz oran� olmu�tur. 

(****) Eylül 2012 verisi 28 Eylül 2012 tarihi itibar�ylad�r. 

2008 

2009 

2010 

2011 


Gerçekle�me 

Oc-Haz 

Ocak.-A�. 

Eylül 

Ocak-A�ustos 

Eylül 

384.890 

127

128 


KAYNAKÇA 

BDDK (Bankac�l�k Düzenleme ve Denetleme Kurumu), 2012, “Türk Bankac�l�k Sektörü 

�nteraktif Ayl�k Bülten”, A�ustos 2012. 

http://ebulten.bddk.org.tr/AylikBulten/Basit.aspx 

BDDK (Bankac�l�k Düzenleme ve Denetleme Kurumu), 2012, “Türk Bankac�l�k Sektörü 

Genel Görünümü”, Haziran 2012. 

Bloomberg Veri Terminali. 

CBO (Congressional Budget Office), 2012, “The Budget and Economic Outlook: Fiscal 

Years 2012 to 2022”, January 31, 2012. 

http://www.cbo.gov/publication/42905 

EIU (Economist Intelligent Unit), 2012, EIU Data Tool. 

http://data.eiu.com/Default.aspx?geography_id=0&pubtype_id=0 

Eurostat, 2012, Statistics Database, Population and Social Conditions, Labour Market. 

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database� 

Eurostat Statistics Database. 

http://epp.eurostat.ec.europa.eu/portal/page/portal/statistics/search_database� 

Hazine Müste�arl��, Türkiye D�� Borç �statistikleri 

http://www.hazine.gov.tr/irj/portal/anonymous?NavigationTarget=navurl://91bda8a2e 

5f49920e80530105b69979e&LightDTNKnobID=-2112146928 

IMF (International Monetary Fund), 2012, “World Economic Outlook: Coping with High 

Debt and Sluggish Growth”, World Economic and Financial Surveys, October 2012. 

http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/index.htm� 

IMF (International Monetary Fund), 2012, “Global Financial Stability Report: Restoring 

Confidence and Progressing on Reforms”, World Economic and Financial Surveys, 

October 2012. 

129

130 


http://www.imf.org/external/pubs/ft/gfsr/2012/02/index.htm 

IMF (International Monetary Fund), 2012, World Economic Outlook Database, October 

2012. 

http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2012/02/weodata/weoselgr.aspx 

�AB (�stanbul Alt�n Borsas�), Borsa ve Piyasa Verileri, Veri Sorgulama. 

ILO (International Labour Organisation), 2012, “Global Employment Outlook, April 2012 

Projections”. 

http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_emp/---emp_elm/--- 

trends/documents/publication/wcms_179663.pdf� 

ILO (International Labour Organization), 2012, “Global Employment Trends: Preventing a 

Deeper Jobs Crisis. 

http://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/@dgreports/@dcomm/@publ/documents/ 

publication/wcms_171571.pdf 

ILO (International Labour Organization), 2012, “World of Work Report: Better Jobs for 

Better Economy”. 

http://www.ilo.org/global/research/global-reports/world-of-work/lang--en/index.htm� 

http://www.iab.gov.tr/veriler.asp� 

�MKB (�stanbul Menkul K�ymetler Borsas�), Endeks Verileri. 

http://www.imkb.gov.tr/Data/StocksData.aspx� 

��KUR (Türkiye �� Kurumu), 2012, Y�ll�k �statistik Bülteni �statistikleri. 

http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/istatistikler.aspx 

��KUR (Türkiye �� Kurumu), 2012, ��sizlik Sigortas� Bülteni �statistikleri. 

http://www.iskur.gov.tr/KurumsalBilgi/Yayinlar.aspx 

MSCI (Morgan Stanley Capital International). 

http://www.msci.com/products/indices/performance.html

Tablolar 

OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development), 2012, “OECD 

Economic Outlook”, May 2012. 

http://www.oecd.org/regreform/regulatoryreformandcompetitionpolicy/economicoutl 

ook.htm 

OECD (Organisation for Economic Co-operation and Development), 2012, OECD 

Database. 

http://www.oecd.org/statistics/ 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), 2012, Enflasyon Raporu 2012-I. 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), 2012, Enflasyon Raporu 2012-II. 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), 2012, Enflasyon Raporu 2012-III. 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), 2012, Finansal �stikrar Raporu-Kas�m 2011. 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), 2012, Finansal �stikrar Raporu-May�s 2012. 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), 2012, Para Politikas� Kurulu Toplant� Kararlar� 

ve Özetleri. 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), 2012, �statistiki Veriler (EVDS). 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), 2012, Bankac�l�k Verileri. 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), Ödemeler Dengesi �statistikleri. 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), Uluslararas� Yat�r�m Pozisyonu. 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), Haftal�k Bas�n Bülteni. 

TCMB (Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankas�), 2012, Ödemeler Dengesi Raporu 2012-I. 

TÜ�K (Türkiye �statistik Kurumu), 2012, Ulusal Hesaplar. 

http://www.tuik.gov.tr/Start.do 

TÜ�K, (Türkiye �statistik Kurumu), 2012, ��gücü �statistikleri. 

http://www.tuik.gov.tr/VeriBilgi.do?alt_id=25 

131

132 


TÜ�K (Türkiye �statistik Kurumu, 2012, D�� Ticaret �statistikleri. 

http://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=12 

TÜ�K (Türkiye �statistik Kurumu), 2012, D�� Ticaret Endeksleri 

http://tuik.gov.tr/PreTablo.do?alt_id=13 

VOB (Vadeli ��lem ve Opsiyon Borsas�), Y�ll�k ve Ayl�k Borsa Verileri. 

http://www.vob.org.tr/VOBPortalTur/detailsPage.aspx?tabid=614 

WB (World Bank), 2012, “Global Economic Prospects June 2012: Managing Growth in a 

Volatile World”. 

http://econ.worldbank.org/WBSITE/EXTERNAL/EXTDEC/EXTDECPROSPECTS/0,,c 

ontentMDK:23215262~pagePK:64165401~piPK:64165026~theSitePK:476883,00. 

html.

Yıllık Ekonomik Rapor 2012 - Maliye Bakanlığı

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?