Appendix E3 - DWA Home Page

Tshekatsheko ya Kamego ya Seemo sa Tikologo (12/12/20/978) Ya
Kgoro ya Merero ya Meetse le Dithokgwa ya
Projeke Ya Tlhabollo Ya Meetse A Nokakgolo Ya Letaba (Glewap)
SENGWALWA SA TSHEDIMOŠO YA MATSENO
Taletšo ya go ingwadiša le ditshwao, Agosetose 2007
MAIKEMIŠETŠO A
ŠENGWALWA
Maikemišetšo a tokomane ye ke go
nea batšeakarolo sebaka sa go
ingwadiša balo ka bao ba amegago
go seemo sa tikologo gore ba kgone
go fa maele go letamo leo le
ukangwago go agwa motseng wa
Nwamitwa tlase nokeng ya
Nwanwdzi, lego aga tshepetšo ya
meets gammogo le go rotošwa ga
boemo bja letamo la Tzaneen. Se
se akaretša tšohle tše di amanago
le tlhabollo ya tšohle tšeo di
sepedišanago le meago.
Bohlokwa bja tshekatsheko ye ya
tikologo ke go utulla le go lekola
tshenyo ya tlhago le go bona gore
tlhago e ka šireletšwa bjang ka
mokgwa wa maleba.
Bammušo wag are wa kgoro ya
tikologo le tša boeti bao ban ago le
maswanedi a diphetho go ya ka
molawana wa 24(5) go ya le ka
paballo ya tlhago le taolo, molao wa
107 wa 1988; ba laetša gore
tshepedišo e swanetše ke go
latelwa ka melao e hlomilwego.
Kgoro ya Limpopo ya tsošološo ya
ekonomi, tikologo le boeti le yona ke
yenngwe ya bao ban ago le maatla
taolong.
O kgopelwa go ingwadiša pele ga di
31 July 2007 gore o kgone go ba e
mongwe wa batšeakarolo ebile o
kgone go tšwelela lenaneong la
batšeakarolo ba bat la romelwago
matlakala a go fa maele ao a tla
thušago ba EIA go sekaseka
maemo a tikologo ka botlalo. Tlatša
o romele letlakala leo o neilwego; o
ka ngwala lengwalo; wa letša
mogala goba wa e-meila go ofisi ya
setšhaba ya batšeakarolo.
Matlakala a EIA a gona ofising tša
kgoro ya meets le dithokgwa go
www.dwaf.gov.za/projects/Groot
Letaba.
OFISI YA GO KGATHA TEMA
GA SETŠHABA
Onelle Odendaal / Wilheminah
Mosupye
Zitholele Consulting
P.O. Box 6002, Halfway House,
1685
Tel: (011) 254 4855 / 4905
Fax: (011) 805 2100
Email: aodendaal@zitholele.co.za or
wmosupye@zitholele.co.za
TUMELELO GO TSENA
MEFELONG:
Banyakišiši ba Kgoro Ya Merero ya
Meetse Le Kagodithokgwa ba etela
tikologo e e mabapi le moo projeke e
yago go dirwa go thoma kgweding
tšeo dilatelago. Bahlankedi ba tša
lenaneo la tshekatsheko, batla be ba
swere mangwalo a go thwawa bjalo ka
bašomedi ba tša tekolo ao batla
itsibišago ka ona.
TEBELEDIŠO
Ka ngwaga wa 1998 kgoro ya Meetse le Dithokgwa e ile ya dira dinyakišišo ka go
lebelela mekgwa e mengwe yeo go ka laolwago meets le go hlabolla maemo a bophelo
le ekonomi tlhabollong ya nokakgolo ya Letaba go ya le tikologo ya yona.
Ka morago ga go bona gore methopo ya nokakgolo ya Letaba e swaragane go šiišago,
mekgwa ya maleba ya go kaonafatša go hwetšagala ga meetse e ile ya lekodišišwa gore go
kgonege phihlello ya dinyakwa tša meetse malapeng tšeo di golago; go ya fase ga maemo a
tlhago ao a hlolago ke tlhaelelo gammogo le go gola ga tirišo ya meets go banošetši. E
mengwe ya mekgwa ya tlhabollo e tswala kgakanego efela e nyaka go šetšwa. Šedi e ile ya
fiwa go lebelela kgonagalo tše latelago go ya ka botlalo bja tšona le dipoelo tše kaone.
• Go se hlwe go bjalwa mehlare ya
kgwebo eupša mehlare e be ya go mela
ya tlhago
• Go se hlwe go išwa meetse botamong
bja meetse nokeng ya Santa
• Kaonafatšo ya tšhomišo ya meetse ge go
nošetšwa temo
• Phokotšo ya kabelo ya meetse a nošetšo
temong
• Kaonafatšo ya taolo meetse mo
tshepetšong ya meetse go ya malapeng
le intastering
• Go dira dišego tša meetse mo lenaneong
la dinoka go oketša tšeo dilego gona
• Kaonafatšo ya taolo meetse kamoka moo
a dirišwago.
Go ile gwa lebedišišwa mafelo a meetse go seketšwago gona ago swana le Hobson’sChoice
nokeng ya Letsitele, mafelong a fapanego nokengkgolo ya Letaba. Go ile gwa hwetšwa gore kago
ya letamo lefolong la Nwamitwa, le ge e se tsela e kaone-kaone, le go rotošwa ga lebota la Letamo
laTzaneen, ke tšona tsela tše kaone dika thušago.
Dipoelo tša dinyakišišo tša pejana, e bile gore keletšo yeo e ka thekgwago, ke kago ya letamo le
legolo kua Nwamitwa mmogo le magato a go laola tšhomišo ya meetse a makaone. Tlhatlhošo ya
letamo la Tzaneen, ka kgopolo ya phokotšo ya kgatelelo le ditlamorago tša go tlišwa ke tlhaelo ya
meetse go tša temo ke legato leo leka elwago šedi ya goya ka maikutlo ge go lebeletšwe seemo.
Kgoro ye, e boetše e lebedišiša lego kaonafatša tsebo ya ditloko tša lefelo le Ditekolo tša ka
morago ga tšela tša mathomo dia dirwa go kgonthišiša le go tiišetša gore dintlha tšela tša mathomo
di sa le tlhokogeng ya lenaneo le gore di tla tšwetšwa bjang pele.
Dikgato tše di farologanego tšeo, di ka nyakišišwago diakaretša kago ya letamo le legolo mo
nokengkgolo ya Letaba mo lifelong la Nwamitwa, ka tlase goba go latela makopano a noka ya
Nwamanzi le ya meetse, karošo ya ditsela go tšhirogela kago ya letamo, kago ya tša go rwala
meetse ka bontši le mafelo a tlhatlhello.
Ya meetse go tloga letamong go ya baaging ba kgauswi le gogola letamo la Tzaneen.
Tumelelo ya tikologo go ya ka karolo 24(5) ya molao wa Taolo ya tša Tikologo wa setšhaba, molao
107 wa 1998 le melao e mengwe, e ya nyakega pele go ka thongwa ka karolo ya dikago. Tekolo ya
Seabe go Tikologo e thomile ka Juni 2007 mme e letetšwe go fela ka mafelelong a 2008.
Naga-mabapi le Nokakgolo ya Letaba e wela
sehlopheng sa mafelo a ka tlase Luvubu –
Letaba ye e lego lekgotla la tša taolo tša ya
meetse. Karolo ye, ke ye ngwe ya makgotla
taolo a tša meetse a a lesomesenyane mo
Afrika Borwa. Mafelo ao go dulago batho,
tšweletšo ya tša temo le tša boeti go ya
Serapeng sa diphoofolo sa Kruger National
Park le meedi ka mafelong a ka Drakensburg,
tšona di tliša kgatello ye kgolo go kabo ya
meetse go tšwa go Nokakgolo ya Letaba.
Kabo ya meetse moo ga e sa kgonega ntle le
tlhaelelo le go matlafetšwa.
Ka baka la go lebagana le hlokego ya meetse
eo e thatafalago ka mehla, bao ba šomišago
meetse ka mehla [ba tša temo, dithokgwa,
malapa le diintasteri ba dula ba phadišana go
humana meetse pele ga ba bangwe gore ba
phele. Bona ba tšea magato ao e sego a
tlwaelo go phomelela. Se se dirile gore
lenaneo-tlhago la dinoka le fokotšege ka
mehla.
MABAKA A PROTŠEKE
Go ya ka histori ya naga ye ya Letaba, e
be e se naga yeo go bego go lebeletšwe gore
e tlabe e abela mafelo a mangwe meetse.
Naga e be e se ya abelwa meetse go tšwa go
tša kabo tša meetse tšeo di lego gona.
Sešego sa meetse sa Letaba se ile sa dirwa
gore e tšwe e le thušo ya nakwana go
tlhokego. Bontši bja meetse a dimillione tše
14,8 m3 ka ngwaga a be a etšwa letamong la
Tzaneen, go ya serapeng sa diphofoolo sa
Kruger National Park. Eupša meetse ao ga
se a fihla le go ya ka thulaganyo.
Ka morago ga molao wa Tša Meetse a
Šetšhaba (Molao 36 wa 1998 NWA), Kabelo
goba tsheketšo ya meetse gore a dirišwe ke
batho le go seketša tlhago, e dirile gore tirišo
ya meetse e lebelelwe ka leswa le yona taolo
ya wona mo Nokengkgolo ya Letaba.
Mathomong go be go gatelelwa mekgwa yeo
e bego e ka imolla hlaelo ya Nokakgolo ya
Letaba. Kgato ye e hloka gore e okeletšwe ka
leano la go thuša gore dikagwa tša kabo ya
meetse di laolwe ka tsela ya gore di thuše go

ya ka tsela ye e bolokegilego.
Dikgato tše tša tlatšeletšo ya
meetse ao a tšwago nokeng ya
Letaba, di akaretša kago ya letamo
mo Nokengkgolo ya Letaba
lefelong la Nwamitwa ka tlase ga
fao noka ya Nwanedzi e gahlanago
le Nokakgolo ya Letaba ka
lehlakoreng la ka fao meetse a
elelago le go godišwa ga Letamo
La Tzaneen go ya godimo. Dikago
tše ntšhi tša go hlwekiša meetse go
a sepediša le go a seketša, gore a
tle a šomišwe malapeng, ke karolo
kgolo ya ditšhišinyo tša hlabollo.
Kudu go lebeletšwe tlhokego ya
meetse setšhabeng seo se
golago/atago, tšošološo le tšhireletšo ya
tlhago ke seo se beakantšwego. Tše di
akaretša serapa sa diphofoolo sa Kruger
National Park le go thekga nošetšo ya
temothui le balemi potlana.
Letamo leo la Nwamitwa le bogolo bja
1400 km 2 . Lona le tlo tšhelela meetse a
palomagareng ya tšhelelo ya dilitara (m 3 ) tše
dimillione tše 122,6 ka tlase ga maemo a
tlwaelo. Letamo la bogolo bja go swara
meetse a dimillione tša dilitara (m 3 ) le tla
kgonagatša koketšego ya dilitara tše e ka
bago dimillione tše 47 m 3 ka ngwaga. Še ke
ge go akaretšwa kelelo ya meetše ka nako
yeo ya ditekolo tša mathomo.
Tša temo ya dienywa (tšeo di phelago ka
nošetšo) le dikgwebo tše di amanago le tšona
tša temo di nea batho mešomo. Dikgoba tša
mešomo tše e lego tše nnyane ka palo di
phegišana kudu. Bontšhi bja batho ga bo
šome gomme bao ba nago le meloko dinaga
makgoweng ba tshepile bona. Badudi ba
metsana ye mentšhi ye e mabapi ga ba na
phihlelelo ya meetse a a hlwekilwego. Bona
ba tshepile meetse a a sego a hlweka
gomme a šorofala ka mehla le malwetši a a
ba hlasela. Godimo ga tšohle tše, tlhabologo
ya setšhaba le ikonomi di gatellega ka baka
la tša boeti tšeo di ithekgilego ka go ba gona
–ga-meetse go a sego gona, ka lebaka la
hloko ya dikabo tša meetse tše di se nago
maatla.
KAKARETŠO: PROTŠEKE YA TLHABOLLO YA MEETŠE A NOKAKGOLO YA LETABA
Protšeke ya tlhabollo ya meetse a
nokakgolo ya Letaba, ke kgato e kgolo ye
tlilego ka ba Kgoro ya Merero ya Meetše
le Kagodithokgwa go thekga leano la
tlhabollo la Mmušo wa Profense ya
Limpopo la wona la tlhabollo ya
porofense. Protšeke ye e tloba le
ditlamorago tše di botse le go raloka
karolo ye e bohlokwa ikonoming ya selete
le go fedišweng ga bohloki, se se tla
kgonego ka:
• Go oketša meetse a a bolokegilego
goya malapeng le diintastering.
• Go fokotša kiletšo ya tšhomišo ya
meetse ye e bago kgafetša, sebaka le
gona ka maatla.
• Go tlhatlola letseno malapeng ka
godira gore tlhokego ya mešomo e
kaonafale.
• Go oketšega ga kgonagolo ya gore
moruo wa naga o fitlhelle batho ka
tshwanelo.
Dikago tša kabo ya meetse ditlo dira
kgonagalo ya polokego ya lenaneo-tlhago
la dinoka. Se se tla kgonagala ka go
kaonafatša taolo ya dikago tša meetse.
Tlhabollo ya Nokakgolo ya Letaba e
akaretša dikarolo tša dikagwa le diponelo
pele tše dingwe.
Dikgetho tšeo di sego tša methopo
go dira meetse a mantšhi a
hwetšagale
Kgoro e latedišiša maano a mangwe gore
meetse a mpšhafale:
• Pabalelo ya meetse le taolo ya
nyakego, mmogo le go bušeletša
tirišo ya meetse le tšhomišo gape.
Se se tla dira gore tšhomišo ya meetse ka
šedi eya oketšega gomme tšhomišo ya
nakwana ya meetše mo nageng le yona e
a kaonafala.
• Methopo ya didiba tša ka gae
Ge gobe go nyakišišwa mengwageng ya
bo-masomesenyane le ditshekatshekong
tšeo disa tšogo go dirwa, go hweditšwe
gore meetse a gotšwa mobung ga se ona
fela aka kgotsofatšago tlhokego ye e
oketšegago ka metlha. Ona aka dirišwa
ka malapeng –go nošetša dirapana, go
tlhatšwa le ga apeya. Mo nageng
tlhotlholetšo ya go šomiša meetse a ka
godimo le a a ka fase ga mobu sa
mmaletee e swanetše go gatellwa.
Koketšego ya didiba le dipetse le meetse
e swanetše go gola. Go swanetše gwa
gatellwa tlhweko ya meetše ka go
hlapetša. Kgoro e tla fa maele go ba taolo
bo tikologong ye.
• Go hlagola dimela tše e sego tša
tlhago
Tikologo yeo lekgotla la tša meetše le
dithokwa, le gare ka lenaneo la go hlagola
dimela tšeo ešego tša Letaba gore
meetše a kgone ata.
Tekolo ya Ekonomi ya Selete
Tshekatsheko ye, e tlo ela hloko gore
phetogo, ye e tlago latela go aga dikagwa
lego phetagatša khwetšego ya meetse, e
ama bjang ikonomi ya selete le kakaretšo
kagare ga Afrika Borwa. Go tla lebelelwa
intasteri yeo e šwanelwago ke go abelwa
meetse ka bontšhi. Go tla lekolwa dipolelo
tša ikonomi tše dika hlagago ka go abela
Mozambiki go tšwa go Tlhabollo.
Taolo ya Tšhepedišo ka Moka
Kgoro e nyakišiša ka moo e ka
laolago kabo ya meetse a go tšwa
lenaneong la Letaba. Lenaneo le le
akaretša matamo a Dap Naude,
Ebenhaezen le la Tzaneen mmogo
leo le akanywago laNwamazi le
amangwe a manyenyane.
Tiragatšo ya pulelo ya meetse go tšwa
mo lenaneong la Letaba e ya
nyakišišwa. Go ya ka molao wa
meetse wa Setšhaba, meetse a
bolokwago ke ao a latago tlhoko ya
batho le lenaneotlhago leo
itšhetlegilego ka meetse go phela.
Dinyakišišo di tla akaretša
tshekatsheko ya dika tsa tšwaletšo ya
meetse go tšohle lenaneong-noka leo
lefepago magoro a šomišaga meetse
ka go farologana le fao meetse a
lobegago gona.
Nošetšo ya Maleba
Bašomiši ba meetse mo lenaneong-noka
le, bogologolo bao ba holago ke letamo la
Tzaneen, ba laetšwe go šomisa meetse
ka go seketša ka mehla. Nakong ya bjale,
kabelo ye e ileditšwe go fihla go
diperesente tše 50 ka baka la komelelo
ya meetse ao a lego tlase go a o a
šwanetšego. Taba e tliša kgatelelo
tlhagišong ya dienywa le ikonomi ya
batho seleteng se. Ba tsa temo ba thušwa
ke thekenolotši yeo go yona ba
beyeleditšego tšelete ye ntšhi. E bile ba
thušwa le ke baloodi bao ba lefago kudu.
Še ke gore ba kaonafetše tšhomišo ya
meetse le dipoelo.
Go laola Mothopo wa Meetše
Go ya ka molao wa meetše a šetšhaba,
meetše-peo ke karolo ya meetše yeo e
beyetšwego tšhomišo ya batho le tšohle
tše dilego lenaneo-tlhagong la meetše
gore di phele. Kgoro ya merero ya meetše
le kagodithokgwa e ile ya dira dinyakišišo
ka ga meetše-peo a Nokakgolo ya Letaba
ka 2006. Dipoelo tše nyaretšego
dilaeditše ditlhokego tše bohlokwa.
Dintlha tšeo ditlo tšeelwa šedi ge,
gašekašekwa tšweletšo ya meetše le
beakanywa šebopego šeteginiki sa
projeke.
Dithulaganyo tša Dihlongwa
Go nale poneplopele ya gore Kgoro Ya
Merero Ya Meetše Le Kagodithokgwa e
tlaba mong wa dikarolo tsa tšweletšo ya
meetše tsa porojeke šeemo še, še tla
boela sa lebedišišwa ge mafapha a
mangwe ao akanywago, go etsa: Kontoro
ya ditšweletšo tsa meetše a šetšhaba le
kantoro ya taolo ya tsa tšheketšo ya
meetše, a bopilwe ka morago ga pheto ya
porojeke go tla lebelelwa gobela šetho
šeo šetlogo laola tsa kabo ya meetše mo
šeleteng še. Meetše ao a tlogo abelwa
dipompi a tla ba ka tlaše ga taolo ya
Makgotla-motše.
Komiti ya maemo agodimo yeo e tlogo
šepedisa projeke e beilwe ke Kgoro Ya
Merero Ya Meetše Le Kagodithokgwa.
Yona ekaretsa –mmušo wa porofentše ya
Limpopo, Lekgotla toropo la sedika sa
Mopani, makgotla-motše amangwe,
baetapele ba šetšo, ba tsa tšhereletšo
yatlhago, tsa temo le idašeteri ya tšona.
Komiti ye e dira ditšhekatšheko tsa
kgontišišo tše latelago le go gakagana le
tše didirilwego.
Pušo ya Tirisano
Go dira ditshetsheko ebile di diragatšwa
ga porojeke ya diagwa ya bogolo bja
mohuta wo, go nyaretsa dikgoba tsa

mešomo, phetogo go seemo sa ikonomi
ya batho, phethogo tšhomišong ya naga
goba le menyetla e mengwe ya go hola
šetšhaba.
Go swanetše go boledišana le bao ba
bušago ba bangwe gore ba tšee karolo
legore ba kgone gore ba dire dipeakanyo
tšeo di akaretšago protšeke ye
dithulaganyo le dipeakanyo tša bona tšeo
di sa tlago. Se se akaretša mebušoselegae
yeo e tla botšwago gore ba
swanetše go akaretša tlhabollo ye, ge ba
rulaganya mananeo a Tlhabollo-
kakaretšo gore ba tle ba kgone go abelwa
meetse ao a yago dipomping tša metseng
ya bao ba bušago.
Bona, ka tšhomišano le Kgoro Ya
Merero Ya Meetše Le Kagodithokgwa ba
tla mohola wa go kgonthišiša gore, mo
tshepelong ya nako, ka moka doporojeke
tšeo ditlogo tšwelela ka baka la go
tšwetša pele porotšeke ye, di tla še
phuhlame le gore bontšhi bja batho bo tla
bona thušo go protšeke ye e
šekašekwago ya go aga letamo le tše
dingwe.
Go thuša Protšeke ya Tlhabollo ya
Meetše a Nokakgolo ya Letaba
Diagwa di tla tšea tšhelete ya go feta
dimilione tše R1500 tša diranta. Matlotlo a
tla tšwa go dikgwebo tša thoko le gotšwa
go lefapha la matlotlo.
Dikamano tša Boditšhabatšhaba
Kgoro Ya Merero Ya Meetše Le
Kagodithokgwa e tla rerišana dinaga
mabapi, go ya ka melao ye bušago
ditšhaba-tšhaba.
Bokgoni bja Kabo ya Meetše
Setšhabeng
Le ge porojeke ye e ka sa iše meetse
setšhabeng ka go otlologa, yona e tla
oketša bontšhi bja meetse tikologong.
Bao ba abago meetše, bjalo ka bo
makgotla-motše, ba tlaba seemong še
se kaone. Le dišego tša meetše di ka
abelwa.
Letamo la Nwamitwa
Sethokgolo sa protšeke ke letamo leo le
tlogo agiwa kua Nwamitwa magahlanong
a nokakgolo ya Letaba le ya Nwamedzi.
Lona le tlaba ka tlase ga makopano a
Naa Tekolo ya Seabe go tikologo ke eng?
donoka ka thokong ya kelelo ya
Nwamedzi. Lebota le akanywago le tloba
bogodimo bja dimithara tše 36, le agiwa
ka khonkhorite ka thoko ya noka moo go
tlobago pulelo ya meetse le go ka dira
gore a kgone goka fallela ka ntle ga
lebota leo ge ale a mantši. Mathoko a tlo
ageletšwa ka mabu. Tamo le, ka ge le
kgona go swara meetse a dilitara tše
dimilione tše 144 (Tzaneen dilitara tše
157,5) le tla kaonafatša seemo ka dilitara
tše dimilione tše 47ka ngwaga.
Bogolo bja letamo mafelelong, bo tla
ya ka dinyakišišo tša setegeniki le bja
matlotlo go ya ka dintla tša dinyakišišo sa
Lekgotla la tšhekatšheko. Letamo le tla
agiwa gore go kgonagale dinyakwa tša
kgonagatša peo-meetše Nokengkgolo ya
Letaba, kudu ka tlhakoring la kellelo ya
meetše.
Peakanyo ya tšela ya Tikologo
Tshekatsheko ya kamego ya seemo sa tikologo [EIA] ke
peakanyo ye botse ya thulaganyo ya šepheto. E bontšha
bokgoni bjo lokišitšwego ga botše goba gampe ka bo
nakwana dile disoba tsa senyege gomme e tliše tharollo ya
bothata pele dilo di šinyega go ya pele.
Di poelo tša tshekatsheko ya kamego ya seemo sa tikologo
[EIA] etlo hlahle dinyakišišo tša setegeniki le tša matlotlo.
Mohlala, lebota la letamo, le akantšwe gore le tlaba dimetara tše
36 go ya godimo, gape le kaba dimetara tše malwa go ya fase go
lebeletšwe di poelo tša ka mego ya setšhaba yeo e tla
tšweletšwago ka nako ya tshekatsheko. Tshekatsheko ya
kamego ya seemo sa tikologo [EIA] e tšhwere ka tlase ga karolo
24[5] wa taolo ya tša tikologo, Molao wa 107 wa 1998.
Tšela ya R529 le tše dingwe ditlo
šuthišwa go kgonagatša kago ya letamo.
Ditšhuthišo tša ditšela ditla dirwa ka
tšhomišano le beng naga le ba taolo ya
ditšela tša porofentše. Go tla tšewa šedi
dikamego tša naga tšeo di nyakišišwego
ke tekolo ya šeabe go tikologo.
Kgodišo ya leboto la Letamo la
Tzaneen
Go bile le tšhišinyo ya gorotošwa ga
lebota la letamo la Tzaneen go fihla go
peo-meetse yadilitara tšeo di kabago
dimilione tše 203. Še, še tla oketša kelelo
ya meetše ka diporešente tše 6, gotloga
go dilitara tše 60 milione goya go 64
milione ka ngwaga. Še bohlokwa kudu ke
gore letamo le tlo šomišwa gore go be le
phokotšego ya dikiletšo tša tšhomišo ya
meetse ya kgafetša le kgalefo go balemi
ba dienywa.
Methopo e Mengwe
Nyakišišo e tla dirwa ka ga diagwa tša go
hola ka meetse a mantši, go swana le
dipeipi, lefelo la go hlwekiša meetse le fao
a pompiwago le šeketšwa. Dišego tša
meetse di tla agwa go kgontšha ba taolo
ya meetse go aba meetši go batho le
dikgwebo.(Lebele seswantšho sa 5 mo
mmapeng).
Dikagwa ka moka di tla kampelwa ka
legora la tšhireletšo. Ditekanyo tša
mafelelo di satlo dirwa, lege mafelo ago
TEKOLO YA SEABE GO TIKOLOGO (EIA)
pompa meetse le dišego di akanywa go
kaba bogolo bja šeripa sa le patlalo la
kgwele ya maoto. Tlhokego ya
mohlakgase e tla nyakišišwa ke Eskom.
Kago
Go aga go tla tšea nako yeo ekabago
beke tše 5 baagi ba tlabe ba aga tšeo di
farologanego ka nako ye tee mafelong a
farologaneng moo go tlo bago letamo le
dipeipi. Baagi batla direlwa madulo
kgaušwi le letamo goba ditoropo tša
kagušwi. Dintlo, ditšela tša gohlokega,
mohlagaše, tšhepidišo ya digweregwere
bolahlelo bja tšhila, tša thušo yatšhoganetšo
le b oitapološo, ditla
rulaganywa.
Mafelo a tša kago a tla akaretša
diofiši, ditšejana, meetše le mohlagaše,
hlwekišo ya meetše a šomišitšwego,
bolahlela tšhila, tša thušo-ya-tšhoganetšo,
lefelo la tšhomišo ya tšeo dilego kotši,
diphaphoši-tšhomelo, bohlapelo, bobeyo
bja polokego bja dithuthupi le tša
kgokagano-go swana le difoune.
Go tlaba le bobeo le boabo bja
dipeterole letše swanago natšo tša
dišipidi. Go tlaba le bobeyo bja tša go
aga.
Melete Yeo Go Epilwego Go Ntšha
Diminirala
Lenaneo la tšhekatšheka le tla tšwela
pele samale tee le kgopelo ya thota mabu
meleteng yeo go epilwego diminerala le
tše dingwe go yona. Tumelelo e swanetše
go humanwa go ba kgoro ya Diepšwa le
tšweletšwa tša oli mafelo ao melete e
lego gona a tla tsebega go ntše go dirwa
dinyakišišo. Beng mabu a balaletšwa go
ka tliša tšhedimošo ya gore mabu le
tšedingwe a ka hwetšwa kae.
Thulaganyo
Maikemišetšo ke gore letamo le lešwa
le hole ka meetše ka ngwaga wa 2012
mme ka 2013 le tšweletše meetše ka
botlalo, ge fela go ka hwetšwa
tumelelo ya tikologong ya Letaba.
Gore lenaneo-kago le dirwe ka nako,
kago ya tše dingwe e swanetše go
thoma ka 2009. Kgonagalo ya gore go
dirwe dinyakišišo ka ga meetse go ka
dirwa ka nako age a tlatsa letama.
Go tšea karolo ga setšhaba ke kgatho ye bohlokwa ya tekolo ya
kamego ya seemo tikologo. Maikemišetšo a [EIA] ke go thuša ba
tšea karolo gore ba holege porojeke ye, gape le go fahlela ka
dipoelo tša tekolo ya seabe go tokologo. Tshekatsheko e
tšweletša thulaganyo ya tikologo yeo etla tlemago Kgoro ya
Merero ya Meetse le Kagodithokgwa go ya ka molao gammogo
le bo radikonteraka ba bona.
Go swanetšwe go e le liloko gore ditherišano le beng mabu
ka tša tefo ya naga ya bona ga se mošomo wa tekolo ya seemo.
Mošomo wa ditherišano le beng Mabu o tla dirwa ke Kgoro ya
Merero ya Meetse le Kagodithokgwa.
Tekolo ya seemo e tla thekga ditherišano tšeo ditšweletšego
poledišanong ya lefapa la meetse le beng mabu.
Lenanego la therišano le setšhaba le dirilwe gore le tšweletše
ditlha tše di nyakegago go I&AP’s ka tsela ya maleba go thuša
bona gore:

• Tliša ditaba tša dingongorego le go tliša ditšhišinyo tša
dikholego tša boikgethelo;
• Go ba le seabe seabeng go tsebo ya gae;
• Netefatša gore ditaba tša bona di swerwe le go le go
amogelwa ke dinyakišišo tša setegeniki;
• Fa tshwayatshwayo ka ga dikhwetšo le seabe sa tekolo.
BOTLHOKWA BJA TEKOLO YA SEABE TIKOLOGONG
Ka ntle ga dinyakišišo tša ditsbi tlakaleng la 4, go tla
hlokomedišišwa tše di latelago:
• Ntlhakgolo yeo molao-tlhahlo wa Afrika Borwa wa meetše le
molao wa meetše wa šetšhaba di itšhetlegilego go yona ke
go šefele ga meetše ka leka gore gobe tekatekanyo go
kakanyo tša ikonomi,botho lenaneo –tlhago;
• Dintlhathulaganyo tšeo ditšweletšego khomišhining ya
matamo ya lefaše;
• Go gopolela kamego ya dinagakgwerano eg. Kamego ya
Mozambiki;
• Ma-ano ao a gahlantšwego-ona ke: Ma-ano a tlhahlo a
kopantšwego, ma-ano a tlhabollo ya ikonomi ya porofentše le
tlhahlo ya tšhomišano magareng ga mafapha a farologanego
a mmušo le dikgwebo tša poraebete;
• Go šetša tšeo di amegago kelelong ya meetše. Gagolo
mabapi le pharologano ya tša tlhago, boeti le tša ikonomi ya
šerapa sa šetšhaba sa Kruger National Park;
• Dinyakwa tša molao tša Afrika Borwa,-Gagolo: Molao wa
taolo ya tša tikologo wa 1998; Molao wa tšhereletšo ya tlhago
, wa 1989; Molao wa meetše a šetšhaba wa 1998 le molao
wa Diepšwa le Ditšweletšwa tša oli wa tlhabollo, wa 2000;
mmogo le ditumellano, dikwano le dikwišišano tša
ditšhabatšhaba;
• Maikarabelo a bapi le tšepidišo-ditaba ya Dinaga tšeo di sa
tlhabologago tša Afrika [SADC] ka kabagano ya mananeo a
tšhepidišo ya meetše le lenaneo le lešwa leo letlogo šieniwa
ke naga tša SADC;
• Mafelo bohwa go akaretša le moo go rafiwago didirišwa le
dilo tša kgale, mabitla le a tša setšo;
• Tekolo ya Seabe go Tikologo etla tšea šedi ye e hlokegago
go kamoka tšeo di bolelwago letlaleng la bobedi (2).
Dinyakišišo ga nyakege goya ka melawana ya Kgoro ya taolo
ya Tikologo eupša di hlahla Tekolo ya Seabe go Tikologo ya
kamego ya tikologo ka ga ditsela tšeo farologanego ba ka
dilatelago le go kgona go se aroge go tshekatsheko. Se se
tla kgonthišiša gore Tekolo ya Seabe go Tikologo e latedišiša
boteng bja protšeke ya Letaba.
Tshekatsheko Ka Bokopana
Kgoro ya Meetse le Kagodithokgwa, mmušo wa porofente ya
Limpopo, balaodi ba bangwe, ditsebi tša tikologo le tše
dingwe le batšeakarolo ba bangwe batla šoma mmogo
lenaneong le. Lenaneo le akaretša:
• Ditherišano ka bonako le batšea-karolo ba farologanego
beng naga le badudi ba dinaga mabapi le tsela ya
diphaephe;
• Dikgologano tša setegeniki le ditsebi tša mo tikologong le
nagakgauswi;
• Kgolagano le mebušo ya profense le ya selegae mabapi
le ma-ano a gohlagantšwego a tlhabollo ya profense;
• Ditekolo tše farologanego ka ditseibi nakong ya
tšhekotšheko ya kamego ya tikologo, go lebelela kamego
ye botše goba e ka bagempe;
• Balaodi le batšeakarolo ba šwanetše go fela ba ntšha
maikutlo kgatong engwe le engwe e fetšwago;
• Go tšea sephetho ke balaodi le baetapele.
DIKGATO TŠA TEKOLO
Tekolo e tšea dikgato goya le tlhalošo ye e latelago. Thulaganyo
ya nakwana ya tshekatsheko ya projeke ya Nokakgolo ya Letaba
e laeditšwe.
Karolo ya Dikgato goya kaga nako
Julae 2007
• Kopano le balaodi go kwana ka lenane le dinyakwa tša
tekolo;
• Go phatlalatša ga tokomane ye ya tšebišo ka lemorago
[šeemo] le go laletša ba botšeakarolo go tekolo bathong ba
fetago 1000 [sekete] mo tikologo ya projeke le go feta;
• Papatšo dikuranteng tša kgole le kgauswi go bontha
monyetla wa go tšea karolo.
Julae le mathomong a Agostose 2007
• Dikopano le bao ba ka bego bana le ditletlebo –kopano le
baemedi ba bona;
• Dikopano le badudi ba tikologo ka bophara ka tirišano le
baetapele ba setšo, baetapele ba badudi le ba lekgotla ba
meetse;
• Lengwalo la go tsebiša ka tšwelopele le swanetše go
phatlalatša . Le ditšebišo ka goba gona ga temošo ya
nakwana ya thulaganyo; ditletlebo le tšebišo ya phetolo.
Setemere le Oktoboro 2007
• Phatlalatšo ya Pego ya Bogomo bja Šethalwa, go akaretšwa
Pego ya Ditaba tše amegago le ya Phetolo, go tla go fiwa
tšhwayotšhwayo;
• Go bitša dikopano tša Setšhaba le tša mang le mang ka
Tzaneen le lefelo le lengwe lefelong la protšeke ;
• Go hwetša tshwayotshwayoka ga Pego ya Bogomo bja
Sethawa.
Nofemere 2007
• Go iša ga lengwalo la tsebišo ka ga peakanyo ya dikgato
goya kanako. Le ngwalo le swanetše go akaretša ditletlebo
ka ga tekolo go kgoro ya tša tikologo le boeti;
• Phatlalatšo ya tsebišo ya mafelelo;
• Lengwalo la kgatelopele go batšeakarolo.
Kgato Ya Tekolo Ya Nyakišišo Ya
Kamego Ya Tikologo (EIA)
Janeware 2008
• Dikopano leboa bego ngongorega gape le badudi mola
dinyakišišo tša ditšibi di tšhwela pele;
• Dikopano le baetapele gape;
• Dinyakišišo tša ditsebi di lebedišiša dipoelo tša thulaganyo
goya ka nako ditletlebo tša batšeakarolo;
• Batšeakarolo ba begelwa ka kgatelopele.
Matšhe 2008
• Tlhopišo ya pego ya nakwana ya kamego ya tikologo ya
nakwana ye e laetšago kamego ye botše le ye mpe le dikgato
tša go fokotša kamego ye mpe le dikgato tša go fokotša
kamego ye mpe le go kaonafatša ye botse;
• Go phatlalatša goba gona ga pego ya nakwana ya kamego
ya tikologo dikuranteng tše kgethelwego kgauswi le tikologo;
• Phatlalatšo pego ya nakwana ya kamego ya tikologo yeo
akaretšago pego ka ditletlebo le diphetolo tša tšona gore go
ntšhwe maikutlo.
Aporele le Mei 2008
• Dikopano tšeo di akaretšago bohle, le tša go se iletše kua
Tzaneen, le lefelong le lengwe dinageng mabapi le projeke
go bega ka dipoelo tša Tekolo ya Seabe go Tikologo [EIA]
go kwa maikutlo a batšea karolo.
Kgato Ya Sephetho
Julae le Agostose 2009
• Go feleletša pego ya Tekolo ya Seabe go Tikologo go ya ka
maikutlo a amogetšwego, go iša go Kgoro ya Tokologo le
Boeti;
Oktoboro 2008
• Ka morago ga amogela tumelelo ya tikologo ya projeke e
lego lengwalo la go tšea sepheto [ROC] batšeakarolo ba
swanetše go tšebišwa ka sephetho le ka moo ba ka
ipelaetšago kgahlanong le sephetho seo.