Skuteczność populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka ...

Skuteczność populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi 117
Skuteczność populacyjnego programu wczesnego
wykrywania raka piersi
BARTŁOMIEJ SZYNGLAREWICZ 1 , RAFAŁ MATKOWSKI 1,2 , PIOTR KASPRZAK 3 , JOLANTA KOTOWSKA 4 ,
JÓZEF FORGACZ 1 , MAREK PUDEŁKO 1 , JAN KORNAFEL 2
1 Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu, II Oddział Chirurgii Onkologicznej, ordynator: dr med. J. Forgacz; 2 Akademia Medyczna we
Wrocławiu, Katedra Onkologii, kierownik: prof. dr hab. med. J. Kornafel; 3 Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu, Dział Diagnostyki
Obrazowej i Małoinwazyjnej Gruczołu Sutkowego, kierownik: dr med. P. Kasprzak; 4 Wojewódzki Ośrodek Koordynujący Badania Przesiewowe
we Wrocławiu, kierownik: mgr J. Kotowska
Skuteczność populacyjnego programu wczesnego
wykrywania raka piersi
Szynglarewicz B. 1 , Matkowski R. 1,2 , Kasprzak P. 3 , Kotowska J. 4 ,
Forgacz J. 1 , Pudełko M. 1 , Kornafel J. 2
1 Dolnośląskie Centrum Onkologii we Wrocławiu, II Oddział Chirurgii
Onkologicznej, e-mail: szynglarewicz.b@dco.com.pl; 2 Akademia
Medyczna we Wrocławiu, Katedra Onkologii; 3 Dolnośląskie Centrum
Onkologii we Wrocławiu, Dział Diagnostyki Obrazowej i Małoinwazyjnej
Gruczołu Sutkowego; 4 Wojewódzki Ośrodek Koordynujący
Badania Przesiewowe we Wrocławiu
Prawidłowo zorganizowany skryning mammograficzny może w istotny
sposób zmniejszyć umieralność kobiet na raka piersi. Zmiany
współczynników umieralności wymagają jednak długiego czasu obserwacji,
dlatego w monitorowaniu programu skryningowego stosuje
się inne, wczesne parametry oceny jego jakości. Jeśli kryteria te
są spełnione, można przypuszczać, że odległe zmniejszenie umieralności
w populacji poddanej skryningowi osiągnie znamienny statystycznie
poziom, podobny do uzyskanego w kontrolowanych badaniach
z zastosowaniem randomizacji.
Celem pracy była ocena skuteczności skryningu raka piersi na Dolnym
Śląsku w pierwszym roku działania programu.
Materiał i metody. Zorganizowany i scentralizowany ogólnopolski
skryning raka piersi został wprowadzony na początku roku 2007.
Program ma charakter populacyjny i jest adresowany do kobiet w
wieku 50-69 lat, które nie chorowały na raka piersi. Testem diagnostycznym
jest mammografia rentgenowska wykonywana w dwóch
projekcjach raz na dwa lata. W przypadku wykrycia podejrzanych
zmian kobieta jest kierowana do etapu diagnostyki pogłębionej, który
obejmuje badanie fizykalne, ultrasonografię oraz mammografię
celowaną i w dodatkowych projekcjach. Po tym etapie kobieta zostaje
zakwalifikowana do badania zgodnie z interwałem skryningu:
do badania po krótszym okresie (do wczesnej kontroli) albo do diagnostyki
inwazyjnej. W pracy analizowano wczesne parametry oceny
jakości programu oraz porównano je z zaleceniami europejskimi.
Wyniki. Odsetek zbadanych kobiet wyniósł 41% (79143 pacjentek
z 192613 docelowej populacji w skali roku). Odsetek kobiet wezwanych
powtórnie z przyczyn technicznych, poddanych diagnostyce
pogłębionej oraz skierowanych do wczesnej kontroli, wynosił odpowiednio:
0,26%, 6,85% i 0,91%. Potwierdzonego w badaniu histopatologicznym
raka piersi stwierdzono u 364 kobiet, co dało współczynnik
wykrywalności 4,59 na tysiąc. Stosunek współczynnika wykrywalności
do oczekiwanego współczynnika zapadalności na tę chorobę
wyniósł 3,35.
Wnioski. Jakość diagnostyki mammograficznej w pierwszym roku
skryningu raka piersi na Dolnym Śląsku spełniała wytyczne europejskie.
Głównym problemem na początku programu był za mały odsetek
zgłaszalności. Aby poprawić skuteczność długoterminową i osiągnąć
znamienne zmniejszenie umieralności, należy istotnie zintensyfikować
działania na rzecz zwiększenia liczby kobiet zgłaszających
się na badania w ramach programu.
Słowa kluczowe: rak piersi, mammografia, badania przesiewowe
Pol. Merk. Lek., 2009, XXVI, 152, 117
The effectiveness of population-based breast cancer
screening programme
Szynglarewicz B. 1 , Matkowski R. 1,2 , Kasprzak P. 3 , Kotowska J. 4 ,
Forgacz J. 1 , Pudełko M. 1 , Kornafel J. 2
1 Lower Silesian Oncology Centre in Wrocław, Poland, 2nd Department
of Surgical Oncology, e-mail: szynglarewicz.b@dco.com.pl;
2 Medical University of Wrocław, Poland, Chair of Oncology; 3 Lower
Silesian Oncology Centre in Wrocław, Poland, Breast Imaging and
Minimal Invasive Biopsy Unit; 4 Regional Coordinating Centre for
Screening Programmes in Wrocław, Poland
Well-organised mammography screening programme can significantly
reduce the breast cancer mortality. However, changes in mortality
rates take a long time thus some early indicators are usually used
to monitor the effectiveness of the programme. If these operational
objectives are accomplished then the programme can replicate the
mortality reduction achieved in randomised trials.
The aim of this study was to evaluate the quality of breast cancer
screening programme in the region of Lower Silesia during the first
year of its operating.
Material and methods. Centrally organised breast cancer screening
has been introduced since the beginning of the year 2007. This population-based
programme is designed for women aged 50-69. Females
undergoing treatment or being followed-up due to breast cancer
are not invited. Screen-film two-view mammography without clinical
examination is used as a screening test which is to be performed
every two years. The second level diagnostic tools are breast
clinical examination and additional imaging (mammography and ultrasound).
Following further assessment women are referred to the
examination at the routine round length of the programme, at the
less interval (short-term recall) or biopsy procedures. Quality assessment
was done via early indicators according to the European
guidelines.
Results. The attendance rate was 41% (79143 women screened
within 192613 eligible population for one year). Technical repeat rate,
further assessment rate, and short-term recall rate were: 0.26%,
6.85%, and 0.91%, respectively. Pathologically confirmed breast
cancer was revealed in 364 women giving the detection rate 4.59 for
1 000. Cancer detection rate to expected incidence ratio was 3.35.
Conclusions. Mammography service performed during the first year
of breast cancer screening programme in the region of Lower Silesia
conforms to quality assessment parameters recommended by
the European guidelines at the acceptable level. The main problem
at the start of this programme is too low coverage. Invitation process
must be strongly intensified to improve long-term effectiveness and
to significantly reduce breast cancer mortality.
Key words: breast cancer, mammography, screening
Pol. Merk. Lek., 2009, XXVI, 152, 117

118
W ostatnim czasie do Unii Europejskiej dołączyły kraje o różnym
doświadczeniu w prowadzeniu badań przesiewowych.
Na podstawie systematycznego przeglądu wyników kontrolowanych
badań oraz w świetle medycyny opartej na dowodach
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (International
Agency for Research on Cancer – IARC) oraz Rada
Europy (European Council – EC) rekomendują jako istotny
element polityki zdrowotnej populacyjny skryning raka piersi
metodą mammografii w dwóch projekcjach, którym mają być
objęte kobiety w wieku 50-69 lat [14]. Rezolucja Parlamentu
Europejskiego wzywa kraje członkowskie do podjęcia działań
zmierzających do zmniejszenia współczynnika umieralności
na raka piersi w Europie o 25% oraz różnic w odsetku
przeżyć odległych w poszczególnych krajach do maksimum
5% [11]. W związku z tym Rząd Rzeczypospolitej Polskiej
oraz Narodowy Fundusz Zdrowia wprowadziły na początku
roku 2007 populacyjny skryning raka piersi według zaleceń
IARC i EC. Zmiany współczynnika umieralności, które można
dostrzec dopiero po długim okresie obserwacji, mogą być
także spowodowane innymi przyczynami, na przykład efektywniejszym
leczeniem. Dlatego też w celu monitorowania
skuteczności skryningu podczas jego trwania ustalono krótkoterminowe
parametry oceny jakości, tzw. wczesne
wskaźniki (early indicators) [12, 24]. Jeśli program na bieżąco
spełnia wspomniane kryteria, to należy przyjąć, że istnieje
duże prawdopodobieństwo zmniejszenia po wielu latach
umieralności na raka piersi w stopniu podobnym do uzyskanego
w kontrolowanych badaniach randomizowanych.
Celem pracy była analiza skuteczności programu wczesnego
wykrywania raka piersi na Dolnym Śląsku w pierwszym
roku jego funkcjonowania, w aspekcie wczesnych parametrów
jakościowej oceny skryningu.
MATERIAŁ I METODY
Program badań przesiewowych
Ogólnokrajowy program mammograficznego skryningu raka
piersi został wprowadzony przez Narodowy Fundusz Zdrowia
na początku roku 2007. Ma on charakter populacyjny i
jest skierowany do kobiet w wieku 50-69 lat, które nie chorowały
i nie są obecnie leczone na raka piersi. Zaproszenia
są wysyłane centralnie przez organizatora skryningu (NFZ)
na podstawie rejestru ubezpieczonych. W akcję rekrutacyjną
są zaangażowane ponadto media, personel ochrony
zdrowia, onkologiczne grupy wsparcia i organizacje kobiece.
Promocja skryningu odbywa się na również na poziomie
regionalnym dzięki działaniom wojewódzkich ośrodków
koordynujących, które organizują szkolenia personelu medycznego
oraz spotkania z działaczami samorządowymi,
współpracują z lokalnymi instytucjami życia publicznego
(organizacje społeczne, związki wyznaniowe i kościoły itp.),
przygotowują reklamy wizualne, opracowują teksty sponsorowane
publikowane w prasie oraz prowadzą bezpośrednie
akcje promocyjne w centrach handlowych, placówkach
oświatowych, urzędach i placówkach użyteczności publicznej
(np. w bibliotekach).
Etap diagnostyki podstawowej
Testem skryningowym jest rentgenowska mammografia w
dwóch projekcjach (kranio-kaudalnej i skośnej) bez badania
fizykalnego. Długość interwału skryningu wynosi dwa lata.
Ze względu na ograniczone środki finansowe NFZ oceny
mammografii dokonuje jeden radiolog (single reading).
Etap diagnostyki pogłębionej
Po wykonaniu mammografii w etapie diagnostyki podstawowej
wszystkie kobiety ze zmianami zakwalifikowanymi
do kategorii niejednoznacznych (R4) lub prawdopodobnie
złośliwych (R5) [23] albo jeśli nie było możliwości określenia
radiologicznego charakteru zmiany (R0), a także część
badanych ze zmianami prawdopodobnie łagodnymi (R3) (ale
B. Szynglarewicz i wsp.
np. niewystępującymi na poprzednich zdjęciach) poddano
diagnostyce pogłębionej. W etapie tym korzystano z: mammografii
w dodatkowych projekcjach, zdjęć celowanych,
ultrasonografii i badania fizykalnego. W zależności od
wyniku diagnostyki pogłębionej pacjentki były kierowane
na zabieg biopsji i weryfikacji mikroskopowej, do kontrolnego
badania obrazowego w przyspieszonym terminie (za
6 lub 12 miesięcy) lub na mammografię zgodnie z interwałem
skryningu.
Analiza statystyczna
Dane gromadzono w sposób prospektywny, korzystając z
bazy Systemu Informatycznego Monitorowania Profilaktyki
SIMP oraz uzupełniano informacjami sprawozdawczymi napływającymi
z zakładów opieki zdrowotnej do Narodowego
Funduszu Zdrowia. Kryteria oceny jakości skryningu ustalono
na podstawie wczesnych wskaźników skuteczności zalecanych
przez Unię Europejską (edycja czwarta) w roku 2006
[23]. Dla analizowanych parametrów obliczono wartości bezwzględne
i odsetek w stosunku do odpowiedniej populacji:
dla zgłaszalności w odniesieniu do należnej grupy docelowej,
dla pozostałych wartości – w stosunku do grupy przebadanej.
Współczynnik wykrywalności podawano jako liczbę
wykrytych i potwierdzonych badaniem histopatologicznym
raków na tysiąc zbadanych kobiet. W analizie korzystano z
surowego cząstkowego współczynnika zachorowalności na
raka piersi dla kobiet w wieku 50-69 lat na Dolnym Śląsku z
roku 2004, obliczanego jako liczba zarejestrowanych zachorowań
na sto tysięcy osób badanej populacji bez standaryzacji
według wieku. Wyniki porównano bezpośrednio z wartościami
zalecanymi przez Unię Europejską.
WYNIKI
Odsetek zbadanych kobiet wyniósł 41% (79143 na 192613
populacji docelowej w skali roku – połowa z 385226 kobiet,
które powinny zostać poddane mammografii podczas jednej
dwuletniej rundy skryningu). 204 (0,26%) kobiety zostały
wezwane na powtórne badanie z powodu złej jakości technicznej
zdjęć mammograficznych. 5421 (6,85%) kobiet skierowano
na diagnostykę pogłębioną. Po tym etapie 717
(0,91%) badanych zakwalifikowano do wczesnej kontroli, czyli
badania mammograficznego w terminie krótszym niż interwał
skryningu: 434 (0,55%) za 6 miesięcy, 283 (0,36%) za
rok. Do biopsji skierowano 640 (0,81%) kobiet. Potwierdzonego
w badaniu histopatologicznym raka piersi stwierdzono
u 364 (0,459%) pacjentek, co dało współczynnik wykrywalności
4,59 na tysiąc. Stosunek współczynnika wykrywalności
do współczynnika zapadalności (dla kobiet w wieku 50-69
lat na Dolnym Śląsku: 137/100 tysięcy [4]) wyniósł 3,35. Dane
przedstawiono w tabeli, porównując wyniki z zaleceniami Unii
Europejskiej.
Tabela. Wyniki programu w porównaniu z zaleceniami Unii Europejskiej
Table. Programme results compared to European Guidelines
Parametr Wyniki Poziom Poziom
dopuszczalny zalecany
Zgłaszalność
Badania powtórne
41% > 70% > 75%
z przyczyn technicznych
Odsetek kobiet w etapie
0,26% < 3% < 1%
diagnostyki pogłębionej
Odsetek kobiet
zakwalifikowanych
6,85% < 7% < 5%
do wczesnej kontroli
Liczba wykrytych raków
0,91% < 1% 0
jako wielokrotność IR* 3,35 x IR 3,0 x IR > 3,0 x IR
* IR – incidence ratio, surowy współczynnik zachorowalności na raka piersi
dla kobiet w wieku 50-69 lat na Dolnym Śląsku [4]

Skuteczność populacyjnego programu wczesnego wykrywania raka piersi 119
OMÓWIENIE
Rak piersi jest przyczyną ponad 12 tysięcy nowych zachorowań
rocznie. Pozostaje najczęstszym nowotworem złośliwym
u kobiet w Polsce [9]. W roku 2004 na Dolnym Śląsku, w
regionie, który zamieszkuje ponad 3 miliony mieszkańców,
zarejestrowano ponad tysiąc nowych przypadków oraz prawie
czterysta zgonów z powodu tego nowotworu. Przez ostatnie
dwie dekady zapadalność na raka piersi zwiększała się
średnio o 6,5% rocznie [4]. Skuteczność zwalczania raka piersi
w Polsce poprawia się systematycznie, ale powoli. Obecnie
na Dolnym Śląsku rokowanie jest lepsze niż w latach
dziewięćdziesiątych, ale pięcioletni odsetek przeżyć całkowitych
wynoszący 67,6% jest wyraźnie mniejszy niż wyniki
uzyskiwane w krajach Europy Zachodniej [30].
Od udanego wprowadzenia pionierskiego programu badań
przesiewowych raka piersi w hrabstwie Nowy Jork (HIP
– Health Insurance Plan of Greater New York) minęło ponad
czterdzieści lat [26]. Przez ten czas skuteczność populacyjnego
skryningu mammograficznego została dobrze udokumentowana.
Kontrolowane randomizowane badania i ich
metaanalizy jednoznacznie udowodniły, że prawidłowo zaplanowany
program badań przesiewowych może zmniejszyć
umieralność na raka piersi nawet o 40% [2, 10, 13, 15, 20,
27]. Fakt ten leżał u podstaw wprowadzenia skryningu na
skalę populacyjną w ponad 20 krajach [25].
Aby program osiągnął zamierzoną skuteczność, którą jednoznacznie
można ocenić dopiero po wielu latach, musi być
na bieżąco monitorowany pod względem jakości. Do tego
celu służy cała grupa dokładnych parametrów jako wczesnych
wskaźników oceny tej skuteczności [23]. Jednym z nich jest
odsetek badań powtórnych (w tej samej projekcji) z powodów
technicznych, który w naszym materiale wynosił tylko
0,03%. Świadczy to o wysokiej jakości mammogramów, co
wiąże się z dobrą klasą sprzętu, dużym doświadczeniem personelu
oraz właściwą kontrolą na każdym etapie badania.
Dobra jakość techniczna mammografii rentgenowskiej jest
podstawowym warunkiem możliwości wczesnego wykrycia
raka piersi w stadium przedklinicznym [23].
Odsetek kobiet poddanych diagnostyce pogłębionej był
na akceptowalnym poziomie, ale nie na zalecanym. W pierwszych
rundach skryningu w Skandynawii, w Europie Zachodniej
i we Włoszech do etapu pogłębionej diagnostyki kierowano
2,0-6,7% kobiet [3, 16, 17, 18, 21, 22].
Dość dużą częstość wykonywania badań dodatkowych w
ocenianej grupie można częściowo wyjaśnić oceną mammogramów
przez jedną osobę (single reading), co było spowodowane
ograniczonym budżetem organizatora programu
(NFZ). Ocena przez dwie osoby (double reading) jest droższa,
ale może zwiększyć czułość mammografii o 15%, dlatego
jest zalecana zwłaszcza w pierwszych rundach skryningu
[5, 6, 29]. W przypadku rozbieżności w ocenie należy przeprowadzić
powtórną wspólną analizę połączoną z dyskusją
albo posłużyć się rozstrzygającą opinią trzeciego radiologa,
tzw. arbitrażem.
Odsetek kobiet zakwalifikowanych do wczesnej kontroli
należy uznać za bardzo duży, bliski granicy akceptowalnego
poziomu. Taki tryb kontroli z jednej strony wywołuje u kobiet
strach i może zwiększać liczbę niepotrzebnych procedur (np.
negatywnych biopsji), z drugiej zaś odwleka rozpoczęcie leczenia
w przypadku raka. W praktyce klinicznej cechuje się
bardzo małą wartością predykcyjną dla wykrycia raka [8]. Z
tych powodów niektóre programy skryningu raka piersi nie
uwzględniają takiego trybu kontroli [18]. Przyspieszona kontrola
jako procedura o bardzo małym wskaźniku koszt–efekt
nie powinna być nigdy stosowana jako asekuracyjne wyjście
w sytuacji braku umiejętności właściwej oceny radiologicznej
lub prób uniknięcia decyzji diagnostycznej [24]. W kolejnych
latach należy położyć szczególny nacisk na ograniczenie
tego trybu kontroli.
Opublikowany wskaźnik częstości wykrywania raka w
pierwszych rundach skryningu wynosił do 12 na tysiąc, a
stosunek współczynnika wykrywalności do zapadalności
– do 4,7 [1, 3, 7, 16, 17, 18, 19, 21, 22, 28]. W kolejnych
rundach wykrywalność była już dwukrotnie mniejsza. W
naszym materiale współczynniki te są nieco mniejsze, choć
mieszczą się w granicach rekomendowanych wartości, co
wskazuje na dobry start programu [23]. W przyszłości parametr
ten powinien zostać poddany szczegółowej analizie
wraz z częstością stwierdzania raków przedinwazyjnych
i zmian tzw. granicznych (border-line lesions), stadiami
zaawansowania raka, częstością występowania raków
interwałowych oraz liczbą wykonywanych procedur inwazyjnych.
Podstawowym ograniczeniem skryningu raka piersi na
Dolnym Śląsku jest mała zgłaszalność, znacznie odbiegająca
od europejskich zaleceń [23]. W większości programów
(poza neapolitańskim [22] i jednym belgijskim [3]) odsetek
uczestnictwa kobiet w pierwszych rundach wynosił ponad
60% [1, 7, 17, 19, 21, 28], a w niektórych przekraczał 70%
[16] czy nawet 80% [18]. Duża liczba kobiet zgłaszających
się na badanie, będąca koniecznym warunkiem skutecznego
skryningu populacyjnego, była wynikiem przemyślanej
oraz odpowiednio przygotowanej i prowadzonej w tych krajach
kampanii informacyjnej, a także właściwej polityki stosowanej
w całym systemie ochrony zdrowia, np. uzależniania
od udziału w skryningu możliwości uzyskania innych
świadczeń, rozliczania lekarzy podstawowej opieki zdrowotnej,
kontraktowania innych świadczeń medycznych itp. Dzięki
temu prawie do wszystkich kobiet docierała informacja o skryningu,
a większość z nich była efektywnie motywowana do
wzięcia udziału w programie.
W świetle podstawowych kryteriów oceny skuteczności
poziom diagnostyki prowadzonej w ramach programu skryningu
raka piersi na Dolnym Śląsku można uznać za dobry,
spełniający w akceptowalnym zakresie europejskie zalecenia
i rekomendacje. Dzięki temu osiągnięte wyniki są podobne
do uzyskanych w pierwszych rundach skryningu w innych
krajach, mimo nieporównywalnie mniejszych nakładów finansowych.
Utrudnienie stanowi jednak brak standardu opisu
przesiewowej mammografii (zadanie NFZ) oraz zasad dalszego
postępowania (np. rodzaj zalecanej biopsji), co przy
około trzydziestoprocentowej częstości występowania raków
interwałowych nawet w najlepiej prowadzonych skryningach
niesie dla polskich radiologów istotne konsekwencje prawne.
Podkreślenia wymaga mały odsetek zgłaszalności, której
poziom wyklucza odniesienie korzyści populacyjnej. Bez
poprawy tego podstawowego parametru sens prowadzenia
skryningu w przyszłości jest wątpliwy.
WNIOSKI
1. Jakość diagnostyki mammograficznej w pierwszym roku
skryningu raka piersi na Dolnym Śląsku spełnia europejskie
wytyczne.
2. Głównym problemem na starcie programu jest za mały
odsetek zgłaszalności.
3. Aby poprawić długoterminową skuteczność oraz osiągnąć
znamienną redukcję umieralności, należy w znacznym
stopniu zintensyfikować rekrutację oraz podjąć działania
na rzecz istotnego zwiększenia uczestnictwa kobiet w programie.
PIŚMIENNICTWO
1. Alghisi A., Donato F., Lucini L. i wsp.: Breast cancer screening in an urban
population in northern Italy. Tumori, 1990, 76, 22-25.
2. Blanks R.G., Moss S.M., McGahan C.E. i wsp.: Effect of NHS breast
screening programme on mortality from breast cancer in England and
Wales, 1990-8: comparison of observed with predicted mortality. BMJ,
2000, 321, 665-669.
3. Bleyen L., Van Landeghem P., Pelfrene E. i wsp.: Screening for breast
cancer in Ghent, Belgium: first results of a programme involving the existing
health services. Eur. J. Cancer, 1998, 34, 1410-1414.

120
4. Błaszczyk J., Pudełko M., Cisarż K.: Nowotwory złośliwe na Dolnym Śląsku
w roku 2004. Dolnośląski Rejestr Nowotworów, Wrocław 2006, 11-15.
5. Brown J., Bryan S., Warren R.: Mammography screening: an incremental
cost effectiveness analysis of double versus single reading of mammograms.
BMJ, 1996, 312, 809-812.
6. Ciatto S., Del Turco M.R., Morrone D. i wsp.: Independent double reading
of screening mammograms. J. Med. Screen., 1995, 2, 99-101.
7. Cirelli L., Donato F., Carafa M. i wsp.: Results of the first round of mammographic
screening at local health unit No 43, Leno, Lombardy (Brescia).
Radiol. Med. (Torino), 1989, 77, 382-385.
8. Consolidated Guidance on Standards for the NHS Breast Screening Programme.
NHS Cancer Screening Programmes, NHSBSP Publication,
2005, 60, vers. 2.
9. Didkowska J., Wojciechowska U., Tarkowski W. i wsp.: Nowotwory złośliwe
w Polsce w 2003 roku. Centrum Onkologii, Instytut im. Marii Skłodowskiej-Curie,
Zakład Epidemiologii i Prewencji Nowotworów. Krajowy Rejestr
Nowotworów, Warszawa 2005.
10. Duffy S.W., Tabar L., Vitak B. i wsp.: The Swedish Two-County Trial of
mammographic screening: cluster randomisation and end point evaluation.
Ann. Oncol., 2003, 14, 1196-1198.
11. European Parliament Resolution: Breast Cancer in the European Union.
OJ C 68 E (18.03.2004), 611.
12. Guidelines for Non-operative Diagnostic Procedures and Reporting in
Breast Cancer Screening. NHS Cancer Screening Programmes, NHSBSP
Publication, 2001, 50.
13. Humprey L.L., Helfand M., Chan B.K. i wsp.: Breast cancer screening: a
summary of the evidence for the U.S. Preventive Services Task Force.
Ann. Intern. Med., 2002, 137, 347-360.
14. IARC Working Group on the Evaluation of the Cancer Preventive Strategies:
Breast cancer screening. IARC Handbooks of Cancer Prevention,
vol. 7, IARC Press, Lyon 2002.
15. Jonsson H., Nystrom L., Tornberg S. i wsp.: Service screening with mammography
of women aged 50-69 years in Sweden: effects on mortality
from breast cancer. J. Med. Screen., 2001, 8, 152-160.
16. Jorgensen T., Jensen L.B., Duun S. i wsp.: Mammographic screening in
the municipality of Copenhagen. Results of the first screening round.
Ugeskr. Laeger., 1996, 158, 1212-1217.
17. Lynge E: Mammography screening for breast cancer in Copenhagen April
1991- March 1997. Mammography Screening Evaluation Group. APMIS
Supl., 1998, 83, 1-44.
18. Njor S.H., Olsen A.H., Bellstrom T. i wsp.: Mammography screening in
the county of Fyn. November 1993 - December 1999. APMIS Supl., 2003,
110, 1-33.
www.congrex.com/eaaci2009
XXVIII Congress of the European Academy
of Allergology and Clinical Immunology
Warsaw, June 6-10, 2009
B. Szynglarewicz i wsp.
19. Nocivelli G., Bordiga G., Castellani M. i wsp.: Mammographic screening
of the health district 38, hospital of Gardone Val Trompia (Brescia -
Lombardy). Results of the first 2 rounds. Radiol. Med. (Torino), 1993,
86, 815-819.
20. Otto S.J., Fracheboud J., Looman C.W.N. i wsp.: National Evaluation
Team for Breast Cancer Screening: Initiation of population-based mammography
screening in Dutch municipalities and effect on breast-cancer
mortality: a systematic review. Lancet, 2003, 361, 1411-1417.
21. Paci L., Perfetti P., Zappa M. i wsp.: First results of a mammographic
screening program in two municipalities of Massa-Carrara Province. Tumori,
1993, 79, 26-29.
22. de Placido S., Nuzzo F., Perrone F. i wsp.: The first breast cancer screening
program in southern Italy: preliminary results from three municipalities
of the Naples Province. Tumori, 1995, 81, 7-12.
23. Perry N., Broeders M., de Wolf C. i wsp.: European guidelines for quality
assurance in breast cancer screening and diagnosis. Fourth Edition, Luxembourg
2006.
24. Quality Assurance Guidelines for Radiology. NHS Cancer Screening Programmes,
NHSBSP Publication, 2005, 59.
25. Shapiro S., Coleman A.E., Broeders M. i wsp. for the International Breast
Cancer Screening Network (IBCS) of Pilot Projects for Breast Cancer
Screening: Breast cancer screening programmes in 22 countries:
current policies, administration and guidelines. Int. J. Epidemiol., 1998,
27, 735-742.
26. Shapiro S: Evidence on screening for breast cancer from a randomized
trial. Cancer, 1977, 39, 2772-2782.
27. Tabar L., Yen M.F., Vitak B. i wsp.: Mammography service screening and
mortality in breast cancer patients: 20-year follow-up before and after
introduction of screening. Lancet, 2003, 361, 1405-1410.
28. Tange U.B., Hirsch F.R., Jensen M.B. i wsp.: Mammography screening in
the county of Copenhagen. Results of the first three screening rounds.
Ugeskr. Laeger., 2002, 164, 1048-1052.
29. Thurfjell E.L., Lernevall K.A., Taube A.A.: Benefit of independent double
reading in a population-based mammography screening program. Radiology,
1994, 191, 241-244.
30. Verdecchia A., Francisci S., Brenner H. i wsp.: EUROCARE-4 Working
Group: Recent cancer survival in Europe: a 2000-02 period analysis of
EUROCARE-4 data. Lancet Oncol., 2007, 8, 784-796.
Otrzymano 8 maja 2008 r.
Adres: Bartłomiej Szynglarewicz, Dolnośląskie Centrum Onkologii, 53-413
Wrocław, plac Hirszfelda 12, tel. 071 368 93 32, faks 071 368 92 19, e-mail:
szynglarewicz.b@dco.com.pl