Parku Nacional Mali Sharr - ammk-rks.net

MMPH – Instituti për Planifikim Hapësinor
Parku Nacional “Mali Sharr” – Plani i zhvillimit hapësinor
Vendbanimet për rreth Parkut
Gjithsejt janë 38 vendbanime-fshatra të cilat gjinden në distancë
4km’ prej kufirit të parkut, të cilat kanë ndikim direkt dhe indirekt
në park dhe anasjelltas. Në këto vendbanime jetojnë mbi 40.000
banorë. Karakteristikë e tyre është se akoma kemi të bëjmë me
familje tradicionale, familje të mëdha me mbi 8 anëtarë për
familje dhe i takojnë tipit të grumbulluar të banimit. Sa i përket
mënyrës së ndërtimit këto vendbanime kanë pësuar
transformime. Deri në vitet e pesëdhjeta ka dominuar tipi i
shtëpive një katëshe dhe dy katëshe, të ndërtuara nga materialet
ndërtimore natyrore: guri, balta-lloçi, qerpiçi, druri, pullazet me
kashtë ose me rrasa të gurit. Sot hasim në një ndryshim, si për
nga ana e përdorimit të materialeve për ndërtim, po ashtu edhe
nga ana funksionale. Këto ndryshime fillojnë nga vitet e ’60-’70ta
e sidomos pas viteve ’99. Edhe lufta e vitit 99’ ka pas ndikim të
madh në humbjen e vlerave tradicionale, dhe kështu sot, ka
mbetur një numër shumë i vogël pothuajse simbolik i këtyre
ndërtimeve.
Kur është fjala për vendbanimet-fshatrat për rreth Parkut, territori
i të cilave shtrihet në kullosat e larta të Maleve të Sharrit,
pikërisht, në kufirin ndërmjet arave të bjeshkës dhe kullosave të
larta, i gjejmë vendbanimet sezonale verore, stanet e bjeshkës, të
cilat popullata vendase i quan edhe “koliba”. Këso stanesh hasim
në: Zaplluzhë, Pllajnik, bjeshkët e Mushtishtit dhe Grejkovcit etj.
Ndërhyrja e teknologjisë moderne, materialet e reja ndërtimore,
kanë pasur ndikim të madh në humbjen tradicionale të të
jetuarit, të ndërtuarit dhe të traditave tjera karakteristike për viset
rurale. Ndikim të madh në këtë çështje kanë të punësuarit në
diasporë, të cilët kanë sjellë frymën e ndërtimit nga vendet e
perëndimit. Vendbanimet tradicionale kanë humbur vitalitetin e
tyre me ndërhyrjen e teknologjisë moderne të ndërtimit, e
njëherit edhe ndikim në stagnim të veprimtarive bujqësore. Viset
rurale po e humbin dita më ditë funksionin primar të tyre.
50
Foto: Gornjasellë, 2008
Vendbanimet të cilat gjenden në afërsi të kufirit me Parkut,
gjithmonë kanë pasur kushte të mira për zhvillimin e blegtorisë,
bletarisë, pemëtarisë, dhe që njihet si veprimtari primare e këtyre
banorëve, me prodhimin karakteristik të “Djathit të Sharrit”.
Krahas rënies së fondit të blegtorisë në këto vendbanime
gradualisht ka rënë edhe interesimi për përpunimin e bulmetit,
momentalisht në funksion janë vetëm një numër i vogël i
blegtorëve. Edhe ata pak blegtorë që gjenden në stane, kanë
ndryshuar zakonet tradicionale dhe mënyrën e jetës. Sot në
stane qëndrojnë dy vetë, bariu dhe një anëtar tjetër i cili e
përcjell bulmetin stan-shtëpi dhe anasjelltas. Të paktë janë ata të
cilët prodhimet i përdorin për përfitime komerciale.