Matematyka wileńska za czasów Adama Mickiewicza. Personalia
20.07.2013 • Views
Share Embed Flag

Matematyka wileńska za czasów Adama Mickiewicza. Personalia

Matematyka wileńska za czasów Adama Mickiewicza. Personalia

Matematyka wileńska za czasów Adama Mickiewicza. Personalia

SHOW MORE
SHOW LESS
ePAPER READ
DOWNLOAD ePAPER
main3.amu.edu.pl

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

START NOW

ROCZNIKIPOLSKIEGOTOWARZYSTWAMATEMATYCZNEGO<br />

SeriaII:WIADOMO´SCIMATEMATYCZNEXXXIX(2003)<br />

WitoldWięsław(Wrocław)<br />

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong>.<br />

<strong>Personalia</strong><br />

1.Wstęp.Wpracy[66]omówiłemstanmatematykiijejnauc<strong>za</strong>nia<br />

wWilniewwiekuXIXdo<strong>za</strong>mknięciaCesarskiegoUniwersytetuWileńskiegowroku1832.Celemtejpracyjestudostępnienieczytelnikowinowych<br />

informacjiomatematyceimatematykachwWilnienapoczątkuXIXwieku,<br />

woparciuoarchiwalia,doktórychdotarłem.Akcentzostaniepołożonyna<br />

personalia,którychszczegółybyłydotychc<strong>za</strong>smałoznane.RozprawaJózefa<br />

Bielińskiego[3–5]<strong>za</strong>wierainteresująceinformacjedotyczącematematyków<br />

wileńskich.Korzystałonznotatekjakiegośmatematykawileńskiego,ale<br />

jakpisze([3],str.273):mamywswémużytkowaniunotatkijednegozwychowańcówwileńskichiupoważnieniedokorzystaniaznich,bezwymienianiaws<strong>za</strong>kżeichautora.Nowłaśnie.Nieodnalazłemdotychc<strong>za</strong>swbibliotekachiarchiwachWilnatekstu,zktóregopochodziłybycytatyprzytoczoneprzezBielińskiego.Mogętylkopodejrzewać,żebyłytomożenotatkiWalerianaGórskiego,szwagraPolińskiego,którypośmierciPolińskiegow1848<br />

rokustałsiędysponentemjegomajątku.Piszącomatematykachwileńskich<br />

wartozwrócićuwagęnawszechstronne<strong>za</strong>interesowaniaiuzdolnieniawielu<br />

znich.Matematycyczęstoprzejawiają<strong>za</strong>interesowanialingwistyczneihumanistyczne.C.F.Gausspoczątkowomiałstudiowaćjęzykiklasyczne.JózefCzech,profesorAkademiiKrakowskiej,apotemdyrektorLiceumKrzemienieckiego,byłwybitnymznawcągrekiiłaciny.Umiejętnościtewykorzystał<br />

tłumaczącosiemksiągElementówEuklidesaiwydającjewWilniew1807<br />

roku,jakopróbęprzeciwstawieniasięwszechobecnejGeometryiLhuiliera.<br />

JanŚniadeckiintensywnie<strong>za</strong>jmowałsięliteraturąijęzykiempolskim(por.<br />

[44],[51]).Jegoprzyjacielzc<strong>za</strong>sówAkademiiKrakowskiej,FranciszekSzopowicz,wykładającyprzezkilkanaścielatnaUniwersytecieJagiellońskim<br />

arytmetykę,niemiałpublikacjizmatematyki,ale<strong>za</strong>tonapisałksiążkę<br />

poświęconąjęzykowipolskiemu(Uwaginadsamogłoskamiispółgłoskami,<br />

Kraków1827).ZachariaszNiemczewskiświetnieznałnietylkojęzyklitewski<br />

iżmudzki,aletakżeichdialekty[81].WreszcieMarcinOdlanickiPoczobut<br />

pisałwierszepołacinie,np.odękuczciStanisławaAugustaPoniatowskiego

118 W. Więsław<br />

([24],F151-655),apotem,gdynastałcarAleksander,wierszkujegoczci<br />

([24],F151-654),cośrodowiskoprzyjęłozironią.JędrzejŚniadeckiwliściedoJanapisał(por.[42],listnr52):zWilna2.Decembris1804.Nasz<br />

Poczobutdziecinnieiezupełnie[...]iodpewnegoc<strong>za</strong>suodyłacińskiepisze.<br />

Wcytowanychfragmentachtekstów<strong>za</strong>chowanazostałaoryginalnapisowniaiinterpunkcja.<br />

DziennikWileński.Życienaukowe,kulturalneitowarzyskieUniwersytetuWileńskiego,amożnabezprzesadypowiedzieć,żecałegoWilna,znajdowałoswojeodbicienałamachDziennikaWileńskiego[15].UkazywałysięwniminformacjeopodróżachnaukowychpracownikówUniwersytetu,artykułyokolicznościowe,nekrologiiirecenzjeksiążek,jakteżliczneutworypoetyckie.ByłyteżsprawozdaniazsesjiliterackichnaUniwersytecie.Zgodniezustawą[55],Rozdz.I,Art.12):<br />

WUniwersyteciekażdegorokumaiąbydźdwiepubliczneSesyiepoświęconeprzedmiotómNaukiLiteratury;lecznatychSeessyachniémabydź<br />

czytaném,cobypiérweyniebyłoczytaném,przéyr<strong>za</strong>némiapprobowaném<br />

naprywatnychSessyach.<br />

Np.w([15],1815,No1)znajdujemyażtrzytekstyJanaŚniadeckiego:obszernestudiumOjęzykupolskimidwierecenzje,ArchitekturySebastyana<br />

HrabiSierakowskiego,wydanejwKrakowiew1812rokuorazTeoryiPrzecięć<br />

OstrokręgowychPaschalisaPoullina,wydanejweWrocławiuwroku1813<br />

przezWilhelmaBogumiłaKorna.PonadtojesttamobszernynekrologEuzebius<strong>za</strong>Słowackiego,orazomówieniepublicznychsesjiUniwersytetuWileńskiegodoroku1815wartykule:PosiedzeniaakademickieUniwersytetu<br />

Imperatorskiegowileńskiego,wktórymporównanesąreformyedukacyjne<br />

zc<strong>za</strong>sówKENirosyjskazpoczątkuXIXwieku.Pozostałetekstypoświęconesąliteraturze.WnastępnymrocznikuDziennikaWileńskiegonauwagę<strong>za</strong>sługujerecenzja[31]książkiAlexandraKonkowskiegoz1811roku,przygotowanaprzezMichałaPełkęPolińskiego,nietylkozewzględunaliczbęstron,aletakżedruzgocącąkrytykę,podanąjednakbardzotaktownie.Recenzentpiszem.in.(loc.cit.str.31):<br />

Wtłumaczeniuwyrazównaukowych,któreniesązwyc<strong>za</strong>ynewpospolitey<br />

mowie,używaautorsamychtylkowyrazówfrancuskich.Zdajesięnieodrzucającwyrazówfranc.oboknichnależałobykłaśćwyrazyłacińskie.Pomimo<br />

wielkiegoupowszechnieniajęzykafrancuzkiego,językłacińskipoczytany<br />

jest<strong>za</strong>językliteracki,imożesłużyć<strong>za</strong>środekw<strong>za</strong>jemnegopozrozumienia<br />

sięuczonychrozmaitychnarodów.[...]<br />

RecenzjaArytmetykiAntoniegoKamińskiego[37],mimouwagkrytycznych,<br />

wkonkluzjijestpozytywna.WrezultaciedecyzjaNowosilcowadotycząca<br />

tejksiążkiteżbyłapozytywna.<br />

FranciszekMilikontNarwojsz(1742–1819).FranciscusNarwoysz,<br />

albojakwoląLitwini,Norwajsz,odnotowanyjest9.XI1769wLauraeAcademicae,AlmaAcademiaetUniversitateVilnensijakoprofessormatheseos,

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 119<br />

a15X1773jakoprofessorphilosophiae.Pokasacie<strong>za</strong>konunadalbyłprofesoremUniwersytetuWileńskiegoipisałbardzoszczegółowekonspektyswoichwykładów<strong>za</strong>nalizymatematycznej,wzorowanychniemaldosłowniena<br />

Newtonie.T.ŻyckitakopisujemłodośćNarwoys<strong>za</strong>([79],[80]):<br />

Jakoż,gdyprawiewtymżec<strong>za</strong>sieowimatematycyFrancuzcy,odZwiérzchnościswoiy<strong>za</strong>konnéy,wzięlistąddoChinprzeznaczenie;Narwoyszowizléconebyłodawaniewyższéymatematykidlaprzyszłychonéyprofessorów.Zarazpodtakimnauczycielem,usposobiłosięwielu.[...]Aleczytoduchzgromadzenia,czypotrzebaw<strong>za</strong>konachdoświadczenia,wolistarszychoddanegoczłowiekatoiest:doświadczeniaskromnéypowolnościipokoryiego:czytéżiakiskładokolicznościc<strong>za</strong>sowychtakmiećchciał:żeze<br />

dwuletniegoiużwAkademiiProfessorawyższeymatematyki,znalazłsię<br />

NarwoyszprzeniesionymnauczenienaymłodszéyklassyszkołyGrodzienskiéy.Przyiąłtospowolnością,iakosynposłuszeństwa.[...]<br />

Wnastępnymroku(1764)ka<strong>za</strong>nomuwykładaćpoetykę.Podwóchlatach<br />

powracaNarwoysznaUniwersytetWileński,gdzieuzyskujenajpierwdoktoratzfilozofii(1769),apotem(1773)zteologii(SacrorumCanonumdoctor).<br />

KommisyaSkarbowazleciłaNarwoyszowiprowadzeniepracregulacyjnych<br />

Niemna.WciągutrzechlatwykonanopracenadużymodcinkuNiemna.<br />

NapolecenieAntoniegoTyzenhausaNarwoyszzostałwydelegowanydo<strong>za</strong>chodniejEuropycelemzdobyciainformacjiofunkcjonowaniumanufaktur<br />

ifabryk.Uzyskaneinformacjemiałysięprzyczynićdorozwojuprzemysłu<br />

naLitwie.PrócztegoNarwoyszmiałzwied<strong>za</strong>ćplacówkinaukowe,głównie<br />

obserwatoriaastronomiczne,wzwiązkuzplanowanąbudowąobserwatorium<br />

astronomicznegowGrodnie.PopięciulatachpobytuwAngliipowróciłdo<br />

kraju.Odtegoc<strong>za</strong>suwykładałanalizęmatematycznąnaUniwersytecieWileńskim,nawetjużpoprzejściunaemeryturę,ażdo1808roku.Jegowykłady<br />

byłyniemaldosłowniewzorowanenatekstachNewtona,któregoNarwojsz,<br />

jaksięwydaje,traktowałbezkrytycznie.WBiblioteceUniwersytetuWileńskiego<strong>za</strong>chowałsięłacińskirękopis(sygn.:F2DC159)liczący14stron<br />

(numeracjabiblioteczna40-46),który,jaksądzę,pochodziodNarwoys<strong>za</strong>.<br />

Wydajesię,żejesttofragmentwykładówNarwoys<strong>za</strong>,opartynatekście<br />

NewtonaTheMethodofFluxions,wydanegoprzezColsonaw1736roku.<br />

Jednakjednasprawastanowi<strong>za</strong>gadkę.OtóżŻemajtis[77]powołujesięna<br />

istnienierękopisuTractatusbrevisdeFluxionibus(278stron)wBibliotece<br />

UniwersyteckiejwWilnie.Małotego,<strong>za</strong>mieszc<strong>za</strong>w[77]reprodukcjęjego<br />

stronytytułowej.Niestety,obecnieniematamtegorękopisu.Gdziejest?<br />

Trudnopowiedzieć.Narwoyszpublikowałfragmentytychtekstówpopolsku<br />

wpostacirozbudowanychkonspektówwcoroczniewydawanychspisachwykładów(ProspectusLectionuminAlmaAcademiaetUniversitateVilnensi)<br />

wrozdzialeUKŁADLEKCYIwKOLLEGIUMFIZYCZNYM.Przezwiele<br />

latkonspektyNarwoys<strong>za</strong>stanowiłyistotnączęśćcałejpublikacji.<br />

JózefMickiewicz(1744–1817).KsiądzJosephusMickiewicz,stryj<br />

<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong>,odnotowanyjest15.X1773wLaureaeAcademicae

120 W. Więsław<br />

jakoauditortheologiae.Późniejwykładałjednakprzezwielelatfizykę;ponadtokierowałUniwersytetemWileńskim(choćformalnieniebyłrektorem)wroku1794iwrokuakademickim1806/1807,awXIXwiekubyłprzezkilkanaścielatdziekanemOddziałuNaukFizycznychiMatematycznychnaCesarskimUniwersytecieWileńskim[16].Golańskiusprawiedliwiamałąliczbę<br />

publikacjiJózefaMickiewic<strong>za</strong>,pisząc<br />

Zeszłegojednakżewieku,poodnowieniunaukwtéyniegdyszkoległówney:niezbywałonigdynatakich,cosiętukonieczniepouczącychprofessorach,domagaliwydawaniadziełpodziełach.Aczkolwiekzdoświadczeniatopewna,żezbytniaichmnogość,dalekobardziéyprawdziwemuoświeceniuszkodzi,aniżelipomaga.[...]Niemniéyatolipewna,żenaypiękniéyszemuczącegonauczycieladziełem,jestumysłuczniadobrzedo<br />

naukiusposobiony.Azwłasc<strong>za</strong>dobrzedodobregonakierowany,ocosię<br />

zusilnościąprzedinnegorod<strong>za</strong>juusiłowaniem,starałMickiewicz.[...]<br />

Wydajesię,żeniebyłtogłosodosobniony,alepanującywówc<strong>za</strong>szwyc<strong>za</strong>j.<br />

Profesormiałuczyć,służyćswojąwiedząkrajowiispołeczeństwu.Abyzostaćprofesorem,należałospełnićpewnewarunkiformalne,uzyskaćstopnie<br />

naukowe,poprzezzdanieodpowiednicheg<strong>za</strong>minów.Pracatwórc<strong>za</strong>,takjak<br />

jądziśrozumiemy,byłaczymśwyjątkowym.WszczególnościwOddziale<br />

NaukFizycznychiMatematycznychUniwersytetuWileńskiego,gdyżsiłą<br />

wydziałubyłynaukidoświadc<strong>za</strong>lne,przyrodniczeitechniczne.<strong>Matematyka</strong><br />

ifizykapełniłygłównieroleusługowe.Większośćstudentówdwóchpierwszychlattegowydziałutobyliprzyszlistudencimedycyny,którzywprogramiestudiówmieliprzedmiotyprzyrodnicze.<br />

JanŚniadecki(1756–1830).OJanieŚniadeckimnapisanojużwiele<br />

(por.np.[65],[66]ipozycjetamcytowane).Przypomnijmytujedynie,że<br />

opublikowana(inieopublikowana)twórczośćJanaŚniadeckiegoobejmuje<br />

pracenaukoweiksiążki,wystąpieniaurzędoweiokolicznościowe,orazrecenzjeitekstypolemiczne,publikowanewDziennikuWileńskim.<br />

Anonimowyautortakpisał(Dz.Wil.tomVI,577-578):<br />

Kraków,1.paźdz.1817.ns<br />

Starodawnatuteys<strong>za</strong>Uniwersyta,utraciwszyprzedpółtorawiekiemświetnośćpierwiastkową,<br />

przezgłośnąawskutkudośćniedołężnąreformę<br />

wroku1778niepodźwigniona,<strong>za</strong>Austryakówniepolepszonaa<strong>za</strong>xięstwa<br />

wars<strong>za</strong>wskiego<strong>za</strong>niedbana,dziśpodrządemnoweyrzeczypospoliteyodrad<strong>za</strong>się.[...]<br />

RipostaJanaŚniadeckiegobyłanatychmiastowa[45].Otojegotekst.<br />

WN rze 35namiesiąclistopadbieżącegorokunakarcie577Dziennikawileńskiego,iakiśniewymienionykorrespondentzKrakowa,nazwałreformęAkademiiKrakowskiey1778,niedołężną.Musitobydźczłowiekalbomaiącysię<strong>za</strong>rozumnieyszegojakcałaPolska,albocoświęceyoteyreformiewiedzącyjakci,którzynaniępatr<strong>za</strong>li.Wiednymidrugimprzypadkupowinienbyłoka<strong>za</strong>ćprawdęswegotwierdzenia;bowyrazznieważającykray

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 121<br />

iludzi,drukiemogłoszony,adowodaminiepoparty,jestpotwarzą,którey<br />

niegodziłosięwDziennikuumieszc<strong>za</strong>ć.Wroku1777był<strong>za</strong>prowadzony<br />

dogimnazyumkrakowskiegonowyplannauk,któregojeszczeniktniedołężnymnienazwał.Wroku1780reformaAkademiikrakowskieyodbyła<br />

sięzwoliiprzepisówKommissyipodówc<strong>za</strong>sedukacyyney,któraniebyła<br />

składemludziniedołężnych.Byławykonanaprzezczłowiekasławnegoz<strong>za</strong>sługinieszczęść,któregoniktjeszcze<strong>za</strong>niedołężnegonieosądził.Skutki<br />

teyreformypoka<strong>za</strong>łysięwinstrukcyipubliczney,wobradachkrajowych,<br />

wludziach,ichpracachipismach,któretakżeniebyłyprzysługaminiedołężności.ŻetychskutkówkorrespondentzKrakowaniewidział,niemasz<br />

wtémnicdziwnego;bobezrozsądkuiczuciasprawiedliwości,nicdobrego<br />

naświeciewidziećniemożna.WWilnie 6 18 grudniaroku1817.<br />

Panujedośćpowszechna,choćniczymnieu<strong>za</strong>sadnionaopiniaoJanieŚniadeckim,jakotwórcypolskiejterminologiimatematycznej.Bierzesięto<strong>za</strong>pewnestąd,żeŚniadeckibyłpierwszymprofesorem,któryprzeciwstawiłsięistniejącemuodstulecizwyc<strong>za</strong>jowiwykładaniapołacinie.Jegopierwszyoficjalnywykładw1776rokuwAkademiiKrakowskiejbyłnowatorskizdwóchpowodów:byłtowykładalgebry,awdodatkupopolsku.Dotychc<strong>za</strong>sbowiemalgebryniewykładanonapolskichuniwersytetach.WszelkiewątpliwościrozwiewaIgnacyChr<strong>za</strong>nowski[6],którystwierd<strong>za</strong>m.in.,<br />

żeKonserwatyzmjęzykowy–otomyślprzewodniawszystkichjegopism<br />

ojęzyku,ichnaczelnypostulat.Nierazwtymswoimkonserwatyzmie<strong>za</strong>pęd<strong>za</strong>łsięŚniadecki<strong>za</strong>daleko,zwłaszc<strong>za</strong>kiedypiorunowałnawszelkiepróby<br />

reformyortografji.Miałwprawdzienajzupełniejsząsłusznośćtwierdząc,że<br />

jestutopją,alboraczejabsurdem,silićsięnaortografjęidealną,któraby<br />

wiernieoddawaławszystkieodcieniewymawiania,że„jesttoszukaćwgramatycecośpodobnegodokwadraturykołaalbofilozoficznegokamienia”.[...]<br />

OddajmygłosŚniadeckiemu.W[44]pisał:Cudzoziemcypatrzącnanasze<br />

pisanieniepoymują,jakmożnazbiegkilkutrudnychspółgłosekwymówić.<br />

SłyszącjednakmówiącychPolakównieczująteychropowatościjęzyka,jaką<br />

wnoszązpisania.Pamiętamżed’Alembertdostawszyxiążkipolskieyiprzypatrzywszysięwyrazóm,mówiłmi:żewPolszczemusząludzieczęstona<strong>za</strong>paleniegardłachorowaćprzezgwałtiwysilenie,któregowyciągamówienietyluspółgłosekrazemsięschodzących.Gdymmuczytałxiążkępolską,<br />

zdziwiłsię,żeaniżadnegowysilenia,aniteytwardościwmowienieznalazł,<br />

jakąwnosiłzpisania.[...]Wsprawachjęzykanaukiteżbyłdośćkonserwatywny.Uważał,żenależyprzedewszystkimposługiwaćsięjużistniejącymiwyra<strong>za</strong>mi,adopieropotemtworzyćnowe(loc.cit.):Wyrazynaukowezbogacająjęzyk,kiedysąwynalezionetrafnieiszczęśliwie:cosięnie<strong>za</strong>wszeiniekażdemuudaje,jakemtojużnainnémmieyscupowiedział.[...]Wrozprawie[49]Śniadeckiargumentował:AlejęzykMatematyczny,októrymdopieromówiłem,jesttojęzykdlaoka;potrzebanamjeszczejęzykadlaucha,natłumaczenietychnaukustnieinapismie,a<strong>za</strong>temwyrazówinazwiskzjęzyka

122 W. Więsław<br />

narodowego[...].JęzykMatematykitakiakkażdeyinneynauki,zbliżaćsiępowinienilemożna,doięzykapospolitego.[...]Klecenienowychsłówtam,gdzie<br />

ichniepotrzeba,iestznakiemlekkomyślnościinieus<strong>za</strong>nowanianarodu;bo<br />

nieprzystoiprywatnemuwedleprzywidzenia,wprowad<strong>za</strong>ćodmiandodrogiey<br />

wszystkimwłasnościpowszechney;niegodzisięmyśleć,żeięzykiestdziełem<br />

dziwactwaisamowolności[...].WnaukachMatematykipoczątkoweyledwo<br />

niewszystkomamyprzełożone,cosięprzełożyćmogłoipowinno:wArymetyceiGeometryiwinniśmytęprzysługęJędrzeiowiGawrońskiemu.Mamy<br />

wielenazwiskszczeropolskichidokładnych,mamytakżeniektóreniebardzo<br />

szczęśliwieznalezione;aleniemamyzupełniezłychiięzykobrażąiących.<br />

Staraymysiętylkodopełnić,inapewnychstałychprawidłachoprzećięzyk<br />

rachunkówwyższych,niespuszc<strong>za</strong>iącnigdyzoczuAnalogiirzeczyiięzyka.<br />

[...]<br />

NakoniecwartoodnotowaćserwilistycznewystąpieniaJanaŚniadeckiegozokazjiróżnychuroczystościpaństwowychiurzędowych[49].Trudno<br />

powiedzieć,nailewynikałyonezsytuacjipolitycznej,anailebyływłasnymi<br />

odczuciamiichautora.<br />

Zachariasz Niemczewski (1766–1820). Interesujących informacji<br />

oNiemczewskimdostarc<strong>za</strong>tekstTomas<strong>za</strong>Życkiego[81],zwłaszc<strong>za</strong>,żew[40]<br />

brakjegobiogramu.KrótkieinformacjeoNiemczewskim<strong>za</strong>wierajegonekrolog[20].Czytamytamm.in.:<br />

ZacharyaszNiemczewski,radcakollegialny,professorzwyc<strong>za</strong>ynymatematykiwyższeywcesarskimuniwersyteciewileńskim,urodziłsięr.1766,<br />

wxięstwieżmudzkiém,wparafiiwoynuckiey.Poukończeniunaukwszkole<br />

akademickieykrozkiey,wszedłdoseminaryumnauczycielskiegoprzyszkole<br />

wtedygłówneylitewskieyr1788;otrzymałstopieńdoktorafilozofiiinauk<br />

wyzwolonychiprzeznaczonynanauczycieladoszkołygrodzieńskieyr.<br />

1794;przeniesionydouniwersytetunawice-professoramatematykiwyższeystosowaneyr.1797;wyjechałdocudzychkrajówdladoskonaleniasięwnaukachmatematycznychr.1802;obranyczłonkiemkorrespondentemtowarzystwaakademicznegoumiejętnościitowarzystwagalwanicznego<br />

wParyżuroku11gorpltey,towarzystwawłoskiegor.1806;powróciłdo<br />

krajui<strong>za</strong>jąłsiędawaniemlekcyyr.1808;professoremnadzwyc<strong>za</strong>ynymr.<br />

1809;zwyc<strong>za</strong>ynymr.1810;wtymżer.wizytatorem<strong>za</strong>kładównaukowych<br />

wmieścieWilnie;od1813do1817byłcenzoremxiąg;odr.1817przez<br />

trzylatasprawowałurząddziekanaoddziałunaukmatematycznychifizycznych.Zakończyłżyciednia10grudnia1820rokuogodzinie4zpołudnia.NiezostawiłNiemczewskidziełpodswéminieniemdrukowanych,chociażciąglenadnaukamipracując,całyprawiec<strong>za</strong>snaczytaniu,uczeniusięipisaniutrawił.[...]Przekładałniemałotraktatówtechnologicznych<br />

irękodzielniczych:niektóreznichbezimienniewpismachperyodycznych<br />

umiesc<strong>za</strong>ł.Zostawiłwrękopismach:1)TłumaczenieGeometryianalityczneyprzeBiotawydaniapiątego;2)tłumaczeniemechanikiprzezP.Francoeurwydaniaczwartego;3)tłumaczenierachunkuróżnicowegoicałkowegoprzezP.Lacroixwydaniadrugiego;4)kilkawłasnychrozprawwmateryachmatematycznych.P.Malte-Brun,wprzedmowiedodziełaObraz

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 123<br />

Polskiwyznaje,iżNiemczewskiemuwiniennowemateryałydośledzeń<br />

opoczątkuSłowianiSarmatów,opartychna<strong>za</strong>bytkachichjęzykówlub<br />

litewskiego;awdzielesamémumieściłobszernyartykuł,dającdokładne<br />

wyobrażenieonaturzejęzykalitewskiego,przeztegożprofessorawypracowanyijemuudzielony.Zochotąłączyłsiędowszystkichpożytecznych<br />

krajowiprzedsięwzięć[...].Łagodnegocharakteru,przyjemneywesołości,<br />

mnóstwoobecnychwpamięcimiałanegdotizdarzeńosobliwiekrajowych;<br />

cogopożądanymwewszystkichzgromadzeniachczyniło;ścisływobowiązkach,statecznywprzyjaźni,trafnieprzewidujący,głęboko<strong>za</strong>stanawiającysięizr<strong>za</strong>dkąjasnościąszykującyswewyobrażenia.Wylanydlarodzeństwa,pracąwłasnąiświadczeniemmudopomagał.Dobroczynny<strong>za</strong>życia,<br />

uwieczniłpamięćsweycnoty<strong>za</strong>pisującokołopięciutysięcyrublisrebrnych<br />

nawiecznyfunduszdlaubogichuczniówprzyszkolekrozkiey;stoczerwonychzłotychnaszpitalparafiiwoynuckiey,idosiedmiusetrublisr.na<br />

wileńskidomdobroczynności.<br />

Książkiwymienionewp.1i3uka<strong>za</strong>łysiępóźniejdrukiemwWilnie(por.<br />

[74],poz.2215-2218).Pośmiertniewydanoteżjegoodczyt[21].Dalszych<br />

interesującychinformacjioNiemczewskimdostarc<strong>za</strong>Życki[81].Cociekawe,<br />

rękopis[81]znacznieodbiegaodwerjiopublikowanej(Dz.Wil.1818,No<br />

9).Drukowanawersjatekstu[81]zostałabardzoocenzurowana.Wrękopisie<br />

[81]czytamym.in.:<br />

NiemczewskiwcałymciąguteyEdukacyi[wSzkoleKrozkiej],<strong>za</strong>dobrém<br />

dlasiebieprzewodnictwem,łączącnabywanieNauk,znaypotrzebnieyszą<br />

dlawszystkichuczącychsięniewinnościąobyc<strong>za</strong>jów:przezwszystkieklassy<br />

chwalebnieprzechodzący:wszędziecelującymbyłuczniem.JnaKrólewski<br />

Dar,wiekopomnydlanaukPolskichpamięciStanisławaAugustaKróladla<br />

celnieyszychwKrayowychSzkołachuczniowprzeznaczonyiudzielony,to<br />

iest:nazłotymedalznapisemDiligentiae<strong>za</strong>służył.[...]<br />

WrękopisieŻyckiegoczytamydalej:<br />

Wroku1797.poinnemSzkółAkademickichurządzeniu,czyliraczeypo<br />

oddaniuichwręceniektórychZgromadzeńZakonnych,innegopowołania<br />

doswego<strong>za</strong>kładupilnuiących,wezwanydoAkademiinaplacAdjunkta<br />

Niemczewski,odwspomnianegoroku1797.do1802.doMarcadawałLekcyeMechaniki:<strong>za</strong>stępuiącniekiedywchorobieProfessoraMaematykiStosowaney.–Wc<strong>za</strong>sieodNaukwolnym,bezżadnegonatokosztuUniwersytetu,zwiedziłBerlin,DreznoiWiedeń,iobeznałsięztamteyszymiNauk<br />

Zakładami:któremiwiadomościswoiedlaposługiKrajupomnażał.–Od<br />

Marcar.1802.domcaStycznia1808,przebywałcałyc<strong>za</strong>s<strong>za</strong>granicą,to<br />

iestwNiemczech,weWłoszechiweFrancyi.[...]Wc<strong>za</strong>sie,gdyieszcze<strong>za</strong><br />

granicąbawił,stałosiętubarzopożądanąiegoprzytomność:ilewrzeczy,<br />

doktóreyniebyłnadniegopodówc<strong>za</strong>sniktsposobnieyszym.ZaprowadzonewWars<strong>za</strong>wie,nakońcuprzeszłegoWiekuTowarzystwoPrzyjaciółNauk,odniosłosiędonaszegoUniwersytetuwr.1802.chcącmiećzLitwyIdeęLitewskiegoięzyka:itewszystkiewiadomości,którebywtym<br />

przedmiociesłużyćmogły.WybranybyłwtymceluizłożyłsięKomitet<br />

wUniwersytecieztychosób,którymponieiakieyczęści,wiadomybyłJęzykLitewskiiŻmudzki.Byliteżitacy,coLitewskieyiŻmudzkieymowy

124 W. Więsław<br />

świadomi,nieiakąmieliwiadomośćiLitewskiegoięzyka.Wszystko<strong>za</strong>śaż<br />

doCzuchańskieymowy,życzyłosobiepoznaćTowarzystwoWars<strong>za</strong>wskie<br />

<strong>za</strong>pomocąipośrednictwemKomitetuWileńskiegowUniwersytecie.Aleco<br />

szczególnieys<strong>za</strong>wteymierze:iżdoskładutakowegoKomitetu,naRedak-<br />

torawezwanybyłtakizProfessorównaszych:dlaktóregotenprzedmiot,<br />

iaktosamzeznawałniewLitwieurodzony,calebyłobcym:wżadney<br />

bowieminaymnieyszeyczęści,niebyłztemiprzedmiotamioswoiony.<br />

DopieroiakoRedaktor,<strong>za</strong>cząłsięilemógłwewszystkiemrozpatrywać<br />

izbieraćMateryały.NayświadomszywszystkiegoNiemczewski,cokolwiek<br />

ściągaćsięmogłodonależytegoidobregorozebraniaiwyiaśnieniaFilolo-<br />

gicznychwtychięzykachwiadomości,zwłaszc<strong>za</strong>wŻmudzkimiLitewskim<br />

Języku,częstobyłwprzerzeczonymKomitecieżądanymiwspominanym.<br />

Onbysamze-wszystkichwzględow,albonaylepszymbyłRedaktoremtego<br />

Komitetu,alboRedaktorowionego,naylepsząpomocą.IleżepoMatema-<br />

tyce,niemałogo<strong>za</strong>wsze<strong>za</strong>ymowałygramatyczneifilologicznewróżnych<br />

ięzykachobserwacjainiepospolitepostrzeżenia.Tymbarzieywięzyku<br />

ŻmudzkimiLitewskim,wktórychnadwieluznichświadomychnierów-<br />

niebyłbiegleyszym.Jakożwwieluzdarzeniachbiegleitrafniestosunkiich<br />

czynił:bardzozręcznierozmaitedyalektatychiinnychięzykówporówny-<br />

wuiąc.[...]<br />

Wostateczneynawetchorobieswoiey,samnaderwielecierpiący:ieślisię<br />

kiedynatężoneparoksyzmamiiegocierpienie,abycokolwiekzwolniły,sta-<br />

rałsięprzytomnychusiebie,smutekukrywaćirozweselać.[...]Awprzy-<br />

iaciołachktórychzostawił:wUniwersytecie:wGymnaziumKrozkiém:<br />

wParafiiWoynuckiey:ipotyluinnychmieyscachżyćbędzie<strong>za</strong>wsze.–<br />

Quisdesideriositpuderoutmodus?...tamcaricapitis.<br />

OpublikowanypośmierciNiemczewskiegoartykuł[21]<strong>za</strong>wieraapoteozęma-<br />

tematykiorazliczneuwagiocharakterzedydaktycznymiogólnym.Tekst<br />

tenzostałwygłoszonynaposiedzeniupublicznymCesarskiegoUniwersytetu<br />

Wileńskiego.Posiedzeniatakieodbywałysięrazwmiesiącu.Ichcelembyło<br />

prezentowanieróżnychdziedzinnaukiikonsolidacjaśrodowiskauniwersy-<br />

teckiego.Czytamytam.m.in.:<br />

Naukiwszystkie,bezwzględunarozmaiteonychużyciawspołeczności<br />

stopniowanie,żesąpożytecznemi:prawdąjestnadsłońcewidocznieyszą.<br />

Leczżejedneznich,skutkuoświeceniaswojego,ażwpóźniejszychidoy-<br />

r<strong>za</strong>lszychkażąoczekiwaćowocach,wątpliwościitoniepodpada.Matema-<br />

tycznaumiejętnośćmatodosiebie,żewsamémporządnémsiebieiana-<br />

litycznémwykładaniu,przezjasne,dokładneigruntowneprawdswoich<br />

wywody,wmłodychcaleuczniachisłuchac<strong>za</strong>ch,owąprawdziwąumysłu<br />

sprawujeroskosz,inadsłabszymiwyższość,żeczująmocswojąpoznania<br />

prawdy.[...]Wciągudalszymteynauki,umysłnieustannie<strong>za</strong>trudniony<br />

témwszystkiém,comożegoumocnićwsztuceporządnegomyślenia,nie<br />

możenienabydźsztukisprostowaniaswoichwyobrażeń[...].Przeznaukę<br />

Matematykiwdośćkrótkimnawetc<strong>za</strong>sienabydźmożna,znajomościtraf-<br />

negoiporządnegorozumowania.[...]<br />

NaukaMatematykijestskłademprawdbezżadnegoprzemies<strong>za</strong>niafałszu<br />

lubniepewności;przykładającysięwięcdoteyumiejętności,nieznacznie<br />

iprawienieczując,właśniejakistotafizycznierosnąca,<strong>za</strong>wszesiędo

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 125<br />

prawdprzyzwyc<strong>za</strong>ja,doskonali,iwtmsięumacnia.WMatematycenie<br />

mamiejscaani[na]przesądy,aninamiętności:jakobowiemrzeczywniey<br />

wykładane,niemogąbydźprzedmiotemsprzeczekiwątpliwości;takwszukaniunieinteressowneyprawdy,samatylkonaypożądańs<strong>za</strong>nacelujest<br />

oczywistość.[...]Nazwawszywogólnościkorzyściątowszystko,coznauki<br />

otrzymujemy:tedytękorzyść,którą<strong>Matematyka</strong>sprawiawmłodzieży,<br />

przezsamopoznanieprawdy,przezwkładaniesięinałógdorozumowania,<br />

przezwprawieniegustudonaukii<strong>za</strong>miłowaniepracywmłodociannym<br />

jeszczewieku,przezrozwiciewładzumysłu;wszystkotomoralnąmożesię<br />

nazwaćkorzyścią.[...]<br />

MichałPełka-Poliński(1784–1848)–lojalnyurzędnikcesarski.<br />

Spośródgronamatematykówwileńskichnajwięcejdokumentów<strong>za</strong>chowało<br />

siępoMichalePełce-Polińskim.Uczonytenmiałbardzoróżnorodne<strong>za</strong>interesowania,nietylkomatematyczne,aletakżewybiegającedalekopo<strong>za</strong>nią.<br />

Wśródjegorękopisów<strong>za</strong>chowanychwBiblioteceANwWilniesąPisma<br />

różnetreścispołczesnej,moralnejipolitycznej;Notatynumizmatyczne;Notatyomuzykachinutach;Notatyomalar<strong>za</strong>chirytownikach,architektach;<br />

Notatyoklasztorachi<strong>za</strong>konach;Przemówienia,powinszowania,wiersze;<br />

tłumaczenieTraktatuzupełnegofortyfikacji-KaspraNoizetSt.Paul(tomy<br />

I-II);NotataoUniwersyecieWileńskim;różnenotatkizmatematyki;Astronomiapisaniawc<strong>za</strong>sielekcyydawanychprzezJ.W.IgnacegoReszkę(1804-<br />

1808),żebywymienićtylkoniektóreznich([24],[30-37]).Wewłasnoręcznie<br />

napisanymżyciorysie([30],F14-7),takpiszeosobie:<br />

MichałsynModestaPełkaPolińskipochodzącyzszlacheckiejfamiliwielkopolskiejurodziłsięokoło1784r.wdawnemwojewództwienowogrodzkim,aterazguberniigrodzieńskiej,wpowieciesłonimskim.Naukipoczątkoweodbyłwtymżepowieciewszkolegymnazialneyutrzymywanej<br />

wowc<strong>za</strong>sprzezXXBazylianowwŻyrowicach,wdalszych<strong>za</strong>śdoskonalił<br />

sięwUniwersytecieWileńskim,gdziestopieńD.F.otrzymał.Przez<strong>za</strong>miłowaniewnaukachimsięzupełniepoświęcił.Przezdwalataodbywałpo<br />

Niemczech,Francyi,SzwaycaryiiWłoszechnaukowąpodróż,aszczególniej<br />

dlapoznaniaurządzeńtamecznychnaukowych<strong>za</strong>kładów.Akademie:Florencka,Wenecka,Lukciska[wLuce],TowarzystwofilomatyczneParyskie<br />

iWar.[s<strong>za</strong>wskie]Przyjaciółnaukumieściłygowspisieswoichczłonków.<br />

Wuniw.Wileńskimprzedwyjazdem<strong>za</strong>granicewykładałmatematykę<br />

czystą,apopowrocieobjął<strong>za</strong>wakowanąpośmierciks.Zacharyas<strong>za</strong>Niemczewskiegokatedręmatematykiwyższejstosowanej.Przezlat12byłtamżeprofesoremseminariumnauczycielskiego,sposobiącegonauczycieligimnazjówiszkółpowiatowychb.okręgunaukowegowileńskiego,orazprzezlat9byłdziekanemoddziałunaukfizycznychimatematycznych,któretoobowiązkispełniałażdo<strong>za</strong>mknięciauniwersytetuw1832r.Prócztegobył<br />

używanyprzezwładzeedukacyjnedowładaniairoztrząsaniaprojektów<br />

rozmaitychurządzeń.Pełniłtefunkcjeażdo<strong>za</strong>mknięciaKomitetuw1836.<br />

[...]<br />

NajciekawszesąjednakjegoDzienniki[26–29],pisanemałoczytelniena<br />

małych,luźnychkartkach,chybaniekompletne,rozproszonepobibliotekach

126 W. Więsław<br />

Wilna.Zawierająinteresująceinformacje<strong>za</strong>równooichautorze,jakteżocałymśrodowiskuuniwersyteckim.Autorwchwilachszczególniedramatycznych,jakbyprzeczuwającznaczenietego,cosiędzieje,iswojąrolęwtychwydarzeniach,sporząd<strong>za</strong>łdośćszczegółowenotatki.Naogółbyłtylkobiernymobserwatorem.WświetleprzedstawionychdokumentówjawisięjednakjakolojalnyobywatelRosji,wpełniakceptującyjejwładzęiznaczenie,<strong>za</strong>wszeodpowiednioustawiony,alecorazbardziejzdziwionyi<strong>za</strong>niepokojonytym,cosięwokółniegodzieje.Zdrugiejjednakstrony,dużaliczba<strong>za</strong>chowanychdyplomówiorderów,któreotrzymałPełka-Poliński,świadczyojego<br />

lojalnościibezwzględnymposłuszeństwiewstosunkudopanującejwładzy.<br />

OcenęjegopostawpozostawiamCzytelnikowi.Poniżejprzytac<strong>za</strong>mwybrane<br />

fragmentyjegoDzienników[26–29].<br />

1803Februarius.DziecipoiechałydoStarychŻyrowic.Napisałemlistdo<br />

Matki.<br />

1803.Apryl13.14.Wyjechaliśmydoszkół.<br />

Grudzień[1803].27.Okołogod:4PrzyiechaliśmydoWilna,byliśmyuBazylianów,WolskiegomieliśmystancyęwKamienicyKrzyckiegomajora,<br />

podWilno<strong>za</strong>OstrąBramą.28.Byliśmyu[Józefa]Mickiewic<strong>za</strong>,Życkiego,<br />

Malewskiego,BogusławskiegoSuchodolskiego,Myslewic<strong>za</strong>,—Lenkiewic<strong>za</strong>,wodziłnakaw[ę]Wolski,poobiedzie.29.ByliśmyuStroynowskiego<br />

Rektora,poobiedziebyliśmyexaminowaniwStancyiMickiewic<strong>za</strong>[przez]<br />

Jego,Życkiego,Narwoys<strong>za</strong>,Golanskiego—odgodziny3ażdo6—wodził<br />

nakawęWolski.<br />

30.ByliśmyuRektora,zostaliśmyprzyięci,byliśmyuexaminatorów,wodziłnakawęLenkiewicz.Wyiechaliśmykołogodz.3inocowaliśmywHołdowieuX.Myslewic<strong>za</strong>.<br />

Rok1805.Styczeń.1.ZacząłemDeżurstwaprzyŻyckim,Poczobucie.9.<br />

ByłexamenmatematykistosowaneyLangsdorfaod10 1 2 do12.11.MatematykiwyższeyNarwoys<strong>za</strong>od9do10<br />

1 2 iznowuLangsdorfa.<br />

Luty26.ZaczęłosięTowarzystwoMatematyczneizostałemprzyiętybez<br />

prośby.<br />

Marzec2.TwardowskipocząłdawaćRachunekróżniczkowyod2do3.<br />

Marzec22.OdebrałemlistodKosiczewskiegoiżz15na16wnocyMatka<br />

moiaumarła.<br />

Czerwiec4.Mówiłemokwadrowaniukonchoidy.ExaminaFakultetuFizycznego.18IXx.Narwoyszkanonikkatedralnyżmudzkiprofessormatematykiwyższeyiczystey<strong>za</strong>cząłswąlekcyę.<br />

180821Apr.JPWaleryanGórski<strong>za</strong>iąłsięobowiązkiemuRewkowskich,<br />

uczySyna,2Córki<strong>za</strong>tomaunichstół,Stancyąi3Rublenamiesiąc.<br />

13CzwartekWnieb:PańskieOtworzonebyłoTowarzystwoMiłosierdzia<br />

wRatuszuwsaliparadney,wktóreydawanoobiadwc<strong>za</strong>siebytności<br />

Imperatora—miałmówkęJanKossakowskiBiskupiJózefHaur(?)ProfessorKliniki.1808.7Lipiec.WyiechałemdoOszmianyzGórskim,ana<strong>za</strong>iutrzdoBottuskadoŚniadeckich,gdziebawiłemcałąwakacyą.Dwarazytylkoiedziłem<br />

doOszmianydoGórskich.PoznałemsięzJPKarczewskim.

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 127<br />

Wrzesień.1.PowróciłemdoWilna.13.Począłem<strong>za</strong>stępowaćmieysceJP<br />

IgnacegoHorodeckiegoNauczycielaFizykiwGimnazyumWileńskimi<strong>za</strong>stępowałemażdo6Listopada.<br />

Październik.PisałemlistpierwszydoLeleweladoWars<strong>za</strong>wy.<br />

Listopad13.PocząłemdawaćlekcyeMatematykipoczątkoweywPoniedziałek,ŚrodęiPiątekod7<br />

1 2 do9.[2]1.ImperatorpotwierdziłStroynowskiegonaBiskupstwoWileńskie.Grudzień5.OdbyłsiępierwszypopisKandydatów—TeodoraSkimborowic<strong>za</strong>odgodz.8do11zMatem.początkowey,HistoryiNat.,Chemii,iLit.<br />

Łacińskiey.19.OdbyłsiępopisWincentegoSienkiewic<strong>za</strong>,Kandydata.27.<br />

PisałemlistdoJoachimaLeleweladoWars<strong>za</strong>wy.<br />

Rok1809.Styczeń25.PocząłemJeometryąEuklidesadawaćnaswoiéy<br />

lekcyi.<br />

Czerwiec28.GdymbrałpozwolenieodRektoranaiechanienawakacye<br />

powiedziałmiżemamiechaćdoKiiowanaProfes.matem.<br />

Lipiec.WyiechałemzWaleryanemGórskim.<br />

Sierpień.PrzybyłemdoWilnanie<strong>za</strong>stałemRektoraidowiedziałemsięże<br />

wyznaczonyiestemdoWinnicydladawaniaMatematyki.9.10.12.13.PrzyiechałRektor,powiedziałemmużeniemogębydźProfessoremdlasłabości<br />

piersi.14-15.WziąłemuSpitznagela<strong>za</strong>swiadczenieosłabościpiersi.16.<br />

PodałemnaSesyąUrzędowąprośbęouwolnienieizostałemuwolniony.<br />

1810Kwiecień10.WziąłempozwolenieodUniwersytetunaiechaniedo<br />

Wars<strong>za</strong>wskiegoKsięstwa.28.OddałmiSarbinowiczpozwoleniemówiąc<br />

żewoiennyGubernatorchceabyUniwersytetposłałodsiebiedoniego<br />

prośbę.29.PodałemprośbędoRektoraopozwolenieiechaniadoWarsz.<br />

Księstwa.<br />

May.OdebrałemlistodLelewela[byłyjużwcześniejtakielisty]<br />

UniwersytetposłałdoKutuzowaprośbęabymiwystarałsiępaszportu.<br />

KutuzowposłałdoPetersburgaprzedstawienieopozwoleniedlamniedo<br />

X.Warsz.8.DałmniepropozycyeJX.Karpinski<strong>za</strong>stronomiiiJPNiemczewskizRachunkuInt:10.PodałemProśbędoRektoraopozwolenie<br />

zdaniaexaminudoDoktorstwa.OddałemtęprośbędoJXMickiewic<strong>za</strong>.<br />

—ByłemuJP[Jędrzeja]Śniadeckiegoradzącsięonogęiopiersi.–<br />

Wrzesień.2.PoiechałemdoMinska.5.Począłemdawaćlekcye.15.Było<br />

otwarcieGimnazyum.<br />

Listopad.ByłemzwizytąuBiskupa.ByłemnaobiedzieuBiskupa[3razy]<br />

Grudzień1810.5.ByłemnaobiedzieuBiskupa.14–22.Byłexamenklass<br />

niższych.<br />

Rok1811.Styczeń.1.ByliśmyzpowinszowaniemuJenerałaJeleniowa.<br />

Marzec.4.Byłaunassessya.8.DostałemlistodRatyńskiej.Oddałem<br />

Naprocent7 ◦ ◦WKorbuthowiJózefowiMar.Nowogr.CzerRdSztuk350<br />

iRubliSrebrnychSztuk300.30.PisałemdoUniwer.proźbęopozwolenie<br />

iechaniadoWars<strong>za</strong>wy.ByłemnawieczerzyPańskiéyuJXBiskupaDederki<br />

osóbbyłoblisko40.<br />

Kwiecień.23.PisałemdoKontrymaoPassport.25.PrzyiechałJPZaleski<br />

WizytatorGubernijBiałoruskich.<br />

May.PrzepadłPułkMuszkieterskiŁabowski.PrzepadłPułkGrenadierski<br />

Pawłowski.PrzepadłPułkKo<strong>za</strong>cki.20.PrzyiechałWizytator.<br />

Grudzień.17.PisałemdoRektoraabymika<strong>za</strong>łoddaćcałąPensyą400<br />

rubli.15.ByłexamenzArytmetykizrana.19.PocząłemdawaćlekcyeJP

128 W. Więsław<br />

Gurskiemu.23.ByłemnaKuryiuBiskupa.<br />

Lipiec[1812]1.PrzyiechałJPReszkaWizytatorSzkółGuberniGrodzieńskiey,WilenskieyiBiałostockieydoMinska.2.Byłexamenkl.2g[drugiej].<br />

6.Niedziela.ByłexamenzmatematykiKlassy4teyinatymsięskończył—<br />

wszystkimpozwolonoroziechaćsięiwszystkowywieziono,archiwa,kassę<br />

iwszyscyurzędnicyRossyyscywyiechalipróczCeyna,CzohłakowaSowietnikaIzbyskarboweyiJewdakimowaziemskiegokommissar<strong>za</strong>.WziętoKassęGymn.leżącąnaKaznodzieystwiePowiatowémwyżéy27.000rubli.7.Wyiechałogodz.5Gubernator,ogodz.8<br />

mey wyszedłGarnizon.<br />

UrządcałyoddanyzostałKamieńskiemu.PrzezcałąnocnastępnąniespaliprawieObywatele,kilkudziesiątuzbroionychieździłopowszystkichtraktach.WodźbonwidziałsięzFrancu<strong>za</strong>minaRakowskimtrakcie;spotkawszysięzRossyanamipowinnibylipowiedziećżeieżdżądlaobronymiastodnapadnięcia,zFrancu<strong>za</strong>mi<strong>za</strong>śspotkawszysiępowinniich<strong>za</strong>pras<strong>za</strong>ćdoprzyiściadoMinska,bomaią,aRossyanniéma.8.Ogodz.9.<br />

przybiegłKuryerodBagrocynadoKaminskiegozrozkazemabymagazyny<br />

spalono—uproszonoKuryeraiżzezwoliłnarozebranie.wszyscypoczęli<br />

rozbieraćwtemwpada5Hu<strong>za</strong>rówFran.podmagazynzktóregorozbierali<br />

idącpoddachowki,rozpęd<strong>za</strong>iąbiorących,aKuryerucieka.Ogodz.2po<br />

południupoczęliisdźFrancuziztraktuRakowskiego—Mars<strong>za</strong>łekDavoustKsiążęPrinced’Eckmühlwszedłogodz:5p[rzez]ulicęFranciszkańską<br />

boobiechałMiastapołowęwokołoprzedJegoweysciem3reymentawenty<br />

domiasta.FrancuzirozdzielilisięnadwatraktadoBoryssowaidoBobrzyska.<br />

10.11.12.(Niedziela). Spiewano Tedeum iSalvumfacliberatoremNostramNapoleonem.PrzywiezdzieDavoustodObywateliprzyiąłChléb<br />

iSól.OdŻydównieprzyiąłpowiedziałżeimieniemJegoMonarchyogłas<strong>za</strong><br />

wolnośćiprzywracaOyczyznę—adoŻydów,iżsiębrzydzitymNarodem.<br />

13.14.15.Środa.WyiechałemzJPReszkądoWilna.NocowaliśmywRadoszkowicach.18.PrzyiechaliśmydoWilna.PrzySmorgoniachiWilnie<br />

okołodrógwielekonizdechłychwalałosię.ByłemuRektoraktórybył<br />

bardzoniekontentzstratyKlassyGymnazyalnéyMinskiéy.19.Niedziela.<br />

ByłemnaobiedzieuJXMickiewic<strong>za</strong>.20.21.NosiłemRektorowikwestyę,<br />

powiedziałmiiżbędęwWilniewGymn.aWyżewskipoiedziedoMinska<br />

lubnaWołyń.31.WyszłybagażeNapoleonazWilnadoWitebska.<br />

Sierpień.15.ByłaJlluminacyawWilnienaJmieninyCesar<strong>za</strong>.19.Powieszono<strong>za</strong>S.StefanemSkinderaiJegoSyna,i<strong>za</strong>SmiepiszkamidwochmłodszychPanów.KoreywępiętnowanoprzyRatuszu.22.ByłaJlluminacyawWilniezpowoduzwycięstwaodniesionegonadRossyanamiwSmolensku.27.Byłopowtorzoneogłoszenie,abypo3grbrano2kopieyki<br />

Rossyyskie.<br />

Wrzesień.4OtwartezostałoGymn.Wilen.czytałmowęKrassowski.17.<br />

WyiechałemzWilnazŻydem<strong>za</strong>R.10.20.PrzyiechałemdoMinska.<br />

Październik.5.ByłootwarcieGymn.czytałBrodowskipopolsku.<br />

Listopad.15.RozruchwszcząłsięwmieściezprzyczynyzbliżaniasięRossyan.16.WeszlipopołudniuRossyanieanaprzódKo<strong>za</strong>cy—Generał<br />

LambertiPrescow[?].KnorynggzostałGubernatorem.<br />

Marzec[1813]12.Byłytransparentanaratuszu,2przyszkoleŻydowskiey,<br />

i1uLorensa.ŻydziczęstowaliGubernatoraiGości.<br />

Kwiecień[1813]13.Byliśmy,iaiBrodowskizpowinszowaniemuGuberna-

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 129<br />

tora,Wicegubernatora.15.Bratmóyrazpierwszypocząłchodzićpoulicy.<br />

16.Wziął<strong>za</strong>świadczeniezPolicyiiż<strong>za</strong>paszportemprzybył.29.DanyzostałpaszportzpolicyinarozkazGubernatora.<br />

Wrzesień.4.PocząłemdawaćlekcyąwGimnazyum.23.Odebrałemod<br />

Kołyszki5exempl.Zaborowskiego.—ByłotedeumzpowoduotrzymanychwiadomościoZwycięstwienadnieprzyiacielem—wystrzelonowięcey100razy—obiadbyłuKórkasowaWojennegoGubernatora.Wieczer<strong>za</strong>wSzkoleŻydowskiey.Miastobyłoiluminowane.24.ObiadbyłuZawierskiegoCywilnegoGubernatora.WieczorembalwPałacuPacowskim,wydawałaszlachtaGuberniiWilenskiey.25.ObiaduBiskupaStroynowskiego.BalwieczoremwdomieMillerówdawaliobywatelemiastaWilna.<br />

Luty1814.12.JWRektorka<strong>za</strong>łmibydźpomocnikiemDyrektoraSzkół<br />

Gubern.Wilens.15.ZgromadzenieNaucz.Gimn.Wilens.obrałomięPomocnikiemDyrektora.RządUniwersytetupotwierdziłmięPomocnikiem<br />

DyrektoraGub.Wilen.<br />

Marzec.1.JPŻyckipodałprośbędoemerytury.ObranoJPPodc<strong>za</strong>szyńskiegodoarchytektury,wyiedzienarokprzyszłydoPetersburga,tamposłuchaarchytektury,powróciszybędziedawałArchytekturęp.lat2,usposobiktóregozUczniówdo<strong>za</strong>stępstwaiego—asampoiedzienaWoiaż,<br />

powróciwszyzostanieAdiunktem.4.JWRektor<strong>za</strong>proponowałmiabym<br />

sięstarałnamieysceŻyckiego.19.ByliśmyzpowinszowaniemImienin<br />

uJXMickiewic<strong>za</strong>.<br />

Kwiecień,8.ByłowGazecieiż19(31)AlexanderzKrólemPruskimwszedł<br />

doParyża.9.ByłośpiewaneTedeumlaudamus<strong>za</strong>wzięcieParyża.17.<br />

Umarłdn.17o6 1 2 ranoStefanStubielewiczProfessorFizykiwImperatorskimWilen.Uniw.23.Prosiłemoprzyięcie800RSJPMalewskiego.<br />

25.OdpowiedziałmiJPMalewskiiżJWPHreptowiczprzyimie.[?]29.<br />

KomitetzłożonyzJXMickiewic<strong>za</strong>,Malewskiego,Niemczewskiegoimnie<br />

przeglądałprzysłanyproiektwzględemprzerabianiagimnazyum.30.ZaproponowałmnieJWRektorabymnarokprzyszłydawałAstronomią,po<br />

JXKaminskim,którychcepodaćsiędoodstawki.<br />

Październik1815. 19. Doktory<strong>za</strong>cja Tadeus<strong>za</strong> Majewskiego Bazyljana<br />

Deelectricitate.24.PrzybyładoWilnaJPannaKatarzynaRatyńska.25.<br />

Widziałasięzemną.26.UlokowałemjąuPP.Bazyljanekpopołudniu.<br />

Sierpień1816. 4.Stanęliśmyogodz.7wWilnie.ZacząłemdrukowaćuZawadzkiegodziełkooGeodezyi,auXXMissyonarzówpoczątkiTrygonometryi.Wrzesień.1.PowszechnezebranieodesłałodoFakultetuFizycznegowybranieosobynamieysceJPŻyckiego.5.PowróciłJPSniadeckiiJPKrassowski.9.FakultetFizycznyzłożonyzczłonków:JózefaMickiewic<strong>za</strong>,Prezydentajakodziekana,JanaSniadeckiego,StanisławaJundziłła,Zacharyas<strong>za</strong>Niemczewskiego,Tomas<strong>za</strong>Życkiego,Tadeus<strong>za</strong>Kundzic<strong>za</strong>,Franciszka<br />

Narwoys<strong>za</strong>,IgnacegoReszki—awprzytomnościIgnacegoHorodeckiego<br />

iKajetanaKrassowskiego,zostałemobranyProfessoremNadzwyc<strong>za</strong>ynym<br />

AlgebrywUniwersytecie.12.Powszechnezebraniepotwierdziłomniena<br />

ProfessorstwoNadzwyc<strong>za</strong>yneAlgebry.22.Wyznaczononamojemiejsce<br />

doGimnazyumJPHilaregoKondratowic<strong>za</strong>.23.PrzestałemdawaćlekcyąwGimnazyum.25.ZacząłemdawaćnaUniwersytecie—miałprzemowę—byłJXMickiewicz.29.ByłumnieJPMickiewicz,JPMalewski,Niemczewski,Życki,Znosko,Reszka,Budziłowicz,Skoczowski,Mierzgiew-

130 W. Więsław<br />

ski(?),Radkiewicz,Krassowski,Lelewel.<br />

1817May.9.PrzyszłopotwierdzenieodKuratora[dla]Malewskiegona<br />

Rektora.<br />

1820Kwiet.29.NaSessyiFakult.Fizy.podprezydencyąJWMalewskiego,<br />

złożoneyzJanaSniadeckiego,JędrzejaSniadeckiego,Zachar.Niemczew-<br />

skiegoiIgnacegoReszkiobranyProf.Zwyc<strong>za</strong>ynymMatematyki.<br />

May.1.NaSessyiradyzłożoneyzJWMalewskiego,JanaSniadeckiego,<br />

Niemczewskiego,Reszki,Grodka,Czerniawskiego,XLagiewic<strong>za</strong>(?),Cho-<br />

daniego,Kapellego,Znoski,Bojanusa,Mianowskiego,Pelikana,Bekiego,<br />

Spietznagla,potwierdzonyProfessoremzwyc<strong>za</strong>ynymmiałem12.affirm.3<br />

negati.<br />

Czerwiec.PrzybyłKsiążęC<strong>za</strong>rtoryskidoWilnazPuław.<br />

Wrzesień.1.SessyaRady.9.SessyaOddziału.14.SessyaLiteracka.15.Pu-<br />

bliczneposiedzienieczytałemopożytkachznaukmatematycznych.Spiet-<br />

znagelożyciuLobemoeyna.<br />

Listopad.1.SessyaRady—MinisterniepotwierdziłKapellegoDziekanem.<br />

PostanowionoprzedstawićMinistrowi,dlaczegoUniw.wybrałKapellego<br />

dziekanem.8.SessyaOddziału—Życkiobjąłdziekaństwo.<br />

Grudzień.1.NaSessyiRadyzostałemobranyPrefektemSzkołyNauczy-<br />

cielskiey.Miałem10kresekaffirmativea2negative.6.Przedstawionyzo-<br />

stałemdoMinistranaPrefektaKandydatów.10.Umarłokołogodz.4<br />

ZacharyaszNiemczewskiProf.Mat.Wyższeyczystey.26.ByłemwSu-<br />

botnikachiprosiłemKsięd<strong>za</strong>LaskowskiegooprzyiechaniedoPogoniidla<br />

daniaślubu—ogodz.2odprawiłsięślub,świadkamibyliJPJózefSzulc<br />

St.RadczyOszmiańskiiJPKrzyżanowski.<br />

May1823.1.RadaUniw.mianowałaProf.Reszkę,mnieiLeleweladozwe-<br />

ryfikowaniaispisaniamagazynyKsiągwUniwersyteciebędącego;dopoda-<br />

niaprojektucoztemiksięgamirobićidoobliczenia,ilenależyP.Koźnia-<br />

kowskiemuoddawać<strong>za</strong>książki,ichprzezniegodostarc<strong>za</strong>nie.4.WGimna-<br />

zyumwkl.VUczniowienatablicynapisałi WiwatKonstytucja3goMaja.<br />

OjaksłodkiewspomnieniedlanasPolaków,aleniemasz,ktobysięonią<br />

dopominał.Przedgodziną osmązrana,byłtennapiswc<strong>za</strong>sie Lekcyi<br />

Waszkiewic<strong>za</strong>Nau.Hist.iPrawa.PotemOstrowskiNau.Ross.języka<br />

postrzegł,groziłuczniomiż<strong>za</strong>topóyśćmogąnaSyberięidoniósłPre-<br />

fektowiŻylińskiemu.TenprzyszedłszydoKlassy,ka<strong>za</strong>łzetrzeći<strong>za</strong>czął<br />

śledzić.[dalejskreślone:LudwiguczeńklassyVdoniósłotmnapisaniu<br />

swemuwuiowiTrefowłowi(?)].OniejdoniósłWojennemuGubernatorowi<br />

Korsakowowi,który<strong>za</strong>wołał<strong>za</strong>razRektorainaka<strong>za</strong>łsledzićtychktórzy<br />

pisali.Powyśledzeniuoka<strong>za</strong>łosięiżpisali1)MichałPlater,[skreślone:<br />

Malesiewicz],2)Kołakowski,3)Kościałowski,4)Czechowicz.Gimnazyum<br />

osądziłoichnadni10uNekkologaczylinawięzienie.8.RządUniwer-<br />

sytetuzłagodziłtękarądo3dnitylko.WojennyGubernatorniezgo-<br />

dziłsięnato,ka<strong>za</strong>łichtrzymać.Naznaczyłnowesledztwo.Waszkiewic<strong>za</strong>,<br />

ZylińskiegoiZastępcęDyrektoraSzkółSkoczkowskie-go<strong>za</strong>wiesićodobo-<br />

wiązków.11.RządUniwersytetuto<strong>za</strong>lecenienaseesyiwykonał—do<br />

śledztwawyznaczyłPelikana,ŁoboykęiDaniłowic<strong>za</strong>.Wojenny[Guberna-<br />

tor]tegożdniawyprawiłsztafetędoWgoKsięciaKonstantegodoWar-<br />

s<strong>za</strong>wyzrapportemzcałeytesprawie,powiadajątylkoiżdodałżeRząd<br />

Uniw.poka<strong>za</strong>łpowolnośćdlaobwinionych,żeznaleziononamurzeprzy<br />

KościeleDominikańskimnapisNiechŻyjeConstitucya,śmierćdispotam.

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 131<br />

RektorwyprawiłodsiebiesztafetęjednędoministraOświecenia,drugi,<br />

doKuratoradoPuławzcałemtemdoniesieniem.17.Zranao4god.przy-<br />

jechałodWXKonstantegoJegoJenerałAdjutantNesselrode,całyc<strong>za</strong>s<br />

zranachodziłpocywilnemuubranypomieścieuważająccosiędziejeczy<br />

niemajakichnapisów,opołudniuposzedłdoWojen.Gubern.<strong>za</strong>niósłroz-<br />

kazWXKonstantego,abyaresztowanoTwardowskiego,Skoczkowskiego,<br />

ŻylińskiegoiWaszkiewic<strong>za</strong>.Jakożogodz.8wieczoremosadzonoTwardo-<br />

wskiegouS.Kazimiera,napiętrze,Żylińskiegonaodwachunadole,Skocz-<br />

kowskiegowdomieWojennegoGubern.,Waszkiewic<strong>za</strong>wArsenale,uczniów<br />

<strong>za</strong>śczterechwdomie[nieczyt.]ucenzoraMaziewic<strong>za</strong>uS.Rafała.18.Nes-<br />

selrodesamocałeysprawierozpytywałsię—chodziłdoKlassyV,gdzie<br />

samaakcyastałasię–razemzOstrowskimiNazianowiczem,gdyobejr<strong>za</strong>ł<br />

mieysce,rozpytywałsięocałejsprawieidowiedziałsiężeuczniowie<strong>za</strong>-<br />

wszebylispokojni.Scisnąwszypotemwszystkiemramionamipowiedział:<br />

Omondieu!20.Wnocyz19na20wyjechałNesselrodenawprostdo<br />

Wars<strong>za</strong>wy.ZabrałzsobąPlatera,uczniaKlassyV.<br />

Lipca5.JPPelikanotrzymałsztafetęodPNKuratorazdatąd.2Lip.<br />

zWarsz.zdoniesieniemiżPNSenatorNowosilcowwyjedziezWarsz.d.3<br />

iprzenocowawszywSłominieprzybędziedoWilna,radzipoka<strong>za</strong>ćmuUni-<br />

wersytet,<strong>za</strong>sięgnąćzdaniaoInstytucieAgronomiiiSzkoleWeterynarii.7.<br />

Ogodz.5przyjechałJWSen.NowosilcowistanąłwdomiePlaterowna<br />

uliczytrockiej.WkrótcepowróciłJW.KorsakowWojen.Gubernator,jez-<br />

dziłnaspotkanieJegoWysokościCesarz.XKonstantynajadącegozWar-<br />

s<strong>za</strong>wydoKleckanarewiją.8.PrzeniósłsiędodomuGubern.Cywilnego.<br />

11.UwiadomiłmnieJPPelikaniżjestemprzeznaczonydośledztwa.12.<br />

RektorjakoPrezydent,PietaAlexie.Suykof,Rad.St.PolicmajsterWa-<br />

cławPelikan,jaMichałPoliński,IgnacyDaniłowicz,JeroximOsipowicz,<br />

BotwinskiNadzw.Rad.[...]rozpoczęliśmyśledztwoicodzieńodbywaliśmy<br />

zranaodgodz.9lub10do2lub3,popołudniuodgodz.5lub6do10.<br />

25.UwolnionyJP.SkoczkowskiiŻyliński.26.UwolnionyJP.Waszkiewicz.<br />

27.PrzyjechałJPChodźkozJPZanemTomaszem,obuprzytrzymanona<br />

Rogatkach,przybył<strong>za</strong>razdeSertes,opieczętowałichpapieryi<strong>za</strong>brał,aw<br />

tymżec<strong>za</strong>sieJP.SzłykowopieczętowałpapieryJPChodźkiwjegomiesz-<br />

kaniu.29.DoprzeyrzeniapapierówChodźkizostaliwyznaczeniSzłykow,<br />

PotiomkoiPelikan.[b.d.]JPKrassowskiZast.Dyrekt.wyjechałz<strong>za</strong>le-<br />

ceniemRektoradoKieydan.PrzyjechalidoKieydanSenatorNowosilcow<br />

iRektorTwardowski.ZamkniętoSzkołęKieydańską,auczniówwszyst-<br />

kichrozesłanodoRodzicówzwarunkiem,iżnigdziedoszkółoddawaćnie<br />

będą.Przy<strong>za</strong>mknięciuRektormiałdoUczniowprzemowę.Przywieziono<br />

zKieydanDozorcęJPWislewic<strong>za</strong>(?)iNauczycieli:Kujawski,Raczynski<br />

iMowc<strong>za</strong>nowicz,<strong>za</strong>tożewprzysłanymjednympaszkwiluwykasowalidwa<br />

wierszeiotemniedonieśli.<br />

[czerwiec?]6.ByłemnaSessyiKomitetuobrachunkowego.ByliOc<strong>za</strong>pow-<br />

ski,Podczszyński,Sławiński,Górski.ByłemnaSessyidlaułożeniapra-<br />

widełdlakonwiktu.ByłemnaSessyiKomitetuSzkolnego.8.Wywieziono<br />

uczniówkrozkichJanczewskiegoiZieleniewic<strong>za</strong>doBobruyskanalat10<br />

dorobótprzytaczkachapotemwsołdatygarnizonnedośmierci<strong>za</strong>roz-<br />

rzucaniempismbuntowniczych,aNauczycie[la]zKrożPaszkiewic<strong>za</strong>na<br />

2latadoBobruyskadoKa<strong>za</strong>mat<strong>za</strong>podejrzenie,którenasiebieściągnął

132 W. Więsław<br />

palącpapieryswojewnocy.19.Wywiezionotrzechuczniówkrozkichska-<br />

<strong>za</strong>nychwSołdatydośmierci,wgarnizondoGuberniorenburskiej,<strong>za</strong>to<br />

żewiedzielioczynnościachdwóchpoprzed<strong>za</strong>jących.<br />

[lipiec?]14.WyiechałJP.PelikandoPaszkiewic<strong>za</strong>dlaśledzeniaktonapisał<br />

niechżyjewolnaKonstytucja[nieczyt.]19.PowrótJP.PelikanaiPaszkie-<br />

wic<strong>za</strong>.PrzywiezionozLek.[cyi?]3uczniów.24.NiebyłoSessyiwzględem<br />

Komitetu.26.NiebyłemnaSessyiKomitetuSzkolnego.FranciszekMalew-<br />

skiprzywiezionyzWars<strong>za</strong>wy,iZanprzeprowadzonyzdomuGubernatora<br />

Cywilnego,gdziebyłtrzymanybliżeyKommissyitamodbywającejsiędla<br />

prędkiegooddania,znowudoOstrogu.<br />

May[1824]19.Odbyliśmyogodz.12wsaliobradprzysięgęnawierność<br />

monarszewszyscydającylekcjeiofficjaliściUniwersytetu,prócztychktó-<br />

rzyjużzjakiegokolwiekpowoduprzysięgali.OdwiozłemchoregoP.Reszkę.<br />

Październik.d.16.zranaprzybyłdoWilnaJWSenatorNowosilcowi<strong>za</strong>-<br />

jechałprostodoJOKsiężnejZubowowej,skądpokilkugodzinachprzy-<br />

byłdomieszkaniadlasiebieprzeznaczonegowdomieUniwers.poproso-<br />

roskim.17.ByliprezentowaniJWSenatorowiNowosilcowiProfessorowie<br />

Uniwersytetuogodz.10zrana—ogodz.4zpołudniawyjechałdoŻyrowic<br />

JXBobrowski.18.ByliprezentowaniadjunkciidającyLekcyewUniw.<br />

ogodz.10zrana.Ogodz.4zranawyjechałP.JoachymLeleweldoWar-<br />

s<strong>za</strong>wy.19.JPTwardowskiotrzymałpolecenienawyjazdnad.29nawieś<br />

odJWKuratoraNowosilcowa.Ogodz.4zpołudniawyjechałP.Gołu-<br />

chowskidoW-wy.20.ByłoposiedzenieRadynaktórejJW.Twardowski<br />

[Rektor]zdałobowiązekJPPelikanowi,ipożegnałUniwersytetoświad-<br />

c<strong>za</strong>jąc,żeotrzymazupełnądimissyą.22.Uczniowiemającybyćwysłani<br />

otrzymaliwieczoremrozka<strong>za</strong>byjutrobyligotowidowyjazdu.23.Wyjazd<br />

uczniówodłożonodojutra.24.Ogodz.1zpołud.wyjechalidoKa<strong>za</strong>nia<br />

KołakowskiFelixzWiernikowskimJanemiJózefKowalewskiosobno.—<br />

DoPetersburgaJanWoynickizCypryanemDaszkiewiczem.JanHeyda-<br />

telzWincentymBudrewiczem,JanMichalewiczzHilarymŁukaszewskim,<br />

JanSobolewskizAdamemMickiewiczem.25.Zranaogodz.10Franciszek<br />

MalewskizOnufrymPietraszkiewiczem.JPIgnacyDaniłowiczwyjechał<br />

doPetersburga.<br />

Listopad.1.ByłnaposiedzeniuJWSenatorNowosilcow—wszyscyProfes-<br />

sorowiebyliwmundurachpełnych—obranoprofessorami:Herberskiego<br />

ProfessoremTerapiiszczegulnejiKlinicznej,Berkmannsądowejmedycyny<br />

ipolicii,pierwszymiałbędziepensyi1500,adrugi1000R.S.<br />

[1825]Czerwiec6.Ogodz.9powróciłJPPelikanzWars<strong>za</strong>wyiznalazł<br />

synawczorajnarodzonego.Ogodz.10zranaprzyjechałJ.K.Wyro,Xią.<br />

Oranii.PopołudniubyłwogrodzieSapieżyńskim.7.WyjechałX.Ora-<br />

niidoPetersburga.28.WyjechałJWSenatorNowosilcowdoRuhenthalu<br />

majątkuJWXiężnejZubowowej.<br />

[1828?]21.JP.RektorpowróciłzWars<strong>za</strong>wyogodz.4czy5społudnia,<br />

wc<strong>za</strong>sienajwiększejsłotydodom,śnieguiwiatru.24.Prof.Wyrwicz<br />

byłumnie.26.ByliumniezranoJWRektor,wieczoremZnoskoiX.<br />

Bobrowski.Dziś<strong>za</strong>mykająteatrwileński.<br />

[1828]4.lutego.Pełka-PolińskiiDrzewińskizostalizUniwersytetuWileń-<br />

skiegoobraniczłonkamikoresp.król.imp.przyjaciółnauktowarzystwa.<br />

19[List.1828]ByłonabożeństwożałobnepoN.CesarzowejMaryiwKo-<br />

ścieleKatedr.–CzłonkowieUniw.iGimnazjum,orazuczniowiewszyscy

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 133<br />

znajdowalisięogodz.10.<br />

1829Grudzień.4.PrzyszławiadomośćośmierciN.Cesar<strong>za</strong>Alexandra1,<br />

któraprzypadład.19.Listop.wTaganrogu.5.CałyUniwersytetwykonał<br />

przysięgęwKościelenawiernośćN.CesarzowiKonstantemuI,ogodz.<br />

10,aogodz.11uczniowiewszyscywykonaliprzysięgęi<strong>za</strong>razwUniw.<br />

Kancellaryipodpisalisię,auczniowiewsalachpodpisywalisięwobecno-<br />

ścidziekanów.6.ByłunasnaobiedzieWin.Zaborowski.9.Wywieziono<br />

SobolewskiegoiJeżowskiego,1gowAugustowskie,2gowMinskie.13.By-<br />

łemuJ.SniadeckiegoiuSołtana.15.Byłasesyaliteracka.23.Przyszła<br />

wiadomośćowstąpieniunatronN.Ces.Mikołaja1.Wieczoremprzyje-<br />

chałKuryerzrozkazemimanifestem.24.Wykonaliśmyprzysięgęogodz.<br />

10wKościeleUniwer.,aogodz11wszyscyuczniowieUniw.wykonali<br />

przysięgę.<br />

Jeszczebardziejdramatycznesąrelacje[28–29]zlat1831–1833.<br />

Stycz.1831PowiadajążeRektorPelikanzRektoremDorpackimParrotem<br />

pomieniająmiejsca,żeKuratoremnaszymbędzieKuratorPetersburski.Że<br />

ChłopickiuwiadomionyodPosłaFrancuzkiegowBerlinie,jakobyPrusacy<br />

iRossyaniewiednymc<strong>za</strong>siemieliuderzyćnaPolaków;pobiłGenerała<br />

RöderaPruskiegowKsięstwiePoznańskiemije<strong>za</strong>jął,gdziezrobiłosię<br />

powstanie–żeMilicyawSlązkuniechciałaiśćnagraniceprzeciwPolakom.<br />

OfficerStachowskirossyjskimówiłżewc<strong>za</strong>siepowstaniawWars<strong>za</strong>wieich<br />

pułkzPowązekdoBelwederumaszerowałwpośródognia,asamstrzelać<br />

niemiałpozwolenia.[...]<br />

14luty1831Rektor<strong>za</strong>chorowałnabólgardła.Mundurypouniwersytetach<br />

mająbyćzielone.<br />

Marzec1831PowiadajążenachorągwiachuKrakusówpolskichjestnapis<br />

wjęzykupolskimiruskim<strong>za</strong>wolnośćnasząiwaszą.<br />

11.PowiadajążewWars<strong>za</strong>wiezjeńcówrossyjskichtworząpułkiimie-<br />

niemRyliewaBestużewa.13.GliksbergksięgarzWars<strong>za</strong>wski<strong>za</strong>tajemną<br />

korespondencyązRossyjskąarmiązostałpowieszony.<br />

Maj9,1831RektormówiłżelekcyenietylkodoWakacyjaleipowakacyi<br />

niepewnaczysięrozpoczną,boniebędziedlakogo.<br />

Czerwiec1831.JPBalińskiMichałzostałwypuszczony<strong>za</strong>porękąP.Pu-<br />

sławskiegoWojciecha,porękiP.JędrzejaŚniadeckiegonieprzyjęto.<br />

Lipiec4.Weśrodęzostałwziętystudent<strong>za</strong>opowiadanieoproklamacyi<br />

Skrzyneckiego.10.RektorPelikanpowróciłzPetersburgaogodziniepół-<br />

dodrugiejspołudnia.<br />

Sierpień1831.DowódcapolicyiSobolewskijezdziłwysłanyodRektorado<br />

KuratoraprzezSłomindoBrześcia,znalazłgowTerespolumieszkającego<br />

prywatnieuBurmistr<strong>za</strong>.Senatorpisałdo[Gubernatora]Wojennegożaląc<br />

się,żezjegosalonuwSłominiewyrzuconobezwzględumebledla<strong>za</strong>brania<br />

naszpital,iżwojskorossyjskiegorzejpostąpiło,aniżeliuczynilibyPolacy.<br />

19.Weśroodęogod.10wnocyprzyjechałdoWilnaSenator,istanął<br />

uRektora.<br />

21.WSobotębyliśmyuSenatoraiRektorazpowinszowaniemrocznicy<br />

koronacjiCesar<strong>za</strong>,apotemudaliśmysiędoWojennegoGubernatora.<br />

Wrzesień.4.Byliśmyrazemzewszystkiemiwojskowymiicywilnymiurzęd-<br />

nikamiuJWWojennegoGubern.Chrapowickiegozpowinszowaniemwzię-<br />

ciaWars<strong>za</strong>wy,aodniegowyszedłszybyliśmywCerkwigreko-rossyjskiejna

134 W. Więsław<br />

nabożeństwie.Wystrzelono101razyzdziałstojącychnawałachdolnych<br />

igórnychwc<strong>za</strong>sienabożeństwa.Wyszedłnadzwyc<strong>za</strong>jnydodatekowzięciu<br />

Wars<strong>za</strong>wywd.26i27sierpnia.<br />

7.[...]ByłemuRektora,mówiłmi,żewyjedziezupełniedoPetersburga<br />

bezpowrotu,iżerozpoczęciekursównaUniw.wtutejszychoddziałach<br />

opróczlekarskichurządzisiępóźniej<strong>za</strong>jegoprzybyciemdostolicy.ŻeKu-<br />

ratorNowosilcowmajechaćnawojażdoKonstantynopola,Grecyi,iAnglii<br />

gdziemaosieść.—27.URektorawieczoremdrzwiwchodowezprzodubyły<br />

<strong>za</strong>mknięteinikogonieprzyjmował.28.Zranatakżebyłydrzwi<strong>za</strong>mknięte<br />

uRektora.ProfessorowiezDziekanamitrzechOddziałówfizycznego,mo-<br />

ralnegoiliterackiegoprzychodzilidoRektoraleczdladrzwi<strong>za</strong>mkniętch<br />

byćniemogli,zostawilitylkobilety.<br />

Październik.19.PosessyiUniw.JWRektoruwiadomiłDziekanówżeJW<br />

NowosilcowbyłdobrzeodCesar<strong>za</strong>przyjety,żeCesarzutwierdziłgoznowu<br />

KuratoremUniw.Wil.,żeniesprawiedliwieprzeciwKuratorowikrzyc<strong>za</strong>no<br />

<strong>za</strong>srogiewyrokinauczniówprzewiniających,skutekbowiemoka<strong>za</strong>łże<br />

niemożnabyłopłazempuszc<strong>za</strong>ć,żeniesprawiedliwienarzekanonapolicyę<br />

uniwersytecką,niektórzynawetCzłonkowieUniwersytetunazywaliwKan-<br />

cellaryiustanowieniepolicyigłupstwem,natoostatniewymówienieRek-<br />

toraK.Kapelli,którydotądrozwodziłsięzpochwałamiKuratora,spuścił<br />

ztonui<strong>za</strong>milkł.Rektormówiłdalejz<strong>za</strong>pałemżemiędzyCzłonkamiUniw.<br />

niemagorliwychodobroKrajupowtar<strong>za</strong>jącdwarazy,proszęmipoka<strong>za</strong>ć<br />

gorliwychktórzybywostatnichc<strong>za</strong>sachpostępkamiswemitegodowiedli<br />

ijeżelicowypadniedlaUniwersytetu,nienazwątegoniesprawiedliwością;<br />

mówiącciąglebyłobróconydoKapellegoanaMalewskiegoanispojr<strong>za</strong>ł.<br />

20.WieczorembyłemuRektora,zpożegnaniemgobylitakżeMianow-<br />

ski,Porcyanko,Berkman,Rymkiewicz,Hoyniewicz,DenevePaweł,Kras-<br />

sowski,Waszkiewicz,[?],przychodziPusłowskib.mars<strong>za</strong>łekiPolicmaj-<br />

sterRutkowski.21,Zranaogodzinie4wyjechałdoPetersburga,wziąłze<br />

sobąNestoraKukolnika,NauczycielazGimn.Wil.—przywyjeździebyli<br />

Mianowski,Porcyanko,Deneve,Hrynkiewicz,Krassowski,PawełKukolnik.<br />

NauczycielezKrozkiegoGimnazjum:Sokołow,SłominskiiOchmanzostali<br />

<strong>za</strong>leceniemJOXMinistraoddaleniodmiejscipodsądoddani.Sokołow<br />

bowiembyłwezwanyprzezpowstańcówdozrobieniaprochu,Słominski<br />

przyjąłbyłpolicyjnydozórwmiasteczkuKrożachaOchmanwydalałsię<br />

byłniewiadomodokąd.<br />

KrassowskiiNamiarowiczciągnęliśledztwozprzybyłychnauczycieliwy-<br />

mienionych.GłoszążeZamośćzostałprzezRossyan<strong>za</strong>jęty.Dowódcatwier-<br />

dzySierawski(?)nieprzyjąłwezwaniadopoddaniasię,alewyszedłwnocy<br />

dlaprzebiciasiędoGalicyi,byłścigany,samzginąłalewojskouszłozmałą<br />

stratą.[...]<br />

Grudzień.RektorpiszącdoMianowskiego<strong>za</strong>wszeztemsięodzyważeopu-<br />

ścićchceRektorstwo—wpoczątkuGrudniapisząc<strong>za</strong>lecałabyprospekta<br />

lekcyjbyłygotowe.24.Przyszło<strong>za</strong>lecenieKuratorażepołowatylkopensyi<br />

będziewypłacona,żeSeminariumnauczycielskie<strong>za</strong>mykasię,aorganistów<br />

nieodkrywasię.28.Przysłanazostałatabellawyświecająceilekomupen-<br />

syimabyćwypłaconem,mnietylkors750,dziekanówdwóchtylkomiało.<br />

1832Styczeń<br />

1.ByliśmyuWojennegoiCywilnegoGubernatora.14.OtrzymaliMianow-

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 135<br />

skiiRodziewiczlistzwyrażeniemżenastępnąpocztąprzyjdziesmutna<br />

wiadomośćoUniwersytecie.18.OtrzymaliSmokowskiiBalińskilistyod<br />

SękowskiegozPetersburgazuwiadomieniemżepozostanietylkooddział<br />

medycznyiteologicznyainnekatedrymająbyćprzeniesione(zlistuBalińskiego),tylkopiszegdzieindziej,azlistuSmokowskiegodoSmoleńska,PereasławialubPołtawy.PozwoliłRektorwybraćMianowskiemuDziekanaktóregozechce.Względempensyimojej,októrejpisałMianowskiże<br />

użalająsięwszyscy,odpisałRektor,dobrzeniechsięgryzą.21.Przyszłood<br />

RektorapozwoleniewypłaceniamnieiKapellemupensyidziekańskiej<strong>za</strong><br />

tercyałwrześniowy.PisałemdoRektoraproszącabywwypadkuprzeniesieniaUniwersytetugdzieindziejdanomipensyąemerytalną,leczwWilnie<br />

służyłbymdłużej.<br />

Marzec.10.RektorpisałdoP.Mianowskiego2marcadonoszącżeminister<br />

Oświeceniamad.8podaćCesarzowidokładoutrzymaniuUniwersytetu.<br />

20. Zygmunt Rewkowski wyjechał do Chrapowickich do Kochanowicz<br />

owiorst15<strong>za</strong>Drują<strong>za</strong>Guwerneraoddwóchsynówzpensyą270r.sr.<br />

Kwiecień,3.Pogłoska,żeCesarzpotwierd<strong>za</strong>jącinneu-ty,niepotwierdziłWileńskiego.19.WliściepisanymdoWPMianowskiegoJWRektordoniósłżeUniwersytetWileńskiskasowany,abędzietylkoAkademiamedyko-chirurgiczna,iżejeszczebędzierobiłprzedstawieniaoobserwatorium,oZameczku,odobrachbeneficjalnych.Maj,1832.14.PrzyszłoodJWPelikanapismood7MajadoJWMianowskiegozkopijąpismaministradoRektorazdoniesieniem,że21majaCesarzka<strong>za</strong>ł<strong>za</strong>mknąćUniwersytet,aszkoływydziałuwileńskiego<br />

przyłączyćdowydziałubiałoruskiego,iżeJPKartaczewskiKurator<br />

wydziałubiałoruskiegomapoleceniewypełnićtowszystko.[...]Jakiżlist<br />

otrzymałMianowski,wktórymjeszczePelikanwyraziwszy,żeodbierałod<br />

członkówUniwersytetuniewdzięczność,powiadaiżwyrobiłdlajednych<br />

pensyąemerytalną,adladrugichprzeniesieniedoinnychuniwersytetów<br />

ztakążsamąpensyąjakąpobieraliwWilnie,wkońcudodajeżeniechBóg<br />

imniepamięta.<br />

29niedziela.PopołudniubyłemwezwanyprzezJPWalickiego,doKuratora,powiedziałonmipoodmówieniuprzezemnienajegopytaniaczyniechciałbymdladokończenialatsłużby<strong>za</strong>jąćsiędawaniemlekcyiwLyceumalboobowiązkiemDyrektora,iżchceabymmupomagałcodoszkół,<br />

iżmyśli<strong>za</strong>łożyćRządszkolnywWilnienadcałyBiałorusiwydziałimnie<br />

zrobićjegoprezydentem;atymc<strong>za</strong>semchceustanowićKomitetdladopilnowaniazdaniapapierówUniwersyteckichrobiącmniewtymKomitecie<br />

Prezydentem,oświadczyłiżŁoboykobędzieczłonkiem,żedwóchjeszcze<br />

trzebawybrać,powiedziałmiabyichproponować.<br />

30.Byłemo12uKuratora,proponowałemWyrwic<strong>za</strong>iJaroszewic<strong>za</strong>—<br />

ka<strong>za</strong>łmiprzyjśćwieczoremogodz.6razemzPanemŁobojko.Byliśmy,<br />

rozpytywałsięowielurzec<strong>za</strong>chprzezdwiegodziny,ka<strong>za</strong>łna<strong>za</strong>jucz(!)być<br />

ogod.9zranawKancelaryiUniwersytetu.<br />

31.ByłwUniwersytecie,oglądałKościół,Bibliotekę,Kancellaryą,Kassę,<br />

Obserwatoryum,gabinetarchitektoniczny,mineralogicznyizoologiczny.<br />

Wkassiebędącprzeglądałrachunki.MiałSessyą,naktóreyznajdowali<br />

sięMianowski,Ja,iŁobojko,ustanowiłKomitetdladopilnowaniadokończeniadziełwKancellaryipodmojąprezydencyązłożonyzP.Łobojki,<br />

KukolnikaiJaroszewic<strong>za</strong>.

136 W. Więsław<br />

Sierpień<br />

6.Popołudniuogodz.7byłKuratornaposiedzeniuKomitetuSzkolnego,<br />

ka<strong>za</strong>ł<strong>za</strong>pieczętowaćbibliotekęUniwersytecką.7.Zranaogodz.3iejwy-<br />

jechałprzezDyneburgdoWitebska.12.PosłałemdoKuratorarozkład<br />

godzinlekcyjwszkołachpowiatowychiogulnémgymnazyumorazwiado-<br />

mośćiżzpieniędzygeodezyjnychmniezostajer.s.89k.53 1 2 .—Ogodz.<br />

4zpołudniaprzyjechałJPPelikanb.RektorUniw.Wil.—wieczorem<br />

ogodz.8byłemuJPPelikana.<br />

Listopad1832<br />

d.2.OdJWWojennegoGubernatoraXDołgorukowaotrzymałemuwiado-<br />

mienieżeRumbowiczpowinienwyjechaćdoBiałegostokunaArchitektu.<br />

5.Rumbowiczwyjechał.14.PrzyszławiadomośćodKutaroraoS<strong>za</strong>hinie<br />

żemożejechaćdoCharkowanaAdjunktazpensją1000RS.[etc.możeteż<br />

uczyćwszkołach,porosyjskulubfrancusku]<br />

1833styczeń.OtrzymałemodJWKartaszewskiegolistzuwiadomieniem,<br />

iżprzedstawiłmnieiinnychurzędnikówKomitetudocałejpensyi.27.<br />

WyprawionoArchiwumFunduszuEdukacyjnegodoPetersburgaważące<br />

fudów293ifunduszpoR.as.3,50odpuda<strong>za</strong>przewiezienie;razempo-<br />

jechałpomocnikarchiwistyStefanBrodowski.31.PrzyszłaodKuratora<br />

białoruskiegoopensyachnamwyznaczonych<strong>za</strong>wiadomieniemiżmnienie<br />

uwalniapókiarchiwumUniwersyteckieniezostaniemrozebraném.Równie<br />

nieuwalniaJaroszewic<strong>za</strong>przedukończeniemKomitetuobrachowywają-<br />

cegoKomissjeSądoweedukacyjne.<br />

—PrzyszłopotwierdzeniepensyjdlaczłonkówAkademiiMedyko-Chirur-<br />

gicznej.<br />

1833Grudzień<br />

1.Czytano[w]RządzieGuberskm<strong>za</strong>lecenieabywyexekwować:Ser-winski<br />

(?),RewkowskiZygmuntiX.ŁawrynowiczBazylianwsołdatyzwysługą<br />

—Hryniewicz,Eysmont,Buderkiewicz,iWasilewskipozbawieniszlachec-<br />

twaiwsołdatybezwysługi—Baranowski,BolesławskiiFogelpozba-<br />

wierniszlachectwanaSyberyęna<strong>za</strong>ludnienie.S<strong>za</strong>błow-skistary25knu-<br />

tówidokatorżnejrobotyna<strong>za</strong>wsze.S<strong>za</strong>błowskimłodyiRomerna6mie-<br />

sięcydowięzieniaapotemwolni.2.Serwińskiejktóraprosiłaopożyczenie<br />

40r.s.dałemr.s.10.3.DlaSerwińskiegojegokoledzyzKancellaryizłożyli<br />

kilkasr.ikilkadziesiątasygnacyjnych.<br />

Głoszono,żeniemożnawywieźćdzisiajwszystkichwymienionych.<br />

1834<br />

Styczeń.PrzybyłdoWilnaJWKuczkowskiR.R.S.dopełnieniaobowiąz-<br />

kówPrezydentamedykochirurgicznejAkademii.<br />

Kwiecień17.Zacząłemprzenosićswojerzeczy.[...]<br />

29.Skończyłemprzenosićsię.PrzetrząsanopapieryWincentegoiTeodo-<br />

zegoGierołdówzpowoduujęciawKrólestwiePolskimichbrataStefana<br />

przybyłegopokryjomuzFrancyipodnazwiskiemjakgłoszonokupcaan-<br />

gielskiego.<br />

Lipiec.JPJarkowskibibliotekarzUniw.Kijowskiegoprzyjechałdla<strong>za</strong>bra-<br />

niazwoliNajwyższejwszystkichgabinetów,którezostanąpoopatrze-<br />

niuAkademiiDuchownejimedykochirurgicznejposkasowaniuUniwersy-<br />

tetuWileńskiego.21.PrzyjechałzCharkowaprofessorjęzykówwschodnich<br />

DornrodemzSaksoniibędącyjuż4lataProfessoremwCharkowiedla<strong>za</strong>-

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 137<br />

braniaresztyzbibliotekiigabinetówcosiędostaiedowybraniadlasiebie<br />

przezUniw.Kijowski.<br />

Marzec3.Transportz14powozekzłożonywyszedłdoCharkowawieczorem,wiozącksięgizbbibliotekiiniektórenarzędziazgabinetówb.Uniw.<br />

Wil.którejakoniepotrzebnezostałydowybranychdlaUniw.Kijowskiego<br />

SgoWłodzimier<strong>za</strong>.6.Takiżtransportz30powozekzłożonywyszedłdo<br />

Kijowaogodz.4zpołudnia.<br />

1835Maj.PrzyjechałzWars<strong>za</strong>wyP.WaleryanGórskiw<strong>za</strong>miarzejechania<br />

doPetersburga[...].PisałlistdoGrafaPaninadoCharkowaproszącoplac<br />

prof.mechanikiipisałdoS<strong>za</strong>hinadonoszącotémiproszącopomoc.<br />

Wrzesień.9.OddałemPieczęcieb.Uniw.jednęwielkąz[?],dwiemniejsze<br />

złacinumirossyjskimnapisem[...]15.ByłoposiedzeniepubliczneAkademiimedycznej,potemobiadwKancellaryiAkademii[...].<br />

ZachowałasięlojalkapodpisanaprzezPolińskiego([24],F151-665).Otojej<br />

treść.<br />

MinisteriumOświeceniaNarodowego. Departament OświeceniaNarodowego.UniwersytetWileński.WizytatorSzkółGuberniiGrodzieńskieyiObwoduBiałostockiego.4czerwca1826wBiałymstoku<br />

DosprawującegoobowiązkiRektoraCesarskiegowilenskiegoUniwersytetu<br />

RadcyKollegialnegoiKawaleraJWWacławaPelikana<br />

Stosowniedo<strong>za</strong>leceniaJWPanapodd.23McaMajar.t.midanego<strong>za</strong><br />

Nr556odpisałemnaprzysłanymdrukuszczerzeiotwarcie,iżdożadnych<br />

tajnychtowarzystwnienależałem,teraznienależę,iwc<strong>za</strong>sieprzyszłym<br />

należećniebędę,itakowymójodpismamHonorJWPanuskładaćdołąc<strong>za</strong>jącrazemtakowyodpisUczniaUniwersytetuP.JózefaMałeckiego,ze<br />

mnąrazemwBiałymstokuterazsięznajdującego.<br />

MichałPoliński<br />

MichałPełka-PolińskibyłjedynymprofesoremOddziałuNaukFizycznych<br />

iMatematycznych,któryotrzymałpracęwAkademiiMedyko-Chirurgicznej<br />

wWilnie.Większośćuczonychdotknęłyrepresje.Niektórymznichpozwolononaprzeniesieniesiędoinnychośrodkówakademickich,główniedoCharkowa.WWilniepozostaliniektórzyprofesorowienaukmedycznychiteologii.<br />

CiostatnistanowilikadręAkademiiTeologicznej.<br />

WalerianGórski(1790–1873).Wautobiografiisporządzonejpolatach[17]takpisałosobie.<br />

DaiącypraktycznąMechanikęDoktorFilozofiiWaleryanGórskizeszlachty.<br />

Poskończeniunaukwnowogródzkichpowiatowychszkołachwstąpiłdo<br />

Wileńskiegouniwersytetu<strong>za</strong>ucznia18046.7 bra .Dostałstopieńkandydatafilozofii1808.Oktobra5.astopieńMagistrafilozofii1815Junii14.<br />

—Powierzonymniezostałgabinetmodelowróżnychmachin1816.Lutego<br />

21.ZostałDoktoremfilozofii1816Maja5. 1 Zapozowoleniemnaczelnictwa<br />

wyprawionywpodróżkosztemUniwersytetuna3latadoNiemiec,Francyi<br />

iAngliidlaudoskonaleniasięwpraktyczneymechanice1817.7 bra 1.—<br />

1 Nieprawda.Naplakacieojegodoktoracie([17],F15R-4)czytamy:ANNOMDCC-<br />

CXVI.DIEXII.MensisNovembris.

138 W. Więsław<br />

PopowrociezpodróżydoWilnadajewuniwersytecie[kurs]praktyczney<br />

mechanikiod18217 bra 1.WRoku1823.1Julizostałwyprawionykosztem<br />

UniwersytetudoSt.Petersburgaz2magistramina2.Miesiącedoobeyrzeniafabrykigabinetówmechanicznych.—Gdzieiaksięznalazłwtym<br />

krótkimprzeciąguc<strong>za</strong>suRaportjegopoświadc<strong>za</strong>,—[...]Włożonymprzez<br />

Uniwersytetobowiązkiembyłodawać4godzinynatydzieńkursmechanikipraktyczneyimiećwdozorzegabinetmechaniczny<strong>za</strong>toprzeznaczono<br />

500rspensyiopierającjąnafunduszuadjunktowskimleczodtrzechlat<br />

<strong>za</strong>miast4godzindaiepo6natydzieńadoobowiązkudozorcygabinetu<br />

przydanyzostałdozoriutrzymaniemagistrowiwarsztatow,przewodniczeniewrobotach,przygotowaniedlanichrysunkowciagłeinformacyewięcey<br />

potrzebując<strong>za</strong>sui<strong>za</strong>jęciaaniżelisobiewystawićmożnainierówniewięcey<br />

utrud<strong>za</strong>jąnadobowiązekwykładanialekcyi.—Pomimotegowszystkeigo<br />

stopieńwUniwersytecieipensyaniedoświadczyłyżadneyodmianyizdaie<br />

siężeka<strong>za</strong>nomuczekaćnadgrodyzrąktegoktóregobystreokonietraci<br />

zwidokucichoispokoyniepracującychwswoimprzedmiocie.[...]<br />

WykładyGórskiego[17]obejmowałymechanikę(teoretycznąipraktyczną),<br />

elementybudownictwa(naukęrobieniadróg,mostów,kanałówiportów),<br />

elementygeometrii.Wrokuakademickim1822/23wykładałMechanikęciał<br />

zsiadłychipłynnych(por.IndexLectionum1822/32).Jegowykłady<strong>za</strong>wierająnp.tabelezopisemmechanicznychwłasnościróżnychgatunkówkamieniaidrewna(Sposóbigatunekpowierzchnistykającychsię).Jegonotatki<br />

jednoznacznieświadcząodoskonałejznajomościmatematyki,wtymtakże<br />

jejnajnowszychosiągnięć.Głównymźródłemjegowiedzybyłaliteratura<br />

francuska,jakmożnasądzićwoparciuojegonotatki[17].<br />

WalerianGórskiprzyjaźniłsięzMichałemPełką-Polińskim.WedługBielińskiego[3-5]Pełka-PolińskibyłszwagremGórskiego.ImiichżonomufundowanonacmentarzubernardyńskimwWilniewspólnypomnikwkształcie<br />

ściętejpiramidy.Wykutenanimnapisysąjużdziśtrudnoczytelne.<br />

AntoniWyrwicz(1791–1865).ByłonwychowankiemszkołybazylianówwBorunach.StudianaUniwersytecieWileńskimukoronowałdoktoratemzfilozofiiwroku1811.Wroku1825ożeniłsięi<strong>za</strong>jąłdawnemieszkanieLelewelanaterenieuniwersytetu[4].PierwsząwzmiankęoWyrwiczuodnajdujemywsprawozdaniuXVIposiedzeniaRadyWydziału28.VI1822<br />

roku.Czytamytam:<br />

Oddział<strong>za</strong>stanawiaiącsięnadkursami,uważałże<strong>Matematyka</strong><strong>za</strong>wieraiącawsobieAlgiebręiGeometryąAnalityczną,iestdoinnychkursów<br />

istotniepotrzebną,azsiebieobszérnaprzerywanąbydźniemoże.AżeJP<br />

TwardowskiProfessoremteyLekcyiobranyipotwierdzony,wliściepisanymdoDziekanaOddziału,wyraża,iżniemożenaznaczyćc<strong>za</strong>su,kiedydoWilnaprzybędzie,ztychpowodówOddziałpostanowił,aotymc<strong>za</strong>sowegodawaniaMatematyki,nimprzybędzieProfessorTwardowski,Radzie<br />

UniwersytetuproponowaćJPWyrwic<strong>za</strong>,któryiwrokuprzeszłymtenże<br />

Kurswykładał,zPensyą,<strong>za</strong>c<strong>za</strong>supłyniony,proporcyonalnądoPensyi,

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 139<br />

którąwrokuprzeszłymszkolnympobierał.RadaUniwersytetu,przyymuiącOpiniąOddziału<strong>za</strong>spokoitroskliwośćJego,iżbyKursiakiniebył<br />

przerwanym,arazemdomierzysprawiedliwościdlaJPWyrwic<strong>za</strong>,który<br />

podługprzedwakacyynychzOddziałuprzedstawień,<strong>za</strong>służyłsobienapamięćUniwersytetu.<br />

XVII.Roku1822.Miesiącawrześnia5dnia.Poszóste.Oddziałstatecznie<br />

ponawiaPrzedstawienieJPWyrwic<strong>za</strong>AntoniegoDokt.Fil.naAdjunkta,<br />

zpensyąAdjunktowskąRublisrebr.pięćsetdodawanialekcyiprzezniego.<br />

OddziałmuprzeznaczyTraktatiakiśMatematyczny,którywKursach<br />

głównychniemożebyćobszerniewyłożony.[...]<br />

XIX.Roku1824.dnia5.mcaWrześnia.WyrwiczzostałmianowanyAdiunktem.[...]<br />

XXV.Roku1824.dnia5mcaGrudnia.1)KursMatematykiWyższey<br />

czysteyzAnaliząalgebraicznądawaćbędzieAdjunktUniwersytetuAntoni<br />

Wyrwiczpogodzinośmwtygodniuzpensyątysiącarublisrebrnychna<br />

rok.[...]<br />

XIV.Dnia16gomiesiącaCzerwca1825roku.Posiedzenienadzwyc<strong>za</strong>yne.<br />

[...]3cie.AdjunktaP.AntoniegoWyrwic<strong>za</strong>dającegoKursgłównyidodatkowyMatematykiwyższéyczystéyzgorliwościąipożytkiemuczniów,<br />

przedstawićnaProfessoranadzwyc<strong>za</strong>ynego.[...]<br />

XX.1825Rokudnia9.miesiącawrześnia.Posiedzenienadzwyc<strong>za</strong>yne.<br />

II.CzytanoprzełożenieProf.nadzw.Wyrwic<strong>za</strong>.W6godz.możewyłożyć<br />

tylkoRachunekróżniczkowyicałkowy,iAlgebręwyższą,leczniemoże<br />

wtychgodzinach<strong>za</strong>wrzećAlgebrypoczątkowy,opuścić<strong>za</strong>śiéyniewypada,bouczniowieprzybywaiącywtymrokuzeszkółpowiatowychbardzo<br />

niewielkąmaiąieyznaiomośćiztegopowoduprosiOddziało<strong>za</strong>radzenie<br />

temu.OddziałuważaiącżeAlgebraelementarnapowinnabydźkonieczniewykładanąwUniwersytecieażdotegoc<strong>za</strong>sukiedydoUniwersytetu<br />

uczniowiezGimnazjumtylkoniezeszkółpowiatowychbędąprzybywali,<br />

mniemażewtymrokukonieczniepowinnabydźwUniwersyteciedawaną<br />

iporuc<strong>za</strong>P.ProfessorowiWyrwiczowizdodaniem<strong>za</strong>todoiegopensyi<br />

zwyc<strong>za</strong>ynyrublisrebrnychtrzystuizobowiązkiemprzybraniaopróczsześciugodzinJemuprzeznaczonychieszczedwóchgodzinnatydzień.DziekanM.Poliński,Życki,Oc<strong>za</strong>powski,Podc<strong>za</strong>szyński,Drzewiński,Wyrwicz,<br />

Sławiński,Górski.[...]<br />

ZachowałysięnotatkiWyrwic<strong>za</strong>dotegowykładu[72].Wykładsprowad<strong>za</strong>się,w<strong>za</strong>sadzie,dorozwiązywania<strong>za</strong>dańprowadzącychdorównańkwadratowychlubukładówrównańliniowych.Poprzedzonyjestnajprostszymi<br />

własnościamiwielomianówwieluzmiennych,podanymibezdowodu.Moja<br />

magistrantka,paniMarzenaChmielarz,przeanalizowałatekst[72].Zadania<br />

sąrozwiązywanenaogółpoprawnie.Autorczerpałjezestarychpolskich<br />

podręcznikówzXVIIIwieku(por.[62]),wtymzAlgebryLhuiliera.<br />

AntoniWyrwiczniemiałnajlepszejprasy.Bieliński([5],str.281)cytuje<br />

anonimowegoautora,któryniezbytprzychylniewypowiadałsięoWyrwiczu<br />

jakowykładowcyuniewersyteckim.Zpodanychwcześniejfaktówwynika,<br />

żewłaściwiestalekogoś<strong>za</strong>stępowałnawykładach.Przedewszystkimjednakpracowałnadkompletempodręcznikówgimnazjalnychzmatematyki.

140 W. Więsław<br />

WjakimświęcstopniunaśladowałSzymonaLhuiliera.DziałalnośćedytorskąrozpocząłWyrwiczwydająctłumaczenieGeometryiAnalitycznyBiota[68].Wyrwiczwlatach1825-1829napisałtrzyseriepodręcznikówgimnazjalnych:czterypodręcznikizgeometrii[69],dwazgeometriianalitycznej<br />

[70],podręcznikalgebryikomentarzedoniegowformieDodatków[71].<br />

AnonimcytowanyprzezBielińskiego[5]lekkowyszyd<strong>za</strong>tędziałalnośćWyrwic<strong>za</strong>,byćmożezpowoduosobistejniechęcidoniego,bądźteżzniechęci<br />

dopublikowanialicznychtekstówzmatematyki(por.cytowanewcześniej<br />

uwagiGolańskiego[16]oksiędzuJózefieMickiewiczu).Podręcznikitenie<br />

sąnie<strong>za</strong>leżne.Np.Geometriaanalityczna<strong>za</strong>wieradużefragmentyAlgebry.<br />

PodręcznikigeometriiwzorowanebyłynaksiążceA.-M.Legendre’a(tej,<br />

wktórejLegendre„udowodnił”VpostulatEuklidesa).Wydajesię,żepodręcznikalgebryjestsamodzielnymdziełemautora.Bezwzględujednakna<br />

ewentualnewpływyinnychautorów,powyższepodręcznikisąniezłe.Można<br />

byidziśwykorzystaćjewnauc<strong>za</strong>niu,czegoniedasiępowiedziećoinnych<br />

autorachzpoczątkuXIXwieku.<br />

ZygmuntRewkowski(1807-1893)—matematykniespełniony.<br />

NazwiskoRewkowskiegopojawiasięporazpierwszywsprawozdaniachzposiedzeńRadyWydziałuNaukFizycznychiMatematycznych[14].Czytamy<br />

tam:<br />

XIII.5.VI1825.4.Dziekandoniósł,żedwóchjestuczniówwtymroku<br />

ubiegayącychsięonagrodędlaceluyącychuczniówprzeznaczoną:ieden<br />

ZygmuntRewkowski,UczeńOddziałuNaukMat.iFiz.trzecioletni[...]<br />

któryzłożyłrozprawęofigurzeziemiioświadczyłsięzdawaćexamen1.<br />

zFizyki,2.zChemii,3.zAlgebryiRachunkuWyższego,4.zGeometryi<br />

AnalitycznyiMechanikiracjonalnéy,5.ZArchitekturyiStatykibudowli,<br />

6.zAstronomiiiGeodezyi;drugiBernardGiedymin[...]<br />

Obajkandydacizdalieg<strong>za</strong>miny23czerwca1825rokuiotrzymaliwnagrodę<br />

po50rublisrebrnych.DwalatapóźniejRewkowskizdałeg<strong>za</strong>minmagisterski.W[14]czytamy:<br />

XIV.29.V1827.Z.Rewkowskiwylosowałnastępującepytanianapisemny<br />

eg<strong>za</strong>minmagisterski:ZRachunkuwyższego:wyłożyćteoryąodnaydowaniamnożnikausposabiaiącegozrównaniedozintegrowania.ZMatematykiStosowanéy:wyprowadzićogólnewzorysłużącedoznalezieniaśrodkaciężkościliniikrzywy,powierzchnipłaskiéy,obiętościipowierzchnibryłyobrotowyi<strong>za</strong>stosowaćktóreznichdoprzykładówszczegółowych.[...]<br />

Obajwyróżnienistudenciobronilipracemagisterskiedopierorokpóźniej,<br />

31marca1828roku.NaWydzialeoddawnadojrzewałapotrzebawykładu<br />

zrachunkuprawdopodobieństwa.PierwszątakąpróbępodjąłM.Pełka-<br />

Poliński.WsprawozdaniachzposiedzeńRadWydziału[14]czytamy:<br />

SessyaXXI.Roku1823.dnia23Czerwca,przedpołudniem.Professor<br />

Polińskioświadczył,żenaSessyiOddziału,acoOddziałRadziemahonor

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 141<br />

donieść,iżopróczKursuGłównegoidodatkowegowlatachprzeszłych<br />

przezJegowykładanych,chceieszczepołączyćRachunekProbabilitatis.<br />

[...]<br />

Skończyłosiętylkonapropozycji.NiebyłotakiegowykładuwSpisieLekcyy<br />

wnastępnychlatach.Dopierosześćlatpóźniej,nakolejnymposiedzeniu<br />

RadyWydziału,czytamy:<br />

Posiedzeniad.5McaStyczniar.1829.<br />

Oddziałuważająciżrachunekprawdopodobieństwa(calculusprobabilitatis)stanowiącobszernągałęźnaukmatematycznych,dotądwnaszymuniwersytecieniebyłieszczenigdywykładany,dlaswoichjednak<strong>za</strong>stosowań<br />

doużytkówspołeczeństwajestdośćważny,nanimbowiemopierająsię<br />

wszystkieurządzeniatowarzystwpożyczkowych,ogniowych,wszelkiegorod<strong>za</strong>juassekuracyjnychirozmaitechstowarzyszeńobrotypieniężne<strong>za</strong>celmających,asławnyLaplaspotrafiłgonawetzręcznie<strong>za</strong>stosowaćdodziałańgeodezycznychidowieluinnychspołecznychczynności,Oddziałwięc<br />

towszystkorozważającmniema,żekorzystnąbyłobyrzecządaćpoznać<br />

Uczniomprzykładającymsiędonaukmatematycznychrachunekprawdopodobieństwa,iwtymceluzwróciłuwagęnaMagistraFilozofiiZygmunta<br />

RewkowskiegoUczniaSeminariumNauczycielskiego,którywewszystkich<br />

naukachbył<strong>za</strong>wszecelującym,dałdowódjasnegoipłynnegotłumaczenia<br />

się<strong>za</strong>stępującprzezcałyrokprzeszłynauczycielaMatematykiwjednej<br />

zklassgymnaziumwilenskiego,wyka<strong>za</strong>łpilnośćigorliwośćwwypełnianiu<br />

poruczonychmuobowiązkówznajdującsięzpoleceniaJWRektoraUniwersytetudwarazyprzydziałaniachgeodezycznychnaPolesiu,Żmudziiw<br />

KurlandyiprzezJW.GenerałaTenneraodbywanych,anadtozwłasnej<br />

ochotyoddwóchjużlatpracujenadrachunkiemprawdopodobieństwa,<br />

któryjakonieznanyjeszczedotądwPolskimjęzyku,<strong>za</strong>myśladrukiem<br />

kiedyśogłosić.ZtychtowszystkichpowodówOddziałuważa<strong>za</strong>rzeczpożytecznąwkażdymwzględzieużyćc<strong>za</strong>sowoMagistraFilozofiiZygmuntaRewkowskiegodowykładaniawUniwersytecierachunkuprawdopodobieństwapodwiegodzinywtygodniuztytułemMagistrauczącego,dodającmu<strong>za</strong>tępracędopensyir.s.168,którązSeminariumNauczycielskiegopobiera,jeszczeztegosamegoźródłarublisrebrnych132,takabymiałnarokpensyirublisrebr.300.TakowąswojęopinijąOddziałpostanowiłprzedstawićRadzieUniwersytetu,cosięwniniejszymwypiskudopełnia.<br />

DziekanM.Poliński<br />

NapierwszymposiedzeniuRadyWydziału,5lutego1830roku<strong>za</strong>protokołowano:<br />

29.X1829Kurator(pismoNr1602)<strong>za</strong>leciłUniwersytetowiwoparciu<br />

opismoMinistra(17.IX1829,Nr6483),abyzostałdowykładaniawUniwersyteciepodwiegodzinywtygodniu,rachunekprawdopodobieństwawprowadzony.ZtegopowoduodczytanoprospektwymienioneylekcyiMagistraRewkowskiegozłożony,aznayduiącgoodpowiednim,postanowiono<br />

przedstawićtenprospektRadzieUniwersytetu,aP.Rewkowskiegowezwać<br />

dorozpoczęciaswegokursu.[...]<br />

5.III1830.Poszóste.Dziekanuwiadomił,żeMagisterZygmuntRewkowskirozpocząłd.20McaLutegokursRachunkuprawdopodobieństwa,

142 W. Więsław<br />

idawaćbędzieweWtorkiiCzwartkiodgodziny5.do6ey.<br />

Wśródtematówrozprawnastopnieuczone,<strong>za</strong>twierdzonychnaXXIIIposiedzeniuRadyWydziałudnia5.XI1830,znalazłsiętematzrachunkuprawdopodobieństwa:wyłożyćpodwzględemnaukowymihistorycznymwzrost<br />

iobecnystanrachunkuprawdopodobieństwa.Nawykładtegoprzedmiotu<br />

uczęszc<strong>za</strong>ło sześciu studentów. Rewkowski opublikował swoje wykłady<br />

wksiążcept.:Opoczątkuiwzrościerachunkuprawdopodobieństwa,Wilno<br />

1829.Dotejporynieudałomisięjejodnaleźć.Zachowałysiępytaniazeg<strong>za</strong>minumagisterskiegoAntoniegoLeszkiewic<strong>za</strong>z3czerwca1830roku[2].<br />

Rewkowski<strong>za</strong>dałmunastępującepytania:<br />

1)Jakijestogólnysposóbdeterminowaniaprawdopodobieństważebłędy<br />

w średnich wypadkach z wielu obserwacyy spodziewané <strong>za</strong>wierają się<br />

wpewnychgranicach.<br />

2)Jaksięoznac<strong>za</strong>sposóbkombinowaniazrównańwarunkowychdający<br />

wartościnieznanychelementówjaknajbliższeprawdy.<br />

3)Jakzobserwacyyprzekonywamysięobytnościnanaturzenieznaney<br />

przyczynylubsiły,kiedyskutekjejbardzomałylubr<strong>za</strong>dkokiedyobserwowaćsiędający,<strong>za</strong>prostyskuteksamegotylkolosualbobłędówobserwacyy<br />

poczytanybyćmoże.<br />

DalszelosyZygmuntaRewkowskiegosąniezwykledramatyczne.Po<strong>za</strong>mknięciuUniwersytetuzostałwcielonyw1833rokudowojskana25lat.Późniejpracowałjakoinżynier.JegolosyiosiągnięcianaukoweopisujeŻemajtis[76].Rewkowskibyłpionieremmatematycznegopodejściadobadania<br />

procesówprodukcyjnych.Omówieniejegopóźniejszejdziałalnościnaukowej<br />

wykrac<strong>za</strong>jednakpo<strong>za</strong>interesującynasokres.Możebyłobydobrze,abywnikliwiej<strong>za</strong>jąćsiępostaciątegowybitnegouczonego.<br />

Podróże<strong>za</strong>granicznematematyków.Ustawaz1803rokustwar<strong>za</strong>ła<br />

podstawyplanowegoorganizowaniawyjazdównaukowychpracownikówUniwersytetuWileńskiego([55],Rozdz.I,Art.11;por.też[66]).Chodziłoprzede<br />

wszystkimoszkolenieadiunktów,choćustawadopuszc<strong>za</strong>łarównieżwyjazdy<br />

profesorów.Nawyjazdyprzeznac<strong>za</strong>norocznie3000rubli,tj.równowartość<br />

trzechrocznychpensjiprofesora([55],Rozdz.VI,Art.62).Doroku1810<br />

podróżetakieodbyłopięciuadiunktówijedenprofesor.Natomiastwroku<br />

1817wydelegowano<strong>za</strong>granicędziewięćosób,wtymażpięćzOddziału<br />

NaukFizycznychiMatematycznych.Amianowicie(Dz.Wil.1817,tomVI,<br />

245-247):<br />

Wroku<strong>za</strong>śninieyszymwmiesiąculipcu,podc<strong>za</strong>sbytnoścituJ.O.Xcia<br />

C<strong>za</strong>rtoryskiegokuratora,<strong>za</strong>jegopotwierdzeniem,otrzymaliprzeznaczenie<br />

dopodróżynaukoweykosztemuniwersytetunastępująceosoby:[...]2.MichałPolińskidoktorfilozofiii<strong>za</strong>stępcaprofessoramatematykiwyższey,na<br />

rokdoFrancyi,wprzedmiociematematyki.3.WaleryanGórskidoktor<br />

filozofiiidozorcakonserwatoriummachinimodelow,natrzylatadoNiemiec,FrancyiiAnglii,wprzedmiociemechaniki.[...]5.FelixDrzewiński

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 143<br />

doktorfilozofiiinauczycielmineralogiinadwalatadoFrancyi,wprzedmiociefizyki.6.JózefJundziłłmagisterfilozofiinatrzylatadoNiemiec<br />

iFrancyiwprzedmiociehistoryinaturalney.[...]9.KarolPodc<strong>za</strong>szyński<br />

magisterfilozofii,którypodwóletnimbawieniuwakademiisztukwPetersburgu,dawałwuniwersytecielekcyąarchitektury,udajesięnadwa<br />

latadoNiemiec,WłochiFrancyi,wprzedmiociearchitektury.Wszystkim<br />

przepisaneoduniwersytetustosowneinstrukcye.<br />

Popowrociezwojażypracownicyskładaliwyczerpującesprawozdania[14].<br />

PodobnąpolitykęrozwojukadrystosowałaAkademiaWileńskawc<strong>za</strong>sach<br />

jezuickich(por.[67]).Poroku1824,<strong>za</strong>rządówkuratoraNowosilcowa,wyjazdy<strong>za</strong>graniczneustałyzupełnie.WkońcowymokresieistnieniaUniwersytetuWileńskiegoutrzymanojedyniewyjazdynaukowenainneuniwersytety<br />

wRosji.<br />

<strong>Matematyka</strong>ipoezja.WDziennikuWileńskimtrafiająsięwiersze<br />

poświęconematematyce.Odnajdujemytamnp.wiersz(tomII,1818,N.7,<br />

81–82):<br />

MATEMATYKI POETA.<br />

MyślzGrekura,przez<strong>Adama</strong>R.....<br />

Zlektosiebiewieleceni:<br />

Ztądbywakłótnipodnieta.<br />

Wadzilisięrazuczeni,<br />

MatematykiPoeta.<br />

Jużteżnigdyniesłys<strong>za</strong>no<br />

Takieyzuchwałościwświecie!<br />

Appolinauczeńrzecze:<br />

Totysięrównaszpoecie,<br />

Zeznaydzieszilośćnieznaną?<br />

Apoymujeszżeczłowiecze<br />

Megodowcipu<strong>za</strong>miary?<br />

JaopiewamBogówdary,<br />

AwspartyłaskamiFeba,<br />

Wspaniałmimyślizwroty<br />

Opisujęburze,grzmoty,<br />

Mor<strong>za</strong>iziemięinieba;<br />

gdysięzeydziebogówrada,<br />

Jowiszmymjęzykiemgada<br />

Wwyniosłeyigrożneymowie,<br />

Głoszącdlaświataporządek.<br />

Amoim,drugiodpowie....<br />

Któżtakiprzecie?Rosądek!

144 W. Więsław<br />

Jedyniealgebradoczekałasięwiers<strong>za</strong>osobie.WDz.Wil.(tomVI,1817,<br />

501)czytamy:<br />

DO ALGEBRY<br />

Dociebiemiłanauko!<br />

Obracammojęchęćszczerą,<br />

Algiebro!tyswojąsztuką,<br />

Wszystkoobracasznazero.<br />

Wszystkietrudy,wszystkieprace,<br />

Wszystkietroski,swąmanierą,<br />

Nazwawszy,plus,minus,AC,<br />

Możeszobrócićnazero.<br />

Woyny,głód,mor,płacziżale,<br />

Wszystkienieszczęścianadsferą,<br />

Przezznakswóydziwnyaequale,<br />

Możeszobrócićnazero.<br />

Ty,pychęcowznosigłowę,<br />

Pieniądzcognijezesknerą,<br />

Przezsweszeregizwrotowe ∗) ,<br />

Możeszobrócićnazero.<br />

Tymiłośćcożycietrawi,<br />

Tygrac<strong>za</strong>razemzkozerą,<br />

Cotysiącnakartęstawi;<br />

Możeszobrócićnazero.<br />

Bracia!ktoniegardzitrudem,<br />

Weźciesiękunieydopiero:<br />

Chodzącwświeciemiędzyludem,<br />

Obrócimwszystkonazero.<br />

Tak!...wszystkonaświeciezero,<br />

Próżnosięwnimczegoszuka;<br />

Więcobracammąchęćszczerą,<br />

Dociebiemiłanauka.<br />

ON.<br />

WiersztenprzypisywanyjestJózefowiSękowskiemu.Coonimwiemy?<br />

WDz.Wil.(tomIII,1822,489)jestkrótkanotkawdzialeWynalazki,odkryciairozmaitości.Czytamywniej:<br />

PanJózefSękowski,któryodbywałpodróżwTurcyi,Syryi,EgipcieiNubii,<br />

mianowanyzostałwprzeszłymlipcu,professoremordynaryjnymjęzyków<br />

wschodnichwCesarskimunwersyteciepetersburskim,irazemzostawać<br />

będzie,jakdotąd,wsłużbieministeryumspraw<strong>za</strong>granicznych.<br />

∗) Tj.szeregirekurencyjne(ods.Autora).

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 145<br />

Winnymmiejscu(Dz.Wil.tomIII,1822,479)dowiadujemysię,że<br />

Znajomyizraelita,AbrahamStern,doskonalącswegowynalazkuwózek<br />

topograficzny,gdydostrzegł,żetenżewózek,toczącsiępo<strong>za</strong>gonachna<br />

polu,jeszczemaniektóreniedogodności,dodałpiątekoło,itakzupełnie<br />

tenużytecznywynalazekudoskonalił.<br />

ZnanyjestarytmometrAbrahamaSterna,ajegopracematematyczne<br />

ukazywałysiępóźniejwCrelle’sJournal.<br />

Zakończmy nasze rozważania kilkoma myślamitytułowego bohatera,<br />

<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong>.<br />

ROZPRAWA<br />

Oczymkolwiekrozprawa,imdłużejsięwiodła,<br />

Tymdals<strong>za</strong>jestodprawdy,jakwodaodźródła.<br />

Dwóchmędrcówrówniesławnychnauc<strong>za</strong>łowszkole.<br />

Któryżznichprawdęmówił?Prawdawoczykole.<br />

Jednegogminwygwizdał,adrugiemuklaskał.<br />

Widać,żejedenukłuł,adrugipogłaskał.<br />

Jeślimaszsiędodzieławażnegosposobić,<br />

Pomyślwprzódy,czylichcesziczyumieszzrobić;<br />

Ja,choćbymchciałiumiał,jeszczesięnieważę,<br />

Jeślimipowinnośćdziałaćnierozkaże.<br />

MĄDROŚĆ<br />

Naukąipieniędzmidrudzycięzbogacą;<br />

Mądrośćmusiszsamzsiebiewłasnązdobyćpracą.<br />

PRAKTYKA<br />

„Nacobędąpotrzebne,pytałopacholę—<br />

Trójkąty,czworoboki,koła,parabole?”<br />

„żepotrzebne—rzekłmędrzec—musiszterazwierzyć;<br />

Nacopotrzebne,zgadniesz,gdy<strong>za</strong>cznieszświatmierzyć”.<br />

Bibliografia<br />

[1]AbsolwenciSeminariumNauczycielskiegowWilnie(1807–1832),(rks.)Archiwum<br />

HistoryczneWilna,sygn.721.1.829.<br />

[2]ArchiwumKuratorjiWileńskiejX.AD.C<strong>za</strong>rtoryskiego[Eg<strong>za</strong>minymagisterskieiinne;<br />

Wilno1817–1832],Bibl.Uniw.Wileńskiego.F2KC123rks.<br />

[3] Józef Bieliński, Stannaukmatematyczno-fizycznych<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sówWszechnicy<br />

Wileńskiej. Szkic bibliograficzny (rękopis). Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk<br />

wWilnie(dawnaBibliotekaWróblewskich),sygn.F9-184rks.<br />

[4]—,Stannaukmatematyczno-fizycznych<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sówWszechnicyWileńskiej.SzkicbibliograficznypodałJózefBieliński,Wars<strong>za</strong>wa,wdrukarniJózefaSikorskiego,pod<br />

<strong>za</strong>rządemA.Saładyckiego,WareckaN.14,1890.[egzemplarzzodręcznymiuwagami

146 W. Więsław<br />

iuzupełnieniamiautora.Wczęścipoświęconejmatematycepoprawekiuzupełnień<br />

jestniewiele.BibliotekaLitewskiejAkademiiNaukwWilniesygn.F9-182rks]<br />

[5]—,Stannaukmatematyczno-fizycznych<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sówWszechnicyWileńskiej.Szkicbibliograficzny,PraceMatematyczno-Fizyczne2(1890),265–432.<br />

[6] Ignacy Chr<strong>za</strong>nowski, KonserwatyzmjęzykowyJanaŚniadeckiego(wtomie:SymbolisGrammaticisinhonoremIoannisRozwadowski,volumenII,Cracoviae,<br />

Gebethner&Wolff,1927),475–486.<br />

[7] Samuel Dickstein, Stannaukmatematyczno-fizycznych<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sówWszechnicyWileńskiej.[dopisaneręcznie]:KorespondencjawydawcypowyższegodziełaDicksteinaSamuela.Listyzlat1888-1890DicksteinadoBielińskiegoBibliotekaLitewskiej<br />

AkademiiNaukwWilniesygn.F9-978,rks.<br />

[8]—,OcenadziełaJ.Bielińskiego„Stannaukfizyczno-matematycznych”.Biblioteka<br />

LitewskiejAkademiiNaukwWilnie,sygn.F9-2377,rks.<br />

[9]—,Wiadomośćbibliograficznaobadaniachhistoryczno-matematycznychwPolsce,<br />

PraceMatematyczno-Fizyczne2(1890),247–264.<br />

[10]—,Dopełnieniado„Wiadomościbibliograficznjobadaniachhistoryczno-ma-tematycznychwPolsce”,PraceMatematyczno-Fizyczne(1892),185–186.<br />

[11]—,Pierwszec<strong>za</strong>sopismomatematyczno-fizycznepolskie,WiadomościMatematyczne<br />

7(1903),169–176.<br />

[12]—,OkorespondencjiJanaŚniadeckiegozAkademiąNaukwPetersburgu,WiadomościMatematyczne7(1903),22–31.[13]DokumentyUniwersytetuWileńskiego.(rks.)BibliotekaANwWilnie(dawnaBibliotekaWróblewskich)F273.<br />

[14]DokumentyUniwersytetuWileńskiego.(rks.),ArchiwumHistoryczneWilna,sygn.<br />

721.<br />

[15]DziennikWileński1816–1822.<br />

[16][Golanski]GłosProfessoraGolanskiegonaposiedzeniupublicznemUniwersytetuImperatorskiegoWileńskiegodnia15.Września1817.rokukupamiątcezeszłego<br />

ProfessoraX.JózefaMickiewic<strong>za</strong>,DziennikWileński,tomVI,1817,409–423.<br />

[17] Walerjan Górski, Rękopisy.(rks.)Bibl.Uniw.WileńskiegoF15:3,5,12–15,<br />

16.<br />

[18]KatalogbibliotekimatematycznejjezuitówwMohylewie,1820rok.ArchiwumHistoryczneWilnaF.567.2.959,rks.<br />

[19] Jacek Lipiński,ArchiwumKuratorjiWileńskiejX.AD.C<strong>za</strong>rtoryskiego.Kraków1926.<br />

[20] Zacharyasz Niemczewski, NEKROLOG,DziennikWileński1821,tom<br />

I,104–107.<br />

[21]—,Oduchuipożytkachnaukmatematycznych,rozprawaczytananaposiedzeniu<br />

publicznemCesarskiegoUniwersytetuwileńskiegodnia30czerwca1813roku,przez<br />

ś.p.Zacharyas<strong>za</strong> Niemczewskiego professoramatematykiwyższéy,Dziennik<br />

Wileński1822,tomIII,85–100.<br />

[22]OpiniaoreformieAkademiiKrakowskiej,DziennikWileński1817,tomVI,577–578.<br />

[23]OosobachwysyłanychzUniwersytetuWileńskiegowpodróżenaukowedocudzych<br />

krajów,DziennikWileński1817,tomVI,245–247.<br />

[24] Michał Pełka-Poliński, Zbioryrękopisów,Bibl.ANwWilnieF9,F133<br />

iF151.<br />

[25]—,OGEODEZYIPRZEZMICHAŁAPEŁKĘPOLINSKIEGO,DOKTORAFILO-<br />

ZOFII.wWILNIE.DrukiemJózefaZawadzkiegotypografaimper.wilen.uniwer.,<br />

1816.<br />

[26]—,Dziennik1802–1813.(rks.)Bibl.Uniw.WileńskiegoF14-13.

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 147<br />

[27]—,Dziennik1814–1825.(rks.)Bibl.Uniw.WileńskiegoF14-14.<br />

[28]—,Dziennik1813,1828,1831,1833–1835.(rks.)Bibl.Uniw.WileńskiegoF14-12.<br />

[29]—,Pamiętniki1831–1833,(rks.)BibliotekaLitewskiejAkademiiNaukwWilnieF9-<br />

2045.<br />

[30]—,RóżnenotatkizwykładówwWilnie,Bibl.Uniw.WileńskiegoF14:7,67–69,73,<br />

76.<br />

[31]—,RECENZYA.NaukamatematykidoużyciaszkołyelementarnéyartyleryiiinżenierówprzezAlexandra<br />

Konkowskiego Professoramatematykiwteyżeszkole.<br />

TomI.obeymuiącyarytmetykę.wWars<strong>za</strong>wie,wdrukarniWiktoraDąbrowskiego,<br />

1811.DziennikWileński1816,tomIII,1–35.<br />

[32]—,<strong>Matematyka</strong>wyżs<strong>za</strong>.NotatkizwykładówFranciszkaMilikontaNarwoys<strong>za</strong>zlat<br />

1804-1807naUniw.Wileńskim,BibliotekaLitewskiejAkademiiNaukwWilnie,sygn<br />

F151-7634,rks.<br />

[33]—,AstronomiapisanaprzezMichałaPełkęPolińskiegowc<strong>za</strong>sieLekcyydawanych<br />

przezW go IgnacegoReszkęProfessoraAstronomiiwJmperatorskimWileńskimUniwersyteciezRoku1804na1805;zRoku1805na1806;zRu1807na1808.Biblioteka<br />

LitewskiejAkademiiNaukwWilnie,sygn.F9-1702,rks.<br />

[34]—,DodatkidoJeometryiPraktycznéyZaborowskiego.WMińsku1811–13.Biblioteka<br />

LitewskiejAkademiiNaukwWilnie,sygn.F133-926,rks.<br />

[35]—,PrzecięciaOstrokrężnéiinnélinijekrzywéwykładanéprzezMichałaPolińskiégo<br />

wGimnazyumMińskim.1810–1811.Bibl.Uniw.Wileńskiego.F2DC159,rks.<br />

[36]—,Początkitrygonometryipłaskiéy,WWilnie1816.<br />

[37]—,RecenzjaArytmetykiAntoniegoKamińskiego[15.X1826].ArchiwumHistoryczne<br />

WilnaF567-1983,rks.DecyzjaNowosilcowa.<br />

[38]Różnenotatkizwią<strong>za</strong>nezUniw.Wileńskim.BibliotekaLitewskiejAkademiiNauk<br />

wWilnie,sygn.F151,rks.<br />

[39]StopnienaukowenadanewWilnie(1802–1832),ArchiwumHistoryczneWilna,sygn.<br />

721.1.822.<br />

[40] Bogdan Suchodolski (red.),Historianaukipolskiej,tomVI.Dokumentacjabio-ibibliograficzna,Ossolineum,1974.<br />

[41] Jan Śniadecki, ŻywotuczonyipublicznyMarcinaOdlanickiegoPoczobuta.<br />

CzytanynapublicznemposiedzeniuImperatorskiegoWileńskiegoUniwesytetuprzy<br />

<strong>za</strong>mknięciurocznegobiegunaukdnia30CzerwcaR.1810v.s.<br />

[42]—,DoJanaŚniadeckiegolistywłasnoręczneodkrewnych,Bibl.Uniw.Jagiel.,rks.<br />

3135.<br />

[43]—,RękopisyJanaŚniadeckiego(rks.)Bibl.Uniw.Wileńsk.F19:10,11,14,19,25,<br />

29,49.<br />

[44]—,Ojęzykupolskim,DziennikWileński1815,No1,7–20;No2,101–117.<br />

[45]—,DoRedaktoraDziennikaWileńskiego,DziennikWileński1817,tomVI,585–586.<br />

[46]—,FelixPodernia,DodatkidoAlgebryJanaŚniadeckiego.IzBibliotekiDrogiczinskawoUcziliszc<strong>za</strong>.No66.224karty.BibliotekaUniwersytetuWileńskiego,sygn.F3-<br />

622,rks.<br />

[47]—,Pytaniaalgebraiczne.Początkialgebry.IzBibliotekiDrogiczinskawoUcziliszc<strong>za</strong>.<br />

No65.120kart.BibliotekaUniwersytetuWileńskiego,sygn.F3-477,rks.<br />

[48]—,Algebra.k.280.Zrównania.ArchiwumHistorycznewWilnie.sygn.F1511.1.26.,<br />

rks(str.84,84as,85),bezdaty.<br />

[49]—,PismarozmaiteJanaŚniadeckiego.TomII<strong>za</strong>wieraiący<strong>za</strong>gaieniairozprawywnaukach.wydaniedrugie,Wilno1818.<br />

[50]—,PismarozmaiteJanaŚniadeckiego.TomIV<strong>za</strong>wieraiącyrozprawyfilozoficzne<br />

ifilozofięludzkiegoumysłu,Wilno1822.

148 W. Więsław<br />

[51]—,KolekcjadokumentówprofesorówUniwersytetuWileńskiego.Rękopisyprac,mów,<br />

recenzji Jana Śniadeckiego o Koperniku, Hugo Kołłątaju, Jędrzeju Śniadeckim,<br />

atakżepracenaukowezróżnychdziedzin.1785–1828.ArchiwumHistoryczneWilna,<br />

sygn.F1511-23,rks.<br />

[52]—,Trygonometryakulistaanalityczniewyłożona.[...]WWilnieiWars<strong>za</strong>wie,(wyd.<br />

I)1817.(wyd.II)1820.<br />

[53] Algierdas ˇ Sidlauskas,ZaryshistoriografiiUniwersytetuWileńskiego,ZeszytyNaukoweUniwersytetuJagiellońskiego,PraceHistoryczne,zeszyt64,1979,11–<br />

27(wtomie:StudiazDziejówUniwersytetuWileńskiego1579–1979).<br />

[54] Tadeusz Turkowski, MaterjałydodziejówliteraturyioświatynaLitwie<br />

iRusi.ZarchiwumdrukarniiksięgarniJózefaZawadzkiegowWilniezlat1805–1865,<br />

tomII.Wilno1937.<br />

[55]UstawyczyliogólnepostanowieniaImperatorskiegoWileńskegoUniwersytetuiSzkół<br />

iegoWydziału,18Maiadnia1803roku,1–32.<br />

[56][Ustawaocenzurzez9VII1804;St.Petersburg],OdMinistraPowszechnegoOświecenia,Dokład;33–55.<br />

[57][Ustawaostopniachnaukowychz20I1819;St.Petersburg];Prawidłaowynoszeniu<br />

dostopniuczonych,1–10.<br />

[58] Witold Więsław,IgnacyDomeykoijegopracamagisterska,wtomie:Matematycypolskiegopochodzenianaobczyźnie,(MateriałyzXIOgólnopolskiejSzkoły<br />

HistoriiMatematyki,Kołobrzeg5–9maja1997,podredakcjąStanisławaFudalego.<br />

Szczecin1998),121–131.<br />

[59]—,Polskojęzycznepublikacjematematyczneporoku1800.RolaWydawnictwRedakcji„WiadomościMatematycznych”,ibidem,237–247.<br />

[60]—,WpływprzekładówdziełmatematykówfrancuskichnamatematykęwPolsce<br />

(wtomie:XIISzkołaHistoriiMatematyki,Krynica19–25maja1998.Kraków1999),<br />

105–124.<br />

[61]—,SimonLhuillierijegopodręczniki,<strong>Matematyka</strong>1(2000),3–11.<br />

[62]—,Starepolskie<strong>za</strong>daniazmatematyki,WydawnictwoNOWIK.Opole2000.<br />

[63]—,UniwersytetWileński.ADDENDAETCORRIGENDA,WiadomościMatematyczne36(2000),194–201.<br />

[64]—,Anali<strong>za</strong>matematycznawPolscewIpołowieXIXwieku(wtomiepodred.<br />

W.OdyńcaiW.Więsława:<strong>Matematyka</strong>c<strong>za</strong>sówGaussa–XIVOgólnopolskaSzkoła<br />

HistoriiMatematyki,ZielonaGóra,2001),175–190.<br />

[65]—,SchyłekżyciaJanaŚniadeckiegowświetlekorespondencji,WiadomościMatematyczne37(2001),47–61.<br />

[66]—,<strong>Matematyka</strong>Wileńska<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong>,WiadomościMatematyczne<br />

38(2002),139–177.<br />

[67]—,MatematycySocietatisJesunaLitwieiobrzeżachRzeczypospolitejwXVII-XIX<br />

wieku(wtomie:JezuiciwPolsce,KomisjaHistoriiNaukiPAN,Wars<strong>za</strong>wa2003)<br />

(wdruku).<br />

[68] Antoni Wyrwicz, PoczątkiGeometryiAnalitycznéy<strong>za</strong>stósowanedoliniy<br />

krzywychipowierzchnidrugiegoporządku,przezJ.B. Biot [...]zpiątegowydania<br />

najęzykpolskiprzełożone[...],wWilnie1819.<br />

[69]—,Początkigeometryidlaszkółpowiatowych.Naklassępierwszą,wWilnie1825;<br />

—,Naklassędrugą,wWilnie1825;—,Naklassętrzecią,wWilnie1826;Naklassę<br />

czwartą,w Wilnie1826.<br />

[70]—,Początkigeometryianalityczneydlaszkółgimnazyalnych,naklassędrugą,wWilnie1828;Naklassętrzecią,wWilnie1829.

<strong>Matematyka</strong><strong>wileńska</strong><strong>za</strong>c<strong>za</strong>sów<strong>Adama</strong>Mickiewic<strong>za</strong> 149<br />

[71]—,Początkialgebry,częśćpierws<strong>za</strong>,wWilnie1826.Przypisydoalgebrydlaszkół<br />

gimnazyalnych,naklassępierwszą,wWilnie1828;—,Naklassędrugą,wWilnie<br />

1827.<br />

[72]—,PoczątkiAlgebryczyliNaukiLiteralney.(rks.)Bibl.Uniw.WileńskiegoF3-513.<br />

[73]Zadanianaeg<strong>za</strong>minachdlakandydatów,magistrówidoktorów.U.Wileński1817-<br />

1832.ArchiwumUSB.KuratoriaWileńskaK.C.328.BibliotekaUniw.Wileńskiego.F2<br />

KC328rks.<br />

[74] Teofil Żebrawski,BibliografijaPiśmiennictwaPolskiegozDziałuMatematykiiFizykiorazichZastósowań.WKrakowie1873.DodatkidoBibliografiiPiśmiennictwaPolskiego[...],WKrakowie1886.[Reprint:IHNPAN1992]<br />

[75]Z. ˇ Zemajtis, Fiziko-matematiczeskienaukiwstaromWilniusskomUniversitetie<br />

(ros.),LitowskijMatematiczeskijSbornik(LietuvosMatematikosRinkinys)2(1962),<br />

No2,279–317.<br />

[76]—,ProfessorwilniusskogouniwersitetaZ.Rewkowskij(1807–1893)imatematiczeskojeissledowanieproizwodstwiennychprocessow,LitowskijMatematiczeskijSbornik<br />

(LietuvosMatematikosRinkinys)III(1963),No1,289–314.<br />

[77]—,WydajuszczijsiaprofessormatematikistarogoWilniusskogoUniversitetaFrancisk<br />

Norwajs<strong>za</strong>(1742-1810),LitowskijMatematiczeskijSbornik(LietuvosMatematikos<br />

Rinkinys)4(1964),No2,261–290.<br />

[78] Michał Żmigrodzki, HistoryaWilenskiegoUniwersytetu<strong>za</strong>c<strong>za</strong>sówKuratoriiKsięcia<strong>Adama</strong>C<strong>za</strong>rtoryskiego.I.epokaod1803–1816.II.epokaod1816–1824.<br />

Przewodniknaukowyiliteracki.1888.<br />

[79] Tomasz Życki, WIADOMOŚĆOŻYCIUIUCZONYCHPRACACHś.p.<br />

PROFESSORANARWOYSZANAPUBLICZNEYSESSYIIMP:UNIW:13.<br />

CZERWCA1820.ROKU.Teraznanowoprzedrukowana.wWILNIE.wDrukarni<br />

XX.Bazylianów.Roku1822.<br />

[80]—,Wiadomośćoś.p.J.X.Fr.Narwoyszu.1820wCzerwcunaSessyiUniwersytetu<br />

przezT.Ż.czytana.(rks.)Bibl.ANwWilnieF273-2829.<br />

[81]—,Ożycius.p.Zacharyas<strong>za</strong>NiemczewskiegoProfessoraMatematykiWyższeywUniwer.Wileń.NaSessyiLiterackieyRady15.Marca1822rokuPamiątka,przezTomas<strong>za</strong><br />

ŻyckiegoProfessoraem.czytana.(rks.)Bibl.ANwWilnieF273-2804.

logo

products

Resources

Company

Terms of service
Privacy policy
Cookie policy
Cookie settings
Imprint
Change language
Made with love in Switzerland
© 2024 Yumpu.com all rights reserved

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!