Oceny Ryzyka Poważnych Awarii Przemysłowych - MANHAZ

24 Oceny ryzyka poważnych awarii przemysłowych
rozwojowi sytuacji awaryjnej). Należy jednak pamiętać, że w pewnych sytuacjach systemy uczestniczące w
normalnej eksploatacji obiektu mogą być również wykorzystywane do realizacji funkcji bezpieczeństwa.
Powyższe uwarunkowania świadczą o tym, że tzw. systemowe drzewa zdarzeń nie powstają przez prostą
zamianę nagłówków w funkcjonalnych drzewach zdarzeń zamieniających funkcje bezpieczeństwa na
przyporządkowane im systemy bezpieczeństwa.
Wyznaczenie prawdopodobieństwa ciągu awaryjnego (gałęzi w systemowym drzewie zdarzeń) wymaga
określenia prawdopodobieństwa niewypełnienia funkcji przez systemy bezpieczeństwa (przy zadanych
kryteriach sukcesu) oraz oceny błędów operatora. Pierwsze z tych zadań wiąże się bezpośrednio z zagadnieniem
teorii niezawodności systemów technicznych.
Istnieje wiele metod stosowanych w analizach niezawodności. Metodyką najczęściej obecnie stosowaną w
analizach QRA jest analiza drzew błędów. Drzewo błędów (w zależności od kontekstu często nazywane również
drzewem uszkodzeń lub drzewem niesprawności) jest modelem określającym logiczne związki pomiędzy
uszkodzeniami elementarnych składowych systemu, błędami obsługi a zajściem określonego zdarzenia
jednoznacznego z niewypełnieniem odpowiedniej funkcji przez system.
Bardzo ważnym zagadnieniem w konstrukcji zarówno drzew zdarzeń jak również drzew błędów jest
modelowanie zdarzeń, błędów zależnych. Zależności są rezultatem oddziaływań między systemami lub ich
elementami, wynikających z zasad konstrukcyjnych obiektu lub pochodzą z uwarunkowań zewnętrznych dla
urządzeń - (obsługa operatorska - środowisko pracy - produkcja i instalowanie) - tzw. zdarzenia zewnętrzne
(powodzie, pożary, itp.). Nieadekwatność modelowania zdarzeń zależnych może spowodować niedocenianie
ryzyka, sięgające kilku rzędów wielkości.
Oddziaływanie człowiek-maszyna jest również jednym z istotnych czynników określających niezawodność
systemów i bezpieczeństwo obiektu. W okresie rozwoju i "dojrzewania" metodyk QRA rozwinęło różne techniki
modelowania tzw. czynnika ludzkiego (Human Factor). Istnieje wiele sposobów stosowanych w praktyce do
oceny błędów ludzkich i analiz błędów ludzkich (HRA). Jednym z najbardziej znanych jest THERP (Technique
for Human Error Prediction) opracowany przez A. D. Swaina.
Wynikiem analiz drzew zdarzeń i drzew awarii jest:
− pogrupowanie wszystkich możliwych ciągów zdarzeń ze względu na przyjętą klasyfikację skutków
(kategorie uszkodzeń obiektu lub charakterystyki uwolnień substancji szkodliwych),
− określenie ciągów dominujących w każdej grupie,
− obliczenie prawdopodobieństwa występowania każdej grupy ciągów.
Należy pamiętać, że termin "prawdopodobieństwo uszkodzenia" implikuje dwa pojęcia: częstotliwość i niepewność.
Częstotliwość jest miarą tego jak często określone zdarzenie zachodzi, podczas gdy niepewność jest
odbiciem stopnia ufności w odniesieniu do określonej wartości tej częstotliwości. Odpowiednie reprezentowanie
niepewności jest jednym z głównych zadań QRA. Stwarza to bowiem możliwość przedstawienia stanu wiedzy
na każdym etapie analizy QRA, ułatwia logiczną i spójną analizę zarówno zdarzeń częstych jak i rzadkich.
Oczywiście liczba danych jakimi dysponujemy określa poziom ufności odnośnie oszacowań odpowiednich
częstotliwości.
2.3. Skutki
Określenie skutków nie jest wyłącznie procesem deterministycznym, ponieważ istnieje zawsze pewien stopień
niepewności "losowej" w ich określeniu. Na przykład liczby ofiar katastrof samolotowych mogą znacznie się
różnić między sobą. Wypadkowi określonej kategorii można przypisać pewien zakres tzw. poziomów
zniszczenia i każdemu poziomowi możemy przypisać określony poziom ufności, który jest odzwierciedleniem
naszej aktualnej wiedzy o zjawisku. Typowym zadaniem analizy probabilistycznej oceny skutków jest
dostarczenie wiarygodnych wartości oczekiwanych skutków i określenie przedziałów ufności dla uzyskanych
wyników.
Realistyczna ocena skutków wymaga w ogólności modelowania wszystkich możliwych zjawisk fizycznych i
chemicznych towarzyszących procesom awaryjnym. To z kolei pociąga konieczność stosowania odpowiednio
zaawansowanych programów komputerowych i wiarygodnych zestawów (bibliotek) danych.
Poradnik metod ocen ryzyka związanego z niebezpiecznymi instalacjami procesowymi