Współczesna agora – pdf do pobrania - Autoportret
Współczesna agora – pdf do pobrania - Autoportret
Współczesna agora – pdf do pobrania - Autoportret
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
fot.: jan versnel<br />
4<br />
marek kowicki<br />
współczesna<br />
<strong>agora</strong>:<br />
rynek pod dachem<br />
Agora w Dronten w Holandii to plac o wymiarach<br />
50 m x 70 m, pokryty płaskim dachem i otoczony<br />
przeszklonymi ścianami. Cały obiekt przypomina<br />
w związku z tym wielkie pudło, niezbyt wyszukane<br />
jako bryła architektoniczna. Ta zadaszona przestrzeń<br />
zaprojektowana została tak, aby można było<br />
wynajmować ją rozmaitym użytkownikom, w całości<br />
lub w <strong>do</strong>wolnie wydzielanych „kawałkach”. Lista<br />
aktywności, jakie były tu realizowane, jest długa<br />
i zdumiewa swą różnorodnością: od targowisk<br />
przez wiece polityczne i zawody sportowe po koncerty.<br />
A także msze, gdy uczestniczyć miała duża<br />
liczba osób, oraz wyścig kolarski (peleton mknął<br />
przez środek budynku). Pod dachem innej agory<br />
<strong>–</strong> ‘t Karregat <strong>–</strong> mieściły się sklepy, szkoła i przedszkole.<br />
Rodzice mogli podczas zakupów zobaczyć<br />
swoje dzieci, a dzieciom obecność rodziców dawała<br />
przekonanie, że przedszkole i cała <strong>agora</strong> są jakby<br />
przedłużeniem <strong>do</strong>mu.<br />
•<br />
Bu<strong>do</strong>wniczym tych i wielu innych współczesnych<br />
agor był jeden z prekursorów nowego podejścia<br />
<strong>do</strong> przestrzeni społecznej, znany z nowatorskich<br />
pomysłów holenderski architekt Frank van Klingeren.<br />
Agora miała być według niego miejscem ogniskującym<br />
życie społeczne mieszkańców miasta, dzielnicy,<br />
okolicy; takie funkcje wyznaczył van Klingeren projektowanym<br />
w latach 60. i 70. ośrodkom w Dronten,<br />
Lelystad i Eindhoven. Słowo „<strong>agora</strong>” informuje o źródłach<br />
inspiracji architekta, który korzystał umiejętnie<br />
z ogromnego <strong>do</strong>robku <strong>do</strong>świadczeń w kształtowaniu<br />
przestrzeni publicznych, takich jak forum, średniowieczny<br />
rynek, barokowy plac, targowisko, jarmark,<br />
promenada itd. Van Klingeren <strong>do</strong>rzucił <strong>do</strong> tego łańcucha<br />
nowe, istotne ogniwo. Trudno dziś wyobrazić<br />
sobie realizację współczesnego ośrodka społecznousługowego,<br />
która nie korzystałaby z jego z<strong>do</strong>byczy<br />
i metod.<br />
Jeden z krytyków architektonicznych pisał:<br />
„Van Klingeren przywiódł ludzi <strong>do</strong> agory, gdzie wielu<br />
z nich zobaczyło po raz pierwszy na żywo spektakl<br />
teatralny, po raz pierwszy uczestniczyło w festiwalu<br />
muzyki poważnej. Co więcej, ci ludzie po raz pierwszy<br />
przyszli na spektakl teatralny i koncert z własnej<br />
woli, czyli w sposób <strong>do</strong>tychczas niebywały”.<br />
Prelegent: (...) wolność a odpowiedzialność,<br />
teatr artystyczny a teatr publicystyczny,<br />
wolna improwizacja a zdyscyplinowane<br />
rzemiosło...<br />
Głos z parteru: Co to jest, <strong>do</strong> cholery,<br />
zdyscyplinowane rzemiosło!?<br />
Głos z balkonu: Stul dziób!<br />
Głos z parteru: Odpieprz sie! Pytanie<br />
zadaję!...<br />
Głos z balkonu: Teraz on ma gadać!<br />
fot.: jan versnel
Oto opis fragmentu sympozjum „Teatr jako<br />
terapia”, zorganizowanego w agorze z Dronten.<br />
W pierwszych latach funkcjonowania agory takie<br />
incydenty były na porządku dziennym. Doszło<br />
nawet <strong>do</strong> interwencji policji z psami w trakcie<br />
koncertu „Rock round the clock”... Ale po pewnym<br />
czasie ludzie nauczyli się wspólnego korzystania<br />
z agory. W mieszczącym się tu teatrze ściany sięgały<br />
zaledwie <strong>do</strong> połowy wysokości wnętrza i hałas z zewnątrz<br />
prze<strong>do</strong>stawał się <strong>do</strong> środka, jeśli więc był zbyt<br />
uciążliwy dla aktorów lub widzów, ktoś wychodził, by<br />
prosić o ciszę. I okazało się, że <strong>–</strong> o dziwo <strong>–</strong> prośby<br />
zaczynają być respektowane.<br />
Takie funkcjonowanie teatru jest jednym z przykładów<br />
realizacji stworzonej przez van Klingerena<br />
zasady imperfekcjonizmu<br />
(niewykończenia, nie<strong>do</strong>skonałości). Była to świa<strong>do</strong>ma<br />
rezygnacja architekta oraz inwestora ze starań<br />
o wysoki komfort użytkowania obiektu. Takie kontrolowane<br />
kolizje bywały dla wszystkich użytkowników<br />
agory okazją, aby zauważyć się nawzajem i nauczyć<br />
się sztuki kompromisu. W istocie imperfekcjonizm<br />
agory okazał się jednym z czynników budujących<br />
więź społeczną mieszkańców Dronten.<br />
Imperfekcjonizm oznacza także surowość,<br />
może nawet siermiężność materiałów. Podłoga<br />
fot.: marek kowicki<br />
5
6<br />
fot.: marek kowicki<br />
agory to zwykła, betonowa posadzka, którą łatwo<br />
pozamiatać i umyć przy pomocy urządzenia stosowanego<br />
<strong>do</strong> sprzątania ulic. Nieprzeszklone fragmenty<br />
ścian wykonano z pustaków pobielonych farbą.<br />
Bez obaw można więc wbijać tu haki, swobodnie<br />
aranżować wnętrza, przesuwać i likwi<strong>do</strong>wać ścianki<br />
działowe. Wszystko to ma zachęcać użytkowników<br />
<strong>do</strong> uczestnictwa w urządzaniu wnętrz agory, realizowania<br />
w niej własnych pomysłów.<br />
•<br />
W każdy powszedni dzień wnętrze agory<br />
w Dronten zajęte było przez stragany i odbywał się<br />
tam targ. Wczesnym popołudniem stragany składano<br />
i usuwano je <strong>do</strong> przygotowanych pomieszczeń<br />
magazynowych. Do budynku wjeżdżała uliczna<br />
polewaczka, która zmywała posadzkę i sprzątała<br />
śmieci pozostałe po targowisku. Na posadzce rozwijano<br />
wielką matę, zaczynał się trening siatkarzy.<br />
Po nim pojawiały się krzesła i pulpity dla amatorskiej<br />
orkiestry, która rozpoczynała próbę. Wieczorem <strong>agora</strong><br />
wypełniała się uczestnikami dyskusji z zaproszonym<br />
politykiem. A nad ranem wyciągano z magazynu<br />
stragany i w agorze rozpoczynał się kolejny dzień...<br />
Poza rytmem codziennym realizowano tam plany<br />
weeken<strong>do</strong>we oraz specjalne programy <strong>do</strong>roczne:<br />
obchody świąt i rocznic, <strong>do</strong> których trzeba było<br />
przygotowywać specjalną aranżację wnętrza.<br />
Tak intensywne wykorzystanie agor było możliwe<br />
dzięki <strong>do</strong>skonałemu zarządzaniu, mobilności<br />
wyposażenia i <strong>do</strong>brej technologii transportu. Obsługa<br />
techniczna agory dysponowała opracowanymi<br />
przez architekta schematami działań, od sposobu<br />
rozkładania krzeseł po plany rozmieszczania sprzętu<br />
w magazynach. Tu nie <strong>do</strong>puszczano przypadkowości:<br />
improwizować mogli użytkownicy agory, obsługa<br />
techniczna musiała funkcjonować równie precyzyjnie,<br />
jak obsługa teatru przy zmianie dekoracji.<br />
Przeszklone ściany oraz halowe wnętrze umożliwiało<br />
każdemu przybyszowi szybką orientację co<br />
i w jakim miejscu agory aktualnie się odbywa. Jako<br />
przezroczyste obiekty bez zamkniętych drzwi ośrodki<br />
manifestowały i promowały otwartość działania, zapraszając<br />
przechodniów <strong>do</strong> korzystania z ich wnętrz<br />
i urządzeń. Architekt chciał, aby sztuka (czy szerzej<br />
<strong>–</strong> kultura) była wartością ogólnie <strong>do</strong>stępną, wolną<br />
od „terroru” reguł i przepisów. Sprzeciwiał się zwłaszcza<br />
rytualnemu, uroczystemu obrządkowi obcowania<br />
ze sztuką, który dla wielu osób i instytucji<br />
bywa istotniejszy niż sama sztuka.<br />
Co się dzieje z <strong>agora</strong>mi van Klingerena dzisiaj?<br />
Niestety, już nie funkcjonują. Najradykalniej potraktowana<br />
została <strong>agora</strong> w Dronten, którą zburzono<br />
w 2002 r. Na jej miejscu powstaje właśnie nowe<br />
centrum De Nieuwe Meerpaal, w którym mieści się<br />
teatr i wszystko, co potrzebne <strong>do</strong> organizowania<br />
wielkich kongresów.<br />
Van Klingeren przewidywał taką sytuację. O <strong>agora</strong>ch<br />
mówił rzeczowo, że są one jedynie narzędziami,<br />
które stracą swoje walory, jeśli przestaną nadążać<br />
za zmieniającymi się potrzebami społecznymi. Uważał,<br />
że wtedy należy zastąpić je rozwiązaniami lepiej<br />
<strong>do</strong>stosowanymi <strong>do</strong> aktualnych realiów.<br />
Nie nam oceniać, czy obecny stosunek mieszkańców<br />
Dronten, Lelystad i Eindhoven <strong>do</strong> idei
van Klingerena jest racjonalny. Warto natomiast<br />
zwrócić uwagę, że podstawowe, sprawdzone<br />
w trakcie użytkowania walory ośrodków van Klingerena<br />
<strong>do</strong>brze przystają <strong>do</strong> obecnych, polskich<br />
potrzeb. Agora jest bowiem przedsięwzięciem<br />
edukacyjno-wychowawczym niezwykle pomocnym<br />
w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Biorąc<br />
pod uwagę, jak niebezpieczne rozmiary osiąga<br />
w Polsce proces dezintegracji społecznej (zwłaszcza<br />
w gminach wiejskich, małych miasteczkach, a także<br />
wielkomiejskich dzielnicach blokowych), ośrodki tego<br />
rodzaju mogłyby okazać się narzędziem nieocenionym.<br />
Oczywiście nie chodzi tu o bierne kopiowanie<br />
pomysłów van Klingerena, lecz o projekty <strong>do</strong>stosowane<br />
<strong>do</strong> uwarunkowań gmin w Polsce. Autor<br />
niniejszego artykułu od kilku lat usiłuje zainteresować<br />
ideą agory samorządy gminne. Wystarczy, by choć<br />
w jednej gminie powstał tego typu ośrodek społeczno-usługowy,<br />
jako poligon <strong>do</strong>świadczalny i zachęta<br />
<strong>do</strong> działania dla innych społeczności lokalnych.<br />
Na razie projekty pozostają na papierze...<br />
marek kowicki - urodził się w 1945 r. w Krakowie,<br />
absolwent Liceum Nowodworskiego, architekt, profesor<br />
Politechniki Krakowskiej, kierownik Zakładu Architektury<br />
i Planowania Wsi PK, laureat konkursów architektonicz-<br />
nych. Odbył praktykę projektową w Polsce oraz we Francji<br />
(w pracowni arch. J. L. Latour’a) i Włoszech (w pracowni<br />
R. de Luca). Vis. Prof. w The Queen’s University of Belfast.<br />
Autor książki „Wieś przyszłości jako alternatywa osadnicza<br />
miasta” oraz przygotowanej <strong>do</strong> druku „<strong>Współczesna</strong> <strong>agora</strong><br />
<strong>–</strong> idea ośrodka więzi społecznej dla małych społeczności<br />
lokalnych”. Autor licznych projektów modelowych ośrodków<br />
społeczno-usługowych dla gmin w Polsce południowej (nie<br />
zrealizowanych) oraz współautor kilku tego rodzaju obiek-<br />
tów zrealizowanych we Francji.<br />
fot.: marek kowicki, projekt: arch. marek kowicki<br />
7<br />
fot.: marek kowicki, projekt: arch. marek kowicki
Change language