GROT 07/2013

Opowieści z dawnego Radzynia
SZCZĘŚLIWE DZIECIŃSTWO NA LENDZINKU
W tym numerze spacer po dawnym
Radzyniu odbędziemy w towarzystwie pani
Sabiny Szczepańskiej - Pasek. Dzięki jej
opowieści będziemy mogli zobaczyć nasze
miasto tuż przed wojną oraz po tragicznym
w skutkach bombardowaniu z września
1939 roku.
Pani Sabina Szczepańska urodziła się
6 styczn ia 1929 roku w Radzyniu.
Jejrodzice mieszkali na ulicy Międzyrzeckiej
w domu, który do dzisiajstoi za Zespołem
Szkół Zawodowych. W roku urodzin pani
S abiny była „zim a s tu le c ia ” . M rozy
dochodziły wtedy do -40 stopni. Ojciec pani
Sabiny pan Florian Szczepański bardzo się
wtedy przeziębił i zmarł miesiąc po jej
urodzeniu. Młoda wdowa z malutkim
dzieckiem przeniosła się na Lendzinek do
domu swoich rodziców. Dom dziadków pani
Sabiny stał przy obecnej ulicy Witosa.
- Był to dom moich dziadków ze strony
m a m y: B r o n is ła w y i K a z im ie r z a
Krzyżanowskich. Na Lendzinku mieszkali
radzyńscy rolnicy. Pamiętam, że w tym
m iejscu, gdzie stoi obecnie pom nik
p a p ie s k i za w s z e b y ło d u żo w o d y
- wspomina nasza bohaterka. - Miałam
skromne ale bardzo szczęśliwe dzieciństwo
- dodaje. Miała bardzo dużo koleżanek
z sąsiedztwa, ale szczególna przyjaźń
łą czyła ją z Jadzią W o jcie ch ow ską .
- Wojciechowscy to była rodzina jak miód.
Dzisiajtakich ludzi już nie ma: szlachetni,
pracowici, religijni, patrioci. Szczególnie
miło wspominam rodziców Jadzi: państwa
Stefanię i Aleksandra Wojciechowskich
- o p ow iada. P rzyja źn iła się te ż ze
spędzającą lato u rodziny w Ustrzeszy,
Romą Borkowską - późniejszą znaną
sportsmenką. - Roma codziennie pływała.
Chodziłam z nią na nasz radzyński basen.
Ona skakała z najwyższejtrampoliny, a ja
nie chciałam być gorsza i skakałam z tej
samejpomimo tego, że bardzo się bałam
- śmieje się nasza bohaterka. Pani Sabina
chodziła do podstawówki w Radzyniu
- obecnej„Jedynki”. Była to wtedy połowa
ob ecn e go budynku szk o ły. - Przed
rozpoczęciem roku szkolnego o godzinie
9.00 szliśmy czwórkami na mszę świętą do
kościoła Trójcy Świętej. Zawsze biegłam
z Lendzinka, żeby się nie spóźnić, bo nie
mieliśmy w domu zegarka, a o 8.45 była już
zbiórka na placu przed szkołą i sprawdzanie
listy. Nigdy się nie spóźniłam - śmieje się
nasza rozmówczyni. - W kościele we
w szystk ich oknach b yły przepię kne
kolorowe witraże, których już nie ma. Na
mszy opiekowali się nami nauczyciele.
Z tam tego okresu pam iętam takich
nauczycieli jak pan Knapik, małżeństwo
Lisow skich, pani Zygar - opowiada.
Pierwszą Komunię Świętą pani Sabina
przyjęła jeszcze przed wybuchem wojny w
maju 1939 roku. - Katechizmu uczył mnie
na ławeczce w bzach przy kościele ksiądz
Wacław Skomorucha, późniejszy biskup,
który był w naszej parafii wikariuszem
- wspomina pani Sabina. - Po uroczystej
ko m u n ii na p la cu k o ś c ie ln y m był
poczęstunek składający się bułeczek
z kakao-dodaje nasza rozmówczyni.
U ro c ze , d w u k u ltu ro w e m ia s te c zk o
z drewniana zabudową
Radzyń z dzieciństwa pani Sabiny to małe,
u ro c ze , d w u k u ltu ro w e m ia s te c zk o
z drew niana zabudow ą. Żydów było
w Radzyniu bardzo dużo. Mieli tutajswoje
szkoły, synagogi, banki a nawet rozgłośnie
radiową, którą zajmował się niejaki Bluman.
- Pamiętam tego Blumana. On miał sklep
a jego żona była akuszerką. Często
spacerował z nią pod rękę po mieście.
Podczas tych spacerów rozmawiali ze sobą
po polsku, ale gdy podszedł do nich jakiś
Polak to od razu przechodzili na hebrajski
- śmieje się pani Sabina. Ponadto na Kaleni
(obecnie Pocztowa) Żydzi sprzedawali
najle p szą kaszę w m ie ście . - Gdy
przychodziła sobota to ci najbardziej religijni
nie robili nic. Wylegiwali się pod parkanem
parku. Niektórym to Polacy rozpalali nawet
ogień w piecu - dodaje nasza bohaterka.
Większość radzyńskiego handlu była w
rękach żydowskich. Jednak były i sklepy
polskie. - Na Ostrowieckiej sklep ze
sło d yczam i m iał pan B ija ta . Mama
kupowała mi tam chałwę po 5 groszy. Tyle
sam o kosztow ała czekolada, lecz ja
wolałam chałwę. Drugi sklep ze słodyczami
miał pan Ponikowski w halach przy szkole
podstawowej. Sprzedawał tam przepyszne
bułeczki maślane po 10 groszy. Miał on
piekarnię na Garncarach, gdzie piekł te
bułeczki - wspomina pani Sabina. W halach
był sklep z alkoholem prowadzony przez
pana Świcia. Miał on również na ulicy
Partyzantów ubojnię, z której mięso
sprzedawał w swoim sklepiku. Mięsem
handlował też pan Jagiełło, którego sklep
stał naprzeciwko kościoła przy samejulicy.
- Kilogram kiełbasy lub słoniny kosztował u
niego 2 złote, kilogram cukru można było
kupić za 1,50 złotego - wspomina kobieta.
Na Rynku (plac po dawnym PKS - ie) było
targowisko, na którym handlowali Polacy
i Żydzi. Dodatkowo sklepiki były też
porozstawiane wzdłuż parkowego muru.
Były dwie karczmy: żydowska (w tym
miejscu gdzie jest teraz budynek Starostwa)
i polska, którą prowadził pan Kasprowicz
w żyd o w s k ie j k a m ie n icy p rzy u licy
O strow ieckiej. - U Kasprowicza były
najlepsze śledzie. W lecie był też lodziarz,
który sprzedawał lody z wózka na ulicy
- snuje opowieść seniorka.W Radzyniu było
trze ch fo to g ra fó w : M aron, Dederko
i Karłowicz. - Pamiętam, że u Karłowicza był
taki stary aparat fotograficzny z taką czarną
płachtą, pod którą fotograf wkładał głowę.
Tam cała rodzina pracowała. Oprócz
Karłowicza zdjęcia robił też jego brat i dwie
siostry. W czasie okupacji to w zakładzie
K a rło w iczó w ro b iło się z d ję c ia do
niemieckich Kenkart - wspomina pani
Sabina. Życie kulturalne w Radzyniu
s k u p ia ło s ię w o k ó ł d o k to ro s tw a
Sitkowskich i rodziny Prejznerów. Przy
Straży Pożarnejdziałała też orkiestra, której
kapelmistrzem był pan Busel. Ponadto przy
różnych okazjach w pałacu odbywały się
bale. - Siostrę mojejmamy, ciocię Zosię,
ktoś zaprosił na bal sylwestrowy, który
odbywał się w Sali Białejpałacu Potockich.
B ył to c h y b a w ła ś c ic ie l m a ją tk u
powszechnie nazywanego „Saba”, który
znajdował się tam, gdzie późniejbyło Kółko
Rolnicze. Ciotka była bardzo światową
i wykształconą kobietą. Dobrze mówiła po
francusku, interesowała się modą, sama
sobie szyła suknie nawet z zasłonek.
Potrafiła też pięknie haftować - opowiada
kobieta.
Samoloty leciały bardzo wysoko tak
, że z ziemi wyglądały jak srebrne krzyżyki
Beztroskie lata dzieciństwa pani Sabiny
skończyły się w piątek, 1 września 1939
roku. Nie było wtedy oficjalnego rozpoczęcia
roku szkolnego. A już 9 września Radzyń
bardzo dotkliwie odczuł wybuch wojny.
- Z lotniska w Maryninie 8 września
ostrzelano niemiecki samolot zwiadowczy,
który spadł gdzieś koło Żabikowa. Nie wiem
czy pilot zginął czy dostał się do niewoli, ale
musiał przez radio zawiadomić swoich o tym
strzelaniu. Następnego dnia o 7.00 rano
nad m iastem pojaw iło się m nóstwo
sam olotów i rozpoczęło się
bombardowanie. Samoloty leciały bardzo
wysoko tak, że z ziemi wyglądałyjak srebrne
krzyżyki - wspomina te straszne chwile pani
Sabina. Dla na wpół drewnianego Radzynia
skutki bom bardowania były straszne,
szczególnie dlatego, że na miasto spadały
tzw. bomby kasetonowe, które otwierały się
w powietrzu i wysypywało się z nich
k ilk a d z ie s ią t m n ie js z y c h b o m b
zapalających. Spłonęła duża część rolniczej
części miasta przy obecnych ulicach:
Gwardii, Witosa, Bohaterów. Spłonęły też
prawie wszystkie domy na Lendzinku. Dom
dziadków pani Sabiny również nie ocalał.
- Oni rzucali takie małe bombki, ponieważ
pożary wybuchały w różnych miejscach.
Ludzie nie dawali rady ich gasić, no i nie
dali.
22