sem breytilegu regnmynstri. Ef ríki í Afríku hafa nægilegan fjárhagslegan og pólitískan sveigjanleika gæti loftslagsvandinn jafnvel leitt til tækifæra til vaxtar þegar markaðir opnast fyrir tækni sem leiðir til lítillar losunar kolefna. Landbúnaður Í fjórðu skýrslu milliríkjanefndarinnar (IPCC) frá 2007 segir: Áhrif loftslagsbreytinga Skipta má áhrifum loftslagsbreytinga gróflega í fjóra flokka: hækkandi hitastig, breytt úrkomumynstur, aukin tíðni skarpra veðurbrigða og hægt hækkandi yfirborð sjávar. Hækkandi hitastig og breytt úrkomumynstur munu hafa umtalsverð áhrif á byggileika ýmissa svæða – sum verða óbyggileg líkt og eyðimerkur og önnur verða vænlegri til búsetu, s.s. þau svæði á Grænlandi, í Kanada og Síberíu sem eru undir snjó. Öfgar í veðri munu auka á þá hættu sem mönnum er búin á óstöðugum svæðum. Einnig mun hækkandi yfirborð sjávar augljóslega hafa áhrif á byggð svæði – um þriðjungur mannkyns býr innan 50 mílna frá sjávarströndum. Mikilvægasta viðmiðið er hversu viðkvæmt svæði er fyrir loftslagsbreytingum. Hér er um að ræða sambland þess hversu viðkvæm núverandi loftslag og vistkerfi eru fyrir þeim breytingum sem spáð hefur verið. Nettóáhrif verða síðan ákvörðuð á grundvelli aðlögunargetu vistkerfanna og þeirra íbúa sem verða fyrir áhrifum. Breytinganna verður fyrst vart meðal fátækra og í fátækum löndum. Minni líkur eru á að fátækt fólk sé fært um að aðlagast og verja sig að gagni. Þannig má segja að loftslagsbreytingar séu líklegar til að auka bilið milli ríkra og fátækra. Raunar var Museveni, forseti Úganda, fyrstur þjóðhöfðingja til að lýsa því yfir að loftslagsbreytingar væru aðför hinna ríku að hinum fátæku. Loftslagsmál munu auka hættu á misklíð innan ríkja og leiða til þess að fleira fólk mun flytjast búferlum en áður hefur þekkst. Talið er að fjöldi þeirra sem flytjast muni verða á bilinu 200-400 milljónir árið 2050 sem ógnar verulega pólitískum, efnahagslegum, öryggistengdum og samfélagslegum þáttum. Hvaða áhrif loftslagsbreytinga eru líkleg í Afríku? Á síðasta áratug hafa hitamet ítrekað fallið í Afríku og er búist við því að svo muni verða áfram. Milliríkjanefnd Sameinuðu þjóðanna um loftslagsbreytingar (IPCC-nefndin) gerir ráð fyrir því í nýjustu skýrslu sinni að hitastig í Afríku muni hafa hækkað um 2,5 °C árið 2030. Enn fremur telur Hadley-miðstöðin í Bretlandi að hitastig muni aukast tvöfalt hraðar á sumum svæðum í Afríku en að meðaltali í heiminum. Almennt er talið að hitaaukningin í Afríku muni leiða til þess að þurr svæði verði þurrari og votlendissvæði votari. Aukinn hiti muni leiða til breyttrar búsetu vegna áhrifa á vaxtarhraða í ræktun, sjúkdómahættu, eyðimerkurmyndun og vatnsskort sem því tengist. „áætlað er að landbúnaðarframleiðsla, þ.m.t. aðgangur að fæðu, í mörgum löndum og á mörgum svæðum Afríku verði í verulegu uppnámi vegna óstöðugleika og breytinga á loftslagi. Búist er við því að svæðum, sem henta til landbúnaðar, muni fækka, ræktunartími styttast og möguleg uppskera dragast saman, einkum við jaðra úrkomulítilla og þurra svæða. Þetta hefur enn frekari neikvæð áhrif á fæðuöryggi og mun auka á vannæringu í álfunni. Í sumum löndum gæti uppskera landbúnaðarframleiðslu, sem byggist á úrkomu (e. rainfed), hafa minnkað um allt að helming árið 2020.“ Milliríkjanefndin spáir því að nettóáhrif muni fela í sér að u.þ.b. 600.000 ferkílómetrar ræktaðs lands muni ekki lengur henta til landbúnaðar. Því er spáð, svo dæmi sé tekið, að hveitiræktun gæti jafnvel verið horfin í Afríku árið 2080. Gert er ráð fyrir að sojabaunauppskeran muni dragast saman um nærri 30% fram til 2050. Á sama máta er í Stern Review gert ráð fyrir að uppskera í allri Afríku muni minnka um allt að 30% fram til 2050. Allt þetta megi rekja til samlegðaráhrifa af hærra hitastigi og veðurfari sem erfiðara er að spá fyrir um. Þar sem allt að 70% af íbúum Afríku lifir í dag af landbúnaði sem byggir á úrkomu eða hjarðbúskap er ljóst að þessi áhrif á landbúnaðaruppskeru í Afríku muni hafa í för með sér verulegar efnahagslegar og félagslegar afleiðingar. Spár eru þó ekki allar eins fyrir álfuna. Milliríkjanefndin hefur t.d. spáð því að sum svæði í Austur-Afríku, s.s. hálendi Eþíópíu, gætu haft hag af þessu. Þetta gæti vegið upp á móti ýmsum áhrifum á landbúnaðarframleiðslu á láglendari svæðum. Einnig er því spáð að úrkoma muni aukast á sumum svæðum í suðurhluta Afríku. Þar er þó einnig hætta á meiri öfgum í veðri sem auðveldar ekki endilega landbúnaðarframleiðslu. Vatnsskortur Bera mun enn meira á vatnsskorti með hækkandi hitastigi og auknum mannfjölda og mun stýring vatnsmála, þ.e. geymsla, flutningur og úthlutun (e. allocation), verða ört vaxandi atvinnugrein. Í þessu munu hinir fátæku einnig finna meira fyrir áhrifunum en þeir sem betur mega sín. Þumalfingursreglan er sú að hinir ríku verða síður fyrir áhrifum af hækkandi verði á vatni en hinir fátæku og framboð vatns tengist náið nær öllum vísum um fátækt, þ.m.t. menntun og kynjamálum. Strendur og höf Sérlega erfitt er að spá fyrir um hækkun sjávarborðs en nýleg gögn sýna að á hverju ári hækkar það og því er spáð að á þessari öld muni það að líkindum hækka um a.m.k. hálfan metra. Hækkun sjávarborðs hefur neikvæð áhrif á seltu, sjóvarnir og 14
Mynd: Gunnar Salvarsson Almennt er talið að hitaaukningin í Afríku muni leiða til þess að þurr svæði verði þurrari og votlendissvæði votari. Myndin er frá Malaví.
Change language