ÞRÓUNARMÁL - Þróunarsamvinnustofnun Íslands

ar eru voru þær vanræktar hvað varðar alla þjónustu, stjórnun
og skipulag. Þegar Kalangala-hérað var stofnað árið 1989
þurftu héraðsyfirvöld því að byrja algerlega frá grunni. Skortur
var alger á nauðsynlegu stjórnskipulagi til að veita eyjaskeggjum
grunnþjónustu sem í mörgum ef ekki flestum tilvikum var
ekki til staðar. Héraðsyfirvöld stóðu einnig frammi fyrir þeirri
staðreynd að íbúafjöldi héraðsins væri það lítill að tekjur þeirra
dygðu ekki til að standa undir sjálfbærum rekstri þess, hvað þá
undir þeim miklu fjárfestingum sem nauðsynlegar eru í upphafi,
t.d. byggingarframkvæmdum.
Lífsskilyrði í Kalangala hafa því verið með þeim lökustu sem
gerist í Úganda. Fátækt er landlæg og aðstæður erfiðar.
Byggðir eru dreifðar um eyjarnar og langt fyrir marga að sækja
grunnþjónustu eins og félagsþjónustu, skóla og heilsugæslu.
Samgöngur eru litlar og kostnaðarsamar. Frá sumum eyjanna
tekur marga klukkutíma að komast í næsta skóla eða á næstu
heilsugæslustöð og gefur það því auga leið að þjónustan er
ekki að berast stórum hluta íbúanna. Skólasókn í mörgum
þorpanna er líka léleg og fjöldi þeirra sem klárar grunnskólanám
langt undir meðaltali miðað við landið í heild sinni.
,,Ungur maður um þrítugt tók inn eitur sökum félagslegra
vandamála. Hann fékk einhverja aðstoð þó hún væri ónóg....
það var aldrei farið með hann á spítala. Þegar ástandið versnaði
voru engar samgöngur til að fara með hann á heilsugæslustöð.
Hann dó viku síðar.“ – Íbúi í Kalangala (Uganda Participatory
Poverty Assessment Report, 2000).
Frederik Balemeezi, aðstoðarhéraðsstjóri í Kalangala, lýsti
komu sinni til héraðsins á þennan hátt: ,,þegar ég kom til Kalangala
fyrir 10 árum síðan var allt afturábak og þjónustan var
eins slæm og hún getur orðið. Samgöngur voru nánast engar,
engir mótorbátar, aðeins árabátar. Ástand innviða samfélagsins
var slæmt og sömu sögu var að segja af öðrum sviðum eins
og heilsugæslu og menntamálum. Til dæmis hafði heilsugæslan
fyrir allt héraðið aðeins yfir einni bifreið og fjórum mótorhjólum
að ráða, þeir höfðu enga báta svo heilsugæslan náði
ekki til ytri eyjanna. Með tímanum hefur þetta aðeins breyst,
ríkisstjórnin veitti okkur framlög árið 2001 þannig að einhver
uppbygging hefur orðið, en hún er ekki nærri nóg.”
,,Verbúðasamfélög”
Samfélög eyjaskeggja í Kalangala-héraði eru í eðli sínu farandsamfélög
á þann hátt að þau fylgja aflanum. Þar sem veiðist býr
fólk. Þetta hefur í för með sér ákveðið lífsmynstur sem í raun er
ekkert ósvipað verbúðarlífi á Íslandi hér áður fyrr. Þegar komið
er með aflann í land er hann seldur og fyrir afraksturinn er fjárfest
í nauðsynjum og lystisemdum dagsins sem oftar en ekki er
áfengi og/eða vændi. Áfengisneysla er því algeng og tíðni kynsjúkdóma
há en talið er að allt að 30% íbúa í sumum fiskiþorpunum
séu sýktir af HIV/alnæmi sem er mun hærra en landsmeðaltalið
6,7%.
Þó fiskveiðar gefi talsvert í aðra hönd eru fjárfestingar og
sparnaður fyrir framtíðina óalgeng fyrirbæri.
,,sum foreldra okkar eyða mestum tíma í að drekka alkóhól.
Með drykkjuskap sóast peningar og veikindi hljótast af.” ­
– Skólabörn í Bbeta, Kalangala (Uganda Participatory Poverty
Assessment Report, 2000).
Samfélögin í Kalangala hafa sína eigin skoðun á því hver séu
merki fátæktar og velferðar í samfélögum þeirra, ásamt orsökum
þess að þau eru eins veikburða og einangruð og raunin er. Í
greiningu á fátækt í Kalangala, sem gerð var vegna þróunaráætlunarinnar
árið 2003, kom í ljós að íbúar héraðsins hafa
sína skynjun á orsakir fátæktar og þau vandamál sem steðja að
samfélögunum. Íbúarnir gera sér líka grein fyrir því hve ólík
áhrif fátækt hefur á mismunandi hópa, t.d. kynin. Könnunin
sýndi að íbúar lýsa fátækt bæði út frá veraldlegum eigum sem
og óveraldlegum, þótt skilgreiningin sé skýrari þegar kemur að
efnislegum hlutum. Skortur á grundvallarnauðsynjum, eins og
fæði og klæðum, kom fram sem mikilvægasti vísirinn að fátækt,
bæði meðal einstaklinga sem og heimila. Helstu orsakir fátæktar
töldu íbúar vera ólæsi, vanþekkingu, fjárhagslegar hömlur,
félagsleg vandamál, eins og alkóhólisma og vændi, skort á
mörkuðum og innviðum í kringum þá ásamt óværu eins og
öpum (Kalangala District Development Plan, september 2003).
,,ég starfa á mínu einkaheimili....einkaheimili mitt er hentugt
fyrir fólkið.....ég er yfirhlaðin á þessari heilsugæslu. Ég er allt. Í
hvert sinn sem ég fer í burtu til að sækja lyf eða til að bólusetja
á öðrum eyjum, líður þetta samfélag skort. Mig vantar líka allan
aðbúnað fyrir verkefnin út í þorpunum”. – Mazinga, hjúkrunarkona
í Kalangala (Ugandan Participatory Poverty Assessment
Report, 2000)
Stuðlað að bættum lífsskilyrðum
Í baráttunni gegn fátækt, ójafnræði og slæmum lífsskilyrðum
hefur ríkisstjórn Úganda, eins og mörg önnur þróunarríki, samið
áætlun um það hvernig uppræta skuli fátæktina í landinu.
Áætlunin nefnist PEAP, eða Poverty Eradication Action Plan, og
hefur frá árinu 1997 leitt stefnu stjórnvalda og verið verkfæri
þeirra í að ná Þúsaldarmarkmiðum Sameinuðu þjóðanna (Millennium
Development Goals). Hún hefur það að markmiði að
stuðla að bættum lífskjörum meðal fátækra, að auka möguleika
þeirra á að afla sér tekna, tryggja góða stjórnunarhætti
og öryggi íbúa, ásamt því að stuðla að auknum hagvexti í landinu.
Enn fremur skal stuðlað að því að landsmenn allir hafi aðgang
að grundvallarfélagsþjónustu, búi í mannsæmandi húsnæði,
kunni að lesa og skrifa, auk þess að vera lausir við
yfirvofandi hættu hungursneyðar næstu 20 árin. Með áætlun
þessa til grundvallar semur síðan hvert hérað í landinu sína
eigin þróunaráætlun sem lögum samkvæmt þarf að uppfæra
og endurskoða á þriggja ára fresti. Í þeim áætlunum koma svo
fram þau markmið og leiðir sem hvert og eitt hérað ætlar að
fara til að bæta lífsskilyrði héraðsbúa. Valddreifð og þátttök-
48