Wergiliusz, Eneida KSIĘGA I 1-405 Oręż opiewam i męża, co ...

Oręż opiewam i męża, co pierwszy
Z ziemi trojańskiej do Italii — tułacz
Zrządzeniem losu — na brzegi lawińskie
Przybył. Po ziemiach i morzach miotany
Siłą niebiańską, ścigany zawziętym
Gniewem Junony srogiej, wiele także
W wojnie wycierpiał, aż wreszcie założył
Miasto, aż bogi wprowadził do Lacjum.
Rodzaj latyński, albańscy ojcowie,
Mury wysokiej Romy stąd się wiodą.
Muzo, przyczynę chciej mi wspomnieć: jaką
Boskiej swej mocy zniewagą dotknięta
Królowa bogów sprawiła, że musiał
Z taką się grozą zmagać mąż tak bardzo
Pobożny, tyle podjąć i udźwignąć
Mozołów. Takiż to gniew w sercach niebian?
Gród osiedleńców z Tyru był pradawny
W dali za morzem, naprzeciw Italii
I ujścia Tybru: bogactwami świetna,
Zażarcie żądna wojny Kartagina.
Tę to jedyną krainę nad wszystkie,
Nawet nad swoją Samos, jak wieść niesie,
Umiłowała Junona. Tam oręż,
Tam był jej rydwan. By tam zajaśniała
Królewska ludów stolica — jeżeli
Losy to jakoś zdarzą — tego pragnie,
O to zabiega żarliwie bogini.
A usłyszała, że szczep z rodu Trojan
Wzrasta, co kiedyś w proch tyryjskie wieże
Zwali, że z niego się wyłoni naród
Rozlegle władny, a w wojnie zuchwały —
Tak przędą Parki — ku zagładzie Libii.
Tego się bojąc, Saturnowa córka
O tamtej pierwszej też pamięta wojnie,
Jaką za miłe swe Argos toczyła
U murów Troi. A nie zapomniała
I dawnej gniewu przyczyny, ostrego
Bólu: tak jątrzy ją wciąż na dnie serca
Wyrok Parysa, krzywda jej urody
Wzgardzonej, cały ten ród nienawistny
I porwanego Ganimeda splendor.
Tym więc uparciej Trojan niedobitków
Z danajskiej rzezi, spod miecza Achilla
Niezbłaganego, nie chciała dopuścić
Do brzegów Lacjum. Daleko, po wszystkich
Wodach błąkali się przez długie lata,
Wergiliusz, Eneida
KSIĘGA I 1-405

Gnani losami. Trud to był bezmierny:
Dać narodowi rzymskiemu początek.
Zaledwie z oczu stracili Sycylię
I ku pełnemu morzu rozpostarli
Żagle, radośni, tnąc spiżowym dziobem
I rozbryzgując słoną pianę, oto
Junona, wieczną ranę niosąc w sercu,
Tak medytuje: „Czyż mam, pokonana,
Poniechać mego zamiaru i więcej
Już się nie silić, żeby króla Teukrów
Precz od Italii odegnać? Wiem, losy
Wiążą mi ręce, o, tak! A Pallada
Mogła za winę jednego Ajaksa
Oszalałego, syna Ojleusa,
Spalić argiwską flotę, a żeglarzy
Potopić! Sama z chmur płomień Jowisza
Cisnęła nagły i rozmiotła nawy
Po morzu, całą toń rozkołysała
Wichurą. Jego, ogniem ziejącego
Z piersi przebitej, chwyta w wir zamieci,
Rzuca i wbija na pal ostrej skały.
A ja, co krocze jako wielka bogów
Królowa, jako i siostra, i żona
Jowisza, z jednym plemieniem przez tyle
Już lat wojuję! Któż tę moc Junony
Uwielbi teraz? Któż ołtarze moje
Uczci ofiarą składaną pokornie?”
Tak w rozżarzonym sercu medytując,
Oto wstępuje bogini w ojczyznę
Ciemnych chmur, szałem orkanów brzemienną
Eolię. W mroku wielkiej tam pieczary
Rwące się wichry i dudniące burze
Eol król dławi przemocą i kiełzna
Więzami. Wściekle się szamoczą, w kraty
Biją zażarcie, aż cała w posadach
Trzęsie się góra i jęczy. Wysoko
Siedzi na zamku Eol z berłem w ręce,
Zajadłość wichrów miękczy i poskramia.
Gdyby nie czuwał, w bezmiar by porwały,
W locie poniosły szalonym i morze,
I ziemie wszystkie, i niebo ogromne.
Tego się bojąc, ojciec je wszechmożny
Zepchnął do czarnych lochów i przywalił
Brzemieniem wielkich gór. Nadał im króla,
By ten, ugody strzegąc niewzruszonej,
Umiał na każdy rozkaz je powściągnąć
Albo popuścić im wodzy. Do niego
Tak przemówiła błagalnie Junona:
„Eolu! Ojciec bogów i król ludzi

Tobie dał przecież tę moc, żebyś fale
Ciszą wygładzał i wichrem rozburzał.
A lud mi wrogi po tyrreńskich wodach
Żegluje, wioząc ku Italii Troję
I jej Penaty pobite. W orkanach
Roznieć moc, niech tam runą! Nawy wciśnij
W toń lub rozegnaj śród wałów skłębionych!
Po całym morzu trupy ludzi rozrzuć!
Mam ja czternaście nimf pięknego ciała.
Najurodziwszą, Dejopeję — wdzięczna
Za tę przysługę — trwałymi ślubami
Połączę z tobą, byś ją miał na zawsze,
By obdarzyła cię potomstwem pięknym.”
Eol jej na to: „Twoja rzecz, królowo,
Powiedzieć, czego pragniesz. Jam powinien
We mgnieniu oka spełnić, co nakażesz.
Bo jakiekolwiek jest królestwo moje,
Ty mi je dajesz: i berło, i łaskę
Jowisza, miejsce też u stołu bogów.
Chmur i wichury ty mnie czynisz władcą.”
Tyle jej odrzekł. Odwróconym berłem
W bok wydrążonej góry trzasnął. Wichry,
Jakby w ordynku, przez dany im wylot
Pędzą, zamętem przewiewają ziemie.
Eurus i Notus, i burzą brzemienny
Afrykus, razem przywarły do morza
I całą topiel ode dna zgarnęły,
By gnać ku brzegom bałwany szerokie.
Bucha krzyk ludzi, zgrzyt osprzętu. Niebios
Blask dzienny chmury porywają Teukrom
Sprzed oczu. Morze noc zalega czarna.
Grzmot się przetoczył ogromny, przestworze
Miga błyskawic dreszczem. Z każdej strony
Śmierć patrzy w ludzi bliska. Zimna trwoga
Zatrzęsła nagle ciałem Eneasza.
Jęknął, ku gwiazdom odwrócone dłonie
Wznosząc, tak woła: „O, trzykroć, czterykroć
Szczęśliwi, którym było dane umrzeć
U wielkich murów Troi, przed oczami
Ojców! Z Danaów wszystkich najdzielniejszy
Synu Tydeja! Czemuż z twojej ręki
Nie padłem na tym polu pod Ilionem,
Gdzie srogi Hektor od Eacydesa
Włóczni, gdzie poległ Sarpedon olbrzymi,
Gdzie wartkim nurtem Symois tak wiele
Porwał i toczy hełmów, tarcz, ciał krzepkich!”
Kiedy to krzyczy, nawała z północy

Wichrem świszcząca bije prosto w żagiel,
Podrzuca fale do gwiazd, łamie wiosła.
Dziób się odwraca nawy, bok się wałom
Poddaje. Stroma góra wody spada.
Ci na jej grzbiecie wiszą, innym topiel
Rozdarta ziemię spod toni odsłania,
Piach kotłujący się na dnie. Trzy nawy
Notus zapędził na skryte opoki
Zwane w Italii Ołtarzami: skalny
Grzbiet tuż pod wodą olbrzymi. Trzy Eurus
Z głębiny zgania na mieliznę — straszny
To widok! — wbija je w ławicę piasku
I opasuje grubym szańcem błota.
Jedną, z Likami, z wiernym Orontesem,
Bałwan niezmiernie spiętrzony ugodził
W rufę. Eneasz musi na to patrzeć!
Wybity sternik runął głową w morze,
A nawę trzykroć obraca wir wściekły,
Odmęt ją wchłania. W bezmiarze kipieli
Gdzieniegdzie ludzie się jawią płynący,
Oręż i deski śród fal, skarby Troi.
Już i mężnego Achatesa nawę,
I tę, co wiozła Ilioneja mocna,
Tę, w której Abas, tę, w której Aletes
Żeglował stary, pokonała burza.
Rozluźnionymi spoinami topiel
Wsysają wrogą, rozdziawiają szpary.
Lecz wreszcie morze w rozległym łoskocie
Rozkołysane, rozpętane wichry
I rozburzony u dna spokój wody
Odczuł boleśnie Neptun. By popatrzeć
Wokół, łagodne wychylił oblicze
Ponad toń. Widzi flotę Eneasza
Po całym morzu rozegnaną, Trojan
Zgniecionych grozą fal, ruiną nieba.
O, nie utaił się przed bratem podstęp
I gniew Junony! Eura i Zefira
Zaraz przyzywa i powiada do nich:
„Tak się pysznicie swoim rodem, wichry?
Bez mojej woli śmiecie niebo z ziemią
Mieszać? Takimi ogromami miotać? Ja was...!
Lecz najpierw trzeba rozhukane
Uciszyć fale. Potem mi nie taką
Za to przestępstwo zapłacicie karą.
Zmykajcie teraz! Swojemu królowi
Powiedzcie: władza nad morzem, moc sroga
Tego trójzębu nie jemu przypadła,
Lecz mnie. On rządzi wielkimi skałami,
Waszym domostwem, Eurze. W tym pałacu

Królewskim niech się panoszy, niech czuwa
Eol nad skalnym więzieniem wichury.”
Tak rzekł i prędzej, niźli rzekł, ujarzmił
Wały wezbrane, a skłębione chmury
Przepędził, niebo znów rozjaśnił słońcem.
Już Cymotoe i Tryton mozołem
Wspólnym spychają nawy z ostrej rafy.
Własnym trójzębem Neptun je podważa,
Rozwiera grube ławice, łagodzi
Fale, kołami lotnego rydwanu
Ucichłe wody muska. Jak się nieraz
Dzieje, gdy pośród zgromadzonej rzeszy
Wybucha zwada: już się motłoch sroży,
Śmigają głownie, kamienie, bo wściekłość
Podaje ludziom taki oręż, ale
Jeśli się nagie mąż i pobożnością,
I zasługami godny czci pojawia,
Milkną, słuchają pilnie, on zaś słowem
Władczym te serca wzburzone ucisza,
Tak się i wtedy cały zamęt morza
Ukoił, kiedy rodzic, ogarniając
Oczyma wodę, pod otwartym niebem
Wjechał zaprzęgiem na fale, rumakom
Popuścił wodzy. Jak ten rydwan leci!
Wielce strudzeni Eneadzi pragną
Dosięgnąć brzegu najbliższego, spiesznie
Zwracają nawy ku skrajowi Libii.
Jest tam w głębokiej zatoce wysepka,
Za którą port się ukrywa bezpieczny,
Bo jej ramiona każdą z morza falę
Roztrącą, aż się rozdzieli w dwie strugi,
Opływające jej brzegi. Pomiędzy
Wyspą i lądem, pod cieniem skalistych
Zboczy i bliźnich z tej i z tamtej strony
Wierzchołków leży toń rozlegle cicha.
Nad zboczem gaj się różnolistny wspina
Na ląd, a dalej bór mrocznieje groźnie.
Naprzeciw wyspy jest u stóp urwiska
Pieczara z wodą słodką, gdzie siąść można
Na żywych głazach. Nimfy dom tu mają.
Tu naw znużonych nie trzeba spętywać
Ani sznurami, ni szponem kotwicy.
Z siedmioma tylko nawami (a inne
Gdzież są?) Eneasz przybił do przystani.
Z jakąż radością, stęsknione za ziemią
Stopy trojańskie dotykają brzegu,
Na piasku kładą się schłostane, solą
Ociekające ciała. Wnet Achates
Z krzemienia iskrę maleńką wykrzesał,

Ogieniek chwycił w liście, potem chrustem
Otoczył, aby go rozdmuchać w płomień.
Strudzeni dolą, oto dobywają
Cerery oręż i dary, śród burzy
Przemokłe, aby ziarna ocalone
Suszyć przy ogniu i miażdżyć pod żarnem.
Gdy to się dzieje, na wierzchołek skały
Eneasz wchodzi. Całe morze w dole
Chciałby ogarnąć wzrokiem. Czy frygijskie
Anteja nawy porwane wichurą
Albo Kapysa zobaczy ? Czy błyśnie
Z wysokiej rufy zbroja Kaikusa?
Żadnych okrętów! — za to trzy jelenie
Widzi błądzące po wybrzeżu. Stado
Długim szeregiem za każdym z nich idzie,
W trawie doliny się pasie. Eneasz
Stanął i ujął luk i prędkie strzały,
Które dla niego niósł wierny Achates.
Przywódców najpierw, wysoko wznoszących
Krzaczaste rogi, powalił na ziemię,
Potem w pospólstwo godził, aż się całe,
Ścigane jego strzałami, w popłochu
Rozbiegło w lasu gąszcz. Dopiero wtedy
Spoczął, gdy siedem sztuk olbrzymich zdołał
Zabić, zrównując je z liczbą okrętów.
Do portu wraca, aby wszystkim druhom
Rozdać zwierzynę i rozdzielić wino,
Jakim Acestes, dobry heros, kadzie
Napełnił, kiedy ich z brzegu Trynakrii
Wyprawiał w drogę. Takimi słowami
Głaszcze Eneasz serca zasmucone:
„Druhowie moi! Przecież pamiętacie,
Co wycierpieliśmy... Przez gorszą grozę
Przeszliście. Bóg i tej położy koniec.
Wy wściekłość Scylli, jej w toni huczące
Urwiska znacie, i skały Cyklopów.
Odwagi jeszcze! Smutną chmurę trwogi
Przegnajcie! Może zaświta dzień, kiedy
I to będziemy wspominali błogo.
Przez tyle przygód, przez tak wiele groźnych
Obrotów rzeczy dążymy do Lacjum,
Gdzie los siedzibę przed nami spokojną
Odsłania. Tam się ma z jego wyroku
Podźwignąć Troja królewska. Wytrwajcie!
Ustrzeżcie siebie dla szczęśliwych zdarzeń!”
Tak mówi. Chory udręką, udaje
Nadzieję twarzą, w sercu tłamsi boleść.
A ci sposobią ucztę. Ze zwierzyny

Zdzierają skórę, obnażają mięso.
Inni je krają w kawały, na rożny
Wbijają połcie jeszcze dygoczące.
Inni stawiają nad morzem spiżowe
Kotły i ogień pod nie podkładają.
I już się krzepią: leżąc w miękkiej trawie
Raczą się starym winem i dziczyzną.
Gdy się najedli i sprzątnięto resztki,
Długo o druhach, którzy zaginęli,
Gwarzą tęskniący, pomiędzy nadzieją
I lękiem ciągle niepewni. Czy żyją?
Czy doszli kresu i już nie usłyszą
Nawoływania? Najbardziej Eneasz
Pobożny, milcząc, w głębi serca płacze
Nad Orontesem dzielnym, nad okrutną
Likusa dolą... O, gdzież jest Amykus,
Gdzie Gyjas krzepki, gdzie mężny Kloantus?..
Już koniec uczty. A ze szczytu niebios
Właśnie się Jowisz przyglądał białemu
Od żagli morzu, rozpostartym w dole
Krainom, brzegom i przeróżnym ludom.
Przystanął nagle, z niebiańskiej wyżyny
W libijskie wpatrzył się królestwa. Kiedy
W duchu rozważał wielkie sprawy, Wenus
Ze łzami w oczach błyszczących, przesmutna,
Mówi: „Ty, który nad rzeczami ludzi
I bogów wieczną masz władzę i gromem
Trwożysz ich, powiedz, cóż on ci zawinił,
Ten mój Eneasz, cóż ci tak strasznego
Mogli uczynić Trojanie, że cały
Świat, kiedy muszą dążyć do Italii
Po tylu klęskach, jest dla nich zamknięty?
Przecież, gdy lata się przetoczą, kiedyś
Stąd, z odrodzonej Teukra krwi, powstaną
Rzymianie, władcy, aby i nad morzem,
I nad wszystkimi ziemiami panować...
Tak obiecałeś! Jakiż zamysł teraz
Odmienia wolę twą, ojcze? Nad grobem
Troi bolesnym żyłam tą pociechą,
Że losom losy przeciwne zaprzeczą.
A oto ciągle ta sama ich ściga
Dola i miota nimi. Kiedy, wielki
Królu, położysz koniec tym mozołom?
Antenor zdołał się spośród Achiwów
Wymknąć, bezpiecznie się do iliryjskiej
Dobił zatoki, daleko w Liburnów
Kraj powędrował, za źródła Tymawu,
Gdzie się z dziewięciu pieczar, z głuchym jękiem
Góry, wydziera ogrom wody, pola
Zalewa morzem huczącym. Antenor

Tam wybrał Teukrom dom, zbudował miasto
Patawium, oręż trojański tam złożył
I nadał miano swojemu plemieniu.
Teraz w pokoju żyje. A my, twoje
Potomstwo, którym niebiańską wyżynę
Przeznaczasz, jakżeśmy zdradzeni! Aby
Gniew jednej mógł się nasycić, tracimy
Okręty, ciągle od italskich brzegów
W dal odpędzani. Taka za pobożność
Nagroda? Tak nam przywracasz królestwo?”
Twarz ojca ludzi i bogów rozjaśnił
Uśmiech, co koi burze i rozchmurza
Niebo. Całując córkę, rzecze Jowisz:
„Wyzbądź się, Pani Cyterejska, trwogi!
Niezmienne trwają losy twego ludu.
Zobaczysz miasto, obiecane mury
Lawinium. W górę, aż do gwiazd niebiańskich,
Wielkodusznego Eneasza wzniesiesz.
Nie cofam woli. Syn twój (muszę teraz,
Kiedy cię dręczy ten lęk, dłużej mówić
I zwoje losów tajemne rozwinąć)
Wielką w Italii będzie toczył wojnę
I zmiażdży ludy srogie, nada mężom
Prawa i mury, gdy już trzecie lato
Przeminie w Lacjum pod jego władaniem
I trzy od klęski Rutulów jesienie.
Chłopię Askaniusz zaś, on, który teraz
Nosi przydomek Julus (a Ilusem
Był, póki trwała władcza rzecz iliońska)
Napełni rządów swoich miesiącami
Trzydzieści długich lat, a tron z Lawinium
Do Alby Longi przeniesie, potężnie
Ją obwaruje. Tu przez trzy stulecia
Przetrwa królestwo pod rządami rodu
Hektora. Potem królewna kapłanka,
Ilia, z nasienia Marsa dwoje bliźniąt
Powije. Władzę nad narodem przejmie
Romulus, dumnie okrywszy się płową
Skórą wilczycy-piastunki. Marsowe
Wydźwignie mury, a od swego miana
Lud Rzymianami nazwie. Im w przestrzeni
I w czasie żadnej granicy nie kładę:
Bezkresne dałem panowanie. Nawet
Junona, która dziś gniewem i grozą
Udręcza morze i ziemie, i niebo,
Zmieni zamysły na lepsze i ze mną
Będzie serdecznie piastować ten naród
Odziany w togi, Rzymian, władców świata.
Postanowione tak jest. W pór obrocie
Przyjdzie czas, kiedy i Ftyję, i świetne

Miceny Assarakowy ród ugnie
Pod jarzmo, ziemię argiwską podbije.
Z jego piękności Cezar się narodzi
Trojański, Juliusz, dziedziczący miano
Po wielkim przodku Julusie. Władaniem
Aż Oceanu sięgnie, a gwiazd — sławą.
Kiedyś go w niebie, niosącego łupy
Ze Wschodu, przyjmiesz spokojna. Na ziemi
W modlitwach będzie się go wzywać. Wtedy
Ustaną wojny, szorstkie wieki zmiękną,
Gdy siwa Wierność, Westa i Kwirynus
Z bratem Remusem będą głosić prawa.
Straszne żelazem i szczelną zaworą
Wrota się Wojny zamkną, Szał za nimi
Bezbożny, siedząc na stosie zabójczych
Mieczów, z rękami związanymi z tyłu
Setką łańcuchów, krwawą paszczą wrzaśnie.”