07.07.2014 Views

Page 1 gurmiq pRkwS 1 julweI 2011 < siqgur pRswid] gurmiq swcI ...

Page 1 gurmiq pRkwS 1 julweI 2011 < siqgur pRswid] gurmiq swcI ...

Page 1 gurmiq pRkwS 1 julweI 2011 < siqgur pRswid] gurmiq swcI ...

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 1 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

< <strong>siqgur</strong> <strong>pRswid</strong>]<br />

> ><br />

<strong>gurmiq</strong> <strong>swcI</strong> swcw vIcwru]<br />

(Drm pRcwr kmytI dw mwisk-p`qr)<br />

hwV-swvx, nwnkSwhI 543 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

ijld 55 AMk 4<br />

sMpwdk<br />

ismrjIq isMG<br />

AYm.ey., AYm.AYm.sI.<br />

sk`qr<br />

Drm pRcwr kmytI<br />

(SRomxI gu: pR: kmytI)<br />

AMimRqsr-143006<br />

shwiek sMpwdk<br />

suirMdr isMG inmwxw<br />

AYm.ey. (pMjwbI,AMgryzI,ihMdI), bI.AY~f.<br />

cMdw<br />

swlwnw (dyS) ` 20<br />

lweI& (dyS) ` 200<br />

swlwnw ivdyS ` 500<br />

lweI& ivdyS ` 5000<br />

pRqI kwpI ` 2<br />

cMdw Byjx dw pqw<br />

Secretary<br />

Dharam Parchar Committee<br />

(S.G.P.C.)<br />

Amritsar-143006<br />

Pon : 0183-2553956-59 AYks 304 PYks : 0183-2553919<br />

website : www.sgpc.net e-mail : gurmat_parkash@yahoo.co.in<br />

fwk rwhIN ‘<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong>’ nw pùjx bwry auprokq Pon nMbr imlw ky<br />

ieMcwrj <strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> nwl AYks: 303 ’qy sMprk kro jI[<br />

Approved for School Libraries by the Director of Public Instructions Punjab<br />

Vide Circular No. 4580-2/25-58-B-49154 Dated Oct. 1958


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 2 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

qqkrw<br />

gurbwxI ivcwr 3<br />

sMpwdkI 4<br />

mihmw CyvyN <strong>siqgur</strong> dI -fw. dyivMMdr isMG ividAwrQI 8<br />

sRI Akwl q^q swihb -bIbI mnjIq kOr l`Kpur 17<br />

kIrqn prMprw ƒ sRI gurU Arjn dyv jI dI dyx -fw. jiqMdr kOr 21<br />

sRI gurU AMgd dyv jI nwl sMbMiDq ieiqhwisk AsQwn -mnmohn kOr 32<br />

sRI hirikRSn iDAweIAY ijs ifTy siB duiK jwie -bIbI AMimRq kOr 37<br />

B`t swihbwn dw AxgOilAw sQwn<br />

krisMDU (hirAwxw pRWq) -fw. swihb isMG ArSI 41<br />

rwmklI kI vwr rwie blvMif qQw<br />

sqY fUim AwKI dI ivl`Kxqw -pRo. hrbMs isMG bolInw 45<br />

BweI mnI isMG jI -s. gurdIp isMG 53<br />

gurbwxI ivAwiKAw dI prMprw qy ieiqhws -bIbI AmrjIq kOr 55<br />

sMq ispwhI - mhwn AzwdI GulwtIey<br />

BweI mhwrwj isMG jI -pRo. ikRpwl isMG bfUMgr 65<br />

Swrt trm sRI gurU gRMQ swihb AiDAYn kors<br />

loV Aqy mh`qv -fw. prmvIr isMG 78<br />

s. bldyv isMG jI 'isbIAw' -s. rUp isMG 82<br />

boliq swc prm giq pweI... -s. blivMdr isMG 'jOVwisMGw' 86<br />

kys mohr myry gurU dI (kivqw) -s. siqnwm isMG koml 88<br />

mW (kivqw) -s. hrI isMG ikrn 90<br />

^brnwmw 91<br />

Drm pRcwr lihr dIAW pRcwr vhIr srgrmIAW 94


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 3 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

gurbwxI ivcwr<br />

swvix srsI kwmxI crn kml isau ipAwru] mnu qnu rqw sc rMig ieko nwmu ADwru]<br />

ibiKAw rMg kUVwivAw idsin sBy Cwru] hir AMimRq bUMd suhwvxI imil swDU pIvxhwru]<br />

vxu iqxu pRB sMig mauilAw sMmRQ purK Apwru] hir imlxY no mnu locdw krim imlwvxhwru]<br />

ijnI sKIey pRBu pwieAw hMau iqn kY sd bilhwr] nwnk hir jI mieAw kir sbid svwrxhwru]<br />

swvxu iqnw suhwgxI ijn rwm nwmu auir hwru]6] (pMnw 134)<br />

pMcm pwqSwh sRI gurU Arjn dyv jI mhwrwj bwrh mwhw mwJ dI ies<br />

pwvn pauVI duAwrw swaux mhIny dI vrKw dI rùq qy ies nwl sMbMiDq ibMbwvlI<br />

qy vwqwvrn dy pRsMg ivc mnùK rUpI jIv-iesqrI ƒ mnùKw jIvn rUpI swaux<br />

mhIny dI suhwvxI qy AnukUl bhwr dw pUrw-pUrw Awqimk lwB lYNidAw Aiq<br />

durl`B mnùKw jnm ivc prmwqmw rUpI pqI nwl sdIvI imlwp krn dw<br />

<strong>gurmiq</strong> gwfI mwrg bKiSS krdy hn[ <strong>siqgur</strong>U jI &rmwn krdy hn ik swaux<br />

mhIny dI rùq ieMnI rs vwlI qy hrI-BrI hY ik ies ivc mnùK-mwqr rUpI jIviesqrI<br />

pqI-prmwqmw dy kMvl ijhy suMdr qy mnohr crnW dy nwl juV skdI<br />

hY[ ies AnukUl suKwvIN bhwr ivc aus dw ienHW nwl sihjy hI ipAwr bx jWdw<br />

hY[ ies ivc aus dw mn Aqy srIr Bwv aus dw smùcw Awpw prmwqmw dy s`cy<br />

rMg ivc rMgIj ky aus dy sdIvI jIvn pRdwn krn vwly nwm ƒ Awpxw ie`koie`k<br />

Awsrw bxw lYNdw hY[ jIv-iesqrI ƒ zihrIlw rMg Bwv inrol sMswirkqw<br />

JUTI mihsUs hox l`gdI hY qy ies sMswr dy mn ƒ moh lYx vwly pdwrQ qy DndOlq<br />

Awid suAwh ijhy Bwv iksy kMm nw Aw skx vwly id`sx l`gdy hn[ aus ƒ<br />

ieh mihsUs ho jWdw hY ik prmwqmw dy s`cy nwm dw qupkw hI s`cy gurU ƒ iml<br />

ky pIx dy Xog hY nw ik kuJ hor[ aus ƒ ieh AnuBUqI vI ho jWdI hY ik swrI<br />

bnspqI mwlk prmwqmw nwl juV ky hI ivgsdI-mihkdI hY, ieh AsIm<br />

smr`Qw aus Akwl purK dI hI hY nw ik iksy hor dI[<strong>siqgur</strong>U jI kQn krdy hn<br />

ik swaux dI suhwvxI rùq ivc jIv-iesqrI dw mn qW mwlk ƒ imlx vwsqy<br />

qWG r`Kdw hY AYpr AwpxI imhr krky Awpxy nwl imlwaux vwlw auh mwlk<br />

Awp hI hY Bwv ieh mMzl jIv-iesqrI dy hI XqnW Awid krky hwsl nhIN ho<br />

skdI[ mYN jIv-iesqrI AwpxIAW aunHW shylIAW qoN vwry-bilhwry jWdI hW<br />

ijnHW swaux dI suhwvxI bhwr dw lwhw lYNidAW mwlk ƒ hwsl kr ilAw hY[<br />

<strong>siqgur</strong>U jI &rmwauNdy hn ik imlwp dI qWG r`Kx vwlI jIv-iesqrI bynqI<br />

jodVI krdI hY ik hy mwlk jIE, ikrpw bKiSS kro, mYƒ gur-Sbd duAwrw<br />

suAwr lvo ikauNik iek gurU-Sbd hI hY jo jigAwsU ƒ suAwrn vwlw Bwv aus dw<br />

Awqimk kilAwx krn vwlw hY[ ijnHW jIv-iesqrIAW ny Awpxy ihrdy rUpI<br />

gly ivc mwlk prmwqmw dy s`cy nwm dw hwr pihn ilAw hY ArQwq jo iek<br />

pl vI ies nwm ƒ nhIN ivswrdIAW, swaux dw mhInw shI ArQW ivc aunHW ƒ<br />

mwlk nwl iekimk juVIAW bxwaux ’c shweI huMdw hY[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 4 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

sMpwdkI<br />

AwE! CyvyN pwqSwh duAwrw drswey mwrg ’qy c`lidAW<br />

h`k-s`c dI bhwlI vwsqy j`dojihd jwrI r`KIey!<br />

gur-ieiqhws byimswl hY[ is`K gurU swihbwn ny Ad`uqI GwlnwvW<br />

Gwl ky Su`D rUhwnIAq, s`cIAW-su`cIAW nYiqk qy sdwcwrk kdrW-kImqW<br />

Aqy swrI mn`uKqw vwsqy ApxwauxXog kilAwxkwrI inrml Drm is`K<br />

Drm ƒ hoNd ivc ilAWdw[ hryk gurU pwqSwh ny Awpxy-Awpxy gurg`dI<br />

kwl ivc Awpxy nwm-lyvw is`KW ƒ vkq dI zrUrq Anuswr qqkwlI<br />

AinAW qy zulm dw mUMh moVn vwsqy SkqI qy smr`Qw vI pRdwn kIqI[<br />

CyvyN pwqSwh sRI gurU hirgoibMd swihb dy gurg`dI ’qy ibrwjmwn hox<br />

smyN ikauNik qqkwlI hwlwq kwPI nwzuk moV ’qy p`uj cu`ky sn ies krky<br />

gurU jI ƒ Awpxy nwm-lyvw is`KW ƒ SsqrbD hox dy rwh ’qy qornw ipAw[<br />

CyvyN pwqSwh dw Aijhw krnw mihz SONk nhIN sI, ijhw ik kuJ iek<br />

ieiqhwskwrW ny smJx dw BulyKw KwDw hY blik ieh qW vkq dI loV sI,<br />

vyly dI pukwr sI[ vkq dI zrUrq dI qW pUrqI krnI hI pYNdI hY nhIN<br />

qW vkq dIAW AinAweIN pRsiQqIAW nwl is`Jxw sMBv nhIN huMdw[ ieh<br />

g`l v`KrI hY ik AinAW qy zulm i^lwP is`K Drm dI j`dojihd gurU nwnk<br />

pwqSwh dy smyN Bwv is`K Drm dI sQwpqI dy vyly qoN hI c`l rhI sI[<br />

gurU nwnk pwqSwh ny ies invykly Drm dy AnuAweIAW ƒ hr pRkwr<br />

dy zulm qy AinAW dy iKlwP iGrxw krn qy ies dw ivroD krn dI guVHqI<br />

pihlW hI bKiSS kIqI hoeI sI[ vkq dy loDI hwkmW dIAW lok-ivroDI<br />

nIqIAW Aqy Awcrxk kmzorIAW Aqy hmlwvr bwbr dy hmly vyly<br />

Axmn`uKI ivhwr dw gurU jI ny s^q ivroD kIqw sI[ ieh hwkm qy<br />

hmlwvr BwvyN ikMny kToricq qy AiqAwcwrI sn pr s`c dI sdwA ny<br />

ienHW dw rMck mwqr vI BYA nhIN mMinAw sI[ pMcm pwqSwh sRI gurU<br />

Arjn dyv jI qk swry gurU pwqSwh Awpxy-Awpxy FMg nwl s`c dI sdwA<br />

idMdy rhy[<br />

pMcm pwqSwh jI dy vyly is`K Drm dw bhuq ivAwpk pwswr qy ies<br />

dI hrmnipAwrqw jdoN vkq dy AinAWkwrI qy k`tV hTDrmI muZl<br />

bwdSwh jhWgIr ƒ nw suKweI qW aus ny gurU jI ƒ bydrdI nwl ShId<br />

krvw id`qw[ <strong>siqgur</strong>U jI dI Shwdq is`K Drm dI pihlI Shwdq hY[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 5 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

Awaux vwlw is`K ieiqhws ies Shwdq ƒ mn-msqk qy AMqrAwqmw ivc<br />

r`KidAW hI isrijAw igAw[<br />

pMcm pwqSwh SWqI dy puMj sn[ Awp jI ny qqkwlI muZl hkUmq<br />

dy mMd-ierwidAW ƒ AnuBv zrUr kr ilAw sI[ iesy krky gurU pwqSwh<br />

ny Awpxy hoxhwr spUq (gurU) hirgoibMd swihb ƒ GoV-svwrI dI Aqy hor<br />

SsqrW dI isKlweI pRdwn krvweI sI[ is`K ieiqhws ivc aulyK<br />

AwauNdw hY ik gurU jI ny sRI hirgoibMd swihb ƒ vkq dI zulmI hkUmq<br />

dy iKlw& ftx dy AwdyS-inrdyS pRdwn kIqy sn[ sRI hirgoibMd swihb<br />

dy jnm qoN pUrbly hwlwq vI koeI G`t vMgwr Bry nhIN hoxgy[ ies dw iek<br />

Anumwn mwqw gMgw jI dy bwbw b`uFw jI pws im`sy prSwidAW qy cwtI dI<br />

l`sI dI siqkwr sihq Bytw lY ky jwx smyN bwbw bu`Fw jI duAwrw im`sy<br />

prSwidAW nwl ilAWdw gMFw m`ukI mwr ky BMnx ’qy ieh bcn krn qoN<br />

lwieAw jw skdw hY ik mwqw jI, Akwl purK XoDw spUq G`lygw jo vYrIAW<br />

doKIAW dy isr ies gMFy ƒ BMnx vWg BMnygw[ Akwl purK dy hukm qy<br />

mhwn ie`Cw dy AnurUp XoDw spUq hI pRgt hoieAw[ ies XoDy spUq dy pRgt<br />

hox smyN pMcm pwqSwh ny jo pwvn Sbd Akwl purK dy Sukrwny-Bwv ivc<br />

aucwrn kIqw aus ivc rhwau vwlI pwvn pMkqI ‘jMimAw pUqu Bgq goivMd<br />

kw] pRgitAw sB mih iliKAw Dur kw’ Kws qOr ’qy aulyK krn qy<br />

ivcwrn dy Xog hY[ sRI hirgoibMd jI ƒ aunHW dy qwey ipRQIcMd ny ^qm krn<br />

dy Anyk Xqn kIqy pr ‘goivMd’ ny ‘pUqu Bgq’ dI hr vwr r`iKAw kIqI[<br />

ieauN ds is`K gurU swihbwn dI c`l rhI Akwl purK dy hukm qy mhwn<br />

ie`Cw muqwbk gurU-prMprw ivc mIrI-pIrI dy mwlk sRI gurU hirgoibMd<br />

swihb dw Awgmn hoieAw[<br />

CyvyN gurU jI dy gurg`dI ’qy ibrwjmwn hox smyN dI sMswirk AwXU<br />

byS`k bhuq CotI sI pr Awp jI dy ierwdy bhuq hI au~cy qy bulMd sn[ gurU<br />

jI Swno-SOkq vwlw SwhI pihrwvw pihn ky byh`d ^UbsUrq dsqwr suhxy<br />

sIs ’pur sjw ky, mIrI pIrI dIAW pRqIk do qygW pihn ky, qlI ’qy SwhI<br />

jlwl dw pRqIk bwz r`K ky pwvn gurg`dI ’qy ibrwjmwn hoey qW jo<br />

qqkwlI zulmI pRbMD ƒ spSt rUp ivc d`isAw jw sky ik pMjvyN gurU jI<br />

ƒ ShId kr ky zulm-jbr ivru`D h`k-s`c dI Avwz ƒ dbwieAw nhIN<br />

jw skdw sgoN gurU nwnk pwqSwh dy nwm-lyvw is`K hux zulm-jbr ivru`D<br />

ftxgy[ gurU jI ny CyqI hI Akwl buMgy dI auswrI bwbw b`uFw jI Aqy BweI<br />

gurdws jI dy h`QIN krvweI[ ieauN Akwl q^q swihb swkwr hoieAw[<br />

ieh qqkwlI zulmI hkUmq ƒ spSt vMgwr sI ik hux gurU nwnk pwqSwh


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 6 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

dy nwm-lyvw is`K lokweI ’qy jbr-zulm krn vwly rwj-q^q dw rMck<br />

mwqr vI BYA nhIN mMnxgy[ CyvyN <strong>siqgur</strong>W ny Awpxy nwm-lyvw is`KW ƒ<br />

AwdyS, sMdyS qy hukmnwmy Byjy ik auh gurU-Gr ivc cMgy Ssqr Aqy vDIAw<br />

nsl dy GoVy Bytw rUp ivc ilAwaux[ <strong>siqgur</strong>W ny AwpxI in`jI ingrwnI<br />

ADIn kuSqIAW, gqkw, GoV-svwrI qy nyzybwzI Awid srIirk AiBAws<br />

vI SurU krvwey[ kuJ smyN ivc hI iek cMgI is`K sYnw iqAwr ho geI ijs<br />

ny qqkwlI hmlwvrW dy hmilAW dw mUMh moVidAW h`k-s`c dI Piqh<br />

ieiqhws ivc bVI Awn qy Swn nwl drj krweI[ bwdSwh jhWgIr ny<br />

CyvyN <strong>siqgur</strong>W ƒ DoKy nwl bulw ky kYd qk vI kIqw[ pr <strong>siqgur</strong>U jI ƒ kuJ<br />

smyN bwAd aus ƒ pUry snmwn sihq irhwA krnw ipAw[ iehI nhIN<br />

<strong>siqgur</strong>U jI ny lMmy smyN qoN bwdSwh dI kYd ’c idn k`t rhy 52 rwijAW<br />

’qy vI ikrpw-idRStI kridAW aunHW dI bMd-KlwsI krvweI Aqy ‘bMdI<br />

CoV dwqw’ AKvwey[ CyvyN pwqSwh iek Adu`qI sUrbIr sn jo inrol<br />

auqSwh nwl mYdwn-ey-jMg ivc jUJdy sn[ Awp ny muZl hkUmqW nwl<br />

hoeIAW sBnW t`krW ivc Swndwr Piqh hwsl kIqI[ pYNdy Kwn pTwn<br />

Awp dI pYdwvwr sI[ prMqU jdoN auh haumY hMkwr ivc Ps ky gurU-Gr ’qy<br />

hI hmlwvr ho igAw qW gurU pwqSwh ny aus ƒ AwpxI qyg dI Dwr nwl<br />

Kud soiDAw Aqy AMqm swhW ’qy jdoN auhny AwpxI Bu`l dw Aihsws kridAW<br />

mukqI dI Xwcnw kIqI qW <strong>siqgur</strong>W ny auh vI bKiSS kIqI[ ie`QoN qk<br />

ik AwpxI Fwl nwl aus dy isr ’qy CW vI kIqI[<br />

Aijhy inrBau Aqy inrvYr ‘gur BwrI’ dy swjy-invwjy is`K-pMQ<br />

nwl gurU-kwl Aqy gurU-kwl qoN mgroN vI vyly dIAW s`qwDwrI srkwrW<br />

zulm qy AinAW krn qoN bwz nhIN AwauNdIAW rhIAW[ Asl ivc s`qw dw<br />

nSw hI Aijhw huMdw hY jo Awm krky SwskW-pRSwskW ƒ r`b Bulw idMdw hY<br />

Aqy auh ^ud ƒ r`b smJx l`g pYNdy hn[ Gor duKdwiek g`l hY ik is`K<br />

pMQ ny dyS kOm dy AKIrly bdySI mUl dy hwkm AMgryzW ivru`D dyS dI<br />

AzwdI dy sMGrS ivc vD-cVH ky ih`sw pwieAw[ aus vyly jdoN AMgryz<br />

Swsk mulk dw btvwrw kr rhy sn dyS dI vwgfor sMBwl rhy Swqr qy<br />

mOkwpRsq BwrqI AwgUAW ny is`K pMQ nwl keI qrHW dy vwAdy qy iekrwr<br />

kr ky Awpxy nwl rlweI rìKAw[ Awpxy kudrqI nyk swaU qy iemwndwrwnw<br />

suBwA dw sdkw is`KW ny dyS dI bhup`KI au~nqI ivc izkrXog ih`sw<br />

pwieAw[ dyS dIAW vkwrI jMgW ivc vD-cVH ky jwnW vwrIAW[ dyS ƒ<br />

Bu`KmrI qy AMqrrwStrI iBKwrI bxn qoN bcwieAw pr ienHW Axgixq<br />

kurbwnIAW ƒ Bu`l ky kyNdrI s`qwDwrIAW ny is`K-pMQ dy kyNdrI Drm-<br />

AsQwn ’qy hI POjI hmlw krvw id`qw[ Akwl purK dI s`qw dy pRqIk


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 7 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

CyvyN pwqSwh duAwrw sQwipq sRI Akwl q^q swihb dI pwvn ieiqhwisk<br />

iemwrq ƒ jUn 1984 ivc qopW qy tYNkW nwl Fwh ky is`K-pMQ dI rUh ƒ<br />

pIVq kIqw[ aus mgroN nvMbr 1984 ivc id`lI Aqy hor keI mhWngrW<br />

ivc is`K nslkuSI dy Gor duKdwiek swky vrqwey[ aunHW sMbMDI audoN qoN lY<br />

ky hux qk dIAW srkwrW Aqy inAW pwilkw ny is`K-pMQ ƒ koeI inAW<br />

nhIN id`qw[ bhup`KI AinAW, zulm, jbr qy qS`dd dw dOr iksy nw iksy<br />

rUp ivc A`j vI jwrI r`iKAw jw irhw hY[ ieh AikRqGxqw dI isKr<br />

hI khI jw skdI hY[ is`K-pMQ mIrI-pIrI dy mwlk CyvyN pwqSwh duAwrw<br />

bKSy mIrI-pIrI dy isDWq ƒ ApxwauNdw hoieAw A`j vI kOmI AxK qy<br />

svYmwn dI muV-bhwlI vwsqy fUMGI j`dojihd kr irhw hY[<br />

ies dw sB qoN qwzw sbUq pRo.divMdrpwl isMG Bùlr dy kys ivc kyNdrI<br />

gRih ivBwg dI isPwrS ’qy dyS dI rwStrpqI v`loN hr pRkwr vwizb<br />

dwier kIqI geI rihm dI ApIl ƒ r`d krnw ivcwirAw jw skdw hY[<br />

smyN dy Swsk pRSwsk jW qW ieiqhws ƒ pVHdy-vwcdy nhIN jW iPr ies ƒ<br />

jwx-bùJ ky A`KoN-proKy kr C`fdy hn[ auh smJdy hn ik hux sdw-sdw<br />

leI s`qw swfy kol hI rihxI hY[ is`K pMQ ny au~qr-AzwdI kwl ivc jo<br />

kuJ sihx kIqw hY auh aus qoN iksy qrHW G`t nhIN jo kuJ ies ny muZl kwl<br />

jW APgwn kwl Aqy AMgryz kwl ivc sihx kIqw[ BwrqI SwskWpRSwskW<br />

ny is`K-pMQ dI mwniskqw ƒ smJx-jwxn dI zrw-mwsw vI<br />

koiSS hI nhIN kIqI[ dUsry pwsy is`K-pMQ ƒ Awpxy gurU ’qy pUrw Brosw hY<br />

ik kUV dI kMD AMq ƒ if`gxI hI hY, zulm qy AinAW dw vrqwrw AMq ƒ<br />

ruk ky hI rihxw hY BwvyN ies vwsqy aus ƒ Akwl purK vwihgurU qy gurU dw<br />

Et-Awsrw lYNidAW v`fy au~dm- auprwly krny pYxgy[ is`K-pMQ dy kol CyvyN<br />

pwqSwh dw bxwieAw mIrI-pIrI dw Aijhw Ak`t isDWq hY jo ik ies dy<br />

cMgyry Biv`K dw zwmn hY[ is`K-pMQ ƒ vI smyN dy ies moV ’qy pUrn<br />

iekjùtqw qy kOmI eykqw dw sMcwr kridAW AinAW ivrùD sMGrS ƒ pRcMf<br />

krnw pvygw[ <strong>julweI</strong> dw mhInw ies aucyry mnorQ vwsqy ieiqhwisk<br />

idRStI qoN bhuq hI FukvW mMinAw jw skdw hY ikauNik iesy mhIny 2 <strong>julweI</strong><br />

ƒ sRI Akwl q^q swihb dw isrjnw idvs, 5 <strong>julweI</strong> ƒ CyvyN pwqSwh dw<br />

<strong>pRkwS</strong> purb Aqy ies dy nwl-nwl 21 <strong>julweI</strong> ƒ mIrI-pIrI idvs AwauNdw<br />

hY[ smUh is`K pMQ ƒ mIrI-pIrI dy mwlk CyvyN pwqSwh ƒ mn-msqk ivc<br />

vswauNidAW aunHW qoN AinAW ivrùD j`dojihd jwrI r`Kx dw Aihdnwmw<br />

krnw cwhIdw hY, ikauNik pwqSwh jI dw pwvn &rmwn hY:<br />

kUV inKuty nwnkw EVik sic rhI]


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 8 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

mihmw CyvyN <strong>siqgur</strong> dI<br />

-fw. dyivMdr isMG ividAwrQI (gurpurvwsI)*<br />

sMq inhwl isMG inrml nwm dy keI kvI aunHIvIN sdI ivc hoey[<br />

A`j ienHW dIAW rcnwvW dw TIk-TIk inKyVw krnw kiTn ho igAw hY[<br />

moty qOr ’qy swƒ ieh smwcwr imldy hn:<br />

1. sMq inhwl isMG Twkur (1807-1895)<br />

2. sMq inhwl isMG kivMdr (1830-1886)<br />

3. pMifq inhwl isMG jpu jI swihb dw sMsikRq ivc tIkw krn vwly[<br />

4. pMifq inhwl isMG jwp swihb dy c`kr Dr cirqR cwrUcMidRk dy nwm<br />

hyT sMsikRq dw tIkw rcx vwly[<br />

5. sMq inhwl isMG inrml, ‘kivMdr’ sMq inhwl isMG dy cwtVy[<br />

ijhVy suDwsr Sqk pcIsr dy sMpwdk sn[<br />

6. bwbw Kudw isMG jI dy cwtVy BweI inhwl isMG lwhOrI, dyhWq 1900<br />

eI:<br />

AsIN ijs ivdvwn mhWpurS dI rcnw Awp ƒ pyS kr rhy hW,<br />

aunHW Awpxy gurU-jnW dw izkr ies pRkwr kIqw hY:<br />

sRI gur soBw dsm gur prm aupwSk<br />

swihb swihb isMG dust-hn Drm <strong>pRkwS</strong>k<br />

Bwg isMG vfBwg sMBU sm srb skwqMkr,<br />

gihr gMBIr subIr bIr blbIr isMG vr[<br />

kiv sRI gur sRI XSvMq hir BrQ dq AvDUq vq[<br />

pd pdm dsau aur DXwqDr vrnau pRBXs ivGn-hq]<br />

ieh vyrvw kvI ny Awp ausy gRMQ dy p`qrw 26 au~qy drj kIqw hY<br />

ijs iv`coN A`gy id`qw jw irhw mihmw-pwT hY[ ieh pusqk gurU nwnk<br />

dyv XUnIvristI lwiebRyrI dy sMgRih ivc sur`iKAq hY[ pusqk dw nwm<br />

‘jgq gurU pMQ pRboD-nwtk’ drj hY[ ies pusqk ivc gur mihmw dy<br />

pRsMg auqrwrD-pUrbwrD, mhIinAW, ru`qW Awid dy isrlyKW ivc vMf ky<br />

* swbkw ieMcwrj, is`K ieiqhws rIsrc borf, SRomxI gu: pR: kmytI, sRI<br />

AMimRqsr[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 9 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

id`qy hoey hn[ sRI gurU hirgoibMd swihb jI dy cirq-vrxn nwl<br />

sMbMiDq sm`grI 74 p`iqRAW ’qy PYlI hY[ pwTkW dI syvw ivc AsIN<br />

iek bwrhmwh Byt kr rhy hW[ BwvyN sMq inhwl isMG jI ny Xqn krky<br />

ibRj BwSw dy srUp ƒ, v`D qoN v`D pMjwbI dy nyVy r`Kx dI Kycl kIqI hY<br />

qd vI A`j dy poc ƒ smJx ivc kuJ kiTnweI hovygI[ ies leI mUl<br />

pwT dy nwl-nwl ArQ vI sMKyp rUp ivc ilK id`qy hn[<br />

AQ sRI gurU hirgoibMd jI dy cirqR brxn CMd pd]<br />

sRI guru goibMd soFI kul jliD pRgt Bey cMdw[<br />

sqRn kir kyhrI gXwn Gn sMqn ky suK kMdw[<br />

iqn jb sunw lhOr gurU jI joqI joiq smwie[<br />

Prky nYn Bujw dihny ipq ilau bdlw muK gwie[<br />

Cwie sb AMg bIr rs mY]1]<br />

sRI gurU hirgoibMd swihb jI soFI kul dy smuMdr ivc cMd pRgt<br />

hoey[ ies ivc swgr iv`coN cMdrmw dy aupjx dy kiv-sMklp vwly<br />

rUpk dw izkr hY[ auh vYrIAW leI b`br Syr smwn hn Aqy igAwn<br />

dI Gtw ijhy (Bry BkuMny) hn Aqy sMqW leI suK dw mUl hn[ aunHW jdoN<br />

suixAw ik gurU jI (pMcm pwqSwh) lwhOr ivc joqI joiq smw gey hn[<br />

(qd Awp dI) s`jI Bujw Aqy nYn (BwvW ivc qrQ`l kwrn) PVk<br />

au~Ty[ Awp ny pRx ilAw ik ipqw (nwl hoeI vDIkI) dw bdlw lvWgy[<br />

(Aijhw pRx lYNidAW) hzUr <strong>siqgur</strong>U dy swry AMg bIr rs dy BwvW nwl<br />

BrpUr ho gey]1]<br />

cyq, cONp cMdU pkVx kI hueI AiDk mn mwhI[<br />

gwdI bYTq hukm dIAw isK ssqR AsqR sB lXwhI[<br />

ilKy hukmnwmy dysn mY sn isKn mn Bwie[<br />

GoVy SsqR bsqR bhu mul ky lY lY qurq isDwey[<br />

Bwie gey <strong>siqgur</strong> jb dyKy]2]<br />

cyq (mhInw qy cyqnw) ivc cMdU ƒ PV lYx dI ie`Cw mn ivc bhuq<br />

vDI[ g`dI bYTidAW (CyvyN <strong>siqgur</strong>) ny hukm id`qw swry hI is`K SsqR<br />

AsqR lY ky (hzUr dy drSnW ƒ) Awaux[ dySW ƒ hukmnwmy ilK ky G`ly,<br />

is`KW ƒ ieh hukmnwmy cMgy l`gy[ GoVy, k`pVy, hiQAwr vfmu`ly lY-lY ky<br />

is`K qqkwl hwzr hox l`gy[ <strong>siqgur</strong>U ny jdoN (ieh Bytw AweIAW) vsqW


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 10 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

dyKIAW, pRsMnqw pRgtweI[<br />

cVHy ivswK ikRpwl <strong>siqgur</strong>U BUKx bsqR bnwie[<br />

ssqR phr kr drs ikRqwrQ huie sB Dwm isDwey[<br />

sYl krn ihq cVH GoVy pr sMg POj lY BwrI[<br />

ibcrn cly suDwsr bwhr Kbr psr geI swrI[<br />

BwrI Ab jd hovngy]3]<br />

ivswK cVHidAW ikrpw krn vwly <strong>siqgur</strong>U ny jyvr k`pVy bxwey[<br />

Ssqr pihny (sMgq ivc Awey is`K) drSn kr ky ikrqwrQ ho ky<br />

(kwrj pUrw kr ky) swry Awpxy-Awpxy GrW ƒ prqy[ (<strong>siqgur</strong>U jI)<br />

BwrI POj nwl lY ky, GoVy ’qy svwr ho gey[ suDwsr (sRI AMimRqsr jI)<br />

qoN bwhr crn pwaux c`ly, swry Kbr PYl geI[ hux BwrI jMg-Xu`D<br />

hoxgy]3]<br />

jyT qpw sun kr ipRQIAw cMdU ky pws igAw[<br />

quih mwrn pRx kIAw sunq cMdU mn ibkl BieAw[<br />

jhwgIr iFg jwie cugl cuglI <strong>siqgur</strong> kI kInI[<br />

rwj lYn kI mnsw kir bhu POj pws rK lInI[<br />

dInI mY Kbr pRbl irpu kI]4]<br />

jyT (dI qpdI ru`q vWg, mn dy sMqwp kwrn) suxidAW hI<br />

ipRQIAw cMdU pws igAw; (jw ky AwiKAw gurU ny) qYƒ mwrn dw pRx kr<br />

ilAw hY, cMdU dw mn sux ky bycYn ho igAw[ (cMdU ny) jhWgIr pws jw<br />

ky cuglI kIqI <strong>siqgur</strong> dI[ (ik <strong>siqgur</strong> ny) rwj lYx dI mn Dwr ky<br />

bhu swrI POj Awpxy pws r`K leI hY[ mYN (Awp ƒ Awp dy iek) blvwn<br />

duSmx dI ^br pucw id`qI hY Bwv ieh hY ik k`lH ƒ mYƒ doS nw id`qw<br />

jwvy ik smyN isr d`isAw ikauN nhIN]4]<br />

hwV hYrwn swh idl hoie vzIr Kwn bulvwieAw[<br />

gurU Gr kw isK jwn gurU kw sB ibrqMq sunwieAw[<br />

suix vzIr KW jwnI mn cMdU ilXo kwl bulwie[<br />

khw Swh so iqn bulvwvhu jhwgIr mn Bwie[<br />

Bwie jo guru kO hoie soeI]5]<br />

hwV (g`l ivclI guMJl dw AnuBv krky) bwdSwh ny idl ivc<br />

hYrwn ho ky (ik ieh AwKr sB kI ho irhw hY qy ikauN) vzIr ƒ bulw


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 11 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

ByijAw[ bwdSwh ny vzIr ƒ gurU-Gr dw (Akbr dy smyN qoN) SrDwlU<br />

jwx ky gurU dw swrw ibrqWq suxwieAw[ vzIr sux ky jwx igAw ik<br />

cMdU ny AwpxI mOq ƒ s`dw id`qw hY[ bwdSwh ƒ ikhw ik (gurU jI ƒ)<br />

bulvw lvo[ jhWgIr ƒ g`l jc geI[ hoxI qW AwKr auhI hY jo gurU ƒ<br />

BwvygI]5]<br />

swvx suix vjIr KW muK kI swh khw qum jwvhu[<br />

hmrI Arj ApnI dwnweI ijauN iqauN kr guru ilAwvhu[<br />

sun vjIr KW gur ids cl kY Awie bMdnw kIn[<br />

hIn Aqy so qb Arj krI]6]<br />

swvx, vzIr KW dy mUMh dI sux ky bwdSwh ny ikhw, qUM jwh[ swfI<br />

bynqI Aqy AwpxI isAwxp vrq ky ijauN bxy gurU jI ƒ ilAw[<br />

(bwdSwh dw hukm) sux ky vzIr KW gurU jI v`l AwieAw[ (Aw ky)<br />

bynqI kIqI[ AwpxI v`loN vI dws Bwvnw nwl Ardws kIqI]6]<br />

BwdoN Blw gurU kih kr fyrw iqnkw krvwieAw[<br />

Kwn pwn sB dY iqn ko clny kw swj bxwieAw[<br />

auhW Anyk jqn kr ipRQIAw swh smIp isDwieAw[<br />

cMdU sulhI pwiqswh sy kih kr iek gRwm idvwieAw[<br />

pwX lIAw mwlv mY koTw]7]<br />

gurU jI ny aunHW dI bynqI-Bwv jwx ky BwdoN ivc Blw Awp fyrw<br />

krvw id`qw, Kwx-pIx dw swrw pRbMD kr id`qw Aqy Awp c`lx dI<br />

iqAwrI krn l`gy[ EDr ipRQIAw AnykW Xqn kr ky bwdSwh pws<br />

phuMicAw[ cMdU Aqy sulhI Kwn ny bwdSwh ƒ kih ky iek ipMf duAw<br />

id`qw[ (ipRQIey ny) mwlvy ivc iek koTw auswr ky (ipMf dw nwm) koTw<br />

gurU r`iKAw]7]<br />

A`sU Awsw cMdU pkVn kI kr <strong>siqgur</strong> cwly[<br />

KW vzIr kuC POj sMg hY phuMcy duSmn hwly[<br />

fyrw kr jmnw qt pr pun KW vzIr kih Awey[<br />

pwqSwh suin KusI BieAw cMdU JUTw Tihrwie[<br />

bwiemwrw inScy jwnw]8]<br />

A`sU mhIny cMdU ƒ PVn dI Aws lY ky <strong>siqgur</strong>U jI (bwdSwh v`l)<br />

c`l pey[ vzIr KW kuJ POj nwl lY ky phuMcy dyK vYrIAW dy morcy ivc


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 12 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

ihljul hoeI[ jmnw kMFy fyrw kr ky Pyr vzIr KW ƒ d`s Awey ik gurU<br />

jI imhr Dwr ky Aw gey hn[ pwqSwh gurU jI dy Awaux dw ieh kwrj,<br />

Jurdy rihx dy smwn hI sI[ bwdSwh ny gurU jI dy rwjDwnI ivc<br />

Tihrn dw pRbMD jmnw kMFy krvwieAw[ bwdSwh (<strong>siqgur</strong> dw Awauxw<br />

sux ky) KuS hoieAw qy cMdU ƒ JUTw smiJAw[ aus ƒ vwau mwirAw<br />

(pglw) inScy kr ky jwixAw]8]<br />

kqk krI slwh imlny kI pRwqih guru bulvwey[<br />

aUc isMGwsn pr ibTwie crcw kr suin suK pwey[<br />

rUp dyK bc sunq mgn mn fyry cl pRn nwl[<br />

qwih ibTwey Awp guru gmny cMdU isr ky kwl]9]<br />

k`qk imlx dI slwh kr ky svyr swr gurU jI bulvwey[ au~cy<br />

isMGwsn au~qy (Awdr nwl) ibTw ky g`lW kIqIAW[ sux ky suK ilAw[<br />

rUp dyK ky bcn sun ky (bwdSwh dw) mn mgn ho igAw[ fyry Aw igAw[<br />

(bwdSwh ƒ) ibTw ky gurU jI Awp svwr hoey ijvyN cMdU dw kwl isr ’qy<br />

JUilAw[<br />

mGr mn icMqw cMdU bhu dRbX njUmI dIey[<br />

jhwgIr mn BRm frwie jp ihq gur iqAwrI kIey[<br />

ikly guAwlIAr ky phuMcy cwr isK sMg lXwie[<br />

cwlI idn gur rhy qhW sun nr nwirn duK pwie[<br />

Bwey ikAw <strong>siqgur</strong> ky mn my]10]<br />

m`Gr ciVAw (pwly dw Xu`g ArMB hoieAw) cMdU ny joqSI ƒ icMqw<br />

dy mwry ny, bhuq Dn dy ky Awpxy p`K ivc pRyirAw[ jhWgIr dy mn ivc<br />

(swVH-sqI) dw BY jgwieAw[ jp leI gurU jI ƒ (bynqI krvweI<br />

bwdSwh pwsoN) iqAwr krvwieAw[ (gurU jI cwr is`K nwl lY ky<br />

gvwlIAr dy iklHy phuMc gey[ cwlI idn gurU jI aus QW rhy[ nr nwrI<br />

(sux ky) duKI hoey[ (pqw nhIN l`g irhw sI ik) <strong>siqgur</strong>U dy mn kI<br />

BwauNdw hY]10]<br />

poh pRmwx idvs bIqy jb jyTw isK guru pRyrw[<br />

ArD insw bn isMG rUp jh jhWgir qh Gyrw[<br />

pRwq brmie gur ko nihN qo swFsqI qv Awie[<br />

As kih fr dY lop BieAw idK swh nId nihN pwey[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 13 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

hwieN Ab kOn aupwie krYN]11]<br />

poh ciVHAw jpdy inTy idn bIq ley qd jyTw is`K gurU jI dw<br />

pRyirAw; A`DI rwq ij`Qy bwdSwh su`qw sI, jyTy ny jw GyirAw, Syr dw rUp<br />

Dwr ky bwdSwh ƒ AwiKAw, jy qYN svyry gurU jI ƒ bulvwieAw qW qyry<br />

isr s`cmuc swVH-sqI Aw jweygI[ eydW kih ky, bwdSwh ƒ fr dy ky<br />

BweI jyTw jI lop ho gey[ bwdSwh dI nINd hrwm ho geI[ smJ nhIN<br />

pY rhI sI ik hux kI aupwau kIqw jwvy]11]<br />

mwG mulwxy jqn kr gey kr ArD insw iPr AwieAw[<br />

frw Swh qobw qobw kr pRwq vkIl pTwieAw[<br />

gurU kih bwvn rwjy kYdI pRQm inkwl ienwih[<br />

ilKw vkIl swh fr bolw Cof dyhu sB qWih[<br />

jwihN Gr gur jldI AwvYN]12]<br />

mulwxy sB duAw (qwvIz-Dwgy) kr ky cly gey[ is`K A`DI rwq ƒ<br />

muV AwieAw[ bwdSwh fr igAw[ qObw-qObw pukwrdy ny svyry vkIl<br />

ByijAw[ gurU jI ny (vkIl ƒ) ikhw, bvMjw hI rwjy jo iklHy ivc kYd<br />

hn, pihlW C`fy jwx[ vkIl ny gurU jI dw bcn ilK ByijAw[ frdy<br />

mwry bwdSwh ny hukm id`qw ik gurU jI dI AwigAw Anuswr C`f id`qy<br />

jwx[ (rwjy) GrW ƒ jwx Aqy gurU jI CyqI Awaux]12]<br />

Pwgux PkVy pwly gur ky inkly sB hI rwjy[<br />

gur Asvwr hoie kr phuMcy jh jhWgIr ibrwjy[<br />

auT ibTwie kih syvw kXw Ab krON grIb invwj[<br />

gur nwnk BrpUr kIAw sb ijn dInw quih rwj[<br />

Awj fyry huie iPr AwvYN]13]<br />

bwdSwh dy PVy hoey rwjy sB gurU dI ikrpw nwl kYdoN inkly[ gurU<br />

jI Asvwr ho ky aus QW Awey ij`Qy jhWgIr dw itkwxw sI[ au~T ky<br />

bwdSwh ny gurU jI ƒ siqkwr nwl ibTwieAw Aqy syvw pu`CI[ gurU jI<br />

ny bcn kIqw, “gurU nwnk jI ny sB BrpUrIAW bKSIAW hn, ijs ny<br />

quhwƒ rwj id`qw hY (bwbr nwl hoeI swKI v`l sMkyq hY)[ A`j fyry iPr<br />

AweIey]13]<br />

pwvs pr puSwk gurU jI cwr isK sMg ilAwey[<br />

bYT swh ky inkt kpUrn kI ismrnI idKwey[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 14 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

swh khw iek AYsw AdBuq mxkw muJ ko dyhu[<br />

qsbI kw sumyru kr rwKhu kih gur sB hI lyhu[<br />

lyhu Awgy iek jYs leI]14]<br />

grmIAW dI puSwk pihn ky gurU jI cwr is`K nwl lY ky Awey[<br />

bwdSwh dy nyVy bYT ky kpUrI ismrnI idKweI[ bwdSwh ny vyK ky ikhw<br />

ik iek ieho ijhw AdBuq mxkw mYƒ bKSo! mYN aus ƒ AwpxI qsbI<br />

(mwlw) dw sumyr (isry dw mxkw) bxw ky r`KWgw, gurU jI ny sMkyq kIqw,<br />

ijvyN A`gy iek mwlw leI hY, ieh vI lY lE]14]<br />

srd kml muK bwxI sux kih nih Awgy mm pwsw[<br />

sun gur boly ipqw hmwry qum Gr kInw bwsw[<br />

iqn ky gl mwlw kpUr kI AYsI nih ies dys[<br />

qhN gur joqI joiq smwey kr mskInI Bys[<br />

lys Br pIV nhIN jwnI]15]<br />

srd ru`q ivc iKVy kml ijhy muKVy qoN bwxI sux ky bwdSwh ny<br />

ikhw, myry pws A`gy koeI nhIN hY[ gurU jI sux ky boly, Aswfy ipqw jI<br />

jdoN Awp dy Gr rhy sn, qdoN aunHW dy kMT ieho ijhI kpUrI mwlw sI[<br />

ies jyhI ies dyS ivc hor nhIN, ausy itkwxy gurU jI joqI joiq smw<br />

gey, mskInI Dwr ky[ lys brwbr vI (hoey A`iqAwcwrW dI) pIV nhIN<br />

mMnI]15]<br />

ihm sm Swh kMp kr bolw pIVw mm Gr kYsy[<br />

cMdU ky Gr rhy suny hm kir pUjw isK jYsy[<br />

sun gur khw duKwau n hm kau ieh qyry isr Bwrw[<br />

ipqw bYr qbhI lyvYgy jb clhu pRBU drbwrw[<br />

Dwr hm sB mn mY rwKI]16]<br />

brP vWg bwdSwh kMb igAw qy boilAw, myry Gr pIVw kI kMm?<br />

mYN qW suixAw hY ik auh cMdU dy Gr rhy sn Aqy aus ny is`K vWg pUjw<br />

kIqI sI[ gurU jI ny sux ky ikhw, swƒ duKwau nhIN (ipqw gurU qy<br />

A`iqAwcwrW dw) qyry isr Bwr hY[ ipqw dw bdlw aus smyN lvWgy jdoN<br />

r`b dy drbwr pyS hovyNgw[ AsIN ieh sB mn ivc DwrI hoeI hY]16]<br />

issr smwn pwq suK JV gey sRvn suxI guru bwxI[<br />

cMdU lIAw bulwie sBw mih khu gur khw gumwnI[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 15 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

sun cup rhw jrd muK hoieAw Qr Qr kMpn lwgw[<br />

KUnI jwn sONp dIAw gur isK jyTw auT bf Bwgw[<br />

Bwg burw jwgw qb iqs kw]17]<br />

p`qJV dI ru`q vWg suK dy p`qy JV gey, jdoN bwdSwh ny gurU dy<br />

bcn suxy qW cMdU ƒ sBw ivc bulw ilAw[ gurU jI ny bcn kIqw ‘khu<br />

gumwnIAw, hux kI kihMdw hYN?’ sux ky cu`p PV leI, mUMh pIlw ho igAw<br />

Aqy Qr Qr kMbx l`igAw[ ^UnI jwx ky (cMdU ƒ) gurU jI ƒ sONp id`qw[<br />

guris`K jyTw, v`fy BwgW vwlw auiTAw[ qd aus (cMdU dw) burw Bwg<br />

jwigAw]17]<br />

irqU bsMq sm PUly is`K iqs PV ilAwX muskW bwDI[<br />

mwr GsItq fyry ilAwey Gr iqs AweI AWDI[<br />

pwCy guru sunweI sB soN ies ByjI kuVmweI[<br />

morI eINt lgI cObwry kI sun gur deI htwie[<br />

Kwie irs qb ies pwp kIAw]18]<br />

bsMq dI ru`q vWg is`K iKV gey aus (cMdU ƒ) PV ilAwey, muSkW<br />

bMnH leIAW[ mwrdy-GsItdy fyry lY Awey, aus dy Gr (sog dI) hnHyrI<br />

Aw geI[ ip`CoN <strong>siqgur</strong>U jI ny d`isAw sB ƒ ik ies ny kuVmweI ByjI<br />

sI[ ies ny (puroihqW ƒ) ikhw sI, qusIN cubwry dI ie`t morI ƒ lw rhy<br />

ho! ieh sux ky gurU jI ny (sMgq dy kihx ’qy) Sgn lYx qoN rok id`qw[<br />

ies qoN gu`sw Kw ky (aus ny gurU jI dI h`iqAw dw) pwp kIqw[18]<br />

gRIKm Awg lgI ies ko ApnI krnI n ibcwrI[<br />

JUTo kih kr Swh qpwieAw <strong>siqgur</strong> lIey hkwrI<br />

gey lwhOr dgw kr ies pwpI ny bhu duK dInw[<br />

Cmw srUp ipqw jI hmry sB qn prsih lInw[<br />

kIn js qs Ab Pl pwieAw]19]<br />

grmI dI ru`q vWg (Akwrn) A`g l`gI ies ƒ (cMdU ƒ) AwpxI<br />

krnI nhIN jwxI[ ArQwq swrw ivgwV aus ny Awpxy kubol nwl<br />

pwieAw[ pr doS gurU dw smiJAw[ JUTIAW aUNjW lw ky bwdSwh BVkw<br />

id`qw[ aus ny <strong>siqgur</strong> bulw ley[ gurU jI lwhOr (bwdSwh dy) s`dy gey[<br />

ies (cMdU) ny mn dy pwp kwrn bhuq du`K id`qw[ ipqw gurU jI Aswfy<br />

iKmw srUp sn, sB (vDIkIAW) gurU jI ny qn ’qy sih leIAW[ pr


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 16 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

ijhw (burw) krm kIqw sI hux auho ijhw Pl pw ilAw hY]19]<br />

auqrwiex gur iev bwq suxI sB swh sih ibsmwey[<br />

BUl iCAwie ibnY kr guru sMg AMimRqsr cl Awey[<br />

cMdU hwQ cMfwl sÍwn (suAwn) ijm iek iek tukVw fwrw[<br />

mwrYN bhu isK inq sun sun kY]20]<br />

auqrwiex (vrHy dy auBwr) vWg gur dI ieh bwq jdoN sBnw suxI,<br />

bwdSwh hYrwn ho igAw[ AwpxI Bu`l bKSw ky gurU jI dy nwl sRI<br />

AMimRqsr AwieAw[ cMdU dy h`Q cMfwl dy ku`qy vWg ie`k-ie`k tukVw<br />

pwieAw igAw[ bhuq is`K inq sun sun ky mwrdy rhy]20]<br />

dKxwiex lwhOr lY gey iek BVBUMjy kI h`tI[<br />

mwrw kVCw qpq tyty pr pRwx gey jm bwtI[<br />

krI pRq`gXw pUrI kInI hirgoibMd gur dyau[<br />

bwrh mwh khy Kt irqu pun duie AwXx lK lyau[<br />

syau gur sMq hrI BweI]21]<br />

dKxwiex (vrHy dy AMq vWg) lwhOr lY gey, iek BVBUMjy dI h`tI<br />

’qy jd phuMcy (rvwieq hY ik ieh BVBUMjw EhI sI ijs qoN pMcm gurU<br />

jI dy srIr ’qy Bu`jdI ryq pvweI sI) aus ny isr ivc qpdw kVCw<br />

mwirAw qW aus (cMdU) dy pRwx jm dy duAwr gey[ gurdyv hirgoibMd jI<br />

jo pRq`gXw kIqI sI, <strong>siqgur</strong> ny auh pUrI kIqI[ kvI AglIAW do qukW<br />

ivc AwpxI rcnw dw ivDwn d`sdw hoieAw AsIs idMdw hY ik ‘BweIE<br />

gurU, sMq Aqy hrI pRBU dI syvw kro]21]<br />

ieiqhwsk dsqwr cyqnw mwrc<br />

srdwrIAW XUQ kl`b v`loN SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr<br />

dy sihXog nwl imqI 3 ApRYl <strong>2011</strong> ƒ gurduAwrw gMgsr swihb pwiqSwhI<br />

10vIN jYqoN qoN dInw kWgV qk ieiqhwisk dsqwr cyqnw mwrc dw AwXojn<br />

kIqw igAw[ q^q sRI dmdmw swihb dy jQydwr isMG swihb igAwnI blvMq<br />

isMG nMdgV ny Ardws krky dsqwr cyqnw mwrc dw ArMB kIqw[ ies<br />

mwrc ivc bhuq v`fI igxqI ivc sMgqW dw iek`T is`KI srUp ivc nzr Aw<br />

irhw sI[ ipMf dbVIKwnw ivKy ies mwrc ƒ jQydwr Avqwr isMG pRDwn<br />

SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ny sMboDn kridAW ikhw ik ieho ijhy cyqnw<br />

mwrc is`KI dy pRcwr dw bhuq vDIAw qrIkw hY[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 17 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

sRI Akwl q^q swihb<br />

-bIbI mnjIq kOr l`Kpur*<br />

gurU swihb dI AgMmI soc, Kwlsy dI suqMqrqw dw pRqIk, is`KW<br />

dI h`k-s`c Aqy ienswP dI suprIm Adwlq sRI (Akwl buMgw) Akwl<br />

q^q swihb dI nINh swihb sRI gurU hirgoibMd swihb ny Awpxy piv`qr<br />

kr-kMvlW nwl 1606 ivc r`KI, ijs dI piv`qr icxvweI dI syvw<br />

ivc bRhm igAwnI bwbw b`uFw swihb Aqy BweI gurdws jI ny Aihm<br />

Xogdwn pwieAw, guriblws pwqSwhI CyvIN Anuswr BweI gurdws jI ƒ<br />

sRI Akwl q^q swihb dy pihly jQydwr vjoN mwx pRwpq hoieAw[<br />

qKq pUj krby inim`q, gurdws BweI Thrwie[<br />

sRI gurU Arjn dyv jI ƒ ShId krky mugl srkwr ny Swied ieh<br />

d`sxw cwihAw sI ik hux is`K Drm dw ivkws AsMBv hY, pr Awpxy<br />

mihbUb ipqw dI Shwdq dw Asr kbUlidAW hoieAW dl-BMjn sUrmy<br />

sRI gurU hirgoibMd swihb ny is`KI ƒ suqMqr bxwaux, SihnSwhW dI qrHW<br />

kysrI bwxw pihn sIs ’qy dsqwr Aqy klgI sjw ky gurg`dI ’qy<br />

ibrwjmwn hoey[<br />

pRIq puSwk DrI suKswgr AO klgI gur sIs suhwvY]<br />

is`K irlIzn ivc mYkwl& ilKdw hY ik “gurU swihb ny &rmwieAw<br />

qlvwr dI pytI myrI mwlw hovygI, myrI dsqwr au~pr klgI sihnSwh<br />

dw icMnH idsygI[”<br />

isAwsq Drm dw Ain`KVvW AMg hY aus vkq Awp ny grIbW,<br />

mzlUmW qy AnwQW dI r`iKAw leI mIrI Aqy pIrI dIAW do ikRpwnW<br />

pihnIAW Aqy sRI Akwl q^q swihb dy swhmxy kysrI inSwn Julwey<br />

jo Drm Aqy rwjnIqI dy sumyl dw icMnH hn Aqy mIrI-pIrI dI<br />

suqMqrqw dy pRqIk hn[ sRI Akwl q^q swihb dI isrjnw smyN ies<br />

g`l dw Kws iDAwn r`iKAw igAw ik ieh q^q swry duinAwvI q^qW<br />

qoN vfyrw kr ky jwixAw jwvy, rwjnIqI Drm dI qwibAwdwr rhy[<br />

* ipMf qy fwk: l`Kpur, qihsIl PgvwVw (kpUrQlw)[ mo: 98156-14956.


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 18 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

bySk isAwsq Drm dw Ain`KVvW AMg hY, aus vkq Awp jI nw iksy<br />

qoN fry Aqy nw hI iksy ƒ frwaux dI nIqI ApxweI, AinAW sihxw<br />

vI AinAW krn vWg pwp hY, <strong>gurmiq</strong> AinAW Aqy A`iqAwcwr ivru`D<br />

sMGrS krn ƒ sUrbIrqw pRvwn krdI Aqy Shwdq ƒ siqkwr<br />

bKiSS krdI hY[ gurbwxI dw Purmwn hY:<br />

mrxu muxsw sUirAw hku hY jo hoie mrin prvwxo]<br />

sUry syeI AwgY AwKIAih drgh pwvih <strong>swcI</strong> mwxo]<br />

drgh mwxu pwvih piq isau jwvih AwgY dUKu n lwgY]<br />

(pMnw 579-80)<br />

ijs vkq gurU swihb jI v`loN sRI Akwl q^q swihb dI mIrIpIrI<br />

dy nwl BgqI-SkqI, sMq qy ispwhI dw sMklp joiVAw aus vkq<br />

Bwrq ivc jbr qy zulm dw bol-bwlw sI, ijs ƒ ^qm krn leI gurU<br />

swihb jI ny sRI Akwl q^q swihb dI isrjnw kr ky BgqI Aqy<br />

SkqI dy sumyl ƒ auqSwihq kIqw, gurU jI dy hukm Anuswr ij`Qy sMgq<br />

Ssqr Aqy suhxy GoVy lY ky Awp jI dy drbwr ivc hwzr hox l`gI au~Qy<br />

sUrbIr vI AwpxIAW jvwnIAW gurU swihb jI A`gy Byt krn l`gy[ ies<br />

qrHW Awp dI POj ivc mwJy Aqy mwlvy dy krIb 500 jvwn BrqI hoey[<br />

sr cwrls Anuswr, “sRI gurU Arjn dyv jI dy smyN Drm Aqy<br />

isAwsq ƒ joVn dy bIj pwey gey Aqy auhI sRI gurU hirgoibMd swihb<br />

jI dy smyN vDy Puly[”<br />

sRI gurU hirgoibMd swihb jI ny loV mihsUs krdy hoey is`KW ivc<br />

jMgI suBwA BirAw[ ienHW jvwnW ƒ Ssqr iv`idAw dy krqv isKwaux<br />

leI Awp jI ny 52 POjI BrqI kIqy jo izlHy sRI AMimRqsr dy nzdIk<br />

gMumtwlw ksby dI Ku`lHI jgHw qy Ssqr-iv`idAw dw AiBAws krdy[<br />

ies dy nwl hI aunHW jvwnW ivc joS Brn leI gurU swihb ny FwfIAW<br />

ƒ pRyirq kIqw Aqy ikhw, “hux loV hY ik quhwfy swzW iv`coN llkwrW<br />

inklx[ quhwfIAW surW kOm ƒ vMgwrn[ quhwfI F`f dI T`p jnqw ƒ<br />

tuMb ky jgwey[ quhwfy gj dy GuMgrU kurbwnI leI idlW ivc cwA pYdw<br />

krn[ “ies syvw leI sRI AMimRqsr izlHy dy ipMf surisMG dy BweI n`Qw<br />

m`l jI Aqy BweI Abd`ulw jI ny Aihm BUimkw inBweI[ gurU swihb dI<br />

isPq ivc q^qnSInI dI pihlI vwr BweI n`Qw jI qy BweI Abdu`lw


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 19 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

jI duAwrw gweI geI:<br />

do qlvwrIN b`DIAW, iek mIrI dI iek pIir dI[<br />

iek Azmq dI, iek rwj dI, iek rwKI kry vzIr dI[<br />

ihMmq bwhW kotgVH, drvwzw blK bKIr dI[<br />

nwl ispwhI nIl nl, mwr duStW kry qgIr jI[<br />

p`g qyrI, kI jhWgIr dI[<br />

vwrW nwl is`KW dy hONsly hor vI bulMd ho gey, gurU swihb jI ny<br />

XoiDAW ivc joS Brn leI hor vwrW ilKvweIAW[ ienHW vwrW (Xu`Dkwiv)<br />

ny sUrimAW dw KUn grmwaux dw kMm kIqw, ijs nwl mugl<br />

srkwr dw ieh Brm tu`t igAw ik is`K Drm Dwrimk Aqy smwijk<br />

Kyqr ivc suqMqr nhIN hn[ gurU swihb jI duAwrw sRI Akwl q^q<br />

swihb dI isrjnw is`K Drm dI hoNd dw iek ivl`Kx icMnH sI, rwjsI<br />

icMnHW dw pRXog ijs qrHW q^qW ’qy ibrwjxw, drbwr sjwauxw, POj<br />

Aqy Ssqr iek`Ty krn, gurU-drbwr dI rwjsI jwho-jlwl ij`Qy bYT<br />

ky gurU swihb SihnSwhW dI qrHW dIvwn lgwauNdy Aqy dIvwn auprMq<br />

is`K sMgqW dIAW SkwieqW muk`dmy Aqy JgVy inptwauNdy qy Awpxw hr<br />

nvW PYslw <strong>gurmiq</strong> dI b^Sxhwr Adwlq sRI Akwl q^q swihb qoN<br />

suxwauNdy sn[ PlsrUp lokW ny lwhOr jW id`lI v`l msly lY ky jwxw C`f<br />

id`qw, jo ik mugl srkwr leI iek cuxOqI sI[<br />

gurU swihb dw smkwlI ‘dibsqwn-ey-mjwihb’ dw krqw<br />

zulPkwr ArDsqwnI dw vyrvw ies sMbMD ivc TIk hY ik “aus (gurU)<br />

ƒ bhuq swrIAW muSklW dw swhmxw krnw ipAw[”<br />

sRI gurU nwnk swihb jI dy kQn Anuswr Drm s`c hY “eyko Drmu<br />

idRVY scu koeI] Aqy isAwsq rwj sMBwlx Aqy D`kySwhI, byienswPI<br />

ƒ dUr krn Aqy cMgw rwj-pRbMD clwauxw huMdw hY[ pihly pMj gurU<br />

swihbwn dw smW SWqmeI Drm pRcwr dw sI, Akbr bwdSwh dy vyly<br />

qk is`K Drm ivc iksy vI muZl bwdSwh ny d^lAMdwzI krn dI<br />

koiSS nhIN kIqI[<br />

sMn 1610 ivc murqjw Kwn dy pMjwb dw gvrnr bxn qy gurU-<br />

Gr dy purwxy doKI myhrbwn Aqy cMdU vrigAW ny is`KW dI cVHdI klw<br />

dyK ky hkUmq dy kMn Brny SurU kr id`qy[ murqjw Kwn vI gurU swihb


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 20 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

jI dy idno-idn vDdy pRBwv qoN Gbrw igAw Aqy jhWgIr dy hukm ’qy<br />

sMn 1610 ivc gurU swihb ƒ igRPqwr krky gvwlIAr dy iklHy ivc Byj<br />

id`qw[ sweIN mIAW mIr Aqy kuJ nyk idl muslmwnW v`loN qy guris`KW<br />

v`loN Avwz auTwaux krky 2 swl qoN kuJ G`t smyN mgroN sMn 1612 ivc<br />

gurU swihb jI ƒ aunHW qoN pihlW kYd kIqy gey 52 kYdI rwijAW smyq<br />

irhwA kr id`qw[<br />

gurU swihb jI ƒ bhuqw smW sRI Akwl q^q swihb ’qy rihx dw<br />

nhIN imilAw, ikauNik Swhjhwn dy g`dI ’qy bYTx auprMq gurU swihb<br />

ƒ aus nwl cwr jMgW krnIAW peIAW[ sMn 1633 ivc kwly KW, pYNdy<br />

KW nwl krqwrpur ivc cOQI jMg krn qoN bwAd gurU swihb jI<br />

krqwrpur jwx auprMq Awp ny is`K Drm ƒ pRcwirAw Aqy Awpxy poqry<br />

sRI gurU hirrwie swihb jI ƒ gurg`dI dw vwrs Qwp ky 1644 eI: ivc<br />

joqI joiq smw gey[<br />

sMn 1748 eI: dI ivswKI ’qy srb`q Kwlsy dy rUp ivc iek`qr<br />

ho ky BweI kpUr isMG PYjlpurIey Aqy auprMq srdwr j`sw isMG<br />

AwhlUvwlIey ƒ nyqw cuixAw igAw[ ies auprMq BweI gurbKS isMG jI<br />

jQydwr Qwpy gey ijnHW ny 30 isMGW smyq AbdwlI dIAW Axigxq POjW<br />

nwl lVidAW hoieAW Shwdq dw jwm pIqw[ mhwrwjw rxjIq isMG ny<br />

mhwrwjw huMidAW hoieAW sRI Akwl q^q swihb dI srvau~cqw ƒ<br />

pRvwn kIqw Aqy sRI Akwl q^q swihb Aqy Drm ƒ isAwsq qoN au~pr<br />

r`Kx dy isDWq ƒ Aml ivc ilAWdw[<br />

auprMq is`K pMQ v`loN v`fy msly qy PYslw lYx leI sRI Akwl q^q<br />

swihb ’qy srb`q Kwlsy dw iek`T bulw ky AnykW gurmqy pws kIqy jWdy<br />

sn ijs nwl sRI Akwl q^q swihb dI mhwnqw CyvyN pwqSwh sRI gurU<br />

hirgoibMd swihb jI v`loN isrjy isDWq ƒ prp`k krdI hY[<br />

is`KI srUp ivc rihx dw pRx kIqw<br />

gurduAwrw sRI gurU gRMQ swihb pRBU ismrn kyNdr CotI jv`dI luiDAwxw<br />

v`loN is`KI dy pRcwr ƒ pRPulq krn leI imqI 9-3-2007 qoN 11-3-<strong>2011</strong><br />

qk 12567 ivAkqIAW ƒ pRyrnw krky is`KI srUp ivc rihx dw ilKqI pRx<br />

krvwieAw hY[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 21 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

kIrqn prMprw ƒ sRI gurU Arjn dyv jI dI dyx<br />

-fw. jiqMdr kOr*<br />

BwrqI Drm swDnw dy ieiqhws ivc lIh qoN ht ky Xogdwn pwaux<br />

vwly swDkW ivc sRI gurU Arjn dyv jI dw nwm ivSyS qOr ’qy vrxnXog<br />

hY[ auh sRI gurU nwnk dyv jI duAwrw clweI geI prMprw dy pMjvyN gurU<br />

sn ijnHW ny nw isrP is`K kOm dy ivkws ivc ieiqhwsk Xogdwn<br />

pwieAw sgoN AwpxI Shwdq dy ky gurU-prMprw ƒ iek Aijhy moV ’qy<br />

ilAw ky KVHw kr id`qw ijQy BgqI dI r`iKAw leI SkqI dI Dwrnw dI<br />

AiqAMq loV mihsUs hox l`gI[ is`K Drm ivc bIr rs pRivrqI dw<br />

ivkws hoieAw Aqy is`K sMq dy nwl-nwl ispwhI vI bx igAw[<br />

auh mhwn gurU sn ijnHW ny lokW ƒ smwijk kilAwx Aqy prmwrQ<br />

dy mwrg au~qy nvIN roSnI id`qI[ auh mhwn gurU sn ijnHW dI bwxI dI<br />

inrml Dwrw ny BwrqI sMq kwiv-Dwrw ivc iek iviSSt rh`s Aqy<br />

pRvwhmeI AnuSwsnI SYlI Aqy suMdrqw Dwrn kIqI hoeI hY[ bwxI<br />

rcyqw hox qoN ielwvw auh iek mhwn sMpwdk vI sn ijnHW ny Awid gurU<br />

gRMQ swihb dy rUp ivc bwxI dw AnoKw sMgRih kr ky BwrqI sMsikRqI<br />

au~qy iek mhwn aupkwr kIqw hY[ ies qoN vD ky auh iek sMgIqkwr<br />

sn ijnHW dI sMgIqmeI bwxI nwl nw isr& BgqI sMgIq sgoN SwsqrI<br />

sMgIq vI pRis`D hoieAw[<br />

sRI gurU Arjn dyv jI dw jnm sMn 1563 ƒ ApRYl dI 15 qwrIK<br />

ƒ gurU nwnk dI g`dI ’qy ibrwjmwn gurU rwmdws jI dy Gr sRI<br />

goieMdvwl swihb ivc hoieAw[ aunHW dw bcpn pRym mUrq gurU ipqw dI<br />

dyK-ryK ivc pRikrqI dy Ku`lHy ivhVy ivc dirAw ibAws dy iknwry<br />

bqIq hoieAw Aqy bwbw b`uFw jI qoN auQy hI ArMBk is`iKAw pRwpq<br />

kIqI[ Awp jI bcpn qoN hI bwxI suxn, pVHn Aqy rcx pRqI ruicq<br />

sn[ gurU prmySvr dy rUp ivc auh hmySw gIq gwien krdy Aqy aunHW<br />

dI ibrqI hmySW pRBU dy crnW ivc l`gI rihMdI sI[<br />

* muKI sMgIq ivBwg, Kwlsw kwlj Pwr vUmYn, sRI AMimRqsr[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 22 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

jIvn ivc sMgIq dw mh`qv :<br />

gurU swihb dy idl ivc jIvn dy ArMB qoN hI rcnw-sRoq Pu`t ipAw<br />

sI Aqy iesy mhwn gux ƒ vyKdy hoey aunHW dy nwnw gurU sRI gurU Amrdws<br />

jI ny iek vwr ikhw sI, “doihqw bwxI dw boihQw” ArQwq myrw ieh<br />

dohqw AiDAwqimkqw jW bwxI dw jhwz hovygw[ gurU swihb dI ieh<br />

Biv`KbwxI s`c swbq hoeI[ 1<br />

AmrIkw dy mShUr ivdvwn bylI ny ikhw hY ik kivqw r`b dI<br />

AwpxI cIz hY, aus ny ies leI Awpxy pYgMbrW ƒ kvI bxwieAw hY[<br />

ijMnw hI v`D AsIN kivqw ƒ smJWgy aunw hI AsIN pRym Aqy SkqI nwl<br />

prmwqmw dI qrHW huMdy jwvWgy[ 2<br />

<strong>siqgur</strong>W dw vI iehI ivcwr sI, qW hI aunHW ny ikhw, “Dur kI<br />

bwxI AweI ijn sglI icMq imtweI”]<br />

sRI gurU Arjn dyv jI duAwrw bwxI dI rcnw dw vwqwvrn aunHW<br />

dy gurg`dI ’qy ibrwjmwn hox qoN pihlW hI bx igAw sI[ aunHW dI sB<br />

qoN pihlI rcnw dy ip`Cy iek Gtnw dw vrxn krnw ZYr-munwsb nhIN<br />

hovygw[<br />

iek vwr aunHW dy ipqw gurU rwmdws jI ny Awpxy irSqydwrW dy<br />

AwnMd kwrj ivc aunHW ƒ lwhOr ByijAw Aqy ikhw ik jdoN qk AsIN nw<br />

bulweIey vwps nhIN Awauxw[ ivAwh dw kwrj smwpq ho igAw[ bhuq<br />

idn bIq gey, ipqw gurU dy v`loN koeI sMdyS nhIN AwieAw, qW Awp jI<br />

ny ivXog nwl ivAwkul ho ky ieh pRym-p`qr iliKAw:<br />

myrw mnu locY gur drsn qweI]<br />

iblp kry cwiqRk kI inAweI] (pMnw 96)<br />

kihMdy hn ik ieh p`qr Awp jI dy v`fy Brw ipRQI cMd ny Cupw<br />

ilAw Aqy gurU swihb qk nw phuMcx id`qw[ Pyr aunHW ny dUjw Aqy qIjw<br />

p`qr iliKAw ijs kwrn Awp jI ƒ lwhOr qoN bulw ilAw igAw[ jdoN<br />

Awp jI Awey qW gurU ipqw ny ikhw ik cOQw pd rc ky ies CMd ƒ pUrn<br />

kro qW Awp jI ny jo aucwrx kIqw auh ies pRkwr hY:<br />

Bwgu hoAw guir sMqu imlwieAw] pRBu AibnwsI Gr mih pwieAw]<br />

syv krI plu csw n ivCuVw jn nwnk dws qumwry jIau]4]<br />

hau GolI jIau Goil GumweI jn nwnk dws qumwry jIau]


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 23 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

(pMnw 97)<br />

ieh iek qrHW gurU Arjn dyv jI dI sB qoN pihlI rcnw sI ijs<br />

ƒ sux ky gurU rwmdws jI AiqAMq KuS hoey[ ienHW dI Xogqw Aqy<br />

jIvn-aucqw vyK ky gurg`dI ienHW ƒ sONp id`qI geI[ Awp dI Anupm<br />

pRiqBw, AlOikk AnuBv, ivcwrW dI sUKmqw, sMgIqmeI imTws Aqy<br />

sMvydnSIl vrxn AlOikk iksm dw hY[ 3<br />

sRI gurU Arjn dyv jI duAwrw ricq rcnwvW ƒ vyKdy hoey aunHW dw<br />

sMgIq sMbMDI igAwn pUrn qOr ’qy pRmwixk is`D huMdw hY[<br />

sRI gurU Arjn dyv jI sMgIq dy cMgy jwxkwr sn[ aunHW ny gurU gRMQ<br />

swihb dI sMpwdnw dy smyN hryk bwxI ƒ sMgIq dIAW sImwvW ivc bMnH<br />

ky bIV ivc cVHwieAw hY[ bwxI rcdy smyN Aqy sRI gurU gRMQ swihb dI<br />

sMpwdnw krdy smyN gurU jI duAwrw Anyk pRkwr dIAW sMgIqk SYlIAW<br />

dw qwlmyl, smyN Aqy irqUAW dI pwbMdI, jwqIAW, pRdySW Aqy sMsikRqIAW<br />

dy ivc qwlmyl kwiem r`Kx dI pRivrqI, rhwau dw pRXog, DunW, GrW<br />

dI ivSyS ivDI Awid Anyk ivSySqweIAW aunHW dI sMgIq pRbInqw dw<br />

pRmwx hn[ 4<br />

ies qrHW sRI gurU Arjn dyv jI dI bwxI dI sMgIqkqw klwqmk<br />

idRStI qoN inpuMn hY Aqy smkwlIn BgqW, sMqW nwl ies Kyqr ivc<br />

ivSyS sQwn r`KdI hY[<br />

aunHW duAwrw sRI gurU gRMQ swihb jI dw rwg Anuswr kIqw sMpwdn<br />

hI ies g`l dw sB qoN v`fw sbUq hY ik sMgIq ƒ aunHW dI aucwrn kIqI<br />

bwxI ivc pRmuK sQwn pRwpq sI[ sRI gurU Arjn dyv jI dy v`loN kuJ<br />

vwrW dy au~qy DunIAW dw cVHwieAw jwxw aunHW dw lok-Dwrnw nwl gUVHw<br />

sMbMD sQwipq krdw hY[ <strong>gurmiq</strong> sMgIq dw SwsqrI Aqy dysI sMgIq<br />

nwl sumyl Aqy ies dw mUMh lok-Dwrnw v`l hY[<br />

sRI gurU Arjn dyv jI dI sMgIq inpuMnqw dy ivSy bwry pRo. ipAwrw<br />

isMG pdm ilKdy hn ik aunHW dI sMgIq iv`idAw dI jwxkwrI dw ies<br />

q`Q qoN vI pqw c`ldw hY ik aunHW ny qIh rwgW ivc AwpxI bwxI rcI<br />

hY[ iPr ienHW rwgW ivc aucwrn kIqy gey pwvn SbdW au~qy iek qoN lY<br />

ky 17 Gr qk dw vI sMkyq imldw hY[ ies qoN Bwv hY ik ieh Sbd<br />

iks Gr ivc gwieAw jwxw hY[ sMgIqkwr jwxdy hn ik iqMn jW cwr


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 24 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

qwl qoN au~qy dw gwien ikMnw AOKw, inrMqr Aqy dIrG AiBAws dw kMm<br />

hY[ gurU swihb klw dIAW ienHW gihrweIAW qoN cMgI qrHW jwxU sn Aqy<br />

ies dw pRBwv aunHW dI bwxI ivc imldw hY[ 5<br />

ies qrHW AsIN vyKdy hW ik sRI gurU Arjn dyv jI sMgIq klw dy<br />

bhup`KI pwrKU igAwqw sn[ auh nw isrP iek sMgIq igAwqw sn sgoN<br />

gwien ivc vI aunHW dI kuSlqw isKrW ƒ CUMhdI sI[ aunHW ny Awp Kud<br />

bwxI dw gwien kr ky Aqy is`KW ƒ gwien leI auqSwihq kr ky<br />

gurbwxI kIrqn dI iek nvIN rIq dw ArMB kIqw[<br />

gurbwxI ƒ sB qoN pihly aucwrn vwly sRI gurU nwnk dyv jI Aqy<br />

dUjy gwiek aunHW dy swQI BweI mrdwnw jI sn[ aus qoN auprMq bwxI<br />

gwien dw kwrj BweI mrdwnw jI dy vMSj BweI s`qw jI qy rwie blvMf<br />

jI krdy sn[ cOQy gurU sRI gurU rwmdws jI qk ienHW dy duAwrw kIqw<br />

igAw kIrqn sRvx kIqw jWdw sI prMqU sRI gurU Arjn dyv jI dy smyN<br />

ienHW dI gurU jI nwl iksy g`l qoN nwrwzgI ho geI ijs krky ienHW ny<br />

gurU-drbwr ivc kIrqn krn qoN nWh kr id`qI[ gurU jI ny Awp jw<br />

ky ienHW ƒ mnwauxw cwihAw prMqU aunHW ny kOVy Sbd bolxy SurU kr id`qy[<br />

ieQoN qk ik aunHW ny gurU nwnk pwqSwh dI Swn dy iKlwP bury bol boly<br />

ik jykr swfw bzurg BweI mrdwnw kIrqn nw krdw qW gurU nwnk<br />

siwhb ƒ kOx jwxdw[ 6<br />

jdoN gurU jI dy mnwaux ’qy vI BweI s`qw jI Aqy rwie blvMf jI<br />

nw mMny qW gurU jI ny is`KW ƒ hukm id`qw ik auh Kud hI kIrqn kirAw<br />

krn[ gurU nwnk pwqSwh dI Swn ivc bury bol bolx dy kwrn <strong>siqgur</strong>U<br />

jI ny is`KW ƒ s`qy blvMf qoN kIrqn suxn ’qy vI rok lw id`qI[ kIrqn<br />

ikvyN kIqw jwvy ies leI aunHW ny Kud is`KW dw mwrg-drSn kIqw<br />

ikauNik kIrqn mwhOl ivc ply hoey gurU Arjn dyv jI rwg iv`idAw<br />

ivc kwPI inpuMn ho cu`ky sn[ ies qrHW jo kIrqn krn dI pRQw isr&<br />

pIVHI-dr-pIVHI c`ly Aw rhy gwiek GrwixAW dy kol sI hux gurU jI dI<br />

ikrpw sdkw auh AiDkwr is`KW ƒ iml igAw Aqy is`KW ny Kud kIrqn<br />

krnw SurU kr id`qw ijs nwl BgqI sMgIq dw hor v`D pRcwr pRswr ho<br />

sikAw[ gurduAwirAW ivc vI kIrqn huMdw sI[ hux hryk Avsr BwvyN<br />

auh ivAwh SwdI dw hovy jW jIvn-imRqU dw, hryk sMskwr ivc bwxI


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 25 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

dw kIrqn kIqw jWdw hY ijs dw ArMB sRI gurU Amrdws jI kr gey<br />

sn[ AMqr isr& ieMnw sI ik aus smyN isr& rvwieqI gwiek hI<br />

kIrqn kirAw krdy sn hux swry is`K Awp kIrqn krn l`g pey Aqy<br />

kIrqn krn leI rwg iv`idAw dw igAwn vI pRwpq krn l`gy ijs<br />

kwrn nw isrP BgqI sMgIq ƒ auqSwh imilAw sgoN SwsqrI sMgIq<br />

dw vI ivkws hoieAw[<br />

gurU jI duAwrw jwrI kIqy ies hukm nwl ik hux is`K Kud kIrqn<br />

krngy, ieh lwB hoieAw ik hux sMgIq (kIrqn) suxn vwsqy lokW ƒ<br />

imrwsIAW jW FwfIAW dy kol jwx dI muQwjI nw rhI[ Bwrq ivc<br />

vrn-vMf Aqy kMm-vMf dI c`lI Aw rhI rIqI Anuswr rwg dw kMm<br />

imrwsIAW ƒ hI sONp id`qw igAw sI[ gurU jI ny sMgIq-iv`idAw ƒ<br />

sIimq Gyry iv`coN k`F ky lokW dy ivSwl smUh ƒ sONp id`qw[<br />

sRI gurU Arjn dyv jI dw kihxw hY ik jo Dun jW rwg gwieAw jwey<br />

aus ivc EAMkwr Bwv prmwqmw dy vwsqy pRIqI pRdriSq hoxI cwhIdI<br />

hY[ auh srb-ivAwpI hY Aqy aus dy drSn gurU dy mwiDAm qoN hI kIqy<br />

jw skdy hn:<br />

EAMkwir eyk Duin eykY eykY rwgu AlwpY]<br />

eykw dysI eyku idKwvY eyko rihAw ibAwpY]<br />

eykw suriq eykw hI syvw eyko gur qy jwpY]1] (pMnw 885)<br />

sRI gurU Arjn dyv jI ny kIrqn ƒ ieMnw mh`qv id`qw ik aunHW dy<br />

Anuswr auh JONpVI vI rwj mh`l qoN G`t suhxI nhIN ij`Qy pRBU dy guxW<br />

dw gwien huMdw hY Aqy auh rwj-mh`l iksy kMm dw nhIN ijs ivc rihx<br />

vwly lokW ny pRBU ƒ Bulw id`qw hY:<br />

BlI suhwvI CwprI jw mih gun gwey]<br />

ikq hI kwim n Daulhr ijqu hir ibsrwey]1] (pMnw 745)<br />

sRI gurU Arjn dyv jI ny qW mukqI dw swDn hI kIrqn ƒ mMinAw<br />

hY[ jdoN BweI JwqU, BweI muMdkw, BweI kydwrw Aqy BweI kilAwxw jI<br />

ny gurU jI qoN p`uiCAw ik aunHW dw auDwr iks qrHW hovygw qW mhwrwj ny<br />

&rmwieAw ik rwgW dI quhwƒ sUJ hY[ kIrqn krnw:<br />

gurbwxI rwgn mih mwE<br />

nIky pRBU ko sUjs bswE[ 7<br />

sRI gurU Arjn dyv jI &rmwauNdy hn ik ies sMswr ivc ausy mnu`K


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 26 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

dw Awauxw sPl hY jo prmwqmw dI nyVqw ƒ mihsUs krdw hoieAw aus<br />

dy pRym ivc lIn ho ky aus dI BgqI krdw hY[ AijhI hwridk pRymw-<br />

BgqI ivc auh pUrn rUp ivc lIn ho ky jo kIrqn krdw hY auh aus<br />

dI Awqmw dIAW gihrweIAW qk pRBwv pwauNdw hY:<br />

sPlu jnmu qW kw prvwxu]<br />

pwrbRhmu inkit kir jwxu]<br />

Bwie Bgiq pRB kIrqin lwgY]<br />

jnm jnm kw soieAw jwgY] (pMnw 869)<br />

kIrqn ƒ sRI gurU Arjn dyv jI ny BgqI dy smu`cy swDnW qoN sRySt<br />

mMinAw hY[ klXug ivc BgqI dw iek iehI pRm`uK swDn hY ijs duAwrw<br />

jIv nw isr& Awp hI ies sMswr-swgr qoN pwr ho skdw hY sgoN swrI<br />

kul ƒ qwrn dI Xogqw-pRwpq kr skdw hY[ Aijhw mn`uK hI pRBU dI<br />

drgwh ivc mwx Aqy ie`zq nwl pRvyS krdw hY:<br />

kljug mih kIrqnu prDwnw]<br />

gurmuiK jpIAY lwie iDAwnw]<br />

Awip qrY sgly kul qwry hir drgh piq isau jwiedw]6]<br />

(pMnw 1075-76)<br />

gurU jI dy Anuswr hryk ivAkqI ƒ rozwnw kIrqn krnw cwhIdw<br />

hY[ prMqU pRBU dw kIrqn gwien krnw isr& aunHW mn`uKW ƒ pRwpq huMdw<br />

hY ijnHW au~qy pRBU Awp ikrpw krdy hn[ so gurU jI aunHW lokW dy Bwg<br />

dI pRsMsw krdy hn ijnHW ƒ pRBU dw guxgwn krnw nsIb huMdw hY Aqy<br />

ijnHW ny sMqW dI sMgq duAwrw pRBU dI nyVqw ƒ mihsUs kr ilAw hY:<br />

vfY Bwig pRB kIrqnu gwieAw]<br />

sMqsMig nwnk pRBu pwieAw]4] (pMnw 805)<br />

ijQy kIrqn krn dy vDIAw Pl mn`uK ƒ pRwpq huMdy hn auQy<br />

kIrqn suxn dy PlW dw vI gurU swihb ny vrxn kIqw hY[ Awp<br />

&rmwauNdy hn ik jo gurmuK hir dw kIrqn suxdy hn aunHW dy mn qoN<br />

hryk pRkwr dy vYr-ivroD imt jWdy hn:<br />

vYr ivroD imty iqh mn qy]<br />

hir kIrqnu gurmuiK jo sunqy] (pMnw 259)<br />

prmwqmw dw kIrqn krn vwlw Aqy suxn vwlw dovyN hI pRBU dy<br />

pRym-pwqr bxdy hn[ kIrqn dw Asl rs suxn dy leI gurduAwry


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 27 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

jwx dI loV hY[ <strong>siqgur</strong>U dy drSn kr ky suK nwl hir-j`s gwien<br />

krn dy nwl Aqy suxn dy nwl iek AnoKI Aqy AgMmI rs dI Junkwr<br />

iCVdI hY-mn`uK dw mn inrml ho jWdw hY Aqy Awqmw iKV au~TdI hY[<br />

hr pRkwr dy du`K-klyS imt jWdy hn[ mn`uK ies Xog ho jWdw hY ik aus<br />

pRBU dI Srn ivc snmwn iml sky:<br />

gur duAwrY hir kIrqnu suxIAY]<br />

<strong>siqgur</strong>u Byit hir jsu muiK BxIAY]<br />

kil klys imtwey <strong>siqgur</strong>u hir drgh dyvY mwnW hy]4]<br />

(pMnw 1075)<br />

purwqn smyN ivc gwaux vwly ƒ ‘gWDrv’ qy swz vjwaux vwly ƒ<br />

‘ikMnr’ ikhw jWdw sI[ sRI gurU Arjn dyv jI ny <strong>gurmiq</strong> sMgIq ivc<br />

gWDrv ƒ gwvxhwrw Aqy ikMnr ƒ bwvxhwrw ikhw hY ijnHW ƒ A`j AsIN<br />

gvYXw jW vwdk AwKdy hW[ 8<br />

auh Awp ^ud iek mhwn kIrqnIey sn[ aunHW dI vwdn smr`Qw<br />

dw sbUq ies Gtnw qoN cMgI qrHW iml jWdw hY[<br />

jdoN BweI s`qw jI Aqy rwie blvMf jI gurU jI dy mnwaux ’qy vI<br />

nw mMny qW gurU mhwrwj ny Awp swz PV ky r`bI kIrqn SurU kr id`qw[ 9<br />

gurU jI dI gwien-vwdn smr`Qw dI iek hor audwhrx imldI<br />

hY—jdoN gurU Amrdws jI dy pu`qr bwbw mohn jI qoN gurU Amrdws jI<br />

hornW gurUAW dIAW rcnwvW lYx gey qW bwbw mohn jI ny gurU jI ƒ<br />

rcnwvW dyx qoN ienkwr kr id`qw[ gurU jI ny swrMdw sur kIqw Aqy<br />

bwbw mohn jI dy cubwry dy hyTW glI ivc KVHy ho ky Sbd gwien SurU<br />

kIqw:<br />

mohn qyry aUcy mMdr mhl Apwrw]<br />

mohn qyry sohin duAwr jIau sMq Drm swlw] (pMnw 248)<br />

ieh Sbd pwrbRhm prmySvr dI vifAweI ivc ricAw hoieAw<br />

hY[ ies nwl bwbw mohn jI ie`iCq rcnwvW dyx vwsqy psIj gey[<br />

sRI gurU Arjn dyv jI ny 30 rwgW ivc AwpxIAW rcnwvW dw<br />

gwien kIqw[ gurU jI Awp vI BwrqI sMgIq dy igAwqw sn[ sRI gurU<br />

gRMQ swihb dw sMpwdn krdy smyN gurU jI ƒ pqw sI ik auh sMgIq dI<br />

pusqk nhIN ilK rhy, sgoN auh iek AiqAMq piv`qr Aqy Dwrimk<br />

kwrj kr rhy sn[ sRI gurU Arjn dyv jI ny jYjYvMqI rwg ƒ C`f ky gurU


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 28 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

gRMQ swihb dy smUh rwgW ivc bwxI dw sMpwdn kIqw[ gurU jI ny ijnHW<br />

12 rwgW dw v`D pRXog kIqw aunHW dI swrxI ieQy pRsquq hY:<br />

1. gauVI, 2. Awsw, 3. dyvgMDwrI, 4. soriT, 5. DnwsrI,<br />

6. sUhI, 7. iblwvl, 8. rwmklI, 9. mwrU, 10. BYrau, 11. swrMg,<br />

12. kwnVw[<br />

sRI gurU gRMQ swihb dy rwgW ƒ aunHW dI prMprw Anuswr gurU jI ny<br />

pMj BwgW ivc vMifAw Aqy ienHW ƒ “kIrqn dI cOkI” dw nwm id`qw[<br />

kIrqn dI cOkI dy v`l iDAwn dyx qoN ieh g`l spSt ho jWdI hY ik<br />

rwgW dy smyN Anuswr hI ieh prMprw ArMB hoeI[ is`K Dwrimk sMgIq<br />

dy kuSl Aqy AiDkwrI ivdvwn fw. AjIq isMG (pyNtl) ny vI gurU gRMQ<br />

swihb au~qy Awpxy lwswnI SoD kwrj qoN auprMq ieh is`tw k`iFAw hY[<br />

aunHW dw kQn hY ik:<br />

The Ragas of Guru Grnth Sahib were classified under<br />

five groups according to the traditional time of the Ragas<br />

and the name ‘Chowki of Kirtan’ was given by the Gurus. 10<br />

kuJ KojwrQIAW dI rwey Anuswr ieh inrivvwd s`cweI hY ik<br />

kIrqn dIAW do cOkIAW dI prMprw gurU nwnk dyv jI dy smyN qoN hI<br />

ArMB ho c`ukI sI[ ienHW iv`coN pihlI cOkI ‘Awsw kI vwr’ dI sI, ijs<br />

dy ArMB hox dw smW sUrj au~gx dy pihlW dw huMdw sI Aqy dUjI cOkI<br />

‘sodru dI cOkI’ sI ijs dw ArMB sUrj fu`bx dy bwAd inSicq kIqw<br />

igAw sI[ fw. AjIq isMG (pyNtl) ny vI ies rwey dI puStI krdy hoey<br />

iliKAw hY:<br />

The services of ‘Asa di Vaar’ before sunrise and second<br />

of ‘Sodar’ after sunset used to be held at Kartarpur<br />

during the time of Guru Nanak. 11<br />

ies qoN ieh spSt huMdw hY ik gurU nwnk dyv jI ny jo AwpxI<br />

swDnw dw kyNdr krqwrpur ƒ bxwieAw sI auQy rozwnw svyry Aqy Swm<br />

ƒ kIrqn huMdw sI[ “Awsw kI vwr” dI kIrqn-prMprw ieQoN hI<br />

ArMB hoeI jo A`j qk clI Aw rhI hY[ aus dw smW sUrj au~gx qoN<br />

pihly sI[<br />

is`KW dy cOQy gurU sRI gurU rwmdws jI qk kIrqn dIAW ieh dovyN<br />

cOkIAW hI pRcwr ivc rhIAW[ prMqU sRI gurU Arjn dyv jI ny sRI


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 29 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

hirmMdr swihb ivc sRI gurU gRMQ swihb dw <strong>pRkwS</strong> krn auprMq pihlI<br />

vwr kIrqn dI mrXwdw sRI hirmMdr swihb ivc ArMB kIqI[ BweI<br />

kwnH isMG nwBw ny sRI gurU Arjn dyv jI duAwrw Awsw kI vwr dI cOkI,<br />

crn kml dI cOkI, sodru dI cOkI, kilAwx dI cOkI, ienHW cwr<br />

cOkIAW dw pRcln kIqw d`isAw hY[ 12 prMqU BweI vIr isMG dy Anuswr<br />

kIrqn dIAW pMj cOkIAW <strong>gurmiq</strong> ivc nIXq hn[ 13<br />

fw. AjIq isMG (pyNtl) dy Anuswr vI kIrqn dIAW pMj cOkIAW<br />

sRI gurU Arjn dyv jI dy smyN qoN hI SurU sn[<br />

After the installatiion of the Guru Granth Sahib in<br />

Golden Temple Guru Arjan Dev Ji added three more<br />

chowkies. 14<br />

ies qoN spSt huMdw hY ik do cOkIAW pihlW pRcilq sn Aqy iqMn<br />

cOkIAW sRI gurU Arjn dyv jI ny hor Swml kr id`qIAW jo k`ul imlw<br />

ky pMj cOkIAW ho geIAW jo ies pRkwr hn:<br />

1. Awsw kI vwr dI cOkI: ies dw smW AMimRq vylw hY jo rwq dy<br />

krIb do vjy qoN SurU huMdw hY[ ies dy ADIn hyT ilKy rwg AwauNdy hn,<br />

Awsw, soriT, rwmklI, BYrau, pRBwqI, gauVI, dyvgMDwrI Awid[ rwg<br />

soriT Awm qOr ’qy rwq ƒ gwieAw jWdw hY, prMqU Awsw kI vwr dI cOkI<br />

ivc ies rwg ivc kuJ Sbd gwey jwx dI rIq hY[ 15<br />

2. AnMd dI cOkI : ‘Awsw kI vwr’ dy kIrqn auprMq iek lMmw<br />

Sbd ‘rwg rwmklI’ ivc gwieAw jWdw hY jo ik AnMd swihb dy nwm<br />

qoN jwixAw jWdw hY[ ies dw smW svyr dy Cy vjy qoN nON vjy qk hY[ rwg<br />

rwmklI qoN ielwvw ies ƒ hyT ilKy rwgW ivc vI gwieAw jw skdw<br />

hY-gUjrI, tofI, sUhI, quKwrI, iblwvl Awid[<br />

3. crn kml dI cOkI : ies ƒ iblwvl dI cOkI dy nwm qoN vI<br />

jwixAw jWdw hY ikauNik ies ivc pMj Sbd rwg iblwvl ivc gwey<br />

jWdy hn[ ies dw smW idn dy ds vjy qoN dupihr dy iqMn vjy qk hY[<br />

ies dy ADIn hyT ilKy rwg AwauNdy hn—iblwvl, tofI, gUjrI,<br />

dyvgMDwrI, sUhI, swrMg, vfhMs, bsMq, mwlI gauVw qy mwJ Awid[<br />

rwg bsMq, bsMq r`uq ivc dupihr jW rwq dy iksy pihr ivc<br />

gwieAw jw skdw hY[<br />

4. sodru dI cOkI: ies dw gwien smW sUrj fu`bx auprMq hY jW Swm


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 30 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

dy cwr vjy qoN s`q vjy qk dw smW ijs ƒ ihMdusqwnI sMgIq ivc<br />

sMiDAw <strong>pRkwS</strong> ikhw jWdw hY[ ies leI inmnilKq rwg inrDwrq<br />

hn—DnwsrI, jYqsrI, bYrwVI, mwrU, Awsw Awid[ rwg mwrU izAwdwqr<br />

mrn sMskwr dy mOky ’qy gwieAw jWdw hY[<br />

5. suK Awsx jW kilAwx dI cOkI: ies dw smW sUrj fu`bx<br />

auprMq Awm qOr ’qy s`q vjy Swm qoN ArMB huMdw hY[ ies ivc sB qoN<br />

pihlW rwg kilAwx Aqy rwg kwnVw dy Sbd gwey jWdy hn[ aus<br />

auprMq hornW rwgW dy Sbd gwey jWdy hn Aqy AKIr ivc ‘soihlw’ dw<br />

pwT kIqw jWdw hY[ ies cOkI ivc hyTW ilKy rwg inrDwrq hn:<br />

kilAwx, kwnVw, ibhwgVw, soriT, iqlMg, nt nwrwiex, kydwrw,<br />

mlwr, jYjYvMqI, Awsw Awid[<br />

rwg mlwr ƒ vrKw ru`q ivc idn dy smyN vI ibnW pihr bMDn dy<br />

gwey jwx dw hukm kIqw igAw hY[<br />

sRI gurU Arjn dyv jI ny rwgW dy duAwrw pRymw-BgqI (kiljug<br />

mih kIrqn prDwnw) dy kilAwxkwrI mwrg ƒ Awpxy jIvn ivc m`uK<br />

sQwn id`qw[ gurU jI dw ivAkiqqv qW ivSv-pRym nwl Eq-poq sI[<br />

auh srbivAwpk prmwqmw dy Bgq qW sn, nwl hI lok nyqw hox dy<br />

nwqy aunHW jIvn sMGrS dIAW AnykW hor izMmyvwrIAW vI c`ukIAW hoeIAW<br />

sn[ aunHW dI bwxI ies smwjk kwrjSIlqw dw pRq`K pRmwx pyS<br />

krdI hY[<br />

sRI gurU Arjn dyv jI dI bwxI hornW swry gurUAW nwloN sB qoN<br />

izAwdw hY[ ijQoN qk BwSw dI vic`qrqw dw sMbMD hY auh qW iek<br />

hYrwnIjnk s`cweI hY[ ievyN l`gdw hY ik idl ivc ies leI kuJ ivSyS<br />

qrHW dw moh sI[ aunHW ny AwpxI bwxI duAwrw Awpxy smyN ivc pRcilq<br />

v`D qoN v`D BwSw rUpW ƒ sur`iKAq r`Kx dw Xqn kIqw hY[<br />

Awp jI dI bhuqI bwxI sMq-BwSw ivc qW hY hI, ies qoN ielwvw<br />

ibRj BwSw, shsikRqI gwQw, Svyqw, pMjwbI, lihMdI (p`CmI pMjwbI)<br />

Awid ivc vI ies dy bhuq suMdr audwhrx imldy hn[ sRI gurU Arjn<br />

dyv jI Aijhy Adu`qI bwxIkwr hn ijnHW ny izAwdwqr sMq-BwSw ivc<br />

Aqy kuJ ku pMjwbI BwSw ivc bwxI rc ky swfy swihq dI hI nhIN sgoN<br />

BwrqI sMgIq dw ivkws Aqy KuShwlI kIqI hY[ ienHW dIAW rcnwvW<br />

ivc igAwn, pRym Aqy vYrwg BrpUr hn[ CMdW dy AnykW nmUny v`K-v`K


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 31 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

rwgW Aqy lYAW ivc iek ivSyS pRkwr dy vlvly smyq AMikq hn[<br />

ies qrHW Awpxy gurU ipqw sRI gurU rwmdws jI duAwrw ADUry C`fy<br />

gey kwrjW ƒ pUrw krdy hoey gurU jI Awpxw jIvn bqIq kr rhy sn<br />

ik eIrKw dy kwrn muZl bwdSwh jhWgIr ny gurU jI au~qy ivdrohI<br />

Sihzwdy Kusro ƒ Awsrw dyx dw ielzwm lgw ky bMdI bxw ilAw[<br />

SwhI hukm qoN lokW dI BlweI leI jIvn Br kMm krn vwly Aqy<br />

koml idl vwly Drm gurU ƒ kYd kr ky lwhOr iljwieAw igAw Aqy pMj<br />

idn qrHW-qrHW dy qsIhy dy ky aunHW ƒ ieslwm ivc ilAwaux dw Xqn<br />

kIqw igAw[ aunHW dy isr ’qy grm ryqw pweI geI, bdn ƒ grm pwxI<br />

ivc aubwilAw igAw[ auh ’qyrw kIAw mITw lwgY hir nwm pdwrQu<br />

nwnk mwgY’ dw Sbd hI gwien krdy rhy[ aunHW dy ichry ’qy koeI vI<br />

mlwl nw AwieAw Aqy nw hI auh ienHW qsIihAW qoN r`qI Br vI Gbrwey<br />

Aqy AwKrkwr sMn 1606 eIsvI ivc ShIdI pRwpq kr gey[<br />

hvwly Aqy it`pxIAW :<br />

1. bwxI gurU Arjn dyv, pRo. ipAwrw isMG pdm, s&w 12.<br />

2. sRI gurU Arjn jIvn qy rcnw, BwSw ivBwg, pMjwb, s&w 144.<br />

3. bwxI gurU Arjn dyv, pRo. ipAwrw isMG pdm, s&w 12-12.<br />

4. sRI gurU Arjn dyv jIvn qy rcnw, gurSrn kOr j`gI, s&w 110.<br />

5. bwxI gurU Arjn dyv, pRo. ipAwrw isMG pdm, s&w 24.<br />

6. jIvn ibRqWq sRI gurU Arjn dyv jI, pRo. swihb isMG, s&w 19.<br />

7. pRq`K hrI jIvnI gurU Arjn dyv jI, siqbIr isMG, s&w 75.<br />

8. gurU Arjn dyv jIvn qy bwxI, mihMdr kOr ig`l, s&w 79.<br />

9. mn`uKqw dy gurU nwnk dyv jI qoN sRI gurU qyg bhwdr jI qk, ig. sohx isMG sIql,<br />

s&w 170-180.<br />

10. The Nature and the Placement, Dr. A.S. Paintal, P. 106-107.<br />

11. auhI, s&w 106.<br />

12. mhwn koS, BweI kwnH isMG nwBw, s&w 449.<br />

13. gurU gRMQ koS, BweI vIr isMG, s&w 882.<br />

14. The Nature and the Placement, Dr. A.S. Paintal, P. 106.<br />

15. pMjwb kI sMgIq prMprw, fw. gIqw pyNtl, s&w 124.


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 32 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

ieiqhwisk gur-AsQwn:8<br />

sRI gurU AMgd dyv jI nwl sMbMiDq ieiqhwisk AsQwn<br />

-mnmohn kOr*<br />

sRI gurU AMgd dyv jI dw jnm izlHw mukqsr (vrqmwn) dy ipMf<br />

m`qy dI srW ijs ƒ ik A`jklH ipMf srwey nWgw ikhw jWdw hY, ivKy<br />

ipqw sRI PyrUm`l jI dy Gr mwqw dieAw kOr jI (sBrweI) dy ku`KoN<br />

hoieAw[ Awp jI dI SwdI ipMf sMGr dy sRI dyvI cMd mrvwhw jI dI<br />

spu`qrI bIbI KIvI jI nwl hoeI[ bIbI KIvI jI dI k`uKoN Awp jI dy Gr<br />

do spu`qr BweI dwqU jI qy BweI dwsU jI qy do spu`qrIAW bIbI Amro<br />

jI qy bIbI AnoKI jI dw jnm hoieAw[ sRI gurU nwnk dyv jI ny 1539<br />

eI: ivc BweI lihxw jI ƒ Awpxw au~qrwiDkwrI Qwp aunHW dw nW<br />

AMgd r`K aunHW ƒ guirAweI sONp id`qI[<br />

sRI gurU AMgd dyv jI ny Awpxy jIvn-kwl dOrwn smwj suDwr<br />

leI KfUr swihb ivKy jwq-pwq, CUq-Cwq dy ivqkry ƒ ^qm krn<br />

leI lMgr Aqy pMgq dI gurU nwnk pwqSwh duAwrw clweI mrXwdw ƒ<br />

vDyry pRPulq kIqw[ ies dI syvw dI izMmyvwrI aunHW ny AwpxI supqnI<br />

bIbI KIvI jI dy izMmy lweI[ ies qoN ielwvw aunHW ny KfUr swihb ivKy<br />

hI kOm dI ijsmwnI qMdrusqI leI m`l AKwVy vI kwiem kIqy[<br />

goieMdvwl ngr sRI gurU Amrdws jI ny vswieAw ijs ip`Cy mUl pRyrnw<br />

sRI gurU AMgd dyv jI dI hI sI[ sRI gurU gRMQ swihb jI ivc Awp jI<br />

dy 63 slok drj hn[ Awp 29 mwrc sMn 1552 eI: ƒ sRI gurU<br />

Amrdws jI ƒ gurg`dI dI bKiSS kr joqI joq smw gey[ Awpxy<br />

jIvn-kwl dOrwn Awp jI ny ij`Qy vI Awpxy piv`qr crn pwey, sMgqW<br />

ny Awp jI dI Xwd ƒ sdIvI bxweI r`Kx leI au~Qy gurduAwrw swihbwn<br />

dI sQwpnw kIqI[ sRI gurU AMgd dyv jI nwl sMbMiDq gurduAwrw<br />

swihbwn bwry jwxn dw Xqn krdy hoey AwE AsIN pihlW sRI mukqsr<br />

izlHy bwry jwxn dw Xqn krdy hW[<br />

sRI mukqsr swihb izlHw hY~fkuAwrtr hY[ ieh biTMfw-Pwizlkw<br />

rylvy lweIn ’qy biTMfy qoN 75 iklomItr Aqy Pwizlkw qoN 48 iklomItr<br />

* # 8363, glI nM: 2, gurU rwmdws ngr, sulqwnivMf rof, sRI AMimRqsr[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 33 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

dI dUrI ’qy hY[ sRI mukqsr swihb mogw-Abohr sVk qy nYSnl hweIvy<br />

nM: 16 ’qy kotkpUrw qoN 32 Aqy mlot qoN 29 iklomItr dI dUrI ’qy<br />

siQq hY[ sRI mukqsr swihb qihsIl dw iek ipMf srwey nWgw<br />

mukqsr-kotkpUrw sVk ’qy rylvy stySn brIvwlw qoN 2 iklomItr dI<br />

dUrI ’qy siQq hY[ sRI AMimRqsr qoN ieh AsQwn 150 iklomItr dI<br />

dUrI ’qy hY[<br />

gurduAwrw jnm AsQwn pwqSwhI dUjI, srwey nWgw: ipMf<br />

srwie nWgw ivKy sRI gurU AMgd dyv jI dw 31 mwrc, 1504 eI: ƒ<br />

jnm hoieAw[ ie`Qy sRI gurU AMgd dyv jI dI Xwd ivc gurduAwrw<br />

swihb suSoiBq hY jo ‘jnm AsQwn pwqSwhI dUjI’ krky pRis`D hY[<br />

gurduAwrw swihb dw pRbMD SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI krdI hY[<br />

ies ipMf ivc sRI gurU nwnk dyv jI Aqy sRI gurU goibMd isMG jI dI Xwd<br />

ivc vI gurduAwrw swihbwn suSoiBq hn[<br />

KfUr swihb<br />

KfUr swihb pMjwb dy nvyN bxy izlHy qrnqwrn dI iek qihsIl<br />

hY[ ieh ibAws-goieMdvwl swihb rylvy lweIn ’qy ibAws qoN 22<br />

iklomItr Aqy goieMdvwl swihb qoN 6 iklomItr dI dUrI ’qy siQq hY[<br />

ieh sRI AMimRqsr qoN 43 Aqy qrnqwrn qoN 19 iklomItr dI dUrI ’qy<br />

siQq hY[ jlMDr qoN sRI AMimRqsr jWdy smyN sRI AMimRqsr qoN 18<br />

iklomItr pihly siQq jMifAwlw ngr qoN iek sVk KfUr swihb ƒ<br />

jWdI hY, ij`QoN KfUr swihb dI dUrI l`gBg 15 iklomItr hY[<br />

KfUr swihb dI pwvn DrqI ƒ pihly nON gurU swihbwn dI pwvn<br />

crn Coh dI bKiSS pRwpq hY[ iesy hI ipMf ivc sRI gurU AMgd swihb<br />

jI dI SwdI 1519 eI: ivc hoeI sI[ sRI gurU nwnk dyv jI qoN gurg`dI<br />

dI bKiSS auprMq aunHW dI AwigAw Anuswr sRI gurU AMgd dyv jI ny KfUr<br />

swihb ivKy hI invws kr ies DrqI ƒ pRcwr dw kyNdr bxwieAw Aqy<br />

ie`Qy auh 1552 eI: qk rhy[ iesy hI jgHw ’qy sRI gurU AMgd dyv jI ny<br />

sRI gurU Amrdws jI ƒ Awpxw au~qrwiDkwrI Qwp guirAweI dI bKiSS<br />

kIqI sI[ ies ngr ivc sRI gurU AMgd dyv jI qoN ielwvw sRI gurU nwnk<br />

dyv jI Aqy sRI gurU Amrdws jI dIAW ieiqhwisk XwdgwrW sQwipq<br />

hn[ KfUr swihb ivKy suSoiBq gurduAwrw swihbwn dI syvw-sMBwl dw


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 34 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

kwrj kwr syvw vwly bwbw syvw isMG jI duAwrw kIqw jw irhw hY[<br />

a) gurduAwrw qipAwnw swihb, KfUr swihb : gurduAwrw<br />

qipAwnw swihb KfUr swihb ivKy aus AsQwn ’qy suSoiBq hY ij`Qy sRI<br />

gurU AMgd dyv jI ny BweI bwlw jI qoN sRI gurU nwnk dyv jI dI jnm<br />

swKI ilKvweI sI[<br />

A) gurduAwrw qp AsQwn gurU AMgd swihb, KfUr swihb:<br />

gurduAwrw qp AsQwn gurU AMgd swihb, sRI gurU nwnk dyv jI dI Xwd<br />

ivc suSoiBq gurduAwrw qipAwnw swihb jI dy swhmxy suSoiBq hY[<br />

ie`Qy sRI gurU AMgd swihb jI Akwl purK dI BgqI ivc lIn ho iek<br />

prmwqmw dI ausqiq kirAw krdy sn[<br />

e) gurduAwrw drbwr swihb, AMgITw swihb, KfUr swihb:<br />

gurduAwrw drbwr swihb, AMgITw swihb aus AsQwn ’qy suSoiBq hY<br />

ij`Qy sRI gurU AMgd swihb jI dy joqI joiq smwaux auprMq aunHW dw<br />

AMiqm sskwr kIqw igAw sI[ ie`Qy ifauFI dy swhmxy gurU AMgd dyv<br />

jI dI spu`qrI bIbI Amro jI dw ieiqhwisk KUh vI hY[<br />

s) gurduAwrw mweI ivrweI jI, KfUr swihb: is`K ieiqhws<br />

Anuswr jdoN gurU nwnk swihb ny sRI AMgd dyv jI ƒ gurg`dI leI<br />

cuixAw Aqy krqwrpur qoN KfUr swihb jwx vwsqy bcn kIqw qW sRI<br />

gurU AMgd swihb jI kuJ smW iekWq ivc rihx leI mweI ivrweI<br />

(iBrweI) dy Gr ivc rhy[ ie`Qy hI bwbw b`uFw jI dI AgvweI ivc<br />

AweIAW sMgqW ƒ bwbw jI dI bynqI auprMq gurU swihb ny drSn id`qy<br />

sn[ ies gurduAwrw swihb dI nvIN iemwrq dI auswrI 1980 eI:<br />

ivc hoeI[<br />

h) gurduAwrw m`l AKwVw, KfUr swihb : gurduAwrw swihb m`l<br />

AKwVw aus QW ’qy suSoiBq hY ij`Qy sRI gurU AMgd swihb jI b`icAW ƒ<br />

m`l Xu`D dw AiBAws krwieAw krdy sn[ sRI gurU AMgd dyv jI ny ie`Qy<br />

hI gurmuKI il`pI dy pRcwr qy pwswr leI pwTSwlw dI sQwpnw vI kIqI<br />

Aqy gurmuKI il`pI dw bwl-boD bxwieAw[ A`jklH ie`Qy sRI gurU gRMQ<br />

swihb jI dy pwT dI sMiQAw id`qI jWdI hY[<br />

hrIky<br />

gurduAwrw swihb pwiqSwhI dUjI Aqy CyvIN hrIky : hrIky izlHw


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 35 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

qrnqwrn dI qihsIl p`tI dw iek ipMf hY[ ibAws Aqy sqluj<br />

dirAw dy sMgm au~qy v`sy ies ipMf ƒ ‘hrIky p`qx’ ikhw jWdw hY[<br />

ieh rylvy stySn mKU qoN 8 iklomItr Aqy sRI AMimRqsr qoN 60<br />

iklomItr dI dUrI ’qy siQq hY[ m`qy dI srW qoN ipMf sMGr ivKy rihx<br />

qoN bwAd kuJ smW sRI gurU AMgd dyv jI ny AwpxI irhwieS hrIky ivKy<br />

vI r`KI sI pr kuJ kwrnW krky auh vwps ipMf sMGr cly gey sn[<br />

ieiqhwisk sRoqW qoN pqw c`ldw hY ik CyvIN pwiqSwhI sRI gurU hirgoibMd<br />

swihb jI ny vI ies DrqI ƒ AwpxI piv`qr crn-Coh dI bKiSS<br />

kIqI hY[ ies ipMf ivc sRI gurU AMgd dyv jI Aqy sRI gurU hirgoibMd<br />

swihb jI dI Awmd dI piv`qr Xwd ivc gurduAwrw swihb suSoiBq hY,<br />

ijs dI nvIN iemwrq dw inrmwx-kwrj bwbw dXw isMG jI surisMG<br />

vwly krvw rhy hn[<br />

Kwn CwprI<br />

gurduAwrw swihb pwiqSwhI dUjI Kwn CwprI : Kwn CwprI izlHw<br />

qrnqwrn dw iek ipMf hY[ ieh Piqhwbwd qoN 5 iklomItr Aqy rylvy<br />

stySn qrnqwrn qoN 19 iklomItr dI dUrI ’qy siQq hY[ ieh iek<br />

Cotw ijhw ipMf hY, ijs ivc sRI gurU AMgd swihb, sRI gurU Amrdws<br />

swihb, sRI gurU Arjn swihb Aqy sRI gurU hirgoibMd swihb jI ny Awpxy<br />

piv`qr crn pwey hn[ ieiqhwisk sRoqW Anuswr sRI gurU AMgd swihb<br />

jI KfUr swihb invws smyN jd iek vwr ipMf ivc kwl pY igAw qW<br />

iek iSv nwQ nW dw qpw, jo gurU AMgd swihb dI S^sIAq Aqy<br />

hrmn-ipAwrqw qoN Kwr KWdw sI ny ipMf vwsIAW ƒ ikhw ik sRI guurU<br />

AMgd swihb jI dy ipMf C`fx qoN bwAd hI ipMf ivc mINh pvygw[ jdoN<br />

sRI gurU AMgd swihb jI ƒ ies g`l dw pqw l`gw qW auh bwbw b`uFw jI<br />

ƒ nwl lY ky KfUr swihb C`f ky, ^wnpur dI it`bI 'qy cly gey[ bwvjUd<br />

ies dy jd bwrS nw hoeI qW bwbw Amrdws jI, jo goieMdvwl swihb<br />

qoN KfUr swihb Awey sn ny lokW ƒ sRI gurU AMgd swihb koloN muAwPI<br />

mMgx leI pRyirq kIqw qW ipMf vwsIAW ny Kwnpur dI it`bI 'qy Aw ky<br />

sRI gurU AMgd swihb qoN muAw&I mMgI Aqy gurU swihb ƒ vwps KfUr<br />

swihb Awaux leI bynqIAW kIqIAW[ auprMq jd ipMf vwsIAW ny XogI<br />

ƒ aus dI kIqI dw Pl dyx dw rwh ApxwieAw qW ausy smyN bwrS pYxI


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 36 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

SurU hoeI[ ieiqhws sRoq d`sdy hn ik sRI gurU Arjn dyv jI dI iek<br />

vwr jd Kwnpur Awey qW aunHW ny ipMf dy iek grIb ikswn BweI hImW<br />

dI CwprI ivc irhwieS kIqI sI ijs kwrn 'Kwnpur', 'Kwnpur<br />

CwprI' krky pRis`D ho igAw[ gurduAwrw swihb dI mOjUdw iemwrq<br />

1970 eI: ivc auswrI geI[<br />

gurduAwrw sRI gurU AMgd swihb jI Brovwl: Brovwl qihsIl<br />

KfUr swihb, izlHw qrnqwrn dw iek ipMf hY[ ieh qrnqwrn dy pUrb<br />

v`l 15 iklomItr dUr qrnqwrn-goieMdvwl sVk ’qy siQq hY[ rylvy<br />

stySn qrnqwrn ie`QoN 16 iklomItr dI dUrI ’qy siQq hY[ ies ipMf<br />

ivc sRI gurU AMgd swihb Kwn CwprI qoN KfUr swihb vwps jwx smyN<br />

ijs jgHw ’qy kuJ smW Tihry sn, au~Qy gurU swihb dI Awmd dI Xwd<br />

ivc gurduAwrw swihb suSoiBq hY, ijs ƒ pihlW ‘gurUAwxw swihb’<br />

AwiKAw jWdw sI pr A`jklH ieh gurduAwrw sRI gurU AMgd swihb krky<br />

pRis`D hY[ gurduAwrw swihb dI mOjUdw iemwrq dI auswrI 1980 eI:<br />

ivc hoeI[<br />

is`K imSn id`lI v`loN <strong>gurmiq</strong> Aqy AMimRq-sMcwr smwgm<br />

is`K imSn id`lI v`loN gurduAwrw is`K sMgq rxjIq ngr nvIN id`lI<br />

ivKy 23, 24 ApRYl <strong>2011</strong> ƒ do rozw <strong>gurmiq</strong> smwgm Aqy AMimRq-sMcwr<br />

krvwieAw igAw[ <strong>gurmiq</strong> smwgm ivc BweI divMdr isMG hzUrI rwgI<br />

s`cKMf sRI hirmMdr swihb sRI drbwr swihb, sRI AMimRqsr, BweI mlkIq<br />

isMG lONgovwl FwfI jQw, BweI bldyv isMG sBrw kvISrI jQw Aqy is`K<br />

imSn id`lI dy ieMcwrj BweI AjIq isMG, pRcwrk BweI suKivMdr isMG qy<br />

BweI gurnwm isMG ny gurbwxI qy kQw-kIrqn rwhIN sMgqW ƒ inhwl kIqw[<br />

pMj-ipAwry swihbwn ny AMimRq dw bwtw iqAwr kIqw[ ijs dOrwn 25<br />

pRwxIAW ny AMimRq CikAw[ ies smyN jQydwr kuldIp isMG mYNbr SRomxI<br />

kmytI Aqy blivMdr isMG mYNbr id`lI is`K gurduAwrw pRbMDk kmytI qoN<br />

ielwvw gurduAwrw is`K sMgq rxjIq ngr dy sk`qr s. rxjIq isMG,<br />

Drm pRcwr sk`qr s. mnjIq isMG Awid hwzr sn[ AMimRq Ckx vwly<br />

pRwxIAW ƒ kkwr Drm pRcwr kmytI sRI AMimRqsr v`loN Bytw rihq id`qy gey[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 37 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

sRI hirikRSn iDAweIAY ijs ifTy siB duiK jwie<br />

-bIbI AMimRq kOr*<br />

ATvyN <strong>siqgur</strong>U CyvyN gurU hirgoibMd jI dy poqy, sqvyN gurU hirrwie<br />

jI dy Coty PrzMd, bwlw pRIqm sRI gurU hirikRSn swihb jI ny 1656<br />

eI: ƒ kIrqpur swihb ivKy mwqw ikRSn kOr jI dI k`uKoN jnm ilAw[<br />

Ajy bYTx hI l`gy sn ik ikMnI-ikMnI dyr cOkVw mwr-iekwgricq ho<br />

kIrqn qy pwT suxdy rihMdy[ A`KrI iv`idAw vI jldI isK leI, KyfW<br />

vI inrBYqw vwlIAW Kyfdy[ ipqw sRI gurU hirrwie jI dI ingrwnI hyT<br />

qy sMgq sdkw sRI gurU hirrwie jI dy swry gux— DIrj, inmrqw,<br />

smidRStqw, duKIAW dy du`K dUr krny, h`QIN syvw krnI, pSU-pMCIAW dw<br />

iDAwn r`Kxw, loVvMdW dI shwieqw krnI, nwm-bwxI dw AiBAws<br />

krnw Awid Awp jI ivc suBwvk hI pRvyS kr gey[ gurU ipqw jI nwl<br />

swry Dwrimk AsQwnW dy drSn kIqy qy v`ifAW dw ikvyN siqkwr krnw<br />

hY, iksy ƒ vI au~cw nhIN bolxw Awid bcpn Bwv CotI aumr ivc hI<br />

AnykW guxW ƒ gRihx kIqw[<br />

Awp jI dy v`fy Brw rwmrwie ny jdoN gurU-isDWq qoN Btk ky SwhI<br />

TwT-bwT dy Asr hyT Aw ky Awpxy gurUAW dI bwxI dw iqRskwr kIqw<br />

qW ipqw gurU hirrwie jI ny aus ƒ bydKl kr id`qw qy gurg`dI pMj swl<br />

dy spu`qr sRI hirikRSn jI ƒ sONp sMgqW ƒ ikhw ik gurbwxI dw p`lw<br />

nhIN C`fxw[ hux mukqI dI kuMjI sRI gurU hirikRSn jI dy h`Q hY, ienHW<br />

’qy SrDw r`Kx vwilAW dy swry kSt dUr hoxgy qy sB Pl pRwpq hoxgy!<br />

ATvyN <strong>siqgur</strong>W dy drSn kridAW hI sMgqW inhwl huMdIAW[ Awp<br />

AMimRq vyly drbwr ivc AwauNdy[ kIrqn qy kQw auprMq drbwr lgwauNdy,<br />

SMky nivrq krdy, sMgqW dIAW BytwvW pRvwn kr loVvMdW ivc vMfdy[<br />

lMgr ivc vI Awpxy h`QIN syvw krdy[ bYrwgIAW, swDUAW, PkIrW qy<br />

sMgqW ƒ gurU-Gr dI mrXwdw d`sdy qy aupdyS idMdy:<br />

aupdyS:<br />

* 658/10,pMjwb mwqw ngr, luiDAwxw[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 38 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

— pihly pMj gurU swihbwn dI bwxI ƒ suxn, ivcwrn qy Aml krn<br />

nwl jIvn mukq ho jWdw hY[<br />

— ikrq jo vI hovy iemwndwrI nwl kIiqAW hI pRvwn huMdI hY[ ikrq<br />

kridAW pRBU dI bMdgI nhIN C`fxI[<br />

— sRI gurU gRMQ swihb jI ƒ gurU dw ihrdw jwx v`D qoN v`D pRcwr kro[<br />

— kysW dI byAdbI nw kro sgoN kyswDwrI ho ky hr vyly ismrn kro[<br />

— sqI rsm nhIN krnI[<br />

— ivDvw ivAwh dI Ku`lH hoxI cwhIdI hY[<br />

— kuVImwr ƒ mUMh nhIN lwauxw[ aus ƒ sMgq ivc vI nhIN bYTx dyxw[<br />

— qmwkU dw syvn nw krn qy Aqy kysW ƒ nw ktwaux ’qy Awqimk<br />

SWqI, Awqimk SkqI Aqy Awqimk mMfl dw rs mwixAw jw<br />

skdw hY[<br />

— ‘Gwil Kwie ikCu hQhu dyie’ dy mhWvwk ƒ idRVH kIqw jwxw cwhIdw<br />

hY[<br />

— gurU golk ƒ loVvMdW dI shwieqw leI vrqo[<br />

— is`KI ivc dwrSink bwrIkI nhIN, qrk dI isAwxp nhIN, dlIlbwzI<br />

dI cqurweI ivc nhIN pYxw:<br />

Coif isAwnp bhu cqurweI duie kr joiV swD mig clu]<br />

ismir suAwmI AMqrjwmI mwnuK dyh kw iehu aUqm Plu]<br />

(pMnw 717)<br />

— vwihgurU dw Bwxw isr Jukw ky mMnxw cwhIdw hY[<br />

— kdy koeI ie`Cw hovy, ivGn Aw pvy, du`K sqwey, mn n itky qW sRI<br />

gurU gRMQ swihb jI dI Srn ivc jwE auh shweI ho sB du`K<br />

k`txgy[<br />

— iqMn swl dy gurqw kwl smyN Awp ij`Qy lokW ƒ Awpxy aupdySW rwhIN<br />

is`Dy rwh pwauNdy rhy au~Qy ieMnI CotI aumr ivc ieho ijhy kwrj kIqy<br />

ik Awm ivAkqI pVH-sux ky hI dMg rih jWdw hY[<br />

kwrj :<br />

— smyN dI nzwkq ƒ dyKdy sMgqW ƒ hukmnwmy Byjy ik auh msMdW qoN<br />

sucyq rihx ikauNik keI msMd gurU kI golk dI Zlq vrqoN kr<br />

rhy sn[ pwkptn dI sMgq dy nwm hukmnwmy qoN pqw l`gdw hY ik


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 39 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

sMgq hux kwr-Bytw msMdW h`Q nw Byjy, nw hI aunHW dI sMgq krnI<br />

hY[ isrP nyVy DrmSwlw jw ky inqnym qy pwT suxnw hY[<br />

— ihMdusqwn Br ivc qy bwhr dUr-dUr hr is`KI kyNdr ’qy suGV<br />

isAwxy is`K Byjy ijnHW ny is`KI dy bUty ƒ hor pRPulq kIqw[<br />

— pRBU-eykqw dy isDWq ƒ idRVH krwieAw qy mn`uK dI eykqw ƒ KMfn<br />

hox qoN bcwieAw[<br />

— gurbwxI dI quk bol ky doKIAW ƒ is`Dy rwh ’qy lY AwauNdy[ ijvyN jdoN<br />

cor jsvMq rwie Awp jI dy drbwr AwieAw-Awp jI ny ‘cor kI<br />

hwmw Bry nw koie] coru kIAw cMgw ikau hoie’ Sbd aucwr aus ’qy<br />

BrvIN nzr pweI[ auh ro ipAw qy gurU jI qoN iKmw mMg aus ny sMgq<br />

swhmxy hI pRx kIqw ik auh A`gy qoN h`QIN ikrq krygw[<br />

— ‘sIis invwieAY ikAw QIAY jw irdY kusuDy jwih’[ sRI gurU nwnk dyv<br />

jI dI ieh quk jdoN Awp jI dI rsnw qoN suxI qW gyNdw ml dw<br />

AMdrlw ih`l igAw[ aus ny jUAw Kyfx qy Srwb pIx dI BYVI vwdI<br />

iqAwgx dw pRx ilAw[ pMc nMd cMd ivBcwrI qy ies qrHW keI hor<br />

Awp jI dy ipAwr Bry im`Ty qy qIr ivMnHy bcnW sdkw nyk qy guris`K<br />

bxy[<br />

— Awp jI dy drSnW sdkw hI lokW dy du`K dUr ho jWdy[ Awp jI<br />

glIAW-kUicAW ivc jw jw ky rogIAW dy rogW dw invwrn krdy[<br />

— bsMqR nW dy kwSI qoN Awey bRwhmx dw ij`Qy kuSt rog dUr kIqw au~Qy<br />

aus ƒ aUc-nIc, jwq-pwq, bRwhmx-SUdr dy koJy ivcwrW ƒ dUr<br />

krn dw aupdyS id`qw[<br />

— mwnisk rog nwl pIVq joDy neIAw SsqR ƒ kyswDwrI ho ky nwm<br />

jpx qy ismrn krn dw aupdyS dy ky aus dw mwnisk rog dUr<br />

kIqw ijs ny shI ArQW ivc ‘XoDw’ bx sRI gurU goibMd isMG jI dy<br />

smyN vI syvw kIqI[<br />

— ropV dy rihx vwly SwhUkwr rwjw rwm jo kuVImwr sI, ƒ drbwr<br />

ivc hwzrI Brn dI AwigAw nw id`qI qy sMgq ƒ hukm kIqw ik<br />

kuVImwr nwl nhIN vrqxw[<br />

— BweI PkIrIAw, Bolw, BImw Aqy sMgq vrgy m`KtU gIq gw ky drdr<br />

iB`iKAw mMgidAW ƒ ikrq krn qy vMf Kwx dw aupdyS dy ky


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 40 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

gurU-Gr dy syvwdwr bxw id`qw[<br />

— gurbwxI dy pRcwr qy siqkwr leI BweI mnI isMG jI qy BweI<br />

idAwlw jI qoN bwxI dIAW poQIAW ilKvw ky sMgqW ivc vMfIAW[<br />

— dvwKwny ivc dvweIAW qy rogIAW dI dyK-ryK dw pUrw pRbMD kIqw[<br />

— Swm ƒ AKwiVAW ivc nyzwbwzI, GoV svwrI, kuSqIAW krvw ky<br />

jyqUAW ƒ ienwm vMfdy qy gurU-Gr Awaux vwlIAW sMgqW ƒ AwpxI<br />

im`TI bwxI, ipAwr BrI qkxI nwl inhwl krdy qy sMgqW ƒ Awpxy<br />

h`QIN prSwdw CkwauNdy[<br />

— rwjw jY isMhu dy s`dy ’qy is`K sMgqW dy mSvry nwl id`lI jwxw qW mMny<br />

pr AOrMgzyb ƒ ipqw gurU sRI gurU hirrwie swihb jI dI AwigAw<br />

Anuswr drSn dyx qoN ienkwr kIqw[<br />

— Brw rwmrwie Aqy AOrMgzyb dIAW isAwsI cwlW dI prvwh nw krdy<br />

hoey bVI infrqw qy sUJ-bUJ nwl is`K jQybMdI ƒ mzbUq kIqw[<br />

— id`lI jwx smyN AMbwly kol pMjoKry dy sQwn ’qy C`jU nwmI JIvr qoN<br />

gIqw dy ArQ krw pMfq lwl cMd dw hMkwr qoiVAw[<br />

— id`lI pu`j ky rwjw jY ishuM dy bMgly ivKy itkwxw kIqw[<br />

— rwjw jY ishuM dI rwxI jo golI bx bYTI sI ƒ ‘mW’ kih ky pukwirAw<br />

qy aus dI Aws pUrI qW kIqI pr aus ƒ ikhw ies kpt ivc aus<br />

ƒ iksy dw swQ nhIN dyxw cwhIdw sI[<br />

— id`lI ivKy iBAwnk ibmwrI smyN Awp jI ny rogIAW dI h`QIN syvw<br />

kIqI[ Awp jI dy drSn kr ky rogIAW dy du`K dUr huMdy[<br />

— ies iBAwnk ibmwrI dw Asr Awp jI dy srIr ’qy ipAw[ AMqly<br />

smyN sMgqW qy mwqw jI ƒ aupdyS id`qw ik Bwxw mMnxw hY[ nOvyN gurU<br />

‘bwbw bkwly’ kih ky joqI joiq smw gey[<br />

gurduAwrw swihb pwiq: dsvIN nwFw swihb ivKy<br />

AMimRq-sMcwr smwgm<br />

mYnyjr gurduAwrw swihb pwiqSwhI dsvIN nwFw swihb, pMckUlw<br />

(hirAwxw) v`loN pùjI irport Anuswr gurduAwrw swihb ivKy krvwey gey<br />

AMimRq-sMcwr smwgm ivc 90 pRwxI AMimRq pwn kr gurU vwly bxy[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 41 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

B`t swihbwn dw AxgOilAw sQwn<br />

krisMDU (hirAwxw pRWq)<br />

-fw. swihb isMG ArSI*<br />

‘mhwn koS’ ivc B`t ƒ ausqq pVHn vwlw kvI, rwj drbwr ivc<br />

rwjw Aqy XoiDAW dw j`s kihx vwlw ibAwinAw igAw hY[ pMjW <strong>siqgur</strong>W<br />

dI mihmw krn vwly B`t swihbwn, ijnHW dI bwxI B`tW dy svYXy nwm qoN<br />

pRis`D hY, sUrj <strong>pRkwS</strong> AQvw sRI gurpRqwp sUrj gRMQ ivc ienHW ƒ ‘vydW<br />

dw Avqwr’ iliKAw hY jo ies pRkwr hY:<br />

iek iek byd cqurbpu DwrY pRgt nwm iqn khON AsMs[<br />

pUrn SXwm byd ky ieh By: mQurw jwlp b`l hrbMs[<br />

pun irgbyd: k`lX j`l n`l qRY klshwr cOQo igin AMs[<br />

Bey jujr ky: t`lX s`lX pun j`lX B`lX aupjy idjbMs[<br />

bhur AQrbx dwsru kIriq igin gieMd sdrMg su cwr<br />

kmlwsn ko iB`Kw nwm su ien siB qy Bw AiDk audwr]<br />

(sRI gurpRqwp sUrj gRMQ, rwis 3, AMsU 48)<br />

B`t swihbwn dI rcnw gurbwxI dw Aihm ih`sw hY[ pMcm gurU sRI<br />

gurU Arjn dyv jI ny ienHW dI rcnw ƒ sRI gurU gRMQ swihb ivc Swml<br />

krky au~c drjw id`qw[ sRI gurU gRMQ swihb ivc 11 B`tW dy 123 svèIey<br />

drj hn jo pMnw 1389 qoN pMnw 1409 ’qy AMikq hn[ B`tW dIAW<br />

swrIAW ilKqW ‘B`t vhIAW’ ivc mOjUd hn ijnHW dI BwSw putySvrI hY[<br />

sRI gurU gRMQ swihb ivc Swml 11 B`t swihbwn dy nW ies pRkwr hn:<br />

klshwr, jwlp, kIriq, iBKw, slH, BlH, nlH, gXMd, mQurw, blH,<br />

hrbMs[ ienHW B`t swihbwn ny svèIAW ivc sRI gurU nwnk swihb qoN lY<br />

ky sRI gurU Arjn dyv jI qk dI mihmw dw gux-gwx kIqw hY[<br />

ienHW sBnW iv`coN B`t klshwr jI dy pMjW gurU swihbwn pRqI aucwry<br />

gey 54 svèIey hn jo igxqI vjoN hor B`tW dI rcnw nwloN sB qoN vDyry<br />

hn[<br />

hux qk ho cùkIAW KojW ivc v`K-v`K KojwrQIAW ny B`t swihbwn dI<br />

*# 5707, mwfrn fuplYks, mnImwjrw, (XU.tI.) cMfIgVH[ swbkw fwierYktr, swihq<br />

AkwdmI, hirAwxw srkwr[ mo: 94633-27557


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 42 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

rcnw bwry Aqy ienHW dy nwvW bwry keI q`QW ƒ aujwgr kIqw hY Aqy keI<br />

QwvW ’qy Koj dI AxhoNd vI jwpdI hY ijs kwrn keI SMky vI aupjdy hn<br />

prMqU B`t swihbwn dI rcnw Aqy aunHW dy gurU swihbwn pRqI Atùt pRym ƒ<br />

A`KoN-proKy nhIN kIqw jw skdw[ A`j vI sRI gurU gRMQ swihb jI dw mùK<br />

vwk lYx qoN pihlW ieh svèIey bVI SrDw nwl pVHy jWdy hn[ audwhrx<br />

vjoN svèIey ies pRkwr hn:<br />

su khu tl guru syvIAY Aihins shij suBwie]<br />

drsin prisAY gurU kY jnm mrx duKu jwie] (pMnw 1392)<br />

(ies dy krqw B`t ‘klshwr’ jI hn ijnHW dy dUjy nwm ‘kl’ Aqy<br />

‘tl’ hn)<br />

B`t kIrq jI dw sRI gurU rwmdws jI dI ausqq ivc svèIAw ies<br />

pRkwr hY:<br />

hm Avguix Bry eyku guxu nwhI AMimRqu Cwif ibKY ibKu KweI]<br />

mwXw moh Brm pY BUly suq dwrw isau pRIiq lgweI]<br />

ieku auqm pMQu suinE gur sMgiq iqh imlMq jm qRws imtweI]<br />

iek Ardwis Bwt kIriq kI gur rwmdws rwKhu srxweI]4]58]<br />

(pMnw 1406)<br />

B`t iB`Kw jI dy 2 svèIey sRI gurU Amrdws jI dI ausqq ivc rcy<br />

pRwpq huMdy hn[ B`t iB`Kw jI Anuswr sRI gurU Amrdws jI dy myl qoN<br />

pihlW hor ijs nwl vI myl hoieAw auh sB svwrQI qy pwKMfI swD-sMq<br />

hI inkly jo AwpxI mihmw dy gux-gwx leI JUTy ivKwvy krdy sn ijnHW<br />

ƒ bhurUpIey hI ikhw jw skdw hY prMqU sRI gurU Amrdws jI dy drSn hox<br />

nwl sB iqRSnw qy Btkx smwpq ho geI[ Awp ny aucwrn kIqw hY:<br />

rihE sMq hau toil swD bhuqyry ifTy]<br />

sMinAwsI qpsIAh muKhu ey pMifq imTy]<br />

brsu eyku hau iPirE iknY nhu prcau lwXau]<br />

khiqAh khqI suxI rhq ko KusI n AwXau]<br />

hir nwmu Coif dUjY lgy iqn@ ky gux hau ikAw khau]<br />

guru diX imlwXau iBiKAw ijv qU rKih iqv rhau]2]20]<br />

(pMnw 1395-96)<br />

B`t mQurw jI ny sRI gurU rwmdws jI Aqy sRI gurU Arjn dyv jI dI<br />

ausqq ivc 14 svèIey rcy hn[ Awp dy kQn Anuswr jdoN qk m`Qy dy


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 43 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

Bwg nhIN sn jwgy aus vyly qk Btkx hI rhI[ klXug dy frwauxy<br />

smuMdr ivc fùb rhy sW, pCoqwvw iksy vyly vI imtdw nhIN sI[ hux sB<br />

pwsy GuMm-iPr ky ieho q`q kìFAw hY ik sMswr ƒ qwrn leI prmwqmw<br />

ny Awp gurU Arjn swihb ƒ Avqwr bxwieAw hY[ ijnHW ny vI sRI gurU<br />

Arjn dyv jI ƒ jipAw hY, auh prq ky grB jUn dy dùKW ivc nhIN<br />

Awey[ audwhrx vjoN pMkqIAW ies pRkwr hn:<br />

qqu ibcwru XhY mQurw jg qwrn kau Avqwru bnwXau]<br />

jpáu ijn@ Arjun dyv gurU iPir sMkt join grB n AwXau]6]<br />

(pMnw 1409)<br />

B`t jwlp jI dy 5 svèIey hn jo sRI gurU Amrdws jI dI SoBw ƒ<br />

ibAwndy hn[ Awp Anuswr jo dUjw Bwau hY auh qdoN hI dUr huMdw hY jdoN<br />

mnùK gurU dy sRySt aupdyS dy rwhIN ie`k prmwqmw ƒ pCwx ky pRwpq kr<br />

lYNdy hn[ hy jwlp! ieh swry pdwrQ <strong>siqgur</strong>U Amrdws jI dy ifìTAW<br />

hI pRwpq ho jWdy hn[ ies sMbMD ivc pwvn pMkqIAW vyKo:<br />

ieku ibMin dugx ju qau rhY jw sumMiqR mwnvih lih]<br />

jwlpw pdwrQ ieqVy gur Amrdwis ifTY imlih]5]14]<br />

(pMnw 1395)<br />

B`t BlH jI dw ie`k hI svèIAw hI ricAw hoieAw sRI gurU gRMQ<br />

swihb ivc imldw hY[ Awp dy kQn Anuswr b`dlW dIAW kxIAW, DrqI<br />

dI bnspqI, bsMq dy Pùl— ienHW dI igxqI nhIN ho skdI[ sUrj qy<br />

cMdrmw dIAW ikrnW, smuMdr dw pyt, gMgw dIAW qrMgW dw AMq kOx pw<br />

skdw hY? iSv jI vWg pUrn smwDI lw ky Aqy <strong>siqgur</strong> dy bKSy ibAwn<br />

duAwrw, hy BlH kvI! aunHW pdwrQW ƒ BwvyN koeI vrxn kr skdy pr<br />

BìlAW dI kul ivc pRgt hoey hy gurU Amrdws jI, qyry guxW dw vrxn<br />

nhIN ho skdw[ qyry ijhw qUM Awp hI hYN[ audwhrx vjoN pwvn pMkqIAW<br />

ies pRkwr hn:<br />

rudR iDAwn igAwn <strong>siqgur</strong> ky kib jn Bl´ aunh juo gwvY]<br />

Bly Amrdws gux qyry qyrI aupmw qoih bin AwvY]1]22]<br />

(pMnw 1396)<br />

ies pRkwr smUh B`t swihbwn dI rcnw svèIAW dy rUp ivc hI gurU<br />

ausqqI nwl swƒ pRwpq huMdI hY jo mnùKqw ƒ syD pRdwn krn vwlI hY[<br />

ieh sB B`t swihbwn dy svèIey bhuq hI au~c drjy dI rcnw hn[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 44 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

ienHW B`tW dw iks gurU nwl myl pihlW hoieAw, kdoN hoieAw Aqy ikhVy<br />

B`t sB qoN pihlW gurU swihbwn pws pùjy ies bwry ivdvwn iekm`q nhIN<br />

hn[ BwvyN ienHw q`QW dI fUMGweI ivc jwx dI loV BwsdI hY pRMqU B`t<br />

swihbwn dw gurU swihbwn nwl hoey myl qoN ienkwr nhIN kIqw jw skdw[<br />

ieh inrivvwd hY ik vDyry krky B`tW dw gurU-Gr nwl sMbMD gurU Amrdws<br />

jI dy smyN qoN hI juVdw hY[ sB qoN pihlW B`t sRI gurU Amrdws jI pws<br />

Awey[ B`tW ny sRI gurU nwnk dyv jI, sRI gurU AMgd dyv jI dy j`s Bry<br />

svèIey gwey[ iPr sRI gurU Amrdws jI dI ausqq kIqI[ ies ieiqhwisk<br />

vyrvy dw vrxn ‘mihmw <strong>pRkwS</strong>’ ivc ies pRkwr hY:<br />

iBKw Bt sulqwnpur vwsI[ hir kI Bgq kry jigAwsI[<br />

jb iBKy ausqiq gur krI[ sn pRsMn Bey iqsu GrI]<br />

‘sRI gurpRqwp sUrj gRMQ’ qoN vI ieh aulyK pRwpq huMdw hY ik iB`Ky B`t<br />

ny Awpxy pùqrW, BqIijAW smyq sRI gurU Amrdws jI dI hwzrI BrI qy<br />

gurU ausqq vwly svèIey rcy[<br />

sRI gurU gRMQ swihb ivc drj bwxI Aqy aunHW dy rcnhwry sBnW leI<br />

siqkwrXog sQwn r`Kdy hn[ gurbwxI ƒ mMnx vwlw hr pRwxI ies bwxI<br />

dw AnMd mwxdw hY[ B`t swihb dI bwxI AnMd mwnx dy nwl-nwl swƒ<br />

B`t swihbwn dI Xwd ƒ sdIvI kwiem r`Kx leI vI suihrd Xqn krny<br />

cwhIdy hn[ huxy hoeI Koj qoN pqw cìlAw hY ik B`t swihbwn dw vMS ipMf<br />

krisMDU izlHw jINd (hirAwxw pRWq) ivc rih irhw hY[ ie`Qy B`t swihbwn<br />

bwry koeI vI Xwdgwr hux qk sQwipq nhIN hoeI imldI[ v`K-v`K<br />

ieiqhwisk KojIAW ny ies sQwn dw hvwlw Av`S id`qw hY prMqU iksy vI<br />

sMsQw ny ieh bIVw nhIN cùikAw[ krisMDU ipMf pwxIpq qoN 20 iklomItr<br />

dy Pwsly ’qy hY[ pRwpq jwxkwrI Anuswr ie`QoN hI B`tW dy pUrvz qkrIbn<br />

430 swl pihlW gurU swihbwn pws pùjy sn Aqy gurU swihbwn dy pRymv`s<br />

sRI gurU nwnk swihb qoN lY ky sRI gurU Arjn dyv jI qk svèIAW ivc<br />

rcnw kIqI[ krisMDU ivKy rih rhy B`tW dI igxqI BwvyN vDyry nhIN prMqU<br />

ieh prvwr pUrw guris`KI jIvn ibqw rhy hn[ ie`Qy rih rhy B`tW dy vMS<br />

iv`coN BweI dIp isMG B`t ny dìsAw ik aunHW pws B`t vhIAW mOjUd hn<br />

ijnHW ivc ieh sB hvwlw drj hY[ krisMDU ipMf ivc 200 dy krIb Gr<br />

hn[ ie`Qy hor jwqIAW dy lok j`t, sYxI, bRwhmx, bwlmIkI, muslmwn<br />

(bwkI s&w 89 ’qy)


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 45 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

rwmklI kI vwr rwie blvMif qQw sqY fUim AwKI<br />

dI ivl`Kxqw<br />

-pRo. hrbMs isMG bolInw*<br />

pMjwbI vwr swihq ivc AiDAwqimk vwr dy pRvyS nwl pMjwbI<br />

swihq dy ies gOrvmeI rUpwkwr dw vrxnXog ivkws huMdw hY[ sRI<br />

gurU nwnk dyv jI duAwrw ricq ‘vwr mwJ kI’ rwhIN pMjwbI dw ieh<br />

rUpwkwr AwpxI pRmwixkqw sQwipq krdw hY[ sRI gurU gRMQ swihb<br />

ivc 22 AiDAwqimk vwrW drj hn[ ienHW iv`coN 21 vwrW dy<br />

rcnwkwr gurU swihbwn hn Aqy iek vwr Bwv “rwmklI kI vwr<br />

rwie blvMif qQw sqY fUim AwKI” gurU-Gr dy inktvrqIAW ‘rwie<br />

blvMif’ Aqy ‘sqY fUim” duAwrw rcI geI hY[ ieh mh`qvpUrn p`K<br />

hY ik sRI gurU gRMQ swihb ivc gurU swihbwn (sRI gurU nwnk dyv jI, sRI<br />

gurU Amrdws jI, sRI gurU rwmdws jI Aqy sRI gurU Arjn dyv jI)<br />

qoN ielwvw iksy hor bwxIkwr dI rcnw vwr kwiv rUp ivc nhIN,<br />

isvwey ‘rwie blvMif’ Aqy ‘sqY fUim” dI[ ieh srbpRvwinq<br />

Dwrnw hY ik AiDAwqimk vwrW dI isrjnw mUl rUp ivc pauVIAW<br />

ivc hoeI Aqy Awid gRMQ dI sMpwdnw smyN sRI gurU Arjn dyv jI ny<br />

ienHW vwrW nwl slok vI Swml kIqy[ ies dy nwl nON vwrW (mwJ kI<br />

vwr, gauVI kI vwr, Awsw kI vwr, gUjrI kI vwr, vfhMs kI vwr,<br />

rwmklI kI vwr, swrMg kI vwr, mlwr kI vwr, kwnVy kI vwr) ƒ<br />

pRcilq lok-DunIAW au~pr gwaux dw inrdyS AMikq hY[ rwie blvMif<br />

qQw sqY fUim dI rwmklI rwg ivc rcI Aqy gweI vwr slok-rihq<br />

vwr rcnw hY[ ies qoN ielwvw bsMq rwg ivc rcI sRI gurU Arjn dyv<br />

jI dI ‘bsMq kI vwr’ vI isrP 3 pauVIAW ivc hI hY[ rwmklI<br />

rwg ivc sRI gurU Amrdws jI Aqy sRI gurU Arjn dyv jI dI vwr<br />

rcnw vI sRI gurU gMRQ swihb ivc drj hY[ AiDAwqimk vwrW dI<br />

sMrcnw qoN ieh spSt huMdw hY ik AiDAwqimk vwrW dIAW k`ul 471<br />

* koAwrfInytr, sYNtr Pwr gurU gRMQ swihb st`fIz, lwielpur Kwlsw kwlj,<br />

jlMDr[ mo: 98142-10021.


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 46 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

pauVIAW hn[ ienHW ivc ij`Qy ‘bsMq kI vwr’ dIAW isrP 3 pauVIAW<br />

hn au~Qy s`qy Aqy blvMf kI vwr dIAW 8 pauVIAW hn[ ies Coty<br />

Awkwr dI rcnw ny rUpwkwirk Aqy QImk dI AMqr-sMvwdI jugq nwl<br />

pMjwbI vwr ivSyS krky AiDAwqimk vwr swihq ivc AwpxI invyklI<br />

pCwx sQwipq kIqI hY[<br />

sRI gurU gRMQ swihb ivc, gurU swihbwn, Bgq swihbwn Aqy B`t<br />

bwxIkwrW qoN ielwvw gurU-Gr dy inktvrqIAW dI bwxI vI Swml hY[<br />

ienHW ivc rwie blvMf Aqy s`qw fUm vI Swml hn[ rwie blvMf jI<br />

Aqy BweI s`qw jI gurU-Gr dy pRvwinq rbwbI sn[ ienHW iqMnW dI<br />

ivSySqw bwxI rcnwkwr Aqy kIrqnIey dy rUp ivc vI auGVdI hY[<br />

BweI kwnH isMG nwBw ny ‘mhwn koS’ 1 ivc rwie blvMf jI ƒ sRI gurU<br />

Arjn dyv jI dy drbwr dy rbwbI Aqy BweI s`qw jI ƒ sRI gurU AMgd<br />

dyv jI, sRI gurU Amrdws jI Aqy sRI gurU Arjn dyv jI dy drbwr dy<br />

rbwbI mMinAw hY[ “gurU nwnk dyv jI ny iksy purwxy swz ƒ hI AwpxI<br />

loV Anuswr jo nvW rUp id`qw, auh ‘rbwb’ nwl pRis`D hoieAw Aqy aus<br />

ƒ vjwaux vwilAW ƒ ‘rbwbI’ ikhw jwx l`gw[” 2 “BweI mrdwnw jI<br />

AwpxI izMdgI dy AMqly plW qk sRI gurU nwnk dyv jI dI hzUrI ivc<br />

rbwb rwhIN kIrqn kr ky sMgq ƒ inhwl krdy rhy[ aunHW dy srIr<br />

iqAwgx qoN bwAd sRI gurU AMgd dyv jI dy hzUr BweI mrdwnw jI dy<br />

Sigrd BweI bwdU jI Aqy BweI swdU jI AMimRq vyly sRI Awsw kI vwr,<br />

dw kIrqn suxw ky <strong>siqgur</strong>W qy sMgqW ƒ pRsMn krdy rhy[” 3 BweI<br />

mrdwnw jI qoN lY ky rbwbIAW duAwrw gurU swihbwn dy hzUr Aqy bwAd<br />

ivc sRI hirmMdr swihb sRI AMimRqsr ivKy dyS dI vMf qk kIrqn<br />

kIqy jwx dI prMprw mOjUd sI[ “rbwbIAW Aqy rwgIAW dIAW k`ul 15<br />

cONkIAW sn, ijnHW iv`coN 8 rwgIAW dIAW Aqy 7 cOkIAW rbwbIAW dIAW<br />

sn”[ 4<br />

rbwbI rwie blvMf jI Aqy BweI s`qw jI dy jIvn Aqy aunHW<br />

duAwrw rcI vwr sMbMDI iviBMn ivcwr imldy hn[ ienHW dy jIvn-vyrvy<br />

iksy ivsQwr qoN s`Kxy hn[ igAwnI ikrpwl isMG hurW ny ‘qvwrIK gurU<br />

Kwlsw’ dw hvwlw idMidAW ikhw hY ik “cOQy pwqSwh sRI gurU rwmdws<br />

jI Aqy pMcm pwqSwh sRI gurU Arjn dyv jI dy smyN BweI swdU jI qy


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 47 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

BweI bwdU jI dy spu`qr BweI s`qw jI Aqy BweI blvMf jI kIrqn dI<br />

syvw krdy rhy[” 5 igAwnI jI 6 hurW ny BweI sMqoK isMG dy hvwly nwl<br />

BweI s`qw jI Aqy rwie blvMf jI dovyN ‘BweI’ ilKy hn Bwv rwie<br />

blvMf jI v`fy Aqy BweI s`qw jI Coty Brw sn[ AwpxI ivcwr-crcw<br />

ƒ jwrI r`KidAW igAwnI ikrpwl isMG 7 ny bwvw ikRpwl isMG (B`lw) dy<br />

hvwly nwl rwie blvMf jI Aqy BweI s`qw jI dy ipau-pu`qr dy irSqy<br />

ƒ sQwipq kridAW BweI s`qw jI ƒ rwie blvMf jI dw pu`qr iliKAw<br />

hY[ auprokq iqMn sRoq, rwie blvMf jI Aqy BweI s`qw jI ƒ sky Brw,<br />

v`fw Aqy Cotw Brw, ipau Aqy pu`qr dy irSqy ivc bMnHdy hn[ jy<br />

‘qvwrIK gurU Kwlsw’ dy id`qy hvwly “BweI swdU Aqy bwdU dy pu`qr s`qw<br />

qy blvMf” ƒ kRmvwr vwicAw jwvy qW ienHW ivc BweI swdU jI dw p`uqr<br />

BweI s`qw jI Aqy rwie blvMf jI dw ipqw BweI bwdU jI hI spSt<br />

huMdy hn[ rwie blvMf jI Aqy BweI s`qw jI bwry pRwpq jIvn-vyrivAW<br />

bwry m`qByd hn[ fw. siqMdr isMG nUr Anuswr rwie blvMf jI Aqy<br />

BweI s`qw jI ihMdU Aqy muslmwn vrgW nwl sMbMiDq hn[ ieh ivcwr<br />

ienHW dy jIvn-vyrivAW ƒ hor guMJldwr bxw idMdw hY[ “rwie blvMf<br />

Aqy s`qw fUm gurU Arjn dyv jI dy rbwbI sn[ ihMdU Aqy muslmwn dw<br />

gurU-Gr ivc ie`kiTAW kIrqn krnw, gurU dI mihmw ƒ gwauxw iek<br />

AnoKI Aqy aus smyN dI AwdrSk imswl vI hY”[ 8 “Asl g`l ieh hY<br />

ik BweI blvMf Aqy BweI s`qw BweI mrdwny dI AOlwd iv`coN nhIN sn[<br />

BweI mrdwnw coNhbV jwiq dw imrwsI sI, qy s`qw qy blvMf moKV jwiq<br />

dy imrwsI”[ 9<br />

auprokq vyrivAW qoN ieh is`tw k`iFAw jw skdw hY ik BweI<br />

mrdwnw jI qoN bwAd gurbwxI kIrqn ivc rbwbIAW dI prMprw ivc<br />

rwie blvMf jI Aqy BweI s`qw jI auckotI dy rbwbI sn[<br />

ienHW dohW dy jIvn ivc vwprI prvwirk Gtnw pRc`lq hY ik<br />

lVkI dy ivAwh vyly ienHW ny gurU jI qoN mwiek shwieqw mMgI[ gurU-<br />

Gr qoN pRwpq hoeI mdd nwl ieh sMquSt nw hoey, PlsrUp ienHW ny<br />

kIrqn krnw bMd kr id`qw[ haumY kwrn ieh gur-drbwr ivc<br />

kIrqn dI hwzrI Brn vwsqy nw Awey[ is`K sMgqW ny ienHW dw<br />

bweIkwt kr id`qw[ ijs krky ieh is`K pMQ nwloN Al`g-Ql`g ho ky


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 48 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

rih gey[ kuJ mhIinAW dI AwriQk Aqy smwijk KuAwrI qoN bwAd<br />

lwhOr invwsI BweI l`Dy dI isPwirS ’qy ienHW ƒ mw& kr id`qw igAw[<br />

hux ieh Asl <strong>gurmiq</strong> gwfI mwrg dy pWDI bxy qy Dur AMdroN gurU-Gr<br />

nwl juV gey[ gurU-mihmw dw ienHW ƒ bVI iS`dq nwl Aihsws<br />

hoieAw[ qW ienHW dy mUMhoN r`bI bwxI dw pRvwh c`ilAw qy ienHW ny rwmklI<br />

rwg ivc ieh vwr aucwrI 10 [ ‘rwmklI kI vwr’ dIAW kùl 8 pauVIAW<br />

hn[ 8 pwauVIAW iv`coN pihlIAW iqMn rwie blvMf jI dIAW ilKIAW<br />

hn Aqy mgrlIAW 5 BweI s`qw jI dI rcnw hn[ “ies qrHW pRqIq<br />

huMdw hY ik BweI blvMf Aqy BweI s`qy ny sRI gurU Arjn swihb jI dy<br />

smyN ivc ieh rcnw kIqI ikauNik ies ivc sRI gurU Arjn swihb jI<br />

dw spSt vrxn hY Aqy rcnw dw isrlyK rcnw ƒ dohW dI ieko smyN<br />

hI kIqI ikrq drswauNdw hY[” 14<br />

AiDAwqimk vwrW dy Kyqr ivc ies vwr dI ivl`Kxqw<br />

AiDAwqimk p`KW sMbMDI ivcwr pRgtwaux dy nwl-nwl gur ieiqhws<br />

icqrx ivc hY[ BwvyN vwr dw mUl AwSw ieiqhws ƒ pyS krnw nhIN<br />

huMdw iPr vI ijs qrHW dy pRmwixk p`K ies vwr ivc pyS hoey hn auh<br />

gur-ieiqhws ƒ vwcx Aqy smJx leI vDyry aupXogI hn[ AiDAwqimk<br />

vwrW ivc rwie blvMf jI Aqy BweI s`qw jI duAwrw kIqy Aijhy pRXog<br />

ƒ BweI gurdws jI ny AwpxI vwr rcnw ivc ApxwieAw[ “ies vwr<br />

ivc sRI gurU nwnk dyv jI dI clweI lihr ƒ kyvl AiDAwqimk,<br />

sdwcwrk qy smwijk rUp ivc hI nhIN dyiKAw sgoN ‘nwnik rwju<br />

clwieAw’ kih ky smwnMqr rwjsI cyqnw ƒ vI svIkwr kIqw igAw<br />

hY[” 15<br />

nwnik rwju clwieAw scu kotu sqwxI nIv dY]<br />

lhxy DirEnu Cqu isir kir isPqI AMimRqu pIvdY]<br />

miq gur Awqm dyv dI KVig joir prwkuie jIA dY]<br />

guir cyly rhrwis kIeI nwnik slwmiq QIvdY]<br />

sih itkw idqosu jIvdY]1]<br />

(pMnw 966)<br />

ies vwr dw mh`qv sRI gurU nwnk dyv jI duAwrw gurU Qwpy jwx dI<br />

ivDI dI ivl`Kxqw ƒ pyS krn ivc vI hY ikauNik Awpxy jIvn-kwl


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 49 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

ivc hI gurU jI ny Awpxy au~qrwiDkwrI dI cox, syvw, hukm, rzw Awid<br />

dI ks`vtI au~pr prKx auprMq hI kIqI[ Aijhw pRXog BwvyN EprI<br />

nzry aultI gMgw vhwaux dy qu`l sI pr ies rIq ny is`K ieiqhws ƒ<br />

skwrwqimk p`KoN vDyry pRBwivq kIqw:<br />

hoirNE gMg vhweIAY duinAweI AwKY ik ikEnu]<br />

nwnk eIsir jgnwiQ auchdI vYxu ivirikEnu]<br />

(pMnw 967)<br />

ikauNik ieh vwr gurU swihbwn dI mihmw ivc aucwrI geI hY ies<br />

leI ies ivc nwiek dI js-kIrqI AQvw nwiek dI mihmw dw<br />

vrxn suBwvk hY[ sRI gurU gRMQ swihb ivc gurU ƒ, prmwqmw rUp,<br />

mnu`KI rUp Aqy Sbd rUp ivc pRvwn kIqw igAw hY[ nwiek dw j`sgwien<br />

kridAW vwrkwr nwiek gurU dy prmwqmw-rUp ƒ svIkwrdy<br />

hn:<br />

- pUrI hoeI krwmwiq Awip isrjxhwrY DwirAw ] (pMnw 968)<br />

- Atlu AQwhu Aqolu qU qyrw AMqu n pwrwvwirAw] (pMnw 968)<br />

- hovY isPiq KsMm dI nUru Arshu kurshu JtIAY] (pMnw 967)<br />

ies vwr ivc ij`Qy iek pwsy “lMgru clY gur sbid hir qoit n<br />

AwvI KtIAY]” dy AMqrgq sRI gurU AMgd dyv jI duAwrw gurU dy Sbd<br />

pRcwr dw aulyK hY au~Qy sRI gurU AMgd dyv jI dy mihl mwqw KIvI jI<br />

duAwrw lMgr dI aucycI dyKBwl dy sucwrU pRbMD dw hvwlw vI imldw hY[<br />

ieMnw hI nhIN “pMjwbI dI ieh pihlI vwr hY ijs ivc gurU-prMprw<br />

nwl juVI sMbMiDq nwrI dI ausqq kIqI geI hY[ aus dy nwiekqv dy<br />

sdwcwrk p`K ƒ vI pyS kIqw igAw hY[” 16<br />

blvMf KIvI nyk jn ijsu bhuqI Cwau pqRwlI]<br />

lMgir dauliq vMfIAY rsu AMimRqu KIir iGAwlI]<br />

(pMnw 967)<br />

ies vwr ivc “joiq smwxI joiq mwih” dw sMkyq AiDAwqimk<br />

jgq dy iek ivl`Kx p`K ƒ pyS krdw hY[ fw. drSn isMG Anuswr<br />

“gurU joq qoN Bwv gurU dI Awqmw dy aus srUp qoN hY ijhVI eISvr dI<br />

<strong>pRkwS</strong> rUp prm s`qw nwl qdrUpqw gRihx kr cu`kI hY[ ieh prmwqmw<br />

nwl iek rUp hoeI sRI gurU nwnk dyv jI dI joq aunHW dy prvrqI gurUAW


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 50 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

dy v`K-v`K srIrW ivc pRvyS huMdI rhI hY[” 18<br />

ies vwr ny gurU ieiqhws ivc pRcilq nwdI Aqy ibMdI sMqwn<br />

pRqI ieSwrw vI kIqw hY[ iehI kwrn hY ik vwr dI CyvIN pauVI ivc<br />

nwdI prMprw dy ADIn sRI gurU nwnk dyv jI dy au~qrwiDkwrI Bwv cyly<br />

sRI gurU AMgd dyv jI ƒ sRI gurU nwnk dyv jI dw p`uqr svIkwr kridAW<br />

sRI gurU Amrdws jI ƒ sRI gurU nwnk dyv jI dw poqw ikhw hY”[<br />

so itkw so bYhxw soeI dIbwxu]<br />

ipXU dwdy jyivhw poqw prvwxu] (pMnw 968)<br />

ieiqhwisk pRsMg dI pySkwrI smyN mUl rUp ivc ieh vwr gurU<br />

mihmw aupr kyNdirq rihMdI hY[ ies vwr dI ivl`Kxqw ies ivc vI<br />

hY ik ies dy AnykW p`K pRsMg Aqy sMkyq BweI gurdws jI dIAW vwrW<br />

Aqy B`t bwxI nwl qdrUpqw gRihx krdy hn, ijvyN:<br />

(a) vwr dI pihlI pauVI ivc drj,<br />

nwnik rwju clwieAw scu kotu sqwxI nIv dY]<br />

BweI gurdws jI Anuswr :<br />

inhcl nIau DrweIEnu swDsMgiq sc KMf smyau[<br />

(vwr 24:2)<br />

B`t swihbwn Anuswr :<br />

kiljuig pRmwxu nwnk guru AMgdu Amru khwieE]<br />

sRI gurU rwju Aibclu Atlu Awid puriK PurmwieE]<br />

(pMnw 1390)<br />

(A) rwie blvMf jI Anuswr :<br />

JulY su Cqu inrMjnI mil qKqu bYTw gur htIAY]<br />

(pMnw 966)<br />

BweI gurdws jI Anuswr :<br />

gurmuiK CqRü inrMjnI pUrn bRhm prm pd pqw[ (vwr 24:20)<br />

B`t swihbwn Anuswr :<br />

gur rwmdws qnu srb mY shij cMdoAw qwixAau]<br />

gur Arjun kl´ücrY qY rwj jog rsu jwixAau ]7]<br />

(pMnw 1407)<br />

so ieh SpSt huMdw hY ik rwie blvMf jI Aqy BweI s`qw jI


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 51 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

duAwrw aucwrn kIqI ieh vwr rUp p`KoN hI nhIN sgoN QIm p`KoN vI<br />

ivl`Kx hY[ “ku`l imlw ky ieh vwr sMsQwmUlk ibrqI dI lKwiek hY[<br />

ieh Awpxy gurU Gr dI isPq-slwhuqw krn dy nwl-nwl gurU-sMsQw<br />

dy AWqirk qy iehI ies vwr dI iv`lKxqw vI hY”[ 19<br />

rwmklI kI vwr dohW vwrkwrW AQvw BweI blvMf jI Aqy BweI<br />

s`qw jI dI Adu`qI ivdvqw ƒ pRgtwauNdI hY ijs qoN ieh pRBwv vI<br />

imldw hY ik ies vwr qoN ielwvw aunHW duAwrw kuJ hor rcnwvW rcy jwx<br />

dI sMBwvnw vI ho skdI hY[ “Awm kIrqnIey kvI nhIN hoey, pr ieh<br />

dovyN fUm bVy hI au~cy drjy dy kvI prqIq huMdy hn[ ienHW dI hor qy koeI<br />

rcnw pRwpq nhIN hY pr ienHW dI kwiv smr`Qw dw ieh rcnw hI kwPI<br />

Tos pRmwx hY[ ienHW dI rcnw dw ivSw, rUp qy SYlI B`t-rcnw nwl<br />

imldy hn[ BweI gurdws jI dI pihlI vwr ’qy ies rcnw dy bVy fUMGy<br />

pRBwv dw pqw l`gdw hY[ B`t swihbwn dI qrHW gurU ausqq krn ivc<br />

ieh inpuMn hn[ gurU ieiqhws dI ienHW ƒ pUrI BWq sUJ hY[ B`t<br />

swihbwn dI qrHW hI ienHW dw ibAwn sMKyp, sMkocvW qy zordwr hY[” 20<br />

auprokq ivcwr-crcw qoN ieh is`tw inkldw hY ik ieh vwr<br />

AnykW p`KW qoN ivl`Kx hY[ sRI gurU gRMQ swihb ivc gurU swihbwn qoN<br />

ielwvw iksy vI hor bwxIkwr ny ienHW qoN ielwvw vwr-rcnw nhIN<br />

kIqI[ sRI gurU gRMQ swihb dI ie`ko-ie`k rcnw hY ijs dy isrlyK ivc<br />

do rcnhwirAw dw nW drj hY[ bweI vwrW iv`coN iehI iek AijhI vwr<br />

hY ij`Qy ‘AwKI” sMkyq drj hY[ BweI gurdws jI qoN ielwvw, BweI<br />

blvMf Aqy BweI s`qw jI dI ieh vwr gur-ieiqhws dw pRmwixk sRoq<br />

hY[ AiDAwqimk vwrW ivc iesqrI vrg pRqI ivSyS siqkwr Aqy<br />

idRStIkox drj qW hY pr ivSyS rUp ivc iksy iek iesqrI (mwqw<br />

KIvI jI) dI ausqq ies vwr dI ivl`Kxqw nMU inSicq krdI hY[ ies<br />

leI ies vwr ƒ pMjwbI vwr swihq ivc iek invyklI vwr vjoN<br />

sQwipq kIqw jw skdw hY[<br />

hvwly Aqy it`pxIAW :<br />

1. BweI kwnH isMG nwBw, mhwn koS, BwSw ivBwg pMjwb, pitAwlw, s&w<br />

150 Aqy 844.<br />

2. fw. rqn isMG j`gI, gurU gRMQ ivSvkoS, Bwg dUjw, pMjwbI XUnIvristI,


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 52 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

pitAwlw, 2002, s&w 413.<br />

3. igAwnI, ikrpwl isMG, sRI hirmMdr swihb dw sunihrI ieiqhws,<br />

SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr, 2000, s&w 150.<br />

4. auhI, s&w 226.<br />

5. auhI, s&w 224.<br />

6. auhI.<br />

7. auhI.<br />

8. fw. suiqMdr isMG nUr, pMjwbI vwr-kwiv dw ieiqhws, pMjwbI AkwdmI,<br />

id`lI, 2005, s&w 47.<br />

9. pRo. swihb isMG, sRI gurU gRMQ swihb drpx, rwj pbilSrz, jlMDr,<br />

1970, s&w 217.<br />

10. fw. rqn isMG j`gI, gurU gRMQ ivSvkoS, Bwg dUjw, pMjwbI XUinvristI,<br />

2007, s&w 423.<br />

11. auhI, pMnw 424.<br />

12. fw. suiqMdr isMG nUr, pMjwbI vwr-kwiv dw ieiqhws, pMjwbI AkwdmI,<br />

id`lI, 2005, s&w 47.<br />

13. fw. rqn isMG j`gI, gurU gRMQ ivSvkoS, Bwg dUjw, pMjwbI XUnIvristI,<br />

pitAwlw, 2002, s&w 423.<br />

14. fw. qwrn isMG, sRI gurU gRMQ swihb jI dw swihqk ieiqhws, SRomxI<br />

gurduAwrw pRbMDk kmytI, AMimRqsr, 1963, s&w 461.<br />

15. fw. suiqMdr isMG nUr, pMjwbI vwr-kwiv dw ieiqhws, pMjwbI AkwdmI,<br />

id`lI, 2005, s&w 48.<br />

16. auhI.<br />

17. fw. drSn isMG, gurU gRMQ bwxI ivc gurU dw sMklp, pMjwbI XUnIvristI,<br />

pitAwlw, 1976, s&w 58.<br />

18. auhI, s&w, 60.<br />

19. fw. mihMdr kOr ig`l, bwxI: rUp pRbMD, nYSnl bu`k Swp, cWdnI cONk,<br />

id`lI, 1991, s&w 217.<br />

20. fw. qwrn isMG, sRI gurU gRMQ swihb jI dw swihqk ieiqhws, SRomxI<br />

gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr, 1963, s&w 456.


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 53 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

BweI mnI isMG jI<br />

-s. gurdIp isMG*<br />

BweI mnI isMG jI dI AMg-AMg k`t ky ShIdI is`K jgq leI<br />

SkqI dw somw qy in`q dI Ardws dw iek ih`sw bx geI hY[ ijs<br />

ibKVy smyN aunHW ny pMQ dI AgvweI kIqI auh ieiqhws dy pMinAW ’qy<br />

iek sdIvI Xwdgwr vjoN AMikq hY[ BweI mnI isMG BgqI, igAwn qy<br />

SkqI dw pRqIk sn[<br />

BweI mnI isMG jI kYNbovwl ipMf dy vsnIk cODrI kwly dy spu`qr<br />

sn[ aunHW dI aumr kyvl pMj vrHy dI sI jd aunHW dy ipqw aunHW ƒ sRI<br />

gurU qyg bhwdr swihb kol C`f Awey[ auh CotI aumr qoN hI dsmyS<br />

ipqw jI dI syvw ivc rhy[ ienHW ny klgIDr pwqSwh qoN AMimRq dI<br />

dwq pRwpq kIqI[ sMn 1704 ivc jd gurU goibMd isMG jI ny AnMdpur<br />

swihb C`ifAw qW BweI mnI isMG jI aunHW dy nwl sn[ dsmyS ipqw<br />

dI AwigAw Anuswr mwqw swihb kOr qy mwqw suMdrI jI ƒ nwl lY ky<br />

id`lI phuMcy qy aunHW dI syvw ivc hwzr rhy[ sMn 1706 ivc BweI mnI<br />

isMG jI mwqw swihb kOr jI dy nwl dmdmw swihb pu`jy[<br />

bwbw bMdw isMG bhwdr dI ShIdI ip`CoN jdoN is`KW ivc q`q Kwlsw<br />

qy bMdeI Kwlsw ivc mqByd ho gey qW JgVw inbyVn leI mwqw suMdrI<br />

jI ny BweI mnI isMG jI ƒ sRI AMimRqsr ByijAw[ jdoN auh sRI<br />

AMimRqsr Awey qW dohW DiVAW ny ikhw ik sRI drbwr sihb dy pRbMD<br />

dI izMmyvwrI Awp jI dy sMBwlx ’qy hI JgVw in`bV skdw hY[ so sMn<br />

1721 ivc mwqw suMdrI jI ny BweI mnI isMG jI ƒ sRI hirmMdr swihb<br />

dw gRMQI QwipAw[ gur mrXwdw Anuswr Awp sRI hirmMdr swihb dy<br />

qIsry gRMQI sn[ pRQmy ieh syvw bwbw bu`Fw swihb ƒ pRwpq hoeI jo m`Gr<br />

sudI cOQ sMmq 1688 ib. (16 nvMbr 1631 eI:) ƒ gurpurI isDwr<br />

gey[ ienHW qoN bwAd ieh syvw BweI gurdws jI ƒ imlI jo 25 BwdroN<br />

sudI pMcmI sMmq 1693 (25 Agsq 1636 eI:) ƒ pRlok gmn kr<br />

gey sn[ ieh syvw kridAW BweI mnI isMG jI ny ‘igAwn rqnwvlI’<br />

qy ‘Bgq rqnwvlI’ pusqkW dI rcnw kIqI Aqy sRI gurU gRMQ swihb jI<br />

dI iek h`Q-ilKq bIV vI iqAwr kIqI[<br />

*# 302, ikdvweI ngr, luiDAwxw[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 54 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

zkrIAw ^W pMjwb dw gvrnr bixAw qW aus ny is`KW ’qy bhuq<br />

s^qI kIqI[ gurduAwry Fwhuxy SurU kr id`qy[ jd BweI mnI isMG ny<br />

mihsUs kIqw ik srkwr dIAW s^qIAW kwrn bhuq G`t is`K drbwr<br />

swihb AwauNdy hn Aqy sRI AMimRqsr dI dIpmwlw dw mylw keI virHAW<br />

qoN qurkW ny bMd kr id`qw sI[ so BweI mnI isMG ny hwkm Abdu`lw ƒ<br />

ikhw ik AsIN dIvwlI ’qy ie`Qy is`KW dw iek`T krnw cwhuMdy hW,<br />

AwigAw idau[ aunHW dI idlI ie`Cw sI ik ies myly dI mnzUrI iml<br />

jwey qW ik ies smyN sMgqW sRI drbwr swihb dy drSn-ieSnwn kr<br />

skx[ so BweI mnI isMG ny jd myly dI mnzUrI leI dr^wsq id`qI<br />

qW zkrIAw KW ny socI-smJI skIm qihq BweI mnI isMG jI ƒ<br />

dIvwlI dy Avsr ’qy drSn krn qy iek`T krky joV mylw lwaux dI<br />

ies Srq ’qy AwigAw id`qI ik srkwr ƒ ies ^wqr pMj hzwr<br />

ruipAw id`qw jwvy[ aus dI ies Avsr ’qy is`KW ƒ iek`Ty hoieAW ƒ<br />

mwrn dI Ku&IAw Xojnw sI Aqy ies mMqv leI hiQAwrW dw kw&I<br />

j^Irw iek`Tw kr ilAw sI[ sUby ny sRI AMimRqsr dy cOhIN pwsIN pihry<br />

lw id`qy ijs ’qy lok myly ’qy nw Awey[ BweI mnI isMG jI srkwr dI<br />

ies cwl ƒ smJ gey sn[ aunHW ny Kwlsy ƒ sRI AMimRqsr Awaux qoN<br />

vrijq kr id`qw[ ienHW g`lW krky sRI AMimRqsr ivKy bhuq hI G`t<br />

sMgq AweI qy cVHwvy dw pYsw bhuqw nw cVH sikAw qy srkwr ƒ id`qw<br />

nw jw sikAw[ lKpq rwie dy POjIAW ny sRI hirmMdr swihb Awey<br />

isMGW ’qy Dwvw bol ky aunHW ƒ PV ilAw[ keI mwry vI gey[<br />

BweI mnI isMG jI qoN mylw lwaux dy pMj hzwr rupey mMgy gey[ pr<br />

aunHW ny ikhw ik hkUmq dI Srwrq kwrn mylw nhIN l`g sikAw ies<br />

leI ieh rkm nhIN id`qI jw skdI[ BweI swihb ƒ igRPqwr krky<br />

lwhOr ilAWdw igAw[ lwhOr Sihr dy is`K pYsy lY ky Awey qW jo zkrIAw<br />

KW ƒ id`qy jw skx pr BweI mnI isMG ny aunHW ƒ Aijhw krn qoN rok<br />

id`qw[ ies ’qy Awp dw kys mOlvIAW kol pyS kIqw igAw ijnHW ny bMdbMd<br />

k`t ky kql krn dw Pqvw id`qw[ BweI swihb ƒ ikhw igAw ik<br />

iek hwlq ivc quhwƒ C`ifAw jw skdw hY jy qusIN muslmwn bx jwau[<br />

jd ieslwm ivc ilAwaux dy XqnW qoN kwmXwbI nw imlI qW BweI<br />

swihb ƒ ShId krn dw hukm dy id`qw[ aunHW dy qysy nwl pihly poty,<br />

iPr auNglW, iPr srIr dy bwkI ih`sy judw kIqy gey[ BweI swihb pwT<br />

(bwkI s&w 87’qy)


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 55 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

gurbwxI ivAwiKAw dI prMprw qy ieiqhws<br />

-bIbI AmrjIq kOr*<br />

BwSw mnu`KI smwj dy AwpsI sMvwd dw mwiDAm hY[ sMcwr dy BwvyN<br />

hor vI keI mwiDAm hn ijnHW duAwrw mnu`K Awpxy BwvW nUM dUjy qk<br />

phuMcwauNdw hY pr ieh sB qoN pRbl qy buinAwdI mwiDAm hY[ ies<br />

mwiDAm dw suBwA siQr nhIN sgoN pirvrqnSIl hY Aqy smyN dy bIqx<br />

nwl ies ivc qbdIlI AwauNdI rihMdI hY ijs krky keI SbdW dw<br />

BwvwrQ (Connotation) bdl jWdw hY qy keIAW dw ArQ ivsQwr ho<br />

jWdw hY[ ArQW ivc sQwnWqr nwl vI qbdIlI AwauNdI hY[ ieM\ BwSw<br />

dw suBwA smyN qy sQwn nwl bdldy rihx dw hY[ SbdW dy ArQ hI nhIN<br />

bdldy, muhwvrw vI bdl jWdw hY[ ies leI sMcwr dI sm`isAw bxI<br />

rihMdI hY[ ieh sm`isAw hor vI qIbr ho jWdI hY jdoN vkqw AwpxI<br />

g`l Awm vrqoN qoN bwhry icMnHW qy pRqIkW ivc lpyt ky krdw hY[ 2 sMcwr<br />

dI sm`isAw aunHW rcnwvW ivc hor vI qIbr BWq auTdI hY ijnHW ivc<br />

g`l nUM smJwaux leI sUKm BWq dI pirBwiSk SbdwvlI vrqI geI<br />

huMdI hY[ ies sm`isAw dy h`l leI tIkwkwrI jW ivAwiKAwkwrI dI<br />

swihqk ivDw ikirAwSIl huMdI hY[<br />

tIkwkwrI Bwrq dI iek bhuq purwxI Aqy pRis`D swihqk prMprw<br />

hY[ gUVH ArQW vwlIAW rcnwvW dw cMgI qrHW Bwv smJwaux leI<br />

tIikAW dI rcnw kIqI jWdI rhI hY[ SYlI vjoN BwrqI swihq ivc<br />

ies swihq-ivDI dy keI Byd hn ijvyN–tIkw,ivAwiKAw,BwS ,prmwrQ<br />

Awid[ sRI gurU gRMQ swihb dI bwxI dI tIkwkwrI dw vI bhuq lMbw<br />

ieiqhws hY qy ies ivc hoeI pRwpqI dw bVw mhwn Awkwr hY[<br />

tIkwkwrI ivc koSkwrI,pRXwXy,inrukq Awid vI sMimlq ho jWdy hn<br />

ikauNik bhuqy tIikAW ivc koSI ArQ,pRXwXy,inrukq, tIkw, BwvwrQ,<br />

ivAwiKAw, isDWq ivcwr, swr Awid imly hoey hn[ 3<br />

pRo. ipAwrw isMG pdm gurbwxI ivAwiKAw vwsqy pRclq ivDIAW<br />

sMbMDI crcw krdy ilKdy hn ik sRI gurU gRMQ swihb dy ArQ-boD leI


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 56 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

keI ivDIAW pRcilq hn ijvyN kQwkwrI, koSkwrI, tIkwkwrI,<br />

ivAwiKAwkwrI qy aulQwkwrI[ keI s`jx ienHW nUM rlw-imlw idMdy hn<br />

qy kuJ ku sB nUM ie`ko hI smJdy hn jo ik ieh dr`usq nhIN[ kQwkwrI<br />

gurbwxI dI zbwnI ArQ ivAwiKAw krn dw nW hY, koSkwrI kyvl<br />

kiTn pdW dy ArQ A`Kr-kRm Anuswr jW hor qrqIb nwl pyS krdI<br />

hY, pRXwX iesy dI iek SwK hY[ tIkwkwrI iksy rcnw dy ilKq rUp<br />

qy srl vwrqk ivc ArQ drswauNdI hY 4 [ aunHW ny gurbwxI dI tIkwkwrI<br />

prMprw nUM iqMn BwgW ivc vMifAw hY :-<br />

1. purwqn tIkwkwrI<br />

2. nvIn tIkwkwrI<br />

3. AwDuink tIkwkwrI 5<br />

gurbwxI ivAwiKAw dI prMprw bwxI dI bwxI rwhIN ivAwiKAw<br />

nwl hI ArMB ho jWdI hY[ sRI gurU nwnk swihb ny AwpxIAW audwsIAW<br />

dOrwn Anyk ByKW dy swDUAW, jogIAW, mhMqW nUM imlx smyN aunHW nUM bwxI<br />

dy isDWq smJwey Aqy krqwrpur vws dy smyN Anyk lokW nwl crcw<br />

kridAW bwxI dI Anyk pRkrxW ivc ivAwiKAw kIqI[ Awp dy<br />

au~qrwiDkwrI gurU-swihbwn ny Awp dI rcI bwxI dI ivAwiKAw AwpxI<br />

bwxI ivc kIqI [ ies qrHW gurU gRMQ swihb dy AMdr iek gurbwxI<br />

ivAwiKAw pRxwlI kwiem ho geI[ ieh srvoqm ivAwiKAw pRxwlI<br />

sI[ fw. qwrn isMG ny ies ivAwiKAw nUM sihj pRxwlI dw nwm id`qw<br />

hY[ 6<br />

pihly ivAwiKAwkwr qy ivAwiKAwkwrI bwry izkr kridAW<br />

qrlocn isMG ny iliKAw hY ik gurU nwnk swihb jW aunHW qoN ipCly gurU<br />

swihbwn qoN ip`CoN jdoN aunHW dy aupdySW, isiKAwvW, ivcwrW nUM smJx<br />

qy pRcwrn dI loV AnuBv kIqI geI, jdoN sRI gurU gRMQ swihb dI pwvn<br />

bIV iqAwr ho geI qW “bwxI gurU gurU hY bwxI” dy <strong>gurmiq</strong> idRStIkox<br />

Anuswr bwxI dy pRcwr leI ies dI ivAwiKAw-kQw vwrqw dI prMprw<br />

c`lI[ iek rvwieq Anuswr sRI gurU Arjn dyv jI ny gurU-Gr dy au~Gy<br />

ivdvwn qy AinMn Bgq BweI gurdws jI nUM 'Sbd' dI kQw ivAwiKAw<br />

krn dw AwdyS idqw[ 7 pRo. qwrn isMG dw kQn hY ik BweI gurdws jI<br />

ny bwxI dw tIkw qy ivAwiKAw shj pRxwlI dw Anusrx kridAW kIqI


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 57 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

hY[ 8 ies sMbMDI pRo. ipAwrw isMG pdm ilKdy hn ik gurU swihb dy<br />

zmwny vI is`K iek dUjy qoN bwxI dw ArQ-boD hwsl krn dw Xqn<br />

krdy rihMdy sn[ BweI gurdws jI Swied pihly ivdvwn hn ijs ny<br />

gurbwxI dIAW AnykW fUMGIAW qukW dy ArQ AwpxIAW vwrW ivc CMdbD<br />

krky id`qy ijs qoN AsIN ies guhj nUM smJx ivc kuJ-kuJ shwieqw<br />

lY skdy hW[ 9<br />

BweI gurdws jI qoN ip`CoN tIkw AQvw ivAwiKAw pRxwlI ivc soFI<br />

imhrvwn qy aunHW dI sMpRdwie dw au~Gy qOr qy nwm AwauNdw hY[ ies<br />

sMpRdwie duAwrw gurbwxI ivAwiKAw ivc pwey Xogdwn bwry izkr<br />

kridAW qrlocn isMG (bydI) ilKdy hn ik imhrvwn ny AwpxI rcnw<br />

'scKMf poQI' ivc sRI gurU nwnk dyv jI dy 217 SbdW,AStpdIAW qy<br />

CMqW dy prmwrQ ilKy hn[ aunHW ip`CoN aunHW dy pùqr hir jI ny ‘jnmswKI<br />

sRI gurU nwnk dyv jI’ (sYNcI dUjI) ivc sRI gurU nwnk dyv jI dIAW kuJ<br />

lMbIAW ivSyS bwxIAW jpujI, EAMkwr (rwmklI dKxI), ptI (rwg<br />

Awsw), bwrhmwh (rwg quKwrI), Aqy isDgosit (rwg rwmklI) dI<br />

ivAwiKAw kIqI AQvw prmwrQ ilKy[ cqurBuj ny mu`K qOr ’qy gurU<br />

nwnk gurdyv ricq vwrW, slokW dy prmwrQ ilKy[ 10<br />

imhrbwnI Grwxy dy ieh tIky-prmwrQ goStIAW dy rUp ivc ilKy<br />

hoey hn Aqy lyKkW ny hr Sbd jW slok dy tIky-prmwrQ nUM iksy<br />

auQwnkw au~qy auswrn dw Xqn kIqw hY[ ienHW ivc AxloVIAW BUimkwvW<br />

nhIN bMnHIAW hoeIAW[ ……………lyKkW nUM BwrqI AiDAwqimk<br />

prMprw dI pUrI jwxkwrI sI[ QW pr QW BwrqI ieiqhws imiQhws dI<br />

vwkPIAq JlkdI hY[ ienHW tIikAW prmwrQW ivclI ivAwiKAw vydW<br />

qy purwxW dy ipCokV ivc kIqI hoeI hY[ Ajoky tIikAW/ vwrW dy<br />

SbdWqk ArQ jW v`Krw-v`Krw Bwv-ArQ dyx dI QW kyvl smu`cy Bwv-<br />

ArQ hI idqy hoey hn Aqy aus ivcly ieiqhwisk qy pOrwixk hvwilAW<br />

nUM kQwvW rwhIN ibAwn kIqw hoieAw hY[ keI vwrI ivAwiKAw mUl bwxI<br />

nwloN DuMDlI jW ASpSt vI ho geI hoeI hY[ 11 auNj bwxI dI tIkwkwrI<br />

dI prmwrQ pRxwlI vwrqk ivc tIky qy ivAwiKAw rcx vwlI pihlI<br />

pRxwlI hoeI hY[ ies pDqI ny AglI tIkwkwrI nUM fUMGI qrHW pRBwivq<br />

kIqw hY[ 12


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 58 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

tIkw swihq ivc igAwnI sMprdw dw Xogdwn vI bVw ivSyS hY[<br />

ies sMprdw dw ArMB sRI gurU goibMd isMG jI dy drbwr ivc huMdw hY[<br />

ies dy Awid sMcwlk BweI mnI isMG sn ijnHW nUM sRI gurU goibMd isMG<br />

jI ny Awp hr qrHW dI iv`idAw id`qI qy iPr is`K sMgqW nUM sRI gurU gRMQ<br />

swihb dI kQw dy mwiDAm rwhIN gurbwxI, <strong>gurmiq</strong> qy gur-ieiqhws<br />

jwxU krvwaux jW pVHwaux leI pRyirAw[ BweI mnI isMG jI dI<br />

ivdvqw sdkw gurU swihb ny aunHW nUM 'igAwnI' dI p`DqI pRdwn kIqI[<br />

aunHW pwsoN gurbwxI qy gur-ieiqhws pVHx qy A`goN pVHwaux vwly vI<br />

'igAwnI ' khwaux l`g pey qy ieauN hOlI-hOlI ienHW ivdvwnW dI iek<br />

igAwnI sMprdw c`l peI qy gurbwxI dy ArQW dI iek tkswl bx geI<br />

ijs nUM sMpRdweI jW igAwnI tkswl ikhw jwx l`g ipAw[ ienHW iv`coN<br />

keI ivdvwnW ny tIkw swihq ivc Awpxw vfmu`lw Xogdwn pwieAw[ 13<br />

mhwrwjw rxjIq isMG dy rwj-Bwg smyN igAwnI sMpRdwie au~qy<br />

audwsI qy inrmly sMqW dI tIkwkwrI dw pRBwv ipAw ikauNik is`K rwj<br />

dy kwiem hox auprMq inrmly qy audwsI sMqW dI ivdvqw qoN pRBwivq<br />

ho ky is`K srdwrW ny ienHW nUM jwgIrW qy Dn dyxw SurU kr id`qw sI[<br />

ies sMpRdwie dy ArQ jo BweI mnI isMG vwly ArQW dIAW pRivrqIAW<br />

nUM lY ky hux qk cly Aw rhy sn, hor mhwqmw dw siqkwr Aqy AwpxI<br />

bykdrI kwrx, inrmly qy audwsI sMqW dI tIkwkwrI dIAW pRivR`qIAW<br />

nUM gRihx kr gey[ 14<br />

gurbwxI dI tIkwkwrI dy sMbMD ivc ies igAwnI sMprdw dw sB<br />

qoN vDyry ih`sw hY[ 15 gurbwxI ivAwiKAw qy tIkwkwrI dy Kyqr ivc A`j<br />

ijMny vI pRis`D nwm hn auh iesy sMprdw iv`coN hI hn ijvyN BweI cMdw<br />

isMG, BweI hzwrw isMG, sMq sMgq isMG, sMq ibSn isMG, BweI AmIr<br />

isMG, sMq suMdr isMG, sMq gurbcn isMG iBMfrWvwly, igAwnI ikrpwl<br />

isMG Awid[ 16 igAwnI pRxwlI Anuswr sMpUrx sRI gurU gRMQ swihb dy<br />

pMj tIky sMpUrx ho c`uky hn jo ik igAwnI bdn isMG syKwvW, (tIkw<br />

PrIdkot), igAwnI AmIr isMG (sMq ikrpwl isMG duAwrw pRkwiSq<br />

tIkw sRI gurU gRMQ swihb), igAwnI ibSn isMG lKUvwl (tIkw sRI gurU<br />

gRMQ swihb), pMifq nrYx isMG (tIkw sRI gurU gRMQ swihb) qy pRoPYsr<br />

swihb isMG (sRI gurU gRMQ drpx-10 ijldW) ny kIqy hn[ iksy hor


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 59 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

pRxwlI ny sRI gurU gRMQ swihb sMpUrx dw tIkw nhIN kIqw[ 17<br />

gurbwxI tIkwkwrI ivc Xogdwn pwaux vwlI iek hor SwKw inrmly<br />

sMqW Aqy ivdvwnW dI hY[ inrml sMprdw v`loN tIkw-swihq ivc<br />

pwieAw Xogdwn vI bVw mh`qqw BrpUr hY[ ieh sMprdw ivdvwnW dy<br />

rUp ivc sRI gurU goibMd isMG jI dy drbwr ivc hoNd ivc AweI[ 18 fw.<br />

rqn isMG j`gI Anuswr ies dw ArMB sRI gurU goibMd isMG jI qoN bwAd<br />

hoieAw[ 19 ies pRxwlI ny gurbwxI-tIkwkwrI dI ivcwrDwrw qy rUp<br />

dohW ivc pirvrqn ilAWdw[ 20 ies SwKw dy BweI sMqoK isMG, pMfq<br />

qwrw isMG nroqm, pMfq gulwb isMG, pMfq inhwl isMG, sMq dyvw<br />

isMG, sMq lwl isMG nroqm, sMq sMpUrx isMG Awid ivdvwnW dy nwm<br />

ivSyS qOr ’qy vrxnXog hn[<br />

sMsikRq iv`idAw qy pOrwixk gRMQW dy vDyry AiDAYn kwrn ienHW<br />

ivdvwnW dIAW rcnwvW vI ienHW pOrwixk gRMQW dy pRBwv Q`ly hI rcIAW<br />

geIAW[ ieh vyd nUM pRmwx mMndy hn[ ieh Awm krky vydWqI hoey hn<br />

qy gurbwxI dI ivAwiKAw ivc vydWqI SbdwvlI qy ivcwrDwrw nUM hI<br />

pRmu`Kqw idMdy hn[ inrmly sMqW ny Awpxy tIikAW ivc bolI vDyry krky<br />

sMq BwSw vrqI qy ies ivc sMsikRq, ibRj BwSw dI SbdwvlI dI vI<br />

coKI vrqoN kIqI[ gurbwxI dy keI pRkwr dy pdCyd krky ieko quk dy<br />

keI keI pwT qy ArQ krn dI privrqI clweI ijnHW iv`coN iek mu`K<br />

ArQ qy dUjy gOx ArQ d`sy jWdy sn[ 21<br />

gurbwxI tIkwkwrI dy ieiqhws ivc audwsI sMpRdwie dy ivdvwn<br />

suAwmI AnMdGn dw Xogdwn aulyKnIX hY[ ienHW ny jpujI, AwrqI,<br />

EAMkwr, isDgoSit, AnMd qy Awsw kI vwr bwxIAW dy tIky kIqy[ aunHW<br />

dw pOrwixk swihq AiDAYn bVw ivSwl sI[ kwiv SwSqR sMbMDI vI<br />

aunHW nUM AiDkwr pUrx igAwn sI[ aunHW ny Awpxy tIikAW ivc gurbwxI<br />

dI ivAwiKAw vydWq ’qy ADwirq kIqI Aqy ienHW sdkw gurbwxI<br />

tIikAW ivc ihMdU mq dy q`q vDx l`gy[ 22<br />

syvwpMQIAW ny vI ivAwiKAw dy Kyqr ivc Awpxw ih`sw pwieAw<br />

hY[ BweI A`fxSwh, BweI rwm ikRSn Awid ies SwKw dy AiDkwrI<br />

tIkwkwr hoey hn[ 23 syvwpMQI sMpRdwie dy ivdvwn rwm ikRSn syvwpMQI<br />

duAwrw kIqy gey tIky ivc kyvl Bwv ArQ hI nhIN idqy hoey sgoN mUl


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 60 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

rcnw ivcly ivSyS SbdW dy pihlW SbdI ArQ vI idqy hoey hn[ BwvW<br />

dI ivAwiKAw qy spStqw leI QW pr QW ihMdU ieiqhws, imiQhws ijvyN<br />

rwvx, bwlmIk, BBISn, rwm, ikRSn, Dr, jYmn, pRihlwd Awid dIAW<br />

audwhrxW vI id`qIAW hn[ auN\ smùcy qOr ’qy ies tIky ivclI ivAwiKAw<br />

dw mUl ADwr vI BwrqI vyd, SwSqR igAwn nUM bxwieAw hoieAw hY[ 24<br />

rwm ikRSn syvwpMQI dy ies tIky dI iek hor ivSySqw ieh hY ik<br />

tIkwkwr ny tIkw swihq ivc pihlI vyr cyqMn BWq jpujI swihb<br />

ivclIAW sB pauVIAW dI ivAwiKAw vyly aunHW dI Awps ivclI iek<br />

kVI vrgI sWJ drsweI hY[ hr pauVI ivcly ivcwr iek dUjy iv`coN Aqy<br />

ipClI pauVI ivcly ivcwrW iv`coN Pùt rhy d`sy hn[ ieauN ies tIky ivc<br />

mUl bwxI ivcly ivSy vsqU dI iek bwkwiedw auswrI huMdI idKweI hoeI<br />

hY[ 25 ihMdU Drm gRMQW dy pRbl pRBwv hyT hoeI tIkwkwrI dw pRiqkrm isMG<br />

sBweI tIikAW ivc dyiKAw jw skdw hY[ aunHIvIN sdI dy AMq ivc isMG<br />

sBw dy hoNd ivc Awaux nwl pMjwbI tIkwkwrI ny iek nvW Aqy mh`qvpUrx<br />

moV kitAw[ aunHIvIN sdI ivc AMgryzI SwSn dy sQwipq hox nwl iek<br />

nvW AwriQk, ivìdAk qy smwijk vwqwvrx hoNd ivc AwieAw[ ies<br />

smyN tIkw swihq ivc vI ivdvwnW ny Koj pVqwl dI rucI gRihx kIqI<br />

qy p`CmI FMg dI ivAwiKAwqmk ivDI qy tIkwkwrI nUM ApxwieAw qW jo<br />

AwDuink pwTkW dI bOiDkqw dI sMquStI ho sky[ 26<br />

isMG sBw lihr dw mUl mMqv is`K Drm dI punr-jwgRqI Aqy is`KW<br />

nUM is`KI AsUlW ivc idRV krnw sI[ ies mMqv leI gurbwxI dw pRcwr<br />

iek SkqISwlI swDn sI[ gurbwxI dI punr ivAwiKAw krky nvyN tIky<br />

rcy gey[ pihly sMpRdweI tIky ijnHW ivc gurbwxI nUM vyd AnuswrI mMinAw<br />

igAw sI hux bdly hoey hwlwq ivc lwhyvMd nhIN sn is`D ho skdy sgoN<br />

keI hwlqW ivc qW ieh tIky ivroDIAW dIAW dlIlW dw AwDwr bx rhy<br />

sn[ 27 isMG sBw dy pRBwv ADIn hoeI ivAwiKAw nUM pRo. ipAwrw isMG<br />

pdm ny nvIn tIkwkwrI dw nwm id`qw hY[ aunHW Anuswr ies tIkwkwrI<br />

nUM nvIn ies leI AwKdy hW ikauNik isMG sBw lihr qy AkwlI lihr<br />

dy bwAd p`qrkwrI dI bdOlq pMjwbI BwSw ieqnI mWjI sMvwrI geI sI<br />

ik hux ies ivc sDUkVI BwSw vwly koVkU nhIN sI rhy[ 1930 eI: q`k


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 61 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

bolI qy SYlI ivc bhuq sPweI Aw geI sI[ 28 ies dOr ivc ijhVy<br />

AwDuink tIky hoNd ivc Awey aunHW ivc hyT ilKIAW pRivrqIAW ivSyS qOr<br />

’qy dyKIAW jw skdIAW hn :-<br />

1. ienHW tIikAW ivc smùcI gurbwxI nUM iDAwn ivc r`KidAW hr quk dy<br />

shI ArQ inSicq krn dw Xqn kIqw igAw hY[ iek quk dy iek<br />

ArQ hI mMny gey hn[<br />

2. ArQ Sbd-ivauNqpqI Aqy ivAwkrx nUM mùK r`K ky kIqy gey hn[<br />

3. pOrwixk kQwvW qy swKIAW dy purwxy irvwj nUM l`gBg Kqm kr idqw<br />

igAw hY[<br />

4. tIikAW ivc ArQ krdy smyN <strong>gurmiq</strong> nUM vyd vydWq qoN suqMqr mMinAw<br />

igAw hY[<br />

5. ienHW tIikAW dI SYlI swihqk qy BwSw srl pMjwbI ho geI hY[ swD<br />

BwKw l`dI pMjwbI dw Xùg Kqm ho igAw hY[ 29<br />

isMG sBw lihr auprMq AwDuink ivdvwnW dw kwl ArMB huMdw hY<br />

ijs dIAW A`goN iqMn aup-SwKwvW hn[ pihlI aup-SwKw guxI igAwnI<br />

ivdvwnW dI hY ijvyN BweI vIr isMG, BweI qyjw isMG, pRo. swihb isMG<br />

Awid[ dUjI aup-SwKw hY swDwrx ivdvwnW dI ijnHW ny prIiKAwrQIAW<br />

leI gurbwxI dy tIky ilKy[ ies aup-SwKw dy pRmùK tIkwkwr hn –BweI<br />

ibSn isMG, igAwnI bùD isMG, igAwnI inhwl isMG rs Awid[ qIjI<br />

aup-SwKw hY AMgryzI, aurdU, ihMdI Awid BwSwvW ivc hoey tIikAW jW<br />

AnuvwdW dI[ ies aup-SwKw ivc dysI ivdySI hr pRkwr dy m`q vwly<br />

ivdvwn Swml hn[ ies dy nwl nwl sMpRdweI ivdvwnW duAwrw vI tIky<br />

ilKy jWdy rhy[ sMq AmIr isMG, pMifq nrYx isMG Awid dw nW ies<br />

sMbMDI aulyKXog hY[ 30<br />

BweI vIr isMG ny ij`Qy AwDuink pMjwbI swihq ivc keI p`KW qoN rUp<br />

qy SYlI vjoN Awpxw AdùqI ih`sw pwieAw au~Qy tIkw swihq ivc vI aunHW<br />

dI dyx bVI sRySt qy p`Q-pRdrSkW vwlI hY[ auh iek AnuBvI swihqkwr,<br />

<strong>gurmiq</strong> dy mhwn KojI qy ivAwiKAwkwr sn[ tIkw swihq ivc hornW<br />

rcnwvW qoN ielwvw "sMQXw sRI gurU gRMQ swihb" ijs nUM Awp kyvl rwg<br />

soriT q`k hI isry cVHw sky hn, rwhIN Awp ny AwDuink tIkwkwrI dI bVI<br />

nroeI qy suc`jI AgvweI kIqI hY[ BwvyN Awp dI tIkwkwrI au~qy kuJ


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 62 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

sMpRdwie tIkwkwrI dy pRBwv vI sn prMqU iPr vI Awp ny tIkwkwrI dI<br />

pirBwSw qy sImw nUM bhuq ivSwl kIqw[ aunHW dw Xqn kyvl tIkw nhIN<br />

hY, BwS vI hY, prmwrQ vI hY, pRXwX vI hY, koS vI hY, <strong>gurmiq</strong> inrxY<br />

vI hY qy ivAwiKAw vI hY[ 31<br />

AwDuink Xùg dI ivigAwnk tIkwkwrI ivc pRo.qyjw isMG (1894-<br />

1958 eI:) iek isrmOr ivdvwn bx ky auBrdy hn[ auh pihly<br />

tIkwkwr hn jo ik p`CmI swihq qy igAwn ivigAwn qoN BlI pRkwr<br />

pircq sn [ aunHW <strong>gurmiq</strong> ivcwrDwrw nUM klwqmk rUp dy ky pyS kIqw<br />

qy Drm dIAW isiKAwvW nUM vDIAw jIvn jugqI bxw ky drswieAw[ 32<br />

Awp ny tIkwkwrI ivc ivigAwnkqw, qrk qy dlIl BrpUr ivAwiKAw<br />

ilAwaux ivc au~Gw ih`sw pwieAw[ Awp dI tIkwkwrI nwl gurbwxI<br />

ivAwiKAwkwrI ivc iek nvW moV AwauNdw hY[ ivAwkrxk inXmW dy<br />

pRclx nwl SbdI ArQW ivc iekswrqw AwauNdI hY Aqy mnmrjI<br />

Anuswr gurbwxI dI ivAwiKAw krn dI QW ies nUM bwkwiedw syD imldI<br />

hY[ 33 pRo. qyjw isMG ny 1925 eI: ivc 'SbdWiqk lgW mwqRW' dI pusqk<br />

ilK ky gurbwxI AMdr vrqI geI ivAwkrxk nymW dI soJI krweI sI[<br />

ienHW nymW dy AwDwr ’qy hI aunHW gurbwxI dy swry ArQ kIqy qy aus dI<br />

ivAwiKAw AjyhI SYlI ivc kIqI ijs qoN ieh nw jwpy ik ieh purwqn<br />

Drm gRMQW dy vwk hn sgoN ieh pRqIq hovy ik auh mOjUdw jIvn ivkws<br />

leI vI AiqAMq loVINdy hn qy auh au~cw sùcw siBAwcwrk sMdySw dyx<br />

vwly hn[ pRo. qyjw isMG dI ivAwiKAw qy tIkwkwrI dI ieh iek pRmùK<br />

ivSySqw hY ik auh ijvyN ikvyN gurbwxI dI ivcwrDwrw nUM AwDuinkqm qy<br />

nvInqm bxw ky pyS krdw hY[ 34<br />

pRo. swihb isMG AwDuink tIkwkwrI dy iek hor isrmOr ivdvwn<br />

hn[ aunHW ny vI 'gurbwxI ivAwkrx' dI pusqk ilK ky ienHW inXmW ’qy<br />

ADwirq sRI gurU gRMQ swihb dw sMpUrn tIkw kIqw[ pRo. swihb isMG ny<br />

ijs qrHW dw ieh kMm kIqw auh iek qrHW ivigAwnk kwrj dI AdùqI<br />

imswl hY[ Awp dI tIkwkwrI dI KUbI ieho hY ik aunHW hr QW ivAwkrxk<br />

lgW mwqrW nUM mùK r`K ky hI ArQ inrxy kIqy hn[ ………pRo.qyjw isMG<br />

qy pRo. swihb isMG do AYsy AwDuink ivdvwn sn ijnHW dw sRI gurU gRMQ


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 63 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

swihb dI tIkwkwrI nUM ivl`Kx Xogdwn, sdw Xwd kIqw jWdw rhygw[ 35<br />

pRo. swihb isMG qoN bwAd gurbwxI dy tIky qy ivAwiKAw dw rUp<br />

ivAwkrx ’qy AwDwirq irhw hY[ ies Arsy dOrwn BwvyN lMmyrIAW bwxIAW<br />

dy tIky vI huMdy rhy hn prMqU gurbwxI ivAwiKAw dw kwrj tIikAW qoN A`gy<br />

vD ky gurbwxI dy isDWqk ivSlySx ivc qbdIl huMdw hY Aqy gurbwxI<br />

dI ivAwiKAw nUM iek drSn vjoN ivcwry jwx qy ies nUM <strong>gurmiq</strong> dI<br />

inrwlI isDWqk ivcwrDwrw vjoN sQwipq krn dI pRivrqI BwrU rhI hY[<br />

20vIN sdI dy AwKrI dhwky ivc igAwnI hrbMs isMG inrxYkwr qy fw.<br />

rqn isMG j`gI duAwrw sRI gurU gRMQ swihb dy smùcy rUp ivc kIqy tIky<br />

bwxI ivAwiKAw dI prMprw nUM jwrI r`Kx dy XqnW vjoN bwxI ivAwiKAw<br />

dy Kyqr ivc vrxnXog kwrj hn[ SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI v`loN<br />

vI ies pwsy Xqn ArMBy gey hn qy sRI gurU gRMQ swihb dw pRvwxq tIkw<br />

iqAwr krvwaux dw pRojYkt aulIikAw igAw hY[ ies qrHW gurU nwnk<br />

swihb dy smyN qoN bwxI ivAwiKAw dI ArMB hoeI prMprw ieiqhws dy v`Kv`K<br />

pVwvW ivcoN lMGdI hoeI mOjUdw smyN vI AnykW rUpW ivc inrMqr jwrI<br />

hY[<br />

hvwly qy it`pxIAW:<br />

1. ipAwr isMG (fw.), tIkwkwrI:isDWqk ivSlySx, tIkwkwrI,<br />

ieiqhwskwrI qy p`qrkwrI–kuJ idRStIkox, (sMpw. s. AmrjIq<br />

isMG), s&w 97<br />

2. auhI, s&w 98<br />

3. fw. qwrn isMG, nwnk <strong>pRkwS</strong> p`iqRkw, s&w 47<br />

4. pRo. ipAwrw isMG pdm, tIkwkwrI:isDWqk ivSlySx, tIkwkwrI,<br />

ieiqhwskwrI qy p`qrkwrI–kuJ idRStIkox, (sMpw. s. AmrjIq<br />

isMG), s&w 175<br />

5. auhI, s&w 175<br />

6. fw. qwrn isMG, gurbwxI dIAW ivAwiKAw pRxwlIAW, s&w 1<br />

7. s. qrlocn isMG (bydI), pMjwbI tIkwkwrI dw Awlocnwqmk srvyKx,<br />

s&w 201<br />

8. fw. qwrn isMG, nwnk <strong>pRkwS</strong> p`iqRkw, s&w 51<br />

9. pRo. ipAwrw isMG pdm, auhI, s&y 176-77


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 64 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

10. s. qrlocn isMG (bydI), auhI, s&w 204<br />

11. auhI , s&y 204-05<br />

12. fw. qwrn isMG, nwnk <strong>pRkwS</strong> p`iqRkw, s&w 53<br />

13. s. qrlocn isMG (bydI), auhI, s&w 206<br />

14. s. blvIr isMG nMdw, pMjwbI tIkwkwrI dIAW mu`K pRivRqIAW,<br />

ieiqhwskwrI qy p`qrkwrI–kuJ idRStIkox, (sMpw. s. AmrjIq<br />

isMG), s&w 122<br />

15. s. qrlocn isMG (bydI), pMjwbI vwrqk dw Awlocnwqmk AiDAYn,<br />

s&y 159-61<br />

16. s. qrlocn isMG bydI, pMjwbI tIkwkwrI dw Awlocnwqmk srvyKx,<br />

auhI, s&w 212<br />

17. fw. qwrn isMG, nwnk <strong>pRkwS</strong> p`iqRkw, s&w 56<br />

18. auhI, s&w 216<br />

19. fw. rqn isMG (j`gI), auhI, s&w 4<br />

20. fw. qwrn isMG, auhI, s&w 54<br />

21. s. qrlocn isMG (bydI), auhI, s&w 216<br />

22. auhI, s&w 212<br />

23. fw. rqn isMG (j`gI), auhI, s&w 4<br />

24. s. qrlocn isMG (bydI), auhI, s&w 215<br />

25. auhI, s&w 215<br />

26. auhI, s&w 219<br />

27. s. blvIr isMG (nMdw), auhI, s&y 123-24<br />

28. pRo. ipAwrw isMG pdm, auhI, s&w 180<br />

29. s. blvIr isMG (nMdw), auhI, s&w 124<br />

30. fw. rqn isMG (j`gI), auhI, s&w 4<br />

31. s. qrlocn isMG (bydI), auhI, s&w 220<br />

32. pRo. ipAwrw isMG pdm, auhI, s&y 181-82<br />

33. s. qrlocn isMG (bydI), auhI, s&w 222<br />

34. pRo. ipAwrw isMG pdm, auhI, s&w 182<br />

35. auhI, s&w 183


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 65 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

sMq ispwhI - mhwn AzwdI GulwtIey<br />

BweI mhwrwj isMG jI<br />

-pRo. ikRpwl isMG bfUMgr*<br />

AzwdI mnùK dw jmWdrU h`k hY[ sRI gurU nwnk dyv jI smyq 10 gurU<br />

swihbwn ny kOm dI gulwmI dIAW zMjIrW k`tx ih`q Awp Awpxy jIvnkwl<br />

dOrwn AmlI rUp ivc lMmw sMGrS kr ky Aqy sRI gurU Arjn dyv<br />

jI, sRI gurU qyg bhwdr swihb jI Aqy dsmyS ipqw sRI gurU goibMd isMG<br />

jI ny srbMs dI ShIdI dy ky Awpxy is`K SrDwlUAW qy dyS vwsIAW ƒ h`k,<br />

s`c, inAW Aqy AzwdI leI sMGrSSIl hox dw mwrg drswieAw[ gurU<br />

swihbwn ny Bwrq dy mwiDAm rwhIN smùcI mnùKqw ƒ smwijk, Dwrimk,<br />

AwriQk, rwjnIiqk Aqy Awqimk qOr ’qy Azwd krwaux leI iek<br />

nvI, invyklI qy mukMml “<strong>gurmiq</strong> ivcwrDwrw” id`qI jo mnùK dI<br />

S^sIAq dI sMpUrn auswrI dI zwmn hY[ ies ivcwrDwrw ƒ sB qoN v`D<br />

purwqn pMjwb dI DrqI ny Awpxy AMdr smoieAw, sMBwilAw qy pRPùlq<br />

kIqw hY[ Swied ieho kwrn hY ik pMjwbIAW ny hmySW hI gulwmI dIAW<br />

zMjIrW k`tx, Azwd Aqy KùlHw-fùlHw jIvn ijaux leI srgrm BUimkw<br />

inBweI hY[ pRo. pUrn isMG ny pMjwbI g`BrUAW dI Azwd mno-dSw ƒ ieauN<br />

ibAwn kIqw hY:<br />

ieh byprvwh pMjwb dy<br />

mOq ƒ mKOlW krn<br />

mrn QIN nhIN frdy[<br />

ipAwr nwl ieh krn gulwmI, jwn koh AwpxI vwr idMdy[<br />

pr tYN nw mMnx iksy dI, Klo jwx fWgW moFy ’qy aulwr ky[<br />

pMjwbI Kyq ivc, Kyf dy mYdwn ivc, Drm Kyqr ivc, mYdwny jMg<br />

ivc qQw ij`Qy ikDry vI ivcrdw hY aus dI S^sIAq dw srbp`KI rUp<br />

swhmxy pRgt ho hI jWdw hY[ ie`QoN dy ispwhI dI dyS BgqI dI Bwvnw<br />

* cyArmYn p`CVIAW SRyxIAW kimSn, pMjwb; swbkw pRDwn SRo: gu: pR: kmytI, sRI<br />

AMimRqsr[ mo: 99158-05100


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 66 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

AQwh, Amùk Aqy Ascrjqw vwlI hY[ pMjwbI dy nwmvr kvI pRo. mohn<br />

isMG ny is`K ispwhI, ijs dw ivAwh QoVHy idn pihlW hoieAw huMdw hY,<br />

pMjwb au~qy AMgryz dy hmly dI Kbr sux ky Awpxy GoVy au~qy kwTI pw ky<br />

svwr ho ky mYdwny jMg ivc jUJx vwsqy jwx leI iqAwr ho jWdw hY[ aus<br />

dI s`j ivAwhI jIvn-swQx v`loN GoVy dIAW vwgW PV ky rokx Aqy tokx<br />

au~qy is`K ispwhI dI mwniskqw Aqy dyS ipAwr dy jzby ƒ auh ieauN<br />

klmbD krdw hY: -<br />

vwgW C`f dy hMJUuAW vwlIey nI,<br />

pYr Drn dy mYƒ rkwb au~qy[<br />

myry dyS ’qy bxI hY BIV BwrI<br />

tùt pey ny vYrI pMjwb au~qy[<br />

ro ro ky pwxI nw Pyr AYvyN,<br />

myry suhxy pMjwb dI Awb au~qy[<br />

srU vrgI juAwnI kI PUukxIey<br />

bih gey jy BUMf jy Awx gulwb au~qy[<br />

Syry-pMjwb mhwrwjw rxjIq isMG dy Akwl clwxy mgroN lwhOr<br />

drbwr ivc jMmU dy nmk-hrwm fogirAW dI swzS dr swzS kwrn<br />

bhuq KUn fùilHAw[ iek bdiksmq idn fogry iDAwn isMG dw pùqr rwjw<br />

hIrw isMG pMjwb dw pRDwn mMqrI bx igAw[ aus ny mhwrwjw rxjIq<br />

isMG dy pùqr kMvr kSmIrw isMG Aqy srdwr Aqr isMG sMDWvwlIey ƒ<br />

dyS pMjwb qQw Kwlsw rwj dy bwZI krwr dy ky aunHW ƒ ijauNdy jW murdy<br />

PVn leI smyN dy mhwn is`K sMq bwbw bIr isMG jI nOrMgwbwd dy fyry au~qy<br />

POj cVHw id`qI[ POj v`loN bwbw bIr isMG, kMvr kSmIrw isMG smyq<br />

3000 qoN v`D isMGW, isMGxIAW, BuJMgIAW Aqy sYNkVy hI m`JW-gwvW ƒ<br />

qopW dy goilAW nwl aufw id`qw[ bwbw jI dy ShId hox auprMq nOrMgwbwdI<br />

is`K Dwrimk sMsQw dy muKI izlHw luiDAwxw dy ksbw pwiel dy nyVy dy<br />

ngr r`boN au~cI dy jMmpl BweI mhwrwj isMG jI bxy[ ies lyK ivc syvw<br />

Aqy ismrn dy puMj Aqy sMq-ispwhI BweI mhwrwj isMG jI dy jIvn bwry<br />

sMKyp ivc ivcwr kIqI jw rhI hY[<br />

BweI mhwrwj isMG dw jnm 11 jnvrI sMn 1780 ƒ izlHw<br />

luiDAwxw dy ipMf r`boN au~cI ivc hoieAw[ BweI mhwrwj isMG ƒ is`KI


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 67 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

ivrsy ivc hI imlI[ Awp jI sufOl srIr, au~cy lMmy juAwn, in`Gy suBwA<br />

vwly, im`T bolVy, inqnymI, pUrn guris`K, syvw Aqy ismrn dy puMj Aqy<br />

blSwlI XoDy sn[ s`cmùc hI auh sMq vI sn Aqy ispwhI vI[ aunHW dw<br />

prvwr aus smyN dy mhwn sMq bwbw bIr isMG jI nOrMgwbwdI dy mwiDAm<br />

rwhIN gurU-Gr nwl juiVAw hoieAw sI ijs kwrn BweI mhwrwj isMG dw<br />

vI bwbw nOrMgwbwdI jI nwl nyV ho igAw Aqy auh “qnu mnu Dnu sBu sauip<br />

gur kau hukim mMinAY pweIAY]” Anuswr gurU jI ƒ pUrn rUp ivc<br />

smripq ho igAw[ bwbw jI ny BweI mhwrwj isMG dI syvw, ibrqI, cwl,<br />

Fwl, rihxI-bihxI Aqy SùD imAwrI jIvn vyK ky aunHW ƒ pUrw ipAwr<br />

Aqy siqkwr id`qw[ hux BweI mhwrwj isMG bwbw jI dy inktvrqI isMGW<br />

iv`coN igxy jWdy sn[ rwjw hIrw isMG fogry dy nwpwk hukmW duAwrw bwbw<br />

bIr isMG nOrMgwbwdI dy ShId ho jwx auprMq BweI mhwrwj isMG ies<br />

is`K sMsQw dy muKI bxy[ lwhOr drbwr ivc fogirAW dIAW swzsW, bwbw<br />

bIr isMG jI dy fyry ƒ qopW nwl aufwey jwxw, mudkI, PyrU Sihr, AlIvwl<br />

Aqy sBrwvW dIAW isMGW Aqy PrMgIAW dIAW lVweIAW smyN fogirAW v`loN<br />

inBweI geI gdwrW vwlI BUimkw Aqy AMq 29 mwrc 1849 ƒ AMgryzW<br />

v`loN pMjwb ƒ zbq krn Awid GtnwvW dw BweI mhwrwj isMG dy idl<br />

au~qy gihrw Asr sI[ BweI mhwrwj isMG ny AMgryzW dI eIn mMnx qoN<br />

ienkwr kr id`qw Aqy AMgryzW dw rwj smwpq kr ky dyS pMjwb ƒ<br />

Azwd krwaux leI PYslw kr ilAw[ aunHW ny sRI AMimRqsr dI piv`qr<br />

DrqI au~qy jw ky ieh pRx kIqw, “mYN AwpxI pUrI SkqI pUrn qOr pr<br />

pihlW AMgryzW ƒ k`Fx leI lwvWgw[ AKIrly svwsW qk ies Drm-<br />

XùD ivc jùitAw rhWgw[ AMgryz jW iksy dyS Gwqk Aqy pMjwb dy is`K<br />

rwStr dy duSmx jW gdwr A`gy hiQAwr nhIN sùtWgw Aqy gurU dI bKSI<br />

hoeI ikrpwn dI inrwdrI nhIN krWgw”[ <strong>siqgur</strong>W dy bKSy isDWq<br />

Anuswr Awp jI pwqSwh dy drbwr ivKy Ardws kr ky AsIs pRwpq<br />

krn ih`q sRI AMimRqsr phuMcy sn[ pMcm pwqSwh dw gurvwk hY:<br />

- kIqw loVIAY kMmu su hir pih AwKIAY]<br />

kwrju dyie svwir <strong>siqgur</strong> scu swKIAY]<br />

sMqw sMig inDwnu AMimRqu cwKIAY]<br />

BY BMjn imhrvwn dws kI rwKIAY] (pMnw 91)


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 68 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

- mY qwxu dIbwxu qUhY myry suAwmI mY quDu AwgY Ardwis]<br />

mY horu Qwau nwhI ijsu pih krau bynMqI myrw duKu suKu quJ hI pwis]<br />

(pMnw 735)<br />

ies qoN bwAd aunHW ny lwhOr drbwr ivc mhwrwxI ijMdW nwl<br />

sMprk sQwipq kr ky AMgryzW ƒ dyS iv`coN k`Fx dIAW ivauNqw bxwauxIAW<br />

SurU kIqIAW[ srkwr AMgryzI ny mhwrwxI ijMdW, BweI mhwrwj isMG<br />

Aqy pRymy ivrùD dyS-DRohI dw muk`dmw clw id`qw[ ijs ƒ ‘pRymw swzS<br />

kys’ krky jwixAw igAw[ lwhOr ivc ’pRymw swzS kys’ dy mwmly ivc<br />

hYnrI lwrMs ny BweI mhwrwj isMG, mhwrwxI ijMdW, pRymw Aqy mhwrwxI<br />

dy in`jI sk`qr s. bUtw isMG ƒ doSI krwr id`qw[ ies swzS Anuswr<br />

pihlW dInw nwQ, s. Syr isMG qy s. qyjw isMG ƒ mOq dy Gwt auqwirAw<br />

jwxw sI Aqy Pyr kuJ hor A&srW ƒ[ pRymy ƒ PWsI dw hukm suxwieAw<br />

igAw[ s. bUtw isMG BgOVw ho igAw Aqy BweI mhwrwj isMG dy vwrMt<br />

igR&qwrI jwrI ho gey[ hux BweI mhwrwj isMG ny ‘rUpoS’ ho ky ^wlsw pMQ<br />

ƒ jQybMd krn dw bIVw cùikAw[<br />

BweI swihb ny pwqSwh A`gy Ardws kIqI ik pwqSwh jIE,<br />

Awpxy is`K syvk ƒ AMgryzW dI gulwmI ƒ ^qm krn Aqy dyS ƒ Azwd<br />

krwaux dI SkqI bKSo[ ies smyN BweI swihb jI, ‘jb Awv kI AauD<br />

indwn bnY Aiq hI rn mY qb jUJ mroN’ dy gurvwk icqwr rhy sn[<br />

BweI swihb ny qyzI nwl iqAwrI ArMB id`qI[ AzwdI leI mrimtx<br />

vwilAW ƒ jQybMd krnw SurU kr id`qw[ Kwlsw POjW dIAW POjI<br />

CwauxIAW AMdr pUrw sMprk sQwipq kr ilAw Aqy Kwlsw POjW ƒ pMjwb<br />

ƒ iPrMgI qoN bMd Klws krwaux ihq pRyirq kIqw[bVI qyjI nwl ieh<br />

AzwdI dI lihr pRcMf hox l`gI Aqy dyKdy-dyKdy swrI iqAwrI ho geI<br />

Aqy AzwdI leI ienklwb dw smW nyVy AwieAw qW ijs qrHW izAwdwqr<br />

rwjnIiqk ienklwbI lihrW ivc huMdw hY ik gdwr vI ienHW lihrW ivc<br />

Swml ho jWdy rhy hn[ BweI mhwrwj isMG duAwrw clweI ies lihr<br />

ivc vI tùkVboc-gdwr muKbr Swml ho gey Aqy ienHW gdwrW dI dyS<br />

DRohI soc Aqy AikRqGxqw kwrn AMgryzW ƒ sUh l`g geI[ srkwr<br />

AMgryzI ny BweI mhwrwj isMG ƒ CyqI qoN CyqI igRPqwr krn dy Xqn<br />

jwrI kr id`qy Aqy mugl swmrwjIAW dI qrz au~qy bwbw jI ƒ igR&qwr


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 69 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

krwaux vwly dyS DRohI gdwr ƒ BwrI ienwm dyx dw AYlwn kr id`qw[<br />

trWs sqluj styts dy kimSnr Aqy supirMtYNfYNt fI.AYP. mYkilEf<br />

v`loN pI. mYlivl AYs kuAwier sk`qr pRSwsn borf DrmSwlw ƒ 1<br />

AkqUbr, 1850 ƒ ByjI irport Anuswr bZwvq leI BweI mhwrwj<br />

isMG ny iks qrHW dy Xqn kIqy[ ies sMbMDI kimSnr mYkilEf AwpxI<br />

irport ivc ieauN ilKdw hY ik “BweI mhwrwj isMG pihlW mulqwn ivKy<br />

dIvwn mUlrwj ƒ jw ky imly[” mulqwn dy hwkm ny AMgryzW ivrùD<br />

bZwvq kr id`qI sI[ aus dI POj dI dSw TIk nw vyK ky auh mUlrwj<br />

qoN sMquSt nw hoey qy au~QoN vwps Aw gey[ kuJ idn ip`CoN mUlrwj ƒ hwr<br />

hoeI qy AMgryzW ny mulqwn ’qy kbzw kr ilAw[<br />

irport ivc A`gy iliKAw igAw hY ik mulqwn qoN ip`CoN auh pwk<br />

ptn iv`coN ho ky mwlvw, mukqsr, AnMdpur swihb pùjy qy au~QoN kWgVw v`l<br />

ƒ rvwnw hoey[ phwVIAW dy nwl-nwl cldy auh rwvlipMfI phuMcy[ ies<br />

rsqy dy s&r dOrwn BweI swihb ^wlsw rwj dy ihqYSIAW ƒ AMgryzW dw<br />

pMjwb au~qy kbzw smwpq kr ky Kwlsw rwj dI bhwlI leI XqnSIl<br />

Aqy sMGrSSIl hox leI pRyrdy rhy[ rwvlipMfI ivc aunHW ny srdwr<br />

cqr isMG nwl KùlH ky ivcwr-vtWdrw kIqw[ ie`QoN auh poTohwr dy bWdI<br />

rsqy, bYswlI, sKoN Dwrwqwlw sYd Aqy DwnI ielwky dy ckvwl iv`coN dI<br />

huMdy hoey rwm ngr pùjy ij`Qy ik is`K sYnwvW ie`kTIAW ho cùkIAW sn[ auh<br />

KùlHyAwm GoVy ’qy svwr ho ky sYnwvW dy ivckwr GuMmdy-iPrdy sn[ jdoN<br />

ieh sYnw mMg rsUl ƒ rvwnw hoeI qW BweI swihb ies dy nwl sn[<br />

cyilAW vwlw Aqy gujrwq dIAW lVweIAW jo ik srdwr Syr isMG qy<br />

srdwr cqr isMG dI AgvweI ivc lVIAW geIAW sn, BweI mhwrwj<br />

isMG aunHW ivc auh Swml hoey[ ies dy nwl hI jdoN XùD ho irhw sI audoN<br />

hI auh jMmU ivc mnOrw dy AsQwn ’qy POjW leI Anwj vI iek`Tw krvw<br />

rhy sn[ aunHW ny Anwj ldvw ky 21 aUT mMg rsUl qoN mnOrw ƒ iBjvwey[<br />

ies qoN aunHW dI XùDnIqI bwry pUrI jwxkwrI pRwpq huMdI hY[<br />

gujrwq ivc is`KW dI hwr qoN ip`CoN auh Pyr rwvlipMfI gey[ auh<br />

Kwlsw sYnw dy bcy-Kucy sYinkW ƒ lY ky ibMbr Aqy AknOr dy rsqy dyvI<br />

btwlw ivKy Aw gey[ ie`QoN c`l ky Pyr aunHW ny cMBI ivKy fyrw lw ilAw qy<br />

kuJ mhIny ie`Qy itky rhy[ au~Qy rihMidAW aunHW ny rwmngr dy iklHy ’qy


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 70 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

kbzw krnw cwihAw pr gulwb isMG dy pùqr mIAW iPnI kwrn ieh nw<br />

ho sikAw[<br />

phwVW ƒ C`f ky sMgqW dI pRyrnw nwl ienHW ny jlMDr-duAwb dy<br />

ielwky v`l cwly pwey[ auh btwly iv`coN ho ky huiSAwrpur ivc ikSUpur<br />

phuMc ky bhuq swry pRBwvSwlI bMidAW ƒ imly[ ie`QoN c`l ky aunHW ny kurwly<br />

ƒ Awpxw hY~f kuAwrtr bxwieAw[ ie`Qy rihMidAW aunHW ny AMgryzW dIAW<br />

POjI CwauxIAW dw inrIKx kIqw[ auh keI kimSnf APsrW ƒ vI imly<br />

ijnHW ivc s. pRym isMG, s. sUbw isMG Aqy s. &iqh isMG dw nW iliKAw<br />

igAw hY[ ies ielwky ivc rihMidAW aunHW ny hwzIpur bIrwmpur dwqwrpur,<br />

AkbrI, ADwrI Gwt Awid Anyk QwvW ’qy jw ky bZwvq leI POj Aqy<br />

lokW ƒ iqAwr kIqw[ kwmUvwl ivc auh ikrpw rwm swDU ƒ imly[ aus<br />

ny 4000 ivAkqI dyx dw vwAdw kIqw[ ienHW ivAkqIAW ny dwqwrpur<br />

iek`Ty hoxw sI[ ie`QoN DrmSwlw do idn Tihr ky auh kMdolw huMdy hoey<br />

Awpxy jQy smyq 3-4 dsMbr ƒ “Swm” ipMf phuMcy[ ie`Qy sRI gurU gRMQ<br />

swihb dw <strong>pRkwS</strong> kIqw igAw[ BweI swihb ny sRI gurU gRMQ swihb dw pwT<br />

Aqy Ardws krn qoN bwAd soc-ivcwr ky AYlwn kr id`qw sI ik vIh<br />

poh mMglvwr ƒ AMgryz CwauxIAW ’qy hmlw kr id`qw jwvy[ ieh qrIk<br />

3 jnvrI, 1850 dI bxdI sI[ ies idn jlMDr Aqy huiSAwrpur dovyN<br />

CwauxIAW ’qy hmlw kIqw jwxw sI[ Swm qoN c`l ky auh gVHdIvwl, tWfw<br />

qy Pyr jhUry phuMcy[ ieh aunHW dy mùK AsQwnW iv`coN iek sI[ ie`Qy mwJy<br />

qy mwlvy dy swry lok aunHW kol iek`Ty huMdy sn[ ies qoN bwAd auh kuJ<br />

idnW leI ibAwsw pwr cly gey[ Swied auh sRI AMimRqsr jI dy piv`qr<br />

srovr ivc ieSnwn Aqy sRI drbwr swihb dy drSn-dIdwry krnw<br />

cwhuMdy sn[ pr iksy kwrn auh au~Qy phuMc nw sky qy vwps muV Awey[ auh<br />

vzIrw Gwt ƒ pwr kr ky kMdoly phuMcy Aqy kMdoly Aqy cMfI dy ivckwr auh<br />

jMgl ivc itky hoey sn[ iPrMgI ny BweI mhwrwj isMG ƒ jldI qoN jldI<br />

igR&qwr krn ihq Xqn qyj kr id`qy Aqy sUhIAw jwl ivCw id`qw[ AMq<br />

AMgryz, dyS-DRohI-tofI mu^brW dI gdwrI kwrn, kwmXwb ho igAw Aqy<br />

ie`Qy hI bZwvq dy nIXq idn qoN 7 idn pihlW iksy srkwrI twaUt v`loN<br />

ieqlwh id`qy jwx ’qy 28 dsMbr, 1849 ƒ aunHW ƒ igR&qwr kr ilAw<br />

igAw[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 71 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

BweI mhwrwj isMG ƒ keI idn qk jlMDr CwauxI ivc BùiKAW r`K<br />

ky Asih Aqy Akih qsIhy id`qy gey Aqy AzwdI dI lihr nwl juVy hor<br />

isMGW Aqy gupq sQwnW Aqy swzo-swmwn bwry pùC-ig`C kIqI geI prMqU<br />

BweI mhwrwj isMG jI swhmxy qW bwbw bMdw isMG bhwdr dI imswl Aqy<br />

sRI gurU qyg bhwdr pwqSwh dw “sIsu dIAw pru isrru n dIAw” dw<br />

mhwn srokwr sI, auh isdkI isMG Afol, Aifg Aqy Aih`l irhw[<br />

AMgryz dw qS`dd BweI swihb jI pwsoN koeI vI jwxkwrI lYx qoN<br />

Asmr`Q irhw[ auprMq BweI mhwrwj isMG jI ƒ klk`qy dy ivlIAm<br />

Port (iklHy) ivc kYd kr id`qw igAw[ BweI mhwrwj isMG ies vrqwry<br />

ƒ kwdr dw hukm smJ ky Afol nwm jpx Aqy dyS Aqy kOm dI bMd<br />

KlwsI Aqy cVHdI klw leI Ardws ivc jùt gey[ kuJ smyN bwAd Awp<br />

jI ƒ isMGwpur dI bdnwm jylH ivc Byj ky AijhI kwl koTVI ivc bMd<br />

kIqw ij`Qy 24 GMitAW AMdr iek pl Br vI sUrj nhIN sI id`sdw sgoN<br />

hmySW Gùp hnHyrw hI rihMdw sI Aqy KùlHI hvw dw vI AMdr Awauxw<br />

nwmumikn sI[ Aijhy iBAwnk smyN BweI mhwrwj isMG jI dy swhmxy<br />

sRI gurU nwnk swihb dw aupdyS ik jykr h`k, s`c, inAW Aqy prmwqmw<br />

nwl pRym krn dI Kyf KyfxI hY qW “Apnw ibgwir ibrWnw sWFY” Anuswr<br />

isr qlI au~qy Dr ky A`gy Awauxw hovygw[ gurU nwnk dyv jI ieauN<br />

&rmwauNdy hn:<br />

jau qau pRym Kylx kw cwau]<br />

isru Dir qlI glI myrI Awau]<br />

iequ mwrg pYru DrIjY]<br />

isru dIjY kwix n kIjY] (pMnw 1412)<br />

qQw pMcm pwqSwh dw mhwn aupdyS swhmxy sI[ gurvwk hY:<br />

pihlw mrxu kbUil jIvx kI Cf Awis]<br />

hohu sBnw kI ryxukw qau Awau hmwrY pwis] (pMnw 1102)<br />

BweI swihb Bwxy ivc ivcridAW nwm-bwxI rwhIN pRBU-crnW nwl<br />

lIn ho gey[ cOvI GMty hnHyry ivc rihx krky bwbw jI dIAW A`KW dI joq<br />

jWdI rhI[ hux auh Awpxy Awqimk cwnx dy shwry hI Awpxw smW<br />

bqIq kr rhy sn[ Aijhy gurmuK leI ieauN ivcrn bwry pwqSwh dw<br />

&rmwn hY:


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 72 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

AKI bwJhu vyKxw ivxu kMnw sunxw]<br />

pYrw bwJhu clxw ivxu hQw krxw]<br />

jIBY bwJhu bolxw ieauN jIvq mrxw]<br />

nwnk hukmu pCwix kY qau KsmY imlxw] (pMnw 139)<br />

jylH AiDkwrIAW v`loN Kwx leI lgwqwr id`qy jWdy nwks Kwxy kwrn<br />

BweI swihb jI keI nwmurwd srIirk bImwrIAW dw iSkwr ho gey prMqU<br />

Awp dI Awqmw hmySW hI Bgq kbIr jI dy kQn “mnu n ifgy qnu kwhy<br />

kau frwie” qQw ijQY rKih bYkuMTu iqQweI qUM sBnw ky pRiqpwlw jIau]<br />

Anuswr hmySW rUhwnI rMg ivc rMgI cVHdI klw ivc sI[ AMgryzW v`loN<br />

vwr-vwr eIn mMnx leI mjbUr krn au~qy vI Awp Awpxy Drm, AkIdy<br />

Aqy is`KI isdk au~qy kwiem rhy[ iPrMgI dI eIn nw mMnI[ AMq 5<br />

<strong>julweI</strong> 1856 ƒ ieh dyS dI AzwdI dw prvwnw, isdkI is`K, mhwn<br />

sMq ispwhI, isDWqk mwrg dw pWDI, inrBY XoDw Aqy dyS Aqy kOm dI<br />

AzwdI Aqy cVHdI klw dI kwmnw Aqy ArdwsW krdw hoieAw sUrj<br />

ikrix imly jl kw jlu hUAw rwm] joqI joiq rlI sMpUrn QIAw rwm]<br />

dy mhWvwk Anuswr srIirk qOr au~qy ies PwnI dunIAW ƒ Alivdw kih<br />

ky isMGwpur dI jylH ivc sdIv kwl leI gurU-crnW ivc jw ibrwjy[ Awp<br />

shI ArQW ivc kOm dy ShId sn[ auh gurvwk Anuswr, ‘sihj imlY<br />

imilAw prvwxu] nw iqsu mrxu n Awvxu jwxu’ Akwl joiq ivc lIn ho<br />

gey prMqU dyS dI AzwdI leI joq ivc Awpxw piv`qr KUn pw ky ies<br />

ƒ pRcMf kr gey[ AMgryz ieiqhwskwr Awrnolf toienbI ny iliKAw hY<br />

ik “s`cmùc hI jykr 28 dsMbr 1849 ƒ BweI mhwrwj isMG dI<br />

AgvweI hyT 3 jnvrI 1850 ƒ hox vwlI bZwvq bwry pqw nWh lgdw<br />

Aqy BweI mhwrwj isMG ƒ igRPqwr nw kIqw jWdw qW pMjwb hmySW leI<br />

AMgryz pwsoN Azwd ho jwxw sI[” AYsy kurbwnI vwly dyS Bgq, gurU dy<br />

s`cy isdkI is`K, AzwdI dy prvwny, inrBY qy infr XoDy, rUhwnI rMg ivc<br />

rMgy hoey sMq ispwhI sn BweI mhwrwj isMG jI! auh ShId ho ky Akwl<br />

purK dI drgwh ivc prvwn cVHy Aqy aunHW dI jIvn Xwqrw, “sPl<br />

sPl BeI sPl jwqRw” ho inbVI Aqy ShIdI prvwn hoeI[ Aijhy isMG<br />

ShIdW bwry gurvwk hY:<br />

mrxu muxsw sUirAw hku hY jo hoie mrin prvwxo]


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 73 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

sUry syeI AwgY AwKIAih drgh pwvih <strong>swcI</strong> mwxo] (pMnw 580)<br />

iek hor AMgryz A&sr aunHW dI S^sIAq bwry ies qrHW ilKdw<br />

hY: “auh bhuq hI izAwdw b`uDImwn Aqy Awqm-ivSvwsI sn[ ijvyN ik<br />

aunHW dy swry Sigrd d`sdy hn ik auh h`d qoN izAwdw sMkocI AQvw<br />

gMBIr sn[ ie`QoN qk ik aunHW dy ierwidAW jW qjvIzW dw aunHW qoN<br />

ielwvw hor iksy ivAkqI ƒ pUrw pqw nhIN sI huMdw jd qk ik aunHW<br />

dw koeI ivSyS is`tw nw inkl jWdw[ Awm XojnwvW bxwaux Aqy aunHW<br />

ƒ svqMqr rUp ivc ie`ko smyN v`K-v`K eyjMtW duAwrw AmlI rUp dyx<br />

ivc BweI mhwrwj isMG ny AswDwrn rucI drsweI hY[ l`gBg swry<br />

ibAwnW iv`coN gurU jI dI dUrAMdySI Aqy XojnwvW bxwaux ivc inpuMnqw<br />

spSt idKweI idMdI hY[ ieho hI gux hY ijs ny aunHW ƒ swrI izMdgI<br />

pRis`DI bKSI[ d`isAw jWdw hY ik Kwlsw POjW ƒ donW Xu`DW dOrwn bhuq<br />

swrIAW kiTnweIAW, d`uKW Aqy auqrwvW-cVHwvW iv`coN lMGxw ipAw Aqy<br />

kyvl gurU jI hI AYsy sKS sn ijhVy ik kdy vI shwiek swDnW<br />

(mwieAw Awid) qoN KwlI nhIN sn hoey[ ijqny vI lok jo ik keI vwr<br />

sYNkiVAW AQvw hzwrW dI igxqI ivc huMdy jo gurU jI dI Srn ivc Aw<br />

jWdy qW aunHW ƒ inqwpRqI dw Bojn pRwpq hox dI qs`lI huMdI sI Aqy<br />

ies audyS leI auh Awpxy pws sYNkiVAW dI igxqI ivc lWgrI Aqy<br />

loVINdI sm`grI r`iKAw krdy sn[ AMgryz A&sr ny AwpxI irport<br />

ivc bwbw jI ƒ “gurU jI” iliKAw hY[ spSt hY ik BweI mhwrwj isMG<br />

jI dw mwn, snmwn Aqy siqkwr Kwlsw pMQ AMdr bhuq izAwdw sI<br />

Aqy AMgryzW ivru`D iv`Fy ienklwb ivc aunHW leI ‘kof’ rUp ivc Sbd<br />

‘gurU’ vriqAw jWdw sI[<br />

aus ny AwpxI irport ivc ieh vI iliKAw hY, “ies ivc koeI<br />

S`k nhIN ik Agr gurU jI kuJ dyr hor svqMqr rihMdy qW idRVH ierwdy<br />

dIAW pRjv`ilq Bwvnw vwly Aqy jwn dI prvwh nw krn vwly G`to G`t<br />

sO AwdmIAW rwhIN iek jW ies qoN v`D sucyq pRivrqI dIAW s^q<br />

bZwvqW huMdIAW ijnHW dw nqIjw BwvyN AsPl hI rihMdw[ ijhw ik<br />

pihlW vI irhw pr Pyr vI ies bwry koeI Biv`KbwxI krnI AsMBv<br />

hY[”<br />

ipCly idnIN Bwrq srkwr v`loN 1857 eI: dI dyS dI AzwdI dI


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 74 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

lVweI dI 150vIN vrHy gMF Awpxy rwjnIiqk ih`qW Kwqr mnwaux dw<br />

FONg ricAw igAw hY Aqy dyS dy ieiqhws nwl iKlvwV kIqw igAw[<br />

sMn 1857 ivc ijhVI vkqI qOr au~qy bZwvq qQw lVweI hoeI aus<br />

dI QoVH icrI Aqy QoVHy ijhy iK`qy ivc imlI kwmXwbI dw nqIjw ieho sI<br />

ik AMgryzW v`loN id`lI dy q^q qoN lwhy gey AwKrI mugl bwdSwh bhwdr<br />

Swh zPr ƒ hI muV q^q ’qy ibTwieAw igAw sI[ jy muV q^qbhwlI<br />

kwiem rihMdI qW ieh ikho ijhI AzwdI hoxI sI dyS dI? mugl<br />

qW Kud swfy dyS au~qy zor jbrI kwbz hoey hoey sn[ ijnHW ny swfy dyS<br />

vwsIAW au~qy Axigxq Axmn`uKI zulm kIqy, dyS dI Azmq ƒ<br />

lu`itAw, byie`zq kIqw, jbrI Drm-qbdIlI krwauNdy rhy, dyS dy<br />

mukMml ieslwmIkrn leI bVy v`fy auprwly krdy rhy[ aunHW hI lokW dw<br />

muV dyS dI rwj SkqI au~qy kwbz hoxw qW nvIN imlI AMgryzW dI<br />

gulwmI hyToN inkl ky lMmy smyN qoN imlI muZl dI gulwmI dy jUly hyT muV<br />

jw vVn brwbr hI sI[ Asl ivc Bwrq au~qy pihlw hmlw hzrq<br />

muhMmd swihb dy 632 eI: ivc vPwq (Akwl clwxy) qoN 80 swl<br />

bwAd 712 ivc A&gwinsqwn dy 18 swl dy Cokry muhMmd ibn kwsm<br />

ny qkrIbn 200 GoV svwrW nwl kIqw[ aus mgroN eIrwn,<br />

A&gwinsqwn, eIrwk Awid nvyN bxy ieslwmI dySW v`loN 8vIN, 9vIN<br />

Aqy 10vIN sdI ivc lgwqwr hmly jwrI rhy[ Bwrq au~qy hornW qoN<br />

ielwvw 17 hmly muhMmd gOrI ny, 12 hmly AihmdSwh AbdwlI ny<br />

Aqy 4 hmly nwdr Swh ny kIqy Aqy ienHW hmilAW smyN ihMdvwiex ƒ<br />

burI qrHW lu`itAw, ku`itAw, byie`zq kIqw Aqy GoiVAW dy suMmW hyT dyS<br />

dI Ajmq ƒ lqwiVAw jWdw irhw Aqy AMq 1192 eI: ivc id`lI dy<br />

q^q au~qy muhMmd gOrI dy kbzw krn krky ieslwmI SkqI kwbz ho<br />

geI Aqy aunHW ny Awpxw rwj-pRbMD sQwipq kr ilAw[ swhs`qhIx<br />

hoey dyS vwsIAW ny ieh swrw kuJ J`l ilAw Aqy gulwmI ƒ pRvwn kr<br />

ilAw[ 1526 eI: ivc bwbr ny Bwrq au~qy hmlw kIqw ijs dw sRI gurU<br />

nwnk dyv jI ny f`t ky ivroD kIqw[ bwbr ƒ jwbr Aqy jm rUp ikhw<br />

ijs kwrn gurU jI ƒ bwbr dI jylH jwxw ipAw Aqy c`kIAW pIsxIAW<br />

peIAW[ ies dyS dI AzwdI dI SmHW ieauN sRI gurU nwnk dyv jI ny<br />

1526 eI: ivc jgweI[ bwbr ny dyS au~qy kbzw kr ilAw[ aus ip`CoN


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 75 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

aus dw pu`qr hmwXUM q^q au~qy bYTw prMqU aus ƒ Syr Swh sUrI ny hrw<br />

ky Bjw id`qw[ kuJ swlW bwAd hmwXUM muV id`lI dy q^q au~qy kwbz<br />

hoieAw[ ies qrHW iek qoN bwAd dUjw mugl bwdSwh Bwrq au~qy rwj<br />

krdw irhw Aqy dyS muglW dw gulwm irhw[ ies swry smyN dOrwn ies<br />

mugleI gulwmI dIAW jMjIrW v`Fx Aqy dyS ƒ Azwd krwaux ihq is`K<br />

sMGrS bwdsqUr jwrI irhw ijs dOrwn pMcm pwqSwh sRI gurU Arjn<br />

dyv jI, sRI gurU qyg bhwdr swihb jI, dsm pwqSwh dw srbMs hI<br />

Aqy hor Axigxq isMG, isMGxIAW, BuJMgIAW ƒ ShId kIqw igAw[<br />

ieh swrw ieiqhws kyvl Aqy kyvl is`K kOm dy ih`sy hI AwieAw hY[<br />

dunIAW dIAW v`fIAW-v`fIAW kOmW dw ieiqhws is`KW dy sMGrSI ieiqhws<br />

swhmxy aUxw Aqy bOxw ho ky rih jWdw hY[ 1708 eI: ƒ dsm pwqSwh<br />

sRI gurU goibMd isMG jI pwsoN AMimRq dI dwiq pRwpq krky bwbw bMdw isMG<br />

bhwdr ny zulmI mugl rwj au~qy cVHweI kr id`qI Aqy qkrIbn pOxy<br />

dy swl dy QoVHy ijhy smyN AMdr jmnw dy iknwry qoN lY ky dirAw rwvI dy<br />

iknwry qIk dw ielwkw &iqh kr ky ie`Qy Kwlsy qQw ikrqI pMjwbIAW<br />

dw rwj-pRbMD kwiem kr id`qw jo dsMbr 1715 qIk kwiem irhw[<br />

bwbw bMdw isMG bhwdr ƒ igRPqwrI auprMq 9 jUn 1716 eI: ƒ ShId<br />

kIqw igAw[ ies auprMq pUry Bwrq au~qy muV ieslwmI rwj kwiem ho<br />

igAw[ auprMq jldI hI audoN dy purwxy pMjwb AMdr 29 mwrc 1748<br />

eI: ƒ is`K imslW hoNd ivc Aw geIAW Aqy dl ^wlsw dy rUp ivc<br />

^wlsw pMQ mugl rwj dI gulwmI ^qm kr ky dyS ƒ Azwd krwaux ihq<br />

lVdw Aqy ShIdIAW idMdw irhw[ lMmy smyN qIk Axigxq isMG,<br />

isMGxIAW Aqy BuJMgI muglW dy Asih Aqy Akih qsIhy J`ldy Aqy<br />

prvwrW smyq jMglW ivc rihMidAW dyS dI AzwdI leI Awpxw sMGrS<br />

jwrI r`Kdy rhy[ ienHW simAW dOrwn 1746 eI: dw Cotw G`lUGwrw<br />

(kwhƒvwn CMB) izlHw gurdwspur Aqy 1762 eI: dw v`fw G`lUGwrw<br />

(ku`p ruhIVy) izlHw sMgrUr dw hoieAw ijnHW ivc isMGW dIAW hzwrW jwnW<br />

dyS Aqy kOm dI AzwdI dI Smw au~qy kurbwn ho geIAW[ AMq 1799<br />

dI 7 <strong>julweI</strong> ƒ Sukrc`kIAw imsl dy jQydwr 19 swlw rxjIq isMG<br />

ny Aihmd Swh AbdwlI dy poqry Swh jmwn ƒ hrw ky lwhOr au~qy kbzw<br />

kr ilAw Aqy shI ArQW ivc Kwlsw rwj AQvw swry pMjwbIAW dy


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 76 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

ih`qW dw pUrw-pUrw iKAwl r`Kx vwly rwj dI nINh r`K id`qI[ kuJ smyN<br />

ivc hI mhwrwjw rxjIq isMG ny bhuq vfy ivSwl rwj ƒ kwiem kr<br />

ilAw[ muglW qoN bwAd BwvyN bwkI dyS AMgryzW dI eIst ieMfIAw<br />

kMpnI iPr is`Dy hI vlwieq dI srkwr (British Crown) dy qihq<br />

AMgryzW dy ADIn ho igAw sI prMqU pMjwb fogirAW dI mkwrI Aqy<br />

AMgryzW dI 1809 eI: dI sMDI qoN munkr ho ky Aiq drjy dI<br />

iGnwauxI, ZYr ieKlwkI Aqy ivSvwsGwqI kwrvweI kwrn pUrw pMjwb<br />

29 mwrc 1849 ƒ AMgryzW dw gulwm ho igAw[ mhwrwjw rxjIq<br />

isMG dI CotI mhwrwxI ijMdW AMgryzW dI kYd ivc hox dy bwvjUd s. Syr<br />

isMG AtwrIvwly, dIvwn mUlrwj Awid AMgryz ivru`D sMGrSSIl rhy[<br />

ienHW swry hwlwq dy m`dy nzr Aqy <strong>siqgur</strong>W dy audyS Aqy aupdyS kwrn<br />

BweI mhwrwj isMG jI ny AMgryzW ivr`uD SrHyAwm bZwvq kIqI Aqy 5<br />

<strong>julweI</strong> 1856 ƒ isMgwpur dI jylH ivc ShIdI pweI[ ienHW ieiqhwisk<br />

q`QW dy snmuK dySvwsI Aqy dunIAW dy isAwxy lok Kud hI inrxw krn<br />

ik dyS kdoN gulwm hoieAw Aqy dyS dI AzwdI leI SmHW kdoN Aqy iks<br />

ny pRcMf kIqI? sB qoN v`D kurbwnIAW iks ny id`qIAW? A`j vI ies<br />

AzwdI ƒ kwiem-dwiem r`Kx leI kOx q`qpr hY? Kwlsw pMQ dw dyS<br />

dI AzwdI leI ieh sMGrS jwrI irhw Aqy AMq 15 Agsq 1947<br />

ƒ dyS do tukVy ho ky Azwd ho igAw[ mgroN dyS ƒ AMn-sMkt kwrn<br />

bdySI gulwmI qoN Azwd krwaux leI vI pMjwbI Kws krky is`K ikswn<br />

hI jUiJAw Aqy kwmXwb hoieAw Aqy dyS AMn-sMkt qoN suqMqr ho<br />

igAw[ jykr 25 jUn 1975 ƒ AYmrjYNsI lw ky dyS dI jmhUrIAq<br />

^qm kr id`qI geI qW vI aus zbr julm Aqy D`kV rwjnIqI ivru`D<br />

gMBIr jdojihd ^wlsw pMQ dI numwieMdw jmwq SRomxI AkwlI dl ny<br />

morcy dy rUp ivc 9 <strong>julweI</strong> 1975 ƒ SurU kIqI Aqy 17 jnvrI<br />

1977 ƒ Bwrq srkwr dI hYNkV BMn ky dyS AMdr muV jmhUrIAq<br />

bhwl krvw ky s&lqw pRwpq kIqI[ A`j dyS muV kuJ ku bhuq v`fy<br />

DnwFW dI jkV hyT Aw igAw hY[ ZrIb Aiq ZrIb ho igAw, AmIr<br />

bhuq hI AmIr ho igAw[ 56 PIsdI qoN v`D BwrqI vsoN ƒ do smyN dI<br />

pyt BrvIN rotI nsIb nhIN hY[ lokW dy mn`uKI AiDkwrW nwl in`q<br />

iKlvwV ho irhY[ BwrqI mIfIAw Anuswr niSAW dI qskrI srkwrI<br />

imlIBugq nwl v`fy p`Dr au~qy jwrI hY[ duSmx dyS v`loN Fyr swrI


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 77 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

nklI krMsI ie`Dr G`l ky dyS ƒ bVy v`fy AwriQk sMkt ivc su`tx dw<br />

Xqn kIqy jwx bwry inq tYlIvIzn Aqy A^bwrW rwhIN KbrW nSr ho<br />

rhIAW hn[ guAWFI mulk v`loN v`fy p`Dr au~qy Aiqvwd PYlwaux Aqy<br />

dyS ƒ Dwrimk Aqy rwjnIiqk sMkt ivc Pswaux dIAW KbrW vI inq<br />

CwieAw ho rhIAW hn[ swƒ swirAW ƒ ienHW dyS ivroDI mwrU SkqIAW<br />

ivr`uD iekju`t ho ky sMGrSsIl hoxw pvygw[<br />

ies ƒ APsosnwk Aqy duKdwiek hI ikhw jw skdw hY ik<br />

AMgryzW dI gulwmI ivru`D sB qoN pihlW dyS dI AzwdI leI DrmXu`D<br />

CyVn Aqy ShIdI pwaux vwly BweI mhwrwj isMG ƒ AsIN qkrIbn Bulw<br />

hI id`qw[ BwrqI ieiqhwskwrW ny vI aunHW bwry swzsI cu`p hI Dwrn<br />

kIqI hoeI hY[ aunHW dy vwrs khwaux vwly is`K vI KwmoS hI rhy[ pMjwb<br />

dy qqkwlIn mu`K mMqrI igAwnI zYl isMG ny pihlI vwr BweI mhwrwj<br />

isMG dw ShIdI idn rwj p`DrI smwgm dy qOr au~qy mnwieAw[ lyKk<br />

ƒ jdoN SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwn dI syvw inBwaux dw<br />

Avsr imilAw qW 5 <strong>julweI</strong> 2002 Aqy 5 <strong>julweI</strong> 2003 ƒ bwbw jI<br />

dw ShIdI smwgm SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr<br />

swihb v`loN pUrI SrDw, siqkwr Aqy ^wlsweI joS qy auqSwh nwl<br />

mnwieAw igAw sI[ ipMf r`boN au~cI ivKy ipMf Aqy ielwkw invwsIAW<br />

dI slwh nwl Fu`kvIN Xwdgwr bxwaux dw vI inrxw ilAw igAw sI[<br />

5 <strong>julweI</strong> 2007 ƒ qqkwlIn mu`K mMqrI s. <strong>pRkwS</strong> isMG bwdl v`loN vI<br />

ieh ShIdI smwgm rwj p`Dr au~qy mnwieAw igAw[ AwE! Awpxy<br />

mhwn ShIdW v`loN id`qIAW kurbwnIAW ƒ Xwd kridAW aunHW rwhW dy<br />

pWDI bxIey Aqy aunHW AwdrSW Aqy isDWqW au~qy pihrw dyeIey ijnHW<br />

au~qy c`lidAW aunHW mhwn ShIdW ny invyklw ieiqhws isrijAw hY<br />

vrnw Awpxy ShIdW ƒ Bulwaux Aqy Awpxy ivrsy nwloN tu`tx vwlIAW<br />

kOmW qW gulwm ho hI jWdIAW hn[ A`j AwpxI nOjvwn pIVHI jo ik<br />

AnykW kwrnW krky Awpxy mhwn isDWq, ieiqhws Aqy ivrsy nwloN tu`t<br />

rhI hY, ƒ AwpxI ivrwsq bwry jwgrUk krn dI s^q loV hY[ ieho hI<br />

BweI mhwrwj isMG Aqy hor AnykW Axigxq AzwdI dy prvwinAW<br />

ShId isMGW, isMGxIAW Aqy BuJMgIAW ƒ swfI s`cI Aqy shI SrDWjlI<br />

hovygI[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 78 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

Swrt trm sRI gurU gRMQ swihb AiDAYn kors<br />

loV Aqy mh`qv<br />

-fw. prmvIr isMG*<br />

<strong>gurmiq</strong> kwlj gurduAwrw mwqw suMdrI jI is`K Drm AiDAYn dy<br />

Kyqr ivc ivSyS kIrqImwn sQwipq krdw jw irhw hY[ ieh kwlj<br />

pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw rwhIN ividAwrQIAW nMU AYm. ey. Drm<br />

AiDAYn, is`K AiDAYn, ifplomw-ien-<strong>gurmiq</strong> sMgIq, ifplomw-ienifivintI,<br />

igAwnI Awid dI ivìdAw ipCly keI swlW qoN pRdwn kr<br />

irhw hY[ ie`Qy Awaux vwly bhuq swry ividAwrQI Awpxy SOk vjoN ieh<br />

ivìdAw hwsl krdy hn[ Aijhy kors krn dw aunHW dw audyS hY ik ij`Qy<br />

auh Awpxy ivrsy nwl juVy rihxw cwhuMdy hn au~Qy auh Awpxy Drm bwry<br />

Aqy dUjy DrmW bwry ivDIvq qrIky nwl jwxkwrI hwsl krdy hn[<br />

sRI gurU gRMQ swihb jI dw sMdyS swrI mwnvqw leI sWJw hY[ <strong>gurmiq</strong><br />

dw ieh sMdyS gurduAwirAW iv`coN lgwqwr pRswirq ho irhw hY[ gurU<br />

swihbwn duAwrw gurduAwirAW dI sQwpnw dw audyS vI iehI sI ik ie`Qy<br />

Awaux vwlw hr iek ivAkqI igAwn hwsl kry Aqy ie`QoN pRwpq igAwn<br />

Anuswr smwj ivc syvw kry qW ik mwnvqw dw Blw ho sky[ gurduAwry<br />

nMU Drmswl ikhw jWdw sI ijs dy audyS dw pRgtwvw krdy hoey kvI<br />

sYnwpiq d`sdw hY:<br />

Drmswl sMgiq jib AwvY[ drsn pwrbRhm ko pwvY[<br />

gur sMgiq kCu Byd nw hoeI[ mun jn kQw bKwnq soeI]<br />

kr drsn durmiq ml CIjY[ aupjY igAwn Blw kCu kIjY[<br />

ie`Cw mn mY jo kCu AwvY[ kir Ardws qurq hI pwvY[<br />

(sRI gur soBw, s&w 89)<br />

Drmswl dI sQwpnw ny sRI gurU nwnk dyv jI duAwrw pRswirq hoey<br />

sMdyS nMU sMgq qk iljwx Aqy aunHW nMU <strong>gurmiq</strong> ivc idRVH krn leI v`fw<br />

Xogdwn pwieAw[ gurduAwry is`K dy jIvn dw kyNdr-ibMdU bxy Aqy smyN-<br />

* rIfr, is`K ivSvkoS ivBwg, pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw[ mo: 98720-74322


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 79 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

smyN qy ie`Qy hox vwly <strong>gurmiq</strong>AW ny au~qrI Bwrq ivc hox vwly bwhrI<br />

hmilAW qoN lokW nMU bcw ky ies iK`qy dI nuhwr hI bdl id`qI[ jbr Aqy<br />

zulm dw iSkwr ho rhy lokW nMU mwx Aqy siqkwr nwl jIvn bsr krn<br />

dw mOkw pRwpq hoieAw[ gurU swihbwn duAwrw sQwipq Aqy pRPùilq kIqI<br />

Drmswl dy mh`qv nMU aujwgr krdy hoey BweI sMqoK isMG jI ilKdy hn:<br />

ijs mihN jQw Skiq huie Awvih[ Drmswl Awpy bnvwvih[<br />

iqs mYN rwKih is`K itkwie[ pMQI ko Bojn imil jwie[<br />

iek isK dyih ik siB iml dyvYN[ ismrihN nwm sujn ko syvYN[<br />

khW mhwqm ies ko khIXih[ puMn pdwrQ sm nihN lihXih[<br />

ies jg mihN suK pwie Gnyrw[ AMq gurU iFg lhY bsyrw[<br />

(rwis 2 - AMsU 18)<br />

Ajoky smyN ivc vI gurduAwrw is`K jIvn jwc dw kyNdribMdU hY Aqy<br />

is`KW dw koeI vI kOmI kwrj sRI gurU gRMQ swihb jI dI hzUrI qoN bgYr<br />

ikAws nhIN kIqw jw skdw Aqy jykr koeI Aijhw krdw hY qW aus nMU<br />

is`KI ivc koeI mwnqw pRwpq nhIN huMdI[ sRI gurU gRMQ swihb dI bwxI<br />

pVHn-suxn dI ie`Cw hr vyly is`K dy mn ivc bxI rihMdI hY[ mOjUdw<br />

pIVHI vI gurduAwrw swihb nwl juVI hoeI hY Aqy auh sRI gurU gRMQ swihb<br />

nwl juVy rihxw cwhuMdI hY pr smyN dI Gwt Aqy duinAwvI aulJxW ivc<br />

PsI hox krky gurduAwrw swihb ivKy aunHW dI hwzrI idno-idn GtdI jw<br />

rhI hY[ Aijhw nhIN ik mOjUdw pIVHI dy nOjvwn sRI gurU gRMQ swihb nwl<br />

juVnw nhIN cwhuMdy[ AwDuink tYknwlojI dI shwieqw nwl Awpxy kMmkwj<br />

dy sQwnW ’qy auh AwpxI ies Gwt nMU iksy nw iksy qrHW pUrw krn dw<br />

Xqn krdy hn Aqy jdoN mOkw imly gurduAwrw swihb vI nqmsqk ho<br />

AwauNdy hn[ pr iPr vI sRI gurU gRMQ swihb ivc AweIAW tkswlI<br />

bolIAW dy SbdW dI soJI G`t hox krky auh gurbwxI nMU shI qrIky nwl<br />

smJx qoN Awpxy Awp nMU Asmr`Q mihsUs krdy hn[ bwxI dI bhuq<br />

swrI soJI vwr-vwr bwxI pVHn nwl hI huMdI jWdI hY pr iPr vI keI<br />

vwr kuJ SbdW dI qih qk pùjxw muSikl ho jWdw hY ijs leI iksy<br />

Aijhy ivdvwn jW sUJvwn dI loV pYNdI hY ijhVw mn ivc pYdw hoey dvMd<br />

jW SMky nMU dUr kry[ gurduAwrw swihb dy kQwvwck Aqy pRcwrk ies<br />

kwrj ivc l`gy hoey hn pr iPr vI mUl smìsAw h`l nhIN ho rhI[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 80 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

gurduAwrw swihb dw iek Aijhw isstm bx igAw hY ijs ivc kyvl<br />

iek pwisauN hI smJwieAw jw irhw hY ijhVw ik SrDwlU dy mn ivc pYdw<br />

hoey SMikAW dy invwrn leI kw&I nhIN jwpdw[ jigAwsUAW dI ieh<br />

Bwvnw sI ik koeI AijhI ivDI hoxI cwhIdI hY ijhVI aunHW dy SMikAW<br />

dI nivrqI kr sky[ sYmInwr Aqy klws-rUm ivDI ies kwrj leI<br />

pRBwvSwlI is`D huMdy hn ij`Qy iek ivAkqI Awpxy mn dy SMikAW dI is`Dy<br />

qOr ’qy nivrqI kr skdw hY[ rozwnw sYmInwr krny vI AsMBv huMdy hn<br />

Aqy ies krky klws-rUm vwlI ivDI hI ies kwrj leI shweI is`D ho<br />

skdI hY[ XUnIvristIAW Aqy imSnrI kwljW ivc klws-rUm vwlI<br />

ivDI Anuswr pVHweI krvweI jWdI hY Aqy ieh ivDI bVI hI kwrgwr<br />

swibq hoeI hY[ Akwdimk AdwirAW dw iek ivl`Kx imAwr Aqy<br />

ifspiln huMdw hY[ aumr dy iek pVwau ’qy Aw ky ienHW AdwirAW ivc<br />

pVHweI krnI hr iek ivAkqI dy v`s dI g`l nhIN huMdI pr auh<br />

jwxkwrI hwsl krn dw ie`Cuk huMdw hY[ id`lI ivKy clwey jw rhy <strong>gurmiq</strong><br />

kwlj ny hr aumr dy ividAwrQIAW leI iek Aijhw plytPwrm iqAwr<br />

kIqw hY ijs ivc SrDwlUAW dI suivDw Anuswr aunHW nMU sRI gurU gRMQ swihb<br />

dI au~c imAwrI isìKAw pRdwn kIqI jw rhI hY[ kwlj ivc ‘Swrt<br />

trm sRI gurU gRMQ swihb AiDAYn kors’ nW hyT c`l rhy ies kors ivc<br />

kyvl sRI gurU gRMQ swihb dw hI AiDAYn krvwieAw jWdw hY[ kors nMU<br />

sPlqw pUrbk clw rhy SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr dy<br />

mYNbr Aqy kwlj dy cyArmYn s. hirMdrpwl isMG ny dìsAw ik ieh kors<br />

pMjwbI XUnIvristI, pitAwlw, dy vweIs-cWslr fw. jspwl isMG dy<br />

suJwA Anuswr ArMB kIqw igAw hY[ ieh kors ivDIvq qrIky nwl<br />

Akwdimk AdwirAW qoN ivìdAw gRihx nw kr skx vwly sRI gurU gRMQ<br />

swihb dy jigAwsUAW dIAW BwvnwvW Aqy loVW dI pUrqI krdw hY[ aunHW<br />

dìsAw ik <strong>gurmiq</strong> kwlj dI syvw sMBwlx smyN mn ivc pYdw hoey Aijhy<br />

ivcwrW ny hI ies kors nMU jnm id`qw hY ijhVw aunHW ividAwrQIAW,<br />

jigAwsUAW Aqy SrDwlUAW dIAW loVW pUrIAW krdw hY ijhVy kyvl sRI<br />

gurU gRMQ swihb bwry jwxkwrI hwsl krnw cwhuMdy hn[<br />

mwqw-ipqw Aqy icMqk ieh mihsUs krdy hn ik b`cy Aqy nOjvwn<br />

idno-idn nYiqk pqn v`l jw rhy hn Aqy jykr smW rihMdy aunHW nMU vwps<br />

nw moiVAw igAw qW Biv`KmuKI smwj AijhI AigAwnqw dI koTVI ivc


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 81 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

jw phuMcygw ij`QoN vwps muVnw muSkl ho jwvygw[ Awpxy ivrsy ivc<br />

peIAW kdrW-kImqW nwl nOjvwn pIVHI nMU joVn leI l`gBg hr iek<br />

Dwrimk Aqy smwijk icMqk icMqw dw pRgtwvw kr irhw hY[ Aijhy smyN<br />

is`K Drm icMqkW dI icMqw dw sB qoN mh`qvpUrn pRSn ieh hY ik nOjvwn<br />

pIVHI nMU sRI gurU gRMQ swihb nwl ikvyN joiVAw jwvy? gurU swihbwn duAwrw<br />

dUr kIqy jwq-pwq, mzhb Aqy BwSw dy vKryivAW ny is`K smwj ivc<br />

A`j iPr isr cùk ilAw hY, vihm-Brm jVHW PV cùky hn, prvwrW ivc<br />

mwqw-ipqw Aqy bzurgW dw siqkwr Gt irhw hY, AwriQk dOV ivc<br />

l`gBg sB irSqy ^qm huMdy jw rhy hn, sMjm dI Gwt ny Gwqk Aqy mwrU<br />

bImwrIAW nMU jnm id`qw hY[ prMqU Aijhy smyN vI AwSwvwdI inrwS nhIN<br />

huMdy blik smyN dIAW pRsiQqIAW dy snmuK kwrj krdy hoey sdwcwrk<br />

kImqW dI bhwlI leI AwsvMd huMdy hn[ Aws dI iesy ikrn vjoN <strong>gurmiq</strong><br />

kwlj ivc ieh kors clwieAw jw irhw hY[<br />

<strong>gurmiq</strong> kwlj v`loN clwey jw rhy ies kors nMU id`lI dI sMgq v`loN<br />

BrvW huMgwrw iml irhw hY[ ies kors dy bwrHW sYSn s&lqw pUrvk<br />

sMpUrn hoey hn Aqy qyrHvyN sYSn leI dwKlw SurU hY[ hr iek sYSn ivc<br />

250-300 qk ividAwrQI dwKlw lYNdy hn Aqy ienHW ivc kuJ Aijhy<br />

ividAwrQI vI Swml huMdy hn ijhVy vwr-vwr ies kors nMU krnw cwhuMdy<br />

hn[ Aijhy ividAwrQI ieh soc ky vwr-vwr klws ivc AwauNdy hn qW<br />

ik auh iek ivSy nMU v`K-v`K ivdvwnW dy idRStIkox Anuswr smJ skx[<br />

kwlj kol Awpxw koeI AiDAwpn stw& nhIN hY Aqy auh ieh Gwt dUrnyVy<br />

dy ivdvwnW nMU kwlj ivc s`d ky pUrI krdw hY[ id`lI, sRI AMimRqsr,<br />

dyhrwdUn, pitAwlw Awid sQwnW ’qy kwrj kr rhy au~c kotI dy ivdvwn<br />

ies kors nwl juVy hoey hn Aqy smyN-smyN ’qy auh ie`Qy Aw ky ivSy Anuswr<br />

BwSx idMdy rihMdy hn[<br />

ividAwrQIAW dy ruJyivAW nMU mùK r`Kdy hoey SnIvwr Aqy AYqvwr nMU<br />

ies kors dIAW klwsW l`gdIAW hn[ 42 lYkcrW ivc sMpUrn hox vwly<br />

ies kors ivc sRI gurU gRMQ swihb dy ieiqhws, sRI gurU gRMQ swihb dIAW<br />

pRmùK bwxIAW, gurbwxI ivAwkrx Aqy gurbwxI isDWq bwry jwxkwrI<br />

id`qI jWdI hY[ Bwrq dI rwjDwnI id`lI ivKy ies kwlj dy is`K ivìdAw<br />

dw v`fw kyNdr bxn dIAW kwPI sMBwvnwvW mOjUd hn[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 82 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwn-21<br />

s. bldyv isMG jI 'isbIAw'<br />

-s. rUp isMG*<br />

SWq-sihj suBwA dy mwlk, iemwndwr, iv`idAw-pRymI, kuJ kr<br />

guzrn dI Bwvnw r`Kx vwly, is`K pwrlImYNt SRomxI gurduAwrw pRbMDk<br />

kmytI sRI AMimRqsr dI pRDwngI pdvI ’qy suSoiBq rih c`uky s. bldyv<br />

isMG jI 'isbIAw' dw jnm pihlI jnvrI, 1937 nUM s. jgIr isMG<br />

jI qy mwqw pMjwb kOr jI dy Gr ipMf nMdgVH qihsIl qy izlHw mukqsr<br />

’c hoieAw[ ienHW A`Kr igAwn qy mu`FlI iv`idAw ipMf dy skUl qoN<br />

pRwpq kr, Kwlsw hweI skUl mukqsr qoN dsvIN dw iemiqhwn pws<br />

kIqw[ grYjUeySn mihMdrw kwlj pitAwlw qoN kr ky s. isbIAw ny<br />

AYl.AYl.bI. dI ifgrI pRwpq kIqI[ s. bldyv isMG jI 'isbIAw' dw<br />

AnMd kwrj 11 nvMbr, 1963 nUM srdwrnI hrjIq kOr nwl hoieAw[<br />

ienHW dy Gr do b`icAW qy do b`cIAW ny jnm ilAw, ijnHW nUM ienHW ny KUb<br />

pVHwieAw-ilKwieAw qy kwrobwrI bxwieAw[ lok-ihqW ’c s. bldyv<br />

isMG jI 'isbIAw' ny vkwlq dw kwrj mukqsr ivKy ArMB kIqw jo<br />

inrMqr jwrI hY[ A`jklH ieh Awpxy prvwr smyq kotkpUrw rof<br />

mukqsr ivKy invws r`K rhy hn[<br />

is`KW dI isrmOr sMsQw, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI<br />

AMimRqsr dIAW 1979 eI: ’c hoeIAW jnrl coxW smyN s. bldyv<br />

isMG jI 'isbIAw' hlkw mukqsr qoN mYNbr, SRomxI kmytI cuxy gey[<br />

ienHW dy S^sI guxW, iv`idAw pRymI suBwA qy vkwlq dy kwrjW pRqI<br />

smripq Bwvnw nUM jQydwr gurcrn isMG jI tOhVw dI pwrKU A`K ny<br />

pihcwx ilAw qy ienHW nUM 1979 eI: ’c hoeI slwnw cox smyN jnrl<br />

sk`qr hox dw mwx id`qw[ 1981 eI: ’c s. bldyv isMG jI 'isbIAw'<br />

SRomxI kmytI dy sInI. mIq pRDwn cuxy gey[ 1982 eI: ’c jQydwr<br />

gurcrn isMG jI tOhVw nUM jylH Xwqrw krnI peI qW s. bldyv isMG<br />

jI 'isbIAw' kwrjkwrI pRDwn, SRomxI kmytI vjoN kwrjSIl rhy[<br />

* fwierYktr, is`K ieiqhws rIsrc borf, sRI AMimRqsr[ mo: 98146-37979


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 83 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

1982 eI: ’c pMjwb dy hwlwq KuSgvwr nhIN sn[ eySIAn KyfW smyN<br />

bhuq swry is`KW ’qy kyNdr qy hirAwxw srkwr ny vDIkIAW kIqIAW[<br />

ies dy ros vjoN s. bldyv isMG jI 'isbIAw' ny vI id`lI ’c igRPqwrI<br />

id`qI[ ienHW nUM kuJ smW bMdI r`iKAw igAw qy iPr irhwA ho ky sRI<br />

AMimRqsr Awey[ ienHW ny SSqr iv`idAw leI hr iek gurduAwry ivc<br />

bjt inXq kIqw Aqy gqkw isKlweI SurU krvweI[ ienHW Awqimk<br />

SWqI, Su`Dqw qy syvw Bwvnw krky smu`cI AMiqRMg kmytI smyq rozwnw sRI<br />

gurU rwmdws swihb dy lMgr ’c brqn sw& krn dI syvw SurU kIqI[<br />

kwPI smW ieh syvw jwrI r`KI pr ikDry vI ies syvw sMbMDI ^br jW<br />

qsvIr pRkwiSq nhIN hox id`qI[ sMq hrcMd isMG jI lONgovwl ijs<br />

smyN SRomxI AkwlI dl dy pRDwn bxy qW aunHW s. bldyv isMG 'isbIAw'<br />

nUM vrikMg kmytI dw mYNbr ilAw[1989 eI: ’c pRDwn, SRomxI gurduAwrw<br />

pRbMDk kmytI v`loN gurduAwrw pRbMD nUM cusq-dr`usq krn vwsqy iek<br />

ivSyS AiDkwrW vwlI kmytI gTn kIqI, ijs dy s. bldyv isMG jI<br />

'isbIAw' muKI sn[ do swl qIk ies kmytI ny kw&I slwhuxXog kwrj<br />

kIqy[<br />

28 nvMbr, 1990 nUM SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dI slwnw<br />

cox smyN, jQydwr gurcrn isMG jI tOhVw ny s. bldyv isMG 'isbIAw'<br />

dw nW pRDwn, SRomxI kmytI vjoN pyS kIqw jo srb sMmqI nwl pRvwn kr<br />

ilAw igAw[ s. bldyv isMG 'isbIAw' ny pRDwn, SRomxI<br />

gurduAwrwpRbMDkkmytI dw Ahudw bVI inmrqw qy ADIngI nwl pRvwn<br />

kridAW, tOhVw swihb qy smUh mYNbr swihbwn dw DMnvwd kIqw[<br />

pihlI jnvrI, 1991 nUM pihlI AMiqRMg kmytI dI pRDwngI kridAW<br />

s. bldyv isMG jI 'isbIAw' pRDwn, SRomxI kmytI ny jQydwr gurcrn<br />

isMG tOhVw dIAW syvwvW dI pRSMsw kridAW aunHW nUM snmwinq krn dw<br />

PYslw kIqw Aqy sMgrUr ivKy nvW Drm pRcwr sYNtr sQwipq krn dw<br />

&Yslw kIqw[ 24 PrvrI, 1991 nUM is`K Drm dy pRcwr-pRswr vwsqy<br />

pRcwrk iqAwr krn leI, gurU kWSI <strong>gurmiq</strong> ieMstIicaUt, qlvMfI<br />

swbo dI SuB ArMBqw pRDwn swihb v`loN kIqI geI[ ies smyN hI Kwlsw<br />

kwlj pitAwlw nUM SRomxI kmytI ny Awpxy pRbMD ivc ilAw[ SRomxI<br />

gurduAwrw pRbMDk kmytI dy mulwzmW dIAW syvwvW ’c slwhuxXog suDwr


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 84 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

kIqy, nvyN gryf inScq kIqy[ sRI AMimRqsr ivKy golfn Aw&sYyt pRYs<br />

gurduAwrw sRI rwmsr swihb ivKy lweI geI[ ieh SRomxI kmytI dw<br />

pihlw Aw&sYyt CwpwKwnw sI ij`Qy hr pRkwr dw Dwrimk swihq CwipAw<br />

jwx l`gw[<br />

27 mwrc, 1991 nUM SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dw slwnw<br />

bjt iejlws s. bldyv isMG isbIAw dI pRDwngI ’c hoieAw, ijs<br />

ivc slwnw bjt pws krn qoN ielwvw mh`qvpUrn &Ysly ley gey[ is`K<br />

rYPrYNs lwiebRyrI dw punrgTn krn, PiqhgVH swihb ivKy ieMjInIAirMg<br />

kwlj leI ivSyS PMf kwiem krn, JUTy puils mukwbilAW ivru`D mqw,<br />

SRomxI kmytI v`loN sRI goieMdvwl swihb ivKy pypr im`l lwaux, iGE<br />

Aqy su`ky du`D, isropwau dI loV nUM pUirAW krn leI Awpxw kwrKwnw<br />

lwaux dw &Yslw ilAw igAw pr bhuq swrIAW XojnwvW smyN dI gridS<br />

hyT d&n ho geIAW[<br />

ienHW dy pRDwngI kwrjkwl smyN hI kyNdr srkwr qoN mYfIkl qy<br />

ieMjInIAirMg kwlj KolHx leI AwigAw mMgI geI[ SRomxI gurduAwrw<br />

pRbMDk kmytI v`loN Awpxw bYNk KolHx sMbMDI vI gMBIr ivcwr-crcw<br />

hoeI[ pMjwb ’c ivDwn sBw coxW krwaux leI mqw pws kIqw igAw[<br />

q^q sRI dmdmw swihb dy swbkw jQydwr, jQydwr l`Kw isMG dy Akwl<br />

clwxy ’qy Sok mqw kIqw igAw[ 06 Agsq,1991 nUM s. bldyv isMG<br />

jI 'isbIAw' dI pRDwngI ’c Drm pRcwr kmytI dI hoeI mIitMg smyN s.<br />

bIrsuKpwl isMG mYNbr, Drm pRcwr kmytI Aqy s. sqnwm isMG jlMDr<br />

mYNbr, SRomxI kmytI dy pMQ-doKIAW v`loN kIqy inrdeI kqlW dI inMdw<br />

kIqI geI[<br />

1984 eI: ’c vwpry G`lUGwry smyN sRI Akwl q^q swihb dI<br />

iemwrq srkwr v`loN qihs-nihs kr id`qI geI sI, ijs dI kwr-syvw<br />

1987 eI: ’c vwpry Gtnw-kRm qoN rukI peI sI, ijs nUM s. bldyv<br />

isMG jI 'isbIAw' pRDwn SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI ny dmdmI<br />

tkswl qoN SurU krvweI[ puils qS`dd qy srkwrI jbr dw sucwrU FMg<br />

nwl mukwblw krn leI ienHW ny 'jbr ivroDI AYkSn kmytI' bxweI,<br />

ijs ivc v`K-v`K AkwlI dlW qy jQybMdIAW dy pRqIinD Swml kIqy<br />

gey[ s. isbIAw dy ies kwrj dI s. brijMdr isMG 'hmdrd' mùK


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 85 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

sMpwdk rozwnw AjIq ny 'sWJw sMGrS' sMpwdkI lyK ilK ky ivSyS<br />

pRSMsw kIqI[<br />

SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr dy pRbMD ADIn<br />

bhuqy gurduAwirAW dIAW iemwrqW dw nv-inrmwx kwr-syvw vwly bwby<br />

krdy hn[ ies sMbMD ivc isbIAw swihb ny SRomxI kmytI dy Awpxy<br />

inrmwx ivBwg nUM cusq-dru`sq krn dw Xqn kIqw Aqy iek<br />

ieMjIinAirMg ivMg kwiem kIqw qW jo hr gurduAwrw swihb qy sMbMiDq<br />

iemwrqW dI mwstr plwn iqAwr krn auprMq hI auswrI kIqI jwvy[<br />

ienHW ny mukqsr ivKy biTMfw rof au~pr AkwlI mwrkIt Aqy Abohr<br />

rof ivKy mweI Bwgo dy nwm pur klonI bxvweI[ ies qrHW s. bldyv<br />

isMG jI 'isbIAw' dy iek swl dy pRDwngI kwrj kwl smyN keI nvIAW<br />

XojnwvW aulIkIAW geIAW BwvyN ik aunHW swrIAW ƒ AmlI rUp nw id`qw<br />

jw sikAw[<br />

13 nvMbr, 1991 nUM SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr<br />

dw slwnw jnrl smwgm qyjw isMG smuMdrI hwl sRI AMimRqsr ’c SurU<br />

hoieAw ijs ivc pRDwn swihb, Ahudydwr qy AMiqRMg kmytI mYNbrW dI<br />

cox kIqI geI[jQydwr jgdyv isMG 'qlvMfI' ny pRDwngI pd vwsqy<br />

jQydwr gurcrn isMG 'tohVw' dw nW pyS kIqw, ijs ’qy tOhVw swihb<br />

pRDwn cuxy gey[ ies qrHW s. bldyv isMG jI 'isbIAw' dw pRDwngI<br />

kwrjkwl dw smW sMpUrn ho igAw[ pRDwngI dw Ahudw C`fx auprMq s.<br />

bldyv isMG jI 'isbIAw' ny isAwsI srgrmIAW qoN l`gBg iknwrw kr<br />

ilAw[ pRo: mnjIq isMG jI kwrjkwrI jQydwr, sRI Akwl q^q swihb<br />

dy XqnW sdkw 1995 eI: ’c 'ivSv is`K kONsl' hoNd ivc AweI,<br />

ijs dy s. bldyv isMG jI 'isbIAw' vweIs cyArmYn bxy[ jsits s.<br />

kuldIp isMG jI v`loN cyArmYniSp qoN AsqIPw dyx ’qy s. bldyv isMG<br />

jI 'isbIAw' ivSv is`K kONsl dy cyArmYn bx gey pr hux ivSv is`K<br />

kONsl dI hoNd nW mwqr hI hY[ 1997 eI: ’c aunHW nUM s. mnpRIq isMG<br />

bwdl ivru`D ig`dVbwhw hlky qoN cox lVweI geI, ijs ivc ij`q s.<br />

mnpRIq isMG bwdl dI hoeI[ A`jklH s. bldyv isMG jI 'isbIAw'<br />

mukqsr ivKy vkwlq dy kwrjW ’c msrU& hn[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 86 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

bwbwxIAw khwxIAw puq spuq kryin<br />

boliq swc prm giq pweI...<br />

-s. blivMdr isMG 'jOVwisMGw'*<br />

<strong>siqgur</strong> Amrdws jI dI syvw krn nwl dwq ivc imly AMimRqrs<br />

nUM pRwpq kr vwihgurU dy nwm nUM ihrdy ivc smw ky cOQy pwqSwh sRI<br />

gurU rwmdws jI gurg`dI au~qy ibrwjmwn hoey[ sRI gurU nwnk swihb jI<br />

dI ikrpw nwl sRI gurU AMgd swihb jI dI bKSI sRySt miq sdkw sRI<br />

gurU Amrdws jI ny inrMkwr dy hukm nwl dwq-joq <strong>siqgur</strong> rwmdws<br />

jI ivc itkw id`qI[ B`t klH shwr jI dw kQn hY:<br />

nwnk <strong>pRswid</strong> AMgd sumiq guir Amir Amru vrqwieE]<br />

gur rwmdws kl´ücrY qYN Atl Amr pdu pwieE ]5] (pMnw 1397)<br />

so sihj dy Gr, sMjm, sq, sMqoK, swaU suBwA, pRymw BgqI dy<br />

pRvwh, AMimRq dy somy, mukqI dwqw sRI gurU rwmdws jI dw drbwr l`gw<br />

hoieAw sI[ K`qrI jwq dw BweI qIrQw sBrvwl <strong>siqgur</strong> rwmdws jI<br />

dI Srn AwieAw[ <strong>siqgur</strong> jI A`gy Ardws kIqI ‘hy <strong>siqgur</strong> jI, swfw<br />

ikvyN auDwr hovygw? koeI AYsw aupdyS dyvo ijs nUM Dwrn krn nwl<br />

mukqI pRwpq ho jwvy[ pwqSwh jI, Awp jI dy pwvn muKwribMd qoN jo<br />

vI koeI bcn suxdw hY qW aunHW inrml bcnW dy pRBwv sdkw swry pwp<br />

hI dUr ho jWdy qy mn nUM cYn Aw jWdw hY:<br />

sBrvwl isK qIrQw Awie gurU ky pws[<br />

nmSkwr kir bYTgw Drih sRyX kI Aws]1]<br />

sRI gur mYN AwXo quv SrnI[ SRyX dy ju aupdyShu krnI[<br />

rwvir muK qy sunihN ju bYn[ ibnsihN pwp hoiq icq cYn]2]<br />

jgq auDwrn <strong>siqgur</strong> jI ny BweI qIrQy nUM aupdyS kridAW bcn<br />

kIqw ‘hy BweI, s`c jyhw koeI Drm nhIN hY’ s`c inrMkwr dw hI srUp<br />

hY[ s`c qoN hI s`cw invws pRwpq huMdw hY[ ies vwsqy muK qoN vI s`c<br />

bolxw hY qy ihridauN vI sicAwr rihxw hY[ <strong>siqgur</strong> s`cy mnu`K dy sMgI<br />

huMdy hn Aqy s`c sB qoN cMgw swQI hY[ sB kwrobwrI DMidAW ivc s`c<br />

bolxw hY[ JUT dy qul hor koeI pwp nhIN[ jo gurU dw is`K hY auh JUT<br />

nhIN boldw pr ij`Qy JUT bolx nwl iksy pRwxI dw mrn qoN bcwA ho jwvy<br />

jW aus au~pr koeI v`fw sMkt tl jwvy au~Qy JUT s`c dy brwbr hY[’<br />

* mIq sk`qr, SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI, sRI AMimRqsr[ mo: 98148-98212


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 87 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

BweI qIrQy ny <strong>siqgur</strong> jI dw pwvn bcn suixAw Aqy aus nUM Awpxy mn<br />

ivc Dwr ky aupdyS Anuswr kmweI krn l`g ipAw[ aus ny s`c bol<br />

ky mukqI pRwpq kIqI[ BweI sMqoK isMG ny ies pRsMg nUM ieM\ ibAwn<br />

hY:<br />

qb sRI rwmdws aupdySw:- sc sm Apr n puMn ivSySw[<br />

scu srUp prmySur kyrw[ scu qy pwXih swcu bsyrw]3]<br />

duih lokn mihN suK lih swco[ sr srmwnihN jo scu rwco[<br />

swcu purK ky <strong>siqgur</strong> sMgI[ bif puMnin qy swc pRsMgI]4]<br />

(sRI gurpRqwp sUrj gRMQ, rwis dUjI, AiD: 17)<br />

BweI gurdws jI ny BweI qIrQy nUM snmuK is`KW ivc igixAw hY:<br />

snmuK BweI qIrQw sBrvwl sBy isrdwrw[ (11-17)<br />

BweI mnI isMG jI<br />

(s&w 54 dw bwkI ih`sw)<br />

krdy rhy, aunHW ƒ bMd-bMd k`t ky ShId kr id`qw igAw[<br />

kMbovwlI ipMf (ij`Qy BweI mnI isMG jI dw jnm hoieAw sI) ipMf<br />

lONgovwl nyVy sI qy brbwd hox bwAd lONgovwl ivc hI iml igAw[<br />

lONgovwl sunwm qoN lgBg 8 mIl au~qr p`Cm v`l hY[ ies ipMf ƒ<br />

mhwrwjw Awlw isMG ny dubwrw bxvwieAw sI[ lONgovwl ivc BweI mnI<br />

isMG dy sMbMD ivc do gurduAwry swihbwn hn[ iek gurduAwrw swihb<br />

lONgovwl ipMf ivc hY qy dUsrw gurduAwrw swihb jnm AsQwn BweI<br />

mnI isMG ipMf kYNbovwl dI jUh ivc siQq hY[ n`by virHAW dy (jnm 10<br />

mwrc sMn 1644 (cyq sudI duAwdsI sMmq 1701 ib:) BweI mnI<br />

isMG jI ny 24 jUn 1734 eI. (hwV sudI pMcmI sMmq 1791) ƒ<br />

ShIdI pweI[ BweI swihb ƒ nKws cOk ivc jo lwhOr lMfy bzwr ivc<br />

hY ShId kIqw igAw[ (hvwlw gur iblws pw: 10 pqR 219) aus<br />

AsQwn dw nwm gurduAwrw ShId gMj hY[ ies dy Ahwqy ivc iek KUh<br />

hY[ ies ƒ ShIdI KUh AwiKAw jWdw hY[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 88 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

kys mohr myry gurU dI<br />

-s. siqnwm isMG koml<br />

lwhOr dI kry gvrnrI, iek muZl zkrIAw Kwn[<br />

mwr ky is`K pMjwb dy, iPry bixAw ieslwm dI Swn[<br />

is`K A`KIN aus dy rVkdy, auhdI mu`TI AwauNdI jwn[<br />

auh mu`l isrW dy r`Kdw, auh bixAw AwkVKwn[<br />

isMG Ehdy Kzwny l`utdy, qy jMglIN Cup jwx[<br />

h`Q mldw rih jwey auh, qy Aihlkwr pCqwx[<br />

pr lMgr gurU dw isMG, keI ipMfW ivc pkwx[<br />

AwauNdy-jWdy isMGW ƒ, pey lMgr is`K Ckwx[<br />

qwrU isMG pUhly ipMf dw, gurU Gr dw syvwdwr[<br />

syvw Awey-gey dI, qy KyqI sI ruzgwr[<br />

swrI AwpxI Psl dw, lYNdw kr BMfwr[<br />

idn rwqIN lMgr c`ldw, ieho sI aus dI kwr[<br />

kIqI iksy ny muKbrI, jw lwhOr drbwr[<br />

qwrU isMG bwZI isMGW leI, lMgr kry iqAwr[<br />

aus qoN lMgr Ck ky, auh qW l`utdy srkwr[<br />

hwzr kro drbwr ivc, ieh ‘v`fw syvwdwr’[<br />

jd s`d kcihrI isMG ’qy, gey kIqy keI svwl[<br />

myrw lMgr sB dy vwsqy, koeI kOx? nw krW i^Awl[<br />

syvw myrw Drm hY, jo krW mYN hwV isAwl[<br />

jo jo Ck igAw lMgroN, ieh sB ny BweIvwl[<br />

ie`ko jwq mn`uK dI, nw ihMdU muslmwn[<br />

id`qI myry <strong>siqgur</strong>U, ieh is`iKAw iek mhwn[<br />

qyry isr bwZI hox dw, ieh l`gdw hY ielzwm[<br />

jW iPr mOq kbUl lY jW Awjw ivc ieslwm[<br />

is`KI ipAwrI jwn qoN, myry <strong>siqgur</strong> dw pYgwm[<br />

myrI is`KI slwmq rhygI, cwhy dy dy mOq ienwm[<br />

kql kro kys is`K dy, aus bulwieAw iek hzwm[<br />

* 248, Arbn Astyt, luiDAwxw-141010. mo: 98726-09921


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 89 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

kys mohr myry gurU dI, ies ibn jIx hrwm[<br />

Kwn gu`sy ivc boilAw, BirAw ivc AhMkwr[<br />

bulwE iksy jlwd ƒ, iehdI KoprI idE auqwr[<br />

lY jwE cONk nKws ivc, iehƒ dyKy sB bwzwr[<br />

iehƒ is`KI cMgI l`gdI, qy mwVw swfw ipAwr[<br />

isroN luhw ky KoprI, aus sih ley AiqAwcwr[<br />

kysW sMg is`KI inB geI, hovy gurU dw Sukrgujwr[<br />

jykr mYN nhIN foilAw, isr h`Q qyrw krqwr[<br />

Kud hI v`s ky idl ivc, mYƒ kIqw eI Kuddwr[<br />

jw bYTw gurU dI god ivc, auh pI ShIdI jwm[<br />

au~f igAw BOr vjUd ’coN, rhU ju`gW qIkr nwm[<br />

Xwd isMG kirAw krngy, ju`gW qIk svyry Swm[<br />

jIhdI nzr ivc ie`k sn, vwihgurU A`lw rwm[<br />

qwrU isMG dy vwrso, qusIN Awpw lau pCwx!<br />

kro nw is`KI hwx dI, sgoN hovhu is`KI dy hwx[<br />

rho bx ky sdw gurU dy, jd qk c`ldy nYx prwx[<br />

‘koml’ myrw <strong>siqgur</strong>U, kry bhuq isMGW ’qy mwx[<br />

...krisMDU (hirAwxw pRWq)<br />

(s&w 44 dw bwkI ih`sw)<br />

Awid vI rihMdy hn[ ie`Qy rylvy stySn hY Aqy srkwrI hweI skUl vI hY[<br />

ies ieiqhwisk sQwn ƒ hux qk AxgOilAw hI rìKAw igAw hY[ ip`Cy<br />

ijhy 4 mwrc <strong>2011</strong> ƒ sMgqW ny auprwlw kr ky ie`Qy AKMf pwT rKvw<br />

ky smwgm vI krvwieAw[ ivdvwnW ny Awpxy BwvpUrq SbdW rwhIN ies<br />

sQwn dI mh`qqw bwry vI cwnxw pwieAw[ ies sQwn dI mh`qqw ƒ<br />

vyKidAW ie`Qy gurduAwrw swihb dI iemwrq bxwaux, <strong>gurmiq</strong> sMgIq<br />

AkwdmI dI sQwpnw Aqy pMjwbI dI pVHweI dy pRbMD dI loV mihsUs<br />

kIqI geI hY[ ies pRkwr gurU swihbwn duAwrw pRcilq sMgIq pRQw ƒ vI<br />

vDwvw imlygw Aqy gurbwxI dw inrMqr pwT vI ho skygw[ ies leI iksy<br />

sMsQw ƒ A`gy Awaux dI loV hY[ swfy leI B`t swihbwn pRqI ieho hI sB<br />

qoN v`fw siqkwr hovygw[ sMgqW dy huMgwry Aqy sihXog dI Aiq Av`Skqw<br />

hY qW ik B`t swihbwn dI Xwd ƒ kwiem kIqw jw sky[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 90 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

* id`lI[<br />

mW<br />

-s. hrI isMG ikrn*<br />

id`qI jwey nw dyx ies j`g AMdr,<br />

fwFI mW dI kiTn kmweI huMdI[<br />

koml Pu`lW ƒ ikvyN pRPulq krnw,<br />

b^SI r`b ny mW ƒ vifAweI huMdI[<br />

koeI ikRSmw hI r`b dI imhr dw ey,<br />

ies dI Awqmw ivc dwnweI huMdI[<br />

ivc smwj vI ruqbw bulMd huMdw,<br />

kImq mmqw dI pr ikqy pweI huMdI!<br />

koJI g`l dy iv`coN kuJ nhIN imldw,<br />

pwxI qweIN mDwxI jy irVkdI ey[<br />

ieh vI TIk hY b`cy dI gurU mwqw,<br />

auh nhIN Awpxy krm qoN iQVkdI ey[<br />

mW p`uq ƒ iJVk ky iksy g`loN,<br />

muV Awpxy Awp ƒ iJVkdI ey[<br />

shI rsqw ivKwaux dw hr Xqn krdI,<br />

eys Prz qoN kdy nw iqVkdI ey[<br />

imhr mW dI mukqI dI dwq huMdI,<br />

‘mW mW’ kUkdy lok qwhIEN r`jdy nhIN[<br />

ijhVy mW dI is`iKAw AnukUl nhIN,<br />

‘ikrn’ kMm auh AsloN c`j dy nhIN[<br />

qwrW idl dIAW iF`lIAW hox jykr,<br />

qUMby ipAwr dy kdy vI v`jdy nhIN[<br />

lY pRyrnw mW qoN DIAW p`uqr,<br />

kdy jIvn-sMgrwm ’coN B`jdy nhIN[<br />

bwby nwnk ny mW ƒ snmwn id`qw,<br />

ikauN nw AsIN iPr mW ƒ snmwn dyeIey?<br />

mW dy inrml ikrdwr dI kdr kr ky,<br />

DI p`uq hox dw Prz pCwx leIey!


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 91 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

ikrpwn Dwrn kIqy jwx dw &Yslw smùcy<br />

Bwrq dIAW eyArportW ’qy lwgU kIqw<br />

jwvy - jQy. Avqwr isMG<br />

AMimRqsr- 7 jUn- SRomxI<br />

gurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwn<br />

jQydwr Avqwr isMG ny sRI gurU<br />

rwmdws AMqr-rwStrI eyArport<br />

sRI AMimRqsr ivKy kMm krdy<br />

AMimRqDwrI isMGW ƒ AYprn ^yqr<br />

‘c ifaUtI dOrwn ikrpwn auqwrn<br />

leI kIqy hukm kyNdr srkwr v`loN<br />

vwps ley jwx ’qy qs`lI dw pRgtwvw<br />

kridAW ‘dyr Awey drusq Awey’<br />

Anuswr ies &Ysly ƒ pMQ dI ij`q<br />

krwr idMidAW ikhw hY ik hux ros<br />

Drnw nhIN id`qw jwvygw[ ie`QoN jwrI<br />

ie`k pRYs-irlIz ‘c aunHW ikhw ik<br />

ieh &Yslw smùcy Bwrq dy eyArportW<br />

’qy lwgU kIqw jwvy[ ies g`l ƒ<br />

nwloN v`K nhIN kIqw jw skdw[ aunHW<br />

ikhw ik sI. AweI. AYs. AY&. v`loN<br />

ikrpwn auqwrn leI kIqy hukmW<br />

’qy qurMq pRqIkrm pRgt kridAW<br />

SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI v`loN<br />

Bwrq dy gRih mMqrI sRI pI.icMdwbrm<br />

ƒ p`qr ilK ky mMg kIqI geI sI<br />

ik is`K BweIcwry dIAW Dwrimk<br />

BwvnwvW Aqy dyS dI eykqw Aqy<br />

AKMfqw ƒ mu`K r`KidAW Aijhy<br />

qwnwSwhI hukm qurMq vwps ley<br />

jwx[ sI. AweI. AYs. AY& dy<br />

AiDkwrIAW nwl mIitMg dOrwn aunHW<br />

ieh mslw jldI inptw lYx dw<br />

Brosw vI id`qw sI, pr inXq smW<br />

bIq jwx ’qy SRomxI gurduAwrw pRbMDk<br />

XkInI bxwieAw jwvy ik dyS ‘c kmytI ny AglI rxnIqI<br />

iksy hvweI A`fy ’qy kMm krdy iksy<br />

AMimRqDwrI isMG ƒ AijhI muSikl<br />

pyS nw Awvy[ aunHW ikhw ik<br />

‘ikrpwn’ AMimRqDwrI isMG dI<br />

SKsIAq dw (frYs-kof) Ain`KVvW<br />

AMg hY, ijs ƒ kdwicq vI srIr<br />

ApxwauNidAW 8 jUn ƒ eyArport<br />

’qy ros Drnw id`qy jwx dw pRogrwm<br />

aulIikAw sI, pr ies qoN pihlW<br />

hI srkwr ny is`K-jgq dy roh ƒ<br />

BWpidAW Drny qoN ie`k idn pihlW<br />

AwpxI glqI mMn leI[<br />

ShIdW dI Xwdgwr sQwipq krn leI kmytI giTq<br />

AMimRqsr- 8 jUnrUhwnIAq<br />

dy kyNdr s`cKMf sRI<br />

hirmMdr swihb qy sRI Akwl q^q<br />

swihb au~pr Awpxy hI dyS dI<br />

kyNdr srkwr v`loN jUn 1984 ’c<br />

qopW qy tYNkW nwl hmlw kr ky


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 92 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

hzwrW bygunwhW ƒ mOq dy Gwt auqwr<br />

id`qw sI, sMbMDI SRomxI gurduAwrw<br />

pRbMDk kmytI dy iek`qrqw Gr<br />

’c pRYs dy rU-brU huMidAW SRomxI<br />

gurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwn<br />

jQydwr Avqwr isMG ny ikhw ik<br />

sRI Akwl q^q swihb dy idSwinrdySW<br />

qihq 6 jUn ƒ ShIdW dI<br />

Xwdgwr bxwaux sMbMDI do idnW<br />

’c pMj-mYNbrI kmytI dy giTn bwry<br />

Aml kridAW kmytI dw giTn<br />

kIqw igAw hY, ijs ivc dmdmI<br />

tkswl mihqw cONk dy muKI bwbw<br />

hrnwm isMG Kwlsw, s. rGUjIq<br />

isMG sInIAr mIq pRDwn SRomxI<br />

gurduAwrw pRbMDk kmytI, fwktr<br />

jspwl isMG vweIs cWslr pMjwbI<br />

XUnIvristI pitAwlw, s. rijMdr<br />

isMG mihqw AMiqRMg mYNbr SRomxI<br />

gurduAwrw pRbMDk kmytI, pRo&Ysr<br />

ipRQIpwl isMG swbkw vweIs<br />

cWslr ƒ Swml kIqw igAw hY[<br />

aunHW d`isAw hY ik Xwdgwr sMbMDI<br />

kmytI mukMml rUp-ryKw iqAwr kr<br />

ky do mhIny ’c AwpxI irport<br />

dyvygI, ijs ƒ AMiqRMg kmytI dy<br />

ivcwrn auprMq A`goN kwrj<br />

ArMiBAw jwvygw[ aunHW ny ikhw ik<br />

SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI is`KW<br />

dI isrmOr jQyybMdI hY qy ies dy<br />

hr numwieMdy ƒ AwpxI izMmyvwrI<br />

dw Aihsws hY[ aunHW ny ikhw ik<br />

ij`QoN qk pRo&Ysr divMdrpwl isMG<br />

Bu`lr dI &WsI dI szw-muAw&I,<br />

irhweI dw svwl hY, bwry SRomxI<br />

gurduAwrw pRbMDk kmytI v`loN sRI<br />

Akwl q^q swihb ivKy 9 jUn ƒ<br />

sRI AKMfpwT swihb pRwAwrMB krvw<br />

ky 11 jUn ƒ Bog pwey gey[<br />

aunHW ikhw ik pRo&Ysr<br />

divMdrpwl isMG Bùlr ƒ id`qI &WsI<br />

dI szw-muAw&I, irhweI leI 20<br />

jUn ƒ smu`cy Bwrq ’coN sMgqW<br />

gurduAwrw sRI AMb swihb mohwlI<br />

ivKy iek`qr hoxgIAW qy iPr<br />

mwnXog gvrnr pMjwb ƒ mYmorMfm<br />

id`qw jwvygw, qW jo kyNdr dI gUMgIboLI<br />

srkwr ƒ dìsAw jwvy ik<br />

1984 ivc hzwrW bygunwh is`KW ƒ<br />

gLW ivc twier pw ky mwrn vwly<br />

hzUm dI AgvweI krdy jgdIS<br />

tweItlr, s`jx kumwr Aqy hor<br />

kWgrsI AwgUAW ƒ jy &WsI nhIN<br />

id`qI qW pRo&Ysr divMdrpwl isMG<br />

Bùlr ƒ &WsI ikauN? aunHW ny ikhw<br />

ik in`q dI Ardws ’c srb`q dw<br />

Blw mMgx vwlI is`K kOm nw qy iksy<br />

qy zulm krdI hY qy nw hI iksy v`loN<br />

kIqw jWdw zulm sihMdI hY[ aunHW ny<br />

ikhw ik dyS dI AzwdI ’c sB qoN<br />

v`D kurbwnIAW krn, dyS dIAW<br />

srh`dW ’qy rwKI krn, dyS dy AMn-


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 93 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

BMfwr ’c v`D qoN v`D ih`sw pwaux<br />

vwlI is`K kOm leI dyS ’c dohry<br />

kwƒnI mwpdMf Apxwey jw rhy hn[<br />

aunHW ny ikhw ik pRo&Ysr Bùlr ƒ<br />

njwiez qOr ’qy AYlwnI geI &WsI<br />

jQybMdIAW dy sihXog nwl Gr-<br />

Gr qIk jwgrUkqw lihr pYdw krygI<br />

qy nwl hI suprIm kort dy kwƒnI<br />

mwihrW dI rwey Anuswr kwƒnI<br />

kwrvweI dI rUp-ryKw vI iqAwr<br />

dI szw bwry SRomxI kmytI is`K kIqI jwvygI[<br />

SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy pRDwn jQydwr<br />

Avqwr isMG ny knyfw dIAW sMgqW v`loN lgweI<br />

skrIn dw audGwtn kIqw<br />

AMimRqsr- 8 jUnrUhwnIAq<br />

10¿17 Pu`t hY[ aunHW ikhw ik<br />

dy kyNdr s`cKMf sRI<br />

hirmMdr swihb dIAW pRkrmW<br />

(bwhI Awtw mMfI) CbIl au~pr<br />

gurU syvw cYrtI torWto v`loN smu`cy<br />

knyfw invwsIAW dy sihXog nwl<br />

AwDuink iksm dI AwaUt-for<br />

skrIn dI syvw kIqI geI, dw<br />

auudGwtn SRomxI gurduAwrw pRbMDk<br />

kmytI dy pRDwn jQydwr Avqwr<br />

isMG ny btn dbw ky kIqw[<br />

qkrIbn 50 l`K rupey dy mu`l dI<br />

ies skrIn au~pr s`cKMf AMdr<br />

c`ldy gurbwxI kIrqn pMjwbI Aqy<br />

AMgryzI ivc ArQW smyq iliKAw<br />

Awvygw[ gurU syvw cYrtI knyfw dy<br />

pRDwn s. primMdr isMG v`loN<br />

d`isAw igAw ik ies skrIn<br />

au~pr Du`p Aqy mINh dw koeI Asr<br />

nhIN hovygw[ ieh ^rwb mOsm dOrwn<br />

vI Awm vWg c`ldI rhygI[ aunHW<br />

m`Qw tykx AweIAW sMgqW ƒ<br />

gurbwxI kIrqn dy ArQW dI smJ<br />

Awaux bwry s`cKMf sRI hirmMdr<br />

swihb ivKy ieh skrIn lgw ky<br />

knyfw invwsI Awpxy Awp ƒ<br />

vfBwgy mihsUs krdy hn[ aunHW<br />

ny SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI<br />

dy pRDwn jQydwr Avqwr isMG dw<br />

ivSyS DMnvwd kridAW ikhw ik<br />

knyfw invwsI sMgqW Aijhy hor vI<br />

auprwly krdIAW rihxgIAW[ies<br />

mOky s. primMdr isMG pRDwn gurU<br />

syvw cYrtI torWto knyfw, s. mnjIq<br />

isMG dsUhw pRDwn SRomxI AkwlI<br />

dl XU.AY~s.ey., s. mohx isMG<br />

sInIAr mIq pRDwn SRomxI AkwlI<br />

dl XU.AY~s.ey., SRomxI gurduAwrw<br />

pRbMDk kmytI dy sk`qr s. dlmyG<br />

isMG, AYfISnl sk`qr s. mnjIq<br />

isMG Awid hwzr sn[<br />

d`isAw ik skrIn dw Awkwr


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 94 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

Drm pRcwr lihr dIAW pRcwr vhIr srgrmIAW<br />

gurduAwrw cohlw swihb (qrnqwrn) ivKy <strong>gurmiq</strong> smwgm<br />

pRcwrk BweI srbjIq isMG FotIAW v`loN hlkw mYNbr s. gurbcn isMG jI<br />

krmUMvwlw AMiqMRg mYNbr SRomxI kmytI dy sihXog nwl imqI 9 ApRYl <strong>2011</strong> ƒ<br />

gurduAwrw cohlw swihb pwiqSwhI pMjvIN ivKy mhwn Dwrimk smwgm qy nwtk<br />

krvwey gey[ ijs ivc kvISr BweI Bgvwn isMG sUrivMf ny BweI mnI isMG jI dI<br />

ShIdI bwry ieiqhws srvx krvwieAw[ ies qoN auprMq nwtk tIm, Akwl purK<br />

kI POj sBrW v`loN pwKMfI bwibAW, niSAW, BrUx hìqAw iKlwP nwtk Kyf ky<br />

sMgqW ƒ jwgrUk kIqw[ ies pRogrwm ivc v`fI igxqI ivc sMgqW ny SmUlIAq<br />

kIqI[ SRomxI kmytI AMimRqsr dy mYNbr jQydwr gurbcn isMG krmUMvwlw ny ivSyS<br />

qOr ’qy iSrkq kIqI[ ies mOky nvwb kpUr isMG syvw suswietI cohlw swihb Aqy<br />

mYnyjr gurduAwrw cohlw swihb s. pRgt isMG ny BrpUr sihXog id`qw[ pRogrwm dy<br />

AKIr ’qy nwtk tIm dy fwierYktr krnYl isMG sBrW ƒ SRomxI kmytI mYNbr<br />

gurbcn isMG krmUMvwlw qy mYnyjr pRgt isMG ny snmwinq kIqw[<br />

is`K imSn hirAwxw qy ihmwcl pRdyS v`loN <strong>gurmiq</strong><br />

Aqy AMimRq-sMcwr smwgm<br />

is`K imSn hirAwxw qy ihmwcl v`loN is`K Drm dy pRcwr Aqy pRswr dI<br />

lihr ƒ A`gy qoridAW hoieAW imqI 18 ApRYl <strong>2011</strong> ƒ gurduAwrw mMjI swihb<br />

(AMbwlw Sihr) nwl AtYc gurduAwrw bwdSwh bwg ivKy AMimRq-sMcwr krvwieAw<br />

igAw[ ijs ivc 31 pRwxIAW ny AMimRqpwn kIqw[ imSn v`loN jQydwr bldyv<br />

isMG hlkw mYNbr Xmunwngr dy sihXog sdkw imqI 23 ApRYl <strong>2011</strong> svyry 10<br />

vjy qoN dupihr 2 vjy qk ksbw dosVkw (AMbwlw) ivKy mhwn <strong>gurmiq</strong> smwgm<br />

krvwieAw igAw[ ies <strong>gurmiq</strong> smwgm ivc BweI qwrblbIr isMG Aqy BweI<br />

ieMdrvIr isMG hzUrI rwgI jQy s`cKMf sRI hirmMdr swihb sRI AMimRqsr ny dIvwn<br />

hwl ivc juV bYTIAW sMgqW ƒ mnohr kIrqn rwhIN inhwl kIqw[ ienHW qoN bwAd<br />

is`K imSn hirAwxw dy FwfI jiQAW ny sMgqW ƒ bIr-rsI vwrW rwhIN gur<br />

ieiqhws dI jwxkwrI id`qI[ kQwvwck BweI mMgpRIq isMG ny <strong>gurmiq</strong> smwgm<br />

ivc juV bYTIAW sMgqW nwl <strong>gurmiq</strong> ivcwrW sWJIAW kIqIAW[ sMgqW ƒ sMboDn<br />

kridAW SRomxI gurduAwrw pRbMDk kmytI dy mYNbrwn jQy. bldyv isMG kwiempur<br />

Aqy jQydwr gurdIp isMG BwnoKyVI ny AweIAW sMgqW Aqy pRbMDk s`jxW dw DMnvwd<br />

kIqw[ imSn hirAwxw-ihmwcl pRdyS dy ieMcwrj s. ikrpwl isMG ny is`K imSn


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 95 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

hirAwxw-ihmwcl v`loN krvweIAW jw rhIAW srgrmIAW dI ivsQwr nwl<br />

jwxkwrI id`qI[ imSn v`loN imqI 23 ApRYl <strong>2011</strong> idn SnIvwr rwq ƒ<br />

gurduAwrw sRI gurU isMG sBw 8 mrlw, pwnIpq ivKy au~QoN dy pRbMDkW dy sihXog<br />

nwl mhwn <strong>gurmiq</strong> smwgm krvwieAw igAw[ imqI 28-05-<strong>2011</strong> idn<br />

SnIvwr rwq smyN 7 vjy qoN rwq 12 vjy qk rylvy grwauNf kwlkw ivKy mhwn<br />

kIrqn smwgm Aqy ausy idn duiphr 3 vjy sYNtRl grduAwrw krwVI mh`lw<br />

kwlkw ivKy AMimRq-sMcwr pRogrwm krvwieAw ijs ivc 15 pRwxIAW ny AMimRq dI<br />

dwq pRwpq kIqI[ gurduAwrw sRI mMjI swihb pwiq: pihlI (krnwl) nwl AtYc<br />

gurduAwrw dyh DnOr (XU.pI.) ivKy imqI 30-05-<strong>2011</strong> nMU AMimRq-sMcwr<br />

krvwieAw igAw ijs ivc 39 pRwxIAW ny AMimRqpwn kIqw Aqy gurU vwly bxy[<br />

q^q sRI dmdmw swihb (gurU kwSI) qlvMfI swbo (biTMfw)<br />

v`loN AMimRq-sMcwr Aqy <strong>gurmiq</strong> isKlweI kYNp<br />

jQydwr Avqwr isMG pRDwn SRomxI kmytI v`loN bxwey gey sb-AwiPs<br />

rwhIN siqkwrXog isMG swihb igAwnI blvMq isMG jI dI pRyrnw sdkw pMj<br />

ipAwry swihbwn ny <strong>julweI</strong> 2010 qoN 31 mwrc <strong>2011</strong> qk 7120 pRwxIAW ƒ<br />

v`K-v`K SihrW Aqy ipMfW ivc KMfy-bwty dw AMimRq Ckw ky gurU-lV lwieAw[<br />

ies qoN ielwvw mwlvw ielwky ivc hryk mhIny <strong>gurmiq</strong> pRogrwm vI kIqy jWdy hn<br />

ijs dOrwn loVvMd AMimRq-AiBlwKIAW ƒ kkwr Drm pRcwr kmytI v`loN Bytw<br />

rihq id`qy jWdy hn[ is`K sMgqW Aqy Dwrimk jQybMdIAW dI mMg au~qy q^q sRI<br />

dmdmw swihb v`loN Dwrimk nwtk tIm, pMj ipAwry swihbwn Aqy Dwrimk<br />

iPlmW, FwfI Aqy pRcwrk <strong>gurmiq</strong> dy pRcwr leI Byjy jWdy hn[ auprokq qihq<br />

hI imqI 5,6,7 ApRYl <strong>2011</strong> ƒ gurduAwrw swihb pwqSwhI nOvIN hMifAwieAw<br />

ivKy iqMn-idnw <strong>gurmiq</strong> isKlweI kYNp lgwieAw igAw ijs ivc pMQ dy ivdvwn<br />

BweI BrpUr isMG ArdwsIAw isMG sRI drbwr swihb, sRI AMimRqsr, BweI<br />

hrpRIq isMG hY~f gRMQI sRI drbwr swihb mukqsr swihb, pMj ipAwry swihbwn<br />

q^q sRI dmdmw swihb, BweI BrpUr isMG Kwlsw mYNbr Drm pRcwr kmytI,<br />

jQydwr rwmpwl isMG bihxIvwl AMiqRMg mYNbr SRomxI kmytI qoN ielwvw ielwkw<br />

brnwlw dIAW pRmùK S^sIAqW Aqy sMgqW bhuq v`fI igxqI ivc hwzr hoeIAW[<br />

ies <strong>gurmiq</strong> isKlweI kYNp dOrwn iqMny idn gurbwxI dy SùD aucwrn sMbMDI<br />

gurbwxI ivAwkrx Aqy <strong>gurmiq</strong> Anuswr sRI gurU gRMQ swihb jI dI syvw-sMBwl<br />

dI mrXwdw au~pr idRVHqw nwl pihrw dyx sMbMDI vI sMgqW nwl ivcwrW huMdIAW<br />

rhIAW hn[ sRI Akwl q^q swihb qoN pRvwnq rihq mrXwdw Anuswr ipMfW dy<br />

gRMQI isMGW Aqy pRbMDkW ƒ dìsAw igAw ik gurU-GrW ivc sRI Akwl q^q<br />

swihb jI dy hukmW muqwbk hI roz inqnym Aqy mrXwdw dw pwlx kIqw jwvy[


<strong>gurmiq</strong> <strong>pRkwS</strong> 96 <strong>julweI</strong> <strong>2011</strong><br />

kYNp dOrwn v`K-v`K bulwirAW ny Awpxy ivcwr sMgqW nwl sWJy kIqy[<br />

s. BrpUr isMG Kwlsw mYNbr Drm pRcwr kmytI ny swrIAW sMgqW dw<br />

DMnvwd kIqw[ BweI dwn isMG mYnyjr gurduAwrw swihb hMifAwieAw Aqy smùcy<br />

stwP ny AweIAW sMgqW dw mwn-snmwn kIqw[ mwqw swihb kOr syvw-suswietI<br />

(rij:) hMifAwieAw, sRI suKmnI swihb syvw suswietI hMifAwieAw Aqy<br />

brnwlw Sihr dIAW sMgqW ny vI bhuq Xogdwn pwieAw[ pMj ipAwry swihbwn<br />

Aqy q^q swihb v`loN AMimRq dw bwtw iqAwr kIqw igAw ijs ivc 55 pRwxI<br />

AMimRq pwn kr gurU vwly bxy[ kkwr Drm pRcwr kmytI v`loN Bytw rihq id`qy<br />

gey[<br />

XU.pI. is`K imSn hwpuV v`loN AMimRq-sMcwr smwgm<br />

s. suKdyv isMG quV ieMcwrj imSn hwpV v`loN pùjI irport Anuswr is`KI<br />

dy pRcwr pRswr vwsqy v`K-v`K AsQwnW qy <strong>gurmiq</strong> smwgm qy AMimRq sMcwr<br />

smwgm krvwey gey[ ienHW smwgmW ’qy ivSyS qOr ’qy pùjy mYNbr swihb s.<br />

suKmIq isMG kwdIAW ny is`K sMgqW ƒ KMfy-bwty dw AMimRq Ckx, gurU-fMm qoN<br />

dUr rihx, is`K rihq mrXwdw Anuswr jIvn bqIq krn dI pRyrnw kIqI[<br />

imSn hwpV qoN pùjy pMjW ipAwirAW v`loN KMfy-bwty dI pwhul iqAwr kIqI geI<br />

qy AMimRq-AiBlwKIAW ƒ AMimRq dI dwq id`qI geI[ kkwr is`K imSn hwpuV<br />

v`loN Bytw rihq id`qy gey[ smwgmW dOrwn hoey AMimRq-sMcwr dw vyrvw hyT ilKy<br />

Anuswr hY:<br />

imqI AsQwn pRwxI<br />

20-02-11 ipMf AlIpur dwdr, izlHw kwSIrwm ngr (XU.pI.) 25<br />

04-03-11 gurduAwrw BMfwrw swihb, sRI nwnkmqw, auqrWcl 9<br />

10-03-11 gurduAwrw sRI gurU isMG sBw hosMgwbwd (AYm.pI.) 40<br />

01-04-11 gu: gurU nwnk Gwt ktwrm`l K`qw nyVy kwlwgV, ibjnOr (XU.pI.) 101<br />

03-04-11 gurduAwrw BMfwrw swihb, sRI nwnkmqw, auqrWcl 13<br />

13-04-11 gurduAwrw isMG sBw rwmpur (XU.pI.) 33<br />

14-04-11 gurduAwrw BMfwrw swihb, sRI nwnkmqw, auqrWcl 64<br />

14-04-11 gurduAwrw sRI isMG sBw iblwspur (XU.pI.) 104<br />

14-04-11 gurduAwrw sRI isMG sBw cMdrpur, murwdwbwd (XU.pI.) 230<br />

03-05-11 gurduAwrw BMfwrw swihb, sRI nwnkmqw, auqrWcl 27<br />

golfn AwPsY~t pRYs, gurduAwrw rwmsr swihb, sRI AMimRqsr qoN SRomxI gurduAwrw<br />

pRbMDk kmytI leI s. dlmyG isMG ipRMtr qy pbilSr ny Cpvw ky d&qr SRomxI<br />

gurduAwrw pRbMDk kmytI sRI AMimRqsr qoN pRkwiSq kIqw[ imqI 5-7-<strong>2011</strong>

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!