Terminy oraz kolejność wyrzynania zębów stałych u 4-8 letnich ...

Czas. Stomatol., 2008, 61, 4, 267-274
© 2008 Polish Dental Society
http://www.czas.stomat.net
Terminy oraz kolejność wyrzynania zębów stałych
u 4-8 letnich dzieci białostockich – ocena
z zastosowaniem średniej arytmetycznej
Time and sequence of eruption of permanent teeth in 4-8-year-old
children from Białystok – assessment through arithmetic mean
Barbara Elżbieta Szafrańska
Z Zakładu Stomatologii Dziecięcej Uniwersytetu Medycznego w Białymstoku
Kierownik: dr hab. n. med. D. Waszkiel
Summary
Introduction: The phenomenon of tooth eruption
analysed in the context of the patient’s age for years
has been the subject of numerous studies.
Aim of the study: To specify the time of eruption of the
first permanent teeth in the population of Białystok
children using arithmetic mean, and to evaluate the
dominant type of the permanent dentition.
Material and methods: 1058 children aged 4-8
years, pupils of randomly selected kindergartens and
primary schools, were investigated between 2001
and 2003. Initial dental examination was performed
to determine the dental status and gathered data
were analysed using arithmetic mean. Times of
eruption of particular teeth and their sequence were
assessed.
Results: It was determined that the mandibular
central incisor is the first to emerge in girls with
the incivial dentition as the dominant type, while
in boys the first mandibular molar and the central
mandibular incisor erupt simultaneously.
Conclusion: Time and sequence of eruption of the
first permanent teeth in Bialystok children, calculated
as arithmetic mean, demonstrate approximation
to those reported by other authors in the last fifty
years.
Streszczenie
Wstęp: proces wyrzynania zębów analizowany w
aspekcie wyznaczenia norm wieku, w którym zęby
powinny pojawić się w jamie ustnej stanowi od lat
temat licznych badań.
Cel pracy: oznaczenie za pomocą średniej arytmetycznej
terminów wyrzynania pierwszych zębów stałych
u dzieci białostockich oraz określenie dominującego
w populacji typu ząbkowania stałego.
Materiał i metody: grupę 1058 dzieci w wieku od 4
do 8 lat zbadano w latach 2001-2003. Dzieci uczęszczały
do wybranych losowo białostockich przedszkoli
oraz klas pierwszych szkół podstawowych. W celu
ustalenia statusu zębowego, każde dziecko badano
stomatologicznie. Zebrane dane poddano analizie z
użyciem średniej arytmetycznej. Oznaczono terminy
oraz kolejność wyrzynania poszczególnych zębów
stałych.
Wyniki: obliczono, że w grupie dziewczynek jako
pierwszy wyrzyna się przyśrodkowy dolny ząb sieczny.
Dominującym typem ząbkowania dla dziewczynek
był typ incisiwalny. W grupie chłopców jednocześnie
wyrzynają się: pierwszy dolny ząb trzonowy
oraz przyśrodkowy dolny ząb sieczny.
Wnioski: typ ząbkowania oraz terminy wyrzynania
pierwszych zębów stałych u dzieci białostockich,
obliczone na podstawie średniej arytmetycznej są
zbliżone do terminów stwierdzonych na przestrzeni
ostatnich pięćdziesięciu lat przez innych autorów.
KEYWORDS:
permanent dentition, tooth eruption
HASŁA INDEKSOWE:
uzębienie stałe, wyrzynanie zębów
267

B. E. Szafrańska Czas. Stomatol.,
Wstęp
Zjawisko wyrzynania zębów analizowane w
aspekcie wyznaczenia norm wieku, w którym
dane zęby powinny pojawić się w jamie ustnej
stanowi od lat temat licznych badań. Badania
były wykonywane dla różnych regionów na
świecie i w Polsce. Publikacje wykorzystane
w pracy dotyczą oceny wyrzynania zębów stałych
u dzieci rasy białej. W obszernych i dokładnych
badaniach Panka [16, 17] terminy
wyrzynania pierwszych zębów stałych zostały
określone za pomocą średniej arytmetycznej.
Taką samą metodę zastosowali również inni
badacze [1, 6, 9, 10, 14, 15, 21, 22, 23]. Celem
porównania dla populacji dzieci białostockich
wykonano podobne obliczenia.
Cel pracy
Celem pracy było: oznaczenie terminów wyrzynania
pierwszych zębów stałych u dzieci białostockich
za pomocą średniej arytmetycznej,
określenie dominującego w populacji typu ząbkowania
stałego, ocena zależności pomiędzy
terminem i typem ząbkowania stałego a płcią i
badanym łukiem zębowym (szczęka/żuchwa).
Materiał i metody
Materiał badawczy stanowiła grupa 1058
dzieci w wieku od 4 do 8 lat zbadanych w
latach 2001-2003 na terenie Białegostoku.
Dzieci uczęszczały do przedszkoli oraz pierwszych
klas szkół podstawowych. Grupa dzieci
została dobrana na zasadzie losowania prostego
zależnego. Badania miały charakter przekrojowy.
W celu ustalenia statusu zębowego, każdemu
dziecku wykonano badanie stomatologiczne
w oświetleniu sztucznym, z użyciem zgłębnika
i lusterka stomatologicznego. Oceniano
obecność zębów mlecznych i stałych przyjmując
zgodnie z zaleceniami ŚOZ za ząb wyrznięty
każdy widoczny w jamie ustnej ząb,
bez względu na stopień zaawansowania procesu
wyrzynania.
Badanych podzielono na 9 grup wiekowych,
w obrębie których wyodrębniono podgrupy
dziewczynek i chłopców (tab. 1). Badania rozpoczęto
od grupy dzieci 4 letnich, w której żadne
z dzieci nie miało wyrzniętego zęba stałego,
zaś zakończono w grupie 8 letnich dzieci,
w której każde dziecko miało wyrznięty przynajmniej
jeden ząb stały. Zmienność wieku w
grupach wynosiła pół roku.
Taki podział pozwolił na analizę częstości
występowania zębów stałych w poszczególnych
grupach wiekowych. W wyniku tej analizy
wyodrębniono przyśrodkowe zęby sieczne
oraz pierwsze zęby trzonowe jako pierwsze
wyrzynające się zęby stałe, dla których obliczono
średnią arytmetyczną wieku wyrzynania,
zwaną również terminem przeciętnym.
Na podstawie terminów wyrzynania ustalono
dominujący w populacji typ ząbkowania stałego.
Analizy dokonano: oddzielnie dla dziewczynek
i chłopców, oddzielnie dla szczęki i
żuchwy oraz łącznie i rozdzielnie dla strony
prawej i lewej.
Stawiane w pracy hipotezy weryfikowano
odpowiednimi testami matematycznymi: testem
t-Studenta dla dwóch średnich, testem
Chi-kwadrat niezależności (tam, gdzie było
konieczne stosowano poprawkę Yatesa). Za
istotne statystycznie uznawano te zależności,
dla których wartość statystyki Chi-kwadrat
(z poprawką Yatesa, bądź bez) była większa
od wartości krytycznej Chi-kwadrat (dla odpowiedniej
liczby stopni swobody i p

2008, 61, 4 Terminy wyrzynania stałych zębów u dzieci
Wyniki
W grupie dziewczynek jako pierwszy pojawiał
się stały dolny (I 1 ) ząb sieczny przyśrodkowy
w wieku 6,09 (6 lat i 1 miesiąc). Po nim
w wieku 6,20 (6 lat i 2 miesiące) wyrzynał się
pierwszy dolny ząb trzonowy (M 1 ). Różnica
wieku wyrzynania zębów jest istotna statystycznie
(p I 1 .
Dominującym typem ząbkowania dla dziewczynek
jest typ incisiwalny.
W grupie chłopców średni wiek wyrzynania
pierwszego zęba stałego wynosił 6,14
(6 lat i 2 miesiące). W tym wieku jednocześnie
wyrzynają się pierwszy dolny ząb
trzonowy (M 1
) oraz przyśrodkowy dolny ząb
sieczny (I 1
). Występuje niewielka różnica.
Pierwsze zęby trzonowe wyrzynały się 3 miesiące
wcześniej, lecz nie jest ona znamienna
statystycznie.
W szczęce ząbkowanie stałe rozpoczyna się
w wieku 6,45 (6 lat i 5 miesięcy). W tym czasie
wyrzyna się pierwszy ząb trzonowy (M 1 ).
W wieku 7,13 (7 lat i 2 miesiące) wyrzyna się
przyśrodkowy ząb sieczny (I 1 ). Różnice wieku
wyrzynania zębów są wysoce istotne statystycznie;
p I 1 .
Można stwierdzić, że u chłopców brak jest
dominującego typu ząbkowania.
Analizując terminy przeciętne wyrzynania
pierwszych stałych zębów w szczęce i żuchwie
stwierdzono u obu płci istotne statystycznie
różnice; p

B. E. Szafrańska Czas. Stomatol.,
T a b e l a 1 . Materiał badawczy
Grupy dzieci
Wiek dzieci
(w latach)
Liczebność grup
♀ ♂ Razem
I 4 26 30 56
II 4,5 50 45 95
III 5 73 68 141
IV 5,5 100 77 177
V 6 84 86 170
VI 6,5 107 94 201
VII 7 57 60 117
VIII 7,5 29 30 59
IX 8 17 25 42
Razem 543 515 1058
T a b e l a 2 . Średnia arytmetyczna wieku wyrzynania zębów stałych u dziewczynek
Ząb Liczebność S
Szczęka
Żuchwa
I 1 543 6,87 0,676
M 1 543 *** 6,41 *** 0,618
I 1
543 6,09 0,630
M 1 543 *** 6,20 ** 0,625
Legenda: dane po przecinku stanowią miesiące przeliczone na części dziesiętne, – średnia arytmetyczna,
S – odchylenie standardowe, *, **, *** – istotność statystyczna różnic.
T a b e l a 3 . Średnia arytmetyczna wieku wyrzynania zębów stałych u chłopców
Ząb Liczebność S
Szczęka
I 1 515 7,13 0,725
M 1 515 *** 6,45 *** 0,729
Żuchwa
I 1
515 6,18 0,634
M 1 515 *** 6,14 === 0,756
Legenda: dane po przecinku stanowią miesiące przeliczone na części dziesiętne, – średnia arytmetyczna,
S – odchylenie standardowe, *, **, *** – istotność statystyczna różnic.
270

2008, 61, 4 Terminy wyrzynania stałych zębów u dzieci
Sekwencja wyrzynania pierwszych zębów
stałych określona na podstawie średniej arytmetycznej
wieku wyrzynania, łącznie dla obu
płci, była następująca:
żuchwa szczęka I 1 = M 1 M 1 > I 1 .
Można stwierdzić, że w analizowanej grupie
pacjentów nie wystepował dominujący typ
ząbkowania stałego. Typ molarny i incisiwalny
występowały równie często.
Omówienie wyników i dyskusja
Uzyskane w pracy terminy wyrzynania
pierwszych zębów stałych nie odbiegają
znacznie od danych z piśmiennictwa. Bardzo
dokładne badania w latach 50 XX w. wykonała
Panek [16, 17]. Porównując dane uzyskane
przez Panek ze średnimi arytmetycznymi
otrzymanymi w badaniach własnych stwier-
T a b e l a 4 . Średnia arytmetyczna wieku wyrzynania zębów stałych u dziewczynek i chłopców.
Dziewczynki
Chłopcy
Ząb
Liczebność S Liczebność S
11 543 6,91*** 0,635 515 7,25 0,692
Szczęka
21 534 6,97*** 0,682 515 7,20 0,739
16 543 6,49 0,709 515 6.52 0,706
26 543 6,48 0,647 515 6,53 0,755
41 543 6,16** 0,609 515 6,28 0,733
Żuchwa
31 543 6,13** 0,645 515 6,26 0,642
46 543 6,25 0,614 515 6,22 0,760
36 543 6,24 0,644 515 6,33 0,703
271

B. E. Szafrańska Czas. Stomatol.,
T a b e l a 6 . Terminy wyrzynania pierwszych zębów stałych (średnia arytmetyczna wieku) ustalone na podstawie
pismiennictwa
Autorzy
Dziewczynki
Chłopcy
M 1 I 1 M 1 I 1 M 1 I 1 M 1 I 1
Rok
badania
Hurme 5,94 6,26 6,22 7,20 6,21 6,54 6,40 7,47 1948
Panek 5,83 6,08 6,00 6,83 6,17 6,33 6,33 7,08 1956
Korkhaus 6,59 6,05 6,14 6,80 6,89 6,48 6,77 7,41 1952
Nanda 6,52 6,08 6,65 7,06 6,75 6,60 6,66 7,33 1960
Biedowa i Knychalska-
Karwan*
5,60 5,70 5,80 6,40 5,70 5,60 5,70 6,40 1972
Helm i Seidler 6,0 6,0 6,1 6,9 6,2 6,2 6,3 7,2 1974
Wich 5,98 6,09 6,18 6,90 6,11 6,32 6,28 7,03 1980
Magnusson 6,6 6,4 6,7 7,3 6,4 6,2 6,5 7,1 1981
Hägg i Taranger 6,1 6,0 6,3 6,8 6,4 6,3 6,5 7,2 1986
Virtanen i wsp. 6,8 6,6 6,9 7,4 6,9 6,8 7,1 7,6 1994
Cieślik i wsp.* 6,02 5,90 6,18 6,80 6,27 6,13 6,35 7,02 1994
Szydłowska-
Rodziewicz *
6,07 6,33 6,38 6,77 6,17 6,23 5,90 6,73 1995
Nyström i wsp. 6,06 5,92 6,19 6,73 6,28 6,08 6,36 7,0 2001
Szafrańska
– wyniki własne*
6,20 6,09 6,41 6,87 6,14 6,18 6,45 7,13 2003
Legenda: dane po przecinku stanowią miesiące przeliczone na części dziesiętne, * polscy autorzy.
dzono nieznaczne różnice w wieku wyrzynania
pierwszych zębów stałych (poniżej 2 miesięcy).
Jedynie w przypadku pierwszych zębów
trzonowych w grupie dziewczynek uzyskane
w pracy własnej terminy wyrzynania są
o około 5 miesięcy późniejsze, aniżeli dane
Panek [16, 17].
Oceną terminów wyrzynania zębów stałych
zajmowali się również Korkhaus
[cyt. wg 14], Nanda [cyt. wg 1] oraz badający
populację dzieci skandynawskich:
Helm i Seidler [10], Häggi, Taranger [9],
Virtanen i wsp. [22] i Nyström i wsp. [15].
Populację dzieci polskich badali: Biedowa i
Knychalska-Karwan [1], Wich [23], Cieślik
i wsp. [6] oraz Szydłowska-Rodziewicz [21].
Porównanie wartości średnich arytmetycznych
uzyskanych przez wyżej wymienionych
autorów zestawiono w tab. 6. Analiza
wyników zawartych w tabeli 6 wskazuje, że
terminy wyrzynania się stałych przyśrodkowych
zębów siecznych oraz stałych pierwszych
zębów trzonowych pomiędzy najwcześniejszym
a najpóźniejszym terminem
272

2008, 61, 4 Terminy wyrzynania stałych zębów u dzieci
obliczonym na podstawie średniej arytmetyczne
dla danego zęba uzyskane na podstawie
średniej arytmetycznej, przez autorów,
na przestrzeni pięćdziesięciu lat różnią się
pomiędzy sobą w granicach od 11 miesięcy
do 1 roku i 2 miesięcy. Nie stwierdzono,
aby w badaniach własnych wartości średnich
arytmetycznych były niższe, niż w badaniach
wykonanych w ciągu ostatnich pięćdziesięciu
lat.
Na podstawie porównania średnich arytmetycznych
wieku wyrznięcia pierwszych zębów
stałych uzyskanych w pracy własnej z wynikami
badań innych autorów polskich i zagranicznych,
nie stwierdzono istnienia zjawiska
akceleracji w terminie wyrznięcia pierwszego
stałego zęba u dzieci białostockich. Różnice
pomiędzy poszczególnymi terminami wynikają
prawdopodobnie z wpływu wielorakich
czynników pochodzenia wewnatrz i zewnątrzustrojowego.
Podobne poglądy prezentują
Knychalska-Karwan i wsp. [12]. Potwierdza
to konieczność wykonania badań epidemiologicznych
danej cechy dla konkretnej populacji
rozwijającej się pod wpływem podobnych
uwarunkowań.
Analiza typu ząbkowania stałego wskazuje
na zgodne ze współczesnym piśmiennictwem
utrzymywanie się, a nawet w pewnych grupach
dominację typu incisiwalnego nad molarnym
[1, 5, 6, 9, 10, 11, 13, 15, 18, 19, 21,
22]. Zależność pomiędzy terminem wyrzynania
poszczególnych zębów stałych a płcią oraz
wcześniejsze wyrzynanie zębów żuchwy przed
jednoimiennymi zębami szczęki potwierdzają
inni autorzy [1, 2, 3, 4, 6, 7, 8, 13, 14, 15, 20,
21, 22, 23]. Nie występują znamienne statystycznie
różnice pomiędzy terminami wyrzynania
jednoimiennych zębów prawej i lewej
strony [1, 8, 13, 20, 21]. Zależności te są
zgodne z tzw. ogólnymi zasadami wyrzynania
zębów.
Wnioski
1. Typ ząbkowania oraz terminy wyrzynania
pierwszych zębów stałych u dzieci białostockich,
obliczone na podstawie średniej
arytmetycznej, są zbliżone do wyników uzyskanych
na przestrzeni ostatnich pięćdziesięciu
lat przez innych autorów, badających dzieci
rasy białej.
2. Termin oraz kolejność wyrzynania pierwszych
zębów stałych są uzależnione od płci badanych
i łuku zębowego, w którym wyrzyna
się dany ząb.
3. Terminy wyrzynania pierwszych zębów
stałych nie zależą od prawej i lewej strony
szczęki oraz żuchwy.
Piśmiennictwo
1. Biedowa J, Knychalska-Karwan Z:
Wyrzynanie się zębów stałych u dzieci z
Krakowa i Rzeszowa. Pol Tyg Lek 1972,
XXVII, 6: 220-223.
2. Blankenstein R, Cleaton-Jones P E, Luk K M,
Fatti L P: The onset of eruption of the permanent
dentition amongst South African Black
children. Arch Oral Biol 1990, 35, 3: 225-
228.
3. Blankenstein R, Cleaton-Jones P E, Maistry P
K, Luk K M, Fatti L P: The onset of eruption
of the permanent dentition amongst South
African Indian children. Ann Hum Biol 1990,
17, 6: 515-521.
4. Błaszczak I: Badania nad terminami wyrzynania
się zębów stałych u dzieci mieleckich
z uwzględnieniem czynników ogólnoustrojowych.
Praca doktorska. AM Lublin, 1990, 28-
30.
5. Brzostowicz B, Czeremkiewicz M, Kraus B,
Wolbińska W, Wywiórska L, Łazarkiewicz
W, Warych B: Kolejność wyrzynania pierwszych
zębów stałych u dzieci wrocławskich.
Wrocławska Stomatol 1980: 213-217.
6. Cieślik J, Kaczmarek M, Kaliszewska-
273

B. E. Szafrańska Czas. Stomatol.,
Drozdowska M: Dziecko Poznańskie ’90.
Wzrastanie, dojrzewanie, normy i metody
oceny rozwoju. Wydawnictwo Naukowe
Bogucki, Poznań 1994, str. 57-60.
7. Czarnocka K, Dobrzańska A, Szpringer M:
Wyrzynanie zębów stałych u dzieci w wieku
przedszkolnym. Czas Stomatol 1969, XXII,
7: 635-641.
8. Domżalska E, Kędzierska E, Lisiecka K,
Opałko K: Wyrzynanie zębów stałych u dzieci
szczecińskich. Czas Stomatol 1972, XXV,
3: 229-233.
9. Hägg U, Taranger J: Timing of tooth emergence.
A prospective longitudinal study of
Swedisch urban children from birth to 18
years. Swed Dent J 1986, 10, 5: 195-206.
10. Helm S, Seidler B: Timing of permanent tooth
emergence in Danish Chldren. Community
Dent Oral Epidemiol 1974, 2, 3: 122-129.
11. Kantor B, Warych B: Analiza wad zgryzu
i typu ząbkowania u dzieci 6- i 7-letnich z
Lwówka Śląskiego. Mag Stomatol 2000, 10:
48-50.
12. Knychalska-Karwan Z, Kaczmarczyk-
Stachowska A, Pasternak M, Żurek A:
Badania porównawcze intensywności próchnicy
i procesu wyrzynania zębów, wykonane
w latach 1961-1972 oraz w 1992 roku na
terenie Krakowa i niektórych miast Polski
Południowej. Czas Stomatol 1981, XXXIV,
6: 645-648.
13. Kwapińska H, Kaczmarczyk-Stachowska A,
Ciesielska M, Fijał D, Gawrzewska B: Ocena
wyrzynania zębów stałych u dzieci 6-letnich
w trzech środowiskach województwa krakowskiego.
Przegl Stomatol Wieku Rozwoj
1997, 18, 2: 4-8.
14. Mestan K, Miksa J: Przyczynek do wyrzynania
się zębów stałych. Czas Stomatol 1951,
IV, 9: 245-247.
15. Nyström M, Kleemola-Kujala E, Evälahti M,
Peck L, Kataja M: Emergence of permanent
teeth and dantal age in a series of Finns. Acta
Odontol Scan 2001, 59, 2: 49-56.
16. Panek S: Dalsze badania nad procesem wyrzynania
się uzębienia stałego jako kryterium
oceny rozwoju organizmu człowieka. PAN,
Wrocław 1956, 15-17.
17. Panek S: Wyrzynanie się zębów stałych
u dzieci polskich. Rozprawy Wydziału
Matematyczno-Przyrodniczego. PAU,
Kraków 1950, 8.
18. Pospieszyńska M, Sosnowska A, Korman
M, Sójka A, Kozłowska G: Siekaczowy typ
wyrzynania zębów stałych i jego wpływ na
kształtowanie się dolnego łuku zębowego.
Poznańska Stomatol 1986-1987: 185-188.
19. Szlachetko K: Pierwszy okres wymiany uzębienia
w świetle badań własnych. Czas
Stomatol 1962, XV, 11-12: 987-992.
20. Szpringer-Nodzak M, Janicha J, Falkowski
T, Rowecka-Trzebicka K, Milewska-Bobula
B, Sinicyn A, Czugajewska L: Badania ciągłe
procesu pierwszego ząbkowania u dzieci.
Czas Stomatol 1992, XLV, 2: 69-74.
21. Szydłowska-Rodziewicz B: Wybrane zagadnienia
drugiego ząbkowania u dzieci łódzkich.
Praca doktorska. AM Łódź 1995, str.
23-25.
22. Virtanen J I, Bloigu R S, Larmas M A: Timing
of eruption of permanent teeth: Standard
Finnish patient documents. Community Dent
Oral Epidemiol 1994, 22, 1: 286-288.
23. Wich J: Eruption of the first permanent teeth
(M1, I1) in pre-school children from good environmental
conditions. Stud Phys Antropol
1980, 6: 32-36.
Otrzymano: dnia 7.XII.2007 r.
Adres autorki: 15-274 Białystok, ul. Waszyngtona
15A
Tel.: 085 7450956
e-mail: b_szafranska@o2.pl
274