Prewencja i rehabilitacja nr 1/2005

Rola prewencji w chorobie wieńcowej
U 32 milionów osób, które każdego roku zapadają
na choroby układu krążenia na świecie,
stwierdza się jeden, a najczęściej więcej, czynników
zwiększających ryzyko ich występowania.
Większości z tych przypadków udałoby się zapobiec
dzięki odpowiednio wczesnemu wprowadzeniu
działań profilaktycznych, propagujących
prozdrowotny styl życia 1 .
Rodzaje profilaktyki zdrowotnej
Zdrowie, według definicji ogłoszonej w 1946 r.
przez Światową Organizację Zdrowia (WHO), to pełny
dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny, a nie
tylko brak choroby lub niedomagania.
W 1974 r. były minister zdrowia i opieki społecznej
Kanady, Marc Lalonde, opublikował raport o „Nowych
perspektywach dla zdrowia Kanadyjczyków”,
w którym określił główne determinanty zdrowia, tzw.
pola zdrowotne. Według tego opracowania opieka
medyczna, jej organizacja, funkcjonowanie i jakość,
ma jedynie 10% wpływ na stan naszego zdrowia.
Środowisko naturalne, w którym człowiek żyje,
a także takie czynniki jak promieniowanie jonizujące,
hałas oraz szkodliwe zanieczyszczenia chemiczne
i biologiczne stanowią 21%. Kolejne 16% przypada
czynnikom genetycznym. Największy, bo aż 53%,
wpływ na nasze zdrowie ma styl życia, a więc aktywność
fizyczna, sposób odżywiania się, umiejętność
radzenia sobie ze stresem oraz takie używki jak tytoń,
czy alkohol 2 . Dlatego też tak istotne jest wdrażanie
działań mających na celu zapobieganie chorobom
poprzez kontrolowanie określonych czynników ryzyka,
związanych ze stylem życia, usposabiających do
występowania schorzeń. Takimi właśnie działaniami
– ukierunkowanymi na redukcję czynników chorobotwórczych,
wczesne wykrycie zmian chorobowych
oraz zapobieganie skutkom choroby – zajmuje się
profilaktyka zdrowotna.
Profilaktyka zdrowotna obejmuje działania zarówno
na poziomie populacyjnym, jak i indywidualnym,
i może być realizowana na kilku poziomach, jako:
q profilaktyka wczesna (primordial prevention),
adresowana do osób potencjalnie zdrowych, mająca
na celu utrwalenie prawidłowych wzorców zdrowego
stylu życia oraz zapobieganie szerzeniu się niekorzystnych
zachowań zdrowotnych,
q profilaktyka pierwotna (primary prevention
– I fazy), mająca na celu zapobieganie zdrowotnym
skutkom narażenia na czynniki szkodliwe, poprzez
1
Integrated Management of Cardiovascular Risk. WHO, Genewa
2002.
2
M. Lalonde, A New Perspective on the Health of Canadians
(www.phac-aspc.gc.ca/ph-sp/phdd/pdf/perspective.pdf).
możliwie jak najwcześniejsze działania, uprzedzające
wystąpienie zaburzeń stanu zdrowia, uzyskane
dzięki systematycznej kontroli czynników ryzyka,
q profilaktyka wtórna (secondary prevention
– II fazy), której celem jest zahamowanie postępu
choroby, poprzez wczesne wykrycie skutków zdrowotnych,
które mogą być konsekwencją działania
czynników ryzyka,
q profilaktyka III fazy, czyli działania zmierzające
do minimalizacji dalszych ujemnych skutków,
u osób u których wystąpiły już zaburzenia zdrowia
lub schorzenia na skutek narażenia na określone
czynniki, dzięki wprowadzeniu skutecznego leczenia
i programu rehabilitacji 3 .
W odniesieniu do profilaktyki chorób układu
krążenia (CHUK), Komisja Ekspertów do Spraw
Promocji Choroby Wieńcowej Światowej Organizacji
Zdrowia (the World Health Organization Expert Committee
on Prevention of Coronary Heart Disease),
w raporcie z 1982 r., określiła trzy możliwe strategie
działania prewencyjnego:
r strategię populacyjną (population strategy),
mającą za zadanie kontrolę – w całej populacji osób
narażonych – tych czynników środowiskowych
i stylu życia oraz ich społecznych i ekonomicznych
wyznaczników, które wpływają na zwiększone ryzyko
występowania chorób układu krążenia w tej
zbiorowości,
r strategię wysokiego ryzyka (high risk strategy),
skierowaną do osób, u których prawdopodobieństwo
rozwinięcia się choroby wieńcowej jest bardzo duże,
w celu obniżenia poziomu tego ryzyka poprzez redukcję
czynników usposabiających do jego wzrostu,
r strategię profilaktyki wtórnej (secondary prevention
strategy), obejmującą osoby z symptomami
choroby wieńcowej, której działania zmierzają do zahamowania
postępu choroby i uniknięcia przyszłych
incydentów wieńcowych 4 .
Strategia populacyjna
Od ponad 20 lat w krajach Europy Zachodniej
i USA wdrażane są działania polegające na zwalczaniu,
eliminowaniu czynników ryzyka i propagowaniu
prozdrowotnego stylu życia, które powodują zmniejszenie
umieralności i zachorowalności na chorobę
niedokrwienną serca.
Już od lat sześćdziesiątych XX wieku dostępne są
wskazówki żywieniowe odnośnie zapobiegania zabu-
3
R.M. Kaplan, Two pathways to prevention. American Psychologist
2000, tom 55, nr 4, s. 382-396.
4
Prevention of Coronary Heart Disease. Report of a WHO
Expert Committee. WHO Technical Report Series No. 678, WHO,
Genewa 1981.
20
PREWENCJA I REHABILITACJA 1/2005