04 JAWORZNO_KAZEK.indd - ART-COM Sp. z oo

20
Historia
Co Tydzień nr 4/1061
25 stycznia 2012 roku
Miasto Jaworzno
17 marca 1906 r. otwarto pierwszy sklep Bratniej Pomocy
Bratnia Pomoc kupiła dom
Zgromadzenie zwołane
przez księdza posła
Stojałowskiego
odbyło się 15 sierpnia
1904. Była szósta
wieczór, kiedy
do domu Szymona
Radki na zebranie
przybyło „[…] do 150
uczestników wyłącznie
z grona robotników
kopalnianych,
z których większa
część z powodu
szczupłego lokalu stać
musiała na polu” –
pisze w sprawozdaniu
z zebrania Franciszek
Słoma.
Przewodniczącym wybrano
księdza Stojałowskiego. Omówił
sprawę założenia stowarzyszenia
robotniczego Bratnia
Pomoc; poinformował, że statut
stowarzyszenia został zatwierdzony
i wkrótce będzie wydrukowany.
„Radził, aby stowarzyszenie
postarało się o własny
budynek, w którym by oprócz
sali na zebrania mieścić się mogła
biblioteka”. Tak pisze Słoma,
w imieniu burmistrza relacjonując
przebieg zebrania, do cesarsko-królewskiego
starostwa
w Chrzanowie.
Najbardziej doskwierała ludziom
bieda. Ona ich popychała
ku domowi Szymona Radki.
Więc na zebraniu temat drożyzny
i podatków zdominował wszystkie
inne sprawy. Drożyzna, jaka
zapanowała w Galicji, zmuszała
do szybkiego poszukiwania rozwiązań,
które pozwoliłyby przeżyć
najbiedniejszym.
Na owym zebraniu 15 sierpnia
ksiądz Stojałowski, poseł Sejmu
Krajowego, mówił: „[…] kraj powinien
się starać o wydatną pomoc
rządu centralnego”. A więc
niech Lwów uszczknie choć trochę
Wiedniowi. I dalej wczytujemy
się w pedantyczną relację
Słomy z cokolwiek chaotycznego
jednak przemówienia posła:
„[…] radził, aby członkowie stowarzyszenia
sprowadzali artykuły
żywności na wspólny rachunek,
w którym to celu należy sporządzić
wykaz potrzebnej żywności.
Co do organizacji tutejszej kasy
brackiej górników mowca wskazywał
na niektóre robotników
krzywdzące postanowienia statutu,
przede wszystkim że składki
członków są zbyt wygórowane,
natomiast wymiar emerytury
za niski [...] oświadczył, że naczelnicy
gmin powinni czuwać
nad tym, aby przemysłowcy nie
podwyższali dobrowolnie [tak!
my powiedzielibyśmy: własnowolnie]
cen artykułów żywności,
aby były należyte miary i wagi,
wreszcie aby ubogiej ludności
dana była możliwość odrabiania
prestacji drogowych zamiast spłaty
pieniężnej, że ubodzy powinni
być w ogóle zwolnieni od prestacji
drogowej […].”
Ksiądz przemawiał obszernie,
ale i tak zwięźle jak na rozległość
podnoszonej tematyki. Typowe
spotkanie poselskie: mówił
o wszystkim. O życiu swoich
wyborców i przecież także własnym.
Wspólny kraj. Ostro, zadziornie,
prowokująco nieraz,
nie dopuszczając do znużenia
wrażliwości tych, co na dworze
w przedwieczerz stojąc (a pan
Słoma powiada wzruszająco
po naszemu „na polu”), przestępowali
pewno z nogi na nogę.
Mówił, dopóki sam się nie znużył,
ile sił miał; po niecałkowitej
składności konstrukcji retorycznej
znać jego zmęczenie, wręcz
przemęczenie. Dobiegał sześćdziesiątki.
Całą energię organizmu
od lat ładował w rozżeganie
słuchaczy, by nie godzili się
na bylejakość danego im świata.
Kasę bracką: naprawić, niech
bardziej służy najuboższym. Prestacje
drogowe (czyli obowiązek
dokładania się mieszkańców
do gminnych wydatków na drogi):
raczej odrobkiem fizycznym
niż gotówką, której biednemu
tak stale brakuje – a najlepiej
by to zlikwidować na amen.
O godzinie 8.30 wieczorem
zebranie zakończono. Wszelkie
formalności związane z założeniem
działającej w Jaworznie
co najmniej już od roku Bratniej
Pomocy sfinalizowano dopiero
w roku 1905; sądzę, że zdopingował
bratniaków zakup domu,
a na tę okoliczność dokumentacja
musiała być uporządkowana.
W prasie odnotowano: „istnieje
ona [Bratnia Pomoc] w Jaworznie
od lipca 1905 roku”.
2 lipca 1905 roku Bratnia Pomoc
kupiła dla siebie własny
dom. Oczywiście na kredyt: młodziutkie
stowarzyszenie nie miało
pieniędzy. Siedmiu gospodarzy:
Jan Ciołczyk (starszy), Jan
Ciołczyk (młodszy), Konstanty
Raczek, Antoni Belak, Kazimierz
Koźbiał, Józef Smolarczyk,
Tomasz Jamróz, wzięło pożyczkę
pod zastaw swoich osobistych
majątków. Dom, jednopiętrowy,
kosztował 9 tysięcy koron.
Pierwsze zebranie we własnej
siedzibie, pod numerem
314, odbyło się już 16 lipca.
„Zebrało się w obszernej izbie
na piąterku około 120 członków
(dotychczas jest zapisanych
około 140), których powitał
radośnie we własnym gnieździe
ksiądz Stojałowski[…].”
To brzmi jak triumfalny hymn.
Nie dziwota: triumfuje tygodnik
księdza. Stojałowski podziękował
za bezinteresowną inicjatywę,
pochwalił tych siedmiu odważnych
i przystąpiono do wyboru
władz towarzystwa Bratnia
Pomoc. Prezesem został Antoni
Belak, zastępcą Kazimierz
Koźbiał, do wydziału weszli
starszy i młodszy Jan Ciołczyk,
Konstanty Raczek, Józef Smolarczyk,
Tomasz Jamróz, Franciszek
Olej, a jako ich zastępcy
Jan Mzyk, Michał Siedzioch,
Antoni Jamróz, Karol Budak,
Antoni Tosza, Jan Olesik. Każdego
z tych wyborów dokonano
jednogłośnie.
Początkowa strona
pisma Franciszka
Słomy do starostwa
ze zbiorów
Państwowego
Archiwum
w Krakowie
Zajęto się też na zebraniu
sprawami organizacyjnymi.
Uchwalono, że lokatorzy,
jacy zamieszkują
w domu Bratniej Pomocy,
dostaną wypowiedzenie
najmu. Z dwóch pokoi
zdecydowano urządzić
większą salę na zgromadzenia.
Ksiądz Stojałowski
szczerze i naturalnie
był uszczęśliwiony,
że bratniacy w Jaworznie
tak ofiarnie umieli postarać
się o własną siedzibę.
„Wieniec – Pszczółka”
to puentuje: „Zacnym
Braciom Gospodarzom
dzięki za tę prawdziwie
bratnią pomoc” – i wzywa
górników, aby gospodarzom
jaworznickim kroku
dotrzymali.
Bardzo pomocny okazał
się dom nie tylko bratniakom.
W roku 1905 w trakcie
listopadowego strajku
górników, w ten gorący
rewolucyjny czas, organizowano
w domu brackim
robotnicze zebrania.
Od razu było to docenione:
„Prawdziwie opatrznościową
okolicznością
dla strejkujących jest to,
że Bratnia Pomoc kupiła
w Jaworznie swój własny
dom, gdzie w każdej chwili
można zebrać się na narady.
Dom Bratniej Pomocy
jest obecnie jakby sercem,
z którego rozchodzi
się kierownictwo na cały
ogól strejkujących.”
Kiedy byłam dzieckiem,
nieraz słyszałam,
jak mój dziadek Józef
Krupa mówił: „idę
do bratni [Bratniéj] zapłacić
podatek.” Oczywiście
żadnej Bratniéj nie było,
tylko w jej budynku mieścił
się przez pewien czas
wydział finansowy Urzędu
Miejskiego. Budynek
stał przy dzisiejszej ulicy
Waryńskiego; teraz śladu
po nim nie ma. Nawet
pamiątkowej tablicy.
Na dole była kuchnia
i toalety. Piętro to duża
sala z pięknym parkietem
oraz ze sceną i balkonem.
Odbywały się tam
zabawy, a ksiądz Adamek
ze Szczakowej tuż przed
drugą światową wojną
organizował w tym domu
zbiórki zuchów – na takie
zbiórki biegała moja
mama. Dom miał ładną
bramę wjazdową – wspomina.
W lutym 1906 roku należały
do Bratniej Pomocy
263 osoby; suma składek,
jak relacjonował skarbnik
Jan Ciołczyk, osiągnęła
780 koron. Z niej część
przeznaczono na zadatek
przy zakupie domu,
sprowadzono urządzenia
sklepowe, udzielano zapomóg.
„Biblioteki własnej
Bratnia Pomoc w Jaworznie
dotąd założyć nie mogła,
ponieważ wszystkie
wysiłki skierowane były
ku uporządkowaniu sprawy
wspomnianego domu
własnego” – dla współczesnych
i potomnych odnotowano
w druku.
W roku 1906 kolejnym
prezesem został Kazimierz
Kozbiał, wiceprezesem
Wincenty Berny. Wybrano
też nadzwyczajną komisję
sklepową, która miała
się zająć otwarciem sklepu.
W skład komisji weszli:
Konstanty Raczek,
Jan Ciołczyk (młodszy),
Franciszek Pasek, Błażej
Kucharski, Tomasz Palka.
Na zebraniu, na które
przybył 14 lutego redaktor
Stohandel, zdecydowano
o utworzeniu funduszu
„strejkowego”.
Tego dnia odbyło się
też posiedzenie wydziału.
Sekretarzem został Józef
Smolarczyk, zastępcą Jan
Cichy, skarbnikiem Wawrzyniec
Brożek. Sprawy
do załatwienia to przede
wszystkim wywalczenie
dla Jaworzna wody do picia.
Gwarectwo winne
było temu, że wszystkie
źródła i żyły wodne poszły
zupełnie w głąb ziemi.
Woda to przez lata
nie rozwiązany w Jaworznie
problem. Sprawa
skandaliczna: „A kiedy
w tym roku [1909] wypalił
się Franciszek Pogoda,
to cała inteligencja, ksiądz
dziekan, inspektor policji
i cała straż przypatrywała
się z rękami założonymi,
bo nie było czym pożaru
gasić!”
Otwarcie pierwszego
sklepu Bratniej Pomocy
odbyło się w Jaworznie 17
marca 1906 roku. Przyjechał
– jak tyle już razy –
Stanisław Stohandel, wierny
i ogromnie dla Jaworzna
zasłużony. Odśpiewano
pieśń „Serdeczna Matko”.
W przemówieniu redaktor
Stohandel „[…] zachęcając
członków Bratniej Pomocy,
aby popierali nowe
przedsięwzięcie przez
zakupowanie w nim towarów,
przez wpłacanie
udziałów, oraz przez
zwalczanie jadowitych języków,
które z pewnością
powstaną, aby w interesie
żydów psuć dobrą opinię
własnemu sklepowi.”
Przy sklepie planowano
założyć własną mleczarnię.
Robota szła dobrze,
do czasu; jednak
już w październiku 1906
w rezultacie wewnętrznych
konfliktów konieczne
było zwołanie nadzwyczajnego
walnego zgromadzenia.
Barbara Sikora