Wychowanie komunikacyjne jako element umiejętności społecznych

122
Maria Krzak
Konsultant
Mazowieckie Samorządowe Centrum Doskonalenia Nauczycieli
Wydział w Radomiu
Wychowanie komunikacyjne
jako element
umiejętności społecznych
1. Cele i zadania wychowania komunikacyjnego
Wychowanie to pojęcie bardzo szerokie i odnoszące się do wielu
aspektów i dziedzin życia. Najogólniej rzecz biorąc termin wychowanie
oznacza wszelkie zamierzone oddziaływania środowiska społecznego
oraz naturalnego na każdą jednostkę ludzką. Oddziaływanie
to trwa całe życie i na różnych etapach ma różne nasilenie.
Wychowanie to także celowe działanie człowieka, ukierunkowane
na zmianę zachowań i osobowości drugiej osoby. Aby takie działanie
mogło przynieść oczekiwane rezultaty, to musi być ono długotrwałe,
ciągłe, nierozerwalne, dynamiczne i obejmować wszystkie aspekty
życia, także zachowania wobec użytkowników struktury drogowej
zwane wychowaniem komunikacyjnym. Wychowanie to powinno być
ukierunkowane na zmniejszenie liczby i konsekwencji wypadków
drogowych przez edukację, czyli świadomą działalność społeczną.
Efektem edukacji z zakresu bezpieczeństwa ruchu drogowego powinny
być względnie trwałe zmiany w zachowaniu człowieka, objawiające
się odpowiedzialnością za własne życie i innych uczestników
ruchu drogowego, poszanowaniem prawa oraz gotowością do
współdziałania. Miarą efektywności edukacji w zakresie bezpieczeństwa
ruchu drogowego jest spadek liczby wypadków drogowych,
odpowiednia wiedza, postawy i zachowania na drogach oraz
prawidłowa ocena ryzyka. Wychowanie komunikacyjne powinno
gwarantować, że dzieci i młodzież nauczą się szanować fundamentalne
prawo do życia człowieka, co powinno motywować młodych
ludzi do rozsądnych, bezpiecznych i rozważnych postaw nie tylko
na drodze, ale również w codziennym życiu. Od najmłodszych lat
dziecko powinno rozumieć, że prowadzenie pojazdu to nie tylko

Wychowanie komunikacyjne jako element umiejętności społecznych
123
przyjemność, ale czynność, która wymaga rozsądku, poczucia odpowiedzialności,
szacunku dla innych ludzi.
Efektywność w zakresie bezpieczeństwa ruchu drogowego nie
może być mierzona tylko spadkiem liczby wypadków, ale głównie
określoną wiedzą, dostrzeganiem ryzyka, postawą na drodze.
Edukacja jest jednym z podstawowych elementów systemu bezpieczeństwa
ruchu drogowego obok działań inżynierskich, ekonomicznych
oraz prawa i nadzoru.
Edukacja z zakresu bezpieczeństwa powinna obejmować:
wychowanie komunikacyjne dzieci i młodzieży,
szkolenie i reedukację kierowców,
komunikację społeczną,
Działania dydaktyczno-wychowawcze powinny zmierzać do
osiągnięcia takich celów jak:
wyposażenie uczniów w wiadomości niezbędne do rozumienia
zasad świadomego uczestnictwa w ruchu drogowym,
kształtowanie umiejętności obserwacji i oceny sytuacji na drodze
oraz podejmowania właściwych decyzji,
kształtowanie postawy szacunku dla siebie, zbiorowości społecznej,
środowiska naturalnego, urządzeń użyteczności publicznej
i miejsc związanych z transportem,
kształtowanie postaw i nawyków, zapewniających bezpieczeństwo
i wygodę wszystkich uczestników ruchu drogowego,
kształtowanie wyobraźni przestrzennej,
rozwijanie wyobraźni i umiejętności przewidywania skutków
lekceważenia zasad i przepisów,
usprawnianie ruchowe dziecka.
Nauczyciele realizujący treści wychowania komunikacyjnego
w szkołach, mają do spełnienia niebagatelną rolę. Cele wychowawcze
zawarte w wychowaniu komunikacyjnym mają przełożenie na
cały proces wychowania młodego człowieka. Należy dążyć do tego,
aby wychowanie komunikacyjne stało się interdyscyplinarnym zadaniem
szkoły, aby nauczyciele wielu przedmiotów uwzględnili tematykę
bezpieczeństwa na drogach w realizowanych przez siebie
programach nauczania. Dyrektorzy szkół i rady pedagogiczne, tworząc
program wychowawczy na dany rok szkolny, powinni umieścić
w nim zadania z zakresu wychowania komunikacyjnego, powinni
też podjąć współpracę z rodzicami, komendami policji, Wojewódzkim
Ośrodkiem Ruchu Drogowego i innymi instytucjami. Na

124
GAMBIT Mazowiecki
zajęciach wychowania komunikacyjnego można poruszać wiele
istotnych kwestii społecznych, moralnych jak i etycznych np.:
zdrowie i życie jako największa wartość,
poczucie odpowiedzialności za siebie i innych,
wzajemna pomoc i tolerancja,
poczucie przynależności do grupy,
agresja, jej przyczyny i konsekwencje,
życie bez nałogów,
ochrona środowiska naturalnego.
Ważnym zadaniem szkoły jest również inicjowanie i kontynuowanie
współpracy z rodzicami w zakresie bezpieczeństwa komunikacyjnego
dzieci. Warto też przypomnieć dorosłym, że to oni są dla dzieci
wzorem zachowań. Dziecko obserwuje, w jaki sposób dorośli zachowują
się w rzeczywistych sytuacjach życiowych, konfrontuje to
z wcześniej zdobytą wiedzą lub tworzy własne uogólnienia. I często
to, co robią dorośli, jest ważniejsze od tego, co mówią. Rodzice, jeżeli
otrzymają odpowiednie wskazówki, mogą dużo pomóc w przygotowaniu
dziecka do bezpiecznego poruszania się po drodze. Znajdują się
oni w dużo lepszej sytuacji niż nauczyciele, odprowadzając dziecko
do szkoły, czy przy innych okazjach wspólnego przebywania na ulicy,
mogą mu przekazywać informacje i wskazówki w najbardziej sprzyjających
warunkach jakie tworzy naturalny ruch drogowy.
Czy tak postawione cele i zadania są realizowane w szkole
2. Wychowanie komunikacyjne w praktyce
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia
2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego
oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół precyzuje
podstawy programowe, także do edukacji komunikacyjnodrogowej.
Edukacja komunikacyjna dzieci w Polsce rozpoczyna się w przedszkolu.
Wprowadza się wtedy dziecko w życie najbliższego środowiska
i otoczenia. Uczy się także dzieci rozpoznawania miejsc, sygnałów
i właściwego zachowania na drodze. Po I etapie kształcenia
uczeń wie, jak bezpiecznie poruszać się po drodze i umie korzystać
ze środków lokomocji. II etap edukacyjny (kl. IV–VI) to przygotowanie
do zdobycia karty rowerowej, a w gimnazjum wychowanie komunikacyjne
realizowane jest na zajęciach technicznych – przedmiocie
uzupełniającym, gdzie uczeń wybiera rodzaj zajęć technicz-

Wychowanie komunikacyjne jako element umiejętności społecznych
125
nych wg swoich zainteresowań, w których będzie uczestniczył. Zdarza
się, że garstka uczniów wybiera zajęcia z bezpieczeństwa ruchu
drogowego, albo takich zajęć nie ma w gimnazjum, bo szkoła uczniom
ich nie proponuje. Jest to bardzo niepokojące, gdyż uczeń kończy
edukację w tym zakresie na poziomie szkoły podstawowej.
Tak w gimnazjum, jak i w szkole ponadgimnazjalnej na przedmiocie
„Edukacja dla bezpieczeństwa” uczniowie przygotowują się
do działania ratowniczego, udzielania pierwszej pomocy przedmedycznej.
Tu duży problem stanowi brak odpowiednio przygotowanej
kadry pedagogicznej.
Realizacja w szkołach programu wychowania komunikacyjnego
jest bardzo trudna ze względu na małą liczbę godzin przeznaczonych
na jego realizację oraz skąpe wyposażenie dydaktyczne, a także
nie angażowanie się nauczycieli innych przedmiotów, środowiska
szkolnego i lokalnego do wspólnych działań na rzecz BRD.
W latach 2007–2010 realizowany był przez Mazowieckie Samorządowe
Centrum Doskonalenia Nauczycieli Wydział w Radomiu
i Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego w Radomiu projekt „Szkolna
edukacja motoryzacyjna w regionie radomskim w latach 2007–
–2010” opracowany w oparciu o Krajowy Program Bezpieczeństwa
Ruchu Drogowego Gambit – 2005 i od ubiegłego roku włączony
w regionalne działania ujęte w programie poprawy bezpieczeństwa
ruchu drogowego na Mazowszu – GAMBIT Mazowiecki.
Głównym celem projektu było wsparcie szkół w zakresie wychowania
komunikacyjnego.
W ramach projektu przeszkolono 259 koordynatorów szkolnej
edukacji motoryzacyjnej, którzy mają podejmować i koordynować
działania w szkole i środowisku lokalnym w obszarze edukacji komunikacyjno-drogowej.
Wojewódzki Ośrodek Ruchu Drogowego w Radomiu na realizację
projektu w tym wyposażenie szkół w pomoce dydaktyczne oraz
sprzęt techniczny (rowery, rowerowe tory przeszkód, skutery itp.)
wydatkował około 2 mln zł.
Niemniej jednak szkoły mają jeszcze wiele braków i trudności we
właściwej realizacji wychowania komunikacyjnego co wykazał raport
z przeprowadzonej ewaluacji projektu. Podejmując dalsze działania
wynikające z programu GAMBIT Mazowiecki propozycje
działań szkolnych i środowiskowych się następujące:
realizować treści wychowania komunikacyjnego na wszystkich
etapach kształcenia w ramach: lekcji, godzin do dyspozycji dyrek-

126
GAMBIT Mazowiecki
tora, ścieżek edukacyjnych, zajęć pozalekcyjnych, „19”godz., projektów
edukacyjnych,
zasadne i celowe jest realizowanie wychowania komunikacyjnego
w szkołach ponadgimnazjalnych,
przeszkolić wg jednolitych standardów nauczycieli wychowania
komunikacyjnego, tak aby w każdej szkole danego typu pracował co
najmniej jeden koordynator,
do szkolnych programów wychowawczo-profilaktycznych wprowadzić
i realizować zagadnienia bezpieczeństwa ruchu drogowego,
wprowadzić jednolite standardy uzyskiwania uprawnień kierowania
rowerami i motorowerami oraz dokonywać oceny tego procesu
edukacyjnego,
przygotować pracowników nadzoru pedagogicznego do oceny
realizacji wychowania komunikacyjnego w szkołach,
utworzyć w każdej szkole pracownię BRD,
prowadzić edukację rodziców (spotkania, szkolenia, ulotki,
broszury),
organizować środowiskowe imprezy i uczestniczyć w organizowanych
ogólnopolskich akcjach i kampaniach (informacyjno-promocyjnych)
społecznych,
korzystać w procesie dydaktycznym z portalu edukacyjnego –
Wychowanie komunikacyjne – Bezpieczna Droga do Szkoły.
rozszerzać ofertę konkursów o tematyce BRD. Laureatów konkursów
promować w lokalnych społecznościach,
zapewnić środki finansowe na potrzeby wychowania komunikacyjnego.
3. Zadania dla samorządu terytorialnego w zakresie realizacji programu
GAMBIT Mazowiecki
Opracowany program poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego
na Mazowszu GAMBIT Mazowiecki został przekazany do realizacji
instytucjom realizującym ustawowo i statutowo zadania w zakresie
BRD. Zadania dla samorządów to:
1. Działania na rzecz organizacji systemu w rejonie:
powołanie zespołu roboczego ds. GAMBIT-u Mazowieckiego,
opracowanie programu poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego
na lata 2011–2013 w regionie działania,
utworzenie funkcji pełnomocnika (koordynatora) – koordynacja
działań realizowanych na bazie istniejących instytucji,

Wychowanie komunikacyjne jako element umiejętności społecznych
127
zabezpieczenie środków finansowych na bezpieczeństwo ruchu
drogowego w regionie.
2. Aktywizacja społeczności lokalnych i promocja działań na
rzecz BRD:
przeprowadzenie akcji informacyjnej dla mieszkańców,
współpraca ze szkołami w organizacji imprez środowiskowych
promujących bezpieczne korzystanie z dróg,
wykorzystanie lokalnych i regionalnych mediów do podejmowania
problematyki ryzyka wypadków drogowych i właściwej wobec
nich postawy.
3. Działania edukacyjne i profilaktyczne na rzecz kształtowania
bezpiecznych zachowań uczestników ruchu drogowego:
zabezpieczenie środków finansowych na realizację wychowania
komunikacyjnego w szkołach (wyposażenie pracowni, dodatkowe
godziny na edukację, organizację imprez, nagrody dla uczniów biorących
udział w konkursach i turniejach BRD, elementy odblaskowe
dla dzieci, itp.),
szkolenia rad pedagogicznych w szkołach,
szkolenia kadr ds. BRD w rejonie działania.
4. Działania na rzecz ochrony pieszych, rowerzystów oraz dzieci:
wprowadzenie zabezpieczeń infrastrukturalnych w okolicy
szkół i w miejscach zagrożonych wypadkowością,
5. Budowa i utrzymanie bezpiecznej infrastruktury drogowej:
uwzględnienie wymogów bezpieczeństwa ruchu drogowego
w projektach remontów i budowy dróg (między innymi ścieżki rowerowe,
przejścia dla pieszych itp.).
6. Koordynacja działań prewencyjnych służb samorządowych
oraz podmiotów funkcjonujących w lokalnym środowisku.
7. Monitorowanie i kontrola realizacji programu.
Działania te są niezbędne w środowisku lokalnym. Uzyskanie
poprawy bezpieczeństwa ruchu drogowego można osiągnąć tylko
poprzez ciągłe, konsekwentne i efektywne działania w różnych
aspektach całej społeczności. Ważną sprawą jest, aby przy stałym
wzroście liczby pojazdów powodować zmiany zachowań uczestników
ruchu drogowego, co jest najskuteczniejszym sposobem zmniejszenia
liczby wypadków drogowych i ich ofiar. Dlatego wychowanie
komunikacyjne w szkole powinno stanowić priorytet w kształceniu
i wychowaniu młodego pokolenia.