Katalog tradycji rzemieślniczych i kupieckich - Opole Lubelskie

ni są w Opolu malarze: przed 1569 rokiem trzech, a pomiędzy 1569 a 1600
czterech. Po 1569 roku malarze należeli do cechu zrzeszającego rzemiosła
„budowlane” 4 . Jeden z malarzy, Jan, posiadał w 1554 roku dom z ogrodem
obok opolskiego kościoła 5 . Po 1582 roku występują też w Opolu murarze,
a w I połowie XVII wieku wytwarzający cegłę strycharze 6 .
Brak zachowanych w Opolu zabytków z tego okresu nie pozwala na
badania środowiska artystycznego miasta w XVI wieku, jednak spora liczba
rzemieślników związanych z zawodami artystycznymi i budowlanymi pozwala
przypuszczać, że ich działalność była
ożywiona.
Murarze występują też w księgach
miejskich w XVII wieku. W 1615
roku mieszkał w Opolu i zapewne również
działał czynnie w zawodzie, Marek
Mularz alias Dąb 7 . Był prawdopodobnie
związany bliżej z Feliksem Słupeckim
– prowadził z nim pewne transakcje,
m.in. kupił od niego dom z ogrodem
obok domu Stanisława Cyrulika 8 , możliwe,
że kilka lat wcześniej brał udział
w pracach przy opolskim pałacu Słupeckich,
a nieco później pracował przy
kaplicy grobowej Feliksa, wzniesionej
po południowej stronie opolskiego
kościoła parafialnego. Kolejny murarz,
Sobek, występuje w roku 1652, jako
właściciel nieruchomości, obok której
położony był ogród, przedmiot transakcji
kupna-sprzedaży między dwoma
innymi mieszczanami 9 . Przez cały ten
okres występują też w źródłach cieśle,
Przedstawienie architektury, Opole
Lubelskie, kościół parafialny,
mal. Antoni Dębicki, ok. 1750
4. Tamże, s. 71.
5. F. Kiryk, Z badań nad urbanizacją Lubelszczyzny w dobie Jagiellońskiej, „Rocznik Naukowo-
Dydaktyczny WSP w Krakowie”, t. VI:1972, Prace Historyczne, s. 148.
6. Szczygieł, dz. cyt., s. 71, tab. 2 i przyp. 20.
7. Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej: APL), Akta miasta Opola, sygn. 9, s. 62-63.
8. Tamże.
9. W opracowaniu: L. Kozakiewicz, Opole Lubelskie, studium historyczno-urbanistyczne, Warszawa
1967, mps, WUOZ Lublin, s. 12; pojawiło się twierdzenie, że w Opolu nie istniał cech,
a występujący w XVII wieku murarze byli ściśle związani z inwestycjami – Marek zwany Dębem
z budową pałacu, zaś Sobek z budową kościoła. W świetle późniejszych badań R. Szczygła takie
twierdzenie jest nieuprawnione, tym bardziej, że obaj murarze wymienieni są jako właściciele
nieruchomości w Opolu, a więc ludzie w mieście tym osiadli, a nie tylko przebywający czasowo
ze względu na miejsce budowy. Łączenie Sobka z budową kościoła jest mało prawdopodobne
również dlatego, iż kościół opolski rozpoczęto zapewne najwcześniej w 1664 roku.
Popiersie Pijara, Opole Lubelskie,
kościół parafialny, Jan Eliasz Hoffmann (),
1748-1749
czynni również poza Opolem, np. w Sandomierzu 10 . Trudno powiedzieć, jaki
poziom prezentowało opolskie środowisko muratorów cechowych, ilu ich
zazwyczaj działało jednocześnie i jakie prace wykonywali: czy byli również
samodzielnymi projektantami, czy ograniczali się do prostych prac i pomocy
znaczniejszym muratorom zatrudnianym przez Słupeckich. Po potopie murarze
w opolskich księgach już się nie pojawiają.
Po wojnach połowy XVII wieku, wraz ze zniszczeniami, zubożeniem
i zmniejszeniem się liczby ludności Opola następuje zanik pewnych zawodów
– z tego okresu nie są znani przedstawiciele zawodów artystycznych. Jak można
sądzić, również czołowy zabytek
Opola, okazały kościół parafialny,
został wzniesiony w tym czasie przez
specjalistów z innego ośrodka.
W drugiej połowie XVIII wieku
nastąpiło znaczne ożywienie
gospodarcze Opola, spowodowane
odpowiednią polityką ekonomiczną
Tarły i Lubomirskich, którzy od lat
dwudziestych XVIII wieku zachęcali
do osiedlania się w mieście rzemieślników,
m.in. z krajów niemieckich 11 .
Jednym z czynników rozwoju gospodarczego
było również powstanie
prowadzonej przez Pijarów szkoły
rzemieślniczej i związane z tym osiedlenie
w Opolu na bardzo korzystnych
warunkach kolejnych rzemieślników.
Od lat czterdziestych XVIII
wieku właściciele Opola interesowali
się poprawą przestrzeni miasta. Przed śmiercią Jan Tarło rozpoczął porządkowanie
okolic Nowego Rynku – prace te kontynuowała Zofia z Krasińskich
wraz z drugim małżonkiem, Antonim Lubomirskim. Nie licząc prac dotyczących
kościoła, kolegium i innych budynków pijarskich, wzniesiono przed
1750 roku nowy murowany ratusz, ukończono szpital, a w następnych latach
wzniesiono dwie duże austerie a także zabudowano murowanymi kamienicami
zachodnią i północną pierzeję Nowego Rynku. Inwestycje w mieście były
poprzedzone odnowieniem i modernizacją pałacu, dokonaną przez architekta
Franciszka Antoniego Mayera ok. 1740 roku 12 .
10. Kiryk, s. 148: w Sandomierzu w 1554 roku przebywał architector (czyli cieśla) z Opola Andrzej
Wiśniowski.
11. Niemcy osiedlali się na Nowym Mieście na zaproszenie Jana Tarły od 1729 roku; APL, Akta
miasta Opola, sygn. 9, s. 925.
12. H. Gawarecki, O pałacu w Opolu po raz trzeci (przebudowa pałacu w Opolu przez Franciszka
Magiera około 1740 roku), „Biuletyn Historii Sztuki”, XXIV:1962, nr 2, s. 234–236.
6 7