Katalog tradycji rzemieślniczych i kupieckich - Opole Lubelskie

Opole Lubelskie
Katalog tradycji
rzemieślniczych i kupieckich
Opole Lubelskie 2008
Publikacja wydana w ramach realizacji Projektu pn. „Rozwój transgranicznej
współpracy regionu Opola Lubelskiego i Sokala w zakresie turystyki i promocji”
współfinansowanego z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach
Programu Sąsiedztwa Polska-Białoruś-Ukraina INTERREG III A/TACIS CBC 2004-2006

Ewa Kalus-Korgol
Średniowieczne tradycje Opola Lubelskiego
Opole Lubelskie to miasto o bogatej
historii i tradycji rzemiosł i handlu. Mam
nadzieję, że publikacja, którą oddajemy do
Państwa rąk, przybliży ciekawe fakty z historii
naszego miasta, zachęci do wizyty w tej, jakże
pięknej, okolicy i zarazem przekona Was,
że Opole, jak przed laty, tak i dziś jest
znakomitym miejscem dla inwestycji
i rozwoju przedsiębiorczości.
Dariusz Wróbel
Burmistrz Opola Lubelskiego
Korzeni tradycji rzemieślniczych i kupieckich Opola Lubelskiego
należy doszukiwać się w epoce średniowiecza. Na rozwój ekonomiczny
ówczesnego miasta wpłynęło wiele czynników. Do najważniejszych należała
lokalizacja nieopodal szlaku handlowego oraz przywileje nadane przez władcę.
Przywilej dla Opola Lubelskiego z 1450 roku dotyczący odbywania targów
i jarmarków - jeden z nadrzędnych w procesie rozwoju gospodarczego
- uprawniał do organizowania jarmarku w dzień Wniebowzięcia Najświętszej
Marii Panny (15 VIII) oraz cotygodniowego targu w środy. Równie korzystna
dla Opola Lubelskiego okazała się decyzja króla - nałożona na kupców kierujących
się z Solca do Lublina - o obowiązku przejazdu przez Opole. Ruch
na tej trasie znacznie wzrastał, zaś jednocześnie opłata mostowa wzbogacała
budżet miasta. Miejsce na wymianę towarów i usług wytyczono na rynku.
Szybki rozwój Opola Lubelskiego oraz decyzja Zygmunta Augusta
zaowocowały powstaniem XVI–wiecznych stowarzyszeń cechowych: rzemiosł
drzewnych, odzieżowego, sukienniczego, szewskiego, rzemiosł metalowych,
pracujących małym młotkiem, rzemiosł spożywczych.
W okresie oświecenia, kiedy domagano się reform ustroju politycznego,
zaś cały kraj dźwigał się z upadku gospodarczego Opole Lubelskie zyskało
szansę na oczekiwany rozwój rzemiosła i szkolnictwa w mieście. Owocne
rządy Jana Tarły, właściciela Opola, wojewody lubelskiego i sandomierskiego
doprowadziły do sprowadzenia w 1743 roku Pijarów i założenia przez Ignacego
Konarskiego kolegium pijarskiego. Szkoła rzemieślnicza w Opolu była
pierwszą tego typu placówką w Polsce! „Collegium Artificum”, kształcące
młodzież rzemiosła ślusarzy, krawców, szewców, tkaczy, rymarzy, siodlarzy,
stelmachów, kowali, garbarzy i innych, cieszyło się dużym uznaniem.
Wiek XIX propagujący nowe formy życia gospodarczego i społecznego
zapisał się w chlubne karty historii miasta. Inicjatywy Kazimierza
Wydrychiewicza, właściciela Opola w poł. XIX w., doprowadziły do uruchomienia
jednego z pierwszych na Lubelszczyźnie młynów parowych. Kolejny
właściciel dóbr opolskich, Franciszek Kleniewski, wraz z grupą ziemian założył
cukrownię. Jednoczesny rozwój sukiennictwa zaowocował powstaniem
w mieście spółki akcyjnej, fabryki płótna „Wiechlin, Neumark i Dyzmański”.
W tym okresie w Opolu funkcjonowała także mała huta szkła. W latach pięćdziesiątych
i sześćdziesiątych XIX w. jarmarki opolskie zyskały na znaczeniu
i znalazły się wśród sześciu najważniejszych w guberni lubelskiej i siedleckiej.
W latach trzydziestych XX wieku szczególną rolę w życiu gospodarczym
i kulturalnym odgrywał Związek Rzemieślników Chrześcijan w Opolu
3

zrzeszający branże rzemieślnicze: drzewną, skórną, murarską, rzeźniczą. Na
rozwój gospodarczy wpłynęło osadnictwo żydowskie. Jarmarki miejskie przyciągały
bardzo dużą liczbę kupców i rzemieślników z pobliskich wsi. Centrum
handlowe obejmowało Stary Rynek, potocznie zwany Starym Miastem.
Drugie centrum handlowe stanowił Nowy Rynek, łącznie z obecnymi ul.
Kościuszki i Marszałka Piłsudskiego. W okresie międzywojennym jarmarki
odbywały się również na placu obecnego parkingu przy parkanie kościelnym.
Czas zebranym umilali muzycy oraz „czarnoksiężnicy”.
Tradycje jarmarku przetrwały do dziś, organizowane w poniedziałki,
odgrywają duży rolę na rynku lokalnym. Tradycje rzemieślniczo-kupieckie na
trwałe wpisały się w charakter tego miasta, co poświadcza organizowany od
2001 r. Jarmark Opolski, impreza plenerowa skupiająca przedstawicieli małego
i średniego biznesu z terenu Lubelszczyzny, a nawet zagranicy. Jarmark
Opolski służy wymianie doświadczeń społeczno-gospodarczych oraz oświatowo-kulturalnych
z partnerami z Ukrainy i Węgier.
Hubert Mącik
Przedstawiciele zawodów artystycznych
i budowlanych wśród rzemieślników w Opolu Lubelskim
w XVI-XVIII wieku
Od XVI wieku w księgach miasta Opola wzmiankowani są przedstawiciele
różnorodnych zawodów artystycznych i związanych z budownictwem:
muratorzy, cieśle, ale również malarze.
W połowie XVI wieku, głównie dzięki staraniom
Stanisława Słupeckiego, od 1569 roku kasztelana
lubelskiego, nastąpił intensywny rozwój Opola. Stanisław
Słupecki był właścicielem części Opola od 1550
roku, zaś w 1558 wydzierżawił resztę miasta od brata,
Jana. Powstało wówczas po północno-wschodniej
stronie miasta lokacyjnego Nowe Miasto wokół Nowego
Rynku (wzmiankowane od lat pięćdziesiątych
XVI wieku). W odróżnieniu od podobnych osad
w miastach wielkopolskich, opolskie Nowe Miasto
nie stanowiło odrębnej gminy miejskiej, było jednym
organizmem prawnym razem ze starym miastem lokacyjnym.
Szczególnie intensywną politykę osadniczą
prowadził Stanisław Słupecki po 1565 roku 1 .
Przez cały wiek XVI trwał rozwój rzemiosła
w Opolu. Według badań Ryszarda Szczygła w latach
1510-1568 występowało w księgach miejskich Opola
73 rzemieślników działających w 18 zawodach, zaś
w latach 1569-1600 wymieniono ich 130, zajmujących
się łącznie 18 specjalnościami 2 . Datę 1569 uznał
Ryszard Szczygieł za graniczną ze względu na fakt, że
w tym właśnie roku Zygmunt August wydał przywilej
dla rzemieślników opolskich, zezwalający im na zrzeszanie się w cechach. Cechów
miało być na mocy przywileju królewskiego 7, ale trudno powiedzieć,
czy wszystkie z nich się ukonstytuowały. Około poł. XVII wieku istniało ich
5. Cechy opolskie łączyły rzemieślników według narzędzi, jakimi pracowali
(rzemieślnicy robiący igłą, dużym młotem, małym młotkiem itd.) 3 .
Szczególnie interesujące jest zagadnienie działalności w Opolu rzemieślników
branży budowlanej i artystów. Przez cały XVI wiek wzmiankowa-
Przedstawienie malarza, być może
autoportret Antoniego Dębickiego, Opole
Lubelskie, kościół parafialny, ok. 1750
1. R.Szczygieł, Początki organizacji cechowej w Opolu Lubelskim, „Rocznik Lubelski”, t. 16:1971,
s. 66-68.
2. Tamże, tab. 1-2.
3. Tamże, s. 72-75.
4 5

ni są w Opolu malarze: przed 1569 rokiem trzech, a pomiędzy 1569 a 1600
czterech. Po 1569 roku malarze należeli do cechu zrzeszającego rzemiosła
„budowlane” 4 . Jeden z malarzy, Jan, posiadał w 1554 roku dom z ogrodem
obok opolskiego kościoła 5 . Po 1582 roku występują też w Opolu murarze,
a w I połowie XVII wieku wytwarzający cegłę strycharze 6 .
Brak zachowanych w Opolu zabytków z tego okresu nie pozwala na
badania środowiska artystycznego miasta w XVI wieku, jednak spora liczba
rzemieślników związanych z zawodami artystycznymi i budowlanymi pozwala
przypuszczać, że ich działalność była
ożywiona.
Murarze występują też w księgach
miejskich w XVII wieku. W 1615
roku mieszkał w Opolu i zapewne również
działał czynnie w zawodzie, Marek
Mularz alias Dąb 7 . Był prawdopodobnie
związany bliżej z Feliksem Słupeckim
– prowadził z nim pewne transakcje,
m.in. kupił od niego dom z ogrodem
obok domu Stanisława Cyrulika 8 , możliwe,
że kilka lat wcześniej brał udział
w pracach przy opolskim pałacu Słupeckich,
a nieco później pracował przy
kaplicy grobowej Feliksa, wzniesionej
po południowej stronie opolskiego
kościoła parafialnego. Kolejny murarz,
Sobek, występuje w roku 1652, jako
właściciel nieruchomości, obok której
położony był ogród, przedmiot transakcji
kupna-sprzedaży między dwoma
innymi mieszczanami 9 . Przez cały ten
okres występują też w źródłach cieśle,
Przedstawienie architektury, Opole
Lubelskie, kościół parafialny,
mal. Antoni Dębicki, ok. 1750
4. Tamże, s. 71.
5. F. Kiryk, Z badań nad urbanizacją Lubelszczyzny w dobie Jagiellońskiej, „Rocznik Naukowo-
Dydaktyczny WSP w Krakowie”, t. VI:1972, Prace Historyczne, s. 148.
6. Szczygieł, dz. cyt., s. 71, tab. 2 i przyp. 20.
7. Archiwum Państwowe w Lublinie (dalej: APL), Akta miasta Opola, sygn. 9, s. 62-63.
8. Tamże.
9. W opracowaniu: L. Kozakiewicz, Opole Lubelskie, studium historyczno-urbanistyczne, Warszawa
1967, mps, WUOZ Lublin, s. 12; pojawiło się twierdzenie, że w Opolu nie istniał cech,
a występujący w XVII wieku murarze byli ściśle związani z inwestycjami – Marek zwany Dębem
z budową pałacu, zaś Sobek z budową kościoła. W świetle późniejszych badań R. Szczygła takie
twierdzenie jest nieuprawnione, tym bardziej, że obaj murarze wymienieni są jako właściciele
nieruchomości w Opolu, a więc ludzie w mieście tym osiadli, a nie tylko przebywający czasowo
ze względu na miejsce budowy. Łączenie Sobka z budową kościoła jest mało prawdopodobne
również dlatego, iż kościół opolski rozpoczęto zapewne najwcześniej w 1664 roku.
Popiersie Pijara, Opole Lubelskie,
kościół parafialny, Jan Eliasz Hoffmann (),
1748-1749
czynni również poza Opolem, np. w Sandomierzu 10 . Trudno powiedzieć, jaki
poziom prezentowało opolskie środowisko muratorów cechowych, ilu ich
zazwyczaj działało jednocześnie i jakie prace wykonywali: czy byli również
samodzielnymi projektantami, czy ograniczali się do prostych prac i pomocy
znaczniejszym muratorom zatrudnianym przez Słupeckich. Po potopie murarze
w opolskich księgach już się nie pojawiają.
Po wojnach połowy XVII wieku, wraz ze zniszczeniami, zubożeniem
i zmniejszeniem się liczby ludności Opola następuje zanik pewnych zawodów
– z tego okresu nie są znani przedstawiciele zawodów artystycznych. Jak można
sądzić, również czołowy zabytek
Opola, okazały kościół parafialny,
został wzniesiony w tym czasie przez
specjalistów z innego ośrodka.
W drugiej połowie XVIII wieku
nastąpiło znaczne ożywienie
gospodarcze Opola, spowodowane
odpowiednią polityką ekonomiczną
Tarły i Lubomirskich, którzy od lat
dwudziestych XVIII wieku zachęcali
do osiedlania się w mieście rzemieślników,
m.in. z krajów niemieckich 11 .
Jednym z czynników rozwoju gospodarczego
było również powstanie
prowadzonej przez Pijarów szkoły
rzemieślniczej i związane z tym osiedlenie
w Opolu na bardzo korzystnych
warunkach kolejnych rzemieślników.
Od lat czterdziestych XVIII
wieku właściciele Opola interesowali
się poprawą przestrzeni miasta. Przed śmiercią Jan Tarło rozpoczął porządkowanie
okolic Nowego Rynku – prace te kontynuowała Zofia z Krasińskich
wraz z drugim małżonkiem, Antonim Lubomirskim. Nie licząc prac dotyczących
kościoła, kolegium i innych budynków pijarskich, wzniesiono przed
1750 roku nowy murowany ratusz, ukończono szpital, a w następnych latach
wzniesiono dwie duże austerie a także zabudowano murowanymi kamienicami
zachodnią i północną pierzeję Nowego Rynku. Inwestycje w mieście były
poprzedzone odnowieniem i modernizacją pałacu, dokonaną przez architekta
Franciszka Antoniego Mayera ok. 1740 roku 12 .
10. Kiryk, s. 148: w Sandomierzu w 1554 roku przebywał architector (czyli cieśla) z Opola Andrzej
Wiśniowski.
11. Niemcy osiedlali się na Nowym Mieście na zaproszenie Jana Tarły od 1729 roku; APL, Akta
miasta Opola, sygn. 9, s. 925.
12. H. Gawarecki, O pałacu w Opolu po raz trzeci (przebudowa pałacu w Opolu przez Franciszka
Magiera około 1740 roku), „Biuletyn Historii Sztuki”, XXIV:1962, nr 2, s. 234–236.
6 7

Jeszcze pod koniec lat trzydziestych i na początku lat czterdziestych
XVIII wieku w zasadzie wszystkie wymagające większych kwalifikacji fachowych
zadania artystyczne i budowlane Jan Tarło zlecał na zewnątrz Opola,
a jedynym rzemieślnikiem zbliżonym do działalności artystycznej, zatrudnianym
na stałe przez Tarłę był „stolarz nadworny Piotr Magister” 13 . Zarówno
w przypadku zleceń dotyczących fabryki pałacu opolskiego, jak i modernizacji
i rozbudowy kościoła oraz zespołu zabudowań pijarskich, rzemieślnicy
opolscy wykonywali tylko proste zamówienia o „przemysłowym” charakterze,
jak formowanie i wypał cegły 14 , czy
tarcie drewna 15 . Poważniejsze prace,
takie jak np. przygotowanie kamienia
i wykonanie z niego ganku do
pałacu, wraz z 54 stopniami okazałych
kamiennych schodów, zlecono
kamieniarzom ze świętokrzyskiego
Kunowa 16 . Wykonanie wspaniałego
ołtarza w opolskim kościele zlecono
w 1744 roku Johannowi Eliasowi
Hoffmannowi, nadwornemu rzeźbiarzowi
Czartoryskich w pobliskich
Puławach 17 .
Stopniowo, dzięki działalności
fundatorskiej Tarłów i Lubomirskich
oraz opolskich Pijarów,
Opole staje się coraz bardziej samowystarczalnym
ośrodkiem artystycznym.
Pod koniec lat czterdziestych
XVIII w. w mieście osiada malarz
Antoni Dębicki, autor polichromii w
opolskim kościele 18 i prac malarskich
w pałacu Lubomirskich 19 . Starania
Zofii Lubomirskiej wokół stworzenia
Św. Józef Kalasanty, Opole Lubelskie,
kościół parafialny, mal. Szymon Czechowicz,
przed 1748
13. Archiwum Główne Akt Dawnych (dalej: AGAD), Papiery rodziny Tarłów, sygn. 31, Tabela
ordynacji rocznej w kluczu opolskim w 1740 roku, s. 1.
14. AGAD, Papiery rodziny Tarłów, sygn. 30, s. 1-2: Kontrakt ze strycharzem Stanisławem Orłowskim
o robienie cegły do Fabryki Opolskiey.
15. AGAD, Papiery rodziny Tarłów, sygn. 30, s. 3-4: Kontrakt z Aleksandrem Szymańskim, magistrem
kunsztu trackiego na tarcie drewna na oficyny opolskie.
16. AGAD, Papiery Rodziny Tarłów, sygn. 30, s. 5-8: Kontrakt z Mateuszem Dziembowskim
z Kunowa i Jędrzejem Mugockim z Kunowa.
17. AGAD, Papiery Rodziny Tarłów, sygn. 33, Kontrakt na budowę ołtarza w kościele Pijarów
w Opolu między rzeźbiarzem Hoffmannem a superiorem Pijarów.
18. Archiwum parafii Opole Lubelskie, Historia Domus Opoliensis ab Anno 1743, s. 11.
19. M. Karpowicz, Fabryka pałacu w Opolu: Materiały archiwalne, „Biuletyn Historii Sztuki”
t. XVIII:1956, s. 267-270.
w Opolu dworu artystycznego widać po jej wydatkach na kształcenie młodego
architekta, Franciszka Degena, później autora wzniesionego w l. 1786-1787
pałacyku Aleksandra Lubomirskiego w Niezdowie 20 a być może także kościoła
parafialnego (wówczas filii parafii opolskiej) we Wrzelowcu oraz kaplicy
cmentarnej Św. Ducha na opolskim cmentarzu 21 . Po raz kolejny czynnikiem
ożywienia artystycznego miasta stała się rozbudowa i modernizacja opolskiego
pałacu, przeprowadzana z funduszy Zofii Lubomirskiej w l. 1766-1773.
Przy pałacu, oprócz wymienionego wcześniej Dębickiego pracowali również
wysokiej jakości i renomy twórcy warszawscy, jak architekci Jakub Fontana,
Dominik Merlini oraz
Niezdów, pałacyk Aleksandra Lubomirskiego,
arch. Franciszek Degen, 1786-1787
Franciszek Ferdynand
Nax 22 , czy rzeźbiarze puławscy,
z Sebastianem Zeislem
na czele 23 .
Wraz ze śmiercią Zofii
Lubomirskiej zamiera
w Opolu ruch artystyczny.
Kolejni właściciele miasta,
ze znakomitym gospodarzem,
Aleksandrem
Lubomirskim na czele,
byli w większym stopniu
zainteresowani gospodarką
dóbr, niż fundacjami
artystycznymi w Opolu
i okolicach.
W XIX miasto przestało być istotnym punktem na artystycznej mapie
Lubelszczyzny, jednak zabytki pozostałe do dziś po tej, najwspanialszej
chyba epoce w dziejach Opola, świadczą wymownie o wielkości kultury zarówno
właścicieli miasta, jak i opolskich Pijarów. Pokazują również, jakich
znakomitych artystów Opole gościło i jacy, z malarzem Antonim Dębickim
na czele, związali swe życie z naszym miastem. Warto pamiętać, że dziś wspaniałe
zabytki przeszłości są nie tylko wspomnieniem, świadectwem dawnej
wielkości, ale również kapitałem naszego miasta, o unikalnej wartości, możliwej
do przekucia na szybki i silny rozwój turystyczny Opola Lubelskiego.
20. A. Sołtys, Pałacyk Aleksandra Lubomirskiego w Niezdowie, „Kwartalnik Architektury i Urbanistyki”
t. XLVI:2001, z. 4, s. 363-374.
21. H. Mącik, Kościół szpitalny i kaplica cmentarna p.w. Św. Ducha w Opolu lubelskim, [w:] Dzieje
i kultura Opola Lubelskiego i okolic, red. M. Ausz i H. Mącik, wyd. II rozszerzone, Lublin-Opole
Lubelskie 2007, s. 156.
22. W. Tatarkiewicz, Opole i Nałęczów. Merlini i Nax, [w:] tenże, O sztuce polskiej XVII-XVIII
wieku, Warszawa 1966., s. 228-255.
23. M. Karpowicz, dz. cyt., s. 267-270. Nazwisko Zeisla w rachunkach opolskiej fabryki zapisywano
różnie: „Zeizler”, „Cyzler”, „Ceysler”.
8 9

Krzysztof Kołodziejczyk
Rzemiosło i rzemieślnicy
w międzywojennym Opolu Lubelskim
Oltarz Pana Jezusa w Kaplicy Krzyża Świętego,
Opole Lubelskie, kościół parafialny, ok. 1750
Opole Lubelskie w okresie międzywojennym to osada o bogatej mozaice
wyznaniowej. Dominowali w niej żydzi i katolicy, ale zamieszkiwali tu
również prawosławni oraz ewangelicy. Spośród 6798 mieszkańców w 1932 1
roku 4489 stanowili żydzi (64,5 %), 2301 katolicy (35,4%), a pozostałych 8
osób to prawosławni, ewangelicy i grekokatolik (0,1%). Zróżnicowanie religijne
mieszkańców było rezultatem zachodzących
procesów historycznych, które nie
pozostawały bez wpływu na rozwój gospodarczy,
społeczny i kulturalny. W okresie
międzywojennym prawosławni i ewangelicy
nie wywarli znaczącego wpływu na rozwój
Opola, w przeciwieństwie do żydów i katolików.
Wiek XIX przyniósł znaczny wzrost
liczby ludności żydowskiej na terenie zaboru
rosyjskiego, tj. w Królestwie Polskim, w którym
wówczas znajdowało się Opole. Wynikało
to z różnych form represji, skierowanych
wobec żydów w Rosji carskiej. Stosowane
represje wywołały migrację tej ludności do
Królestwa Polskiego, co w konsekwencji na
tym terenie doprowadziło do wzrostu napięć
w relacjach między chrześcijanami a żydami.
Nie asymilowanie się z miejscową ludnością
oraz osiedlanie się w najbardziej atrakcyjnych
dla prowadzonych interesów częściach
centralnych miast i osad wpłynęło na wytworzenie
się zwartych skupisk żydowskich,
Żydzi opolscy, ok. 1940
które oddziaływały na społeczeństwo polskie również po odzyskaniu niepodległości.
W międzywojennym Opolu ludność żydowska dominowała wśród
mieszkańców takich ulic jak: Stary Rynek, Nowy Rynek, Browarna, Kościelna,
Kręta, Głucha, Przechodnia, Ciasna 2 , Piekarska, Bożnicza 3 , Poprzeczna,
1. Badania niniejsze zostały przeprowadzone na podstawie zachowanej ewidencji ludności Opola
Lubelskiego założonej w 1932 r.
2. Obecnie ul. Męczenników Getta.
3. Obecnie ul. Cicha.
10 11

Nowy Rynek, ok. 1930
Ul. Popijarska, ok. 1930
4. Obecnie ul. Ogrodowa.
5. Obecnie ul. Długa.
6. Obecnie część ul. Strażackiej.
Krzeczkowskiego 4 , Piłsudskiego, Urzędowska
5 , Józefowska i Plac Studzienny 6 . Z kolei
katolicy w większości zamieszkiwali ulice:
Przedmieście, Polna, Lipki, Podzamcze, Fabryczna,
Popijary, Słowackiego, Zajezierze,
Lubelska. A zatem w centralnej części Opola
mieszkali Żydzi, a na obrzeżach Polacy.
Mieszkańcy utrzymywali się głównie
z rzemiosła, handlu oraz w mniejszym stopniu
z prowadzonych gospodarstw i pracy
w ówczesnych urzędach administracji.
Nieliczna grupa zatrudniona była również
od 1883 roku w Cukrowni „Opole Lubelskie”. Był to jedyny
w okresie międzywojennym przemysłowy zakład na terenie
tej osady. Najczęstszym jednak zajęciem było rzemiosło.
Spośród 6798 mieszkańców Opola Lubelskiego w 1932
roku z rzemiosła utrzymywało się 2841 osób (42%), z handlu
1905 (28%), zaś z innych zajęć, np. z pracy w gospodarstwie
własnym, w urzędzie, w sądzie, na posterunku policji, w Cukrowni,
itd. 2052 osób (30 %). Handel w Opolu był zdominowany
przez rodziny żydowskie (94 % opolskich handlarzy).
Stanowił on główne źródło utrzymania dla prawie połowy
wszystkich żydowskich rodzin (1796 osób). Katolicy tylko
w niewielkim stopniu (109 osób) utrzymywali rodziny z tego
zajęcia (6 % handlarzy opolskich).
Na rozwój rzemiosła w Opolu Lubelskim w dwudziestoleciu
międzywojennym wpływ miał rozwój nowych stosunków
kapitalistycznych w II połowie XIX wieku oraz zmiany,
jakie nastąpiły po reformie miejskiej z 1869 roku. Reforma
ta sprzyjała zanikaniu cechów rzemieślniczych,
co w konsekwencji zburzyło monopol
cechów i ograniczenia produkcyjne. Jedynymi
regulatorami produkcji i zbytu były
prawa wolnej konkurencji, swobody handlu
i produkcji oraz podaży i popytu. Spowodowało
to wzmocnienie pozycji rzemiosła
niezrzeszonego. Na skutek tych zmian
spadła również jakość rzemiosła szczególnie
w drobnych miasteczkach, w których
struktury cechowe były bardzo słabo roz-
winięte. W osadach takich jak Opole
dominowały jednoosobowe warsztaty
rzemieślnicze, które produkowały swoje
wyroby na potrzeby rynku lokalnego.
Produkty zbywane były na targach oraz
jarmarkach. Małe warsztaty rzemieślnicze
były jednak bardzo podatne na
panujące koniunktury gospodarcze, co
w konsekwencji wywoływało bezrobocie
nie spotykane dotychczas w takich
rozmiarach. Dla rozwoju opolskiego
rzemiosła dodatkowo nie bez znaczenia
było położenie Opola. Znaczna odległość
od linii kolejowych oraz znanych
traktów wiodących do dużych miast nie
pozwalała na przekształcanie warsztatów
rzemieślniczych w zakłady przemysłowe,
z drugiej jednak strony pozwalały
na przetrwanie słabych ekonomicznie
i jakościowo warsztatów. Koniec XIX
wieku przyniósł również nowe formy
rywalizacji pomiędzy rzemieślnikami.
Tym razem na linii podziałów religijnonarodowościowych,
co w konsekwencji
doprowadziło do wyraźnego rozróżnienia
na cześć żydowską i chrześcijańską.
Szereg tych czynników uwarunkował
stan rzemiosła w okresie międzywojennym
w Opolu.
Wykonywanie rzemiosła stanowiło
jedno z najważniejszych źródeł
utrzymania dla mieszkańców Opola w
okresie międzywojennym. W większości
trudnili się nim żydzi (76%), ale i katolicy
także próbowali swoimi wyrobami z
nimi konkurować (24 %). W Polsce doceniono
wówczas znaczenie rzemiosła
i w związku z tym podjęto próbę podniesienia
jego poziomu poprzez stworzenie
prawa przemysłowego, które miało
zabezpieczyć prawidłowy jego rozwój
i poziom. Unormowanie sytuacji praw-
Opole Lubelskie, l. 30. XX w.
12 13

nej w rzemiośle przyniósł rok 1927. Stworzone zostały trzyletnie dokształcające
szkoły zawodowe, wprowadzono obowiązkowe egzaminy czeladnicze
i mistrzowskie, ograniczono przyjmowanie adeptów oraz wzmocniono pozycję
cechów. W następstwie wprowadzenia prawa przemysłowego 30 lipca
1930 roku na terenie Opola zarejestrowane zostały dwa cechy: Opolski Cech
krawców i czapników oraz Opolski Cech cholewkarzy, szewców, garbarzy
i rymarzy. Skupiały one najliczniejsze
grupy opolskich
rzemieślników. Blisko 160
szewców, zarówno mistrzów
jak i czeladników, stanowiło
najliczniejszą grupę. Podobnie
jak w całym opolskim
rzemiośle dominowali szewcy
żydowscy (82,5 %). Swoje
warsztaty posiadały między
innymi takie rodziny jak:
Wajngarten, Kożuch, Abusiewicz,
Grynszpan, Hagicz,
Karpman, Rozwadowski,
Bronsztajn, Waksman, Milgram,
Cytryn i Cygielman.
Nowy Rynek, pocz. XX w.
Wśród katolickich rodzin
warsztaty szewskie służyły za źródło dochodów dla: Grzegorzewskich, Kłaków,
Bartmańskich, Wosików, Mierzwów, Głazowskich, Gierczaków, Cholewińskich,
Ostrowskich, Gałeckich, Makowieckich, Łopackich, Gutów,
Rakszewskich, Mrozińskich, Sawickich i Naderów. Drugą pod względem
wielkości grupę rzemieślników stanowiło ponad 100 krawców, żydzi praktycznie
zmonopolizowali ten rodzaj rzemiosła. Warsztaty krawieckie dawały
utrzymanie przykładowo takim żydowskim rodzinom jak: Kronc, Tenencwajg,
Waserman, Grynszpan, Arbajtman, Radyjenzcz, Filchaber, Gryntuch,
Apelbaum i wielu wielu innym. Na rynku krawieckim w owym czasie funkcjonowało
tylko 4 katolickich krawców: Wróblewski, Kowalczyk, Józefacka
i Goldman. Zdecydowanie mniejsza część populacji rzemieślniczej była: rzeźnikami,
stolarzami, masarzami, piekarzami, kamasznikami wyrabiającymi
cholewki, murarzami, ślusarzami czy kowalami. Interesującym zjawiskiem
było jednak to, że rzeźnikami byli wyłącznie żydzi, a masarzami tylko katolicy.
Zresztą murarką i kowalstwem parali się również wyłącznie katolicy. Piekarzami
i kamasznikami byli z kolei żydzi. Zapotrzebowanie na rzadziej używane
produkty wykonywali nieliczni w Opolu garbarze, blacharze, czapnicy,
szklarze, rymarze, bednarze, stelmachowie, powroźnicy, malarze, cieśle czy
kominiarze. Pojedyncze warsztaty prowadził trykociarz, cukiernik, siciarz,
rzezak, zegarmistrz, jubiler, fotograf, kotlarz, sukiennik i tapicer. W okresie
tym funkcjonowało również w Opolu pięć kaszarni, dwie olejarnie i jedna
mleczarnia.
Uwzględniając strukturę wyznaniową i zawodową mieszkańców
międzywojennego Opola Lubelskiego można stwierdzić, że handel był zdominowany
przez żydów, a z kolei katolicy utrzymywali się z pracy w gospodarstwach
rolnych, w administracji, cukrowni lub jako wyrobnicy. W przypadku
rzemieślników zarysowuje się wyraźny podział na majstrów i czeladników
żydowskich i chrześcijańskich. Istniejące różnice pomiędzy rzemieślnikami
chrześcijańskimi i żydowskimi dotyczące kwestii religijnych, kulturowych,
obyczajowych, a także językowych spowodowały podział na dwa środowiska
nie kontaktujące się w pracy zawodowej czy życiu towarzyskim. W konsekwencji
doprowadziło to do podziału zawodów na żydowskie i chrześcijańskie.
Dlatego więc z rzemieślnikiem żydowskim kojarzeni byli szewcy, kamasznicy,
krawcy, rzeźnicy i piekarze, zaś z rzemieślnikami chrześcijańskimi
kowale, murarze, cieśle czy bednarze.
W dzisiejszym Opolu coraz mniej widoczne są pozostałości po żyjących
w okresie międzywojennym rzemieślnikach. Dziś mieszkańcy Opola nie
utrzymują się z wykonywanego rzemiosła. Warto jednak pamiętać, że każdy
mieszkaniec swojego miasta, poprzez swoją pracę tworzy oraz kształtuje jednocześnie
otaczające go środowisko, obyczaje, estetykę, mentalność czy architekturę.
Bezpośrednimi elementami kształtującymi z kolei każdego mieszkańca
jest rodzina, religia, język, kultura, wykształcenie oraz wykonywany zawód.
Obserwując przemiany i rozwój rzemiosła na
terenie Opola Lubelskiego widać, że na jej
międzywojenny obraz wpływ wywarli księża
pijarzy w prowadzonych szkołach. Mam więc
nadzieję, że przedstawiona powyżej charakterystyka
rzemieślników opolskich, tworzących
w okresie międzywojennym, ukazana
na tle zróżnicowanej struktury wyznaniowej
i zawodowej pozwoli poznać i zrozumieć losy
i historię małej ojczyzny, jaką jest dla mieszkańców
Opole Lubelskie. Historii nie tworzą
wyłącznie politycy czy samorządowcy, lecz
Wjazd do Opola, pocz. XX w.
przede wszystkim obywatele-mieszkańcy danego kraju, regionu czy miejscowości.
Idąc ulicami Opola Lubelskiego dziś napotykamy przecież codziennie
na efekty przedwojennej pracy naszych przodków, widoczne namacalnie na
przykładzie architektury Starego czy Nowego Rynku. Z pewnością czasami
chcielibyśmy zmienić i ukształtować inaczej naszą miejscowość. Jednak warto
wówczas pamiętać o tym, że my także mamy możliwość pozostawienia po sobie
trwałych śladów naszej pracy, mentalności czy kultury, jednak nie poprzez
niszczenie osiągnięć naszych przodków.
14 15

Halina Złotucha
Piękno użyteczne – czy piękno ginące
Kultura narodowa według Jana Szczepańskiego składa się z kilku
rodzajów systemów: kultury wysokiej, zwanej także reprezentacyjną i jest to
kultura tworzona przez artystów, uczonych, ideologów, teologów, filozofów
dla ludzi wykształconych. Drugi rodzaj stanowi kultura masowa, docierająca
do nas i przez nie akceptowane, nie wymagająca wysokiego poziomu wykształcenia.
Jest to kultura podstawowej masy ludności miejskiej i znacznej
części ludności wiejskiej. Trzeci wreszcie rodzaj stanowi kultura ludowa, która
we wczesnych początkach dziejów narodu była jedyną
kulturą, a przez wieki utrzymywała się jako
dział kultury tworzonej dla zaspokojenia własnych
potrzeb. Stroje, meble, ozdoby, wycinanki, pieśni:
różne elementy tej kultury funkcjonowały w życiu
twórców, którzy sami byli jej konsumentami.
W XX w. kultura masowa wypycha kulturę ludową
z życia rodzin chłopskich, twórczością zajmują się
nieliczni twórcy, a odbiorcą jest Cepelia.
Kultura ludowa jest to suma wytworów i znaczeń
ukształtowanych w ramach tradycyjnej wiejskiej
lub małomiasteczkowej społeczności. Stabilna niegdyś
kultura ludowa ulega obecnie szybkiej transformacji.
Wraz z nią zanika wiedza o tradycyjnych
umiejętnościach i technikach wytwarzania. Kultura
masowa wychowuje konsumenta, a nie twórcę
i aktywnego współuczestnika. Można stwierdzić,
że zadaniem państwa powinna być odbudowa mecenatu
w dziedzinie kultury, tak w aspekcie ekonomicznym
jak i prawnym oraz upowszechnienie
Pani Helena Rogala ze snopami rogożyny
informacji o ginących rękodziełach oraz twórcach
ludowych, tak, aby informacje te mogły stanowić
pomoc dla nauczycieli i działaczy w szerzeniu wiedzy o kulturze regionalnej.
Trzeba chronić ginące piękno i ginące zawody.
Takie zadanie stoi również przed naszymi okolicami.
Na przestrzeni wieków w Opolu Lubelskim znane były takie zawody,
jak powroźnik, kowal, szewc, uprawiano również plecionkarstwo, koronkarstwo
i tkactwo. Do obecnych czasów najwidoczniej przetrwało plecionkarstwo.
„(...) dziełem sztuki może być prosty koszyk z łoziny
pleciony, na którego bokach wyrazić umiał chłopak,
co go wiązał, w symetrycznych rysach myśli,
ładu i harmonii...”
(J. I. Kraszewski, 1860)
Wyroby plecione z różnych surowców stosowane i używane były
w wielu dziedzinach kultury materialnej: w budownictwie, zbieractwie, łowiectwie,
rybołówstwie, hodowli, rolnictwie, transporcie i produkcji ubrań.
Była to i jest umiejętność przekazywania z pokolenia na pokolenie. Większość
wytworów plecionkarskich zaliczyć można do sztuki ludowej, posiadają one
wyraźny charakter artystyczny i są swoiście piękne.
Niezbyt szeroki zestaw narzędzi do wyrobów plecionkarskich stwarzał
warunki do pracy chałupniczej. Jednym z takich warsztatów ludowego
rzemiosła, jest dom pani Heleny Rogali we wsi Darowne w gminie Opole Lubelskie.
Od kiedy pani Helena pamięta (ma dziś 61 lat), w domu rodzinnym
i u sąsiadów pleciono koszyki z rogożyny. Obecnie materiał sprowadzają np.
z Bąkowa w okolicach Kozienic. Jest to co najmniej trzydniowa wyprawa we
Wyplatanie koszyka
16 17

wrześniu, październiku lub listopadzie. Zebraną ze stawów rogożynę przywozi
się do domu, pozostawia w snopach na dworze do wiosny, a po wyschnięciu
obcina się kiście.
Snopy znosi się pod dach, następnie suche pałki rozdziela się na części,
dobiera wg grubości, po czym polewa się je, najlepiej gorącą wodą i wkłada
do worków foliowych na 20-24 godziny.
Wyplatanie ucha do koszyka
Na drewnianej formie wykonuje się koszyk, po uprzednim wykonaniu
dna bez formy.
Po ukończeniu wykonywania koszyka, zdejmuje się go z formy i dorabia
uszy.
Na każdy rodzaj wyrobu jest inna forma. Wzory kapeluszy, skarbonek
wykonuje się na formach lub bez według gustu wykonawcy. Pani Helena
wykonuje również otoczki na butelki, czy flakony.
Pani Helena uczestniczy w imprezach, na których wystawia swoje
wyroby np. na Jarmarkach Opolskich. W sierpniu 2008 wyjedzie na wystawę
do Nowego Tomyśla.
Piotr Kozak
Jarmark opolski jako próba przypomnienia
o tradycjach kupieckich i rzemieślniczych Opola Lubelskiego
W dobie nasilonej globalizacji, z jaką mamy do czynienia w czasach
nam współczesnych, coraz więcej społeczności lokalnych sięga po świadomość
historyczną swojego regionu. Pozwala to z jednej strony wpisać się do
rejestru „globalnej wioski”, z drugiej – odnaleźć to, co odróżnia nas od innych
i kształtuje naszą świadomość regionalną. Zwłaszcza jeśli ta świadomość sięga
czasów dalekiej przeszłości jak w przypadku Opola Lubelskiego. Proces
ten, jak się zdaje, nasilił się zwłaszcza w ostatnich latach, a bez wątpienia do
jego intensyfikacji przyczyniło się wejście Polski do Unii Europejskiej, która,
kształtując tendencje wspólnotowe nowoczesnego społeczeństwa europejskiego,
dba również o to, aby nie zatracić tego, co w tych społeczeństwach
najcenniejsze – różnorodności kulturowej i społecznej.
Świadomość historyczną, jak również regionalną mieszkańców Opola
Lubelskiego oraz okolic kształtują tradycje kupieckie i rzemieślnicze, które
stanowiły podstawę rozwoju ekonomicznego i kulturalnego naszego miasta
już od czasów, kiedy osada uzyskała prawa miejskie, czyli od roku 1368. Jednak
właściwy rozwój kupiectwa i rzemiosła rozpoczyna się w naszym mieście
w roku 1450, kiedy Łukasz Słupecki uzyskał od Kazimierza Jagiellończyka potwierdzenie
przywileju lokacyjnego miasta na prawie magdeburskim. Przywilej
zapewniał Opolu prawo do odbywania raz w roku jarmarku w dzień Wniebowzięcia
Najświętszej Marii Panny (15 sierpnia), którego znaczenie podnosił
odbywający się w tym czasie odpust kościelny. Ten sam przywilej uprawniał
także do organizowania cotygodniowego targu, który odbywał się w środy.
Wówczas to Opole, oddalone wprawdzie od głównych szlaków handlowych,
zaczęło pełnić funkcję lokalnego ośrodka handlowego.
Nie bez znaczenia na rozwój handlu i rzemiosła w Opolu przez kolejne
lata miał także przywilej Zygmunta Augusta, który uprawniał do tworzenia
stowarzyszeń cechowych oraz przywileje właścicieli Opola wydane dla Żydów
(w 1664 i 1674 r.) i rzemieślników niemieckich (w 1729 r.), którzy osiedlili się
w naszym mieście. Bez wątpienia najjaśniejszą kartą w kontekście rozwoju
handlu i rzemiosła opolskiego było założenie pierwszej w kraju szkoły rzemieślniczej
dla biednej młodzieży (w 1766/1767 r.), która zaczyna funkcjonować
dzięki braciom Konarskim oraz zakonowi pijarów sprowadzonemu do
Opola przez Jana Tarłę. „Szkoła opolska – jak pisze Mariusz Ausz – opierała
się na nowoczesnych zasadach kształcenia, polegających na zerwaniu z typowym
kształceniem cechowym, np. rzemieślnicy uczący młodzież kontrolowani
byli przez władze szkoły. Nauka w szkole przebiegała w dwóch etapach,
najpierw uczniowie musieli opanować naukę czytania, pisania i rachunków.
18 19

Po tym krótkim kursie przechodzili pod opiekę rzemieślnika i pod jego kierunkiem
przez 5 lat uczyli się zawodu. (…) W szkole opolskiej kształcono:
ślusarzy, krawców, szewców, tkaczy, rymarzy, siodlarzy, stelmachów, kowali,
garbarzy i innych” 1 .
Wydarzenia, o jakich wyżej mowa na długi czas określiły kierunki
rozwoju miasta bogacącego się przede wszystkim na wymianie handlowej
podczas targów i jarmarków, które zaspokajały przede wszystkim lokalne potrzeby.
Okres świetności handlu w Opolu przypada na połowę wieku XIX,
kiedy – jak podaje Bronisław Mikulec – w mieście „odbywały się dwa targi w
tygodniu: w poniedziałek i w piątek oraz 6 jarmarków w roku: 7 stycznia, 24 lutego,
5 kwietnia, 29 czerwca, 14 września i 25 listopada. Przedmiotem handlu
na jarmarkach było
bydło, konie, nierogacizna,
produkty rolne
oraz wyroby rzemieślnicze”
2 . Wówczas to
jarmark opolski przestał
być jedynie rynkiem
zaspokajającym
potrzeby lokalne,
a zyskał szersze znaczenie
i stał się jednym
z największych
pod względem obrotów
jarmarków
w regionie. Kolejne
lata aż do zakończenia
II wojny światowej
pod względem
Kościół parafialny w Opolu Lubelskim, po 1663-1675
rozwoju handlu
i rzemiosła upływają wahadłowo, a cechują je okresy świetności hamowane
przede wszystkim przez różne wydarzenia historyczne. Warto przypomnieć,
że na przełomie XIX i XX wieku w Opolu i jego okolicach zaczyna rozwijać się
nowoczesny przemysł, powstaje cukrownia, tartak, cegielnia, mleczarnia itp.
W latach pięćdziesiątych XX wieku „(…) rozwinęło się nowoczesne rolnictwo.
Rzemiosło ostatecznie utraciło swoje znaczenie. Rozwinął się nowoczesny
handel, co spowodowało zanik jarmarków. Natomiast w miejscowościach
1. M. Ausz, O tradycjach rzemiosła i handlu w Opolu Lubelskim i Opolszczyźnie, „Regionalista
Opolski” 2002, nr 4, s. 6. Gwoli ścisłości należy wspomnieć, że rys historyczny dotyczący rzemiosła
i handlu zamieszczony w niniejszej pracy wiele zawdzięcza wyżej wspomnianej publikacji.
2. B. Mikulec, Aktywność gospodarcza i społeczno-polityczna mieszkańców Opola Lubelskiego w
latach 1864 – 1914, [w:] Miejskie społeczności lokalne w Lubelskiem 1795 – 1918, red. A. Koprukowniak,
Lublin 2000, s. 122.
takich jak Opole przetrwała tradycja targów, które w dalszym ciągu spełniają
pewną rolę handlową dla rynku lokalnego, szczególnie wiejskiego” 3 .
Czynniki te określiły rozwój Opola Lubelskiego w czasach współczesnych,
które przez ostatnie pół wieku rozwijało się przede wszystkim dzięki
bogatym tradycjom handlowym i dzięki nowoczesnemu przemysłowi. Zanikły
natomiast tradycje związane z różnego rodzaju rzemiosłem i rękodzielnictwem,
a o jego znaczeniu możemy jedynie wnioskować na podstawie językowego
obrazu świata, jaki utrwalił się w naszej społeczności przede wszystkim
za sprawą nazw ulic: Stary Rynek, Nowy Rynek czy ulicy Garbarskiej. Obecnie,
głównie na kanwie kultury masowej, możemy zauważyć tendencję zmierzającą
w kierunku promocji naszego regionu i miasta poprzez przypominanie
o jego bogatej historii i kulturze, zwłaszcza w kontekście tradycji handlowych
i rzemieślniczych. W tym
celu z inicjatywy władz powiatowych
i gminnych odnowiono
tradycję jarmarku
opolskiego, który od roku
2001 ponownie gości w kalendarzu
najważniejszych
wydarzeń w naszym mieście.
Oczywiście współczesny jarmark
ma charakter imprezy
kulturalnej promującej nasze
miasto, jak również region
i nie ma już praktycznie żadnego
znaczenia w zakresie
Cukrownia w Opolu Lubelskim, pocz. XX w.
wymiany handlowej, jakkolwiek
dla wielu firm i przedsiębiorców jest doskonałą okazją do wypromowania
swojej marki wśród społeczności lokalnej.
Jarmark opolski, mimo charakteru imprezy masowej, jest przede
wszystkim pomyślany jako próba przypomnienia o bogatych tradycjach
kupieckich i rzemieślniczych Opola Lubelskiego. W tym celu honorowymi
uczestnikami regionalnego święta stali się przede wszystkim twórcy ludowego
rękodzieła, którzy bez wątpienia cieszą się zawsze największym zainteresowaniem
odwiedzających. Ich kolorowe kramy i stoiska, będące być może
jednymi z ostatnich świadectw istnienia tak zwanych ginących zawodów,
pozwalają przeciętnemu zwiedzającemu przekonać się o wielkości i wspaniałości
dawnego rzemiosła i rękodzieła. Nic więc dziwnego, że wśród zwiedzających
niesłabnącą popularnością cieszą się warsztaty tkackie i garncarskie,
w których rzemieślnicy w ludowych strojach prezentują na żywo, w jaki sposób
w dawnych czasach wytwarzano tkaniny czy ceramikę.
Natomiast występy zespołów i kapel ludowych przybliżają nam
3. M. Ausz, dz. cyt., s. 8.
20 21

Jarmark Opolski 2007
duchowy wymiar kultury
dawnej, która jak w soczewce
skupia nasza regionalną
mentalność i tradycję. Jarmark
opolski, dzięki temu,
że goszczą na nim zespoły
ludowe z miast partnerskich
z Węgier i Słowacji, bywa tez
okazją do porównań różnych
aspektów regionalizmów,
które wytworzyła kultura narodów
Europy. Okazuje się
bowiem, że mimo dostrzegalnych
różnic cel kultury
regionalnej w czasach współczesnych
jest wszędzie taki sam – ocalić
przeszłość od zapomnienia. Przeszłość
i tradycja jest bowiem tym czynnikiem,
na którym regiony, a w konsekwencji
poszczególne kraje i cała Europa, budują
swoją tożsamość. Współczesność,
w której przyszło nam żyć i funkcjonować
określana jest przecież mianem
posttożsamościowej 4 – to znaczy takiej,
w której poszczególni członkowie
wspólnoty europejskiej nie boją się
utraty swojej tożsamości i, wychodząc
od podstawy, jaką jest kultura regionalna,
budują szerszą tożsamość ponadnarodową
opartą na tolerancji i różnorodności
kultur poszczególnych krajów,
a w tym kontekście znaczenie kultury
regionalnej, w tym także kultury kupiecko-rzemieślniczej
Opola Lubelskiego,
wydaje się nie bez znaczenia.
W ramach zeszłorocznego jarmarku
opolskiego przekonywali o tym
mieszkańców naszego miasta prelegenci
seminarium naukowego poświęconego
bogatej przeszłości Opola i jego oko-
4. Por. Jan Paweł II, Pamięć i tożsamość. Rozmowy na przełomie tysiącleci, Kraków 2005,
s. 5 i nast.
lic. Opolskie spotkania z przeszłością,
o których tu mowa, odbyły się już po
raz drugi, a w opinii piszącego te słowa
ciągle należą do najciekawszych inicjatyw
intelektualnych w naszym mieście
w ostatnich latach. Podczas Opolskich
spotkań z przeszłością mieszkańcy naszego
miasta, za sprawą znakomitych
prelegentów (głównie pracowników
naukowych Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej,
których przeszłość
w jakiś sposób związana jest z Opolem
Lubelskim) mieli okazję wysłuchać
wielu referatów poświęconych przeszłości
i kulturze Opola Lubelskiego
oraz okolic. Celem seminarium jest nie
tylko podniesienie świadomości historycznej
społeczeństwa lokalnego, ale
przede wszystkim promocja kultury
i dziedzictwa naszej „małej ojczyzny”
wśród jej mieszkańców, którzy nierzadko
nie zdają sobie sprawy z tego,
z jak ogromną kulturą i tradycją obcują
na co dzień, mijając w drodze do pracy
chociażby dawne budynki kolegium
pijarskiego. Opolskie spotkania z przeszłością
uświadamiają nam więc to, co
nieuświadomione.
Owocem dyskusji, jakie odbyły
się podczas seminarium jest również
publikacja książkowa Dzieje i kultura
Opola Lubelskiego i okolic pod redakcją
Mariusza Ausza i Huberta Mącika
5 , w której odnajdujemy znakomitą
większość referatów wygłoszonych
w ramach Opolskich spotkań z przeszłością.
Jarmark opolski jest więc doskonałym
przykładem imprezy, która,
korzystając z dobrodziejstw kultury
masowej i jej nieograniczonych możli-
5. Dzieje i kultura Opola Lubelskiego i okolic,
red. M. Ausz i H. Mącik, Lublin – Opole Lubelskie 2007.
22 23

wości, kontynuuje ten rodzaj tradycji, jaka określa naszą tożsamość jako społeczeństwa
lokalnego. W swym najogólniejszym sensie współczesny jarmark
jest próbą przypomnienia o tradycjach kupieckich i rzemieślniczych Opola
Lubelskiego i nie ważne czy przypomina o tym, kiedy patrzymy na przedstawiciela
prastarego zawodu, który uprawia swoją sztukę, czy kiedy słuchamy
prelegenta seminarium poświęconego starym rzemiosłom, który rozwodzi się
nad znaczeniem regionalizmu w życiu społeczeństw lokalnych. Najważniejszy
jednak wydaje się realny wymiar tych uroczystości – seminaria, publikacje
i wyroby rękodzielnicze, które są przecież namacalnym dowodem ciągłości
tradycji naszego regionu oraz stanowią o kontynuacji tego aspektu kultury,
o którym wspomniał Cyprian Kamil Norwid w nekrologu Fryderyka Chopina,
nazywając go podnoszeniem „ludowego do Ludzkości” 6 .
6. Cyt. za: H. Nowaczyk, Nekrolog Chopina w poznańskim „Dzienniku Polskim”, „Ruch Muzyczny”
1999, nr 21, s. 31 – 33.
24