Modelo firmakro sarengruneskro - Polska te Belgia
Modelo firmakro sarengruneskro - Polska te Belgia
Modelo firmakro sarengruneskro - Polska te Belgia
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
Anna Sienicka<br />
Antoine Van den Bogaert<br />
Modela <strong>firmakro</strong> <strong>sarengruneskro</strong>:<br />
<strong>Polska</strong> <strong>te</strong> <strong>Belgia</strong><br />
1
So isy maśkirał<br />
Ław jangił<br />
1 Angłatune ława<br />
1.1 Ekonomia sarengri<br />
1.2 firma sarengri<br />
1.2.1 kooperatywa socjalna<br />
1.2.2 Certyfikowana koperatywa socjalna<br />
2 Modele<br />
2.1 Jangił<br />
2.2 <strong>Polska</strong><br />
2.2.1 Historia<br />
2.2.2 Infrastruktura ćacipnaskry i instytucjonalna<br />
2.2.3 Sytuacja pe dadywes<br />
2.2.3.1 Saro charak<strong>te</strong>rystyka<br />
2.2.3.2 Sawo ryg<br />
2.3 <strong>Belgia</strong><br />
2.3.1 Historia<br />
2.3.2 Infrastruktura ćacipnaskryi instytucjonalna<br />
2.3.3 Sytuacja dre dadywes<br />
2.3.3.1 Kooperatywa buty biznesowo<br />
2.3.3.2 Bary charak<strong>te</strong>rystyka<br />
2.3.3.3 Cele<br />
3 Studia so sys<br />
3.1 Angił<br />
3.2 <strong>Belgia</strong><br />
3.2.1 Bućakre ryga imigran<strong>te</strong>nge<br />
3.2.1.1 Imigran<strong>te</strong><br />
3.2.1.2 Gody dre chułaiben<br />
3.2.1.3 Buty imigran<strong>te</strong>ngri<br />
3.2.1.4 SWOT bućakri imigran<strong>te</strong>nge<br />
3.2.2 Duj bilta imigran<strong>te</strong>n – Projekto ESF-Equal „Rainbow Economy”<br />
3.2.2.1 Koorepatywa ka<strong>te</strong>ringowo<br />
3.2.2.2 Buty kooperatywoskry: bilta Starpunt<br />
3.2.2.3 Kooperatywa bućakry biznesowo: bilta Debu(u)t<br />
3.3 <strong>Polska</strong><br />
3.3.1 Roma dre <strong>Polska</strong><br />
2
3.3.2 SWOT bućakry Romenge<br />
3.3.3 Kooperatywa socjalna Romenge – projekto ESF-Equal: Partnerstwo pe aktywizacjia<br />
bućakry Romen kotyrenca ekonomii socjalna<br />
4 Pałatunes<br />
3
Ław angił<br />
Dre dawa studium sykawas jame sytuacja socjalna firmen andy <strong>Polska</strong> i <strong>Belgia</strong>, dre dawa kaj<br />
<strong>Polska</strong> sykawas jame syr newo kotyr dre UE, pałe <strong>Belgia</strong> sykawas syr phuro them sthodo dre<br />
UE. Dre dawa studium ocinan jame duj konkretna modela socjalna buty:kooperatywa socjalna<br />
dre <strong>Polska</strong> pałe biznesowo kooperatywaskry buty dre <strong>Belgia</strong>. Dawa so wygija dre jamari<br />
analiza frej <strong>te</strong> łeł durydyr <strong>te</strong> schalon syr barioł ekonomia socjalna dre phure kaj newe thema<br />
sthode dre UE.<br />
Dre angłatuno kotyr jame sykadźan łokhores problema socjalno ekonomia. Dre wawir kotyr<br />
sykawas jame butydyr syr wydićoł aktualna sytuacja so dre duj thema. Dothowas jame<br />
barydyr informacja pe ćicipnaskry infrastruktura kaj instytucjonalna so historia syr barinys<br />
dałe modela.<br />
Dre treto kotyr sykawas studio so sys dre duje thema pe jamare projekta, kaj jame kerasys<br />
łenca adźa dre <strong>Polska</strong> so <strong>Belgia</strong>.<br />
Anna Sienicka<br />
Antoine Van den Bogaert<br />
4
1 Angłatune ława<br />
1.1 Ekonomia socjalno<br />
Jekh maśkir najbarydyr trenda dre europakro programo polityka socjalno sy <strong>te</strong> omeken<br />
modelo bezoriakro redystrybucja pe ryg, kaj sare <strong>te</strong> jawen dre dawa peskri bućasa. Wawir<br />
ławenca thema na kamen <strong>te</strong> rozdeł sarene syr jangił, pałe kaj dre daja buty jawen sare na <strong>te</strong><br />
mangen, so keren pe dawa miśtypen peskro bućasa. Raja kamen kaj manuśa kokore wykeren<br />
peske łowe pe peskre mangipena. Sykawe pe newi forma kaj manuśa den pestyr butyr<br />
aktywizacja.<br />
Dawa sy kaj ćiorore <strong>te</strong> kamen pe dźipen randyr <strong>te</strong> keren peskro in<strong>te</strong>gracyjno miśtypen<br />
khetanes. Dre dawa drom mus <strong>te</strong> jaweł pszedźapen pe aktywno kaj syklakiren pe <strong>te</strong> dźidźoł so<br />
syr kerena khetanes jaweła łen szansa pe łengro miśtypen. Jone utchowena peskre bućakre<br />
ś<strong>te</strong><strong>te</strong> dre socjalno decentralizacja.newo modelo uthodo sy pe dawa kaj markytko chułaiben<br />
khetanes jaweła so socjalno buty.<br />
Dawa sys<strong>te</strong>mo so raja den ćororenge łowe a jone ći na keren kaj <strong>te</strong> jaweła łenge fedyr, kereł<br />
łendyr be zoriakre waś ći na odphendłe manuśa. Wylidźoł łen pe socjalna izolacja. Nani łen<br />
motywacja <strong>te</strong> jaweł łenge fedyr i thoweł len pe socjalno izolacja. Nani łen zor kaj rakhen pes<br />
pe newo marko bućiakro.<br />
Europejska Stra<strong>te</strong>gia Lizbońska but deł pe dawa kaj <strong>te</strong> jawen newe ś<strong>te</strong><strong>te</strong> ki buty i <strong>te</strong> barioł<br />
chułajiben. Te jaweła realizacja mus <strong>te</strong> jaweła bućakry promocja, modernizacja polityken<br />
socjalo thodo pe łowengre transfera, <strong>te</strong> den zor pe adaptacyjne godźia do łen so keren bućia.<br />
Te jaweł kapitało manuśengro dre edukacja. Europakry socjalno polityka pheneł, kaj dawa<br />
jaweła syr barioła społeczeństwo obywa<strong>te</strong>lskie. Dre but jek aspekto dre newo społeczeństwo<br />
obywa<strong>te</strong>lskie sy <strong>te</strong> jaweła ekonomia socjalno. Przedsiębiorczość obywa<strong>te</strong>lsko ( sykao sy dre<br />
kooperatywa socjalna)jone den but manuśenge zor kaj gody so uthowen peske stra<strong>te</strong>gia kaj<br />
phagiren but problema socjalna.so butyr kern khetanes halon jekh wawirestyr but problema i<br />
sykawen peske łaćho drom syr <strong>te</strong> phagiren tuga. So butyr nani kokore peskre problemenca.<br />
Definicja<br />
But maśkirthemytka instytucja den wawir ława pe definicja socjalno ekonomia. Dre<br />
Europejska Stała Konferencja Spółdzielni, Towarzystw Wzajemnościowych, Stowarzyszeń i<br />
Fundacji (CEP-CMAF) ginen, so butyr den zor pe dawa kaj <strong>te</strong> keren aktywizacja manuśengri<br />
gił zachtyliben. Dasawe buciasa kamen <strong>te</strong> sthowen khetanes manuśen so sy łenge pharo <strong>te</strong><br />
dźidźoł dre liberalno chułaiben.<br />
Syr pheneła Fowler ekonomia socjalno <strong>te</strong>rdy isy pe: „aktywizm, autonomizm, kaj sare den<br />
pestyr but, so butyr pe al<strong>te</strong>rnatywna ćiacipena/ instytucjonalno dre but so keren khetanes<br />
stowarzyszenia. Sy dasawe instytucja socjalno so butyr ginen pe dawa kaj manuśa den but<br />
jekh jekheskie, wawirne syr kooperatywa socjalna obeśtłe pe markytko sys<strong>te</strong>mo.<br />
Butyr, so wawir rakhena dre definicja ekonomia socjalno so sykawen pe konferencja<br />
„Ekonomia społeczna w Europie Środkowej, Wschodniej i Południowo-Wschodniej: łoćiren<br />
pes ryga inowacja socjalna kaj barion dre lokalno ś<strong>te</strong>to.OECD LEED Centre for Local<br />
Development”, so sys kerdy dre trento dre Italia dre 2005 berś. Doj dyne, so rosginen,<br />
5
definicja: ekonomia socjalno9 butyr chalon ławensa syr „tryto sektoro” i sektoro nonprofit) sy<br />
dawa bari gama organizacja utchode maśkir raja themytka so marko, kaj jone keren misja<br />
chułajibnytka so socjalno, na kamen <strong>te</strong> kereł redystrybucja miśtypena, butyr reinwestycja łen<br />
kaj misja barioł dre zor. Syr kerena but zależysoł sawe sy sys<strong>te</strong>ma dre thema, sawe doj sy<br />
ćacipena ś<strong>te</strong>tytka. Da sawi forma peske łen. Adźa kooperatywa socjalno, stowarzyszenia,<br />
tradycyjno kooperatywa, so wawir. Pałe definicja so deł, so sykawen khetane ława pe kotyra<br />
ekonomii socjalno rakhena pe in<strong>te</strong>rnotowo zajta Komisja Europakry: łengro drom dźał<br />
Na pał dawa so zryskirna pałe kapitło. Lengre firma sen kerdłe manuśendyr kokore peske, kaj<br />
<strong>te</strong> jawen łenge kie łengro miśtypen.<br />
-Jone pes ginen zasadasa „ jekh manuś jekh ław”<br />
-Sen elastyczna kaj innowacyjna- firma ekonomia socjalno thowen pe sssso odphenen pał<br />
dawa kaj sparuwen pes tryba socjalna kaj ekonomiczna.<br />
tworzone w reakcji na zmieniające się warunki społeczne i ekonomiczne;keren pe kokore<br />
pestyr dre sarengro łaćho dźieskro gody.<br />
Definicja podyni ki daja so sykaweł Unia Europejska poden Defourny i Devel<strong>te</strong>re. Sykawen<br />
jone kaj ekonomia socjalno na musineła <strong>te</strong> jaweł sphandli konkretno bućasa, sawi i so keren.<br />
Pireła dre sare sys<strong>te</strong>ma, adźa pe markytko syr pe industrialno, chułaiben gaweskro kaj<br />
łowengro. Dałe autora rozgiren ekonomia socjalno dre kon<strong>te</strong>kto historiakro. Sykawen<br />
ćiaciune ryga syr chalona ekonomia socjalno.<br />
Angłatuno sy uthodo pe ćiacipnaskre kry<strong>te</strong>ria. Ekonomia socjalno den dre definicja <strong>te</strong>rdy pe<br />
trin sykadłe ś<strong>te</strong>ta ćiacuneskre kaj instytucjonalna: kooperatywna, khhetanes sthode pałpałe i<br />
stowarzyszenia.autora sykawen so dasawo poddźiapen deł zor kaj śansa zorałes <strong>te</strong> <strong>te</strong>rdźioł dre<br />
historikry kaj globalno perspektywa. Dałe trin kotyra rakheła pes dre but ś<strong>te</strong>ta.<br />
-Kooperatywa pszyłen but forma organizacyjna, na sare sy sthode dre kooperatywa, saro<br />
jekh jawen dre funkcja koorepatywna i socjalna. Kooperatywa socjalna keren pe but ś<strong>te</strong>ta,<br />
dasawe syr finansa, kasa oszczędnościowa, khera, paćiben socjalno, asekuracja kaj chułaiben<br />
gaweskro. Łengro celo sy <strong>te</strong> jaweła towaro i buty but manuśenge. Kooperatywna moginen <strong>te</strong><br />
jaweł sthode dre organizacja kaj kokora manuśa.<br />
-Bari tradycja isy pe Towarzystwa pożytku wzajemnego, butyr dre thema kaj sy<br />
industrializacja, bari buty keren pe ubzpieczenia socjalna. Den jone peskre manuśenge i łenge<br />
symencenge but ki łaćho dźipen. Usługi towarzystw wzajemnościowych den oferta na pe<br />
markytko trybo. Kones nani firma sy <strong>te</strong> jaweł pre dawa.<br />
-Stowarzyszenia sthowen pes pe ćiacipen so deła frej dasawe <strong>te</strong> kereł so nani uthode pe zysko<br />
peskro bućiatyr.jono keren pe dawa kaj <strong>te</strong> jaweła fedyr manuśenge doj kaj jone dźidźon.<br />
Moginen pesa khetanes <strong>te</strong> kereł kokore manuśa firmenca.<br />
Vavir ujęcio sy łes harak<strong>te</strong>ro normatyvno – ekonomia społeczno sy daj odlini pełde khetane<br />
zasady Defourny i Devel<strong>te</strong>re. So dova sy<br />
Ekonomia społeczno obłeł sare działani gospodarcza ligirde pełde kooperativy, spółdzielni –<br />
firmy, stovażyszeni i tovarzystvy pe pożytko perspero, save keren dase zasady etniczna syr:<br />
- keren usługi manusienge albo baredyr społecznościake i dova gineł pes fededyr syr<br />
zysko – łove<br />
- nazależno zarządzanio – dava kereł kaj ekonomia społeczno sy vavir sektorostyr<br />
działaniostyr publicznunestyr – manusitkunestyr<br />
- demokratyczno proceso decyzyjno dre dova musineł <strong>te</strong> javeł jek zasada – jek manuś<br />
jek głoso- vakh, a na jek udziało jek vakh<br />
- rządy manusitka i buciakre łovenca – kapitałosa pasie dystybucja – rozligirypen<br />
zahtyłde łove. Dova sy kaj sy stykniakirdo ryśkiryben kapitałoskro. Rozligirypen<br />
bu<strong>te</strong>dyr zahtyłde łove maśkre dołendyr so keren bucia pe rozvoi projekty i pe celi.<br />
6
1.2 Przedsiębiorstvo społeczno – firma sarengry<br />
Vavir sostyr musinas <strong>te</strong> dzineł pasie firmy socjalna sy przedsiębiorstvo społeczno.<br />
Przedsiębiorstvo społeczno sy dre ekonomia społeczno, ale vavir sy try<strong>te</strong> sektorostyr<br />
Przedsiębiorstvy społeczna przyłen vavir formy dre Italia dre Portugalia i dre <strong>Polska</strong><br />
sy łen statuto ciacipnytko – pravno firmendyr socjalna, dre <strong>Belgia</strong> działynen sy<br />
przedsiębiorstvo – kooperativo savunes sy zadani społeczna – manusitka. Dre Anglia sy vavir<br />
formy doj działani sy na tylko ekonomiake, ale jone <strong>te</strong>ż dykhen but pe manusiendyr. Den<br />
manusienge dova so potrzebinen Defourny i Devel<strong>te</strong>re keren dzia kaj przedsiębiorca sy manuś<br />
savo musineł kereł saro khetane dre projekto.<br />
Defourny i Devel<strong>te</strong>re dova sy przedsiębiorstvo społeczno pełde savo sy dyk<strong>te</strong> vavir<br />
maśkre ekonomia społeczno i sektoro nonprofit. Dre nonprofit nani fre <strong>te</strong> rozligireł zahtyłde<br />
łove. Neve organizacji dzian pał celi społeczna, save sy dre ceło Europa i kharen pes<br />
przedsiębiorstvy społeczna.<br />
Bacchiega i Borzaga phenen kaj przedsiębiorstvy sy neve formasa savy sy vavir syr<br />
nonprofit. Dział doj dołestyr kaj den but pe keryben sody – tovary dre firma.<br />
1.2.1 Kooperatyva – firma socjalno<br />
Kooperativa sy dova stovarzyszenio manusiengro save kamen <strong>te</strong> javeł khetanes kaj <strong>te</strong> javen<br />
łen pe łengre potrzeby i aspiracji ekonomiczna, społeczna i kulturalna pełde ligirypen<br />
przedsiębiorstvo, savo sy łengro khetane. Dre firmy socjalna dział dołestyr kaj sare peske <strong>te</strong><br />
pomoginen, khetanes odphenen pał saro, nikon doj nani goredyr, sare sy dase sama manusia.<br />
Sare kooperativy pe ceło sveto działynen dzia sames, pe zasady save vygene dre 1995<br />
berś dre Manches<strong>te</strong>ro pełde Maśkrenarodovo Przymierzo Spółdzielczo. Da zasady sys<br />
przyline <strong>te</strong>ż dre <strong>Polska</strong> pełde Themytko Zviązko Firmy Socjalna. Sy doj przepisy i zasady<br />
save musinen <strong>te</strong> javeł dre firmy socjalna:<br />
Zasada1. Manusia korkore pestyr sy dre firma.<br />
Firmy sy organizacjenca dre save manusiaa kamen <strong>te</strong> javeł korkore i sy jone phirade sarenge<br />
manusienge na zależnie dołestyr czy dova sy murś czy dziuvli, dre so pacieł i save themestyr<br />
poddział.<br />
Zasada2. Demokratyczno kontrola manusien save doj sy<br />
Firme sy organizacjenca demokratycznunenca save sy kontrolovana pełde dołendyr so doj<br />
keren bucia. Saren sy dase sama pravy jek manuś, jek vagh.<br />
Zasada3. Manusia save keren bucia dre firmy musinen <strong>te</strong> kereł ekonomicznie<br />
Manusia save keren bucia dre do firma vligiren peskre łove – vkłady dre kapitało <strong>firmakro</strong> i<br />
keren demokratyczno kontrola. Łove save sy bu<strong>te</strong>dyr – nadvyżki sy pe dase celi, pe rozvojo<br />
<strong>firmakro</strong> i vspieranio vavir działani save sy potrzebna manusienge.<br />
Zasada4. Autonomia i nazależność<br />
Firmy socjalna sy kontrolovana pełde dołendyr so keren doj bucia. So pes dorakiren vavire<br />
organizacjenca, to keren dova dzia kaj <strong>te</strong> javeł demokratyczno kontrola i zagaruven<br />
autonomia firmakry.<br />
7
Zadanie5. Edukacja, syklibena i informacji<br />
Firmy keren syklibena i edukacja peskre manusienge save keren doj bucia i menadzerenge.<br />
Dova sy pe dova kaj dre firma pes <strong>te</strong> dzinen pe peskre bucia. Phenen <strong>te</strong>ż manusienge so łaćho<br />
vydział da firmatyr.<br />
Zadanio6. Keren khetane maśkre firmay<br />
Firmy socjalna sy najfededyr peskre manusienge so khetane pesa keren bucia.<br />
Zadanio7. Den but kaj <strong>te</strong> javeł khetane<br />
Firmy den but peskre manusienge, ale działynen <strong>te</strong>ż pe rozvojo społecznościakro.<br />
Tradycyjno modelo socjalne <strong>firmakro</strong> pes sporuveł. Sykadzia pes nevo modelo<br />
<strong>firmakro</strong> pełde savo manusia łen pe pestyr odpheniben. Dase neve firmy moginen <strong>te</strong> działyneł<br />
pasie dova kaj pes sparuven bucia ekonomiczna, kulturova społeczna i polityczna. Działani<br />
neve firmengro mogineł <strong>te</strong> pomogineł dre dase rzeczy: nakeryben bucia pełde bu<strong>te</strong><br />
manusiendyr, odćhurdypen manusien pełde vavirendyr.<br />
Munker dase neve firmy zagineł ke ke firmy savunen sy but grupy i łengro celo sy <strong>te</strong><br />
kareł khetane in<strong>te</strong>resy na zależnie dołestyr save łen sy formy pravna-ciacipnytka.<br />
Dase neve firmy zacznindłe <strong>te</strong> kereł dre 80 ta bersia XX vieko dre thema dre save sys<br />
pośrednia modeli firmengre. Dre da thema neve firmy dorestłe formy pravne peskre<br />
działalnościatyr. Dre Italia vligirde forma pravno „firmy socjalna” (cooperative sociali) Dre<br />
Francja „firmy save działynen dre khetano in<strong>te</strong>reso” (socie<strong>te</strong> cooperative d’ in<strong>te</strong>ret colectif).<br />
Dre <strong>Polska</strong> neve firmy kharde „spółdzielni socjalna – firmy socjalna”<br />
Łaćhe ryga przedsiębiorczościakre społeczna<br />
So pes zathoveł firmy socjalna przedsiębiorcy moginen khetanes <strong>te</strong> działynan.<br />
Firma przedsiębiorczo deł but peskre manusienge.<br />
1. Fededyr pes zapheneł tovary – sody<br />
2. Manusia coraz fededyr dzinen <strong>te</strong> kereł peskre bucia. Khetanes maśkre pestyr<br />
vyparuven pes dołesa so dzinen<br />
3. Sykliben dre grupy, syklon syr <strong>te</strong> javeł przedsiębiorcasa<br />
4. Moginen <strong>te</strong> kereł baredyr zaphenibena sody. Moginen <strong>te</strong> javeł bu<strong>te</strong>dyr klienty<br />
5. Firmy przedsiębiorcza moginen <strong>te</strong> kereł vavir działani save vavir firmy na mogindłeby<br />
<strong>te</strong> kereł. Sy działani manusienge i sastypnytka dava sy vażno dre da firma.<br />
6. Dre da Firmy manusia save doj keren bucia podłen korkore decyzji dre zarządzanio.<br />
Dova kaj manusia khetanes rządzinen firmasa sy miśto bo ceło ciro pes syklon i saro<br />
dzinen coraz fededyr.<br />
7. Manusia save doj keren bucia khetanes keren peskry kultura buciakry . Moginen <strong>te</strong>ż<br />
<strong>te</strong> vspieryneł pes i <strong>te</strong> pomogineł peske.<br />
1.2.2. Certyfikovano firma spółdzielczo – koperatyva socjalno<br />
Certyfikovano firma spółdzielczo dova sy bu<strong>te</strong>dyr syr normalno firma. Dova sy al<strong>te</strong>rnatyvno<br />
forma przedsiębiorczościalry savy sy vavir dałesa kaj sy łaćho ( svobodno ) dostępo ke neve<br />
udziałovcy, nani doj bare udziałovcy i dova kaj joj działyneł nonprofit.<br />
Pełde dova kaj sy zasada „jek manuś, jek vakho-głoso” stykniakirde pe valno<br />
zgromadzenio rola jekhe udziłvcoskry i kerde kaj baredyr rola javeła saren udziałovcen.<br />
Vavir vażno sy kaj nani celo spekulacyjno. So investyneł pes dre certyfikovano firma<br />
każdo manuś doryk doreseł bersitko dohodo dołestyr so vćhudzia dre firma. Manusia –<br />
8
spółdzielcy na vdzian dre firma pe dova kaj syr najsygedyr <strong>te</strong> doreseł syr najbaredyr<br />
zahtyliben, sy vavir<strong>te</strong> vspierynen jone projekty save sy pał łengro in<strong>te</strong>reso vłasno i khetane<br />
keren vavire udziałovcenca, save keren dzia sames. Manusia save keren bucia dre firma<br />
działynen dre do peskry firma.<br />
2. Modeli<br />
2.1. Pe jangił<br />
Dre da rozdziało kamasam <strong>te</strong> pheneł syr vydyćhoł ekonomia społeczno dre <strong>Belgia</strong> i dre<br />
<strong>Polska</strong>, kaj fededyr <strong>te</strong> shaloł działani firmengre – spółdzielniengre dre da duj thema.<br />
Ekonomia społeczno dre da duj thema podzielińdziam pe tryn części: historia, infrastruktura<br />
pravno i inscytutionalno i aktualno sytuacja. Dre vavir thema sy vavir typy firmy socjalna, ale<br />
dre da rozdziało phenasam duje modelendyr: spółdzielni socjalna – firmy i Spółdzielni<br />
zatrudnienio biznesovo save den bucia manusienge save sy odćhurdyne pełde vavirendyr.<br />
2.2. <strong>Polska</strong><br />
2.2.1 Historia<br />
Dre <strong>Polska</strong> sy bary tradycja spółdzielczo. Piervsza spółdzielni – firmy kerde dre bersia 20 sta<br />
dre XIX vieko v<strong>te</strong>dy <strong>Polska</strong> sys podzielono pe tryn części pełde tryne zaborcendyr: Prusy,<br />
Rosja i Austria. Dre Firmy sys miśto dre sare tryn zabory. Dre do firmy sys jek khetano celo<br />
kaj <strong>te</strong> urykireł kontrola polske majątkostyr i <strong>te</strong> vspieryneł polsko dzipen społeczno. Piervsza<br />
firmy dre <strong>Polska</strong> sys firmy pożyczkova, banki, firmy produkcyjna i firmy studencka.<br />
Sytuacja savy sys <strong>te</strong>ł końco XIX vieko kerełys kaj sys miśto dre rozvojo firmengro dre<br />
<strong>Polska</strong>. Dre sare tryn zabory sys 3745 sare firmy, dre dova 2985 spółdzielni – firmy<br />
pożyczkova, 762 vavir typy firmengre. Kerenys doj bucia 1 585 935 manusia.<br />
Do ruho firmengro sys vażno dre sys<strong>te</strong>mo gospodarczo. So <strong>Polska</strong> dre 1918 berś sys<br />
już napodległo v<strong>te</strong>dy do firmy działynenys pe pravo spółdzielczo 1920 bersiestyr. Sys doj<br />
ruvna głosy sarenge manusienge so doj kerenys bucia.<br />
Pełde badani 30 s<strong>te</strong> bersiendyr XX viekostyr dre firmy kerenys bucia 2,73 milijony<br />
manusia <strong>Polska</strong> sys v<strong>te</strong>dy pe pańćto ś<strong>te</strong>to dre Europa pośli Sasendyr, Angliatyr,<br />
Czehosłovacjatyr i Francjatyr. Dre do ciro działynenys dre <strong>Polska</strong> 22 600 firmy.<br />
Pośli vavir vojna svetytko ruho firmengro ćhija upaństvoviono i na sys już jof ceło<br />
ruho firmengro. Sys już kerdo dre gospodarka centralnie planovano sys dova budovnictvo<br />
kherytko, rolnictvo – krish.<br />
Przegenipen ke gospodarka rynkovo jańdzia dova kaj do ruho firmengro pes<br />
stykniakirdzia dre bersia 1988 – 1992 udziało firmengro dre PKB speja 12% ke 4%.<br />
Dre 2004 berś dre <strong>Polska</strong> działynełys 18 488 firmy. Kana dre <strong>Polska</strong> działynen firmy<br />
kherytka, habnytka, pracovnicza – buciengre, pożyczkova, thudytka, bankova, produkcyjna,<br />
rolnicza<br />
Syr sy dyćło ruho <strong>firmakro</strong> sy łes bary tradycja dre <strong>Polska</strong>. Badani przeligirde dre<br />
1995 berś dre firmy rolnicza phenen kaj manusia save keren bucia dre firma na kamen pes <strong>te</strong><br />
podłeł dołestyr kaj <strong>te</strong> rządzineł firmasa, volinen <strong>te</strong> kereł doj bucia.<br />
2.2.2 Infrastruktura pravno - ciacipnytko i instytucjonalno.<br />
Spółdzielni socjalna – firmy sys vligirde ke polsko sys<strong>te</strong>mo pravno dre 2004 berś pełde ustava<br />
vspieraniostyr zatrudnienio i instytucji buciakre rynkoskry dyvesestyr 20 kvietnio 2004 berś.<br />
9
Da ustava kerdzia neve formy firmengre sy dova firmy socjalna. Kerde vavir ustava dre 27<br />
kwietnio 2006 dre da ustava sy saro phendło syr <strong>te</strong> ligireł firma socjalno.<br />
Vligirypen dre <strong>Polska</strong> firmy socjalna vygeja khetane buciatyr maśkre Minis<strong>te</strong>rstvo<br />
Buciakro i organizacji pałrządova. Organizacji pałrządova kamdłe <strong>te</strong> rakheł nevy forma<br />
instytucjonalno savy kerdziby aktyvizacja manusienge odćhurdynenge pełde vavirendyr.<br />
2.2.3 Aktualno sytuacja – sytuacja pe dadyves<br />
2.2.3.1 Saro charak<strong>te</strong>rystyka<br />
Inicjatyva kerdy pełde grupy manusitka<br />
Syr pheneł polsko pravo – ciacipen firma mogineł <strong>te</strong> javeł zaćhudy tylko pełde manusiendyr<br />
save moginen <strong>te</strong> javeł odćhurdyne pełde vavirendyr, by buciendyr, manusia napełnospravna,<br />
manusia save na moginen <strong>te</strong> deł peske korkore rada dre dzipen, bede manusia savunen nikon<br />
ke pe na kameł dre semenca i dre dzipen zavodovo. Dre do firma moginen <strong>te</strong> kereł bucia <strong>te</strong>ż<br />
vavir manusia save dzinen varyso <strong>te</strong> kereł i dzinen bu<strong>te</strong>dyr dołe manusiendyr. Dre firmy<br />
moginen <strong>te</strong>ż <strong>te</strong> javen organizacji pałrządova dase syr fundacji i stovarzyszeni<br />
Dre Firma socjalo moginen <strong>te</strong> javeł tylko najku<strong>te</strong>dyr 5 a najbu<strong>te</strong>dyr 50 manusia sy dzia<br />
dołeske kaj manusienge save na dzinen <strong>te</strong> kereł korkore bucia maśkre grupy so sy bu<strong>te</strong>dyr<br />
manusia javeła łenge fededyr. Pomogineła dova do manusienge <strong>te</strong> rakheł bucia i <strong>te</strong> kereł<br />
peskre celi save kamen kaj łen <strong>te</strong> javern dre dzipen, kaj <strong>te</strong> javen łen fededyr kontakty vavire<br />
manusienca. Dołeske na kereł pes bare firmy bo so sy bu<strong>te</strong>dyr manusia to nani do paciben<br />
peske i manusia na keren bucia maśkre grupy, a dova dołestyr dział.<br />
Vligirypen decyzji nani kerde pe peskro kapitało - vłasności kapitalo.<br />
Syr sy dre pravo spółdzielczo save obłen <strong>te</strong>ż firmy socjalna, musineł <strong>te</strong> javeł doj zasada, „ jek<br />
manuś, jek vakho”.<br />
Stykniakirde dystrybucja zyskengry<br />
Zasady save sy dre firma sy dase: sare nadvyżki bilansova sy przekerde pełde valno<br />
zgromadzenio pe funduszy rezervova, albo reinvestovana pe celi społeczna. Zyski nani frej <strong>te</strong><br />
podzielineł maśkre manusiendye save keren bucia dre firma. So pes działyneł dre firma nani<br />
frej kaj <strong>te</strong> javeł dystrybucja zyskengry – <strong>te</strong> rozligireł zyski.<br />
Kana dre <strong>Polska</strong> sy 60 firmy socjalna. Phares sy <strong>te</strong> pheneł kicy da firmendyr<br />
zacznińdzia <strong>te</strong> działyneł, moginas <strong>te</strong> pheneł kaj działynen jone dre: habnytko, projektovaniokeryben<br />
ryga in<strong>te</strong>rnetova, grafika reklamovo, tłumaczeni, handlo flikenca, transporto,<br />
budovlanka, sykliben firmendyr, edukacja. Grupy save moginen <strong>te</strong> zaćhuveł firmy to manusia<br />
napełnospravna, manusia save pien, manusia save łenys dregi.<br />
2.2.3.2 Celi<br />
Firmy socjalna save sy dre <strong>Polska</strong> dova sy elemento themytke politykakro keren ś<strong>te</strong>ty kaj <strong>te</strong><br />
kereł bucia i <strong>te</strong> stykniakireł odćhurdypen vavire manusien. Dova kaj vligirde nevy matoda<br />
in<strong>te</strong>gracjakry manusienca sys jekhe baredyre spravendyr krede pełde instytucji firmengre.<br />
Celosa kaj działyneł firma socjalno sy ligiryben khetanes firma kaj <strong>te</strong> vćhuveł peskro vkłado<br />
nakture manusiengro, kaj <strong>te</strong> vspieryneł zavodovo i społeczno in<strong>te</strong>gracja manusiengry save doj<br />
keren bucia. Firmakre celosa sy kaj <strong>te</strong> kereł rein<strong>te</strong>gracja manusienge sava keren doj bucia.<br />
In<strong>te</strong>gracja zavodovo i społeczno<br />
- rein<strong>te</strong>gracja społeczno dova sy kaj <strong>te</strong> przyligireł i <strong>te</strong> vspieryneł dova kaj manusia <strong>te</strong> javen<br />
dre społeczność i kaj <strong>te</strong> dzinen so sy <strong>te</strong> kereł dre bucia i dre khera.<br />
10
- dre rein<strong>te</strong>gracja dział dołestyr kaj <strong>te</strong> przyryśkireł i <strong>te</strong> vspieryneł dova so musinen <strong>te</strong> sykloł<br />
kaj <strong>te</strong> javeł dova dre działani zavodova, pełde save manuś by buciakro mogineł <strong>te</strong> załeł peskro<br />
ś<strong>te</strong>to pe rynko buciakro.<br />
Firmy socjalna den but pe społeczno – ekonomiczno rein<strong>te</strong>gracja manusiengry dre<br />
dzipen publiczno. usługi społeczna, działani kaj <strong>te</strong> javeł fededyr do manusienge, działani<br />
mniejszościenge, manusia napełnospravna, vspieranio sastypen, vspieranio pravy dziuvlengre,<br />
vspieranio zatrudnienio – kaj <strong>te</strong> keren bucia, vspieranio manusien, vspieranio edukacja,<br />
kultura, <strong>te</strong> kereł kaj <strong>te</strong> na javeł patologia manusitko, <strong>te</strong> javeł demokracja, <strong>te</strong> pomogineł<br />
manusienge save sys pe vojna, in<strong>te</strong>gracja europejsko, <strong>te</strong> vspieryneł manusien save pomoginen<br />
vavirenge pał ćhi, <strong>te</strong> vspieryneł organizacji pałrządova.<br />
2.3 <strong>Belgia</strong><br />
2.3.1 Historia<br />
Początki ekonomiakry społeczno dre <strong>Belgia</strong> sy dre XIX vieko. Rozvojo ekonomiakry<br />
społeczno sparudziape pełde sys<strong>te</strong>mo kapitalistyczno. Dołe cirendyr ekonomia społeczno sys<br />
rakhibnasa kaj <strong>te</strong> na javen problemy manusitka kerde pełde kapitalizmo. Dre dova dełys but<br />
zviązko zavodovo i khangery.<br />
Ekonomia społeczno dre <strong>Belgia</strong> ceło ciro pes sparuvełys, przedziałys pełde rozvojo i<br />
stra<strong>te</strong>gia. Sy tryn etapy rozvojo ekonomiakro społeczno dre <strong>Belgia</strong>. Początki ( 1830 – 1950 )<br />
stra<strong>te</strong>gia ( 1950 – 1970 ) dre do ciro them przylija odpheniben pał dova kaj <strong>te</strong> stykniakireł<br />
hyria skutki pe muklo - volno rynko i tryto ciro dre savo baryja ekonomia społeczno<br />
zacznińdzia pes dre bersia 70 ta XX vieko i sy ke dadyvesune ciry. Dre do ciro ekonomia<br />
społeczno kerdzia pes baresa sektorosa. Syr pheneł definicja 1997 bersiestyr.<br />
Ekonomia społeczno obłeł różna formy i inicjatyvy savunengre celosa sy kaj <strong>te</strong> kereł vartość<br />
społeczno kaj <strong>te</strong> przyćhuveł pes ke zasadykaj <strong>te</strong> kereł da celi: pierszeństvo buciakro pe<br />
kapitało demokratyczno procesy decyzyjna, jakość i łaćho rozvojo. Dre proceso produkcjakro<br />
sodengro– keryben sody, keren saro ekonomicznie kaj firma <strong>te</strong> jandeł łove.<br />
Pe ekonomia społeczno dre <strong>Belgia</strong> sthoven pes rużna organizacji.<br />
Zadani save sy kerede pełde ekonomia społeczno dre <strong>Belgia</strong>.<br />
1. Te deł bucia manusienge save ćhi na dzinen <strong>te</strong> kereł i save sy napełnospravna<br />
a. varsztaty społeczna<br />
b. opieka buciakry<br />
c. varsztaty buciakre <strong>te</strong>ł ohrona<br />
d. firmy aktyvizacyjna<br />
e. varsztaty recyklingova<br />
f. środki edukacyjna i buciakre<br />
g. firmy buciakre biznesova<br />
2. Te zaspokoineł potrzeby kolektyvna i individualna save nani zaspokojona pełde vavir<br />
sektory.<br />
a. usługi sąsiedzka i lokalna<br />
3. Firmy save sy łaćhe vavirenge – środoviskoske<br />
a. przedsiębiorstvy - firmy save sy łaćhe dołenge so keren doj bucia – pracovnikenge i<br />
środoviskoske<br />
4. Te na javen vavir maśkre północ i południe<br />
a. <strong>te</strong> organizyneł ciaciuno handlo<br />
5. Etyczno investycji i oszczędności<br />
a. al<strong>te</strong>rnatyvno i etyczno bankovość<br />
11
. instytucji mikrokredytovanioskre<br />
6. Konsultingo dre ekonomia społeczno<br />
a. <strong>te</strong> organizyneł konsultingo społeczno<br />
7. Rzeczniki inicjatyvengre ekonomiakry społeczno<br />
a. organizovanio parasolovo.<br />
Dykciam kaj bu<strong>te</strong>dyr funduszy dzian pe organizacji i inicjatyvy, save kamen <strong>te</strong> deł szansa<br />
manusienge kaj <strong>te</strong> keren bucia. Dzia sy dołeske kaj ekonomia społeczna i them dzian pał<br />
pestyr. Polityki kamen kaj manusien <strong>te</strong> javen bucia, a inicjatyvy ekonomiakre społeczno<br />
vspierynen manusien save moginen <strong>te</strong> javeł odćhurdyne.<br />
2.3.2. Infrastruktura pravno i instytucjonalno<br />
Ekonomia społeczno i ekonomia in<strong>te</strong>gracyjno sy <strong>te</strong>ma<strong>te</strong>nca dre polityka. Dre <strong>Belgia</strong> i dre<br />
bu<strong>te</strong>dyr thema UE ekonomia społeczno przyłen dziasyrby nevo opiekuńczo them.<br />
Dova kaj vładzy belgiakre vspierynen przedsiębiorcen społecznunen, sy duj hyria ryga<br />
1. Dre ceło them sy bary różnica maśkre organizacji i inicjatyvy nonprofit, save łen<br />
różna dotacji – doden łove pe firma<br />
2. Różna minis<strong>te</strong>rstvy ćhuven pe jangił różna organizacji.<br />
Vavire rygatyr daso poddziapen sy łaćho neve przedsoębiorcenge, save moginen <strong>te</strong> sykaveł<br />
peskre projekty minis<strong>te</strong>rstvenge.<br />
2.3.3. Aktualno sytuacja – sytuacja dre dadyves<br />
Ekonomia społeczno dre <strong>Belgia</strong> sy kana dre baro rozvojo i profesjonalizacja. Bare organizacji<br />
przełen tyknedyr, tykne organizacji łączynen pes khetanes.<br />
Przedsiębiorczość i samozatrudnienio pełde dova sy in<strong>te</strong>gracja manusiengry save<br />
moginen <strong>te</strong> javeł odćhurdyne. Miśto dova keren spółdzielni – firmy zatrudnienio biznesoskro.<br />
2.3.3.1 Firma zatrudnienio biznesoskro – kooperatyva byty biznesovo<br />
Firma zatrudnienio biznesovo dova sy kaj manusia save keren doj bucia pe samozatrudnienio<br />
pełde piervszo berś sy <strong>te</strong>ł ohrona sy łen ststuso „ zatrudniono przedsiębiorca” sy jone<br />
pracovnikenca do firmakre – keren doj bucia i doresen pał dova łove.<br />
Innovacyjno aspekto <strong>firmakro</strong> zatrudnienio biznesoskro sy gvarancjasa kaj pełde berś<br />
ciro przedsiębiorca kereła doj buty – javeła zatrudniono.Pełde da berś manuś mogineła <strong>te</strong><br />
dykheł czy udeła pes łeske <strong>te</strong> javeł dre do firma.<br />
Dova kaj vspierynen manusien dołen so na keren bucia vydział francuskuniatyr<br />
inicjatyvatyr. Dre <strong>Belgia</strong> piervszo firma zatrunienio biznesovo Azimut sys zaćhudy dre<br />
Wolonia. Dre da ciry dase firmy dre <strong>Belgia</strong> sy ohto- 8.<br />
2.3.3.2. Bary harak<strong>te</strong>rystyka – so dova sy<br />
12
Firmy zatrudnienio biznesovo. Dova sy drom ke przedsiębiorczość, vażno sy doj<br />
„zatrudnienio przedsiębiorcakro”. So manuś ligireł peskry firma to i dzia doreseł śvadczeni<br />
socjalna – łove save pes łeske należynen.<br />
Firmy zatrudnienio biznesovo działynen dre bu<strong>te</strong>dyr thema europejska.<br />
Przedsiębiorca doreseł łove pał buty firmatyr, a rahunki sy vydyne pe firma. Vażno sy<br />
kaj <strong>te</strong> pomogineł do przedsiębiorcake i <strong>te</strong> vspieryneł łes.<br />
Pośli ciro tryne ćhonytko przedsiębiorca sy vspierano finansovo pełde jek berś.<br />
Mogineł jof <strong>te</strong> kereł buty dre do firma przedział sykliben. Pośli vdziapen ke firma<br />
przedsiębiorca mogineł <strong>te</strong> doreseł numero VAT i numero identyfikacyjno <strong>firmakro</strong>.<br />
Przedsiębiorca musineł <strong>te</strong> zacznineł <strong>te</strong> rodeł peske klien<strong>te</strong>n, a firma vyćhuveł rahunki. Do<br />
łovendyr save zahtyłdzia firma przedsiębiorca doreseł łove. Pe jangił firmake na vyćhen łove,<br />
v<strong>te</strong>dy łeł do łove funduszostyr socjalnunestyr. Dzia sy fededyr przedsiębiorcake.<br />
- doresen statuto zatrudnienioskro, savo sy vspomagano finansowo do przedsiębiorca i sy łes<br />
pravy ke pomoc finansowo i socjalno<br />
- pomoc dre zarządzanio firmasa<br />
- khetane <strong>te</strong> vykereł infrastruktury<br />
- <strong>te</strong> vyparuveł pes dołesa so pes dzieł <strong>te</strong> kereł maśkre Pesty<br />
- <strong>te</strong> korzystyneł organizacjendyr i publicznunendyr i biznesovunendyr<br />
So pes kereła dova saro so sy huciedyr ćhindło to mogineł dołestyr <strong>te</strong> javeł ciaciuno<br />
projekto savunes sy celi stra<strong>te</strong>giczna. Przedsiębiorca mogineł <strong>te</strong> przedykheł persko projekto<br />
dre łaćho i bezpieczno ś<strong>te</strong>to.<br />
Firmy zatrudnienio biznesovo dase syr Startpunt syklakiren manusien savunes sy<br />
persko projekto przedsiębiorczo. Do projektostyr povinno pes <strong>te</strong> kereł działalność i <strong>te</strong> keren<br />
bucia. Cicipnasa sy dzia kaj udeł pes dova tylko dre 35% pe sarendyr, a 45% rakhen bucia<br />
vavir<strong>te</strong>.<br />
2.3.3.3 Celi<br />
Celi Firmakre zatrudnienio biznesowo sy dase:<br />
- <strong>te</strong> pomogineł przedsiębiorcenge, <strong>te</strong> doradzineł łenge, <strong>te</strong> vysyklakireł łen i manusienge save<br />
działynen pe persko vast sy dova firmy i spółki. Te pomogineł łenge kaj łengry działalność <strong>te</strong><br />
barioł<br />
- <strong>te</strong> pomogineł manusienge save zacznindłe peskry działalność dre buty i <strong>te</strong> deł łenge dase<br />
świadczeni save trzeba, ekonomiczna i socjalna<br />
3. Studia – so sys<br />
3.1 Angił<br />
Przedsiębiorstvy społeczna – firmy vspierynen manusien save moginen <strong>te</strong> jaseł odćhurdyne<br />
pełde vavirendyr. Duredyr javeła duje grupendyr imigran<strong>te</strong>ndyr i Romendyr. Vykendijam da<br />
duj grupy bo jone sys dre jamaro projekto Equal EFS<br />
3.2 <strong>Belgia</strong><br />
Celosa prjektoskre Equal EFS savo pes kareł “Reinbow Ecomomy “ sys dova kaj <strong>te</strong> dykheł<br />
savo javeła rozvojo przedsiębiorczo imigran<strong>te</strong>nge. So kerasys do projekto to pe jagnił hyria pe<br />
dova dykhasys, ale but pes syklakirdziam i vspierynasys firma zatrudnienio biznesowo.<br />
Pe jagnił pheńdziam save sy cehy przedsiębiorcza imigran<strong>te</strong>nge.<br />
13
3.2.1 Przedsiębiorczość imigran<strong>te</strong>nge – buciakre ryga imigran<strong>te</strong>nge<br />
3.2.1.1 Imigranty<br />
Dre projekto Equal vykendijam przedsiebiorczość imigran<strong>te</strong>ngro, pheńdziam kaj dova sy<br />
manusia save na zależnie sostyr sy ku<strong>te</strong>dyr syr pańć berś dre them. Ke jame dova sy imigrenty<br />
Amerykatyr,Australiatyr i UE ale dołen sy vavir potrzeby dre przedsiębiorczość.<br />
Imigranty omekhen peskre thema różne povodendyr, politycznunendyr,<br />
ekonomicznunendyr i sy łen peskre povody pełde save na kamen <strong>te</strong> ćheł dre persko them.<br />
Dova mogineł <strong>te</strong> javeł povodo semencytko, ke problemy ekonomiczna zagineł pes dova kaj<br />
na mogindłe <strong>te</strong> rakheł peske bucia dre persko them, polityczna vydzian dołestyr kaj manusia<br />
sy prześladovana i na moginen <strong>te</strong> kereł dova so kamen dre persko them.<br />
Imigranty vytraden peskre themendyr kaj <strong>te</strong> zahtyłeł łove semenca bićhaveł jakhe<br />
manusies savo najbu<strong>te</strong>dyr dzineł, pośli bare szkoły, kaj <strong>te</strong> kereł buty dre vavir them. Do<br />
manuś pomogineł peskre semencake i bićhaveł łenge łove.<br />
Sare imigran<strong>te</strong>n sy khetano celo vytraden peskre themendyr pał dova kaj <strong>te</strong> rodeł<br />
fededyr dzipen łenge i łengre semencenge.<br />
3.2.1.2 Przedsiębiorczość – gody dre hułaiben<br />
Przedsiębiorczość sy v<strong>te</strong>dy so manuś załeł pes działalnościasa i korkoro rakheł peske buty –<br />
samozatrudnienio. Przedsiębiorca so sy już pe rynko buciakro, to kameł kaj <strong>te</strong> javen łes syr<br />
najbu<strong>te</strong>dyr klienty.<br />
Kaj do firma <strong>te</strong> zahtyłeł pe pestyr łove przedsiębiorcy musinen <strong>te</strong> dzineł dase rzeczy:<br />
musinen <strong>te</strong> dzineł pes pe dova so kamen <strong>te</strong> kereł, so kames <strong>te</strong> phireveł piekarnia, musines <strong>te</strong><br />
dzineł <strong>te</strong> pekeł maro.<br />
Przedsiębiorca musineł <strong>te</strong> dzineł pes pe rządzenio firmasa, musineł <strong>te</strong> dzineł <strong>te</strong><br />
rządzineł biznesosa, musineł <strong>te</strong> dzineł <strong>te</strong> śćhuveł oferty klien<strong>te</strong>nge.<br />
I dzia so pes dzineła da saro <strong>te</strong> kereł to nani pevność kaj firma pes urykireła, sy but<br />
rzeczy save moginen <strong>te</strong> kereł kaj dre do firma na javeła miśto. Konkurencja – vavir dase<br />
firmy, każdo kameł kaj łengry firma miśto <strong>te</strong> działyneł. Klienty pes sparuven i na ceło ciro<br />
kamena do samo. Najvażnedyr sy dova kaj trzeba <strong>te</strong> kereł saro so pes mogineł kaj do firma<br />
pes <strong>te</strong> urykireł.<br />
3.2.1.3. Przedsiębiorczość imigran<strong>te</strong>ngry.<br />
Nani vażno karyk imigranty poddzian save themestyr, save łen sy kultury i save jone sy. Dre<br />
dyves dre savo omekhen peskro them, sy jone zdyne korkore pe pestyr.<br />
But badani sykaven kaj jone zaćhuven peske peskre firmy, badani sykade kaj jek pe<br />
tryne azylan<strong>te</strong>ndyr kameł <strong>te</strong> urykireł peskry firma.<br />
3.2.1.4 SWOT Przediębiorczość imigran<strong>te</strong>nge<br />
Łaćhe ryga<br />
1. Saro so pes syklakirdzia dre peskro them to dova pes przydeła pe kapitało dre vavir<br />
them imigran<strong>te</strong>nge.<br />
2. So pes kereł peskry firma dova sy fededyr imigran<strong>te</strong>nge kaj <strong>te</strong> rakheł peskro ś<strong>te</strong>to dre<br />
vavir them.<br />
14
Hyria ryga<br />
1. So nani sieć społeczno to mogineł pełde dova <strong>te</strong> na rakheł klien<strong>te</strong>n.<br />
2. Vymogi administracyjna i pravna sy phare i dołeske so nani sygesyr przesyklakiryben<br />
i pomoc to mogineł dova <strong>te</strong> spomalakireł działalność.<br />
Szansy<br />
1. Imigran<strong>te</strong>nge sy phares <strong>te</strong> rakheł bucia bo sy łen:<br />
- Vavir kultura<br />
- Na dzinen ćhib to themytko dre savo jone sy<br />
- Dyskryminacja<br />
So phiraven peskry firma imigran<strong>te</strong>nge sy doj fededyr <strong>te</strong> przedzidzioł<br />
2. Badani sykaven kaj 25% imigranty kerełys bucia dre peskro them pe samozatrudnienio i<br />
pełde dova na musinen <strong>te</strong> zaczynineł ćhestyr.<br />
Zagrożeni – so mogineł hyria <strong>te</strong> dział.<br />
1. Imigranty moginen sygo <strong>te</strong> popereł dre długi<br />
2. Naktura imigranty keren saro kaj łen <strong>te</strong> javeł azylo<br />
3.2.2 Duj przypadki - bilta save sy imigranty – projekto EFS Equal „Reinbow<br />
Economy”<br />
Syr już sygedyr phenasys sys men duj przypadki imigranty dre projekto Equal, dre piervszo<br />
kamdziam <strong>te</strong> vspieryneł przedsiębiorstvo spółdzielczo savo sy firma ka<strong>te</strong>ringovo. Pełde dova<br />
so men syklakirdziam kamdziam <strong>te</strong> pomogineł <strong>te</strong> kerel firma zatrudnienio biznesovo.<br />
3.2.2.1 Firma ka<strong>te</strong>ringovo<br />
Pe jangił kerdziam firma ka<strong>te</strong>ringovo imigran<strong>te</strong>nge, myślińdziam kaj dasy działalność javeła<br />
najfededyr da manusienge, bo na trzeba dre dova <strong>te</strong> vćhuveł but łove. Skendijam kuharzen –<br />
dołen so keraven habena Marokostyr, Senegalostyr i Iranostyr i kerasys plano biznesovo.<br />
Pośli varykicy kurke zdijam menge sprava kaj dova javeła pharo ke keryben. Sare kamdłe soś<br />
<strong>te</strong> kereł i <strong>te</strong> kereł do ka<strong>te</strong>ringo, ale na dzindłe pes <strong>te</strong> dorakireł maśkre pestyr syr dova <strong>te</strong> kereł<br />
khetanes.<br />
Pe końco dogejam ke dova kaj <strong>te</strong> kereł do firma ka<strong>te</strong>ringovo na deła rada. Kerdziam<br />
dzia kaj partnery projektostyr Reinbow Economy korkore <strong>te</strong> działynen dre firma i korkore <strong>te</strong><br />
rakhen peske kuharzen. Ale na dołestyr działys<br />
Dogejam ke dova kaj na deła pes <strong>te</strong> kereł do projekto i dodziasys ke dova so pes daso<br />
kerdzia kaj pes na udija. Sygo dykciam kaj na moginas łenge <strong>te</strong> naćhurdeł konesa jone sy <strong>te</strong><br />
kereł bucia jone musinen korkore pes <strong>te</strong> dorakireł maśkre pestyr.<br />
3.2.2.2. Przedsiębiorczość firmakry bilta Starpunt<br />
Pełde dova kaj them dodeł łove – dotacja Starpunt ligirełys projekto pe <strong>te</strong>mato syr można <strong>te</strong><br />
kereł firma przedsięboirczo.<br />
Trenery kamdłe łenge <strong>te</strong> sykaveł kaj mogineł <strong>te</strong> javeł vsparcio i khetanes <strong>te</strong> kereł bucia<br />
pe samozatrudnienio przedsiębiorcen. Działys dołestyr kaj dre do projekto sys manusia save<br />
15
działynenys pe peskro vaśt savendyr nakture kerenys już bucia dre firma zatrudnienio<br />
biznesovo i sare dzinen so dova sy kaj pes kereł buty khetanes.<br />
Działys dołestyr dre do projekto Starpunt. kaj sare <strong>te</strong> vyparuven pes dołesa so już<br />
dzinen <strong>te</strong> kereł i <strong>te</strong> sykaven vavirenge.<br />
Grupa docelova – saven manusien vykendyne<br />
Celosa da badaniostyr sys kaj <strong>te</strong> przekereł „formy przedsiębiorczościengre” save sy<br />
mikroprzedsiębiorcenge save:<br />
1. Kamen <strong>te</strong> działyneł pe samozatrudnienio i sykade kaj dzinen saro miśto <strong>te</strong> kereł i<br />
odphenen pał dova.<br />
2. Na moginen jone <strong>te</strong> investyneł bare łove i <strong>te</strong> deł bucia manusienge dre średnio ciro<br />
3. Kamen <strong>te</strong> zahtyłeł do firmatyr sensovna łove save łenge odphenen i kamen kaj <strong>te</strong> javeł<br />
fededyr dre buty i dre dzipen.<br />
4. Dova saro so dzinen kamen <strong>te</strong> vćhuveł dre buty<br />
5. Kamen <strong>te</strong> sykaveł manusienge dova so jone dzinen <strong>te</strong> kereł, kamen korkore pes <strong>te</strong><br />
rozvijineł<br />
6. Dzinen kaj pomoginena łenge vavir przedsiębiorcy<br />
7. Kamen <strong>te</strong> kereł do saro so sy huciedyr ćhindło pełde finansovo solidarność<br />
Inkubatoro przedsiębiorczośi. (IOV)<br />
Starpunt kamdzia <strong>te</strong> kereł firma savy działyńdziaby pełde savoś ciro dova sy Inkubatoro<br />
przedsiębiorczości. Dre dava przedsiębiorcy save działynen pe samozatrudnienio vavire<br />
sektorendyr dre dava firma zatrudnienio biznesovo kerdziaby kaj javiaby fededyr keryben<br />
buty khetanes dre firma. Projekto IOV obłeł sykliben dre duj vavir ale vspierająca pes<br />
procesy: proceso konceptualno i proceso strukturalno. Jamaro celo sys kaj <strong>te</strong> kereł do badanio<br />
khetanes firmasa pełde rakiryben do manusienca save sy dre do projekto.<br />
Proceso konceptualno<br />
Przedsiębiorcy save kamdłeby <strong>te</strong> javeł dre firma, vyparuven pes dołesa so dzinen i den peske<br />
informacji. Mogineł dova <strong>te</strong> jave pełde keryben varsztaty, spotkani - rakhibena<br />
przedsiębiorcza.<br />
Ostatnie celosa sy kaj <strong>te</strong> doligireł ke dova kaj tykne grupy przedsiębiorcengre keren<br />
syr najfededyr bucia khetanes i keren firma pe inkubacja przedsiębiorczo.<br />
Ocena – syr dova vydyćhoł<br />
Khetanes keryben bucia rozbarioł pes pełde klien<strong>te</strong>ndyr, pełde dova so jone zaphenen. Można<br />
dova <strong>te</strong> kereł tylko so manusia działynen dre daso samo sektoro i so pomoginen peske dre<br />
ligirypen działalność biznesovo.<br />
Przedsiębiorcy save działynen korkore vavire sektorendyr na moginen <strong>te</strong> kereł buty i <strong>te</strong> kereł<br />
firmy khetanes.<br />
3.2.2.3 Przypadko zatrudnienio biznesovo debu(u)t – kooperatyva buciakry biznesovo<br />
So już saro dzinasys kamdziam <strong>te</strong> javeł pasie keryben firma zatrudnienio biznesovo dre<br />
Bruksela a khareł pes Debu(u)t. Myślinas kaj but imigranty javena dre da inicjatyva.<br />
„Debu(u)t sy kerdy manusienge save roden bucia dre Bruksela savunen sy projekto<br />
savo mogineł <strong>te</strong> kereł działalność. Debu(u)t syklakireł dre środovisko hroniono. Dre Debu(u)t<br />
dział dołestyr kaj <strong>te</strong> kereł syklibena individualna i grupova. Debu(u)t mogineł <strong>te</strong> syklakireł ke<br />
przedsiębiorczość spółdzielczo.<br />
16
Dzinas miśto kaj dova so men syklakirdziam pasie projekto sy sangeto – zgodno da<br />
misjasa. Kana pełde Debu(u)t działynen efta - 7 przedsiębiorcy. Jek łestyr Bahija zacznińdzia<br />
<strong>te</strong> kereł buty dre firma ka<strong>te</strong>ringovo i kana udeł pes łeske dova <strong>te</strong> kereł jako przedsiębiorcake.<br />
Vavir imigranto Jo jamare firmatyr rakcia peske buty dre restauracja i dova <strong>te</strong>ż deł peske rada<br />
i udeł pes łeske. Jame pomogińdziam łeske dre in<strong>te</strong>gracja. Celosa firmakre zatrudnienio<br />
biznesovo nani dova kaj <strong>te</strong> sykaveł, <strong>te</strong> promineł przedsiębiorczość, ale kaj <strong>te</strong> kereł dova kaj do<br />
łengro projekto <strong>te</strong> javeł kerdo i kaj <strong>te</strong> przedział.<br />
Bare kosty pe działanio firma zatrudnienio biznesovo kerde dova kaj musindłe <strong>te</strong><br />
dodeł pe dova but łove – dofinansovanio. Debu(u)t doreścia 63 000 euro kaj <strong>te</strong> zacznineł <strong>te</strong><br />
działyneł dre 2006 berś. Phendłe kaj doresena duredyr 125 000 euro dre 2007 berś i 130 000<br />
euro dre 2008 berś. Najbaredyr kosty to kaj musinen <strong>te</strong> preskireł pensji koordynatoroske i<br />
treneroske.<br />
Musineł dzia <strong>te</strong> javeł kaj doła so keren bucia musinen korkore <strong>te</strong> zahtyłeł łove pe<br />
pestyr bo dołestyr dział dre firma zatrudnienio biznesovo.<br />
3.3 <strong>Polska</strong><br />
3.3.1 Roma dre <strong>Polska</strong><br />
Kana dre <strong>Polska</strong> sy dzide 20 000 Roma rużne grupendyr, <strong>Polska</strong> Roma, Karpacka Roma, save<br />
kharen pes <strong>te</strong>ż Bergitka, Kalderasze i Lovarzy. Dre projekty save przligirde Polski sys tylko<br />
<strong>Polska</strong> Roma i Karpacka Roma.<br />
Pośli 1989 berś sparudypena ekonomiczna i społeczna dre <strong>Polska</strong> na sys łaćhe ciry<br />
Romenge pe rynko buciakro. Dre komunistyczna ciry Romea musindłe <strong>te</strong> obesieł dre jek<br />
ś<strong>te</strong>to. Romen na przyłenys ke „ klasa robotnicza” – manusia save keren bucia dre <strong>Polska</strong>.<br />
Pośli 1989 berś Romen kerde grupasa savy sy odćhurdyni pełde vavirendyr i sys jone<br />
najgoredyr dyskryminovana pe rynko buciakro. Syr phenen raja dre <strong>Polska</strong> to bare problemy<br />
Romengre to dova kaj pravie nikon na kereł bucia, pravie nikon nani vysyklakirdo, nani<br />
edukacja, nani łen opieka medyczno i dyskryminacja. Dova kaj Roma na keren bucia deł but<br />
dre dova syr jone sy dzide. Roma sy dzide bedes i dołeske łen łove opiekatyr i śviadczeni<br />
socjalna. Romen sy bare problemy sastypnasa, sy łen hyria varunki besibnytka, keren bucia pe<br />
kało, na dorakhen kaj ćhavore pes <strong>te</strong> syklakiren <strong>te</strong> javeł edukacja. Bu<strong>te</strong>dyr Roma łen łove<br />
opiekatyr, nani łen motyvacja kaj <strong>te</strong> sparuven peskro dzipen. Dzia syr vavir manusia dre<br />
<strong>Polska</strong> save na keren bucia Roma sy „ofiarenca” .dre Polsko sys<strong>te</strong>mo opiekuńczo. Dasy<br />
sytuacja doligireł ke dova kaj Roma na keren bucia. Dova przedział pe ćhavorendyr i pełde<br />
dova Roma sy hyria odline dre <strong>Polska</strong> i javeła łenge duredyr goredyr.<br />
Tylko 10% Roma dre <strong>Polska</strong> keren bucia pe rynko buciakro i sy jone grupasa savy<br />
mogineł <strong>te</strong> javeł odćhurdyni pełde manusiendyr. Jednak nani viadomo dokładnie kicy Roma<br />
dre <strong>Polska</strong> na keren bucia, pośli przeligirde badani moginas <strong>te</strong> pheneł kaj Roma sy hara by<br />
buciengro. Badaniostyr dre berś 2001 vygeja kaj 90% Roma na keren bucia, a badaniostyr dre<br />
berś 1999 vygeja kaj so tryto Rom na skończyńdzia szkoła podstavovo i tylko 0,8% Romen sy<br />
bary szkoła – vyższo vykształcenio. 32% phenenys kaj kamen <strong>te</strong> kereł bucia, 43% phendłe kaj<br />
peskre bucienca urykiren semency, 30% na sys nigdy dre urzędo buciakro. Ke naktura<br />
społeczności 75% ke 95% łen łove opiekatytr.<br />
Sytuacja Romengry sy goredyr pełde dova kaj sy jone beśtłe dre ś<strong>te</strong>ty save nani miśto<br />
rozvinięta ekonomicznie i kulturalnie. Te kereł Romenge ś<strong>te</strong>ty dre save mogindłeby <strong>te</strong> kereł<br />
bucia i <strong>te</strong> javeł łen pe peskre potrzevy, pe dova so musineł <strong>te</strong> javeł kaj normalnie <strong>te</strong> dzidzioł.<br />
Dziasyr dre sare populacji tylko na but Roma moginen <strong>te</strong> kereł pe samozatrudnienio(<br />
pheneł pe kaj tylko 10% populacja dre <strong>Polska</strong> mogineł ciacipnasa <strong>te</strong> kereł działalność pe<br />
peskro vaśt). Trzeba <strong>te</strong> podłeł dase działani kaj <strong>te</strong> kereł ś<strong>te</strong>ty buciengre dre save javiaby łen<br />
17
saro so trzeba i Roma mogindłeby <strong>te</strong> kereł bucia, <strong>te</strong> kereł dova so dzinen <strong>te</strong> kereł i<br />
mogindłeby but pes <strong>te</strong> syklakireł.<br />
3.3.2 SWOT ke przedsiębiorczość Romengry<br />
Łaćhe ryga<br />
1. Roma sy semencytka<br />
2. Dzinen miśto dołestyr kaj sy Romenca<br />
3. Tradycyjna bucia save dzinen <strong>te</strong> kereł<br />
4. Dzinen <strong>te</strong> handlineł<br />
5. Sy odvażna so podłen pes varysostyr – ryzyko<br />
6. Mobilnaść<br />
Hyria ryga<br />
1. Nani łen bare szkoły i sy tykne kvalifikacji<br />
2. Problemy dorakirypnasa pes vavirenca<br />
3. Tykne dośviadczeni dre bucia – zavodova<br />
4. Na halon infrastruktura instytucjonalno<br />
5. Sy zależna pestyr<br />
6. Na pacien Polakenge<br />
Szansy – save łen sy<br />
1. Polaki zacznindłe pes <strong>te</strong> in<strong>te</strong>resyneł kulturena etnicznunenca<br />
2. Załen pes Romane problemenca<br />
3. Baredyr funduszy pe inicjatyvy dre społeczno ekonomia i in<strong>te</strong>gracja<br />
4. Rozvojo sektoroskro ekonomiakro społeczno<br />
Zagrożeni- so mogineł <strong>te</strong> javeł hyria<br />
1. Dyskryminacja manusien ke Roma, uprzedzeni, rasizmo<br />
2. Odćhurdypen Romen pełde manusiendyr i dre bucia<br />
3. Konkurencja pe rynko<br />
4. Nani kompleksovo polityka Romenge<br />
5. Na popierynen firmy socjalna i przedsiębiorczość społeczno<br />
3.3.3 Firmy socjalna Romenge projekto EFS Equal Parnerstvo pał aktyvizacja<br />
Romengry narzędzienca ekonomiakry społeczno.<br />
Da projekto sy kerdo pełde dova kaj IOM dzineł Romen dre <strong>Polska</strong> i pełde dova kaj już dzineł<br />
vavir misji save kerełys pe zatrudnienio: dase syr. projekto mikrodotacji, projekto „ In<strong>te</strong>gracja<br />
kaj <strong>te</strong> na javeł dyskryminacja Romengry dre Słovacja”.<br />
Do projektoskre celosa sy kaj <strong>te</strong> javeł fededyr Romenge <strong>te</strong> doreseł pes pe rynko<br />
buciakro dre <strong>Polska</strong> pełde dova kaj keren łenge ś<strong>te</strong>ty ke bucia. Kaj <strong>te</strong> kereł do celo kerde ćtar<br />
firmy socjalna dre save Roma moginen <strong>te</strong> kereł bucia. Pełde dova javeła fededyr maśkre<br />
Polakendyr i Romendyr, bo dre do firmy moginen <strong>te</strong> kereł bucia <strong>te</strong>ż Polaki. Celosa sy <strong>te</strong>ż kaj<br />
<strong>te</strong> na javeł dyskryminacja. Do firmy sy dre ( Szczecinko, Słavno, Krakóv i Olsztyn ) do foria<br />
vykendyne pośli rakiryben Romane organizacjenca. Pasie vykendypen dykhenys pe dase<br />
rzeczy syr: But manusia sy by buciengro ke Roma i ke Polaki, sys baro zain<strong>te</strong>resovanio<br />
Romengro do projektosa, bare szansy kaj udeła pes dova <strong>te</strong> kereł. Kana sy ćtar firmy socjalna<br />
dre save keren bucia po 10 manusia.<br />
18
Dre do projekto kerde łoćho syklakiryben i dyne łaćhi opieka manusienge sava keren<br />
doj bucia. Syklibena sys kerde pełde FISE.Dova kaj <strong>te</strong> przesyklakireł Romen deł but dre do<br />
projekto. Dre do firmy socjalna kereł pes dase działani syr: ka<strong>te</strong>ringo i syiben fliki, keren<br />
koncerty – imprezy turystyczna, keren kaśta – palety i bucia remontova.<br />
Kaj da firmy fededyr <strong>te</strong> działynen, dyne łenge menadzeren save pełde berś ciro<br />
pomogineła łenge. Dział dołestyr kaj pe końco do projekto firmy moginena pes korkore <strong>te</strong><br />
urykireł i <strong>te</strong> działyneł. Manusienge save keren bucia dre do firmy pomoginen <strong>te</strong> rakheł łengre<br />
ćhavoren, den łenge opieka. Jek do projektostyr sy dołestyr kaj Romane ćhavore <strong>te</strong> phiren ke<br />
szkoły i <strong>te</strong> syklon. Efta - 7 Romane ćhavore gene ke przedszkoli, so manuś na phireł ke szkoła<br />
duredyr dre dzipe sy łes baredyr problemy.<br />
4. Zakończenio - pałatunes<br />
Phares sy <strong>te</strong> poruvnineł polsko i belgijsko modelo przdesiębiorczościakro dołeske kaj sy łen<br />
vavir sys<strong>te</strong>mo pravno i ekonomiczno. Dre <strong>Belgia</strong> najvażnedyr sy kaj <strong>te</strong> javeł fededyr<br />
przedsiębiorczość, a dre <strong>Polska</strong> dział dołestyr kaj baredyr zain<strong>te</strong>resovanio to spółdzielczość –<br />
firmy. Firmy zatrudnienio biznesovo można <strong>te</strong> pheneł kaj dova sy dulki - kroko ke firma<br />
socjalno. Doła so kamen <strong>te</strong> ćheł przedsiębiorcenca moginen <strong>te</strong> ligireł peskre działani dre<br />
hroniono środovisko <strong>firmakro</strong> zatrudnieni biznesovo <strong>te</strong> dykheł czy łenge pes udeła.<br />
Projekty Equal kerde dova kaj moginas <strong>te</strong> sykloł men pestyr dova so dzinas, so pes<br />
menge przydeła dre buci. <strong>Polska</strong> mogineł pes <strong>te</strong> syklakireł <strong>Belgia</strong>tyr dova kaj <strong>te</strong> javen bu<strong>te</strong>dyr<br />
syklibena, doradztvo i vavir vspsarci ( finansova <strong>te</strong>ż )<br />
Navet so dre sektoro ekonomiakro trzeba kaj <strong>te</strong> javeł fededyr, <strong>te</strong> kereł firmy socjalna i<br />
<strong>te</strong> kereł firmy zatrudnienio biznesovo, to i dzia saro dział dre łaćhi ryg i javeła baredyr rynko<br />
buciakro.<br />
19
Change language