Mahusiano ya Walimu na Wazazi katika Malezi ya Watoto - HakiElimu

Mahusiano ya Walimu
na Wazazi katika
Malezi ya Watoto
Utafiti kuhusu Mazingira
ya Kazi na Maisha ya Walimu
Tafiti Namba 3
3

MAHUSIANO YA WALIMU
NA WAZAZI KATIKA
MALEZI YA WATOTO
Utangulizi
“… Mwenyekiti wa umoja wa walimu wakuu Dar es Salaam,
Mwalimu Mwantumu Mahinza alisema …. Matokeo mazuri ya
miaka iliyotangulia hayakutokana na hila zilizokuwa zikifanyika,
bali ni utendaji mzuri, uwezo wa wanafunzi na ushirikiano baina
ya wazazi na walimu … hali yakuwapa nafasi na uhuru walimu
wa kupanga na kujituma pasipo kikomo na ushirikiano wa hali na
mali kwa wazazi pia vilichangia mafanikio hayo …” na Mwandishi
wetu, gazeti la Mtanzania, 17 January 2004 Kichwa cha Habari
“Walimu: Hizi ndizo sababu za kushuka kwa elimu Dar”
Mara tu ilipopata uhuru, Tanzania iliweka mikakati ya kufuta ujinga, umasikini na
maradhi. Ili kuchochea kasi ya maendeleo, walimu walipewa nafasi muhimu sana katika
maendeleo ya taifa letu. Pamoja na umuhimu wao, mchango wa walimu umekuwa
hawatambuliwi katika jamii. Walimu wamekuwa wakiishi na kufanya kazi katika
mazingira magumu sana. Nyumba za kuishi zenye hadhi duni kabisa, ufinyu wa
mishahara yao, kutopewa maslahi yao stahiki kisheria kama vile malipo ya uhamisho
na likizo, na hata posho nyingine mbali mbali.
Takwimu zinaonyesha kuwa idadi ya walimu ni ndogo sana ikilinganishwa na idadi ya
wanafunzi waliopo mashuleni. Hali hii imekuwa inawaongezea walimu mzigo mzito wa
kazi ya ufundishaji, ufuatiliaji na uratibu wa maendeleo ya wanafunzi. Hali inazidi kuwa
mbaya karibu kila mwaka kutokana na mwamko uliojitokeza miongoni mwa wazazi,
hususani baada ya kuanzishwa kwa Mpango wa Maendeleo ya Elimu ya Msingi
(MMEM) nchini ambapo idadi ya wanafunzi waliosajiliwa darasa la kwanza mwaka
2002 na 2003 imeongezeka maradufu kwa zaidi ya asilimia 500% wakati idadi ya
walimu imeogezeka kwa kiwango kidogo tu.Takwimu zinaonyesha kuwa mwaka 1997,
uwiano wa mwalimu kwa wanafunzi ulikuwa 1:37 wastani wa taifa, ambapo kufikia
mwaka 2002, uwiano ulikuwa kwa 1:53 wastani wa taifa, japo katika sehemu nyingi
hususan mijini wastani uko juu zaidi ya 1:87 (Ripoti ya Tathmini ya MMEM, 2003).
Pamoja na juhudi kubwa inayofanywa na walimu katika kukabiliana na mabadiliko hayo,
bado wanakosa ushirikiano wa dhati kutoka kwa baadhi ya wazazi. Hali hii imedidimiza
motisha kwa walimu katika kuleta mabadiliko ndani ya shule na kijiji kwa ujumla.
Mahusiano na Wazazi
1

Chama Cha Walimu Tanzania (CWT) kwa kushirikiana na HakiElimu, wamefanya utafiti
kuanzia Septemba 2003 hadi Desemba 2003 juu ya maisha na mazingira ya kazi ya
walimu katika wilaya saba nchini ili kuweza kupata mawazo na mtazamo ya walimu juu
ya hali ya maisha na kazi ya ualimu. Matokeo ya utafiti huo, yanalenga kuchangia katika
mijadala mbali mbali ya serikali juu ya kuboresha hali ya walimu kwa lengo la kuinua
kiwango cha ubora wa elimu inayotolewa nchini. Utafiti umekusanya takwimu za
mahojiano yaliyohusisha watu 298, dodoso 1385 na ‘case study’ 10 katika wilaya saba,
wilaya moja katika kila kanda ya Elimu yaani kanda ya kati, kanda ya nyanda za juu
kusini, kanda ya kaskazini, kanda ya kusini, kanda ya mashariki, kanda ya ziwa na kanda
ya magharibi.
Utafiti huu uliangalia nyanja mbali mbali zinazoweza kuchangia kuboresha au
kudidimiza hali ya maisha na kazi ya walimu. Hii ilikuwa ni pamoja na: Mzigo wa kazi
ya ufundishaji, uwiano wa wanafunzi kwa mwalimu mmoja, maendeleo ya walimu
kitaalamu, athari za UKIMWI katika kufundisha na kujifunza, maisha ya walimu pamoja
na maslahi ya walimu. Taarifa ifuatayo inachambua matokeo ya ‘case study’
yaliyopatikana katika nyanja ihusuyo:
“Mahusiano ya Walimu na Wazazi katika maendeleo ya Elimu.”
Utafiti umeongozwa na Prof. Suleman Sumra na Prof. Verdiana Grace Masanja wa
HakiElimu ambapo Mr. Anthony Mtavangu wa CWT ameshughulikia maswala yote ya
kiutawala kwa upande wa CWT. Watafiti ni Edward Masanja na Mwalimu Finesta Savai
(Ilala), Amina Mnenge na Mwalimu Shaibu Mohamedi (Lindi), Francis Mkwawa na
Mwalimu Isidory Mwangeni (Ludewa), Kemirembe L. Mukyanuzi na Mwalimu Cecilia
Tzahaki (Moshi Mjini), Shaaban Mtengeti na Mwalimu Abel P. Mwangalyagila Manyoni,
Lembris Laanyuni na Mwalimu Oswald Rulatunya (Kibondo) na Dorothy Karoli na
Mwalimu Mafuni Yango (Mwanza).‘Case Study’ hii imeandikwa na Bwana Peter Khalid
na imehaririwa na Prof.Verdiana Grace Masanja.
Matokeo ya Utafiti
Uhusiano mzuri kati ya wazazi na walimu huimarisha na kujenga maendeleo mazuri ya
kazi za walimu na kuifanya kuwa rahisi zaidi. Kuwepo na mahusiano mazuri, hupelekea
mwalimu kujiamini na kuwa na uhakika wa kila anachokifanya kwa kujua anaungwa
mkono na wazazi. Lakini iwapo uhusiano unakuwa si mzuri, mwalimu huishi kwa
wasiwasi na kutokujiamini katika kila jambo analofanya, haswa lile litakalohitaji
kuungwa mkono na wazazi.
2
Mahusiano na Wazazi

“Jamii huwaona walimu ni waonezi”
Nafasi ya wazazi katika kuimarisha nidhamu ya wanafunzi ni kubwa sana. Shule inahitaji
sana ushirikiano mzuri kati yake na wazazi katika nyanja zote zinazohusu
kuwafundisha maadili mema watoto. Kumekuwepo na ushirikiano mdogo katika shule
nyingi, na hii inatokana na muonekano wa jamii kuwa walimu ni waonezi, hupenda
kuwaadhibu watoto bila sababu, na wana chuki kutokana na kutopewa maslahi ya
kutosha.
Walimu walisema kuwa wao ni kama walezi na wanakuwa na jukumu kubwa la
kuwalea watoto katika maadili mema yatakayowajenga. Lakini wamekuwa na wakati
mgumu sana kwa kutokuwepo kwa ushirikiano wa wazazi katika kuangalia taratibu za
kuwarekebisha watoto wao. Kwenye baadhi ya shule walimu walisema, iwapo
mwanafunzi anafanya makosa mara nyingi wanakuwa na taratibu wanazofuata ikiwemo
kumshirikisha mzazi mwenyewe ili aweze kujua kinachoendelea na kushiriki katika
kutoa maamuzi.
Walisema, hatua ya kwanza ni kikao maalum cha walimu ambao huzungumzia matatizo
ya mwanafunzi husika na kuorodhesha matatizo yake yote, baadaye huitwa na
kuelezwa utovu wake wa nidhamu na kuonywa. Iwapo mwanafunzi huyo ataendelea
kutokuwa na nidhamu inayoridhisha, au kuendelea kuvunja taratibu za shule, ndipo
mzazi hushirikishwa kwa kuitwa kwenye kikao kingine na kuelezwa matatizo ambayo
walimu wamekuwa wanayapata dhidi ya mtoto wake.Wote kwa pamoja hukubaliana
aina ya adhabu ya kumpa mtoto wake kama hatua ya kumkumbusha wajibu wake.
Mahusiano na Wazazi
3

Walimu waliohojiwa wamesema ya kuwa wakati mwingine wanapata matatizo na
kukwaruzana na wazazi pale wanapotoa adhabu kwa watoto. Walisema adhabu kwa
mwanafunzi ni sehemu ya kumkumbusha wajibu wake na sio kumuumiza.Walisema ya
kuwa wazazi waliojiingiza katika vyama vya siasa wao kila kitu huona sio haki na mara
nyingi wamekuwa hawataki watoto wao waonywe wala kuadhibiwa hata kama
wametenda kosa. “Wamekuwa wanatuona sisi walimu kama tumewekwa na chama
kilichopo madarakani, kitu ambacho si sahihi”.
Pamoja na kutumika kwa adhabu, bado walimu walisema isitumike kupita kiasi. Iwe tu
ni sehemu ya kutoa onyo na sio sehemu ya kukomoa mwanafunzi.Walisema ya kuwa
ikitumika vibaya inaweza kuleta madhara kwa mwanafunzi kama vile kuleta usugu na
hivyo kumfanya awe jeuri zaidi, kusababisha nidhamu ya woga miongoni mwa
wanafunzi na hata kuleta athari kisaikolojia.
Adhabu ndogo kama hizi ni sehemu ya mafunzo kwa mtoto na mazoezi ya mwili.
“Walimu wapenda maendeleo huwa ni maadui wa wazazi”
Pamoja na kuwepo kwa juhudi nyingi miongoni mwa walimu, ilibainishwa kuwa wapo
wazazi ambao hawapendi walimu wapenda maendeleo. Mwalimu akiwa na juhudi za
kuleta mabadiliko ya elimu katika shule yake anakuwa adui wa baadhi ya wazazi.
Akitoa mfano Mwalimu Fidel Nderego (43) wa Shule ya Msingi Kabare, wilaya ya
Kibondo, anasema kuwa alijitahidi kuweza kubadili sura ya shule ya Kabare kuanzia
mazingira yake kwa kuhamasisha jamii na kuweza kupata majengo mazuri ikiwemo
nyumba za walimu za matofali na kuezekwa kwa bati. Pamoja na juhudi zake, amekuwa
4
Mahusiano na Wazazi

anakutana na vitisho juu ya maisha yake kama alivyosema:
“Kitu ambacho kinanisikitisha ni mapambano ya kushughulika, nimekutana na
vikwazo vingi sana toka kwa wananchi wapinga maendeleo. Niliandikiwa barua
zenye vitisho. Nilitishiwa kuwa nyumba yangu itachomwa na nimekuwa
naviziwa njiani na kupigwa na mawe bila sababu, na watu hao sijawafahamu
hadi leo.”
Akichangia juu ya mahusiano ya wazazi na walimu, Mwalimu Pancracia Mtawali (48)
Mwalimu Mkuu Shule ya Msingi Magereza iliyopo Manispaa ya Moshi alisema, kutokana
na kuwa na hadhi ya chini kwa walimu, wamekuwa wanadharaulika haswa na wazazi
ambao wamejaliwa kuwa na uwezo kidogo. Alisema ya kuwa tofauti hii inasababisha
kuwepo na pengo kubwa kati ya wazazi na walimu na hata miongoni mwa wanafunzi
wenyewe.Akielezea alisema;
“Inakuwa ni vigumu sana kuwazoea wazazi kwani wengi wanaonekana
kutowathamini walimu. Niliwahi kukwaruzana na wazazi kwa sababu unakuta
mzazi anakuwa upande wa mtoto wake mara zote hata kama mtoto huyo
anakosa. Unajua wazazi wengi ni matajiri. Uwezo huo walionao ndio unaowapa
kiburi. Iwapo mwalimu akimbana mwanafunzi mzazi anakuja juu na kutuona
sisi walimu ni dhiki tu inatusumbua. Hii ni kutokana na uduni wa maisha tuliyo
nayo sisi walimu.”
Akiongezea juu ya matatizo aliyowahi kuyapata alisema kuwa, aliwahi kutoa adhabu ya
viboko mbele ya wazazi kwa wanafunzi ambao walivunja sheria za shule kwa kupigana
darasani, pamoja na kuwashirikisha wazazi alijikuta yupo polisi.
“Wanafunzi wawili wa kiume walipigana hadi wakavunja madawati darasani
mwao. Sikuwaadhibu kwanza niliwaelezea juu ya kosa lao na kuwa wamevunja
sheria ya shule. Kila mmoja alitoa maelezo yake kisha nikachukua hatua ya
kuwaita wazazi wao. Wazazi waliitikia wito na kufika shuleni. Tukakubaliana
kuwa waadhibiwe kwa kuchapwa viboko ili kuwarudi. Mimi kama mkuu wa
shule nilipewa jukumu la kutoa adhabu hiyo niliwachapa mbele ya wazazi wao
na kila mzazi alionekana kuridhishwa na uamuzi tuliouchukua pamoja. Kitu
cha ajabu ni pale nilipoitwa polisi kwa ajili ya kujibu shitaka la kumchapa
mwanafunzi baada ya mmoja wa wazazi kwenda kunishtaki. Kwa kweli nilipata
mshituko kwani maamuzi tuliyachukua kwa pamoja halafu iweje anizunguke
na kunishtaki? Baada ya kutoa maelezo polisi ilionekana nilitimiza wajibu kama
ilivyotakiwa na kwa matakwa ya wazazi wenyewe. Kwa bahati nzuri hatukufika
mbali sana kwani baadaye tulisuluhusishwa. Sasa hali kama hii mimi kama
binadamu nitajisikiaje?”
Mahusiano na Wazazi
5

“Wazazi huvua jukumu la kudhibiti utoro wa watoto wao”.
Wakielezea zaidi walimu walisema katika shule zenye tatizo la utoro, mara nyingi
wazazi hujivua jukumu la kumdhibiti mtoto wao na kuona kuwa mwenye wajibu wa
kuona kama mtoto anaenda shule ni mwalimu. Lakini ukiangalia kwa undani wote
wawili wanatakiwa kushirikiana katika hilo. Akielezea zaidi juu ya majukumu ya wazazi
katika maendeleo ya watoto wao, Mwalimu Hamisi Mapila (36) Mwalimu Mkuu wa
Shule ya Msingi Mnazi Mmoja iliyopo katika wilaya ya Lindi alikuwa na haya ya kusema:
“Jamii yenyewe haitambui sana umuhimu wa shule. Kwani wakati mwingine
mtoto anaweza akachaguliwa kuendelea na masomo ya sekondari, lakini
wazazi wanasema hawana uwezo wa kumlipia kwa madai ya hali ngumu ya
uchumi, lakini kinakuwa ni kisingizio tu. Pia kwa watoto watoro shuleni, baadhi
ya wazazi huchangia kwani hawasaidii katika kukemea hilo. Watoto watoro
mara nyingi huwa nje ya darasa kwa siku nzima na hata zaidi na wazazi
hawajali.Wakati mwingine watoto hao wanakuwa katika biashara ndogondogo
katika maeneo ya kituo cha basi.”
“Mazingira ya shule ilipo yanaathari kiutendaji”.
Aidha sehemu shule zilipo imeonekana kuwa ni tatizo na kikwazo kikubwa kwa
walimu. Wakitolea mfano, wamesema shule ambazo zimo ndani ya taasisi hasa zile za
kijeshi inatumika amri zaidi toka kwa wazazi kuliko majadiliano. Akitoa mfano
Mwalimu Mwangilika Festo (35) anayefundisha Shule ya Msingi Magereza iliyopo
Manispaa ya Moshi ndani ya maeneo ya Jeshi la Magereza alisema
6
Mahusiano na Wazazi

“Kutokana na eneo shule hii ilipo ndani ya gereza kumekuwepo na ugumu
sana katika kazi yetu. Kuna kutumia nguvu zaidi kuliko majadiliano. Mtoto
akiadhibiwa hapa mzazi hukimbilia polisi haraka, labda kwa ajili ya uhusiano
uliopo. Hali hii inatufanya walimu tuwe waangalifu sana na matokeo yake ni
kushuka kwa vyote, nidhamu ya wanafunzi na maendeleo ya kitaaluma.”
Akizungumzia juu ya ushirikiano wa wazazi na walimu, Mratibu Elimu Kata, Mwalimu
Alex Mpombwe wa kata ya Nkonko iliyopo katika wilaya ya Manyoni, amesema
matatizo yakutokuwepo kuelewana kati ya walimu na wazazi yanatokana na utovu wa
nidhamu wa wanafunzi unaochangiwa na wazazi wenyewe.
Matokeo yake wanafunzi wanajenga chuki na walimu, inafikia hatua ya wanafunzi
kuwasingizia walimu wao kwa wazazi kwani wanajua kuwa wazazi wao watawasaidia.
Na mara nyingi wazazi wamekuwa wanachukua maamuzi kwa jazba na kuwatolea
lugha chafu sana walimu.
Sasa sijui wazazi wanafikiri wanamjengea msingi gani mtoto wao? Aliuliza Mwalimu Alex.
Akitolea mfano binafsi, Mwalimu Alex alisema kuwa alishawahi kusingiziwa na mwanafunzi
kuwa ni mbakaji wakati huo alipokuwa akifundisha.
“Misukosuko waipatayo walimu huathiri maendeleo ya watoto”
Wazazi wanasahau kuwa misukosuko ambayo wanawasababishia walimu huwa na
athari kwa watoto wao pia. Mwalimu Gaudensia M. Shada (30) ni Mwalimu Mkuu
Msaidizi katika Shule ya Msingi Mnazi Mmoja iliyopo Wilaya ya Lindi, shule ambayo
amekuwa akifanya kazi tangu apate ajira mwaka 1996 mwezi wa 8. Mkasa uliomkumba
yeye kutokana na kusingiziwa na mzazi ulileta usumbufu mkubwa hata kwa wanafunzi
pia.
Mwalimu Shada ambaye ni Mwalimu Mkuu Msaidizi na pia mwalimu wa nidhamu kwa
wanafunzi, mwezi Machi 2003 akiwa ofisini aliletewa taarifa kuwa wanafunzi wawili wa
kike wa darasa la sita (tutawaita Somoye na Bella lakini si majina yao halisi) walikuwa
wakipigana darasani, alichukua hatua ya kwenda darasani. Aliwakuta Somoye na Bella
wakipigana, mara walipomuona walitahayari kwa kuwa walijua kuwa ni kosa kupigana
shuleni.
Kwa kuwa kupigana shuleni ni kinyume na sheria za shule hivyo hao wanafunzi
walistahili kupata adhabu.
Mahusiano na Wazazi
7

“Niliwaita hao wanafunzi wawili waliokuwa wakipigana, na kuwaonya mbele ya
wanafunzi wenzao darasani. Kwa sababu walifanya kosa kinyume cha sheria
za shule walistahili adhabu, hivyo niliwachapa fimbo mbili mbili mikononi kila
mmoja. Adhabu kama hii ni ya kawaida hapa shuleni na hasa kwa makosa
kama haya, na wakati mwingine hata wazazi wanaweza kuitwa kuthibitisha
utovu wa nidhamu wa watoto wao na watoto huadhibiwa mbele ya wazazi
wenyewe. Adhabu hii ilishuhudiwa na wanafunzi wa darasa la sita, kwani
ilitolewa mbele yao na Somoye na Bella walionekana kujutia tendo lao la
kupigana baada ya adhabu hiyo.”
Katika hali isiyo ya kawaida, adhabu ndogo aliyoitoa Mwalimu Shada, ilibadili maisha
yake na hata mtazamo aliokuwa nao juu ya utendaji kazi ya ualimu. Hali hii imemfanya
kuathirika kisaikolojia, na kukata tamaa hata kuona kuwa maisha yake yapo hatarini.
Akielezea kwa undani juu ya tukio kubwa lililomtokea ambalo limepelekea hali hiyo,
mwalimu Shada alikuwa na haya ya kusema:
“Nikiwa shuleni nililetewa taarifa ya Polisi ya kutakiwa kufika kituoni kutoa
maelezo ya kumjeruhi mwanafunzi Bella. Nilishtuka sana kwani sikutarajia
kuwa itafikia hatua hiyo. Niliongozana na mwalimu mkuu, ambaye tayari
alikuwa na taarifa ya kuadhibiwa kwa wanafunzi hao wawili.Tulipofika kituoni,
nilielezea kwa kusaidiana na Mwalimu Mkuu tukio zima jinsi lilivyotokea na
hatua zilizochukuliwa. Baada ya melezo hayo Polisi iliridhika na maelezo yangu
na kuona nilikuwa natimiza wajibu kama ilivyostahili. Hivyo walichukua jukumu
la kutusuluhisha na mzazi wa Bella. Walijaribu kumueleza kuwa hayo ni
mambo ya kawaida shuleni. Walimuelimisha mzazi kuwa sisi walimu pia ni
wazazi na walezi hivyo hatuwezi kumuadhibu mtoto kwa lengo la kumuumiza,
bali kumrekebisha ili afuate maadili mema. Na walitoa ushauri wa kuitisha
kikao cha kamati ya shule ili mzazi aitwe kuelezwa zaidi hali ile na pengine
kutafuta muafaka baina yangu na mzazi. Lakini bado mzazi hakuridhika na
uamuzi huo, kwani alitarajia mimi niwekwe ndani. Mwalimu Mkuu ilibidi
aniwekee dhamana ili nisiwekwe mahabusu.
Mwalimu mkuu alifuata ushauri aliopewa Polisi na aliitisha kikao cha dharura
cha Kamati ya shule na mzazi wa Bella alipelekewa taarifa ya kuhudhuria
kikao hicho. Wanakamati waliitikia wito huo mara moja, walihudhuria kikao
hicho, lakini mzazi wake Bella hakuhudhuria kabisa.Taarifa zilizopatikana
baadaye zilisema kuwa mzazi wa Bella hakuhudhuria kikao hicho kwa sababu
eti yeye hawezi kusuluhishwa na Kamati ya shule, na wala Kamati hiyo haina
mamlaka yoyote juu yake. Kamati iliamua kumuacha mzazi afanye kile
anachotaka.”
8
Mahusiano na Wazazi

Lakini kwa upande wa wazazi wa Somoye, kuadhibiwa kwa mtoto wao waliona ni
kitendo sahihi kama hatua ya kumfundisha mtoto. Hawakuchukua hatua kama za mzazi
wa Bella, bali walimuonya mtoto wao na kumtaka kuwa mtiifu kwa walimu wake na
kufuata kanuni na sheria za shule.
Mzazi wa Bella baada ya kukataa suluhisho la polisi na kugoma kuhudhuria kikao cha
kamati ya shule alichukua uamuzi wa kufungua kesi ya madai katika mahakama ya
wilaya ya Lindi. Ili aweze kutimiza lengo alilolikusudia, alizunguka katika hospitali
mbalimbali ili aweze kupatiwa cheti kitakachothibitisha kuwa mtoto wake ameumizwa
sana na pia amepata athari katika ubongo wake.
“Hawa walimu wamezoea tu kutuendesha, mwaka huu lazima niwafunge tu hata kama
ni kuuza mifungo yangu yote. Nitafunga mmoja mmoja hadi waishe, sababu nitakuwa
nazitafuta”
Alienda katika hospitali ya misheni ya Nyangao na hospitali ya mkoa, Sokoine ambako
aliomba mtoto wake apigwe picha ya mionzi (X-ray). Bahati mbaya au nzuri, hospitali
zote matokeo yalionyesha kuwa mtoto hajaathirika sehemu yoyote zaidi ya
kuonekana na malaria. Mzazi wa Bella hakufurahia matokeo hayo, hivyo aliendelea
kuwashawishi madaktari kuwa mtoto wake alipoteza fahamu baada ya kupewa adhabu
na mwalimu, na kuwa ameathirika kichwani. Lakini daktari anayehusika na magonjwa
ya akili alithibitisha kuwa mtoto ni mzima kabisa wala hajawahi pata athari yoyote
kichwani.
Mwalimu Shada pamoja na Mwalimu Mkuu, waliitwa mahakamani kujibu shitaka la
kumjeruhi mwanafunzi.
Akiendelea kuelezea mwalimu Shada alisema:
“Nilihudhuria mahakamani pamoja na mwalimu mkuu ili kutoa utetezi wangu.
Tulijieleza kwa kina juu ya tukio zima na taratibu zilizochukuliwa. Mahakama
ikaamua kuita mashahidi ili kuthibitisha maelezo yetu na ya mzazi
anayenishitaki. Mashahidi walioitwa ni pamoja na Bella mwenyewe, Somoye na
wanafunzi wa darasa la sita waliokuwepo siku ya tukio.
Wakati wa ushahidi ilionyesha wazi kuwa Bella alifundishwa maneno ya
kusema na mzazi wake, kwani alisema kuwa alichapwa na gongo kubwa sana
ambalo lililetwa mahakamani kama ushahidi, na aliumizwa sana na kupoteza
fahamu. Alielezea kuwa mzazi wake alifika shuleni kumbeba baada ya kuwa
amepoteza fahamu na kumrudisha nyumbani.
Kwa upande mwingine, wazazi wa mwenziwe, Somoye, walimuonya mtoto wao
juu ya kusema uongo hata kama mzazi wa Bella atamtishia kwa hali yoyote
Mahusiano na Wazazi
9

ile. Hivyo alipotoa ushahidi wake alielezea kwa ufasaha kila kitu jinsi
kilivyotokea na hatua nilizozichukua dhidi yao wote wawili. Maelezo ya Bella
yaliendana kabisa na ya wanafunzi wengine wa darasa la sita walipoitwa kutoa
ushahidi wao na pia yalifanana labisa na yangu. Mashahidi walidhibitisha kuwa
maelezo ya Bella ni ya uongo, na kuwa hakuumizwa popote pale na pia
waliondoka naye kurudi nyumbani akiwa anatembea mwenyewe.”
Kwa upande mwingine, mama yake Bella hakutaka kabisa kujihusisha na suala hili tangu
awali. Kwani yeye alikiona kitendo kile kuwa ni sawa, na ni sehemu ya kumuadabisha
mtoto. Katika hatua zote hizo, hakuwahi kufika polisi na hata mahakamani. Hata pale
mahakama ilipotaka kujua kuhusu mama, baba alijibu kuwa yeye ndio anayeshughulikia
suala hilo kwa niaba ya familia. Labda alijua kuwa mama yake Bella ataweza kupingana
na maelezo yake na ya mtoto wake.
Kesi hii ilichukua takribani miezi mitano hadi kutolewa kwa hukumu yake. Katika
kipindi chote cha kuendesha kesi hii, Mwalimu Shada hakuwa akifundisha kwa uhuru
na wakati wote alikuwa na wasiwasi sana juu ya usalama wa maisha yake na familia
yake. Kwani mzazi wa Bella alikuwa akipita kijijini akijitapa kuwa lazima angelifanya
lolote ikiwa ni pamoja na kumfunga gerezani au hata kumdhuru kwa namna yoyote.
Akielezea juu ya muendelezo wa kesi na hukumu iliyotolewa Mwalimu Shada alisema:
“Uongozi wa Chama Cha Walimu Tanzania (CWT) ulinisaidia katika utoaji wa
hukumu. Kwani waliitafuta sheria ya adhabu kwa wanafunzi mashuleni ya
mwaka 1979 na kuileta mahakamani kama ushahidi wa hatua niliyoichukua
ilikuwa ndani ya sheria za nchi.
Kwa kutumia ushahidi uliotolewa na wanafunzi waliokuwa mashahidi na yangu
mwenyewe na uthibitisho wa matokeo ya vipimo vya hospitali na wa sheria ya
elimu kuhusu adhabu kwa wanafunzi shuleni, mnamo tarehe 14 Julai 2003,
mahakama iliniona sina kesi ya kujibu na hivyo kuniachia huru. Mahakama
ilimshauri mzazi wa Bella iwapo hakuridhika na hukumu hiyo, anaruhusiwa
kukataa rufaa kwenye mahakama ya juu zaidi. Hajafanya hivyo hadi leo, bali
ameendelea kunitishia maisha na kuwa atanitesa kwa namna nyingine yoyote
ile.”
Wafanyakazi wenzake ikiwemo walimu wa shule mbalimbali ndani ya kata yake,
viongozi wa elimu wilayani na viongozi wa Chama cha Walimu, walikuwa wakimfariji
sana tangu kesi hiyo ilipoanza. Lakini alielezea kuwa msaada wao ulikuwa ni wa
maneno ya faraja tu. Kwani mwenendo mzima wa kesi umemgharimu pesa nyingi,
kwani alikuwa na jukumu la kuwasafirisha wanafunzi ambao walikuwa ndio mashahidi
wake, pia kuhakikisha kuwa wanapata chakula wanapokuwa mahakamani. Kwani
makao makuu ya wilaya ambako kesi ilikokuwa inasikilizwa ni umbali wa kilometa 24
toka hapo shuleni. Gharama zote hizo alikuwa anazitoa mfukoni mwake, si msaada
10
Mahusiano na Wazazi

wowote toka kwa walimu wenzake, si chama cha walimu na wala muajiri wake
aliyechangia angalau sehemu ndogo sana ya gharama katika kesi hii.
“Kesi hii imeniathiri sana kisaikolojia. Kwani nilikuwa natimiza wajibu wangu
kama mwalimu wa nidhamu, pili nilikuwa ndio mwalimu mkuu kwa wakati huo,
kwani mwalimu mkuu alikuwa nje ya kituo, na tatu nilikuwa ni mwalimu wa
kike ambaye kisheria ndiye ninayetakiwa kuwaadhibu watoto wa kike. Badala
ya wazazi kutambua wajibu wangu wananiadhibu kwa kunipeleka
mahakamani, hivi haki iko wapi?
Nilijaribu kuomba uhamisho ili nirudi nyumbani kwetu. Lakini nilipata faraja
toka kwa maafisa elimu wilayani kuwa hiyo ni misukosuko ya kawaida kazini.
Pia namshukuru mume wangu kwani alinipatia msaada mkubwa sana kipindi
chote cha kesi, ingawaje na yeye alikuwa tayari kulipiza kisasi. Tatizo kubwa
tunalolipata katika eneo hili sisi walimu, ni kwamba unapokuwa mchapa kazi
sana basi huchukiwa sana na wazazi kwa madai kuwa unawasumbua watoto
wao, na hii ni kero kubwa kwa shule. Lakini wale walimu ambao ni walevi,
hupendwa sana na kuonekana ni wenzao.”
Kwa kipindi chote cha miezi mitano ya ufuatiliaji wa kesi hii, wanafunzi wamekuwa
wakiathirika pia. Mwalimu Shada amekuwa akifuatilia kesi yake, na hivyo kutohudhuria
madarasa, wanafunzi waliokuwa wanatoa ushahidi nao pia wamekuwa hawahudhurii
madarasa. Aidha walimu waliokuwa wanampa faraja Mwalimu Shada walikuwa
wanahudhuria mahakamani ili kuweza kuonyesha mshikamano na kutaka kujua hatima
ya mwenzao na hivyo wanafunzi wa madarasa mengine nao walikosa masomo.
Akitoa maoni yake Mwalimu Mkuu wa Shule ya Mnazi Mmoja Mwalimu Hamisi Mapila
(36) alisisitiza umuhimu wa kujua sheria na kanuni mbalimbali za sekta ya elimu.
Alisema kutokujua sheria kunaweza kuwa na madhara makubwa katika utendaji wa
kazi za walimu. Akitoa mfano alisema, kama si msaada wa CWT kuleta sheria ya
adhabu kwa wanafunzi mahakamani kama ushahidi labda Mwalimu Shada
angelionekana ametenda kosa, au kesi ingelichukua muda mrefu zaidi. Aidha Mwalimu
Mapila alikitaka Chama cha Walimu kuwasaidia walimu ambao ndio wanachama wake,
kwa namna yoyote ile kama kutoa pesa pale zinapohitajika au kuwatafutia wanasheria
pale wanapopata kesi kama hizo za kiutendaji kwani wao huchangia chama hicho.
“Mwalimu Shada alikuwa anatakiwa kuwalipia wanafunzi nauli kila
anapokwenda mahakamani, ilifikia hatua aliishiwa kabisa. Lakini ilikuwa ni
bahati kuwa mume wake ni mfanyabiashara hivyo alisaidia katika hilo. Sasa si
wote wenye uwezo kama huo. Hali kama hii inaonyesha wazi kuwa kama si
hivyo, Mwalimu Shada angelishindwa kujitokeza katika kesi hiyo na madhara
yake wote tunayafahamu.” Alisema Mwalimu Mapila.
Mahusiano na Wazazi
11

Kwa upande mwingine walimu walitoa chagamoto kwa serikali hususani Wizara ya
Elimu, kuhakikisha kuwa wanajenga misingi mizuri ya mawasiliano kati ya wizara na
shule.Walisema kuwa hawana muongozo ulio wazi na hivyo inawaweka mahali pabaya
kiutendaji kazi.Walisisitiza kutaarifiwa mabadiliko yoyote yanayotokea katika sekta ya
elimu, na kusambaziwa machapisho yote ya sekta hii ili kuwaweka katika nafasi nzuri
ya kuelewa taratibu zilizopo.Aidha walisema kwa kauli moja kuwa, wao wataendelea
kutimiza wajibu wao kama inavyopaswa na kufuata sheria na taratibu za nchi, na hata
kama mtoto Bella atavunja tena taratibu za shule ataadhibiwa tu kufuata sheria, kama
ni viboko atachapwa. Kinyume na hapo labda mzazi wake amuhamishe katika shule
nyingine ambayo anaona hatoweza kuadhibiwa iwapo atavunja sheria za shule.
Hivi sasa mtoto Bella hana amani wala furaha tena awapo shuleni. Kwani wanafunzi
wenzake wamekuwa wakimsumbua na kumuona kama mtu hatari na muongo
mkubwa.Wamekuwa wakimuambia kuwa baba yake alitaka kusababisha mwalimu wao
afungwe, na wamekuwa wakimuuliza, je wangelipata faida gani?
Ilibainika kuwa mzazi wa Bella hakuwa na sababu za msingi za kufungua kesi ile, bali
alikuwa anajaribu kuchochea uhasama baina ya walimu na wazazi. Pia alikuwa anatafuta
njia za kujikosha kwani alikuwa anakabiliwa na shutuma nyingi za kutowatendea haki
watoto wake. Ilibainishwa kuwa huyu mzazi amewahi kumkosesha mtoto wake
kuendelea na masomo ya sekondari kwa kutomlipia ada ndogo inayotakiwa katika
shule za serikali pamoja na kuwa na uwezo wa kulipia. Matokeo yake huyo mtoto hivi
sasa yupo tu nyumbani pasipo shughuli yoyote.
Aidha ilibainishwa kuwa mzazi huyu hana historia nzuri ya kuishi kwa amani na
wanakijiji wenziwe. Amekuwa ni mtu wa matatizo na mzushi wa mitafaruku mingi
katika jamii. Hali hii inaweza ikawa na athari kwa wazazi wengine wenye mitazamo
kama yake na hivyo kujenga mizizi ya uhasama kati ya wazazi na walimu katika
utekelezaji wa majukumu na taratibu zinazotakiwa.
Ushirikiano kati ya shule na wazazi ni wa muhimu sana katika kujenga misingi bora ya
maendeleo kwa watoto.Walimu kama walezi hukaa na watoto kwa muda mrefu zaidi
pengine kuzidi hata wazazi wenyewe. Iwapo wazazi watatilia mkazo yale maadili na
nidhamu wanayofundishwa mashuleni ni wazi kuwa watajenga jamii yenye nidhamu na
kuheshimika. Muungano mzuri wa wazazi na walimu umeweza kukuza maendeleo ya
shule kitaaluma miongoni mwa shule zilizo na ushirikiano wa karibu na wazazi.
Zile zenye wazazi wenye mtazamo tofauti zimekuwa zikilegalega nyuma kwa miaka
mingi.
12
Mahusiano na Wazazi

HakiElimu
Dhira
Dhira ya HakiElimu ni kuiona Tanzania ikiwa mahali ambapo
watoto wanafurahia haki ya kupata elimu bora ya msingi,
pale ambapo shule zinaheshimu utu na haki za binadamu wote,
na pale ambapo elimu inakuza usawa, ubunifu, udadisi na demokrasia
Dhamira
HakiElimu inafanya kazi kufikia usawa, ubora, haki za binadamu na demokrasia katika elimu kwa
kuwezesha jamii kubadili shule na mfumo wa uundaji wa sera za elimu,
kuchochea mijadala yenye ubunifu na kuleta mabadiliko,
kufanya utafiti yakinifu, kudadisi, uchambuzi na utetezi na
kushirikiana na wadau kuendeleza manufaa ya pamoja na haki za jamii
HakiElimu Tafiti
PO Box 79401 • Dar es Salaam • Tanzania
Tel. (255 22) 2151852 / 3 • Fax (255 22) 2152449
info@hakielimu.org • www.hakielimu.org