Hanes Robin Gwyndaf am Sant Swithin a saint eraill y glaw

Swithin gael ei gladdu yn y fynwent lle y byddai i wlith a gwlaw y nef wlychu ei
orweddfa, a lle gallai fforddolion dderbyn gwers ar wacter y byd wrth edrych ar ei
wely ...'
Ond pan ganoneiddiwyd Swithin yn sant gan Eglwys Rufain ymhen canrif a mwy,
tybiwyd na ddylid gadael corff gŵr mor enwog yn y gladdfa gyffredin, ac fe
benderfynwyd ei symud i gor yr Eglwys a'i osod mewn ysgrin ysblennydd wedi'i
pharatoi'n arbennig iddo gan y Brenin Egbert.
Y dyddiad a bennwyd ar gyfer symud y corff oedd y 15fed o Orffer.naf, 971, ond ar
yr union ddiwrnod hwnnw gwlawiodd mor drwm - a pharhau i wlawio am 40 niwrnod
- fel na fedrcn nhw symud y corff hyd nes y peidiodd y gwlaw!
Traddodiad arall, yn arbennig yn Nyfcd, yw mai ar y 15fed o Orffennaf y dechreuodd
y Dilyw, ac fe gofiwn i hwnnw barhau am 40 niwrnod a deugain nos (Gen. VII, 12).
Er mai â Sant Swithin o Loegr yr ydym ni yng Nghymru ers canrifoedd bellach yn
cysylltu'r goel am 40 niwrnod o wlaw, yr oedd gennym ninnau gynt ein sant gwlaw
ein hunain. Dau yn wir.
Yr amlycaf ohonynt, yn arbennig yn ne Cymru, oedd Cewydd ap Caw, neu, fel y
cyfeirid ato mewn rhai rhannau o'r wlad, megis Morgannwg: 'Hen Gewydd y Gwlaw'.
Sant o'r 6ed ganrif oedd ef a chysylltir ei enw, er enghraifft, a Llangewydd, ger Pen-ybont
ar Ogwr, Morgannwg, ac eglwys Aberedw a Diserth, Maesyfed. Yr oedd yn fab i
Gaw o Brydyn (Pictland). Gorfodwyd ei deulu i adael eu tiriogaeth yn yr hen Ogledd
a dod i Gymru i fyw.
Dethlid ei ŵyl yntau tua'r un adeg a Sant Swithin, sef ar y laf neu'r 2il o Orffennaf
mewn rhai rhannau o'r wlad, ac ar y 15fed o Orffennaf mewn rhannau eraill. Y mae'r
amrywiaeth yn y dyddiadau (fel rhwng yr 2il a'r 15fed o Orffennaf gyda Sant Swithin)
yn deillio, o bosibl, o'r ansicrwydd a gafwyd yn sgil y newid o'r Hen Gyfrif (Calendr
Julian) i'r Cyfrif Newydd (Calendr Gregorian) yn 1752 - yn yr un modd ag y mae
Cwm Gwaun a'r cylch, yn Sir Benfro, hyd heddiw yn parhau i ddathlu'r Hen Galan
neu Galan Hen (ar 12-13 Ionawr).
Ceir o leiaf un rhigwm Cymraeg sy'n awgrymu i'r ŵyl (yn gysylltiedig a Sant Swithin
neu Sant Cewydd) gael ei dathlu ar un adeg ar yr 2il o Orffennaf, sef, mae'n debyg, y
dyddiad yn ôl y Cyfrif Newydd:
Yr ail o Orffennaf os gwlaw fydd yn disgyn,
Bydd gwlaw am fis cyfan rhyw chydig yn dilyn.
Cyfeirir at Gewydd a'r goel am y 40 niwrnod o wlaw, e.e., gan Lewis Glyn Cothi, y
bardd o'r 15fed ganrif. Mewn cywydd marwnad i Morgan ap Syr Dafydd Gam (gwr o
Beutyn a gladdwyd yn Llan-faes, Aberhonddu) dywed y bydd Gwlad Frychan (sef
Brycheiniog) yn wylo ar ei ôl am 40 niwrnod, a'r dagrau fel 'aweddwr', hynny yw,
'dwr glan, rhedegog'.
Gwlad Frychan am Forgan fydd
Ail i gawod Gwyl Gewydd;
Deugain niau dafnau dŵr