pobierz plik - PrzedsiÄbiorczoÅÄ i ZarzÄdzanie

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ I ZARZĄDZANIE 

TOM XI, ZESZYT 9 

Dylematy zarządzania. 

Człowiek – organizacja – otoczenie 

Redakcja naukowa: 

Halina Sobocka-Szczapa 

Łódź 2010

Redaktor naukowy: Halina Sobocka-Szczapa 

Recenzent: Dorota Czechowska 

Skład i łamanie tekstu: Barbara Lebioda 

Redakcja techniczna: Jadwiga Poczyczyńska 

Projekt okładki: Marcin Szadkowski 

© Copyright: SWSPiZ w Łodzi 

ISSN 1733-2486 

Wydawnictwo 

Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości 

i Zarządzania w Łodzi: 

e-mail: wydawnictwo@swspiz.pl 

tel. 42 632 50 23, 42 632 50 26 w. 39 

www.swspiz.pl/wydawnictwo 

Druk i oprawa: Drukarnia „GREEN”, Plac Komuny Paryskiej 4, 90-007 Łódź, 

tel./fax. 042 632 2713, 0 604 507 082, e-mail: wydawnictwo@post.pl

Spis treści 

Wprowadzenie ............................................................................................................... 5 

I. Wybrane problemy zarządzania organizacjami 

Robert Dygas, Entrepreneuship and education in starting bussines, relevant 

factors and implications for success ....................................................................... 15 

Bartosz Mickiewicz, Stanisław Gawłowski, Rola innowacyjności w budowaniu 

pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa ................................................................ 19 

Role of innovation in building competitive position of a company 

Robert Dygas, Dywidenda cyfrowa a zarządzanie treścią w sieciach 

telekomunikacyjnych i audiowizualnych w Polsce ................................................. 31 

Digital dividend and content management in telecommunications and 

audiovisual networks in Poland 

Paweł Mickiewicz, Adam Grzebieluch, Zarządzanie finansowaniem rozwoju 

lokalnego na poziomie gminy .................................................................................. 43 

Management of local development financing on the level of a county (gmina) 

II. Człowiek w procesach gospodarowania 

Karol Krawczyński, Człowiek w kryzysie – przegląd zagadnień w perspektywie 

współczesności ........................................................................................................ 55 

Man in crisis – review of issues from the contemporary perspective 

Beata Pytlińska‐Bukwa, Potrzeby człowieka, stres, komunikacja interpersonalna 

wobec kryzysu ......................................................................................................... 75 

Man’s needs, stress, interpersonal communication agains crisis 

Jarosław Sobczak, Wpływ skutków kryzysu na sytuację kadrową przedsiębiorstwa .. 89 

Influence of results of crisis upon the staff situation of a company 

III. Wybrane problemy otoczenia biznesowego 

Justyna Marjańska, Katarzyna Staniszewska, Wspieranie rozwoju sektora 

małych i średnich przedsiębiorstw na przykładzie województwa łódzkiego........... 111 

Supporting the development of the sector of small and medium size 

enterprises on the example of the Łódź Voivodship

Piotr Arendarski, Wykorzystanie modelu probitowego w procesie alokacji aktywów 

między indeksy małych i dużych spółek na Warszawskiej Giełdzie Papierów 

Wartościowych ...................................................................................................... 133 

Application of the probyte model in the process of allocation of assets 

into indices of small and large companies on the Warsaw Stock Exchange 

Gniewomir Pieńkowski, Transformacja polskiego systemu reagowania 

kryzysowego .......................................................................................................... 151 

Transformation of Polish system of reacting against crisis 

Gniewomir Pieńkowski, Wpływ partnerstwa publiczno‐prywatnego 

na kształtowanie gospodarki opartej na wiedzy .................................................... 175 

Influence of public‐private partnership upon development of knowledge 

based economy 

Marzena Pracz, Maciej J. Nowak, Paweł Mickiewicz, Strategia rozwoju jako 

instrument działań „administracji uczącej się” .................................................... 189 

Development strategy as an instrument for the activities of a ‘learning 

administration’ 

Tomasz Grabia, Wpływ zmian podaży pieniądza na przedsiębiorczość i dochód 

narodowy w świetle szkoły monetarystycznej ...................................................... 199 

Influence of changes of money supply on the entrepreneurship 

and national income from the monetary school perspective 

Stefan Niesiołowski, UE po referendum w Irlandii .................................................. 219 

EU after a referendum, in Ireland 

Stefan Niesiołowski, Polityka zagraniczna Polski .................................................... 225 

Foreign policy of Poland 

Stefan Niesiołowski, 20 lat demokracji w Polsce ...................................................... 231 

20 years of democracy in Poland

WPROWADZENIE 

Udostępniany Państwu kolejny zeszyt z serii wydawniczej „Przedsiębiorczość 

i Zarządzanie” zawiera 16 opracowań, poświęconych problematyce 

zarządzania w różnych przejawach życia gospodarczego. 

Część z nich wprost zajmuje się problematyką zarządzania organizacjami 

gospodarczymi, ale pozostałe artykuły traktują o zagadnieniach, 

związanych pośrednio z funkcjonowaniem podmiotów gospodarczych, 

przy czym niektóre z nich dotyczą czynnika ludzkiego, a pozostałe – 

szeroko rozumianego otoczenia, które w sposób bezpośredni może 

kształtować podejmowanie prawidłowych decyzji, umożliwiających realizowanie 

zadań w gospodarce rynkowej. 

Powyższa, dość ogólnie scharakteryzowana problematyka opracowań 

naukowych, stanowiących zawartość niniejszego zeszytu, wpłynęła 

na kształt zaproponowanej jego struktury. W części pierwszej, zatytułowanej 

„Wybrane problemy zarządzania organizacjami” znalazły się cztery 

opracowania, w których poruszane są zagadnienia istotnie związane 

z zarządzaniem procesami gospodarczymi w jednostkach gospodarczych. 

Uwzględniają one zarówno problemy teoretyczne, jak i praktyczne, 

pozwalające na doskonalenie działania przedsiębiorstw. W części 

drugiej, pod hasłem „Człowiek w procesach gospodarowania”, znalazły 

się trzy opracowania, zajmujące się miejscem, rolą, a także zachowaniami 

ludzi w określonych uwarunkowaniach procesów gospodarowania, przy 

czym rozważania w nich prowadzone mają charakter związany zarówno 

z procesami wewnętrznymi, jak i zewnętrznymi występującymi w podmiotach 

gospodarczych. Natomiast w części trzeciej, noszącej nazwę 

„Wybrane problemy otoczenia biznesowego” znalazło się dziewięć artykułów 

poświęconych problematyce makroekonomicznej, zagadnieniom 

funkcjonowania instytucji otoczenia, a także istotnym problemom, związanym 

z uczestnictwem Polski w strukturach Unii Europejskiej. 

Zachęcając do lektury wszystkich artykułów, warto w tym miejscu 

zaprezentować główne treści w nich zawarte.

6 

Wstęp 

W artykułach Roberta Dygasa, zatytułowanych „Entrepreneurship 

and education in starting business, relevant factors and implications for 

success” oraz „Dywidenda cyfrowa oraz zarządzanie treścią w sieciach 

telekomunikacyjnych i audiowizualnych w Polsce” zaprezentowane zostały 

kluczowe czynniki, umożliwiające rozpoczęcie działalności gospodarczej 

i uzyskanie sukcesu w tej dziedzinie, jak również nowe spojrzenie 

na obecne problemy ekonomiczne przekazu treści w sieciach telekomunikacyjnych 

i audiowizualnych. Pierwsze z opracowań, mające raczej 

charakter rozprawki, zostało napisane z myślą o studentach, którzy 

chcieliby podjąć trud zorganizowania własnego stanowiska pracy. Artykuł 

ma charakter syntezy, umożliwiającej rozważenie różnych okoliczności 

związanych z tworzeniem firmy. Znaczenia podejmowania pracy 

na własny rachunek w gospodarce rynkowej nie można przecenić. Uznaje 

się bowiem, że działanie takie może w znacznym stopniu wpływać na 

ograniczenie niedopasowań, występujących na rynku. Dlatego też esej 

R. Dygasa może stanowić istotny przyczynek do dyskusji nad sposobami 

ograniczania bezrobocia, szczególnie młodych w ludzi. Drugi artykuł 

składa się z czterech części, w których Autor charakteryzuje rynek dystrybucji 

w sieciach telekomunikacyjnych, dokonując przy tym wyznaczenie 

megatrendów, proces cyfryzacji w Polsce oraz jego korzyści 

i koszty, dywidendę cyfrową, a także zestaw działań, umożliwiających 

w Polsce realizację tworzenia społeczeństwa informacyjnego. Tak szeroko 

zakrojona problematyka badawcza pozwala na poznanie podstawowego 

zakresu działań w badanej dziedzinie. Kluczowymi problemami 

pojawiającymi się jednak w tym przypadku jest optymalizacja kosztów 

dystrybucji treści w sieciach telekomunikacyjnych oraz audiowizualnych, 

a także wypracowanie standardów przekazu tych treści, przy odpowiednim 

ujednoliceniu prawa ochrony praw autorskich oraz ustawy 

medialnej, kluczowej z punktu widzenia działania wszystkich podmiotów 

na rynku (dystrybutorów treści, właścicieli praw autorskich, operatorów 

komórkowych, właścicieli platform cyfrowych, stacji telewizyjnych). 

Artykuł Bartosza Mickiewicza i Stanisława Gawłowskiego, „Rola innowacyjności 

w budowaniu pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa” 

prezentuje znaczenie innowacyjności przedsiębiorstw, która jest zjawiskiem 

coraz bardziej ważącym, obok przyciągania inwestycji zagranicznych 

dużych międzynarodowych korporacji, dla kształtowania konku‐

Wstęp 7 

rencyjności polskiej gospodarki. Innowacyjność stanowi bowiem szansę 

rozwoju także dla firm z tradycyjnych sektorów, często uznawanych za 

schyłkowe. Konsekwencją udanej polityki w tym zakresie jest budowa 

gospodarki odpornej na zagraniczną konkurencję, a jej podstawą – wykorzystanie 

wiedzy i informacji, które mają kluczowe znaczenie dla osiągnięcia 

przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstwa na rynku. Znaczącym 

walorem poznawczym artykułu jest pokazanie znaczenia procesów innowacyjnych 

poprzez pryzmat polityki gospodarczej, czynników stanowiących 

barierę rozwoju innowacyjności oraz wpływu jednostek badawczo‐rozwojowych 

na te procesy. 

Ta część publikacji zakończona jest rozważaniami zawartymi w artykule 

Pawła Mickiewicza i Adama Grzebielucha zatytułowanym „Zarządzanie 

finansowaniem rozwoju lokalnego na poziomie gminy”. Autorzy 

wskazali na istotne znaczenie instrumentów i optymalnych rozwiązań 

w zakresie finansowania bieżącej działalności i przedsięwzięć rozwojowych. 

Działalność ta ma kluczowe znaczenie dla zaspokojenia rosnących 

potrzeb społeczności lokalnych. Właściwy dobór instrumentów finansowania 

rozwoju lokalnego wymaga współpracy jednostek samorządu 

terytorialnego oraz instytucji finansowych i stanowi trzon procesów zarządzania 

rozwojem w oparciu o zasady nowego zarządzania publicznego. 

W opracowaniu szczególną uwagę zwrócono na pozyskiwanie 

zewnętrznych źródeł finansowania, jakim są produkty bankowe, prezentując 

równocześnie podstawowe zasady wyznaczania ratingu oraz oceny 

zdolności kredytowej oraz jeden z instrumentów finansowania inwestycji 

(wykup przez bank wierzytelności przysługujących do jednostki samorządu 

terytorialnego). 

W problematykę drugiego fragmentu publikacji wprowadza artykuł 

Karola Krawczyńskiego, zatytułowany „Człowiek w kryzysie – przegląd 

zagadnień w perspektywie współczesności”. Autor podjął w nim próbę 

zarysu całościowego spojrzenia na problematykę konfrontacji człowieka 

współczesnego z wielopłaszczyznowo postrzeganymi sytuacjami kryzysowymi. 

Zachowując przy tym zasadę uniwersalności spojrzenia, Autor 

stara się zaadresować niniejsze opracowanie do osób poszukujących 

wskazań dla poszukiwań i przemyśleń na temat człowieka znajdującego 

się w obliczu sytuacji kryzysowej, zarówno tego, który jest w tę sytuację

8 

Wstęp 

uwikłany bez własnej woli, jak i tego, który w tę sytuację wkracza z zamiarem 

niesienia pomocy i z zamiarem świadomego jej kształtowania, 

dla uzyskania pozytywnych rozwiązań. Zasygnalizowana została w artykule 

także ambiwalentność w podejściach do kryzysu, zmierzających 

do ustalenia jego roli w rozwoju sytuacji, stanowiących kontekst życia 

jednostek i grup społecznych. Zamierzając przekazać współczesne spojrzenie 

na problematykę człowieka w kryzysie, Autor starał się uwzględnić 

zarówno utrwalone paradygmaty nauk biologicznych i społecznych 

jak i dorobek oraz wskazania praktyków psychologii społecznej i psychologii 

klinicznej. 

Artykuł Beaty Pytlińskiej‐Bukwy, zatytułowany „Potrzeby człowieka, 

stres, komunikacja interpersonalna wobec kryzysu” jest prezentacją 

kontynuowanych przez wiele lat badań, mających na celu udowodnienie 

tego że ludzie zdobywają to, czego pragną, dzięki pewnym postawom 

i zachowaniom, a także dzięki aktywności wewnętrznej, pragnieniu pokonaniu 

negatywnych myśli czy dzięki niezłomnej wierze w samego 

siebie. W opracowaniu zdefiniowany został kryzys, jak i sytuacja „normalna”, 

jednak kwestią wiodącą jest postawa, zachowanie człowieka 

wobec stanu kryzysu, wpływ kryzysu na potrzeby, kryzys a stres, kryzys 

a komunikacja interpersonalna. W rozważaniach punktem odniesienia 

była teoria potrzeb według Maslowa oraz teoria behawioralna. Opracowanie 

przybliża tematykę zachowań wobec kryzysu, czy sytuacji wywołujących 

kryzys, wskazuje właściwe postawy i kierunki działań oraz 

możliwości rozwiązań. 

Jarosław Sobczak, w swoim opracowaniu „Kryzys z perspektywy 

osoby bezrobotnej” przedstawia wpływ obecnej sytuacji kryzysowej na 

pracowników przedsiębiorstw, które ten kryzys dotknął. Szczególną 

uwagę zwraca na tych, którzy w wyniku zawirowań gospodarczych 

stracili pracę. W artykule podjęto próbę opisu stanu wewnętrznego 

zwolnionego pracownika, jego życia po wyjściu z organizacji. Jest to tym 

bardziej trudne, że każdy człowiek inaczej przyjmuje gorycz porażki, 

jaką w pewnym sensie jest utrata pracy. Szczególnie ważne są w tym 

kontekście zagrożenia, związane z nasilaniem się patologii (alkoholizm, 

narkomania, próby samobójcze), wpływem na rodzinę, itp. W opracowaniu 

zaprezentowane zostały sposoby radzenia sobie z trudnościami

Wstęp 9 

bezrobocia, znaczenie jakie ma dla bezrobotnego w początkowej fazie 

nowej sytuacji wsparcie najbliższej rodziny. Została również podjęta 

próba wskazania kilku możliwych rozwiązań tego stanu (m.in. przekwalifikowanie, 

samozatrudnienie, wyjazd za granicę). Doskonałym rozwiązaniem 

– zdaniem Autora – jest wypracowanie programów pomocy osobom 

bezrobotnym, jak również kształtowanie odpowiednich postaw, 

zmierzających do dostosowania się do aktualnego popytu na rynku pracy. 

Ostatnia część publikacji zawiera największą liczbę opracowań, których 

walorem jest różnorodność podejmowanych zagadnień, mających znaczenie 

dla funkcjonowania organizacji, jak również umożliwiających odniesienie 

ich działań do zmian występujących rzeczywistości gospodarczej. 

W pierwszym opracowaniu, autorstwa Justyny Marjańskiej oraz Katarzyny 

Staniszewskiej pod tytułem „Wspieranie rozwoju sektora małych 

i średnich przedsiębiorstw na przykładzie województwa łódzkiego” 

pokazano działania wspierające małe i średnie przedsiębiorstwa w regionie 

łódzkim, ze szczególnym uwzględnieniem instytucji, które takiej 

pomocy mogą udzielać. Opracowanie ma szerszy kontekst, ukazujący 

skalę sektora MSP w województwie, nie mówiąc już o dokładnym zdefiniowaniu 

jego podmiotów. Podstawowym wnioskiem z przeprowadzonych 

analiz jest to, że małe i średnie przedsiębiorstwa w regionie łódzkim 

uzyskują pomoc z różnych instytucji. Instytucje te wspierają przedsiębiorstwa 

już od samego początku działania podmiotu, a także wtedy, 

kiedy firma funkcjonuje od dłuższego czasu. Dzięki wsparciu tych instytucji 

mogą one silnie i prężnie działać i rozwijać się, wpływając pozytywnie 

na rozwój gospodarki regionu (tworzenie PKB), a także na ograniczenie 

niedopasowań na regionalnym rynku pracy. 

Artykuł Piotra Arendarskiego, zatytułowany „Wykorzystanie modelu 

probitowego w procesie alokacji aktywów między indeksy małych 

i dużych spółek na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych” jest 

próbą odpowiedzi na pytanie czy krótkoterminowe odchylenia na spreadzie 

między indeksami Wig20, a sWig80 mogą być lepiej opisywane 

i przewidywane przez model probitowy w relacji do strategii pasywnych 

oraz rotacyjnej strategii typu momentum. Jest to zagadnienie niezwykle 

ważne z punktu widzenia rynku finansowego, ze szczególnym 

uwzględnieniem sytuacji spółek notowanych na giełdzie. Opracowanie

10 

Wstęp 

jest odpowiedzią na rosnące zainteresowanie nowoczesnymi metodami 

alokacji aktywów, zaś badania potwierdzają, iż model probitowy może 

być skutecznym narzędziem generującym ponadprzeciętne relacje stopy 

zwrotu do odchylenia standardowego. Jest ponadto dostosowany do 

uwarunkowań polskiego rynku finansowego. 

Opracowania Gniewomira Pieńkowskiego, zatytułowane „Transformacja 

polskiego systemu reagowania kryzysowego” oraz „Wpływ partnerstwa 

publiczno‐prywatnego na kształtowanie gospodarki opartej na 

wiedzy” zawierają rozważania niezwykle istotne z punktu widzenia 

funkcjonowania gospodarki, jako całości. W pierwszym z nich zwrócono 

uwagę na konieczność kontynuowania i zintensyfikowania prac na tworzeniem 

systemu zarządzania kryzysowego. Problem ten ukazano 

przede wszystkim w kontekście historycznym, chociaż pojawiają się tu 

najnowsze zagadnienia, prezentujące główne formy zarządzania kryzysowego 

w Polsce. Analiza wykazuje również wpływ ekstremalnych sytuacji 

na rozwój określonych form tego typu zarządzania. W drugim 

artykule opisano tworzenie i rozwój partnerstwa publiczno‐prywatnego, 

a także jego znaczenie dla wdrażania założeń gospodarki opartej na wiedzy. 

Szczególne jest znaczenie tego partnerstwa dla realizacji zadań publicznych, 

głównie z uwagi na elastyczność sektora prywatnego i jego 

zdolność pozyskiwania środków finansowych. W ten sposób możliwe 

jest zwiększenie innowacyjności oraz konkurencyjności państwa w skali 

międzynarodowej. 

W artykule Marzeny Pracz, Macieja Nowaka i Pawła Mickiewicza, 

pod tytułem „Strategia rozwoju jako instrument działań „administracji 

uczącej się” zajęto się udzieleniem odpowiedzi na pytanie o to, w jaki 

sposób i w jakim zakresie zagadnienia związane ze specyfiką „administracji 

uczącej się” mogą być wykorzystywane dla wykonywania zadań 

publicznych przez administracje polskich miast. Szczególnym punktem 

odniesienia w tym przypadku była strategia rozwoju. Połączenie wskazanych 

zagadnień jest przesłanką dla bardziej precyzyjnego określenia 

celów rozwoju lokalnego oraz określenia sposobu ich sprawnego realizowania. 

Poruszona kwestia jest tym istotniejsza, że rozwój całego kraju 

jest generowany głównie przez funkcje miejskie, za które odpowiada 

administracja publiczna.

Wstęp 11 

Opracowanie Tomasza Grabi, „Wpływ zmian podaży pieniądza na 

przedsiębiorczość i dochód narodowy w świetle szkoły monetarystycznej”, 

składa się z czterech części i ma charakter przede wszystkim teoretyczny. 

Przeprowadzone analizy sygnalizują przesłanki zależności między 

przedsiębiorczością i dochodem narodowym. Przeprowadzona krytyczna 

analiza oddziaływania podaży pieniądza na nominalny oraz realny 

dochód narodowy pozwoliła na wskazanie podstawowych implikacji 

dla prowadzenia polityki pieniężnej przez bank centralny. 

Ostatnie dwa artykuły, napisane przez Stefana Niesiołowskiego, zatytułowane 

„Polityka zagraniczna Polski” oraz „UE po referendum 

w Irlandii” oraz „20 lat demokracji w Polsce” opisują zagadnienia mające 

znaczenie dla funkcjonowania Polski w Unii Europejskiej. Autor wskazał 

na istotne wyznaczniki i uwarunkowania zewnętrzne, wpływające na 

pozycję międzynarodową naszego kraju, jak również determinanty kierunków 

dalszego rozwoju Unii. Artykuły mają charakter wyjaśniający 

wiele wątpliwości i mogą być wykorzystywane w procesie dydaktycznym, 

jako materiały uzupełniające literaturę podstawową z przedmiotów 

na kierunku Stosunki Międzynarodowe. 

Opracowania zawarte w publikacji, charakteryzują się dużymi walorami 

naukowymi i poznawczymi, o czym świadczy uzyskanie przez nie 

pozytywnej recenzji wydawniczej. Poruszane w nich zagadnienia mają 

niezwykle ważne znaczenie dla funkcjonowania gospodarki oraz podmiotów. 

Szczególnie istotne jest wskazanie możliwości korzystania z doświadczeń 

innych nauk, których wykorzystanie w praktyce gospodarczej, 

mogłoby przynieść zdecydowaną poprawę skuteczności działania firm. 

W wielu przypadkach, połączenie rozważań teoretycznych z analizami 

empirycznymi, umożliwiło większe zrozumienie przedstawianej problematyki. 

W związku z tym zaprezentowane artykuły mogą stanowić istotne 

uzupełnienie piśmiennictwa, przede wszystkim ekonomicznego, ale 

również społecznego. Mogą być również wykorzystywane w procesie 

dydaktycznym. 

Halina Sobocka‐Szczapa

I. 

Wybrane problemy zarządzania 

organizacjami

Seria SWSPiZ w Łodzi: PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ i ZARZĄDZANIE 

Tom XI – Zeszyt 9 – 2010 – ss. 15– 18 

Robert Dygas 

Academy of Management 

Entrepreneurship and education in starting business, 

relevant factors and implications for success 

The main goal of this article is to point out main key factors to start 

business and get the success. This article was written as inspiration for 

those students who want to start a business. 

From economic perspective a success means to make profit or when 

discounted difference between revenue streams and costs is more than 

zero 1 . What does then success mean in real business life? When there is 

no profit is it possible to declare that there is a success? The answer is yes 

it is. There could be a start‐up company which does not make profit but 

it is still on the market. The fact that is not out of the market could be 

a success (of course in the long run if there are no profits company is out 

due to i.e. new entrants to the market). Interesting thing is the different 

meaning of the success has for different people, managers, students etc. 

(For some students to pass the exam is the success for itself for some get 

the “A” mark means to reach the goal). Success should be justified by its 

scale as well when the public admires that. Each Nobel Prize can be obvious 

success in twofold, one for the owner and other for the human 

knowledge capital. It mean that that success is strongly related to the 

education. Some of the students may argue that there are examples of 

inf R 

1 i Ci 

∑ , 

i = 0 i 

− 

(1 + r) 

number (year, moth, etc). 

where Ri are revenues, Ci costs, r is a disount rate, i stand for a period

16 

Robert Dygas 

people who do not have education or they are not well educated and 

they made a fabulous business and got a success (i.e some music celebrities). 

It is true, but the number of such people is insignificant comparing 

to the number of educated business people. It is worth mentioning that 

the biggest music stars have higher education as well. 

Another aspect is that pop starsʹ success or being on the top is usually 

true in the short run and depends on the trends in the music. Are the rich 

people different? Letʹs take the list of 7 top Forbes billionaires in South 

Korea 2 . It came out that all of them are highly educated people, which is 

not surprising. All of this support the thesis that education is strongly 

related to the success in business. (it is not always in personal life). If it is 

so, does it mean that to start a business it is enough to be well educated 

or finish a good Business School? The answer is no. That is why here 

comes the entrepreneurship, understood as the skills mixed with personal 

traits which endow the person to do business. If it is a skill so is it 

possible to gain it somehow or learn it? Definitely yes, it can be learnt by 

doing it! Even though that the first one not necessarily should be a success, 

but what is important that the knowledge of failure can be used for 

success in the future. So business skills are gained by starting and running 

a business. How about personal traits? This is more sociological 

issue, but important as well. It is proved that people who have to take 

care about themselves in early stage of life are more entrepreneurial from 

those they were supported by parents long time. Instinct to survive 

makes that difference. It does mean that people which were supported 

by parents long time till theirs 30−40 should not start a business at all? 

Not exactly. This aspect will be analyzed further down in this article so 

letʹs look first on the relevant factors in starting up a new business. 

There are three important issues linked with a decision to start a business: 

l. idea of the business, 2. initial capital 3. risk taking. The most important 

thing is the business idea which mean what sort of business to 

start with. Microsoft, Google, Facebook are the successful businesses due 

to invention of the ʺcatchyʺ ideas. These products have one thing in 

common that almost everyone is using them or at least heard of these 

tools. That is why all the best ideas are patented and protected from co‐ 

2 

http://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Korean_billionaires_and_multi‐millionaires.

Entrepreneurship and education in starting business, relevant factors… 17 

pying them. Capital can be borrowed, and risk can be limited by insurance 

etc. Thus the another thesis can be raised here, that the most crucial 

item to be successful in starting a business is a right idea then. There are 

many good ideas but only a few are successfully implemented mainly 

because majority of them requires long time for research and development 

which is of high cost especially in pharmaceutical business. 

Letʹs come back to our example now mentioned earlier and imagine 

a person which is well educated and was supported by parents for a long 

time and these parents are very rich (i.e. they run a profitable business). 

Most likely this person will join their business and learn how to do business. 

The possible result can be that this person will hardly become an 

entrepreneur. Lot of effort depends on such person to become risk taker 

and to be on his or her own. Does it mean that such person should not 

join the family business at all? The reasonable answer should be that this 

person should as soon as possible be on her or his own and try to start 

his or her own business (even if there is a failure!!) and after such business 

experience then join family business. In this sense another thesis can 

be formulated that entrepreneurial skills are strongly correlated with 

financially independence and the risk taking as well. To be entrepreneur 

it means to think ʺout‐of‐boxʺ and take a risk and go the way no one goes 

before, or as Stephen Covey named it as to follow your ʺvoiceʺ as unique 

and personal significance, which inspires others and leads from dependence 

through independence to interdependence 3 . It means that success should inspire 

others to do business and cooperate to use a synergy in business 

(that is why important to keep the relations with your desk friends from 

Business School). This can be understood not only to combine the skills 

and resources from different people whom we would like to do business 

with but also a correlation between education and entrepreneurship. 

These two things together (education and entrepreneurship )are key relevant 

factors which should be developed and trained constantly. 

Letʹs wrap up the most crucial aspects of what is relevant in starting 

the business. The most important thing is to be independent and learn by 

experience how to do business even if the beginning will be hard and 

3 

Stephen R. Covey, The 8th Habit, from effectiveness to greatness, Simon and Schuster 

UK Ltd.,2004.

18 

Robert Dygas 

may bring the failure. Based on that education should be in place and 

while these two things are linked together a right business idea will 

come up together with risk management. For some students it may 

sounds as the day‐by‐day hard work, and in fact it is. There is no success 

in business with ʺeasy‐comeʺ or ʺfree dinnerʺ case. Based on what was 

mentioned here it is worthwhile to state that macroeconomics has also its 

influence on the decisions. It may be harder for some people to start 

business in the recession as the consumption is falling down and production 

as well, but there are still smart entrepreneurs who can use the market 

opportunity and have a success even during hard times. The reasonable 

answer to this can be that they treat the recession as the source of 

challenges and not as stoppers for implementing theirs ideas. They are 

brave and knowledgeable and know how to use a synergy. This is like 

a receipt for a good cake. The receipt is known to many cooks but only 

a few can bake a tasty cake.


Tom XI – Zeszyt 9 – 2010 – ss. 19–30 

Bartosz Mickiewicz * , Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny 

w Szczecinie 

Stanisław Gawłowski ** , SWSPiZ w Łodzi 

Rola innowacyjności w budowaniu pozycji 

konkurencyjnej przedsiębiorstwa ♦ 

1. Wstęp 

Polityka gospodarcza realizowana w Polsce zakłada przyciągnięcie 

nowych inwestycji zagranicznych dużych międzynarodowych korporacji. 

Jest to jeden z filarów budowania konkurencyjności naszej gospodarki. 

Jednakże coraz istotniejszym warunkiem rozwoju jest innowacyjność 

przedsiębiorstw. W krajach Unii Europejskiej to właśnie ona oraz polityka 

wsparcia ze strony rządów jest czynnikiem działań dla przedsiębiorstw. 

Innowacyjność stanowi, bowiem szansę rozwoju dla przedsiębiorstw 

naszej gospodarki, ale także dla firm z tradycyjnych sektorów, 

często uznawanych za schyłkowe. Jednak procesy te wymagają czasu 

i nakładów finansowych. Konsekwencją udanej polityki w tym zakresie 

jest budowa gospodarki odpornej na zagraniczna konkurencję. 

Nowoczesna gospodarka w XXI wieku powinna koncentrować się na 

wykorzystaniu wiedzy i informacji. Zmiany, których doświadczają 

* Katedra Ekonomii Środowiska i Agrobiznesu, Wydział Ekonomiczny. 

** Wydział Zarządzania. 

♦ Publikacja jest rezultatem badań wykonanych w ramach projektu badawczego 

MNiSzW nr N N305 189635.

20 

Bartosz Mickiewicz, Stanisław Gawłowski 

współczesne organizacje, sprawiają, że dotychczasowe metody zarządzania 

stają się niewystarczające do osiągnięcia długofalowych celów, 

założonych przez przedsiębiorstwa funkcjonujące na rynku globalnym. 

Dlatego też gromadzenie i umiejętne posługiwanie się informacją oraz 

wiedzą należy uznać za kluczowe do osiągnięcia przewagi konkurencyjnej 

na rynku. 

O potrzebie zainteresowania działań w kierunku rozwoju innowacji 

w polskich przedsiębiorstwach mówi się już od dawna. Są one bowiem 

przejawem zmian zachodzących w organizacji oraz w jej otoczeniu, 

wpływając znacząco na zwiększenie poziomu konkurencyjności. Mogą 

one polegać na wprowadzeniu nowych produktów, nowych metod produkcji, 

zdobyciu nowych źródeł surowców, ulepszeniu metod marketingu 

i zarządzania czy doskonaleniu logistyki produkcji i dystrybucji. 

Celem artykułu jest określenie roli procesów innowacyjnych w budowaniu 

przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw z uwzględnieniem polityki 

gospodarczej, czynników stanowiących barierę rozwoju innowacyjności 

oraz wpływu jednostek badawczo‐rozwojowych na te procesy. 

Badania zostały wykonane w 2009 i 2010 r. na terenie wszystkich (34) 

gmin nadmorskich w Polsce. Badania zostały przeprowadzone na grupie 

100 przedsiębiorstw małej i średniej wielkości (sektor MSP) z następujących 

branż: działalność turystyczna, przetwórstwo, produkcja, usługi 

pozostałe. W badaniach zastosowano następujące metody i techniki badawcze: 

1. Ankiety – były podstawowym źródłem zbierania danych faktograficznych 

we wstępnych etapach badań, które następnie posłużą do 

pogłębienia badanego problemu. Przy konstruowaniu kwestionariusza, 

a następnie przy stosowaniu tego narzędzia badań, podjęto odpowiednie 

środki w celu podniesienia wartości poznawczej zebranych 

tym sposobem materiałów. Środkami tymi były m.in. wyjaśnienie 

przeznaczenia zbieranych materiałów, przeszkolenie ankieterów 

i osobiste dotarcie do terenu badań w trakcie ankietyzacji. 

2. Metody statystyczne – uzyskane wyniki opracowano statystycznie 

wykonując analizę wariancji (ANOVA), analizę rang Kruskala‐Wallisa, 

korelację rang gamma oraz test Chi Cochrana i Bartletta) stosowano analizę 

wariancji (ANOVA). Aby zbadać istotność – kwadrat. Do danych

Rola innowacyjności w budowaniu pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa 21 

ciągłych numerycznych, których wariancje były homogeniczne (testy 

różnic między grupami, wykorzystano test post‐hoc najmniejszych 

istotnych różnic (NIR) (Luszniewicz A, Słaby T 2001). 

2. Polityka gospodarcza – znaczenie i cele 

Przyciągnięcie nowych inwestycji zagranicznych jest celem polskiej 

polityki gospodarczej. Duże międzynarodowe korporacje mają w Polsce 

korzystne warunki realizacji inwestycji. Z jednej strony wykorzystują 

one szanse, jakie daje globalizacja, ale z drugiej opierają się na przewagach 

lokalizacyjnych, jak również na potencjale kapitału ludzkiego. Tendencja 

ta obserwowana jest nie tylko w Polsce, ale także i na świecie. 

Przykład stanowią specjalne strefy ekonomiczne rozwijające się z wielką 

dynamiką w różnych zakątkach świata. Warto jednak podkreślić, że 

działania poszczególnych państw, mające na celu przyciąganie nowych 

inwestorów, wiążą się ze stopniową utratą kontroli nad międzynarodowym 

kapitałem inwestycyjnym. 

Z ekonomicznego punktu widzenia za najważniejsze powinny być 

uznane te inwestycje, które mają znaczenie strategiczne dla danego kraju, 

zapewniając stabilny rozwój w długim okresie. Należy jednak podkreślić, 

że rządy poszczególnych krajów, chcąc wpływać na długoterminowy 

wzrost gospodarczy za pośrednictwem inwestycji, powinny mieć 

na uwadze fakt, że zwolnienia podatkowe i tania siła robocza nie mogą 

być uznane za jedyne argumenty w walce o przyciągnięcie i utrzymanie 

inwestorów. Za istotne powinny być uznane również takie aspekty jak: 

dostępna infrastruktura informatyczna, jakość siły roboczej rozumiana 

jako wykształcenie i mobilność oraz rozwój technologiczny. Dlatego też 

w oddziaływaniu państwa na procesy rozwoju społeczno‐gospodarczego 

bardzo ważną rolę odgrywa obecnie polityka naukowa i innowacyjna. 

Przedsiębiorstwa, które chcą utrzymać się na rynku i rozwijać się, 

powinny skoncentrować się na poszukiwaniu nowych, bardziej zaawansowanych 

i efektywnych rozwiązań. Osiąganie przewagi konkurencyjnej 

uwarunkowane jest, bowiem umiejętnością dostosowania się przedsiębiorstwa 

do zmian zachodzących w jego wnętrzu oraz otoczeniu. Dlatego 

też nie bez znaczenia pozostaje trafność decyzji związanych z realiza‐

22 


cją projektów inwestycyjnych przedsiębiorstwa, które stanowią jedną 

z form rozwoju firmy. Wyraża się on przez lokowanie kapitału i pracy 

w specyficzne dobra. Kapitał ten przybiera postać kapitału rzeczowego, 

finansowego i ludzkiego. Innowacje powinny być uznane za główne 

źródło osiągania przez przedsiębiorstwa przewagi konkurencyjnej, gdyż 

jest elementem decydującym o jego szansach, wycenie rynkowej i perspektywach. 

Innowacyjność przedsiębiorstw można określić najogólniej 

jako jego zdolności do poszukiwania i komercyjnego wykorzystania jakichkolwiek 

wyników badań naukowych, nowych koncepcji, pomysłów 

i wynalazków, prowadzących do wzrostu poziomu nowoczesności 

i wzmacniania pozycji konkurencyjnej (Stawasz E 2006). 

Można, zatem stwierdzić, że działania innowacyjne oraz ciągłe doskonalenie 

przedsiębiorstwa są kluczem do pokonania konkurencji. 

3. Wdrażanie innowacji w polskich przedsiębiorstwach 

w świetle badań własnych 

Sukces przedsiębiorstwa na rynku wyraża się odpowiednimi wskaźnikami 

ekonomicznymi. Zadowolenie klienta na rynku zależy w głównej 

mierze od jakości lub ceny oferowanych produktów lub usług. W obniżeniu 

ceny pomagać mogą innowacje dzięki nowoczesnym technologiom 

produkcji, a w przypadku jakości – innowacje produktowe. Utrzymanie 

odpowiednio wysokiej jakości produktu wymaga nie tylko zapewnienia 

możliwości technicznej produkcji, ale również posiadania zintegrowanego 

systemu sterowania jakością (Penc J. 2006). W najbliższym czasie silną 

pozycję konkurencyjną będą miały przedsiębiorstwa, które już od dłuższego 

czasu umacniają swoją pozycję na rynku, dzięki właśnie innowacyjności 

i zarządzaniu innowacyjnemu. 

Za największy przejaw innowacyjności w badanych przedsiębiorstwach 

uznawane jest doskonalenie produktu, elementu mającego zasadniczo 

największy wpływ na przynoszenie dochodu firmie, a więc 

będącego czynnikiem warunkującym w największym stopniu sens jego 

istnienia (wykres 1). Często spotykane w polskich firmach są innowacje 

technologiczne (24%). Największe innowacje dotyczą także doskonalenia


w obszarze organizacji i zarządzania (26%). Pokazuje to, że dynamicznie 

rozwijające się nauki o zarządzaniu, zmiany sposobu myślenia strategicznego 

to wartości, dzięki którym organizacja jest lepiej postrzegana 

przez otoczenie. W obecnych czasach w Polsce prowadzenie firmy w tak 

silnym otoczeniu konkurencyjnym jest bardzo trudne. Nawet najdrobniejszy 

błąd może skończyć się np. utratą istniejącej wielkości zasobów 

i ogromnymi kosztami. W wyniku przeprowadzonych badań można 

stwierdzić, że polskie przedsiębiorstwa powinny mieć możliwość dokonywania 

szybkich zmian wewnątrzorganizacyjnych. Elastyczne dopasowanie 

się systemu takiego jak przedsiębiorstwo do zmieniających się 

warunków zarządzania pozwala na szybką adaptację struktury organizacyjnej 

do ciągle przeobrażającego się środowiska, umożliwiając jednocześnie 

wdrażanie innowacji w tym obszarze. 

Rysunek 1. Obszary doskonalenia firmy będące przejawem innowacyjnego charakteru 

podejmowanych decyzji 

24% 

4% 4% 4% 

0% 

38% 

informacji 

produktu 

organizacji i zarządzania 

technologii 

środow iska pracy 

środow iska naturalnego 

26% 

inne 

Źródło: badania własne. 

Innowacje w obszarze struktury organizacyjnej powinny przede 

wszystkim dotyczyć skrócenia czasu przepływu informacji oraz szybkiej 

reakcji na bieżące wydarzenia rynkowe i ekonomiczne. Obszar zmian 

w tym zakresie polega miedzy innymi na inwestycji w nowoczesne instrumenty 

pozwalające znacznie przyspieszyć analizę napływających danych 

z otoczenia. Jedne z działań, które już zostały podjęte dotyczą zakupu

24 


nowoczesnych komputerów i oprogramowania oraz stworzenia infrastruktury 

informatycznej. 

Wizerunek polskiej firmy postrzeganej jako bardzo zorganizowanej 

oraz skoordynowanej naruszony jest poprzez niskie zainteresowanie jej 

kierownictwa tworzeniem odpowiedniego środowiska pracy oraz ochrony 

środowiska naturalnego (po 4%). Słaby poziom innowacji w tym ostatnim 

może wynikać z kilku istotnych czynników: 

− brak odpowiedniego propagowania idei ochrony środowiska, 

− brak znaczącego zainteresowania społecznego tą dziedziną, 

− brak świadomości długofalowych skutków destrukcji środowiska 

naturalnego, 

− nieodpowiednio prowadzona polityka państwa, 

− brak doświadczenia w tej dziedzinie, 

− nie znajomości możliwości alternatywnego wykorzystania źródeł 

energii. 

Poprawa środowiska pracy nie ogranicza się tylko do udostępnianie 

pracownikom najnowszych osiągnięć techniki, ale również zmian filozofii 

myślenia o pracowniku, który powinien być traktowany jako niezbędny 

element funkcjonowania firmy, wzrost jego prestiżu i szacunku 

w przedsiębiorstwie powinno być nadrzędnym celem polityki personalnej. 

Innowacje zastosowane w tym obszarze mają kluczowe znaczenie 

w poprawie klimatu panującego w przedsiębiorstwie. Niewielki stopień 

innowacyjności tego obszaru jest spowodowany głównie obniżką kosztów. 

Nadal w wielu polskich firmach utrzymywany jest dość sztywny 

i bardzo formalny poziom stosunków międzyludzkich, istnieje wysoka 

bariera pomiędzy managementem a sferą pracowników. Innowacyjność 

powinna przede wszystkim znieść te bariery i pozwolić na poprawienie 

kanału wymiany informacji, poglądów oraz koncepcji z kierownictwem 

firmy. Wszystkie przejawy dbałości firmy o pracownika będą owocowały 

lepszą jego postawą wobec wymagań stawianych przez kierownictwo, 

dlatego obszarem innowacji może stać się również system świadczeń 

i pakietów socjalnych. W rzeczywistości przedsiębiorstwa powinny być 

takim miejscem, do którego pracownicy chętnie przychodzą i wykonują 

swoją pracę.


Niezwykle istotne z punktu widzenia rozwoju procesów innowacyjnych 

jest określenie barier, które mogą spowalniać te procesy (rys. 2) 

Można zauważyć, że najbardziej dominującymi czynnikami są: niechęć 

do zmian (22%), oraz brak odpowiedniej polityki państwa (21%). Pierwszy 

z tych elementów dotyczyć może osób zarządzających, które boją się 

ryzykować. Niechęć ta wynika również z faktu nie odnalezienia się osób 

z pionu kierowniczego w nowym, bardziej dynamicznym środowisku. 

Ma ona oczywiście swoje źródła w nieznajomości zasad panujących wewnątrz 

i zewnątrz firmy, a także braku dostatecznej wiedzy o możliwościach 

i potencjale firmy. Możliwości, jakie niesie wprowadzenie innowacji 

w jednej firmie mogą być zachętą dla innych, jednak nieodpowiednio 

zaalokowane nakłady finansowe wskutek błędnych decyzji mogą 

przyczynić się do niepożądanych efektów takich transformacji. Często 

właśnie z tego względu kierownictwo woli pozostać w pozycji defensywnej 

do podejmowania takich działań. 

Rysunek 2. Czynniki stanowiące barierę innowacyjności w przedsiębiorstwie 

– badania ankietowe 

13% 

6% 

24% 

niechęć do zmian 

brak odpowiedniej polityki 

Państwa 

niekorzystne prawo 

17% 

brak preferencji dla działań 

innowacyjnych 

skostniałość struktur 

18% 

22% 

strategia utrudniająca istniejący 

stan rzeczy 

Źródło: badania własne. 

Polityka polskiego rządu ma bardzo duże znaczenie we wprowadzaniu 

innowacji. Często jednak jest to uważane za czynnik hamujący innowacje 

(17%). Jednym z głównych powodów takiego stanu rzeczy jest

26 


duża opieszałość rządu w zmianach w ustawodawstwie. Polityka państwa 

powinna stwarzać warunki i stymulować kierunki rozwoju przedsiębiorstw, 

a także wpływać znacząco na ich strategie, określając rozwijane 

sektory i sposoby finansowania badań naukowych. 

Podstawą rozwoju państwa jest perspektywiczna wizja rozwoju gospodarki 

kraju, jej funkcjonowania oraz prowadzenie odpowiedniej polityki 

(Bogdanienko J 1998). Bariery, które ograniczają lub hamują rozwój 

gospodarczy są następujące: 

− wysokie koszty wdrażania innowacji, 

− 

− 

− 

− 

utrudniony dostęp do zewnętrznych źródeł finansowania oraz wysokie 

koszty zaciągania kredytów, 

mała znajomość alternatywnych sposobów pozyskania kapitału, 

ograniczony dostęp do nowych innowacyjnych rozwiązań wypracowanych 

przez sektor badawczo‐rozwojowy, 

brak informacji o nowych technologiach i pojawiających się możliwościach 

w określonych sektorach rynku (Janasz W, Kozioł K 2007). 

Niekorzystny system prawny istniejący w Polsce również ma dość 

istotny wpływ na rozwój innowacyjności w przedsiębiorstwach (16%), co 

z kolei powoduje obawy u przedsiębiorców związane z przyszłymi konsekwencjami 

niepowodzenia wdrożenia. Istniejące prawo nakłada na 

przedsiębiorstwa zbyt duże obciążenia regulacyjne, jednocześnie hamując 

ich rozwój a także możliwość wprowadzania innowacji. 

Raport European Innovation Scoreboard zawiera dość obszerną analizę 

innowacyjności około 40 krajów, w tym wszystkich krajów UE. Raport 

ten oparty jest na pomiarze grupy czynników stymulujących wzrost 

poziomu innowacyjności, jak również indeksów (SII), które dają informację 

o efektach działalności proinnowacyjnej. Wartość wskaźnika SII od 

2003 roku dla Polski zmieniają się od 0.21 do 0.24 w 2007 roku, i stanowi 

niecałą połowę wartości wskaźnika dla UE‐27, co świadczy o tym, że 

znajduje się daleko za krajami wiodącymi (np. Szwecja – 0.73, Niemcy – 

0.59, Francja – 0.47,Czechy – 0.36, UE27 – 0.45 w 2007 roku) (Raport 

European Innovation Scoreboard, 2007). 

Barierą innowacyjności w Polsce jest w pewnym stopniu także polityka 

dotycząca sektora B+R, które posiadają przestarzałe zasoby sprzę‐


towe – stopień ich zużycia wynosi około 78%. Poważnym problemem 

jest to, że środki pochodzące z budżetu przeznacza się na zakup aparatury 

o niewielkiej wartości i niskiej jakości. Osłabiony system finansowania 

jednostek badawczo‐rozwojowych pogarsza fakt, że większość środków 

budżetowych przeznacza się na działalność statutową. Blisko 40% całkowitych 

kosztów stanowią wydatki na badania podstawowe, 35% finansów jest 

wykorzystywana na prace rozwojowe, a tylko 25% na badania stosowane. 

Niski odsetek PKB przeznaczanego na rozwój tego sektora (0,57%) 

powoduje, że Polska jest porównywana w tym obszarze do biedniejszych 

krajów Azji i Ameryki Łacińskiej (założeniem przyjętej w 2000 roku 

Strategii Lizbońskiej było osiągnięcie wydatków na sektor badawczorozwojowy 

rzędu 3% PKB). 

4. Jednostki badawczo‐rozwojowe jako element polskiego systemu 

innowacji 

Przeprowadzane badania nad współpracą polskiego sektora B+R 

z przemysłem wykazały, że instytucje i jednostki tego sektora podejmują 

współpracę technologiczną z przedsiębiorstwami w ograniczonym zakresie. 

Większą aktywność w budowaniu powiązań między nauką a gospodarką 

wykazują jednostki badawczo‐rozwojowe. Podmioty te mają 

w swojej działalności statutowej zapisany postulat powiązania prowadzonych 

prac B+R z gospodarką, jednak analiza przychodów ze sprzedaży 

projektów celowych, projektów międzynarodowych i projektów 

zamawianych, pozwala stwierdzić, że wydatkowanie środków publicznych 

na funkcjonowanie tych jednostek tylko w części przyczynia się do 

wymiernych korzyści dla gospodarki (Mamica Ł. 2007; Łobejko S. 2008). 

W założeniu jednostki badawczo‐rozwojowe powinny być jednym 

z najważniejszych elementów krajowego systemu innowacji, który obejmuje 

instytucje tworzące i/lub wspierające tworzenie innowacji (instytuty 

naukowo‐badawcze, ośrodki badawczo‐rozwojowe). 

Jednostki badawczo‐rozwojowe, które aktywnie uczestniczą w transferze 

technologii i wiedzy do gospodarki uzyskują 60−80% przychodów 

ze zleceń od przedsiębiorstw oraz projektów badawczych. Pozostała 

część niezbędnych do funkcjonowania środków stanowi dotacja statuto‐

28 


wa, która tworzy istotne korzyści zewnętrzne dla przedsiębiorstw – pozwala 

uzyskać dostęp do wysokiej jakości badań po niższym koszcie. 

Tabela 1. Korzyści wynikające z podejmowania działań innowacyjnych 

przez przedsiębiorstwa 

Lp. 

Wyszczególnienie 

I. ZWIĘKSZENIE ZDOLNOŚCI INNOWACYJNYCH 

1. Powstanie innowacji produktowych, udoskonalenie istniejących wyrobów lub 

usług 

2. Zdobycie nowych umiejętności i zdolności technologicznych 

3. Wykorzystanie określonych mechanizmów finansowych (np. dopłat na innowacje) 

II. 

PRZEWAGA KONKURENCYJNA 

1. Pozycja najlepszego konkurenta w swojej branży 

2. Osiągnięcie przywództwa jakościowego i kosztowego 

3. Rozszerzenie rynku w celu maksymalizowania efektywności produkcji 

4. Ograniczanie konkurencji 

III. 

WZROST RYNKU 

1. Wprowadzenie nowych linii technologicznych 

2. Zdobycie nowych, lepszych kanałów dystrybucji 

3. Szybsze reagowanie na potrzeby i preferencje nabywców 

4. Znalezienie nowych niszy rynkowych 

IV. 

ZALETY PODEJMOWANIA PROJEKTÓW INNOWACYJNYCH 

1. Pozyskanie dotacji rządowych na prowadzenie działalności innowacyjnej 

2. Wzrost przychodów ze sprzedaży nowych wyrobów 

3. Zwiększenie stopy zysku 

4. Zmniejszenie udziału wydatków na badania i rozwój w całkowitych kosztach 

firmy 

Źródło: opracowanie własne 

Podejmowanie współpracy technologicznej jednostek badawczorozwojowych 

z firmami wymaga od obu przełamania barier zarówno 

finansowych jak i mentalnych. Jednostki te muszą także stosować nowoczesne 

metody promocyjne swojej oferty (oferty na przetargi, zniżki dla 

stałych, wieloletnich klientów, targi, seminaria, publikacje itp.). Takie


działania przynoszą rezultaty, czego dowodem są np. dokonania Instytutu 

Przemysłu Organicznego w Warszawie, Centrum Mechanizacji 

Górnictwa KOMAG, Instytutu Spawalnictwa w Gliwicach czy Instytutu 

Odlewnictwa w Krakowie (Jednostki …. 2007). 

5. Zakończenie 

Osiągnięcie sukcesów rynkowych przez przedsiębiorstwa wymaga 

od nich dużej aktywności w doborze zarówno form, jak i środków, które 

pozwolą ten sukces osiągnąć, zwłaszcza w tak dynamicznie zmieniających 

się warunkach otoczenia. Przedsiębiorstwa systematycznie podejmują 

działania pozwalające na dostosowanie ich do wymogów rynkowych. 

Wśród takich działań znajdują się także te związane z opracowaniem 

i wdrażaniem innowacji. 

Badane przedsiębiorstwa z gmin nadmorskich napotykają takie same 

problemy rozwoju jak inne z sektora MSP w kraju. Bazując na przedstawionych 

rezultatach badań można zauważyć, że innowacyjność jest 

pewnym trendem i właściwym kierunkiem polityki zarówno w skali 

mikro jak i makro. Niestety nie jest ona rozwiązaniem wszystkich problemów 

przedsiębiorstw. Musi ona iść w parze z jego zrównoważonym 

rozwojem finansowym, ponieważ tylko wówczas będzie ono dysponowało 

wystarczającymi zasobami finansowymi na realizację nowych, niezbędnych 

inwestycji, koniecznych w procesie unowocześnienia produkcji 

i usług. W Polsce przemysł finansuje jedynie 30,8% wydatków na 

działalność B+R, z czego większość wydatków ponoszona jest przez duże 

przedsiębiorstwa, a środki budżetowe finansują tę sferę działalności 

w 64,8%. Z kolei w Japonii, USA, Szwecji, Finlandii, Irlandii czy Niemczech 

przemysł uczestniczy w pokrywaniu 65–73% tych wydatków. 

Uzyskanie pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstwa na rynku oparte 

jest głównie na rozwoju produktu, który wymaga poprawy jakości i wydajności 

sektora B+R, co może także powodować zwiększenie liczby 

przedsięwzięć innowacyjnych. Działanie te w polskich przedsiębiorstwach 

są często blokowane poprzez bariery związane z występowaniem 

ryzyka poniesienia strat finansowych oraz budzącą obawy potrzebą uzy‐

30 


skania dodatkowych kwalifikacji lub całkowitym przekwalifikowaniem. 

Kolejną barierą może być fakt, że nowe innowacje są drogie, chociaż zazwyczaj 

bardziej efektywne niż dotychczasowe rozwiązania i przynoszące 

korzyści w długim okresie czasu. 

Literatura 

Bogdanienko J., 1998, Zarządzanie innowacjami, SGH, Warszawa. 

Janasz W., Kozioł K., 2007, Determinanty działalności innowacyjnej przedsiębiorstw, PWN, 

Warszawa. 

Jednostki badawczo‐rozwojowe dla innowacyjności gospodarki, 2007, RG JBR, Gliwice. 

Luszniewicz A., Słaby T. 2001. Statystyka z pakietem komputerowym STATISTICATMPL. 

Wyd. C.H.Beck. Warszawa. 

Łobejko S., 2008, Stan i tendencje rozwojowe sektora jednostek badawczo‐rozwojowych w Polsce, 

PARP, Warszawa. 

Mamica Ł., 2007, Jednostki badawczo‐rozwojowe w polskiej polityce innowacyjnej, Wyd. AE w 

Krakowie, Kraków. 

Penc J., Zarządzanie innowacyjne, WSSM, Łódź. 

Raport European Innovation Scoreboard, 2007, PRO INNO Europe paper Nr 6, European 

Commission, www.proinno‐europe.eu 

Stawasz E., 2006, Charakterystyka i potrzeby firm wysoko innowacyjnych z sektora MSP w 

regionie łódzkim, [w:] Lewandowska L (red.) Konkurencyjność firm regionu łódzkiego 

na rynkach międzynarodowych, PTE, oddział w Łodzi, Łódź. 

ROLE OF INNOVATION IN CREATION OF ENTERPRISE’S 

COMPETITIVENESS POSITION 

Abstract 

The paper presents the role of creation of stable economic growth in Poland 

a new investments influence to the state. But in order to encourage 

new investors to Poland there must be established fully innovating economy. 

In EU Member States (EU‐15) innovating policy is main government’s 

goal. Innovations are understood as a chance for development of new 

economy companies but also firms from old economy sphere. In the consequences 

the efficient economic policy in this area will be economy immune 

for foreign competition. Companies which want to survive must invest and 

search for new technological solutions. Innovating activity and continuous 

development are keys to bit other competitors and market participants. 

Key words: economic policy, innovation, small and medium enterprises, 

modern economy, areas of economic development



Robert Dygas 1 

SWSPiZ w Łodzi 

Dywidenda cyfrowa a zarządzanie treścią w sieciach 

telekomunikacyjnych i audiowizualnych w Polsce 

1. Wprowadzenie 

Artykuł ten jest poświęcony kwestii dywidendy cyfrowej (cyfryzacji) 2 

oraz dystrybucji treści w sieciach telekomunikacyjnych i audiowizualnych. 

Najważniejszym problemem, który autor porusza jest próba odpowiedzi 

na pytanie, kto najbardziej skorzysta z tzw. dywidendy cyfrowej 

w Polsce oraz spojrzenie na obecne problemy ekonomiczne przekazu 

treści w sieciach telekomunikacyjnych i audio‐wizualnych. Temat jest 

bardzo złożony, stąd też autor skupia się na wybranych aspektach, jak 

rola Państwa w procesie cyfryzacji, otoczenie rynkowe, konkurencja rynkowa, 

modele współpracy między dostawcami treści oraz operatorami 

telekomunikacyjnymi i możliwości standaryzacji takiego modelu. 

1 

Dr Robert Dygas od 2006 r. adiunkt w SWSPiZ w Łodzi, posiada czternaście lat doświadczenia 

zawodowego w branży telekomunikacji, specjalizuje się w zarządzaniu 

i finansach przedsiębiorstw. 

2 

Dywidenda cyfrowa to szerokie pasmo częstotliwości radiowych, które zostanie 

uwolnione po tym, jak korzystające z nich telewizje analogowe przestawią się na nadawanie 

cyfrowe. Tłok w paśmie publicznym blokował do niedawna rozwój sektora telekomunikacji, 

którego wartość rynkowa oscyluje wokół 2,2% łącznego PKB Unii Europejskiej 

http://www.europarl.europa.eu

32 

Robert Dygas 

W artykule pojawiają się odniesienia do rozwiązań państw Unii Europejskiej 

z uwagi na dążenie Komisji Europejskiej do pełnej konwergencji 

między wszystkimi państwami UE oraz do dekompozycji monopolu 

w obszarach telekomunikacji i przekazu treści audiowizualnej w całej UE 

celem zwiększenia konkurencyjności rynku UE w tym zakresie. Wejście 

Polski do struktur UE oraz podpisanie Traktatu Lizbońskiego niesie za 

sobą potwierdzenie, że Polska chce być tak samo rozwinięta także pod 

względem technologicznym i informatycznym jak inne państwa UE 3 . 

Podstawowym celem tego artykułu jest popularyzacja tematu, który 

dotyczy każdego Polaka, czyli człowieka żyjącego w dobie przemian 

gospodarczych i technologicznych. Na potrzeby tego artykułu rozumienie 

sława treść oznacza każdą informację przekazywaną przez sieci telekomunikacyjne 

lub/i audiowizualne, które mają wartość dla potencjalnego 

odbiorcy. Znaczące jest to, że każdy z odbiorców może inaczej cenić 

odbieraną treść, czyli ta sama informacja może być inaczej wyceniana 

przez różnych odbiorców. Jest to wyzwanie dla operatorów w zaproponowaniu 

właściwej ceny, tak, aby pozwalała optymalizować przychody 

z tytułu dystrybucji oraz zarządzania treścią. Dlaczego jest to wyzwanie? 

Ponieważ cena powinna przewyższać koszty jej pozyskania, dystrybucji 

oraz dostarczenia do potencjalnego odbiorcy a z drugiej strony powinna 

być tak skalkulowana, aby obciążenie dochodu dyspozycyjnego odbiorcy 

było jak najniższe, biorąc pod uwagę, ze usługi telekomunikacyjne czy 

audiowizualne nie są dobrami pierwszej potrzeby, choć wydaje się może 

trudne w dzisiejszych czasach pojechać samochodem na zakupy bez telefonu 

komórkowego, najlepiej, gdyby jeszcze miał ten telefon system nawigacji 

satelitarnej, informujący nas o potencjalnych „korkach” na drodze. 

Autor stawia wyraźną tezę, że konieczne jest bardzo znaczące zaangażowanie 

się Państwa od strony finansowego wsparcia w celu obniżenia 

kosztów dywidendy cyfrowej w Polsce, jako czynnik sukcesu decydujący 

o powodzeniu tego procesu. Taką tezę można sparafrazować 

i zapytać, czy cyfryzacja jest możliwa bez znaczącego wsparcia Państwa 

albo bez takiego wsparcia w ogóle? Odpowiedź jest negatywna. A jeśli 

odpowiedź jest negatywna, to czy przy wysokim deficycie budżetowym 

3 

Najważniejszym dokumentem naszego Rządu w tym zakresie jest Strategia przejścia 

z techniki analogowej na cyfrową zatwierdzonym przez Radę Ministrów 4 maja 2005 r.

Dywidenda cyfrowa a zarządzanie treścią w sieciach telekomunikacyjnych… 33 

jest to działanie możliwe ze strony Państwa w Polsce? Albo inaczej czy 

cyfryzacja jest możliwa? Żeby odpowiedzieć na to pytanie należy przeanalizować 

kwestię korzyści i kosztów społecznych procesu cyfryzacji. 

Analiza taka jest prowadzona z ekonomicznego punktu widzenia, 

natomiast nie jest to jedyny możliwy aspekt takiej analizy. Artykuł jest 

podzielony na trzy części. Pierwsza część to charakterystyka rynku dystrybucji 

treści w sieciach telekomunikacyjnych z wyznaczeniem megatrendów. 

Druga część artukułu dotyczy procesu cyfryzacji i korzyści 

oraz kosztów dywidendy cyfrowej w Polsce. Część trzecia to spojrzenie 

na najważniejsze zdaniem autora problemy związane z dywidendą cyfrową 

w Polsce. W części końcowej tego artykułu autor podjął próbę 

przedstawienia koniecznych działań. 

2. Megatrendy i charakterystyka rynku w Polsce 

Telekomunikacja w Polsce od początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego 

stulecia rozwja się bardzo dynamicznie. Penetracja w telefonii komórkowej 

przekroczyła 100% a dostęp do internetu staje się coraz bardziej 

powszechny. Pojawiają się na rynku nowe podmioty telekomunikacyjne 

jak operatorzy wirtualni (obecnie trend gasnący), rozwija się e‐commerce 

(trend wzrostowy), przekazywanie treści a raczej sposób zarządzania nią 

stanowi dziś istotny element strategii rynkowej operatorów telekomunikacyjnych. 

Najważniejszymi megatrendami, które towarzyszą temu rozwojowi 

jest wzrost stopnia zinformatyzowania społeczeństwa, które za priorytet 

stawia sobie poprawę jakości życia oraz lepsze usługi publiczne. Rozwija 

się konkurencyjna gospodarka cyfrowa, która pozwala obniżać koszty 

przetwarzania informacji a także docierania z informacją do odbiorców. 

Możliwe jest to dzięki dostępności treści na wszystkich możliwych platformach, 

co z kolei pobudza zapotrzebowanie ze strony klientów (odbiorców) 

na dostęp do informacji oraz jej sprofilowaną selekcję dostosowaną 

do potrzeb danego odbiorcy. 

Pojawia się konwergencja usług. Znaczenia nabiera interaktywność 

treści, dzięki platformom takimi jak Facebook, Google Open Social, Lin‐

34 

Robert Dygas 

kedin.com, nasza‐klasa.pl użytkownicy stają się autorami a wręcz dostawcami 

treści, którą zarządzają pod katem własnych potrzeb, czy też potrzeb 

internetowych grup społecznościowych, do których należą. Przyczynia się 

to do rozwijania nowych funkcjonalności oraz rozwoju usług. Wszystkie 

wyżej wspomniane megatrendy kształtują niewątpliwie rynek dystrybucji 

treści w sieciach telekomunikacyjnych i audio‐wizualnych a także proces 

cyfryzacji. 

Polska bez wątpienia stanowi jeden z większych rynków w UE, na 

którym w ciągu 20 lat tworzenia się gospodarki wolnorynkowej proces 

informatyzacji był bardzo dynamiczny. Od 15 lat w Polsce funkcjonuje 

telefonia komórkowa, rozwija się internet, powstają nowi dostawcy na 

rynku, którzy świadczą usługi audiowizulane oraz telekomunikacyjne. 

Postępująca cyfryzacja w Polsce oznacza, zatem konwergencję usług telekomunikacyjnych 

oraz oudiowizulanych wykorzystaniem przesyłania 

treści przez internet. Nie oznacza to, że proces cyfryzacji jest prosty 

i można go rozpatrywać w charakterze doskonałej konkurencji. Istotnym 

elementem jest licencjonowanie działalności oraz przyznawanie częstotliwości, 

co z punktu widzenia tych podmiotów okazało się być bardzo 

kosztowną inwestycją. 

Operatorzy komórkowi i telewizyjni w ciągu ostatnich lat wykształcili 

silną przewagę konkurencyjną wynikającą także z ich siły rynkowej, 

przez skupienie w swoich rękach infrastruktury dystrybucyjnej oraz zasobów 

treści. Silna pozycja podmiotów telekomunikacyjnych powoduje 

naturalną próbę przenoszenia dominującej ich pozycji na rynek dostarczania 

treści audio‐wizulanych np. telewizji internetowej przez dystrybucje 

sygnału przez DSL, czy tworzącej się dopiero w Polsce mobilnej 

telewizji mTV. Kolejną cecha charakterystyczną jest koncentracja pionowa 

pozwalająca na oferowanie usług klientom w postaci pakietów, często 

bardzo rozbudowanych i korzystnych cenach, ale ogranicza to możliwość 

wyboru odbiorcom z możliwych innych dostawców, którzy mogliby 

działać na tym rynku. Rynkiem o bardzo dużej konkurencyjności 

tego typu usług jest Skandynawia, gdzie klient decyduje, od którego dostawcy 

wybierze usługę telewizji, a od którego internet i telefon (każda 

usługa może być od innego dostawcy, ale wszystko na jednym rachunku).


Dodatkowo klient ma możliwość wyboru dostawców, którzy działają 

w okolicy jego miejsca zamieszkania, a włączenie usługi to kwestia godzin 

a nie dni. Dużym wyzwaniem w procesie rozwoju technologicznego 

jest podjęcie przez Polskę inicjatywy mającej na celu zachęcenia użytkowników 

do kontaktu z wszelkiego rodzaju urzędami drogą cyfrową. 

Pokazuje to tylko dystans, jaki w procesie cyfryzacji musi pokonać Polska, 

aby różnice rozwoju w zakresie dystrybucji treści w sieciach audiowizulanych 

i telekomunikacyjnych w porównaniu z innymi krajami UE 

nie były znaczące. 

Stopień zaangażowania się Państwa w proces cyfryzacji należy uznać 

za istotny, jeśli nawet nie za najważniejszy czynnik sukcesu. Pokonanie 

tego dystansu wiąże się z koniecznością rozwiązania najważniejszych 

problemów, do których należy zaliczyć przede wszystkim ograniczony 

dostęp do sieci telekomunikacji elektronicznej i sieci audiowizulanych. 

Dostęp ten zaczyna być dobrem rzadkim, stąd też konieczne są działania 

systemowe na szczeblach podmiotów odpowiedzialnych za regulację 

rynku, aby ten problem rozwiązać. Z ekonomicznego punktu widzenia 

celem dywidendy cyfrowej jest obniżenie kosztów usług i zwiększenie 

ich dostępności, z uwagi na fakt, że urządzenia do przekazu treści audiowizulanych 

a także w sieciach telekomunikacyjnych będą działały na 

tych samych częstotliwosciach we wszystkich krajach UE. Standaryzacja 

tych urządzeń pozwoli producentom wykorzystać efekty skali i obniżyć 

ceny tych urządzeń dla operatorów. Pytaniem zasadniczym jest jak ten proces 

sprawdzi się w Polsce. Czy dywidenda cyfrowa pozwoli uzyskać wymierne 

korzyści gospodarcze przy spowolnieniu gospodarczym w UE? 

3. Proces cyfryzacji (dywidenda cyfrowa) w Polsce 

Podpisanie Traktatu Lizbońskiego przez Polskę wymusza przyspieszenie 

procesu cyfryzacji, który powinien zostać zakończony do 2012 r. 

To oznacza, że do tego czasu telewizja analogowa zostanie zastąpiona 

w pełni przez telewizję cyfrową. Zastosowanie dywidendy cyfrowej ma 

swoje zastosowanie na runku usług masowych w obszarach przekazu 

audiowizualnego oraz szerokopasmowej telefonii komórkowej. Podjęcie 

tego wyzwania niesie ze sobą korzyści i koszty, dlatego warto przyjrzeć

36 

Robert Dygas 

się nim bliżej i spróbować dokonać bilansu tego procesu budowania społeczeństwa 

informatycznego. 

W raporcie opublikowanym przez Analysys Mason 4 w 2009 r. przedstawiono 

kwantyfikację kosztową kilku scenariuszy dywidendy cyfrowej 

w sześciu przekrojach proponowanej technologii w oparciu o popyt 

i podaż konsumentów w całej Unii Europejskiej. Koszty zostały oszacowane 

w zależności od wariantu w wysokości 17−95 mld EUR. Korzyści 

szacowane są na 80 mld EUR przy założeniu sprawnej koordynacji całego 

procesu na szczeblu europejskim. Koszt ten w odniesieniu do Polski 

upraszczając mógłby wynieść 0,7−3,5 mld EUR 5 . Korzyści zależą w dużej 

mierze od wielkości popytu na usługi telewizji cyfrowej oraz szerokopasmowych 

usług telekomunikacyjnych naszego społeczeństwa. To z kolei 

zależy od działań Rządu, które pozwolą na przygotowanie społeczeństwa 

do tej zmiany, sposobu finansowania całego procesu oraz wykonania 

niezbędnych zadań przyjętych w dokumencie Strategia przejścia 

z techniki analogowej na cyfrową zatwierdzonym przez Radę Ministrów 

w dniu 4 maja 2005 r. 

Na proces dywidendy cyfrowej nałożyło się światowe spowolnienie 

gospodarcze, co może mieć bardzo duży wpływ na wykonanie tych działań 

przy zwiększającym się deficycie budżetowym i priorytetach gospodarczych 

jak wejście do unii walutowej i ograniczanie bezrobocia, które nadal 

rośnie. Oczywiście spełnienie powyższych priorytetów także związane jest 

z kosztami. Opierając się na danych i analizie dokonanej w tym zakresie 

przez NBP oraz firmę Deloitte sam koszt wejścia do unii walutowej 

w przewidywanym 2015 r. może kosztować Polskę około 3,5 mld PLN 6 , 

pojawia się, więc pytanie o priorytety oraz ich wykonalność. 

4 

http://www.analysysmason.com/EC_digital_dividend_study 

5 

Uproszczona kalkulacja to podzielenie kosztów przez 27 państw członkowski UE. 

Dokładne wyliczenie kosztów, wymagałoby dodatkowej pogłębionej analizy i przyjęcia 

założeń oraz dokonania analizy ryzyka przy uwzględnieniu kilkunastu zmiennych krytycznych 

między innymi indeksu cen, inflacji, dynamiki wzrostu realnego PKB na głowę, 

stopień zinformatyzowania społeczeństwa, zmiany preferencji klientów, postęp rozwoju 

technologicznego. 

6 

http://www.money.pl/gospodarka/wiadomosci/artykul/za;wejscie;do;strefy;euro;za 

placimy;3;5;mld;zlotych,185,0,417721.html?p=mt


Temat ten zasługuje na oddzielną analizę i nie jest głównym tematem 

niniejszego artykułu. Nie oznacza to jednak, że cyfryzacja nie jest potrzebna. 

Najważniejszą korzyścią niewątpliwie będzie oszczędność częstotliwości 

oraz powszechność odbioru telewizji w całym kraju, zyskają 

gospodarstwa domowe na terenach wiejskich często pozbawionych dostępu 

do telewizji kablowej. Kolejną zaletą są planowane usługi na bazie 

telewizji cyfrowej takie jak upowszechnienie Internetu i oraz te, które 

mogą na tej podstawie funkcjonować np. e‐government 7 . 

Zwiększona zostanie oferta programowa oraz znacznie polepszy się 

jakość odbioru. W dokumencie Strategia przejścia z techniki analogowej na 

cyfrową zostały zaproponowane różne scenariusze konwersji cyfrowej 

przy zastosowaniu dekodera tzw. STB (Set‐Top‐Box). Niemniej każdy ze 

scenariuszy zakłada jego odpłatność lub wynajem, co wiąże się z dodatkowymi 

kosztami dla odbiorców. Jednym z przykładów może być dekoder 

oferowany przez TVP w cenie ok. 300 PLN. Może być to koszt 

znaczny dla osób najbiedniejszych, stąd też konieczne jest podjęcie przez 

Rząd działań subwencyjnych w tym zakresie, natomiast w zestawieniu 

z priorytetami może się okazać, że ważniejsze są transfery socjalne (np. 

zasiłki dla bezrobotnych) niż dotowanie sprzętu do odbioru telewizji 

cyfrowej. Jest to problem, którego nie można uniknąć w długim okresie. 

Obok dekoderów konieczny jest też właściwy telewizor 200Hz bądź odpowiedni 

moduł transkodujący MPEG4 na MPEG2 8 , który także jest 

kosztem z punktu widzenia gospodarstwa domowego. 

7 

Ang. elektroniczny rząd oznacza elektroniczną interakcję obywateli z instytucjami 

rządowymi np. składnie wniosków do urzędów, rozliczeń podatkowych itp. Niemniej 

jest to jeszcze przyszłość w naszym kraju. Podobne usługi funkcjonują w Kanadzie, 

w społeczeństwie uważanym za jedno z najbardziej zinformatyzowanych na świecie 

8 

MPEG2 − grupa standardów kompresji ruchomych obrazów i dźwięku zatwierdzona 

przez MPEG (ang. Moving Picture Experts Group) w 1994. MPEG‐2 jest standardem 

kompresji sygnałów wizji dla telewizji cyfrowej o jakości przewyższającej dotychczasowe 

systemy telewizyjne (PAL, NTSC, SECAM). Standardowy system kompresji 

został uzupełniony o mechanizmy kodowania obiektów przemieszczających się względem 

nieruchomego tła; MPEG‐4 − wprowadzony pod koniec 1998 jest oznaczeniem grupy 

standardów kodowania audio i wideo wraz z pokrewnymi technologiami, opracowanej 

przez grupę ISO/IEC MPEG. Główne zastosowania MPEG‐4 to media strumieniowe 

w sieci Web, dystrybucja CD, wideokonferencje i telewizja.

38 

Robert Dygas 

Korzyści z dywidendy cyfrowej są wymierne także w obszarze rynkowym 

i gospodarczym. Do najważniejszych należy zaliczyć zwiększenie się 

konkurencyjności rynkowej podmiotów świadczących te usługi, a więc 

wzrostowi konkurencji powinno towarzyszyć obniżanie się cen oferowanych 

usług, a zwiększającej się skali produkcji niezbędnych urządzeń dzięki 

wprowadzanej standaryzacji, powinien towarzyszyć spadek cen tych urządzeń. 

Obecnie w Polsce można już obserwować spadek cen telewizorów 

plazmowych, oraz widoczny jest proces wypierania tradycyjnych telewizorów 

przez plazmowe. Nowoczesna technologia to także trend i moda, która 

była widoczna szczególnie przy boomie budowlanym w latach 2004−2007. 

Powstające domy wymagały wyposażania w nowoczesne urządzenia. Wielu 

Polaków skorzystało w tym zakresie z łatwo dostępnego kredytu konsumpcyjnego, 

co ułatwiało zakupy nowej technologii do odbioru telewizji. 

Powstaje pytanie, czy będzie możliwa produkcja tego typu urządzeń 

w Polsce, co pozwoliłoby na pobudzenie gospodarki oraz obniżenie bezrobocia. 

Byłaby to korzyść także dla Rządu i rozwijającej się gospodarki 

Polski. Dywidenda cyfrowa jest bez wątpienia potrzebna, ale powinna 

być realizowana w oparciu o priorytety ekonomiczne naszej gospodarki. 

Polacy są narodem, który spędza sporo czasu przed telewizorem, zgodnie 

z badaniami przedstawionymi przez firmę badawczą Ofcom.com 9 

nasz kraj zajmuje drugie miejsce za Włochami, w czasie spędzanym na 

oglądaniu telewizji (ok. 4 godziny dziennie), stąd też kwestia oglądania 

telewizji jest dla naszego społeczeństwa bardzo ważna i stanowi sposób 

spędzania wolnego czasu 10 . 

W tym kontekście telewizja mobilna może być ważnym uzupełnieniem 

oferty produktowej na rynku. Z badań przeprowadzonych przez 

firmę Info TV‐FM wynika, że produkt ma bardzo duże zainteresowanie 

wśród potencjalnych klientów, a korzystanie z telewizji mobilnej odbywałoby 

się głównie w domu około 107 minut dziennie. Jeśli usługa byłaby 

przystępna cenowo, zainteresowanie może być nawet 60% potencjału 

docelowego 11 . 

9 

www.guardian.co.uk 

10 

Porównawczo mieszkaniec Szwecji spędza średnio dziennie połowę tego czasu, co 

można wytłumaczyć różnicami kulturowymi oraz sposobem spędzania wolnego czasu. 

11 

Konferencja, Perspektywy rozwoju usług audiowizualnych, Hotel Intercontinental, 

CMS Cameron McKenna, 21 stycznia 2010 r. Warszawa.


Sposób dystrybucji treści audiowizualnych należy do nadawcy jednak 

wybór urządzenia i sposób odbioru nadawanej treści powinno zostać 

w gestii klienta. Pojawia się jednak problem modelu biznesowego 

oraz opłaty końcowej ponoszonej przez użytkownika. Czy powinien 

płacić tylko za sam przekaz, czy opłata powinna być uzależniona od wyboru 

urządzenia docelowego? W procesie dystrybucji treści audiowizualnych 

uczestniczą różne podmioty w tym dystrybutorzy treści, operatorzy 

komórkowi, właściciele praw do przekazywanej treści, właściciele 

platform cyfrowych oraz klienci. Wszyscy stają przed dylematem optymalizacji 

kosztów, tak, aby z jednej strony marża handlowa pozwalała 

każdemu podmiotowi zarobić a z drugiej strony, aby cena dla klienta 

końcowego nie stała się barierą. 

Obecnie producenci telefonów komórkowych pracują nad seryjnym 

wyposażeniem telefonów w tuner umożliwiający odbiór telewizji mobilnej, 

podobnie jak z systemem lokalizacyjnym GPS, który wliczony jest 

w cenę telefonu. Powoduje to wykreowanie pewnych standardów technologicznych, 

które ułatwiają upowszechnianie i dostęp do usług z wykorzystaniem 

jednego urządzenia (telefonu komórkowego). Z punktu 

widzenia producentów tych urządzeń wykorzystując korzyści ekonomii 

skali możliwe jest ciągłe doskonalenie tych urządzeń i obniżanie ich ceny 

(kosztów wytworzenia). Dotyczy to także platform transmisyjnych do 

przekazu telewizji cyfrowej (przykłady z naszego rynku: Cyfrowy Polsat, 

TV.pl, Canal+, play5). Konieczne jest w tym zakresie także wypracowanie 

standardów. 

4. Zakończenie 

Reasumując zagadnienie dywidendy cyfrowej w Polsce oraz dystrybucji 

treści, najważniejszym wnioskiem jest to, że dywidenda cyfrowa 

stanowi zamierzony element polityki Unii Europejskiej w celu budowania 

społeczeństwa informatycznego. Proces cyfryzacji jest jednak kosztowny, 

co znajduje swoje odzwierciedlenie w materiałach rządowych 

Strategia przejścia z techniki analogowej na cyfrową, w których zaproponowane 

zostały modele konwersji.

40 

Robert Dygas 

Pytanie o priorytety realizacji tej strategii nadal pozostaje aktualne, 

choć z punktu widzenia ram czasowych wymaganych przez Komisje UE 

(2012 r.) wydaje się być mało realne. Kolejnym ważnym wnioskiem jest 

to, że proces ten pozwoli uwolnić analogowe częstotliwości na potrzeby 

lepszego ich komercyjnego wykorzystania na rynku masowym, co 

wpłynie na poprawę oferty programowej. Istnieje duża szansa wprowadzenia 

i rozwoju mobilnej telewizji. 

Kluczowymi problemami jest optymalizacja kosztów dystrybucji 

treści w sieciach telekomunikacyjnych oraz audiowizualnych oraz wypracowanie 

standardów przekazu tych treści, przy odpowiednim ujednoliceniu 

prawa ochrony praw autorskich oraz ustawy medialnej, kluczowej 

z punktu widzenia działania wszystkich podmiotów na rynku 

(dystrybutorów treści, właścicieli praw autorskich, operatorów komórkowych, 

właścicieli platform cyfrowych, stacji telewizyjnych). 

Polska to znaczący kraj pod kątem liczby potencjalnych odbiorców 

usług audiowizualnych, natomiast nadal nie można go zaliczyć do krajów 

przodujących we wdrażaniu naziemnej telewizji cyfrowej w Unii Europejskiej. 

Konieczna jest w tym zakresie wyraźna pomoc rządu, Strategia przejścia 

z techniki analogowej na cyfrową, aby dywidenda cyfrowa stała się rzeczywistością, 

za którą potencjalni klienci nie będą musieli ponosić znaczących 

kosztów. 

Literatura 

Konferencja, Perspektywy rozwoju usług audiowizualnych, Hotel Intercontinental, CMS 

Cameron McKenna, 21 stycznia 2010 r. Warszawa 

Strategia przejścia z techniki analogowej na cyfrową zatwierdzonym przez Radę Ministrów 

4 maja 2005 r 

www.guardian.co.uk 

www.analysysmason.com/EC_digital_dividend_study 

www.money.pl


DIGITAL DIVIDEND AND CONTENT MANAGEMENT 

IN TELECOMMUNICATION AND AUDIOVISUAL 

NETWORKS IN POLAND 

Abstract 

The most important issue raised by the author in this article is the question 

who will benefit most from digital dividend in Poland. The issue is complex 

so the author focuses on the most important aspects such role of the 

Government in digitalization process, market environment, value chain 

models and possibility of standardizations. There are several references to 

European solutions in this matter as the result of EU policy to convergent 

all EU member countries in digitalization process and to decompose the 

monopoly to increase competitiveness in telecom and audiovisual content 

market.



Paweł Mickiewicz, SWSPiZ w Łodzi 

Adam Grzebieluch, SWSPiZ (BOS BANK S.A.) 

Zarządzanie finansowaniem rozwoju lokalnego 

na poziomie gminy 

1. Wstęp 

Funkcjonowanie oraz rozwój jednostek samorządu terytorialnego 

(JST) wraz z rosnącymi potrzebami społeczności lokalnych wymaga 

optymalnych rozwiązań i instrumentów w zakresie finansowania bieżącej 

działalności i przedsięwzięć rozwojowych. Właściwy dobór instrumentów 

finansowania rozwoju lokalnego wymaga współpracy JST oraz 

instytucji finansowych należy do kluczowych procesów zarządzania 

rozwojem w oparciu o zasady nowego zarządzania publicznego. W ciągu 

ostatnich lat (w głównej mierze ze względu na możliwość realizacji 

zadań inwestycyjnych w oparciu o środki UE), można zauważyć rosnące 

zapotrzebowanie na finansowanie inwestycji, jak i poszukiwanie źródeł 

ich finansowania (środki z programów operacyjnych są w większości 

refinansowane). Jednocześnie poszukuje się sposobów skracania okresu 

wyłaniania wykonawców i usługodawców, minimalizowaniu tzw. kosztów 

okołoprojektowych, zapewnieniu maksymalnego bezpieczeństwa 

dla jakości i terminowości zakończenia projektu. Jednym z instrumentów 

finansowania inwestycji jest wykup przez bank wierzytelności przysługujących 

do jednostki samorządu terytorialnego.

44 

Paweł Mickiewicz, Adam Grzebieluch 

Cel i metody badawcze 

Głównym celem pracy jest przedstawienie instrumentu finansowania 

inwestycji, którym jest wykup przez bank wierzytelności przysługujących 

do jednostki samorządu terytorialnego. Instrument ten jest coraz 

częściej stosowany i stanowi alternatywę dla kredytu bankowego lub 

emisji obligacji. W pracy wykorzystano metodę monograficzną, oparto 

się na literaturze przedmiotu i obowiązujących aktach prawnych. 

2. Zarządzanie rozwojem lokalnym 

Rozwój lokalny odnosi się do społeczności lokalnych, czyli w polskich 

warunkach przede wszystkim gmin (podstawowych jednostek samorządu 

terytorialnego w polskim systemie prawnym) oraz – w mniejszym zakresie 

– do powiatów 1 . Wiąże się z ogólnym, bardzo szeroko rozumianym rozwojem 

społeczno‐gospodarczym tych społeczności. Powinien oznaczać 

proces przekształcenia określonej społeczności w konkretnej przestrzeni, 

stymulowany przez lokalnych liderów, organy władzy, przedsiębiorców, 

czy też organizacje pozarządowe. 

W literaturze przedmiotu wskazać można cztery podstawowe cele 

rozwoju lokalnego: 

‣ ukształtowanie optymalnej społeczno‐ekonomicznej struktury przestrzennej 

określonego obszaru, gwarantującej najbardziej korzystny 

rozwój gospodarki lokalnej; 

‣ ukształtowanie optymalnego układu funkcjonalnego, w ramach którego 

zostaną zaspokojone podstawowe potrzeby gospodarki i mieszkańców; 

‣ prowadzenie racjonalnej gospodarki terenami; 

‣ ochrona zasobów środowiska oraz zachowanie przestrzeni przyrodniczej 

2 . 

1 

Mniejszy udział powiatów w rozwoju lokalnym przejawić może się chociażby 

w tym, że nie są one podmiotami, ani przedmiotami gospodarki przestrzennej. 

2 

Ziółkowski M., Goleń M., Zarządzanie strategiczne rozwojem lokalnym, (w:) H. Sochacka‐ 

Krysiak (red.) Zarządzanie gospodarką i finansami gminy, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, 

Warszawa 2006, s. 67.

Zarządzanie finansowaniem rozwoju lokalnego na poziomie gminy 45 

Niewątpliwie na realizację celów rozwojowych jak i sposób zarządzania 

gminą oraz jej rozwojem wpływa wielkość poszczególnej Jednostki 

Samorządu Terytorialnego 3 , którą należy rozumieć nie tylko 

w ujęciu przestrzennym, ale przede wszystkim pod względem wielkości 

poszczególnych czynników kształtujących jej potencjał, takich jak: czynniki 

społeczne, gospodarcze, techniczne itp. Im większa jest gmina tym 

narzędzia zarządzania jej rozwojem są bardziej wyrafinowane a strategie 

rozwojowe lepiej przygotowane. Kolejnym aspektem określającym kierunki 

rozwoju gminy, sposoby zarządzania oraz mającym wpływ na 

udziały w poszczególnych źródłach jej finansowania jest profil gminy. 

Wyróżnić można następujące rodzaje gmin: rolnicze (gminy z dużym 

udziałem mieszkańców zatrudnionych w rolnictwie i stosunkowo niskim 

poziomem urbanizacji), przemysłowe (gminy, które cechuje nagromadzenie 

działalności wytwórczej na danym terenie i znaczący odsetek 

mieszkańców zatrudnionych w przemyśle), mieszkaniowe (gminy 

w pobliżu dużych ośrodków miejskich), turystyczne (gminy położone na 

przyrodniczo, kulturalnie atrakcyjnych terenach), usługowe (gminy pełniące 

funkcje uzupełniające dla dużych ośrodków miejskich) oraz mieszane 

4 . 

Zarządzanie publiczne może być rozumiany jako zarządzanie w sektorze 

publicznym (podejście przedmiotowe) lub jako zarządzanie sprawami 

publicznymi (podejście podmiotowe). Zasady i prawidłowości zarządzania 

ogólnego znajdują oczywiście zastosowanie w zarządzaniu publicznym. 

Istotę zarządzania stanowi efektywne wykorzystywanie zasobów 

dla osiągnięcia określonych celów 5 . Rozwinięciem zarządzania 

publicznego jest nowego zarządzania publicznego (New Public Management 

– NPM), jako zarządzania opartego na pomiarach efektywności 

swojego działania (każda organizacja ma za zadanie przynosić jak największe 

zyski i działać jak najsprawniej). Dominującą ideą reorientacji 

zasad funkcjonowania państwa i jego podmiotów, zgodnie z NPM, stało 

3 

Kula G., Samorząd lokalny dobrem publicznym – problem percepcji, (w:) J. Kleer (red.) 

Samorząd lokalny – dobro publiczne, CeDeWu, Warszawa 2008, s. 182. 

4 

Pasieczny J., Profile gmin w Polsce – zarządzanie rozwojem i zmianami, Wydawnictwo Naukowe 

Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008, s. 167–228. 

5 

Kożuch B., Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce polskich organizacji, Placet, 

Warszawa 2004.

46 


się wprowadzenie zachowań efektywnych ekonomicznie i organizacyjnie 

w sektor publiczny i społeczny 6 . 

Do podstawowych instrumentów zarządzania rozwojem lokalnym 

na szczeblu gminy, zalicza się: strategie rozwoju, plany zagospodarowania 

przestrzennego, wieloletnie plany inwestycyjne, wieloletnie plany 

finansowe, wieloletnie programy sektorowe i plany rozwoju oraz instrumenty 

finansowe 7 . Z kolei do instrumentów złożonych zaliczyć 

można: planowanie strategiczne, zarządzanie jakością, benchmarking, 

rating, reengineering (reorganizacja procesów biznesowych) itd. Nowoczesne 

techniki zarządzania rozwojem są w stanie poprawić sprawność 

działania samorządu 8 . 

3. Źródła finansowania rozwoju lokalnego 

Realizacja projektów inwestycyjnych przez jednostki samorządu terytorialnego 

wymaga wyboru źródeł ich finansowania, który jest uzależniony 

(o czym zostało wspomniane wcześniej) od wielkości i profilu danej 

gminy. Źródła finansowania można pogrupować następująco: 

1. Środki własne gmin (dochody budżetowe, nadwyżki budżetowe z lat 

ubiegłych). 

2. Środki z funduszy pomocowych (np. POIŚ, POKL itp.) – umarzane. 

3. Środki z funduszy celowych (np. NFOŚiGW, WFOŚiGW itp.) – częściowo 

umarzane. 

4. Środki pochodzące z rynku finansowego: 

• kredyty, pożyczki, leasing, 

• środki z emisji obligacji komunalnych, 

• wykup przez bank wierzytelności przysługujących do JST, 

6 

Kleer J., Identyfikacja dóbr wytwarzanych przez sektor publiczny, [w:] Sektor publiczny w 

Polsce i na świecie. Między upadkiem a rozkwitem, CeDeWu, Warszawa 2005. 

7 

Patrzałek L. (red.)., Finanse samorządu terytorialnego. Wybrane zagadnienia. Wydaw. 

WSB, Poznań‐Wrocław 2005, s. 147. 

8 

Kowalczyk L., Nowoczesne koncepcje w zarządzaniu organizacjami publicznymi, [w:] 

Zarządzanie w sektorze publicznym, Fundacja Współczesne Zarządzanie, Białystok 2003.


5. udział mieszkańców i podmiotów prywatnych w realizacji inwestycji 

publicznej. 

Można zauważyć, że samorządy dysponują różnymi znaczącymi 

możliwościami finansowania różnorodnych przedsięwzięć inwestycyjnych. 

Spośród wymienionych powyżej stosunkowo najsłabiej wykorzystywany 

jest wykup wierzytelności. Instrument ten posiada jednak cechy 

niespotykane przy pozostałych produktach i zasługuje na szczególną 

uwagę. 

Określanie zdolności kredytowej JST – rating 

Ocena zdolności kredytowej należy do podstawowych zadań banku 

przy podejmowaniu decyzji o finansowaniu. Dotyczy to także samorządów, 

które ze względu na swój odmienny charakter w porównaniu do 

przedsiębiorstw, muszą być poddane procedurze nadania ratingu (oceny 

zdolności kredytowej) dedykowanej tylko dla nich. Uzyskanie pozytywnej 

opinii w zakresie posiadania zdolności kredytowej jest podstawowym 

i niezbędnym elementem przy ubieganiu się o zewnętrzne źródła 

finansowania. Czym wyższy rating, tym lepsza pozycja negocjacyjna w 

zakresie kwot oraz ceny pieniądza. Specyfika JST wpływa na ich ponadprzeciętną 

atrakcyjność dla instytucji finansowych, szczególnie z punktu 

widzenia ponoszonego ryzyka i zaangażowania kapitałowego. 

Dopuszczalną wysokość zadłużania się JST ustala się zgodnie z Ustawą 

o finansach publicznych oraz wewnętrznymi regulacjami stanowionymi 

przez odpowiedni organ samorządowy formie uchwał na podstawie 

określonych ustawowo kompetencji. Zgodnie z Ustawą o finansach publicznych, 

w planowanym okresie kredytowania określa się trzy podstawowe 

elementy, a mianowicie 9 : 

• wskaźnik obsługi zadłużenia określany jako stosunek łącznej kwoty, 

który do planowanych na dany rok budżetowy dochodów budżetowych 

JST, nie może przekroczyć 15% 10 ; 

9 

Ustawa z dnia 30 czerwca 2005r. o finansach publicznych, Dz. U. z 2005 r. Nr 249, 

poz. 2104, z późniejszymi zmianami. 

10 

Do wyliczenia wskaźnika obsługi zadłużenia nie wlicza się kwot wynikających z kredytów 

i pożyczek zaciągniętych w związku ze spodziewanym uzyskaniem środków określonych w umowie 

zawartej z podmiotem dysponującym funduszami strukturalnymi lub Funduszem Spójności 

Unii Europejskiej, a także emitowanych w tym celu papierów wartościowych.

48 


• wskaźnik długu tj. stosunek łącznej kwoty długu JST na koniec roku 

budżetowego do wykonanych dochodów ogółem w danym roku budżetowym, 

nie może przekraczać 60%; 

• w trakcie roku budżetowego łączna kwota długu JST na koniec kwartału 

nie może przekraczać 60% planowanych w danym roku budżetowym 

dochodów tej JST. 

Ocena zdolności JST do zawierania transakcji kredytowych dokonywana 

jest z uwzględnieniem jej Statutu, który określa kompetencje organów 

wykonawczych związanych z rodzajem zaciąganych zobowiązań, 

Uchwały Rady upoważniającej organ wykonawczy do zawarcia transakcji 

oraz potencjalnych zabezpieczeń danej transakcji. Ocenę zdolności 

kredytowej pokonuje się na podstawie: 

• oceny punktowej JST, sporządzonej przez instytucję finansową w oparciu 

o opinie w zakresie: struktury i dynamiki dochodów, struktury 

i dynamiki wydatków, stopnia zadłużenia, płynności; 

• sprawozdania rocznego z wykonania budżetu i sprawozdań dotyczących 

stanu zobowiązań JST sporządzonego za ostatni pełny rok 

sprawozdawczy poprzedzający podejmowanie decyzji kredytowej; 

• sprawozdania z ostatniego zakończonego kwartału roku, w którym 

podejmowana jest decyzja; 

• planu wielkości budżetu w okresie kredytowania tj. wielkości dochodów 

(o ile jest to dostępne – w podziale na źródła ich uzyskiwania) 

oraz wydatków w podziale na rodzaje – zgodnie z prognozą 

wyników w okresie kredytowania; 

• prognozowanych spłat kredytów, pożyczek, wyemitowanych obligacji 

oraz potencjalnych spłat wynikających z udzielonych poręczeń; 

• opinii Regionalnej Izby Obrachunkowej (RIO). 

W ramach procedury ratingu przygotowywany jest także raport, 

w którym określa się wpływ poszczególnych endo i egzogenicznych 

czynników na kształtowanie się zdolności kredytowych JST.


Wykup przez bank wierzytelności przysługujących 

do jednostki samorządu terytorialnego 

Jednym z istotnych czynników przy realizacji inwestycji samorządowych 

są procedury wynikające z Ustawy Prawo zamówień publicznych 

(PZP), które z jednej strony przyczyniają się do oszczędności publicznych 

pieniędzy oraz przejrzystości procedur, z drugiej zaś strony znacząco 

wydłużają czas potrzebny na przygotowanie i realizację inwestycji. 

W kontekście dynamiki zachodzących zmian, a w szczególności w zakresie 

rynku dostawców robót i usług w tym usług finansowych niezwykle 

istotne jest aby okres czasu od momentu ogłoszenia przetargu do momentu 

rozpoczęcia prac był jak najkrótszy. W zależności od oczekiwanej 

wartości zamówienia różnicuje się miejsce ogłaszania informacji o zamówieniu, 

zakres wymaganych dokumentów, wymóg składania wadium, 

a także termin składania ofert, jak i okres związania ofertą. 

Kolejność ogłaszania zamówień, czyli na wykonawstwo, by wyłonić 

wykonawcę/dostawcę (określić także koszt zamówienia) oraz na finansowanie 

by poznać koszt i warunki finansowania w zasadzie może być 

dowolna, choć z reguły pierwotne jest wykonawstwo. Przykładowo, do 

terminu ogłaszania ofert należy doliczyć czas związania ofertą od 30 lub 

60 do nawet 90 dni (w przypadku wysokich zamówień). Jeżeli zatem 

zamówienia ogłaszane są oddzielnie, to czas ich organizacji i wybrania 

wykonawców/dostawców znacznie się wydłuża. Stąd pojawiają się coraz 

częściej zamówienia łączne. Niewątpliwą zatem zaletą tej formy, czy tego 

zakresu zamówienia jest szybkość i komplementarność informacji. 

Wykup wierzytelności polega na zawarciu przez bank i zbywcę 

umowy o wykup wierzytelności. Na podstawie umowy bank staje się 

wierzycielem dłużnika, którym jest JST. Następnie zbywca powiadamia 

JST o zawarciu mowy, a JST składa bankowi oświadczenie o przyjęciu do 

wiadomości faktu zawarcia umowy o wykup i zobowiązuje się płacić na 

rachunek wskazany w zawiadomieniu. Na bank przenoszone są dotychczasowe 

zabezpieczenia z umowy cywilnoprawnej. Wypłata środków 

następuje na podstawie kopii faktur potwierdzonych przez JST.

50 


Wykupywane przez bank wierzytelności zazwyczaj muszą być: 

• niewymagalne, których termin płatności nie jest dłuższy niż 10 lat, 

licząc od dnia podpisania umowy; 

• bezsporne; 

• nieobciążone prawami osób trzecich; 

• zbywalne; 

• nie zajęte w postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym 

prowadzonym przeciwko Zbywcy; 

• wierzytelnościami w stosunku, do których JST nie przysługuje prawo 

zgłoszenia zarzutów: potrącenia, zwolnienia z długu, odnowienia 

zobowiązania, niespełnienia świadczenia wzajemnego, odroczenia 

terminu płatności. 

Wykorzystanie omawianego instrumentu w celu finansowania inwestycji 

niesie korzyści zarówno dla Zbywcy jak i JST. Korzyściami dla 

Zbywcy są: 

1) szybkie uzyskanie środków pieniężnych za zrealizowane dostawy 

i usługi, świadczone na rzecz JST; 

2) możliwość zaangażowania uwolnionych środków w inną działalność; 

3) poprawienie płynności finansowej firmy; 

4) zwiększenie efektywności w zarządzaniu majątkiem obrotowym; 

5) możliwość zaoferowania w przetargach, przy wspólnej ofercie z bankiem, 

dłuższych terminów płatności; 

6) zabezpieczenie się przed negatywnymi skutkami nieterminowego 

regulowania płatności przez JST. 

Korzyści dla jednostki samorządu terytorialnego są następujące: 

• możliwość wyboru pomiędzy spłatą w dotychczasowych terminach 

i kwotach określonych w umowie cywilnoprawnej lub zwarcie z bankiem 

porozumienia w sprawie spłaty wierzytelności, zgodnie z którym 

spłata może zostać rozłożona na okres 10, a nawet 15 lat; 

• ogłoszenie przetargu na usługę łączącą wykonawstwo inwestycji 

i finansowanie, JST ma pełne rozeznanie kosztów realizacji inwestycji. 

Wpływa to niewątpliwie na przyśpieszenie procedury realizacji 

inwestycji, gdyż JST nie musi przygotowywać i przeprowadzać 

dwóch przetargów – tylko jeden. Dodatkowo nie jest obarczona 

przygotowywaniem montażu finansowego przerzucając odpowiedzialność 

na usługodawcę/zleceniobiorcę.


3. Podsumowanie 

Finansowanie przez jednostki samorządu terytorialnego zadań inwestycyjnych 

można uznać za jeden z podstawowych elementów rozwoju. 

Skuteczne zarządzanie rozwojem lokalnym poprzez właściwy dobór 

instrumentów, w przypadku finansowania zewnętrznego, daje gwarancję, 

iż cały proces zostanie przeprowadzony sprawnie, w odpowiednim 

czasie, w ramach określonego budżetu. W efekcie będzie można sprawnie 

zarządzać rozwojem lokalnym a tym samym wpływać na polepszenie 

warunków społeczno‐gospodarczych lokalnej społeczności. 

Literatura 

Kleer J., Identyfikacja dóbr wytwarzanych przez sektor publiczny, [w:] Sektor publiczny w Polsce 

i na świecie. Między upadkiem a rozkwitem, CeDeWu, Warszawa 2005. 

Kowalczyk L., Nowoczesne koncepcje w zarządzaniu organizacjami publicznymi, [w:] Zarządzanie 

w sektorze publicznym, Fundacja Współczesne Zarządzanie, Białystok 2003. 

Kożuch B., Zarządzanie publiczne w teorii i praktyce polskich organizacji. Placet, Warszawa 

2004. 

Kula G., Samorząd lokalny dobrem publicznym – problem percepcji, [w:] J. Kleer (red.) Samorząd 

lokalny – dobro publiczne, CeDeWu, Warszawa 2008. 

Pasieczny J., Profile gmin w Polsce – zarządzanie rozwojem i zmianami, Wydawnictwo 

Naukowe Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2008. 

Patrzałek L., (red.), Finanse samorządu terytorialnego. Wybrane zagadnienia. Wydaw. WSB, 

Poznań‐Wrocław 2005. 

Ustawa z dnia 30 czerwca 2005r. o finansach publicznych, Dz. U. z 2005 r. Nr 249, poz. 

2104, z późniejszymi zmianami. 

Ziółkowski M., Goleń M., Zarządzanie strategiczne rozwojem lokalnym, [w:] H. Sochacka‐ 

Krysiak (red.) Zarządzanie gospodarką i finansami gminy, Szkoła Główna Handlowa 

w Warszawie, Warszawa 2006.

52 


MANAGEMENT OF LOCAL DEVELOPMENT FINANCING 

ON THE MUNICIPALITY LEVEL 

Abstract 

The paper is devoted to the financial management of local governmental 

units as a part of local development. Particular attention is given to the 

process of obtaining external financing sources, which are bank products. 

The paper presents the basic principles of determining the rating and credit 

rating evaluation as well as the purchase of the debts owed by the local 

government unit, by the bank. This instrument is used as an alternative to 

bank loans or bonds. 

Key words: municipality, financial instruments, local government units, 

rating, local development management, receivables

II. 

Człowiek w procesach 

gospodarowania



Karol Krawczyński * 


Człowiek w kryzysie − przegląd zagadnień 

w perspektywie współczesności 

1. Wstęp 

Człowiek utrzymujący wieloosobową rodzinę traci pracę, w nagłym 

zdarzeniu traci życie bliska osoba, pożar niszczy zabudowania gospodarstwa 

wiejskiego, czynny dotychczas zawodowo człowiek przechodzi 

na emeryturę, dorastający, młody człowiek uświadamia sobie coraz bardziej, 

że świat i życie są bardziej skomplikowane, aniżeli to wyobrażał 

sobie w spokojnym okresie dzieciństwa, sąsiadujące ze sobą grupy etniczne 

wpadają w spór terytorialny, podsycany odmiennością wyznaniową, 

dwa ekspandujące gangi natrafiają na barierę rozwoju, stwarzaną 

przez działalność konkurenta, funkcjonujące dotychczas społeczne, polityczne 

i gospodarcze zasady organizacji państwa powodują załamanie 

się gospodarki narodowej – to przykłady sytuacji kryzysowych, jakie 

mogą zaistnieć w życiu człowieka, będącego jednostką, a także członkiem 

społeczności. Następstwem i odbiciem niekorzystnego rozwoju 

sytuacji życiowej człowieka jest jego reakcja, zróżnicowana ze względu 

na różnorodność przyczyn występowania kryzysów ale także – różnorodność 

psychofizyczną ludzi. Zróżnicowane są także efekty tych reakcji. 

Nie chcąc zdawać się na los i dążąc do zwiększenia swoich szans we 

wpływie na bieg zdarzeń, winniśmy mieć znajomość tego, co może nas 

* 

mgr Karol Krawczyński, Doktorant Seminarium w Katedrze Psychologii, Zarządzania 

i Doradztwa Zawodowego Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Zarządzania 

w Łodzi, karol.krawczynski@interia.pl.

56 

Karol Krawczyński 

spotkać, jakie mogą wystąpić reakcje na te zdarzenia i jak możemy (do 

pewnego stopnia) owe reakcje świadomie modyfikować. 

Przedstawiany artykuł to wynik przemyśleń, konsultacji i sugestii 

znajomych pracujących w Poradni Zdrowia Psychicznego w Kaliszu na 

temat najbardziej skutecznych metod stosowanych u pacjentów. Stanowi 

on próbę zarysu całościowego spojrzenia na problematykę konfrontacji 

człowieka współczesnego z wielopłaszczyznowo postrzeganymi sytuacjami 

kryzysowymi. Podejmując próbę zachowania uniwersalności 

spojrzenia na tę problematykę, autor stara się zaadresować niniejsze 

opracowanie do osób poszukujących wskazań dla poszukiwań i przemyśleń 

na temat człowieka 1 znajdującego się w obliczu sytuacji kryzysowej, 

zarówno tego, który jest w tę sytuację uwikłany bez własnej woli, jak 

i tego, który w tę sytuację wkracza z zamiarem niesienia pomocy i z zamiarem 

świadomego jej kształtowania, dla uzyskania pozytywnych 

rozwiązań. Zasygnalizowana zostanie także ambiwalentność w podejściach 

do kryzysu (klęska czy szansa?), zmierzających do ustalenia jego 

roli w rozwoju sytuacji, stanowiących kontekst życia jednostek i grup 

społecznych. 

Zamierzając przekazać szersze, świeże spojrzenie na problematykę 

człowieka w kryzysie, autor starał się uwzględnić zarówno utrwalone 

paradygmaty nauk biologicznych i społecznych jak i dorobek oraz skazania 

praktyków psychologii społecznej i psychologii klinicznej. 

2. Rozszyfrowujemy kryzys. Definicja kryzysu, 

problem jej poprawności 

Zakładany poziom ogólności spojrzenia na kompleks zagadnień, 

determinuje stopień ogólności definicji podstawowego pojęcia. Centralnym 

pojęciem w naszym przypadku jest pojęcie kryzysu. Wobec faktu, 

że człowiek funkcjonuje w dwu płaszczyznach: życia jednostki (osobistej) 

i życia społecznego, zakres pojęcia kryzys winien uwzględniać subiektywne 

a także obiektywne (zobiektywizowane) aspekty tego zjawiska. 

Pomijając wielorakość definicji kryzysu i szczegóły dojścia do nich, 

1 

Osoba będąca w kryzysie określana jest w niniejszej pracy także jako klient bądź 

beneficjent pomocy.

Człowiek w kryzysie − przegląd zagadnień w perspektywie współczesności 57 

dla potrzeb opracowania autor przyjął równościową definicję klasyczną, 

przytoczoną niżej. 

Nie wnikając także dalej w etymologię określenia kryzys, co można 

znaleźć choćby w każdym słowniku wyrazów obcych 2 , autor zaproponował 

rzut oka na dwie definicje występujące w literaturze. Powód wyboru 

pierwszej z nich stanie się oczywisty, po przeczytaniu ostatniego 

akapitu tej części tekstu opracowania. Dla potrzeb niniejszego opracowania 

autor zdecydował się przyjąć definicję „klasyków” problematyki 

interwencji kryzysowej, B.E. Gillilanda i R.K. Jamesa (1993): „Kryzys jest 

pewnym sposobem spostrzegania jakiegoś zdarzenia lub sytuacji jako 

niemożliwej do wytrzymania trudności, która przekracza zasoby i mechanizmy 

radzenia sobie osoby”. Definicja ta jest uzupełniana uwagą, że 

„dopóki osoba nie dozna uwolnienia, kryzys może spowodować poważne 

zburzenia funkcjonowania w obszarach, afektywnym, poznawczym 

i behawioralnym”. 

Przestrzec należy jednocześnie przed bezkrytycznym przyjmowaniem 

definicji znanej skądinąd znawcy problematyki – W. Badury‐ 

Madej. Według niej kryzys, to „przejściowy stan nierównowagi wewnętrznej, 

wywołany przez krytyczne wydarzenie bądź wydarzenia 

życiowe, wymagający istotnych zmian i rozstrzygnięć” (W. Badura‐ 

Madej, 1996). Pomijając odczuwany brak precyzji określeń („wydarzenie 

bądź wydarzenie życiowe”), podstawowym zarzutem w stosunku do tej 

definicji jest wystąpienie w niej błędu logicznego idem per idem 3 . Zastrzeżenie 

to nie oznacza bynajmniej, że autor nie ceni dorobku naukowego 

autorki tej definicji i że z dorobku tego nie korzysta. 

Charakterystyka kryzysu 

Definicja językowa kryzysu rozwinięta może być przez szersze omówienie 

pojęcia, podanie jego cech, co przybliża do lepszego zrozumienia 

przez kontekst. W literaturze przedmiotu (B. Gilliland, R. James, 1993) 

wymieniany jest szereg cech kryzysu, jako zdarzenia jednorazowego 

bądź sytuacji względnie trwałej. Oto ich lista: 

2 

Kryzys łac. crisis, z gr. krisis, od krino rozróżniam, rozstrzygam − Słownik wyrazów 

obcych, 1996, s. 617. 

3 

W definicji tej kryzys jest definiowany z użyciem wyrazu krytyczne, co jest błędem 

wskazywanym przez logikę, jako naukę (Z. Ziembiński, 1976, s. 53).

58 


1. Występowanie zagrożenia dla osoby dotkniętej kryzysem. To jest 

działań chaotycznych, nieracjonalnych, do agresji skierowanej w stronę 

otoczenia a nawet − autoagresji 

2. Samoistnie powstała sytuacja kryzysowa stwarza szansę wyzwolenia 

aktywności własnej osoby poddanej działaniu kryzysu, jest silnym bodźcem, 

skłaniającym taką osobę do poszukiwania oparcia w otoczeniu. 

3. W przeciwieństwie do prostoty jednowyrazowego określenia zjawiska 

kryzysu, jego istota jest skomplikowana. Przyczyny jego wystąpienia 

są trudne do diagnozowania a skutki – trudne do przewidzenia. 

W przypadku wystąpienia, może on znajdować zagnieżdżenie 

i odbicie w psychice i fizjologii jednostki ludzkiej, może występować 

w jej relacji z otoczeniem, może pochodzić z otoczenia, bądź w to 

otoczenie wkraczać 4 . 

4. Cecha bardzo dużego stopnia złożoności problemu jest przyczyną 

trudności w sformułowaniu zwięzłych i uniwersalnych procedur, 

z zastosowaniem których należałoby prowadzić działania mające na 

celu opanowanie sytuacji kryzysowej i doprowadzenia do pożądanej, 

nowej i stabilnej sytuacji, nie noszącej charakteru kryzysu, ani nie 

prowadzącej do nowego kryzysu. 

5. Moment (czas) wystąpienia kryzysu najczęściej jest momentem, który 

w sposób bezpośredni wpływa na postawę człowieka, skłaniając go 

(zmuszając) do podejmowania decyzji. Adekwatnym byłoby tu 

stwierdzenie o przekroczeniu tzw. masy krytycznej niekorzystnego 

dla człowieka zbiegu okoliczności 5 . 

6. Szczególna cecha kryzysu, polegająca na tym, że – z jednej strony – 

może on dotknąć każdego a główne jego przejawy (nasilenie reakcji 

emocjonalnych a także biofizjologicznych, pogorszenie nastroju nawet 

do depresji, świadomość utraty panowania nad sytuacją itp. 

4 

Potrzeby życiowe człowieka, to m.in.: potrzeba bezpieczeństwa, potrzeba własnej 

wartości, poznawania i inne (W. Szewczuk, 1990, ss. 326−328). 

5 

Sytuacja kryzysowa prowadzi do wystąpienia tzw. punktu bifurkacyjnego, w którym 

pojawia się alternatywa możliwych zachowań człowieka: poddania się kryzysowi 

i rezygnacji z aktywnych działań dla przeciwdziałania jego niekorzystnym skutkom, 

bądź podjęcia działań mających to ostatnie na celu. Schemat przebiegu napięcia w sytuacji 

kryzysowej, zamieszczony na rys. 2, zawiera taki punkt, oznaczony cyfrą 3.


Identyfikacji sytuacji, jako kryzysowej pomaga analiza istotnych jej 

cech ale także bezpośrednich symptomów jej występowania, a są nimi 

przede wszystkim: 

1. Wystąpienie nieoczekiwanego i zaskakującego wydarzenia. 

2. Odczuwanie sytuacji jako wysoce stresującej. 

3. Powstanie osobistego albo zbiorowego przeświadczenia grupy, że 

wynikła sytuacja stanowi zagrożenie. 

4. Zmiana napięcia emocjonalnego. 

5. Wystąpienie przeświadczenia o nieuchronnej możliwości utraty kontroli. 

6. Wystąpienie wydarzeń prowokujących do zmian w sposobie postrzegania 

otoczenia i rzeczywistości. 

7. Wymuszona zmiana cyklu rutynowych czynności życiowych, rytmu 

życia, relacji interpersonalnych itp. 

Typy kryzysów 

Ze względu na psychofizyczną złożoność natury ludzkiej oraz funkcjonowanie 

człowieka w zmieniającym się otoczeniu przyrodniczym 

i społecznym, należy spodziewać się, że zachodzące zmiany w otoczeniu 

człowieka jak i zmiany relacji pomiędzy jednostką ludzką a otoczeniem, 

wykazywać będą znaczne zróżnicowanie, a w sytuacjach kryzysowych – 

także znaczną dla człowieka komplikację jego sytuacji życiowej. Zróżnicowanie 

kryzysów m.in. ze względu na przyczyny i sposób zaistnienia 

a także ze względu na czas ich występowania, w odniesieniu do cyklu 

życia człowieka, jest powodem wyróżniania poszczególnych typów sytuacji 

kryzysowych. 

Kryzysy rozwojowe (kryzysy normatywne, kryzysy przemiany) wyróżniane 

są jako odrębna jednostka taksonomiczna ze względu na to, że 

grupuje ona zjawiska kryzysów występujących na tle rozwoju grup społecznych, 

rozwoju osobniczego człowieka i kontynuacji jego życia, przy 

pełnieniu przez człowieka wielorakich ról społecznych. Są to kryzysy, 

które nieuchronnie pojawiają się na określonym etapie życia niemal każdego 

człowieka czy też na pewnym etapie rozwoju społeczeństwa. 

Kryzysy sytuacyjne wykazują stosunkowo największą różnorodność 

a ich wspólną cechą jest przyczyna, która ma charakter zdarzenia niecodziennego, 

zazwyczaj nagłego, takiego, z jakim się człowiek dotychczas 

w swoim życiu nie spotkał. Kryzys sytuacyjny wynikać może z przypad‐

60 


ków przemocy, wystąpienia nieszczęśliwych wypadków, niespodziewanej 

utraty pracy, ale także spodziewanej, lecz w warunkach wysokiego bezrobocia, 

może wynikać jako następstwo śmierci bliskiej osoby bądź poważnej 

choroby, itp. 

Wśród kryzysów sytuacyjnych wyróżniamy szczególną grupę kryzysów 

w stanie ostrym. Kryzysy w stanie ostrym charakteryzują się silnie 

odbiegającym od normy poziomem reakcji emocjonalnych, znacznym 

obniżeniem zdolności myślenia refleksyjnego oraz nieswoistym w stosunku 

do sytuacji przedkryzysowej zachowaniem (zaburzenia zachowania). 

Kryzys chroniczny (stan transkryzysowy) jest stanem, w którym 

brak pomocy otoczenia, brak własnej determinacji przezwyciężenia kryzysu 

bądź błędne przyjęcie, że sytuacja kryzysowa została pokonana, 

co było wbrew faktom, doprowadza do dobrowolnego, bądź wymuszonego 

ograniczenia przestrzeni życiowej człowieka poddanego kryzysowi. 

Jedyną pewną drogą uchronienia się przed kryzysem chronicznym 

jest opanowanie i rzeczywista likwidacja kryzysu pierwotnego. 

Kryzys egzystencjalny wiąże się z sytuacjami, w których człowiek 

staje przed pytaniami o sens swojego życia, jego cel, o swoją tożsamość; 

kiedy dokonuje wyboru drogi życiowej, podejmuje decyzję doniosłą dla 

części swojego życia, kiedy dokonuje wyboru w sytuacjach ekstremalnych, 

przyjmując odpowiedzialność za podejmowanie decyzji w sytuacjach o wysokiej 

niepewności rezultatów, mających jednak duże znaczenie dla niego 

samego, bądź bliskich, czy też grupy społecznej. Do takich kryzysów należą 

także kryzysy połowy życia lub jego schyłku, kryzysy wartości, w tym – 

kryzysy wiary i ogólnie światopoglądu, kryzysy zaufania, itp. 

3. Teoria kryzysu 

Podstawowa teoria kryzysu 

Opracowana przez G. Caplana (1964) 6 teoria kryzysu charakteryzuje 

jego przebieg wyróżniając występowanie czterech zasadniczych faz: 

6 

Cytowanie za: W. Szlagura, Rzeczywistość kryzysu – pojęcie, definicja, teorie, 

dynamika, strona internetowa: http://www.interwencjakryzysowa.pl/rzeczywistosckryzysu‐pojecie‐definicje‐teorie‐dynamika.


1. Faza konfrontacji z wydarzeniem wywołującym kryzys. Tu jednostka 

doświadcza nieskuteczności wykorzystywanych dotąd sposobów radzenia 

sobie, subiektywnej niewystarczalności zasobów pozostających 

w jej dyspozycji, nieefektywności zewnętrznych źródeł pomocy. 

W efekcie pojawia się intensywna reakcja emocjonalna charakteryzująca 

się głównie wzrostem napięcia, obecnością niepokoju i lęku. 

2. Faza pojawienia się przekonania, że nie jest się w stanie poradzić 

sobie z zaistniałą trudnością. Pojawia się doświadczenie bycia pokonanym, 

utraty kontroli nad własnym życiem. To powoduje dalszy 

wzrost napięcia i jednocześnie oddziałuje destruktywnie na poczucie 

własnej wartości jednostki. 

3. Faza mobilizacji, uruchomienia wszelkich dostępnych zasobów sił psychicznych 

osoby. Tutaj możliwe są dwie dalsze ścieżki: albo pokonanie 

kryzysu i odzyskanie przedkryzysowej równowagi lub pozorne uporanie 

się z problemem przy wykorzystaniu mechanizmu zaprzeczania co 

stwarza zagrożenie przejścia kryzysu w stan chroniczny. Jeżeli żadna 

z tych możliwości się nie uaktualni to dochodzi do następnego etapu. 

4. Faza, którą można byłoby określić mianem dekompensacji jest rezultatem 

niemożliwego do wytrzymania napięcia. Dochodzi do zniekształcenia 

procesów poznawczych /zniekształcenie spostrzegania/, 

poczucia wewnętrznego chaosu. W relacjach interpersonalnych dochodzi 

do wycofania się z kontaktów. Pojawiają się również zachowania 

„wentylacyjne”, które mogą mieć charakter agresywny, autoagresywny 

(zachowania suicydalne), lub prowadzić do nadużywania 

substancji zmieniających nastrój (alkohol). 

Główne płaszczyzny występowania indywidualnych reakcji 

człowieka na kryzys 

Obserwacja ludzi znajdujących się w sytuacjach kryzysowych owocuje 

spostrzeżeniem, że ich reakcje lokują się na podstawowych czterech 

płaszczyznach: 

1. Biofizjologicznej – rozstrojenie i dezintegracja procesów fizjologicznych, 

prowadzą do występowania licznych objawów somatycznych i fizjologicznych 

takich jak: pocenie się, częste oddawanie moczu, biegunki,

62 


nudności, wymioty, tachykardia, bóle głowy, brzucha, klatki piersiowej, 

nieregularne miesiączkowanie oraz brak zainteresowania seksem. 

2. Emocjonalnej – poprzez przeżywanie nasilonego lęku, licznych obaw, 

wstrząsu emocjonalnego, poczucia straty i pustki, odczuwanie złości, 

poczucia winy i krzywdy, wstydu i skrępowania. Lęk – najczęściej występująca 

emocja może się przejawiać w sposób indywidualny. 

3. Poznawczej (myślenia refleksyjnego) – poprzez upośledzenie i załamanie 

się zwykłej zdolności rozwiązywania problemów i podejmowania 

decyzji. Zniekształcenie percepcji – między innymi prowadzące 

do spostrzegania swojej sytuacji jako kryzysowej. 

4. Behawioralnej (zachowania) – są efektem przeżywanego lęku, niepokoju 

oraz złości i gniewu, a także niezdolności do dalszego działania 

i wszelkiej aktywności. Najczęściej przejawiają się poprzez: niezdolność 

do pełnienia zwykłych, normalnych funkcji życiowych, trudności 

w opanowywaniu własnych emocji i kontroli swojego życia. 

Przeniesienie tych informacji na układ trzech płaszczyzn reprezentujących 

reakcje 2–4, ułatwia nam określenie (odczytanie) typu 

reakcji indywidualnej konkretnej osoby. 

Rysunek 1. Trójpłaszczyznowy model reakcji indywidualnej na sytuację kryzysową 

A 

D 

B 

C 

Legenda: 

A – natężenie reakcji emocjonalnej od przerażenia do gniewu, 

B – natężenie reakcji zewnętrznych (behawioralnych) od bezruchu do reakcji czynnych, 

C – natężenie myślenia refleksyjnego (płaszczyzna poznawcza) od otępienia do dużej 

koncentracji, 

D – przykład indywidualnej reakcji na sytuację kryzysową: obawa, wywołująca mało 

refleksyjne, gwałtowne zachowanie.


Sytuacja kryzysowa znajduje swoje odbicie także w czwartym wymiarze 

− ukrytej płaszczyźnie biofizjologicznej, w postaci zmian procesów 

fizjologicznych. Wymiar ten nie został uwzględniony w grafice z 

dwu powodów: pierwszy – ze względu na trudność pokazania czwartego 

wymiaru w przestrzeni trójwymiarowej, drugi – ze względu na to, iż 

reakcje biofizjologiczne mają z reguły najmniejszy i najkrócej trwający 

wpływ na rozwój sytuacji kryzysowej i jej kontrolę ze strony człowieka. 

Pominięcie tego wymiaru w graficznej postaci modelu reakcji kryzysowej 

człowieka nie wprowadza więc uproszczeń, które dyskwalifikowałyby 

ten model, jako całkowicie nieużyteczny. 

Zmiany napięcia wywoływane przez rozwijającą się sytuację 

kryzysową 

Kryzys, jako znacząca zmiana dotykająca jednostki ludzkiej, stwarza 

trudności z identyfikacją nowego stanu, jako stanu nieznanego dotychczas. 

Okoliczność ta wywołuje napięcie, którego wielkość zmienia się 

wraz z rozwojem sytuacji kryzysowej. Przebieg tego napięcia pokazuje 

rysunek 2 wraz z opisem. 

Rysunek 2. Przebieg napięcia w kryzysie 

napięcie 

2 3 

4 

4a 

1 

SCHEMAT PRZEBIEGU REAKCJI KRYZYSOWEJ 

czas 

Źródło: J. Kasprzak http://www.psychologia.edu.pl/index.php?dz=strony&op=spis&id=1790, 

za: W. Bandura‐Madej; Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, Interart 1996.

64 


1. W początkowym etapie, jeśli pojawia się jakaś przeszkoda, trudność, 

wydarzenie losowe (np. śmierć bliskiego, odejście ukochanej osoby, 

brak pracy). Napięcie bardzo szybko narasta. Jest to faza kryzysu 

określana jako faza konfrontacji z wydarzeniem. 

2. Osoba zaczyna przeżywać poczucie bezradności, niezrozumienia, 

osamotnienia. Obniża się poczucie własnej wartości i przeżywa siebie 

jako pokonaną. Następuje kulminacja napięcia, lęku, poczucia zagrożenia. 

Faza ta jest określana jako faza poczucia bezpośredniego zagrożenia 

i bezsilności. 

3. Okres wyrównania, odrętwienia, koncentrowania się na trudnościach. 

Osoba nie jest w stanie dostrzec innych możliwości rozwiązania 

swoich problemów. Uważa, że nic nie można już zmienić. Brak jej 

energii do podjęcia jakichkolwiek działań. 

4. Osoba szuka ulgi. Jest wyczerpana życiem w ciągłym napięciu. Podejmuje 

działania, które choć na trochę przyniosą jej ulgę. Najczęściej 

są to działania o naturze destrukcyjnej (np. picie alkoholu, zażywanie 

narkotyków, zachowania agresywne i autodestrukcyjne). Niewykorzystanie 

szans powoduje narastanie uczucia frustracji, pustki, złości. 

4a. Osoba podejmuje działania mające na celu redukcję napięcia, doznanie 

ulgi. Są to działania konstruktywne. Najczęściej jest to; przeorientowanie 

strategii, aktywna eksploracja rzeczywistości i poszukiwanie 

informacji, wyrażanie pozytywnych i negatywnych emocji. 

W innym podejściu do modelowania dynamiki kryzysu (W. Szlagura, 

op. cit.) uznaje się, że po drugiej fazie rozwoju sytuacji kryzysowej 

następuje faza trzecia jako faza mobilizacji, która prowadzi do podjęcia 

decyzji: walka lub dryfowanie. Jest to w zasadzie mechanizm podobny 

do przedstawionego w punkcie 3 wyżej opisywanego modelu, w tym 

jednakże przewiduje się nieco wyższy stopień refleksji człowieka nad 

własna sytuacją. Wydaje się, że w tym momencie obydwa modele są do 

przyjęcia, uwzględniając fakt istnienia odmienności poszczególnych jednostek 

pod względem możliwości mobilizacji sił psychicznych. Tutaj 

także przewiduje się wystąpienie punktu zwrotnego (odpowiednika 

punktu bifurkacyjnego). W konkurencyjnym modelu ocenia się, że zamiast 

dwu możliwości rozwoju reakcji człowieka i idącego za tym rozwoju 

sytuacji kryzysowej, istnieją trzy: rzeczywista walka z kryzysem,


pozorna walka z kryzysem i dekompensacja, polegająca na całkowitym 

zagubieniu się człowieka w obliczu złożoności problemu, który przed 

nim stanął (możliwość wystąpienia agresji, autoagresji, reakcji psychotycznych). 

Zarówno model pierwszy jak i drugi bazują na modelu amerykańskiego 

psychiatry G. Caplana, interpretując w nieco odmienny sposób 

jego podejście do dynamiki sytuacji kryzysowej. 

4. Treści psychiczne kryzysu indywidualnego jednostki ludzkiej 

Jak zauważone zostało wcześniej, człowiek ogarnięty sytuacją kryzysową 

doświadcza zaskoczenia, burzy emocji, ma zakłócone możliwości 

poznawcze, itd. W praktyce specjalistów interwencji kryzysowej wykorzystywane 

jest narzędzie o nazwie koło świadomości 7 , którego użycie pozwala 

człowiekowi w kryzysie (a także przez osoby wspomagające go) 

uświadomić sobie różnorodność przeżyć wewnętrznych (doświadczanych 

treści psychicznych) a także oszacować ich natężenie i obserwować 

zmiany zachodzące w tym zakresie na przestrzeni trwania kryzysu. Narzędzie 

to uwzględnia elementy reakcji kryzysowej człowieka, identyfikując 

je w nieco odmienny sposób, aniżeli w innych modelach (patrz: 

rysunek nr 1). Koło świadomości, wychodzi dalej w analizie, podając pięć 

obszarów jej dokonywania. Obszarami tymi są: myśli, uczucia, intencje, 

działania i wrażenia. Obszarowi myśli odpowiada płaszczyzna poznania, 

obszarowi uczuć – płaszczyzna emocjonalna, obszarowi działań – 

płaszczyzna behawioralna a obszarowi wrażeń – płaszczyzna biofizjologiczna. 

Obszar intencji jest obszarem uzupełniającym analizę „przeżywania 

kryzysu”, poszerzającym ją o elementy podejmowania decyzji 

oraz ich motywowania. Determinują one ostatecznie przyjęcie przez 

człowieka określonego stosunku do sytuacji kryzysowej. Trzema podstawowymi 

wyróżnikami tego stosunku są: walka, ucieczka lub rezygnacja 

z podjęcia czynnej reakcji obronnej (bierność). W tym sensie anali‐ 

7 

W ślad za Centrum Terapii Rodzin Wydziału Medycyny Behawioralnej Uniwersytetu 

Zachodniej Wirginii, narzędzie to docenia i wykorzystuje w praktyce m.in. polski 

psycholog kliniczny, W. Szlagura, działający także w Sekcji Naukowej Interwencji Kryzysowej 

Polskiego Towarzystwa Psychologicznego. Informacje uzupełniające można znaleźć 

pod adresem wskazanym w przypisie 7.

66 


za intencji wkracza także na teren, gdzie kontrola racjonalności myślenia 

i działania jest ograniczona przez konstrukcję psychofizyczną człowieka. 

Treść psychiczna przeżyć człowieka w kryzysie, ujawniająca się 

w opisanych obszarach, może być wyrażana werbalnie w formie pytań 

kierowanych do siebie, ocen własnych możliwości i odporności psychicznej, 

decyzji dotyczących przyjęcia konkretnej postawy wobec sytuacji 

kryzysowej oraz w postaci wyrażeń i pojęć identyfikujących i opisujących 

sytuację i stan psychofizyczny człowieka np. ʺto koniecʺ, złość, żal, lęk, 

ʺskończyć z tymʺ, ʺproszę o pomocʺ, spięcie, zmęczenie, bezsenność. 

5. Interwencja kryzysowa − uwagi ogólne 

Istota i cele interwencji kryzysowej 

Jak to podkreślane było już wielokrotnie, kryzys może doświadczać 

człowieka indywidualnie ale także całe grupy społeczne, poczynając od 

najbardziej powszechnie występującej – rodziny. Interwencja kryzysowa, 

jako działanie zewnętrzne, nakierowana jest na udzielanie pomocy podmiotom 

w kryzysie. Celem tych działań jest doprowadzenie do tego, aby 

u beneficjenta pomocy powstało przeświadczenie o możliwości pokonania 

trudności, doprowadzenie do uspokojenia reakcji emocjonalnych 

i stworzenie obrazu sytuacji kryzysowej, adekwatnego do rzeczywistości. 

Tym samym mają być stworzone podwaliny dla dalszych racjonalnych, 

zorganizowanych działań, nakierowanych już na uzyskanie 

wpływu na rozwój sytuacji kryzysowej. 

Złożoność sytuacji i przedsięwzięć interwencyjnych 

Zdajemy sobie sprawę z tego, że w sytuacjach kryzysowych występują 

wielorakie aspekty kryzysu jako zjawiska obiektywnie istniejącego, 

często będące przyczynami zewnętrznymi jego zaistnienia a z drugiej 

strony uczestniczy w nim człowiek z całą złożonością swej istoty, której 

charakter określa instynkt i reakcje biologiczne 8 oraz dopełniająca je, 

a czasem konkurująca z nimi – umysłowość. 

8 

Jak okazuje się z najnowszych badań, powiązania pomiędzy fizjologią i doznaniami 

psychicznymi są o wiele bardziej skomplikowane, aniżeli dotychczas było to zauważane 

(K. Burda, 2010).


Truizmem jest twierdzenie o ograniczonych możliwościach podzielności 

uwagi człowieka i o trudnościach w uzyskiwaniu holistycznego 

obrazu człowieka. W sytuacji wieloaspektowego charakteru kryzysu jest 

to tym bardziej skomplikowane. Wspomniane okoliczności implikują 

różnorodność i złożoność objawów kryzysu jako zjawiska obiektywnego 

a także jako ogarniającego sferę osobowości człowieka. To wszystko 

utrudnia człowiekowi w kryzysie opanowanie sytuacji, w której się znalazł. 

Samo tylko zdiagnozowanie problemu jest trudnym zadaniem także 

dla otoczenia, chociaż jest ono w łatwiejszej sytuacji, posiadając pewien 

dystans emocjonalny do sprawy. Wszystkie te czynniki powodują, że 

uznaje się potrzebę interdyscyplinarnego podchodzenia do działań interwencyjnych. 

Czynniki ograniczające sprawność działań interwencyjnych 

Jak to zwykle bywa, łatwiej jest planować przedsięwzięcia i działania, 

aniżeli osiągnąć pożądany − w ich konsekwencji − efekt. Bierze się to 

z co najmniej dwóch powodów. Pierwszym z nich jest niekompletność 

naszej wiedzy i to nie tylko tej osobistej ale także w skali globalnej. Pomimo 

istnienia szybkiego i „burzliwego” rozwoju nauk, przeżywania 

kolejnych rewolucji i zwrotów w kształtowaniu obrazu świata i nas samych 

jako ludzi, nie jesteśmy pewni prawie niczego, co stoi u podstaw 

rzeczywistości fizycznej i biologicznej, która, nota bene, jest tym samym, 

co pierwsza. Niejako z definicji, stan nauki jest stanem in statu nascendi, 

musimy więc liczyć się z tym, że sprawność narzędzi, które wykorzystujemy 

w naszej praktycznej działalności (paradygmaty, teorie, programy, 

procedury, instrukcje, itp.), ograniczona jest stanem naszej niewiedzy. 

Posłużmy się podanym już wcześniej przykładem nowych odkryć co do 

roli trzewnego układu nerwowego w sterowaniu czynnościami życiowymi 

organizmu, łącznie z czynnościami psychicznymi. Musimy sobie 

zdawać sprawę, że mimo empirycznego charakteru tworzenia podstaw 

współczesnej psychologii przez jej pionierów (m.in. I. Pawłow), jej dyscypliny 

szczegółowe, w tym – psychologia osobowości i psychologia 

społeczna zaczęły istnieć jako nauki w pełni empiryczne dopiero od ok. 

połowy ubiegłego wieku. Luk w systemie ich nieskrystalizowanego jeszcze 

dostatecznie paradygmatu nie zauważamy zapoznając się z ich treścią. 

Napotykamy je dopiero w sytuacjach, gdy zawartą w nich wiedzę

68 


zamierzamy wykorzystać w praktyce. Trudności i ograniczenia w możliwościach 

niesienia pomocy w sytuacjach kryzysowych, wynikają nie 

tylko z niekompletności 9 naszej wiedzy (zarówno beneficjenta, jak i niosących 

pomoc), ale także z ograniczonych możliwości i zdolności organizacyjnych 

oraz nieuchronnego rozwarcia pomiędzy potrzebami a wielkością 

dysponowanych środków materialnych 10 . 

6. Interwencja kryzysowa w praktyce 

Złożoność i sekwencyjność działań interwencyjnych 

Hasło interwencja kryzysowa określa dwa zespoły działań o odrębnych 

profilach. Są nimi: interwencja w ścisłym tego słowa znaczeniu (podstawowa 

interwencja kryzysowa) oraz psychoterapia, jako zespoły działań, 

które prowadzone są wobec i we współpracy z beneficjentem pomocy. 

O ile działania dotyczą tego samego kryzysu i tej samej osoby (osób), to 

różny jest stopień pilności i charakter wykonywanych czynności. 

Są cztery zasadnicze powody wyróżnienia interwencji i psychoterapii 

kryzysowej, jako posiadających odrębny charakter. 

Przede wszystkim różnią się one czasem wystąpienia i okresem prowadzenia 

działań. Podstawowa interwencja musi wystąpić natychmiast 

po uzyskaniu informacji o powstaniu sytuacji kryzysowej i polega na 

szybkim zdiagnozowaniu sytuacji (identyfikacja przyczyn zaistnienia 

a przede wszystkim stanu aktualnego), określenia sytuacji psychofizycznej 

osoby znajdującej się w kryzysie, jej możliwości osobistego radzenia 

sobie z problemami i możliwość współdziałania; to wszystko dotyczy 

także otoczenia osoby będącej w kryzysie). Psychoterapia realizowana 

jest w drugiej kolejności i w dłuższym okresie czasu. 

Po drugie – różnią się one celem, który mają osiągnąć. Celem podstawowej 

interwencji kryzysowej jest powrót beneficjenta pomocy do 

równowagi emocjonalnej i biofizjologicznej, opanowanie najbliższego 

otoczenia i podjęcia decyzji dotyczących najbardziej pilnych działań oraz 

koniecznych do przeprowadzenia w kolejnych etapach (sekwencjono‐ 

9 

Kompletność naszej wiedzy należy tutaj rozumieć jako jej pełną adekwatność do 

rzeczywistości świata (człowiek i wszystko, co jest poza nim). 

10 

Wnioski z konsultacji PZP w Kaliszu.


wanie czynności i działań). Celem psychoterapii jest uzyskanie zmiany 

stosunku beneficjenta pomocy do sytuacji w dziedzinie emocjonalnej 

i poznawczej (także w płaszczyźnie samoświadomości) a w konsekwencji 

– do zmiany w zachowaniach. 

Po trzecie – różnią się one natężeniem potrzeby zapewnienia bezpieczeństwa 

klientowi. Podstawowa interwencja kryzysowa, jako pierwszoplanowy 

cel ma zagwarantowanie bezpieczeństwa klienta, który 

w pierwszej fazie kryzysu może utracić zdolność do poprawnej oceny 

sytuacji, w jakiej się znalazł, może doznawać zaburzeń emocjonalnych 

i wykazywać chaotyczność zachowań, często agresywnych bądź o charakterze 

autoagresji. Współpraca klienta z interwentem (osobą udzielającą 

pomocy w ramach interwencji) jest prowadzona na gruncie żywiołu, 

jej ukierunkowanie jest mniej przewidywalne, bardziej elastyczne, aniżeli 

w psychoterapii. Psychoterapia realizowana jest na etapie, w którym 

z zasady nie występuje już ostre zagrożenie dla zdrowia i życia osoby 

w kryzysie, a większość działań nakierowanych jest na odbudowywaniu 

i stabilizowaniu równowagi psychicznej. W tej fazie możliwe jest już 

osiągnięcie wyższego stopnia podporządkowania się klienta procedurom 

stosowanym przez interwenta. 

Jak więc widzimy, interwencja podstawowa przewiduje ogniskowanie 

uwagi interwenta na istotnych elementach konkretnej sytuacji występujących 

w ostrym stadium jej rozwoju, natomiast psychoterapia kieruje 

się na podmiot kryzysu – osobę która wymaga działań pozwalających 

jej na przystosowanie się do nowego stanu i uzyskania przez nią 

pewnej odporności na przyszłe wydarzenia. 

Modele interwencji kryzysowej 

Skomplikowana materia kryzysu wymaga otwartości na problemy 

i unikania sztywnych szablonów przy podejmowaniu interwencji, jednakże 

wypracowano pewne wzorce‐modele interwencji, uwzględniające specyfikę 

poszczególnych faz rozwoju sytuacji kryzysowej oraz cechy osobowościowe 

klienta i akcentujące elementy sytuacji, na które należy zwracać 

uwagę i do których należy dostosować konkretne czynności i działania. 

W konsekwencji dojścia do tych wniosków, opracowano trzy modele globalnego 

podejścia do problemu sytuacji kryzysowej oraz model podstawowej 

procedury interwencyjnej, dającej szansę, aby interwencja kryzysowa 

stała się skuteczna przez kompleksowość i kompletność zabiegów

70 


([W. Szlagura, op. cit.) podkreśla użyteczność trzech modeli globalnych 

podejścia do kryzysu, stworzonych przez G. S. Belkina: 

1. Zwraca uwagę na ważność realnych zmian w środowisku zewnętrznym 

osoby. Zmian, które uczyniłyby możliwym sytuację, w której 

podstawowe „społeczne konteksty” (takie jak: rodzina, grupa rówieśnicza, 

środowisko pracy, wspólnota religijna) sprzyjałyby zaspokajaniu 

ważnych potrzeb jednostki. W niektórych typach kryzysów (np. 

przemocy domowej) niewiele można zrobić zajmując się jedynie kryzysującą 

jednostką, a pomijając uszkadzającą, destrukcyjną sytuację 

zewnętrzną. Podobnie jak model poznawczy tak i ten użyteczny jest 

w pracy z klientem Model równowagi to sposób myślenia wskazujący 

na podstawowy fakt kontinuum równowaga − nierównowaga, 

które różnicuje funkcjonowanie nie‐kryzysowe i kryzysowe. Ludzie 

w kryzysie, doświadczając stanu dezorganizacji, braku równowagi 

podstawowych funkcji psychologicznych, nie są w stanie skutecznie 

stosować swych zwyczajowych sposobów radzenia sobie i metod 

rozwiązywania problemów. Dlatego ich najważniejsze potrzeby pozostają 

niezaspokojone. Celem interwencji w tej perspektywie jest 

pomoc klientowi w odzyskaniu równowagi przedkryzysowej. Stąd 

zastosowanie tego podejścia jest najbardziej uzasadnione we wstępnych 

fazach interwencji, wówczas, gdy osoba nie ma poczucia kontroli 

nad sobą i biegiem wydarzeń, jest zdezorientowana i niezdolna 

do podejmowania adekwatnych decyzji i odpowiednich działań. Do 

czasu, gdy klient nie odzyska jakiejś stabilizacji emocjonalnej niewiele 

można zrobić. Dopiero wówczas możliwe jest wykorzystanie jego 

zdolności radzenia sobie oraz innych, wewnętrznych i zewnętrznych, 

zasobów do rozwiązywania kryzysowego problemu. Model równowagi 

uznawany jest za „najczystszy” model interwencji kryzysowej. 

2. Model poznawczy to sposób myślenia o pomaganiu opierający się na 

założeniu, że doświadczenie kryzysu ma swoje korzenie w nieprawidłowym, 

błędnym myśleniu jednostki o sobie oraz wydarzeniach 

i sytuacjach mających związek z kryzysem. To błędne myślenie a nie 

wydarzenia, sytuacje czy realne fakty, stanowi właściwy powód 

trudności. Celem oddziaływań w obrębie tego podejścia jest pomoc 

klientowi w uzyskaniu świadomości i zmianie jego poglądów, przekonań 

dotyczących wydarzeń i obiektów (w tym samego siebie),


mających związek z przeżywanym kryzysem. Ludzie mogą uzyskać 

kontrolę nad życiowymi kryzysami poprzez zmianę myślenia. Zmianę, 

która polega na rozpoznaniu i usunięciu tych części systemu 

przekonań, które są irracjonalne, niszczące, destruktywne i zastąpienie 

ich takimi, które cechując się racjonalnością wzmacniałyby ich 

oraz umożliwiały efektywne radzenie sobie z trudnymi sytuacjami. 

Osoba w kryzysie przekazuje sobie zdecydowanie negatywne komunikaty, 

które zniekształcają spostrzeganie sytuacji. Używa swoistej 

negatywnej „mowy do samej siebie”, która na zasadzie błędnego koła 

ulega wzmocnieniu nie dopuszczając innych treści do świadomości 

„ofiary”, w szczególności przekazu, który mówiłby o jakichkolwiek 

możliwościach poradzenia sobie z kryzysem. Ten rodzaj myślenia 

pociąga adekwatne do niego zachowania, wywołujące zjawisko „samospełniających 

się przepowiedni”. Pojawia się poczucie beznadziejności. 

Interwencję kryzysową można byłoby porównać do pracy 

nad ponownym pisaniem własnego „programu” przez klienta, który 

na zasadzie sprzężenia zwrotnego będzie w stanie zmienić emocje 

i zachowania na bardziej pozytywne i konstruktywne. Model poznawczy 

można stosować w praktyce wówczas, gdy klient odzyskał 

już pewien wystarczający poziom stabilności psychicznej, pozwalający 

na w miarę adekwatne spostrzeganie, wyciąganie wniosków, podejmowanie 

decyzji i eksperymentowanie z nowymi zachowaniami. 

3. Model przemiany psychospołecznej to kolejne użyteczne podejście 

do pomocy w kryzysie. Ten typ myślenia wychodzi z przesłanek, 

które zwracają uwagę na fakt, że człowiek jest efektem współoddziaływania 

jego wyposażenia genetycznego oraz procesu uczenia się, 

zachodzącego w środowisku społecznym. Zarówno ludzie jak i ich 

społeczne konteksty podlegają stałemu procesowi zmiany. Kryzysy 

zatem mogą odnosić się zarówno do wewnętrznych jak i zewnętrznych 

problemów i trudności. Celem interwencji kryzysowej, widzianej 

z tej perspektywy, jest pomoc, współpraca z klientem w adekwatnej 

ocenie zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych, okoliczności 

wpływających na powstanie kryzysu. Pomoc w znalezieniu 

skutecznych alternatyw jego dotychczasowego, nieefektywnego zachowania, 

nieadekwatnych postaw i niewydolnych sposobów korzystania 

z zasobów środowiska, w którym żyje − „inkorporacji” sku‐

72 


tecznych mechanizmów radzenia sobie. Ponieważ model przemiany 

psychospołecznej nie upatruje przyczyn kryzysu jedynie w czynnikach 

intrapersonalnychi, którzy odzyskali już pewien stopień stabilności 

psychicznej. 

Jak wspomniano wyżej, działania i czynności przeprowadzane 

w ramach podstawowej procedury interwencyjnej mają na celu postawienie 

tamy niekorzystnemu rozwojowi sytuacji i zarysowaniu planu 

dalszych działań, w tym ewentualnych działań psychoterapeutycznych. 

Niżej wyszczególnione są elementy tej procedury uznawane za niezbędne 

(W. Szlagura, op. cit.): 

1. Zapewnienie bezpieczeństwa − rozumianego jako bezpieczeństwo 

psychologiczne i fizyczne. Dlatego niezbędna jest szybka ocena poziomu 

zagrożenia by interwent mógł podjąć kroki zabezpieczające 

klienta przed doznaniem krzywdy. Poczuciu bezpieczeństwa służy 

zarówno umieszczenie go w hostelu, zadbanie o jego bezpośrednie 

potrzeby, jak i komunikat słowny, że w miejscu w którym się znalazł 

nie grozi mu żadne niebezpieczeństwo. 

2. Dostarczenie wsparcia − dokonuje się przez spójny komunikat ze 

strony interwenta, że klient jest kimś na kim mu zależy. Dla udzielenia 

wsparcia niezbędne jest wypracowanie w sobie postawy akceptacji, 

szacunku, empatii − niezależnej od wzajemności lub jej braku po 

stronie klienta. 

3. Ocena stanu klienta i rozmiaru kryzysu ‐ określenie stanu równowagi 

klienta w odniesieniu do jego funkcji poznawczych, funkcjonowania 

afektywnego i ocena jego zdolności do zachowań odpowiadających sytuacji. 

W odniesieniu do kryzysu podstawową rzeczą jest ustalenie, 

czy ma on charakter ostry czy też jest kryzysem chronicznym. 

4. Określenie problemu kryzysowego − ważne by interwent na wstępie 

podjął trud zrozumienia problemu, jaki klient przeżywa z jego 

punktu widzenia. Zobaczenie problemu klienta jego oczami jest warunkiem 

skuteczności wszelkich dalszych procedur interwencyjnych. 

Przegląd i analiza możliwości poradzenia sobie z kryzysem − bardzo 

istotny krok, ponieważ wielu klientów sądzi, że nie istnieją żadne 

dobre wyjścia z ich sytuacji. Ważne jest dokonanie tej pracy we


współpracy z klientem. Proponowanie rozważenia tylko tych pomysłów, 

które mogą być realistyczne w sytuacji, w jakiej jest klient. 

5. Sformułowanie planów − po dobrym rozważeniu najbardziej realistycznych 

wariantów klient ma szansę budować plan wychodzenia 

z kryzysu mając głębokie poczucie jego własności. Plan powinien 

określać co powinno być zrobione, jaki jest udział klienta, co pozostaje 

w gestii interwenta. Ważne jest by zaplanować pierwsze kroki tak, 

by mogły posłużyć jako motywatory dla całego dalszego wysiłku. 

6. Uzyskanie zobowiązania − rodzaj kontraktu zawieranego pomiędzy 

stronami. Gdy klient ma poczucie własności wobec poczynionych 

planów to zawarcie dobrego kontraktu stanowi logiczny, łatwy następny 

krok. Ważne jest by interwent w uzgodnionym z klientem czasie 

i trybie monitorował działania nad rozwiązywaniem problemu. 


Opisany w opracowaniu stan wiedzy oraz zakres stosowanych zabiegów 

i procedur w walce z kryzysami, daje obraz tej dyscypliny nauki 

i praktyki, jako będących w stadium tworzenia. Należy spodziewać się 

dalszego ich rozwoju, zwłaszcza, że problem kryzysu i walki z nim a nawet 

sposobów wpływania na jego przebieg, był niedoceniany w przeszłości. 

Doniosłość tej problematyki podnosi fakt, że kryzys, jako zjawisko rozpatrywane 

w sferze funkcjonowania człowieka, jest nieuchronną konsekwencją 

dwoistości natury jego reakcji na rzeczywistość, są to z jednej 

strony reakcje o charakterze intuicyjno‐emocjonalnym, jako produkt 

ewolucji filogenetycznej, wiążącej nas ze światem zwierząt a z drugiej 

strony − reakcje o charakterze refleksyjnym, jako produkt ewolucji filogenetycznej, 

charakterystyczny głównie dla człowieka, będący skutkiem 

rozwoju kory mózgowej. 

Przy pisaniu powyższego artykułu kierowałem się doświadczeniem 

osób niosących pomoc ludziom będącym w stanie kryzysu. Ufam, że 

zaproponowane metody znajdą poparcie i zainteresowanie wśród osób 

zajmujących się tą tematyką.

74 


Bibliografia 

Badura‐Madej W. (1996), Wybrane zagadnienia interwencji kryzysowej, INTERART, Warszawa 

Gilliland B.E., James R.K.(2005), Strategie interwencji kryzysowej, Państwowa Agencja, 

Warszawa, 

Sęk H., Cieślak R. (2004), Wsparcie społeczne, stres i zdrowie. Wydawnictwo naukowe PWN, 

Warszawa. 

Słownik wyrazów obcych (1996), PWN, Warszawa. 

Szewczuk W. (1990), Psychologia, WSiP, Warszawa. 

Szlagura W., www.interwencjakryzysowa.pl 

Ziembiński Z. (1976), Logika praktyczna, PWN, Warszawa. 

A MAN IN A CRISIS 

Abstract 

Presented article entitled „ A Man In A Crisis” is an attempt to outline the 

wholistic insight into the problem of the confrontation of the contemporary 

man with complex critical situations. Trying to be universal in approaching 

the problem, the author applies this thesis to the ones who are looking for 

an inspiration to consider the man facing different types of critical situations 

both as the ones who pass through them unwillingly as the ones who 

model them to find positive solutions. There are various types of crisis presented 

as well as the procedures that are to be taken to minimize the negative 

phenomenon. The author deals with the plan of future actions to prevent 

the occurance of critical situations including psychotherapy.



Beata Pytlińska‐Bukwa * 


Potrzeby człowieka, stres, komunikacja 

interpersonalna wobec kryzysu 

1. Wstęp 

Każda jednostka zmienia swe zachowanie zależnie od sytuacji, zgodnie 

z różnymi regułami i przyjętymi konwencjami. Ludzie różnicują swe 

zachowania zależnie od płci, klasy społecznej, od ról, które przyszło im 

spełniać. Kryzys wywołuje zmiany zachowań, jednostek w sensie zachowań 

społecznie akceptowanych. Dlatego podjęto próbę wyjaśnienia 

tego stanu w kontekście potrzeb i ich realizacji, stresu i komunikacji interpersonalnej. 

Założono, iż dla członków społeczeństwa najważniejszą 

wartością jest ich zdrowie, а przede wszystkim jego trzy czynniki: 

pierwszy to siła fizyczna, drugi to komunikacja społeczna i trzeci − odporność 

na stres. Przyjmując, iż zdrowie jest wartością oczywistą podjęto 

starania wyjaśnienia tej kwestii. Utrzymanie zdrowia jest podstawą samorealizacji 

oraz realizacji celów życiowych, ambicji. Zdrowie warunkuje 

wszystkie nasze działania i sukcesy. Stąd przez wskazanie realizacji potrzeb, 

stanów stresu, komunikacji interpersonalnej podjęto analizę kryzysu, 

który wpływa na nasze postawy, na zachowania wobec rodziny i otoczenia. 

* 

mgr Beata Pytlińska‐Bukwa, doktorantka seminarium w Katedrze Psychologii, Zarządzania 

i Doradztwa Zawodowego, Społecznej Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości 

i Zarządzania w Łodzi, adres e‐mail : b.bukwa@interia.pl.

76 

Beata Pytlińska-Bukwa 

2. Podmiotowy charakter kryzysu 

Co oznacza kryzys dla przeciętnego człowieka, dla pracownika mającego 

na utrzymaniu rodzinę albo prowadzącego samotnie gospodarstwo 

domowe? Dla przedsiębiorcy, artysty, urzędnika, lekarza, bezrobotnego? 

Podejmijmy wyzwanie wyjaśnienia tego stanu. 

Samo pojęcie kryzys jest pochodzenia greckiego. Kryzys oznacza 

przesilenie, stan rzeczy poprzedzający zwrot ku dobremu lub ku złemu, 

stan nieprawidłowy, niebezpieczny, grożący złymi następstwami, przełom 

np. choroby 1 W innym ujęciu mówi się, iż kryzys to punkt zwrotny 

w biegu zdarzeń. Jest też logicznym polepszeniem lub nagłym pogorszeniem 

sytuacji. Z punktu widzenia medycyny to zwrot, przesilenie 

przebiegu choroby. А także kryzys, to każde nagłe zakłócenie normalnego 

biegu wydarzeń w życiu jednostki lub społeczeństwa, wymagającej 

ponownej oceny sposobów myślenia i działania. Jest to również ogólny 

aspekt utraty normalnego działania, postaw codziennego bytowania 

(…) 2 . 

Patrząc na powyższe wniosek nasuwa się oczywisty – kryzys, przybiera 

różny wymiar. Możemy mówić o kryzysie ekonomicznym pogorszeniu 

stanu gospodarki krajowej jak i światowej, finansów objawiający 

się głębokimi wahaniami kursów walut i stóp procentowych. Kryzys 

polityczny potęgujący niepewność dzięki wydarzeniom politycznym 

z rodzaju wielkiej, światowej polityki a mający wpływ na lokalne sceny 

polityczne. Kryzys moralny, kryzys małżeński, kryzys – czyli stan zakłócenia 

normalności przyjętej jako wykładnia do codziennego stosowania. 

Czym zatem jest stan normalny jako przeciwstawny do kryzysu? 

Normalny z łaciny oznacza prawidłowy, zasadniczy, zgadzający się 

z przepisami lub wzorem, właściwy, należyty, zwykły, odpowiedni, 

zgodny ze swoją naturą, taki, jaki powinien być 3 . Można, zatem przyjąć, 

iż antidotum dla kryzysu jest nasza postawa. Sposób na wartościowanie 

1 

Słownik Wyrazów Obcych, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa 1992, s. 150. 

2 

Reber A., Słownik Psychologii, Wydawnictwo Naukowe Schplar Sp. z o.o., Warszawa 

2002. s. 327. 

3 

Słownik Wyrazów…, op. cit., s. 205.

Potrzeby człowieka, stres, komunikacja interpersonalna wobec kryzysu 77 

celów życiowych, ich stan, waga zależy tylko od nas samych. Pogląd, iż 

ludzie zdobywają to, czego pragną, dzięki pewnym postawom i zachowaniom, 

a także dzięki aktywności wewnętrznej: pragnieniu, pokonaniu 

negatywnych myśli czy wreszcie dzięki niezłomnej wierze 

w samego siebie 4 niech będzie funkcją wyjściową do naszych dalszych 

rozważań. 

3. Potrzeby i wpływ kryzysu na ich realizację 

Psychologię człowieka sprowadza się do określenia jego potrzeb. 

Najważniejsze zostały poznane przez Maslova, który uszeregował potrzeby 

tak, iż u podstawy leżą potrzeby fizjologiczne i kolejno wzwyż wg 

piramidy bezpieczeństwo, akceptacja, prestiż aż do samorealizacji. Zabezpieczenie 

tej hierarchii daje poczucie komfortu, bezpieczeństwa i realizacji 

a tym samym człowiek może uznać, że jest szczęśliwy. Zgodnie 

z wcześniej przedstawioną definicją stanu normalnego tj. taki, jaki powinien 

być. Kto z nas nie chce być szczęśliwy? Pracownik pracuje za określone 

wynagrodzenie – zaspakaja to jedną z jego potrzeb. Oprócz pieniędzy 

istnieją inne formy wynagradzania w formie niematerialnej, do których 

należą pochwały, wyróżnienia, awanse 5 . 

Według struktury Maslova w pierwszej kolejności człowiekowi należy 

zapewnić pożywienie. Pracownik otrzymujący wynagrodzenie ma 

poczucie zapewnienia sobie i rodzinie bytu. Posiada środki finansowe, 

czyli środki pozwalające mu na zapłatę za określone potrzeby w tym 

przypadku żywność. Wydaje się, zatem, że to stan bezpieczny. Mam pieniądze 

na wyżywienie – nie będę głodny, nie będzie głodna moja rodzina. 

Dla ludzi czynnych zawodowo tj. wykonujących w ramach różnych 

umów pracę, warunek pracy i otrzymywania za tą pracę godziwego wynagrodzenia 

jest zdominowany poczuciem jej utraty. Praca zapewnia 

bezpieczeństwo zaspokajania potrzeb. Dlatego, co w sytuacji, gdy nagle 

pojawi się stan zagrożenia np. brak pensji z powodu trudności finanso‐ 

4 

Skłodowski H., Czapliński L., Jak Odnieść Sukces, Wydawnictwo SWSPiZ, Łódź 1999. 

5 

Dejnaka A., Zasoby Ludzkie Planowanie i Zarządzanie, Wydawnictwo Helion, Gliwice 

2003, s. 14.

78 


wych firmy? Ogłoszony kryzys, w branży danej firmy? Popadamy 

w niepewność. Pojawia się strach o najbliższych o siebie. Boimy się jutra. 

Pytamy, co dalej? Zaczynamy w tej sytuacji działać czasami racjonalnie 

czasami pochopnie, ale szukamy rozwiązań Podjęcie dodatkowej pracy, 

pożyczki, ostatecznie sprzedajemy rzeczy lub je zastawiamy. Przetrwanie 

trudnej sytuacji jest bodźcem, do działania. Nie poddawania się frustracji. 

Kryzys finansowy powoduje zdwojone wysiłki rodziny w celu 

zapobieżenia negatywnym skutkom, które mogłyby się pojawić. Działają 

tu tzw., lęki przewidywania, co będzie z moją rodziną, mężem ze mną, 

а szczególnie z moimi dziećmi. Pogoń rodziców za pieniędzmi by zabezpieczyć 

pomyślny rozwój i byt dzieci powoduje, pustkę, osamotnienie, 

samotność wśród nastolatków i dorastającej młodzieży, co skutkuje 

związaną z nią agresją z ich strony, gdyż jako samotne dzieci nie otrzymują 

dobrego słowa pochwał od bezpośrednich opiekunów swoich rodziców, 

а które im się należą. Sytuacja ta programuje takie osoby, gdy 

wejdą w życie dorosłe jako ∙oschłe emocjonalnie w życiu rodzinnym 

i zawodowym. 

Drugim elementem piramidy powiązanym nierozłącznie z pierwszym 

jest bezpieczeństwo. Poczucie bezpieczeństwa to gwarant spokoju. 

Nie chodzi tu jedynie o bezpieczeństwo rozumiane jako stan zagrożenia 

życia, lecz o stabilność finansową i materialną. Zapewniamy ją sobie poprzez 

stabilną pracę, dobre warunki płacowe. Odpowiednie wynagrodzenie 

stwarza możliwość kupna mieszkania, domu, posiadania majątku 

ruchomego czy posiadania ubezpieczenia. Bezpieczeństwo rozumiane 

jako zapewnienie ścieżki kariery. 

Awans powodujący wyższe płace i przeświadczenie o dobrej wykonywanej 

pracy, która jest nagradzana przez pracodawcę. Co kiedy stan 

bezpieczeństwa zostaje zachwiany? Stan zagrożenia w tej sytuacji to 

zwolnienia spowodowane złą sytuacją firmy, polityką kadrową realizowaną 

przez pracodawcę. Fluktuacja kadr powoduje zmiany organizacyjne 

a sytuacja ekonomiczna na rynku danej branży pociąga za sobą skutki 

odczuwane przez zatrudnionych pracowników. Jak sobie z tym radzić? 

Dobrze wykwalifikowany pracownik będzie uruchamiał soje umiejętności 

dla zabezpieczenia swojej pozycji w firmie. W przypadku zwolnienia wykorzysta 

swoje doświadczenie u innego pracodawcy. Będzie starał się


przetrwać. Niestety niejednokrotnie kosztem swojego zdrowia, relacji 

z rodziną. 

Kolejnym stopniem piramidy jest potrzeba akceptacji, prestiżu, samorealizacji. 

Mają one wówczas znaczenie, gdy pracownik jest doceniany 

przez pracodawcę. Wyraźnie akcentuje swoje dobre relacje z otoczeniem. 

Na odpowiednim poziomie utrzymuje komunikacje interpersonalną. 

Pracownik przejawia chęć bycia lepszym od innych, prestiż w postaci 

uhonorowania go możliwością posiadania przywilejów w firmie tj. telefon 

komórkowy, samochód służbowy kwalifikuje go do elity firmy. Tym 

samym jest motywowany do dalszej samorealizacji. Jeżeli pracownik jest 

zdeterminowany awansem, którego profity będą wyrażone w pieniądzu 

będzie to odpowiedni bodziec do dalszej pracy na rzecz firmy. I znów 

pytanie:, co w sytuacji, gdy nastąpi redukcja w zakładzie pracy? Jak zachowa 

się pracownik, który spośród najlepszych zostanie w drodze selekcji 

zwolniony? Rzeczywistość pokazywała nam różne warianty. 

Pracownicy o bardzo wysokich umiejętnościach, mający duże doświadczenie 

w branży, uchodzący za specjalistów w swej dziedzinie podejmują 

różne kroki niekoniecznie odpowiadające ich umiejętnościom. 

W bankowości w sytuacji krachu na giełdzie maklerzy posuwali się do 

ostatecznych rozwiązań w tym samobójstw. Dlaczego tak się dzieje? 

Kryzys dla ludzi na wysokich stanowiskach oznacza zmianę standardu 

życia, nawet chwilowa, potrafi doprowadzić do depresji, stresu. Tak duże 

znaczenie ma bycie kimś, posiadanie pozycji, prestiżu. Te uwarunkowania 

ukazują, jaka zależność występuje pomiędzy pracownikiem 

(człowiekiem) a otoczeniem, w którym się znajduje. 

Prezentowane uprzednio przeze mnie sytuacje polityczne i zdarzenia 

ekonomiczne każą w nieco innym świetle widzieć zdrowie człowieka 

jako grupy i każdego z osobna, czyli członka rodziny. Dlatego przeanalizuję 

najważniejszą wartość dla każdego z Nas − nasze zdrowie. WHO 

(Światowa Organizacja Zdrowia) ujmuje zdrowie w trzech elementach 

stan fizyczny, stan psychiczny i umiejętność komunikowania się( umiejętność 

komunikowania się, która w istocie sprowadza się do komunikacji 

interpersonalnej), o której powiem w dalszej części pracy. W kontekście 

zaspakajania naszych potrzeb, o których mówiliśmy w poprzednich 

akapitach oraz zagrożeń, które nas otaczają а jednym z trzech elementów

80 


zdrowia – stan fizyczny, okazuje się, że powinniśmy wypracować sobie 

pewną filozofię życiową, która zapewniałaby nam dobrą kondycję fizyczną 

do późnych lat. Jeżeli chodzi o kondycję psychiczną, to również powinniśmy 

dopracować się pewnej filozofii postępowania i zachowań, postaw, 

które byłyby najwyższym gwarantem przeciwności stresowych 

każdego dnia. 

Trzeci element to komunikowanie się. Pamiętajmy, że istnieje silne 

sprzężenie (związek) między komunikowaniem naszych stanów emocjonalnych 

а postaw w życiu prywatnym i zawodowym, Ale o tym 

w dalszej części. W tym miejscu zaznaczyć należy, iż zdrowie jest wartością 

ponadczasową i zajmuje naczelne miejsce а sama definicja zdrowia 

jest z reguły pomijana, gdyż jest nazbyt oczywista. 

4. Stres ma oblicze kryzysu 

Poczucie, że jest się zestresowanym, trudne sytuacje mnie stresują, 

złe samopoczucie doprowadza mnie do stanu niepewności, załamania, 

zobojętnienia, w końcu do stresu. 

Czym jest, zatem stres? Z punktu widzenia medycyny stres jest ogólnym 

określeniem reakcji organizmu wywołanej przez silny bodziec zewnętrzny 

lub wewnętrzny. Za reakcję organizmu uważa się mobilizację 

psychiczną lub fizyczną. Bodźcem wywołującym stres nazywa się na 

ogół gwałtowne działanie wywierane na organizm (uciążliwy hałas, silne 

przeżycie emocjonalne, głęboki konflikt). Pojawienie się stresu jest 

rzeczą normalną. Nie stanowi on zresztą problemu, jeśli organizm może 

odzyskać równowagę w odpowiednim czasie. 

Kiedy jednak przeżywa się go raz po raz, albo nie traktuje go odpowiednio, 

mechanizmy mające przywracać równowagę nie mogą działać 

skutecznie. Wówczas pojawiają się problemy ze zdrowiem fizycznym 

bądź psychicznym. 6 Kryzys. To swoiste połączenie stanowi układ od siebie 

zależnych powiązań. Wynika, więc że jest to mechanizm logicznych 

prawie matematycznych powiązań. Akcja, skutek, reakcja. Nic innego 

6 

Larivey M., Siła Emocji, Wydawnictwo KDC, Warszawa 2006, s. 203.


jak zachowanie. Zmierzamy, więc do oceny naszych zachowań. Skąd to 

powiązanie? W latach 30. zakwestionowano psychologię głębi ze względu 

na to, że dokonywane interpretacje opowieści pacjentów miały zdecydowanie 

subiektywny charakter. Obiektywnie wymierne kryteria prezentowała 

psychologia behawioralna, czyli psychologia zachowania, 

która zajmowała się wyłącznie badaniami i zmianą obiektywnie obserwowanego 

zachowania 7 . Pojawiła się w USA, została wprowadzona 

przez Burnusa Skinnera i Johna Watsona. Najbardziej znanym przedstawicielem 

behawioryzmu jest Rosjanin Iwan Pawłow – autor teorii warunkowania 

klasycznego. 

Pawłow prowadził badania z psami jednak badania prowadzone 

z ludźmi pokazały, iż zdobyte doświadczenia mogą odnosić się także do 

człowieka. Najważniejszą zasadą behawioryzmu jest rozpoznanie schematu 

reakcji na różnego rodzaju bodźce. Reakcje negatywne takie jak 

stres lub stan zagrożenia, czy stan zadowolenia. W przypadku tych 

pierwszych mamy do czynienia z reakcją, której konsekwencją będzie 

albo odrętwienie, paraliż ze strachu, ucieczka, a w końcu atak wywołany 

samoobroną. Stres związany z pracą, zmianami społecznymi, gospodarczymi, 

zmianami naszego życia, przyzwyczajeń, nawyków − kryzys spowodowany 

nagłymi zmianami mającymi wpływ na nas samych i na nasze 

otoczenie. Człowiek jest swoistą maszyną, która z racji swoich zdolności 

jako homo sapiens uruchamia mechanizm obronny. Lecz, co kiedy 

ten mechanizm działa przeciwko samemu sobie? Atak na samego siebie 

rozwija symptomy neurotyczne. Następuje tzw. przeciążenie. 

Kiedy człowiek nie może zareagować w odpowiedni sposób, jego 

mózg włącza tzw. hamulec bezpieczeństwa. Ten mechanizm chroni 

mózg i pozostałe części organizmu przed zagrażającym życiu uszkodzeniem. 

Zanim wiec powodowany rozpaczą człowiek pozwoli pchnąć się 

w kierunku samobójstwa, lub symptomy psychosomatyczne zaczną rzeczywiście 

zagrażać jego życiu, mózg przejdzie w „tryb awaryjny”. Normalne 

wzorce reakcji zanikną i pojawią się strategie radzenia sobie ze 

stresem. Nie jest to stan pozytywnych reakcji. Osoba może stać się 

w konsekwencji nieczuła, odporna na najgorsze napotkane wydarzenia 

7 

Klein H.J., Kolb CH., Psychologia w Skutecznym Zarządzaniu, Wydawnictwo EDU, 


82 


czy zdarzenia. Utrzymywanie stresu przez dłuższy czas doprowadza 

w konsekwencji do braku odpowiedniej reakcji na stan rzeczywistego 

zagrożenia. Może być to dźwięk, zapach i inne elementy kojarzone z daną 

sytuacją, złym zdarzeniem. Pawłow odkrył trzy fazy reagowania 

w obliczu stresu: faza ekwiwalentna, faza paradoksalna, faza ultraparadoksalna. 

W pierwszej fazie człowiek ulega otępieniu. Reakcja mózgu jest taka 

sama czy bodźce stymulujące stres są silne czy też słabe. W drugiej napięcie 

wzrasta nadal, co doprowadza do paradoksalnych reakcji. Pojawiają 

się dwa bieguny reakcji – z jednej strony pogłębia się odwrażliwienie 

na cierpienie a z drugiej strony hiperwrażliwość na słabe bodźce. 

Ostatnia faza to przekroczenie dopuszczalnego poziomu napięcia tzw. 

zwrot reagowania. Pozytywne typy zachowań stają się negatywnymi 

i odwrotnie. Ta faza to preludium do depresji lub inaczej − pielęgnowana 

staje się depresją. Dochodzi wówczas do przejścia ze świadomości aktywnej 

do pasywnej tj. całkowite obniżenie poziomu świadomości. 

Człowiek nie kieruje się myślami tylko myśli kierują człowiekiem 8 . 

Jeśli stres narasta, rozwija się choroba i depresja. O tym, kiedy następuje 

moment przeciążenia, nie decyduje wydarzenie je powodujące, 

lecz indywidualny próg wrażliwości osoby przeciążonej 9 . 

Dlatego, poziom stresu zależy od nas samych. To zespół reakcji emocjonalnych 

na czynniki wewnętrzne i zewnętrzne. Nasza wrażliwość na 

otoczenie, poczucie własnej wartości to elementy układanki złożone 

w całość i stanowią obraz każdego z nas. Stres psychiczny jest naturalnym 

odruchem, ponieważ życie pisze dla każdego taki scenariusz, 

w którym jedną z ról czasami pierwszoplanową a czasami drugoplanową 

odgrywa stres. Najlepiej, jeżeli w tym scenariuszu stres odgrywałby 

rolę statysty. Niestety wydarzenia, czyli bodźce wywołujące stres pojawiają 

się niemal każdego dnia i związane są z naszym zaspakajaniem 

potrzeb tych materialnych jak i duchowych. 

Co w sytuacji, gdyby stres się nie pojawił? Jak reagowałby człowiek 

pozbawiony emocjonalnej presji? Czy stan zagrożenia, niepewności był‐ 

8 

Klein H.J., Kolb CH , …, op. cit., s. 17. 

9 

Ibidem, s. 36.


by dla niego nic nieznaczącym wrażeniem, chwilą, która trwa krótko 

i przemija? Nie, to byłby stan bezradności. Emocje powodują w człowieku 

kierunek działania. Czasami bardziej lub mniej impulsywnie reagujemy 

na wydarzenia. Lecz posiadamy instynkt zachowawczy nawet, gdy 

osiągamy pułap wypalenia np. zawodowego, szukamy nowych rozwiązań. 

Stagnacja doprowadziłaby do destrukcji emocjonalnej wypalenie 

osiągnęłoby cel – niszczenia samego siebie. Człowiek jednak potrafi 

z najgłębszych niepowodzeń przejść do dużych osiągnięć. Najlepiej, jeżeli 

stan ten był na zadawalającym stałym poziomie z amplitudą skierowaną 

wzwyż. Odpowiednie narzędzia walki ze stresem, dbanie o stan 

zdrowia zarówno fizycznego i psychicznego to recepta na uniknięcie 

stanów trzeciej fazy wg Pawłowa. 

5. Kryzys а komunikacja interpersonalna 

W ślad za WHO (Światowa Organizacja Zdrowia) powiedzmy o trzecim 

elemencie tj. o umiejętności komunikowania się. Pamiętając, iż pojmowana 

komunikacja zależy od naszych postaw zauważmy, iż postawy 

negatywne dotyczą osób, których przerasta sytuacja. Takie osoby będą 

okazywały agresję, która wynika z ich niskiej samooceny i poczucia niskiej 

wartości. Mówiliśmy wcześniej, iż człowiek szczęśliwy to ten, który 

posiada poczucie komfortu zaspokojenia swoich potrzeb. Większość 

z nas а tak naprawdę każdy z nas walczy w życiu o szczęście i jego spełnienie. 

Pojęcie szczęścia jest stanem nieuchwytnym i niewiele osób wie 

jak je zdobyć. W obliczu kryzysu czy to finansowego, czy to społecznego, 

małżeńskiego itp. nasze postawy wpływają na komunikowanie się między 

sobą. 

Kryzys stanowi barierę dla bycia szczęśliwym а tym samym dla bycia 

komunikatywnym. Kiedy sprawy idą źle dopiero wówczas zastanawiamy 

się nad postawionymi przed sobą celami. Zazdrościmy innym, 

że mają lepiej zamiast robić tak jak oni а właściwie dokonać we własnym 

życiu kilku ważnych zmian. Porównanie do innych osób jest jednym ze 

sposobów oceny swojego podejścia do życia. Porównujemy się do osób, 

które osiągnęły w życiu wysoki stopień satysfakcji.

84 


Maslow analizując zachowanie i osobowość ludzi, którzy twierdzili, 

że są szczęśliwi, określił ich jako „samorealizujacych się” i zauważył, że 

spośród wszystkich ludzi ci najlepiej potrafią skorzystać ze swojego życia, 

emocjonalnego potencjału intelektualnego. Samorealizujące się osoby 

mają pewien zestaw wyróżniających się cech. Przede wszystkim wychodzą 

one z założenia, że każdy człowiek jest sam odpowiedzialny za swoje 

życie. Takie osoby koncentrują się na teraźniejszości, nie rozpamiętują 

przeszłych zdarzeń. Są osobami, które łatwo sobie dają radę z rzeczywistością 

i potrafią dobrze znosić niepowodzenia. Przejawiają wyższy stopień 

akceptacji samych siebie niż pozostali, którzy mają z tym problem. 

Maslow określił ich jako osoby obiektywne, skoncentrowane bardziej 

na problemie niż na sobie. Jest bardzo trudno rozwinąć samorealizującą 

się osobowość jeżeli się z nią nie urodziło. Ludzie samorealizujący wzbudzają 

szacunek, traktowani jak indywidualności są postrzegani pozytywnie 

przez otoczenie, niejako wzorce postępowania i naśladowania. 

Zasada którą potwierdzają najnowsze badania wykazały, iż stosowane 

wzorce zachowań w stosunku do innych są z powrotem do nas kierowane. 

Potocznie mówi się, że uczynione dobro wróci do nas i odwrotnie 

zło, które wyrządziliśmy znajdzie kierunek zwrotny. 

Poprzez własne postawy i zachowania stwarzamy właściwą dla naszej 

postawy atmosferę albo pozytywną albo negatywną. Dlatego prawdziwym 

staje się stwierdzenie, że brak komunikacji to częsta przyczyna 

konfliktów, nieporozumień. Jeżeli jeszcze przełożymy to na stan w obliczu 

kryzysu to negatywny oddźwięk tego stwierdzenia potęguje się. 

Brak prawidłowej komunikacji jest przyczyną wielu sporów. Błędnie 

rozumiane, podszyte emocjonalnym podtekstem zachowania prowadza 

do kłótni, nieporozumień. Ludzie zazwyczaj zakładają, że to różnice 

między stronami są przyczyną problemu. Ale pamiętajmy, że różnice 

mogą również prowadzić do ich rozwiązania. Do tego niezbędna jest 

komunikacja. Zachwiana równowaga czy to z lęku o byt, czy to z zazdrości 

bo ktoś ma lepiej prowadzi do braku prawidłowych relacji 

w komunikowaniu. 

Kryzys powoduje strach. Istnieją dwie typowe sytuacje w których 

strach się pojawia to porażka w dwóch różnych wymiarach: małych 

i niepozornych i dotycząca dużych ważnych wydarzeń. Strach który nas


ogarnia w sytuacji kryzysu – to nie tylko porażka ale także brak wiary 

w siebie. Zaniżona wartość, że mam gorzej niż inni, nie posiadam wystarczających 

środków finansowych, strach o byt rodziny może doprowadzać 

do zaniżania naszej wartości. Jedną z konsekwencji strachu jest 

izolowanie się przed ludźmi. Narastający kryzys potęgujący porażkę 

doprowadza w konsekwencji do braku umiejętności w nawiązywaniu 

kontaktów. Oczekiwanie kolejnej porażki powoduje brak alternatywy 

dla zachowania, postawy, którą przybieramy. Zostajesz sam z problemem 

i dalej go pogrążasz. 

Patrząc na ludzi, którzy wydają się radzić w sytuacjach kryzysowych 

nie zauważamy jednej istotnej rzeczy. Oni też żyją w czasie kryzysu, też 

narażeni są na niepowodzenia, ale nauczyli się z przeciwnościami radzić. 

Tak jak dla stanu kryzysu antidotum jest stan normalny tak oni przyjmują 

swoją postawę ‐ znaleźli alternatywę na przetrwanie. Dlatego nasz 

sukces czy porażka zależy tylko od nas. Od naszego podejścia. Blokada 

umysłowa jest tworzona przez negatywne myślenie, a barierą komunikacji 

stają się złe emocje. Życie z pesymistycznym nastawieniem, przygnębieniem 

prowadzi do tzw. „spirali spadkowej”. Oznacza to nic innego 

jak sprzężenie zwrotne negatywnego myślenia. Myślę, że będzie źle 

i jest źle. Ale alternatywą jest pozytywne myślenie dzisiaj jest źle jutro 

podejmę działania i będzie dobrze а nawet lepiej. 

Nasza postawa życiowa jest sposobem komunikowania się z innymi 

ludźmi. Kiedy jesteśmy usposobieni optymistycznie , myślimy pozytywnie 

nasza postawa jest tez pozytywna а otoczenie reaguje na nas życzliwie, 

natomiast gdy przejawiamy nastrój pesymistyczny otoczenie od nas 

stroni, unika. Mamy świadomość, że nasza postawa życiowa jest zmienna. 

Zależy od otaczającej nas rzeczywistości. Kryzys, konflikt, zadowolenie, 

szczęście wpływa bezpośrednio na naszą zmianę postępowania, 

wrażliwość, odczucia. Czynniki zewnętrzne wpływają bezpośrednio na 

nasze postawy. Im dłużej będziemy wierzyć w swój negatywny wizerunek 

tym bardziej trudno będzie nam zmienić nasze pesymistyczne podejście. 

Stąd stres, depresja, choroby lęków społecznych. Trudno zauważalne 

błędy w komunikowaniu powodują konflikty. Najczęstszy błąd to 

generalizacja używana jako zarzut.

86 


Zamiast odnieść się do konkretnej sytuacji i mówić o konkretnych 

przyczynach irytacji, przypisujemy pewne zdarzenia stałym cechom 

osoby. Chodzi tutaj o błędnie sformułowane przekazy 10 . Formułując komunikaty, 

nie należy oceniać drugiej osoby, udzielać jej rad i zaleceń. 

Należy pamiętać, że zawsze mówi się o swoich emocjach i przeżyciach 

w związku z konkretnym zachowaniem drugiej osoby. Psychologowie 

niektóre błędy w komunikacji nazywają stoperami komunikacji. Ulepszanie 

komunikacji polega na ich wyeliminowaniu. Źle dorozumiany 

przekaz informacji doprowadza do konfliktu. Współcześni psychologowie 

podkreślają, iż fundamentalny fakt dla zachowania człowieka ma 

przekaz informacji. Nie tyle bodźce, które wynikają i oddziaływają na 

nas ze środowiska, co właśnie informacja ma ogromny wpływ na zachowanie 

człowieka. Pozytywna postawa jest zewnętrzną manifestacją 

naszego umysłu. Osoba o wysoce pozytywnej postawie jest w stanie 

wskazać kierunek postępowania а sama w sobie uczynić się jeszcze ciekawszą. 

Podsumowując, nasze postawy to wizerunek naszej osobowości, 

charakteru, determinacji w obliczu wielu czasami niezrozumiałych sytuacji. 

Odpowiednie nastawienie, pozytywny przekaz może skutkować 

rozwiązaniem wielu niepotrzebnych sytuacji konfliktowych. W odniesieniu 

do kryzysu komunikacja wydaje się być niezastąpionym elementem 

przetrwania. Przepływ pozytywnych zrozumiałych informacji ulepsza 

nas samych, motywuje do działania, stwarza możliwość poznania 

bardziej samych siebie i otoczenia. 


Podjęte rozważania miały na celu uświadomienie czytelnikowi jak 

różna i jak trudna jest relacja naszych zachowań, postaw w sytuacji, gdy 

znajdziemy się w stanie kryzysu ujętego w różnym wymiarze. Korelacja 

naszego zdrowia, które jest wartością nadrzędną i oczywistą ze stanem 

kryzysu w ujęciu zachowania i postaw prowadzi do wniosków, iż jednostka 

poprzez dokonywanie odpowiednich dla siebie wyborów walczy 

10 

Chełpa S., Witkowski T., Psychologia Konfliktów, Wydawnictwo UNUS, Warszawa 

1999, s. 38−40.


o osiągnięcie zadowolenia, stabilizacji dla siebie i swojej rodziny. Lęk 

przed zakłóceniem stanu normalnego, zagrożenie zaspakajania potrzeb 

wywołuje reakcje, których człowiek nie jest w stanie sam przewidzieć 

z powodu ograniczenia prawidłowego postrzegania problemu, wynikające 

ze stresu, barier komunikacyjnych w tym emocji. Przedstawiony 

materiał wskazuje właściwe postawy, zachowania oraz możliwości rozwiązań 

tak, by kryzys jako zakłócenie normalnego biegu wydarzeń 

w życiu jednostki i społeczeństwa przybrał wymiar jak najmniej dotkliwy. 

Kiedy będziemy patrzeć na ludzi, których problem ten dotyczy 

i będziemy w odniesieniu do sytuacji potrafili nazwać poszczególne elementy, 

określić stosowne strategie działania, analizować błędy, а także 

będziemy potrafili spojrzeć analitycznie na kryzys, wówczas w sposób 

pełniejszy możemy uczestniczyć w życiu społecznym nie tracąc na godności, 

być w pełni dumni ze swoich postaw. 

Literatura 

Chełpa S., Witkowski T., Psychologia Konfliktów, Wydawnictwo UNUS, Warszawa 1999. 

Dejnaka A., Zasoby Ludzkie Planowanie i Zarządzanie, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2003. 

Klein H.J., Kolb CH., Psychologia w Skutecznym Zarządzaniu, Wydawnictwo EDU, Warszawa 

2008. 

Larivey M., Siła Emocji, Wydawnictwo KDC, Warszawa 2006. 

Reber A., Słownik Psychologii, Wydawnictwo Naukowe Schplar Sp. z o.o., Warszawa 

2002. 

Słownik Wyrazów Obcych, Wydawnictwo M.Arcta, Warszawa 1992. 

Skłodowski H., Czapliński L., Jak Odnieść Sukces, Wydawnictwo SWSP i Z, Łódź 1999. 

HUMAN NEEDS, STRESS, INTERPERSONAL COMMUNICATION 

IN RELATION TO THE CRISIS 

Abstract 

In work entitled „ Human needs, stress, interpersonal communication in 

relation to the crisis” the author responds to the topic of a man in a crisispsychological 

aspects of the critical situations. The starting point was the 

view of the authors of the thesis from 1999 which is still valid. They believed 

that people gain what they need thanks to certain behavior and an

88 


inner activity, desire, through overcoming negative thoughts or thanks to 

self‐confidence. 

Definitions of both a crisis and a balance are specified. Still, the main idea 

is the man’s attitude towards crisis. The influence of crisis on our needs, 

crisis related to stress and as a consequence crisis and communication with 

its interpersonal aspect are the topics considered. The work is to present 

painful relationships caused by the crisis. As for the behavior and attitudes 

crisis is presented according to Maslov’s theory. Crisis and stress are the 

mechanisms influencing reactios in insecure situations. The author based 

his work on behavioural theory to present different reactions to stress 

through different Pavlov’s stages. Pointing out various obstacles in communication 

influencing human behavior is related to the need of presenting 

the crisis itself as a factor that has great impact on social relations and 

human health. 

This work aims to outline the problem of passing through the crisis and 

point out the proper attitudes and actions that can be taken to solve the 

problems.



Jarosław Sobczak 


Kryzys z perspektywy osoby bezrobotnej 

1. Wstęp 

Na wstępie rozważań trzeba się zastanowić czym właściwie jest kryzys? 

W literaturze poświęconej tematyce znajdujemy szereg definicji 

kryzysu. Wspólnym pierwiastkiem dla tych definicji jest uwypuklenie 

tych aspektów które należy postrzegać jako zagrożenie dla jednostki. 

Z innej strony pochodzenie słowa „kryzys” od greckiego krinein wskazuje 

na kryzys jako punkt przesilenia, rozstrzygnięcia, tak więc nie mający 

wydźwięku ujemnego, zagrażającego charakteru tego słowa. 

Można zatem stwierdzić, że kryzys w gospodarce pełni funkcję 

oczyszczającą tak samo jak gorączka w organizmie. Pomaga oczyścić 

rynkowy krwioobieg ze zbędnych idei, instytucji, a także ludzi. Innymi 

słowy nie likwiduje systemu, ale zwiększa jego wydajność. Taka gwałtowna 

i mocna kuracja jaką przechodzą obecnie konsumenci, firmy i banki 

z niemal wszystkich krajów rozwiniętego świata, powinna docelowo 

wyjść im na dobre. Dostosowując je do nowych pokryzysowych realiów. 

Rok w którym kryzys dotknął naszego kraju dał nam mocno o sobie 

znać, roztaczając widmo utraty pracy, wahaniami kursów walut i notowań 

giełdowych. Wahanie kursów walut szczególnie bezlitośnie dotyka 

firmy eksportujące swoje towary poza granice kraju. Niekorzystne kursy 

powodują obniżenie zysków, co za tym idzie konieczność dokonywania 

restrukturyzacji wewnątrz przedsiębiorstwa, najczęściej kosztem zarob‐

90 


ków pracowników, skróceniem tygodniowego czasu pracy, a w najgorszym 

scenariuszu zwolnienia pojedynczych pracowników lub grupowe 1 . 

Mechanizmy do takich działań daje przedsiębiorcom ustawa z 1 lipca 

2009 r. o łagodzeniu skutków kryzysu ekonomicznego dla pracowników 

i przedsiębiorców. Zatem nawet przywileje traktowane do niedawna 

jako coś normalnego i należnego każdemu pracownikowi, oczywiście nie 

w każdym przedsiębiorstwie jak samochód służbowy, telefon, czy prywatna 

opieka medyczna, oraz suta pensja, itp. Tracą na wartości wobec 

widma utraty stałego miejsca zatrudnienia. Kończą się jednoznacznie 

kłótnie o każdą nadgodzinę, czy też nieustające prośby o podwyżki. Natomiast 

obniżka pensji czy też skrócenie tygodniowego czasu pracy 

w zamian za pewność spokoju zatrudnienia wyda nam się uczciwą 

transakcją. Sytuacja taka będzie miała jeszcze miejsce długi czas po zakończeniu 

recesji zanim pracownicy przypomną sobie jak przyjemnie 

jest dyktować warunki szefowi 2 . 

Kryzys ma również istotny wpływ na zwyczaje konsumentów. Minione 

lata nauczyły nas życia na kredyt. Sprzyjało to kupowaniu wielu 

dóbr konsumpcyjnych często ponad stan, inaczej mówiąc sytuacja taka 

nauczyła nas rozrzutności. W istotny sposób przyczyniło się to do rozwoju 

gospodarczego, ponieważ im więcej kupowano towaru, tym więcej 

odprowadzano podatków i więcej miejsc pracy zasilano pieniędzmi. 

Jednak gdzieś w tym ferworze wydawania i konsumowania zapomniano 

o jednym szczególe, że istotnie sprzyja to gospodarce, ale nie w sytuacji 

gdy bazą dla tych zakupów są pieniądze pożyczone 3 . Społeczeństwo 

które mogłoby uchodzić za wzorowy przykład konsumpcyjnego jest społeczeństwo 

Amerykańskie, które życie na kredyt opanowało do perfekcji. 

Kryzys jednak sprawił, że szybko zmienili swoje podejście do życia konsumpcyjnego 

i zrozumieli, że trzeba oszczędzać. Amerykanie dostali 

szybką i bolesną lekcję, która już jednak przynosi efekty w postaci 

oszczędności na poziomie 3% w chwili obecnej, gdzie do niedawna były 

one na poziomie zerowym 4 . 

1 

Grzegórska‐Szpyt L., Jeszcze praca nie zginęła, Newsweek 18.01.2009. 

2 

Juchnowicz M. (red.), Strategia personalna firmy. Wyd. Difin, Warszawa 2000. 

3 

Salomon M., Zachowania i zwyczaje konsumentów,Wyd. Helion, 2006. 

4 

Rabij M., Świat po diecie, Newsweek 01.02.2009.

Kryzys z perspektywy osoby bezrobotnej 91 

Wiele branż z handlową na czele ucierpiała na powściągliwości konsumpcyjnej 

społeczeństwa. Kryzys zmusił ich do podjęcia działań często 

związanych ze zmianą profilu produkcji i marketingu. Dotychczas bowiem 

opierały się one na łatwo osiągalnym kredycie. Coraz częściej jednak 

konsumenci wybierają towary, których naprawdę potrzebują i rozsądnie 

wydają swoje pieniądze. W takiej sytuacji marka produktu, czy 

też zabiegi marketingowe zostają odsunięte na dalszy plan. Uzyskanie 

łatwego kredytu nie będzie już takie proste, a nawet gdyby było przestanie 

już być głównym elementem zachęcającym do kupowania. Brak, lub 

obniżone do minimum formalności przy zakupie nowego sprzętu, nieoprocentowane 

raty nie będą już wystarczającą zachętą do kupowania. 

Pokolenie obecnie 30‐, 40‐latków, dorastało w przeświadczeniu o konieczności 

sukcesu i dostatku, niestety boleśnie na ziemie sprowadziła 

ich obecna sytuacja, czyli porażka i niedobór. Szczególnie odczuwalne 

jest to w Polsce w kraju o stosunkowo krótkim stażu wolnorynkowym, 

wielu zatrudnionych pierwszy raz w życiu doświadczy recesji na taką 

skalę z którą przyjdzie im żyć. Niejednokrotnie ta recesja pozbawi ich 

pracy a co za tym idzie źródła dochodu 5 . 

Główny Urząd Statystyczny w ostatnich dniach potwierdził, że Polska 

gospodarka w 2009 r. zanotowała 1,7% wzrostu, wykazując się niespotykaną 

w Europie odpornością na kryzys gospodarczy. Świadczy to o tym, że 

udało nam się obronić przed recesją w przeciwieństwie do naszych sąsiadów. 

Gospodarka Niemiecka zanotowała spadek w wysokości 0,5%, natomiast 

gospodarka Wielkiej Brytanii, co powinno nas interesować równie mocno, co 

nasze rodzime podwórko zanotowała spadek o 4,8%. Jest to dla nas o tyle 

ważne, że prawie 2 mln. naszych obywateli przebywa na emigracji 6 . 

Niestety te dobrze wyglądające liczby w statystykach nie odzwierciedlają 

sytuacji na rynku pracy. Do niedawna wspaniała sytuacja na rynku 

pracy; bezrobocie drastycznie spadło, można by powiedzieć, że nie pracował 

tylko ten kto nie chciał. Otwarcie rynku pracy przez Wielką Brytanie 

po 1 maja 2004 r. dało wiele możliwości i pespektywy zarobienia dużo 

większych pieniędzy niż w kraju. Niestety kryzys dotknął także Wysp 

Brytyjskich zmuszając tamtejszych pracodawców do cięć wydatków kosz‐ 

5 

Gawrońska M. Zbędni ludzie, Newsweek 25.01.2009. 

6 

www.stat.gov.pl.

92 


tem pracowników. Pomimo faktu, iż polscy pracownicy byli dużo bardziej 

wydajni i dokładni, a przede wszystkim tańsi od rodowitych Anglików 

jako pierwsi byli zwalniani. Z uwagi na fakt, że nastroje w stosunku do 

emigrantów były coraz gorsze pracodawcy pod naciskiem silnych związków 

zawodowych i opinii publicznej decydowali się na zwalnianie właśnie 

tej grupy pracowników. Sytuacja taka zmuszała Polaków do masowych 

powrotów do kraju co generowało coraz większą liczbę bezrobotnych. 

Coraz więcej przedsiębiorstw również w Polsce decyduje się na 

oszczędności. Jest także duża liczba firm zmuszonych z powodu utraty 

płynności finansowej do ogłoszenia upadłości. Szczególnie narażonym 

na skutki kryzysu są przedsiębiorstwa eksportujące swój towar za granicę 

kraju. Cierpią oni szczególnie z powodu mocnego złotego w stosunku 

do euro i dolara. Zarówno w pierwszej jak i w drugiej grupie firm, 

oszczędności i upadłość wiążą się z redukcją lub całkowitą likwidacją 

miejsc pracy. Zwalniani pracownicy to niejednokrotnie specjaliści z wieloletnim 

doświadczeniem, znający swoją pracę. Niestety przymiotnik 

wieloletnim wiąże się nierozerwalnie z wiekiem zwalnianych ludzi. Nowo 

powstające przedsiębiorstwa szukają jednak młodych i energicznych 

pracowników z góry przekreślając tych którzy osiągnęli pewien wiek. 

Najczęściej taką niepisaną granicą jest pięćdziesiąt lat. Pomimo tego, że 

ustawa o promocji zatrudnienia zabrania sugerowania się wiekiem podczas 

konstruowania ogłoszenia i przyjmowania do pracy, dla wielu pracodawców 

niestety jest to jedno z kryteriów rekrutacyjnych. 

Powstaje zatem pytanie − Co czuje i jakim jest stanie człowiek, który 

dowiedział się, że jego dni w organizacji w której pracuje od wielu lat są 

policzone? Następnie co ma zrobić w sytuacji zwolnienia z pracy w dobie 

kryzysu? Załamać się czy szukać dla siebie miejsca w tej skomplikowanej 

sytuacji? 

Pewnie ktoś powie przecież jest zasiłek! Zgadza się, ale tylko przez 

okres jednego roku. Można powiedzieć, że Państwo idzie na rękę zwalnianym, 

ponieważ od 1 stycznia 2010 r. maksymalna kwota zasiłku 

wzrosła do 860,40 zł, ale niestety tyko przez okres trzech miesięcy. Na 

pozostałe miesiące przysługiwania zasiłku kwota wraca do poprzedniej 

wysokości czyli 675,60 zł 7 . 

7 

http://pup.kalisz.ibip.pl


Jednak jakie to wszystko ma znaczenie dla człowieka, który aby dostać 

często wymarzoną pracę przechodził przez cały etap rekrutacji, poprzez 

składanie dokumentów często rozwiązywanie testów przygotowanych 

przez specjalistów od rekrutacji. Długie niekiedy męczące rozmowy 

kwalifikacyjne, służące selekcji właściwych osób, aż po zdobycie 

stanowiska o które się ubiegał. Kolejnym elementem jest adaptacja 

w nowym otoczeniu. W zależności od człowieka proces ten przebiega 

szybko lub jest długotrwały i trudny 8 . 

Adaptacja społeczno zawodowa jest to proces przystosowania nowego 

pracownika do stanowiska i środowiska pracy, którego celem jest zapewnienie 

sprawnego funkcjonowania w obszarze zawodowym i społecznym 

Zatem proces adaptacji przebiega dwoma torami społecznym i zawodowym. 

Jeśli zatem chodzi o wymiar społeczny adaptacja ta polega 

na przyjęciu i akceptacji norm i zasad współpracy w zespole, stylu kierowania, 

kontaktów ze współpracownikami. Natomiast w środowisku 

organizacji pracownik powinien zaakceptować misje i podstawowe wartości, 

którymi kieruje się firma. 

W wymiarze zawodowym nowo przyjęty pracownik musi przystosować 

się do treści i warunków pracy. W środowisku organizacji przystosowuje 

się do wewnętrznego podziału pracy, technologii, organizacji pracy. 

Kiedy już człowiek przejdzie przez ten cały proces staje się pełnoprawnym 

członkiem zespołu w którym pracuje. W trakcie swojej pracy 

zawodowej spotyka się z sytuacjami przyjemnymi takimi jak podwyżka, 

czy awans. Niestety są również sytuacje mniej przyjemne takie jak degradacja 

pracownika, która może być spowodowana zarówno złym wypełnianiem 

obowiązków przez pracownika, lub niedostatecznymi kwalifikacjami 

wymaganymi do wykonywania określonych zadań, jak również 

restrukturyzacją wewnątrz firmy spowodowaną kryzysem. Jest to 

często próba łagodzenia skutków kryzysu w celu uniknięcia ostatecznego 

rozwiązania jakim jest zwolnienie wykwalifikowanej kadry. 

W działalności każdej organizacji przychodzi jednak taki moment 

kiedy następuje pożegnanie pracownika ze swoim stanowiskiem. Wyj‐ 

8 

Sikorski C. Zachowania ludzi w organizacji, Organizational Behaviour, PWN, Warszawa 

2002.

94 


ście pracownika z organizacji można podzielić na dwie kategorie. Pierwszą 

z nich jest odejście naturalne, do których zalicza się przejście na emeryturę, 

czy też rentę. Natomiast drugą formą jest zwolnienie pracownika. 

Zwolnienie również może nastąpić z kilku przyczyn, odejście dobrowolne 

pracownika, za porozumieniem stron, jak również zwolnienie przymusowe 

z inicjatywy pracodawcy 9 . 

2. Problemy przedsiębiorstwa 

Według danych Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej od stycznia 

do końca października w ramach zwolnień grupowych pracę straciło 

ponad 64 tys. osób. To dwa razy tyle, co w całym 2008 roku, kiedy z etatem 

pożegnało się 32 tys. Polaków. Najwięcej osób, prawie 10 tys., zwolnienia 

objęły w województwie mazowieckim. Drugi jest Śląsk − tam do 

końca października 2009 zwolnionych zostało blisko 8,5 tys. osób. Firmy 

z Podkarpacia i Wielkopolski musiały zredukować zatrudnienie o 6 tys. 

Trzeba zatem przyjąć do wiadomości, że fala zwolnień spowodowanych 

kryzysem ruszyła i nie będzie łatwo jej zatrzymać, jeżeli w ogóle 

jest to możliwe. Z częścią swojej załogi pożegnali się już tacy potentaci 

jak: Opel, MAN, Coca‐cola, Krosglass, Whirpool, ArcerolMittal, Skanska, 

Ruch, Telekomunikacja Polska, PKP Cargo, Poczta Polska, jest to tylko 

niewielki wycinek firm. Niestety lista ta będzie się jeszcze wydłużać. 

Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju oceniła, że na całym 

świecie z powodu kryzysu pracę może stracić ok. 25 mln. osób, natomiast 

w oparciu o sondaż Instytutu Badawczego ABR zwolnienia w Polsce 

planuje, co czwarta firma średniej wielkości. Niepokojące są podawane 

liczby, jednak należy mieć na uwadze że za tymi liczbami kryją się 

ludzie z krwi i kości, którzy odczuwają zagrożenie i wszechogarniający 

strach przed utratą pracy. Strach ten był skutecznie eliminowany z życia 

publicznego po wejściu Polski do Unii Europejskiej mówi Andrzej Tucholski, 

psycholog pracy 10 . 

9 

Król H., Ludwiczyński A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Wyd. Naukowe PWN, 

Warszawa 2006. 

10 

Surmacz W., Strachy na lachy,. Newsweek 08.02.2009.


Wszyscy byli przekonani, że na rynku będzie już tylko lepiej, właśnie 

taka sytuacja spowodowała to, że trudniej jest się pogodzić z brakiem 

stabilnego fundamentu jakim była praca, a trzeba przyjąć zwolnienie. 

Taka perspektywa jest szczególnie trudna do zrozumienia młodym ludziom. 

Wierzyli, że praca będzie zawsze, pozaciągali kredyty mieszkaniowe, 

których teraz nie są w stanie spłacić, pomimo tego, że nie posiadali 

żadnych oszczędności na „czarną godzinę”. Z powodu wychowania 

w takim systemie i braku umiejętności znalezienia się w nowej sytuacji 

wielu z nich nie wytrzymuje psychicznie i popełnia samobójstwa. Amerykańscy 

psychiatrzy Thomas Holmes i Richard Rahe porównują utratę 

posady do stanu, jaki odczuwamy kiedy jesteśmy ciężko chorzy lub ulegamy 

uszkodzeniu ciała np. podczas wypadku. Być może trudno w to 

uwierzyć ale mniejszy stres przeżywamy kiedy umiera nasz przyjaciel 11 . 

W procesie zwalniania pracowników z firmy możemy rozróżnić dwie 

grupy. Pierwszą z nich jest grupa osób posiadających rodziny, żony, dzieci. 

W momencie zwolnienia z pracy osoby takie mają gdzie wrócić i nawet 

w sytuacji kiedy zwolniony jest jedynym żywicielem rodziny to ma przynajmniej 

dom, w którym może dojść do siebie po trudnych przejściach. 

W sytuacji kiedy pracę traci mężczyzna, można zauważyć jego przejście 

z pozycji żywiciela rodziny na dalszy plan, co niesie za sobą utratę 

autorytetu. Jest to niejako próba jakiej poddany zostaje mężczyzna, 

w czasie której powinien otrzymać wsparcie rodziny, szczególnie zaś 

współmałżonki. Jednakże im więcej czasu upłynie tym bardziej zmienia 

się stosunek żony do bezrobotnego męża, szczególnie w sytuacji kiedy 

był on jedynym żywicielem rodziny. Kobieta zostaje obciążona zaistniałą 

sytuacją. Kryzys pogłębia się jeszcze bardziej kiedy próby polepszenia 

sytuacji rodziny kończą się fiaskiem, a mąż nie może znaleźć pracy. Sytuacja 

taka sprzyja narastaniu konfliktów wewnątrzrodzinnych, które 

mogą prowadzić ostatecznie do rozpadu rodziny. Podobnie sytuacja ma 

się w stosunku do kobiet tracących pracę, a będących jedynymi żywicielami 

rodziny na przykład wdowy, czy matki samotnie wychowujące 

dzieci. Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że w przypadku kobiet bezrobocie 

miało duży wpływ na plany prokreacyjne i matrymonialne. Kobiety 

rezygnowały z drugiego dziecka, lub całkowicie odkładały w cza‐ 

11 

Grzegórska‐Szpyt L., Jeszcze praca nie zginęła, Newsweek 18.01.2009.

96 


sie swoje plany macierzyńskie. Podobnie sytuacja miała miejsce jeśli 

chodzi o plany matrymonialne, gdzie w porozumieniu z partnerami odkładały 

decyzję o ślubie na późniejszy termin 12 . 

Natomiast druga grupa, którą stanowią osoby samotne popularnie 

zwane singlami mają dużo większe problemy z uświadomieniem sobie, 

że zostali zwolnieni z pracy pomimo tego, że angażowali się całkowicie 

w życie i sprawy przedsiębiorstwa, zaniedbując niekiedy życie prywatne 

i czas, który mogli by przeznaczyć na szukanie partnera. Następuje 

wówczas sytuacja, w której nie mają nawet komu się wyżalić ze swoich 

problemów, ponieważ najbliższa rodzina została gdzieś setki kilometrów 

w rodzinnym domu, a oni w poszukiwaniu pracy i lepszego życia wyjechali 

do dużych miast. 

Jednak obie grupy zgodnie twierdzą, że najgorszy jest pierwszy 

dzień po utracie pracy, kiedy rano nie dzwoni budzik i nigdzie nie trzeba 

się śpieszyć. Jednak mimo tego stanu pozornego spokoju wstają rano 

skoro świt, jak przez ostatnie lata kiedy pracowali, jakby nigdy nic robią 

sobie kawę. Niestety po kawie nie trzeba się ubierać i iść do samochodu 

czy śpieszyć się na autobus. Wszystko to wygląda tak jakby zostali zaprogramowani 

na wykonywanie określonych zadań. Właśnie ten moment 

po wypiciu porannej kawy kiedy nie trzeba wyjść z domu budzi 

z letargu i sprowadza na twardy grunt bezrobocia. Kiedy dociera do 

nich, że to jednak koniec zaczynają odczuwać pustkę. Przecież w pracy 

czas mija błyskawicznie, a w domu każda minuta staje się wiecznością 13 . 

Utrata pracy powoduje zmniejszenie zdolności do zabezpieczenia 

rodziny i poszczególnych jej potrzeb. Badania prowadzone przez urzędy 

pracy na rodzinach osób bezrobotnych wyraźnie pokazują, że w większości 

tych rodzin nastąpiła konieczność ograniczenia wydatków na 

żywność. Niestety nawet po zredukowaniu tych wydatków do niezbędnego 

minimum i tak osiągały one pułap 44,5% do 61,5%, odsuwając na 

dalszy plan potrzeby związane z kształceniem, wypoczynkiem, ograniczono 

zakup prasy i książek, a także rozrywki kulturalne 14 . 

12 

Kołaczek B., Wpływ bezrobocia na postawy i życie rodzinne kobiet, „Problemy rodziny” 

Nr 2, 1992. 

13 

Gawrońska M., Zbędni ludzie, Newsweek 25.01.2009. 

14 

http://pup.kalisz.ibip.pl


W końcu Człowiek jest jednym z najbardziej złożonych, wysoce 

zmiennych i trudnych do przewidzenia elementów organizacji. Szczególnie 

zaś zachowanie człowieka jest funkcją bardzo wielu czynników 

wewnętrznych jak również zewnętrznych 15 . 

Pracownik przynależy do organizacji poprzez mikrostruktury. Stara 

się być zaakceptowanym, a następnie identyfikowanym z daną grupą 

ludzi, z którymi ma wspólnie pracować. Dzięki tym czynnikom tworzy 

swój własny system wartości i norm, którymi w dalszej drodze się kieruje. 

Człowiek z założenia przychodzi do pracy dobrze i sumiennie wykonywać 

swoje obowiązki. Jednak można uznać, że naprawdę dobrze będzie 

wykonywał swoją pracę jeśli realizacja przewidzianych przez 

przedsiębiorstwo celów pozwoli mu na realizację własnych potrzeb. 

Doskonale wiadomo, że łączną wartość firmy stanowią wartości materialne 

(rzeczowe i finansowe aktywa ewidencjonowane w bilansach, 

pomniejszone o zobowiązania) i wartości niematerialne. Wartość niematerialna 

sprawia, że potencjalny nabywca firmy gotów jest zapłacić 

o wiele więcej, niż warte są składniki materialne. Czym zatem są te jakże 

pożądane składniki niematerialne? Jednym z tych składników jest reputacja 

firmy, którą kształtuje doskonale wykwalifikowana kadra, struktura 

zatrudnienia, oraz właściwe traktowanie spraw personalnych. Można 

więc stwierdzić, że dobrze zarządzana firma dąży do takiego właśnie 

scalenia się z pracownikiem. Działa w taki sposób aby stać się nierozerwalną 

częścią jego życia nie tylko zawodowego, ale również prywatnego. 

Zatem pracownik dostaje darmowe posiłki w stołówce, bony na zakupy 

w okresie świąt czy też za jakieś osiągnięcia wewnątrz firmy. Często 

firma stara się organizować czas wolny pracownika jak również jego 

rodziny dając na przykład bilety do kina, teatru, karnety na basen, lub 

inne rozrywki. Przedsiębiorstwo stwarza złudne poczucie bezpieczeństwa 

otaczając pracownika szczelnym kokonem ubezwłasnowolnienia. 

Pracownik zaczyna myśleć że poza firmą nie istnieje już inny świat 16 . 

Motywacja jest chyba najważniejszym czynnikiem który pozwala na 

uwolnienie pełni ludzkiej produktywności. Skuteczne działanie człowie‐ 

15 

Król H., Ludwiczyński A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Wyd. Naukowe PWN, 


16 

Grzegórska‐Szpyt L., Jeszcze praca nie zginęła,. Newsweek 18.01.2009.

98 


ka nie zależy bowiem wyłącznie od określonych posiadanych przez niego 

umiejętności, ale szczególnie od bodźców pobudzających, czyli motywatorów. 

Motywacja jest nadrzędnym elementem postępowania ludzkiego. 

Wytwarza u człowieka chęć do podjęcia określonego działania i pozostaje 

w nim aż do momentu wygaśnięcia tej chęci. Motywem można zatem 

określić coś, co jest przyczyną podjęcia lub zaniechania działania. Motywem 

zatem jest nie to, co robimy, ale dlaczego to robimy. 

Zatem człowiek w swoim życiu praktycznie cały czas poddany jest 

działaniu napięcia motywacyjnego. Napięcie to może zostać wywołane 

przez wiele różnych czynników. Patrząc z perspektywy człowieka pracującego, 

oraz jego zachowania, najistotniejszym czynnikiem jest zaspokojenie 

potrzeb. W psychologii potrzebę najczęściej określa się jako stan 

wywołany pewnym brakiem, który powoduje zachwianie wewnętrznej 

równowagi organizmu i zakłócenie procesu życia i rozwoju. Napięcie 

motywacyjne jest więc czynnikiem uzależnionym od subiektywnej oceny 

własnego położenia, a jego siłę wyznacza punkt do którego człowiek 

zamierza dojść. 

Motywację do pracy zatem można określić jako funkcję oczekiwań 

pojawiającą się wówczas, gdy pracownik ma świadomość związku pomiędzy 

wysiłkiem a jakąś nagrodą za działanie 17 . 

Jak zatem motywować człowieka w upadającym przedsiębiorstwie, 

gdzie groźba zwolnień grupowych niczym topór kata wisi nad głową. 

Jest to chyba niemożliwe, ponieważ w takim stanie zachwiane zostają 

podstawowe elementy piramidy potrzeb według Maslowa. W jaki sposób 

bowiem wówczas zaspokajać potrzebę samorealizacji, kiedy nie można 

wykorzystać własnego potencjału i kreatywności, a co za tym idzie 

rozwijać własnych umiejętności. Potrzeba szacunku i uznania nigdy 

w człowieku nie umiera, jednak w sytuacji patowej jaką jest likwidacja, czy 

też restrukturyzacja firmy co niesie ze sobą usunięcie części stanowisk 

człowiek myśli raczej o tym żeby jakoś przetrwać, a nie o sukcesach. W sytuacji 

kryzysu kiedy w przedsiębiorstwie przychodzi konieczność zwolnienia 

części załogi, aby cała firma nie upadła tworzą się „obozy” pracow‐ 

17 

Dale M., Skuteczna rekrutacja i selekcja pracowników, Wyd. Oficyna Ekonomiczna 

Kraków, 2004.


ników pozostających, oraz tych przeznaczonych do skreślenia. O ile ta 

pierwsza grupa ma motywację do pracy, to niestety pozostała część załogi 

nie czuje konieczności dalszego podejmowania wysiłków do osiągania 

lepszych wyników w pracy. Została zachwiana ich potrzeba bezpieczeństwa 

pracy. Taka sytuacja niesie za sobą zagrożenie niemożności zaspokojenia 

podstawowych potrzeb fizjologicznych, czyli głodu i pragnienia. 

Zatem postrzeganie rzeczywistości przez pryzmat firmy ma katastrofalne 

skutki w przypadku jej rozpadu. Ponieważ kiedy faktycznie dochodzi 

do likwidacji firmy lub zwolnienia pracownika jego cały świat 

jakim była firma obraca się w gruz. Więc kryzys działa na pracownika 

dwuetapowo w pierwszym etapie pozbawia go pracy, w drugim nie 

pozwala mu stanąć na własnych nogach. 

3. Życie w nowych realiach 

W końcu jednak trzeba przywyknąć do nowych realiów i rozpocząć 

normalne życie. Od czego zacząć zmianę pracy, na pewno nie od wysyłania 

swojego CV pod wpływem emocji i nerwów wszędzie. Trzeba 

uzbroić się w cierpliwość w końcu znalezienie pracy w czasie kryzysu 

nie jest zajęciem prostym i szybkim. Zmiana pracy to cały proces który 

powinien być dokładnie zaplanowany i systematycznie wprowadzany 

w życie. Przede wszystkim nie należy się załamywać i siedzieć w domu 

rozpamiętując chwile w której nas zwalniano, ani szukać sytuacji które 

doprowadziły do tego że zwolniono nas a nie kogoś innego. Koniecznie 

musimy wyznaczyć sobie termin do którego stać nas na bycie bezrobotnym. 

Jest to data do której musimy podjąć wzmożone działania związane 

z poszukiwaniem pracy. Koniecznie powinniśmy odnowić nasze kontakty 

jak również nawiązywać jak najwięcej nowych pozwoli nam to 

rozszerzyć krąg osób które będą wiedziały że poszukujemy pracy i w razie 

posiadania jakiś informacji o wolnym etacie szybciej do nas dotrą. 

W nieco łatwiejszej sytuacji znajdują się osoby, które zostają zwolnione 

z zakładu z powodu jego upadłości, czyli z winy pracodawcy. 

Osoby takie mają wówczas możliwość przejść na tak zwane świadczenie 

przedemerytalne jeśli oczywiście spełniają kryteria, czyli do dnia rozwiązania 

stosunku pracy ukończyły, co najmniej 55 lat kobieta i 60 lat

100 


mężczyzna, oraz przepracowały minimum sześć miesięcy u zwalniającego 

pracodawcy 18 . Istnieje również możliwość otrzymania zasiłku 

przedemerytalnego bez względu na wiek. Jego otrzymanie jest jednak 

uzależnione od udowodnienia najpóźniej w dniu rozwiązania umowy 

o pracę, okresu uprawniającego do emerytury w wymiarze co najmniej 

35 lat − kobieta lub 40 lat − mężczyzna oraz posiadania przynajmniej 

6‐miesięcznego okresu pracy u pracodawcy, z którym została rozwiązana 

umowa 19 . Pomimo tego że jest to rozwiązanie umożliwiające dalsze 

spokojne życie i otrzymywanie wynagrodzenia tym razem od Państwa, 

osoby które spełniają warunki przejścia na zasiłek przedemerytalny utratę 

pracy odczuwają szczególnie mocno. Pracując przez większą część 

swojego życia odczuwają brak zajęcia, które dotychczas wypełniało im 

większość czasu w ciągu dnia. Niejednokrotnie rezygnują z możliwości 

spokojnego życia na emeryturze i starają się podjąć pracę w innym 

przedsiębiorstwie, co ze względu na wiek bywa bardzo trudne. Przedsiębiorstwa 

poszukują ludzi młodych z otwartymi na nowości umysłami 

i pracownikom w wieku emerytalnym trudno jest się znaleźć w nowych 

warunkach. Posiadają wysokie kwalifikacje, ale w nowoczesnych przedsiębiorstwach, 

gdzie często dużą rolę odgrywają systemy komputerowe 

sterujące produkcją i działalnością firmy trudno jest im się znaleźć i dostosować. 

Dlatego ostatecznie nie mogąc znaleźć nowego zajęcia w swoim 

zawodzie decydują się pozostać na zasiłku, lub podejmują pracę odbiegającą 

daleko od ich wykształcenia i doświadczenia na przykład jako stróż. 

W dzisiejszej sytuacji na rynku pracy tak naprawdę nikt nie może czuć 

się bezpiecznie. Pracownicy cały czas muszą się dokształcać i poszerzać 

swoje kwalifikacje, a i to nie gwarantuje mu pewności zatrudnienia. Często 

pracownicy w obliczu utraty dotychczasowego stanowiska poszukują 

możliwości przekwalifikowania się i zdobycia nowego zawodu. Dożywotnie 

zatrudnienie w tej samej firmie i na tym samym stanowisku staje 

się coraz częściej fikcją i pozostaje w sferze marzeń wielu z nas 20 . 

Urzędy pracy wychodząc naprzeciw zwalnianym pracownikom 

szczególnie w dobie kryzysu coraz częściej oferują bogaty pakiet bez‐ 

18 

http://pup.kalisz.ibip.pl 

19 

Rabij M., Świat po diecie, Newsweek 01.02.2009. 

20 

Gawrońska M., Zbędni ludzie, Newsweek 25.01.2009.


płatnych szkoleń i kursów umożliwiających przekwalifikowanie. Jednakże, 

zmiana zawodu nie jest taką prostą sprawą i najczęściej pracownik 

postawiony w obliczu takiej konieczności nie wie nawet jak się do 

tego zabrać. Istnieje jednak kilka prostych zasad i wskazówek, którymi 

powinniśmy się kierować w takiej sytuacji. 

Na wstępie należy zdać sobie sprawę, że nie posiadamy predyspozycji 

do wykonywania każdej pracy. Przede wszystkim należy wziąć pod 

uwagę co lubimy robić, co sprawia nam przyjemność i w czym się 

sprawdzamy. Trzeba dokładnie się zastanowić co robiliśmy do tej pory. 

Następnie zdać sobie sprawę, że jeśli interesujący nas zawód jest zupełnie 

inny od dotychczas wykonywanego to nauczenie się go i zdobycie 

wymaganych kwalifikacji zajmie nam dużo więcej czasu i pracy 21 . 

Kolejnym elementem na jaki musimy zwrócić uwagę jest określenie 

własnych kompetencji, a także znalezienie umiejętności, które będą nam 

przydatne do wykonywania naszego nowego zawodu. Mogą to być na 

przykład znajomość języków obcych, umiejętność obsługi komputera 

w jakichś szczególnych obszarach, ale także zdolności komunikacji i zdobywania 

zaufania. Doskonałym wyjściem może być również zapisanie 

się na kursy, które pozwolą nam poszerzyć posiadaną wiedzę jak również 

wzmocnić ją. W niektórych sytuacjach mamy możliwość zaoszczędzić 

na niejednokrotnie drogich kursach starając się o odbycie praktyk 

zawodowych, pozwalających zdobyć nam wiedzę praktyczną a nie tylko 

teoretyczną z danej interesującej nas dziedziny. W takim przypadku 

mamy duże szanse na zatrudnienie stałe po odbyciu praktyk jeśli wykażemy 

się zaangażowaniem i dostatecznie dużymi umiejętnościami. 

Bardzo ważnym czynnikiem, który powinien determinować nasz 

wybór nowej drogi zawodowej, są trendy panujące na rynku pracy. Powinniśmy 

zatem prześledzić jakie zawody są najbardziej poszukiwane 

w danym okresie, a jakie będą za określony czas. Logiczne zatem jest aby 

nie inwestować czasu i pieniędzy w takie zawody, które odchodzą już do 

lamusa. Nawet w sytuacji kiedy są one dla nas bardzo interesujące. 

Istotne jest także, aby stopniowo przyswajać nowe wiadomości dotyczące 

zawodu w którym chcemy pracować. Zdobywać informacje o tym 

21 

Grzegórska‐Szpyt L., op. cit., 2009.

102 


zawodzie, najlepiej od ludzi którzy już w nim pracują. Starać się również 

dotrzeć do firm w których moglibyśmy podjąć pracę z nowymi kwalifikacjami. 

Poszerzanie swojego doświadczenia jest kluczowym elementem 

osiągnięcia sukcesu w nowym zawodzie. 

Wielu pracowników zwolnionych z zakładów w których przepracowali 

większość swojego życia podejmuje często drastyczne kroki. Jedną 

z takich decyzji jest wyjazd za granicę kraju w poszukiwaniu lepiej płatnej, 

ale nie koniecznie lepszej pracy. Na krok taki decydują się również 

ludzie młodzi. Możemy wśród nich wyróżnić dwie grupy. Załamani 

utratą pierwszej pracy, a przede wszystkim niezależności finansowej, 

oraz druga grupa która jeszcze nie pracowała i dopiero wkracza w okres 

swojego życia zawodowego. Jedna i druga grupa ma podobne intencje, 

czyli wysokość zarobków. Niestety często nie zdają sobie sprawy, że 

decydując się na wyjazd z ojczystego kraju podejmują duże ryzyko, 

zwłaszcza jeśli wyjazd jest nie przemyślany i podyktowany chwilowym 

impulsem. Wyjazd z ojczystego kraju trzeba dokładnie przemyśleć i zaplanować. 

Należy zdać sobie sprawę z tego że przenosząc się do obcego 

kraju nie tylko zmieniamy miejsce zamieszkania, ale ingerujemy także 

w psychiczną i fizyczną sferę naszego życia. Przede wszystkim rozstanie 

z rodziną tęsknota której nie można zaspokoić wsiadając w samochód 

czy pociąg i jadąc w odwiedziny kilka ulic dalej, czy do następnej miejscowości, 

ponieważ dzielą nas tysiące kilometrów. Rozmowa telefoniczna 

także nie jest dostatecznym czynnikiem mogącym działać na nas 

uspokajająco, nie można jej traktować jako substytutu spotkania czy bliskości 

drugiej osoby. Szczególnie sytuacja taka dotyka osoby które są 

zmuszone pozostawić w rodzinnym kraju najbliższą rodzinę żonę i dzieci. 

Wyjazd jednego z małżonków w dłuższej perspektywie czasu, może 

mieć katastrofalny wpływ na związek dwojga ludzi. Rozstanie może 

prowadzić do rozluźnienia więzi pomiędzy ludźmi, a w skrajnej sytuacji 

do rozpadu rodziny. Tak samo spraw ma się jeśli chodzi o wychowanie 

dzieci. W sytuacji kiedy jedno z rodziców jest za granicą, a drugie pracuje 

całymi dniami aby zapewnić godziwe życie sobie i swoim dzieciom, 

często pozostają one całymi dniami bez należytej opieki i kontroli. Prowadzi 

to do sytuacji sprzyjającym kontaktom z papierosami, alkoholem, 

a w najgorszym przypadku z narkotykami. Przedkłada się to na wyniki


osiągane w szkole i na kłopoty wychowawcze z którymi rodzic często 

sobie nie radzi 22 . 

Wracając jednak do obszaru technicznego planowanego wyjazdu 

powinniśmy uzyskać informacje jakie warunki życia, a przede wszystkim 

pracy czekają nas na miejscu. Musimy mieć świadomość, że wyjazd 

do innego kraju bez gwarancji jakiegokolwiek zatrudnienia jest bardzo 

ryzykowna. Dlatego wyjeżdżając do obcego kraju powinniśmy już odpowiedni 

wcześnie rozpocząć poszukiwania pracy w obszarze jaki nas 

interesuje. Najbezpieczniejszym miejscem do tego typu działań jest 

urząd pracy. W swojej ofercie posiadają one dość często oferty pracy 

w krajach europy zachodniej, gdzie można próbować znaleźć coś dla 

siebie. Niestety nie zawsze oferowane posady idą w parze z naszymi 

kwalifikacjami. Najczęściej jest tak że oferty pracy są daleko po niżej naszych 

kwalifikacji, ale z powodu ciężkiej sytuacji wiele osób decyduje się 

na podjęcie tych ofert i wyjazd. 

Jeżeli jednak podejmiemy decyzję o wyjeździe i poszukiwaniu pracy 

już na miejscu, to należy jak najwięcej dowiedzieć się o lokalnym rynku 

pracy na jakim mamy zamiar zacząć działać. W sytuacji kiedy podejmiemy 

decyzję o samodzielnym poszukiwaniu pracy dobrze jest zabrać 

ze sobą świadectwa pracy z dotychczasowych miejsc zatrudnienie jak 

również referencje, które trzeba będzie przedstawić potencjalnemu pracodawcy 

za granicą. Dobrze jest również zaopatrzyć się w tłumaczenie 

naszych dokumentów na język kraju do którego zamierzamy wyjechać. 

Ważne jest również aby pamiętać, że nie wszystkie kraje otworzyły już 

swoje rynki pracy dla Polaków i w nich musimy postarać się o pozwolenie 

na pracę. Trzeba również zabezpieczyć się finansowo do czasu 

otrzymania pierwszej wypłaty, lub konieczności powrotu do kraju z powodu 

braku zatrudnienia. 

Zatem rodzi się pytanie, czy wyjazd za granicę w dobie kryzysu jest 

szansą czy raczej pułapką? Odpowiedź nie jest tak jednoznaczna, ponieważ 

jeżeli znajdziemy pracę dobrze płatną i ułożymy sobie życie na 

miejscu to możemy uznać że nam się udało. Jednak każdy medal ma 

również drugą stronę tę gorszą, kiedy brak pracy i perspektyw na jej 

znalezienie zwłaszcza w obecnym czasie kiedy kryzys dotyka każdej 

22 

Marzec H., Sytuacja dziecka w rodzinie bezrobotnej, „Problemy rodziny” nr 4, 1999.

104 


sfery naszego życia a szczególnie dotyczącej zatrudnienia nie sprzyja 

osobą poszukującym pracy za granicą. Nawet bogate kraje nie były 

w stanie uchronić się przed zwolnieniami i wzrostem bezrobocia. 

W nowych warunkach kiedy tracimy pracę mamy jeszcze jedną możliwość 

pozytywnego rozwiązania naszej sytuacji. Jest to samo zatrudnienie, 

czyli rozpoczęcie własnej działalności gospodarczej. Oczywistą 

sprawą jest fakt, że aby rozpocząć własną działalność trzeba mieć pomysł 

co chcemy robić. Podobnie jak w przypadku próby przekwalifikowania 

się należy zdać sobie sprawę z tego co umiemy robić najlepiej i co 

sprawia nam przyjemność. Doskonałym początkiem będzie przeprowadzenie 

badania lokalnego rynku, czy nasze umiejętności są poszukiwanym 

i pożądanym towarem na rodzimym podwórku. Idealna sytuacja 

jest wówczas gdy możemy rozkręcić własny biznes w obszarze w którym 

pracowaliśmy dotychczas, a więc jeśli wykonywaliśmy pracę mechanika 

samochodowego, może dobrym pomysłem będzie rozkręcenie 

własnego interesu w tym obszarze. Jest to o tyle dobre rozwiązanie, że 

pracując u naszego dotychczasowego pracodawcy mogliśmy sobie wyrobić 

markę i pozyskać kilku zaufanych klientów, którzy teraz przyjadą 

do nas a nie do naszego dotychczasowego pracodawcy 23 . 

Musimy się niestety uzbroić w cierpliwość w momencie samego zakładania 

nowej firmy. Wszystkie procedury i biurokratyczny gąszcz 

przez jaki musimy się przebić, aby zostać wreszcie przedsiębiorcami może 

czasami skutecznie odstraszyć potencjalnych biznesmenów. Istnieją 

także jasne strony posiadania własnej firmy, możemy bowiem starać się 

o dotacje państwowe dla młodych przedsiębiorstw, jak również wszelkie 

formy pomocy związane z ulgami podatkowymi. 


Bezrobotni nie są zatem jednolitą masą i nie należy ich w taki sposób 

traktować. Zachowanie ludzi, a więc ich postawa wobec sytuacji kryzysowej 

która doprowadziła ich do bezrobocia bywają dalece różne od sie‐ 

23 

Dale M., Skuteczna rekrutacja i selekcja pracowników. Wyd. Oficyna Ekonomiczna, 

Kraków 2004.


bie. Sposoby wyjścia z tej jakże trudnej sytuacji są sprawą indywidualną 

każdego bezrobotnego. Ważne jest, aby osobom znajdującym się w trudnej 

sytuacji udzielać wszelkiego możliwego wsparcia. Doskonałym rozwiązaniem 

jest wypracowanie programów pomocy osobom bezrobotnym, 

jak również kształtowanie odpowiednich postaw zmierzających do 

dostosowania się do aktualnego popytu na rynku pracy. Zwłaszcza 

w trudnym okresie kiedy kryzys nie oszczędza przedsiębiorców zmuszając 

ich często do podejmowania drastycznych decyzji i posunięć kosztem 

właśnie pracownika. 

Szczególną uwagę należy zwrócić na dokonywanie analizy skutków 

i wpływu bezrobocia na życie człowieka, przez pryzmat rodziny. Bowiem 

zjawisko bezrobocia ma bezpośredni wpływ na pojawienie się zaburzeń 

w realizacji funkcji rodziny, co najniebezpieczniejsze stwarza 

zagrożenie do pełnego psychofizycznego i intelektualnego rozwoju dzieci 

24 . Wiąże się to z naszym wewnętrznym obrazem siebie samych, który 

tworzymy sobie na początku naszej drogi zawodowej. Obraz ten zawiera 

naszą wizję tego jak powinna wyglądać idealna praca i jak my zachowujemy 

się w tej pracy, ale również w życiu rodzinnym, towarzyskim. Obraz 

tego przyszłego „ja” powstaje na podstawie wymagań jakie stawia 

wobec nas otoczenie, czyli nasi najbliżsi ale także inne autorytety: Kościół, 

otoczenie społeczne (sąsiedzi, znajomi), media które bombardują 

nas wzorcami życia ludzi podobnych do nas samych. Posiadanie takiego 

ideału wewnętrznego nas samych wywołuje potrzebę dążenia do osiągnięcia 

go, lub chociaż zbliżenia się do niego. Zbliżenie się do tego ideału 

chociaż na niewielką odległość powoduje w nas wewnętrzną satysfakcję 

i samoakceptację, ale również motywuje do dalszych starań w celu skrócenia 

dystansu do ideału jeszcze bardziej. 

Dotychczasowe badania naukowe jasno pokazują, że czynniki motywujące 

związane z samoakceptacją własnej osoby działają najsilniej na 

człowieka. Dlatego jeśli nasze „ja” zawiera treści dotyczące pełnienia 

funkcji zawodowych, a w realnym życiu nam ich zabraknie to sytuacja 

taka powoduje, że nie jesteśmy w stanie myśleć o sobie pozytywnie. Sytuacja 

taka ma jeszcze głębsze dno, a mianowicie uniemożliwia nam 

24 

Pufal‐Struzik I. Psychologiczne konsekwencje bezrobocia dla funkcjonowania rodziny – 

wybrane aspekty, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1995.

106 


prawidłowe pełnienie funkcji rodzinnych w szczególności roli ojca jako 

głowy rodziny, często również obojga rodziców. Sytuacja umożliwiająca 

sprostanie ideałowi dobrego ojca, czy matki powoduje także obniżenie 

poczucia własnej wartości. 

Obniżenie własnej wartości jest podłożem do wielu chorób natury 

nerwicowej będącej skutkiem lęku i stałego napięcia. Uczucie cierpienia 

coraz szybciej zabija w nas radość i energię do życia skupiając nasze myśli 

na własnej osobie, co w konsekwencji może do prowadzić do zmniejszenia 

naszej wrażliwości na otaczający nas świat, a w szczególności na 

naszych bliskich. Oczywiście utrata pracy i nerwica tym spowodowana 

ma odbicie w naszym zdrowiu, brak snu, choroby serca, czy przewodu 

pokarmowego to tylko niektóre z dolegliwości które mogą nas spotkać. 

Zaczyna w nas rosnąć poczucie własnej bezradności i braku wiary we 

własne siły. Nasze początkowe cele do których dążyliśmy wydają się 

nieosiągalne dla osoby tak mało wartej, niezaradnej i przegranej jak my. 

Dochodzimy do wniosku, że nie opłaca się wkładać wysiłku w próbę 

realizacji naszych marzeń i planów. Możemy to określić mianem postawy 

wycofania co prowadzi w konsekwencji do trudności w znalezieniu 

pracy i osiągnięciu sukcesu. Otocznie zaczyna nas postrzegać jako niezaradnych, 

niekompetentnych i mało energicznych. Więc bierna postawa 

bezrobotnego jest dodatkowym elementem składającym się na obniżenie 

jego wartości jako potencjalnego pracownika w oczach pracodawcy. 

Niemniej ważnym problemem jaki może dotknąć rodzinę osoby tracącej 

pracę jest problem ucieczki w nałogi. Najgorszym sposobem radzenia 

sobie z problemami jest próba ucieczki w alkohol, a w skrajnych 

przypadkach przyjmowanie środków odurzających. Daje to fałszywe 

poczucie ucieczki od problemu braku pracy, a jednocześnie działa skrajnie 

destrukcyjnie na wszystkie sfery życia, zarówno zawodowego, towarzyskiego, 

ale szczególnie dotkliwie zaistniałą sytuację odczuwa rodzina 

osoby uzależnionej 25 . 

Jak zatem przerwać ten wydawało by się krąg bez wyjścia i podnieść 

poczucie własnej wartości? W sytuacji kiedy nie możemy znaleźć pracy 

to musimy wesprzeć się innymi sferami naszego życia. Utrata pracy za‐ 

25 

Pufal‐Struzik I. Psychologiczne konsekwencje bezrobocia dla funkcjonowania rodziny – 

wybrane aspekty, op. cit.


zwyczaj ciężej jest znoszona przez mężczyzn, ponieważ uniemożliwia im 

zagwarantowanie rodzinie godnych warunków materialnych i prestiżu. 

Jednak więcej czasu którym dysponujemy w okresie bezrobocia możemy 

spożytkować na pogłębienie więzi z rodziną szczególnie zaś swoich więzi 

ojcowskich z dziećmi. Badania prowadzone na rodzinach osób bezrobotnych 

jasno pokazują, że bliskość ojca ma duże znaczenie dla małych 

dzieci, zwiększa ich poczucie bezpieczeństwa. Natomiast w przypadku 

starszych dzieci zwłaszcza chłopców ułatwia identyfikację z własną ich 

płcią. Zatem ojciec modelem męskości dla chłopców, natomiast w przypadku 

dziewczynek ojciec pełni rolę podkreślającą i aprobującą jej kobiecość. 

Jest to doskonała możliwość podwyższenia własnej wartości poprzez 

doznawanie miłości ze strony dzieci, ma to szczególną wartość 

w sytuacji podkreślającej znaczenie zachowań ojcowskich przez żonę 

i pozostałą rodzinę mężczyzny 26 . 

Okres w jakim pozostajemy na bezrobociu jest doskonałym czasem w 

którym możemy podwyższyć swoją wartość poprzez doskonalenie własnych 

kompetencji zawodowych, lub ogólnej sprawności umysłowej dotyczącej 

innych umiejętności. Dobrym sposobem jest wspomniany wcześniej 

program szkoleń i darmowych kursów przeprowadzanych przez 

powiatowe urzędy pracy, lub kluby pracy. Podsumowując zatem każda 

forma spędzania czasu, oraz zajęcie odnoszące się do własnej sprawności, 

pozwala nam na podnoszenie własnej samoakceptacji. 

Szczególnie ważne jest dla osoby tracącej pracę w przedsiębiorstwie 

borykającym się z problemami, aby pod wpływem chwili nie pozostawić 

po sobie przykrego obrazu. Kiedy zatem otrzymamy wypowiedzenie 

ważne jest, aby pomimo tego że jest nam przykro i jesteśmy źli na niesprawiedliwe 

potraktowanie, musimy starać się zachować twarz. Należy 

przez to rozumieć że zwalniany pracownik nie powinien próbować obraźliwymi 

wyzwiskami pod adresem szefa, czy współpracowników wyładować 

swojej frustracji i złości. Szczególnie należy się powstrzymać od 

podejmowania działań mogących zaszkodzić naszemu pracodawcy, czy 

to wewnątrz firmy, ale również wśród znajomych na zewnątrz. Po prostu 

nie powinniśmy palić mostów za sobą. Przecież nie wiemy czy za 

chwilę sytuacja się nie odwróci i pracodawca stanie na nogi wówczas na 

26 

Marzec H., Sytuacja dziecka..., op. cit.

108 


pewno przypomni sobie o nas jeśli pozostawimy po sobie obraz osoby 

sumiennej, pracowitej i godnej zaufania. Będzie to dla nas możliwość 

powrotu do naszej firmy jeśli do tego czasu nie znajdziemy innej pracy. 

Bibliografia 

Dale M., Skuteczna rekrutacja i selekcja pracowników, Wyd. Oficyna ekonomiczna Kraków 2004 

Gawrońska M., Zbędni ludzie, Newsweek 25.01.2009. 

Grzegórska‐Szpyt L., Jeszcze praca nie zginęła, Newsweek 18.01.2009. 

Kołaczek B., Wpływ bezrobocia na postawy i życie rodzinne kobiet, „Problemy rodziny” nr 2/1992. 

Król H., Ludwiczyński A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Wyd. Naukowe PWN Warszawa 

2006. 

Marzec H., Sytuacja dziecka w rodzinie bezrobotnej, „Problemy rodziny” nr 4/1999. 

Pufal‐Struzik I., Psychologiczne konsekwencje bezrobocia dla funkcjonowania rodziny – wybrane 

aspekty, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 1995. 

Rabij M., Świat po diecie, Newsweek 01.02.2009. 

Solomon M., Zachowania i Zwyczaje Konsumentów, Wyd. Helion 2006. 

Sikorski C., Zachowania ludzi w organizacji. Organizational Behaviour, PWN, Warszawa 2002. 

Juchnowicz M. (red.), Strategia personalna firmy, Wyd. Difin, Warszawa 2000. 

Surmacz W., Strachy na lachy, Newsweek 08.02.2009. 

http://pup.kalisz.ibip.pl 

www.stat.gov.pl 

A MAN IN CRISIS” “THE CRISIS IN A PERSPECTIVE 

OF AN UNEMPLOYED 

Abstract 

In article entitled „ A Man In Crisis” “The crisis in a perspective of an unemployed”‐ 

the author presents the effects of the present crisis on the staff of the 

company that was influenced by its results. The special emphasis is put on 

the unemployed or the ones who were made redundant. It is attempted to 

outline the inner state of the one who had to leave the company. The difficulty 

lies in the diversity of the approaches that people present after being 

made redundant. The main dangers are alcoholism, drug addiction and 

committing suicides. The impact of those problems on families and friends 

and the possible solutions such as the support for the people in trouble, 

changing the qualifications according to preferences or looking for a job 

abroad are presented as well. Any type of support, however, is regarded as 

the most crucial factor. It is advised to develop the special programs for the 

unemployed corresponding with the market demand especially in times of 

crisis when the employers have to make difficult decisions.

III. 

Wybrane problemy otoczenia 

biznesowego



Justyna Marjańska, Katarzyna Staniszewska * 

SWSPIZ w Łodzi 

Wspieranie rozwoju sektora małych i średnich 

przedsiębiorstw na przykładzie województwa łódzkiego 


Stworzenie wspólnej polityki Unii Europejskiej, zapewniło możliwości 

rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw. Wynikiem integracji 

Polski z Unią Europejską są zmienione zasady funkcjonowania 

małe i średnie przedsiębiorstwa. Sektor MSP obecnie funkcjonuje w warunkach 

wzmożenia konkurencyjności i intensywnych zmian wynikających 

z otoczenia, co sprawia, iż firmy te są zmuszone rozwijać się i zapewniać 

sobie jak najlepsze warunki do utrzymania długookresowej 

przewagi konkurencyjnej. Coraz powszechniej dostrzegana jest współzależność 

między rozwojem firm a rozwojem regionu, dlatego też władze 

regionalne powinny wspierać przedsiębiorczości, dzięki wykorzystaniu 

do tego posiadanych środków 1 . Sektor małych i średnich przedsiębiorstw 

wspierany jest dzięki systemowi stworzonemu przez instytucje 

publiczne, instytucje komercyjne, jak również przez instytucje prowadzące 

działalność typu non‐profit 2 . Cele niniejszej pracy obejmują: ukazanie 

specyfiki małych i średnich przedsiębiorstw a także przykład działań 

na poziomie regionalnym na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw. 

* 

Katedra Zarządzania, SWSPIZ w Łodzi 

1 

M. Walczyk, Ocena realizacji projektów wspierających przedsiębiorczość w regionie łódzkim, 

w: M. Matejun, M. Szczepańczyk (red.), Współczesne metody zarządzania w praktyce 

gospodarczej, PŁ, Łódź 2009, s. 36−37. 

2 

A. Zakrzewska‐Bielawska, Rola instytucji wspierających rozwój sektora MSP w regionie 

Łódzkim, w: L. Lewandowska (red.), Nowe Koncepcje zarządzania i finansowania rozwoju firm 

regionu Łódzkiego, PTE, Łódź 2008, s. 27.

112 

Justyna Marjańska, Katarzyna Staniszewska 

2. Definiowanie małego i średniego przedsiębiorstwa w prawie 

wspólnotowym i polskim 

Od 1 stycznia 2005 roku do dziś w Polsce obowiązuje regulacje zawarta 

w ustawie z roku 2004 o swobodzie gospodarczej jako działalność 

gospodarczą uznają zarobkową działalność wytwórczą, budowlaną, 

handlową, usługową oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie 

kopalin ze złóż, a także działalność zawodową wykonywaną w sposób 

zorganizowany i ciągły 3 . Możemy zaobserwować, iż definicja działalności 

gospodarczej w każdej następnej regulacji prawnej była ulepszana 

i modyfikowana w zależności od zachodzących zmian i pojawiających 

się nowych potrzeb. 

Art. 4 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej z 2 lipca 2004 

roku, jako przedsiębiorcę uznaje osobę fizyczną, osobę prawną i jednostkę 

niebędącą osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność 

prawną – wykonującą we własnym imieniu działalność gospodarczą. Za 

przedsiębiorców uznaje się również wspólników spółki cywilnej w zakresie 

wykonywanej przez nich działalności gospodarczej 4 . 

Kodeks Cywilny również sformułował definicję przedsiębiorczy 

w nowo dodanym dziale III w tytule II w księdze pierwszej, na podstawie 

nowelizacji z dnia 14 lutego 2003 r. Art. 43¹ k.c. określa przedsiębiorcę 

jako osobę fizyczną, osobę prawną i jednostkę organizacyjną niebędącą 

osobą prawną, prowadzącą we własnym imieniu działalność gospodarczą 

lub zawodową 5 . 

W ustawie z roku 1999 pojęcie przedsiębiorstwa i przedsiębiorcy były 

bliźniacze. W rozdziale 6 objaśniano prawny termin małych i średnich 

przedsiębiorców. Natomiast w art. 53 ustawy precyzowano stosunek 

państwa do małych i średnich przedsiębiorców, jako stwarzanie z przestrzeganiem 

zasad równości i konkurencji, korzystnych warunków dla 

ich funkcjonowania i rozwoju, w szczególności poprzez: 

3 

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. O swobodzie działalności gospodarczej. Dz. U. Nr 173, 

poz. 1807. 

4 

Tamże. 

5 

Ustawa z dnia 14 lutego 2003, Kodeks cywilny, Dz. U. nr 49 z 2003 , poz. 408.

Wspieranie rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw… 113 

1) inicjowanie zmian stanu prawnego korzystnego dla rozwoju małych 

i średnich przedsiębiorstw, w tym odnoszących się dostępu do środków 

finansowych pochodzących z kredytów i pożyczek oraz poręczeń 

kredytowych; 

2) wspieranie instytucji umożliwiających finansowanie działalności 

gospodarczej na korzystnych warunkach; 

3) wyrównywanie wymagań wykonywania działalności gospodarczej 

ze względu na obciążenia publicznoprawne; 

4) udostępnienie dostępu do informacji, szkoleń oraz doradztwa; 

5) pomoc ze strony instytucji i organizacji lokalnych oraz regionalnych 

działających na rzecz małych i średnich przedsiębiorców; 

6) promowanie współpracy sektora małych i średnich przedsiębiorstw 

z innymi przedsiębiorstwami polskimi i zagranicznymi, ze szczególnym 

uwzględnieniem przedsiębiorczości lokalnej. 

Za małe przedsiębiorstwo uważało się takie, które w minionym roku 

obrotowym: 

• zatrudniało średniorocznie mniej niż 50 pracowników, 

• jego przychody netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz 

operacji finansowych nie przekraczały równowartości w złotych 

7 milionów euro, lub suma aktywów jego bilansu na koniec poprzedniego 

roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 

5 milionów euro. 

Ustawa stawiała także warunki, co do własności przedsiębiorstwa, 

otóż, za małą firmę nie uważano takiej, w której mimo spełnienia kryteriów 

wielkości zatrudnienia i warunków uzależnionych od wielkości 

przychodów i sumy bilansowej przedsiębiorcy inni niż mali posiadali: 

• więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji, 

• prawo do ponad 25% części w zysku 

• więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników lub akcjonariuszy. 

Średnie przedsiębiorstwo w rozumieniu ustawy było to firma, która 

w poprzednim roku obrotowym spełniała następujące warunki: 

• zatrudniała średniorocznie mniej niż 250 pracowników,

114 


• jej wpływy netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji 

finansowych nie przekraczały równowartości w złotych 40 milionów 

euro, bądź suma aktywów jego bilansu na koniec poprzedniego 

roku obrotowego nie przekroczyła równowartości w złotych 


Pojawiły się także warunki, co do własności przedsiębiorstwa, co 

oznacza, że za średnie przedsiębiorstwo nie uważano takiego, w którym 

pomimo spełnienia ww. kryteriów przedsiębiorcy inni niż mali i średni 

posiadali: 

• więcej niż 25% wkładów, udziałów lub akcji; 

• prawo do ponad 25% partycypacji w zysku; 

• więcej niż 25% głosów w zgromadzeniu wspólników lub akcjonariuszy 6 . 

Następnym aktem prawnym, który wprowadził zmiany w definicjach 

małego i średniego przedsiębiorstwa była ustawa O swobodzie 

działalności gospodarczej 7 z 2004 roku. W rozdziale 7 zostały ujęte zapisy 

odnoszące się do: mikro, małych i średnich przedsiębiorstw. Natomiast 

w art. 103 określono stosunek państwa do mikroprzedsiębiorców, 

małych i średnich przedsiębiorców, jako stwarzanie z poszanowaniem 

zasad równości i konkurencji, korzystnych warunków dla ich funkcjonowania 

i rozwoju, w szczególności poprzez: 

1) inicjowanie zmian stanu prawnego sprzyjających rozwojowi mikroprzedsiębiorstw, 

małych i średnich firm, w tym odnoszących się dostępu 

do środków finansowych pochodzących z kredytów i pożyczek 

a także poręczeń kredytowych; 

2) pomoc z instytucji umożliwiających finansowanie działalności gospodarczej 

na korzystnych założeniach, w ramach programów rządowych; 

3) wyrównywanie kryteriów wykonywania działalności gospodarczej 

ze względu na obciążenia publicznoprawne; 

4) ułatwianie dostępu do informacji, kursów oraz poradnictwa; 

5) wspieranie instytucji i organizacji funkcjonujących na rzecz przedsiębiorców; 

6 

Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej, Dz. U. Nr 101 

poz. 1178 ze zm. 

7 

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. O swobodzie działalności gospodarczej, op. cit.


6) promowanie współpracy mikroprzedsiębiorstw, małych i średnich 

przedsiębiorstw z innymi firmami polskimi i zagranicznym. 

W ustawie tej pojawiło się nowe pojęcie mikroprzedsiębiorstwa. 

W artykule 104 zdefiniowano mikroprzedsiębiorstwo, jako podmiot gospodarczy, 

który w co najmniej jednym z ostatnich dwóch lat obrotowych 

zatrudniało średnio rocznie mniej niż 10 pracowników a roczny 

osiągnięty obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz operacji 

finansowych nieprzekraczający w złotych 2 miliony euro, bądź sumy 

aktywów jego bilansu sporządzonego na koniec jednego w tych lat 

nie były większe niż równowartość w złotych 2 milionów euro. 

W nowych regulacjach podniesiono kwoty wpływów i sumy bilansowej 

podmiotu, i tak małym przedsiębiorstwem jest firma, która, w co 

najmniej w jednym z dwóch ostatnich lat obrotowych: 

• zatrudnienie średnioroczne wynosiło mniej niż 50 pracowników oraz 

• roczny obrót netto osiągnięty ze sprzedaży towarów, wyrobów 

i usług operacji finansowych nieprzekraczający równowartości w złotych 

10 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego 

na koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości 

w złotych 10 milionów euro. 

W stosunku do średniego przedsiębiorstwa ustanowiono następujące 

kryteria: 

• zatrudnienie średnioroczne wynosiło mniej niż 250 pracowników 

oraz 

• roczny obrót netto osiągnięty ze sprzedaży towarów, wyrobów oraz 

usług operacji finansowych nie przekraczał równowartości w złotych 

50 milionów euro, lub sumy aktywów jego bilansu sporządzonego na 

koniec jednego z tych lat nie przekroczyły równowartości w złotych 


W art. 108 ustawy scharakteryzowano warunki własnościowe, które 

ma obowiązek spełniać mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa. Mimo 

spełnienia warunków zatrudnienia oraz progu obrotu i sumy bilansowej 

do tej grupy nie zaliczono firm, w których inni przedsiębiorcy, Skarb 

Państwa oraz jednostki samorządu terytorialnego posiadały:

116 


• 25% a także więcej wkładów, udziałów lub akcji; 

• prawo do 25% i więcej wkładu w zysku; 

• 25% i więcej głosów z gromadzeniu wspólników, walnym zgromadzeniu 

akcjonariuszy albo walnym zgromadzeniu spółdzielni 8 . 

3. Charakterystyka regionu łódzkiego 

Województwo łódzkie znajduje się w samym centrum Polski, 

w promieniu 200 km znajduje się większość najważniejszych miast Polski, 

natomiast w obrębie 1500 km – prawie wszystkie stolice europejskie. 

Ponad 200 lat temu właśnie tutaj fabrykanci z całej Europy odnaleźli dogodne 

miejsce do rozwijania przedsiębiorczych talentów i w ciągu zaledwie 

dwóch pokoleń – uczynili łódzkie potężnym ośrodkiem przemysłowym, 

a małe miasteczko Łódź stało się drugą, co do wielkości aglomeracją 

w Polsce 9 . Takie umiejscowienie ma strategiczne znaczenie dla 

regionu Łódzkiego i sprawia, że jest on atrakcyjny, jako miejsce lokalizacji 

inwestycji oraz ośrodek dystrybucji towarów w skali kraju i Europy 

(w okolicach Strykowa i Piotrkowa Trybunalskiego zlokalizowane są 

istotne krajowe centra logistyczne). Powierzchnia województwa łódzkiego 

wynosi 18219 km 2 i jest zamieszkiwana przez 2,6 miliona mieszkańców. 

Pomimo zachodzących przemian województwo łódzkie specjalizuje 

się przede wszystkim w przemysłach tradycyjnych i w rolnictwie. Usługi 

mają nadal niski udział w regionalnym PKB (głównie w takich obszarach, 

jak: hotele i restauracje, obsługa nieruchomości, nauka, transport, 

gospodarka magazynowa i łączność). 

Stolicą regionu jest miasto Łódź, zlokalizowane na obszarze 293,3 

km 2 , z liczbą populacji osiągającą 768 tys. mieszkańców 10 . Usytuowanie 

województwa miało i nadal ma olbrzymie znaczenie dla jego rozwoju 

ekonomicznego. Już od ponad 200 lat przemysłowcy z całej Europy – 

w czasie zaledwie dwóch pokoleń – stworzyli olbrzymi ośrodek industrialny, 

a małe miasteczko Łódź przeistoczyło się w drugą, co do wiel‐ 

8 

Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. O swobodzie działalności gospodarczej. op. cit. 

9 

http://lodzkie.pl 

10 

http://regiony.poland.gov.pl/lodzkie/Informacje,o,regionie,100.html.


kości aglomerację w Polsce. Mimo zmian politycznych, ustrojowych i gospodarczych 

w Polsce po 1989 roku, kluczowe zależności województwa 

pozostały niezmienne. Stanowią je trzy transeuropejskie trasy transportowe, 

które to wyznaczają kierunki współpracy ekonomicznej 11 . 

Początki regionu sięgają roku 1919, kiedy to w miesiącu styczniu zostało 

powołane do życia województwo łódzkie, a w jego granicach znalazły 

się rozległe obszary historycznych dzielnic Polski: zachodniego 

Mazowsza, wschodniej Wielkopolski i części Ziemi Sandomierskiej należącej 

niegdyś do Małopolski. Stworzona wtedy jednostka administracyjna 

połączyła w jedną całość mniejsze historyczne subregiony: Łęczycki 

i Sieradzki, a następnie Rawski wspólnie z Łowickim i Opoczyński, które 

do dziś stanowią najbardziej wyróżniające się regiony kulturowe województwa. 

Tworzenie całości z ziem wchodzących w skład województwa dokonywało 

się dzięki prężnemu rozwojowi pozycji Łodzi; wpierw produkcyjnych 

i przemysłowych, później administracyjnych, natomiast od lat 

30. XX wieku funkcji metropolitalnych. W roku 1975 proces ten został 

zakłócony w wyniku zmiany podziału administracyjnego kraju. Późniejsze 

lata spowodowały rozluźnienie więzi między centrum regionu, 

a jego zewnętrznym obszarem. Dopiero przekształcenia administracyjnosamorządowe 

kraju w roku 1999 i powołanie 16 województw dało podstawę 

i szansę budowania spójnego województwa łódzkiego. Obecnie 

strukturę administracyjną województwa łódzkiego tworzą 24 powiaty, 

w tym: 3 grodzkie i 21 ziemskich oraz 177 gmin (18 miejskich, 24 miejsko 

– gminnych i 135 wiejskich). Układ powiatów województwa łódzkiego 

obrazuje mapa 1. 

Województwo łódzkie, oprócz struktury administracyjnej, stało się 

także obszarem społeczno‐gospodarczym, który został ukształtowany 

wskutek relacji zachodzących między podsystemami osadniczymi: miejskim 

i wiejskim a także ich podstawą, który stanowi Łódzki Obszar Metropolitalny, 

podsystemy te są mocno związane i wyrokują o istnieniu 

regionu jako całości. Na rozmaitości i specyfice osiedlania się w regionie 

łódzkim składało się wiele czynników. Do najważniejszych z nich nale‐ 

11 

http://www.lodzkie.pl/lodzkie/wojewodztwo/index.html.

118 


żą: własny charakter środowiska przyrodniczego, który wynika przede 

wszystkim z układu hydrograficznego, co jest wynikiem wykształconego 

w strefie wododziałowej dorzecza Wisły i Odry oraz dynamiczny rozwój 

przemysłowy, wraz z procesami kulturowymi. 

Mapa 1. Mapa powiatów województwa łódzkiego 

Źródło: http://www.uw.lodz.pl/index.php3?str=66 

Wynikiem niniejszych zjawisk jest m.in. wysoki indeks urbanizacji – 

w 42 miastach regionu mieszka 64,8% mieszkańców. Większość terytorium 

regionu tworzą obszary rolnicze, dlatego też praca w rolnictwie stanowi 

ważne źródło zarobków dla sporej części mieszkańców. Najbardziej 

zadowalające warunki przyrodnicze a także wysoki udział użytkowania 

korzyści rolnych i rolniczej powierzchni produkcyjnej, okazała fachowość


produkcji rolnej a także niski stopień urbanizacji cechuje północne obszary 

regionu, w linii Łęczyca – Kutno – Łowicz. Strukturę zatrudnienia przedstawia 

się następująco: najwięcej zatrudnionych ludzi pracuje w sektorze 

usługowym, mniejsza część w przemyśle i budownictwie. 

Województwo łódzkie stanowi istotny w Europie ośrodek produkcji 

artykułów gospodarstwa domowego, szczególnie dzięki inwestycjom 

takich spółek jak: Bosch, Siemens, Indesit oraz Dell. Region łódzki jest 

także najważniejszym w Polsce producentem płytek ceramicznych oraz 

ważnym producentem energii elektrycznej. Kopalnia ʺBełchatówʺ zaspokaja 

prawie połowę krajowego popytu na węgiel brunatny. Na terenie 

województwa łódzkiego znajdują się również pokaźne złoża surowców 

mineralnych, np. w okolicach Tomaszowa Mazowieckiego wydobywane 

są kredowe piaski formierskie i szklarskie, w okolicach Uniejowa znajdują 

są zaś bogate zbiorniki wód geotermalnych o temperaturze do 98°C 

które wykorzystywane są dla potrzeb ogrzewania miasta a w przyszłości 

mają być wykorzystywane także na potrzeby turystyki 12 . 

Region Łódzki jest terenem tranzytowym i równocześnie węzłowym, 

dlatego ma to odzwierciedlenie w przebiegu głównych pasm komunikacji 

i infrastruktury technicznej (rurociągów, linii energetycznych), a także rozmieszczeniu 

ich dzisiejszych i późnych węzłów. Tranzytowo‐węzłowe 

umiejscowienie regionu łódzkiego jest jego jednym z największych 

szans. W województwie najważniejszą rolę pełni komunikacja drogowa, 

której szkielet tworzony jest przez: autostrady(A1 i A2), drogi ekspresowe 

(S‐8 i S‐14), drogi główne ruchu przyspieszonego, drogi główne 

i zbiorcze. Przez teren województwa łódzkiego wiodą dwa transeuropejskie 

korytarze transportowe: wschód‐zachód, który obejmuje autostradę 

A2 i magistralę kolejową E20 oraz północ‐południe, który obejmuje autostradę 

A1 i magistralę węglową Śląsk – Porty oraz Centralną Magistralę 

Kolejową. Bardzo dobrze rozwinięta jest także sieć systematycznych autobusowych 

połączeń międzynarodowych. W Łodzi jest Port Lotniczy 

Łódź im. Władysława Reymonta, na którym lądują samoloty średniego 

zasięgu tzw. Tanie linie lotnicze, samoloty prywatne, sanitarne, aeroklub 

dla celów szkoleniowych. Port lotniczy może obsłużyć pół miliona pasażerów. 

Na terenie województwa są jeszcze trzy ważne lotniska wojsko‐ 

12 

http://regiony.poland.gov.pl/lodzkie/Informacje,o,regionie,100.html

120 


we: pod Tomaszowem Mazowieckiem, w Leźnicy Wielkiej koło Łęczycy 

oraz w Łasku, gdzie mieści się 32 Baza Lotnicza i stacjonuje 10 Eskadra 

Lotnictwa Myśliwskiego. Uważa się, iż lotnisko w Łasku docelowo będzie 

pełnić funkcję portu CARGO dla przeładunku i konfekcjonowania 

produktów w projektowanej strefie ekonomicznej o powierzchni 300 ha. 

Istnieją również plany odnoszące się do budowy międzynarodowego 

lotniska „Skierniewice – Rawa Mazowiecka”, centralne położenie projektowanego 

portu lotniczego rodzi nowe możliwości użytkowania z międzynarodowego 

transportu lotniczego oraz daje możliwości rozszerzenia 

efektywności konkurencyjnej na europejskim i międzynarodowym rynku 

transportu powietrznego 13 . 

4. Stan i znaczenie gospodarcze sektora małych i średnich 

przedsiębiorstw w województwie łódzkim 

Przedsiębiorstwa są od dawna znanym sposobem organizacji życia 

gospodarczego we wszystkich systemach społeczno‐politycznych. Początek 

XXI wieku charakteryzuje się tym, że coraz częściej firmy zaczynają 

upatrywać swoich możliwości rozwoju w warunkach, jakie stwarza region. 

Od władz regionalnych zależy rozwój infrastruktury i instytucji 

wsparcia przedsiębiorczości. Coraz powszechniej zauważana jest korelacja 

pomiędzy rozwojem przedsiębiorstw a rozwojem regionu 14 . 

W roku 2006 w województwie łódzkim działalność gospodarczą 

prowadziło ponad 259 tys. podmiotów gospodarczych, co stanowiło 

6,9% wszystkich zarejestrowanych w systemie REGON w Polsce. Duże 

podmioty stanowiło jedynie 306 przedsiębiorstw. W województwie 

łódzkim w 2006 roku powstało aż 21,7 tys. nowych firm, co stanowiło 

6,9% nowo powstałych przedsiębiorstw w Polsce. Zlikwidowanych zostało 

27,7 tys. przedsiębiorstw, co oznacza ze w kraju zostało zlikwidowanych 

aż 9,6% podmiotów gospodarczych. Najwyższy udział w firmach 

nowo powstałych w Polsce miał region w grupie podmiotów ma‐ 

13 

Tamże. 

14 

J. Stanienda, Determinanty rozwoju i konkurencyjności przedsiębiorstw w regionie, 

Małopolska Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Tarnów 2006, s. 7.


łych – 8,4%, natomiast w zlikwidowanych w grupie firm mikro – 9,7%. 

Podmioty w których przewagę ma kapitał zagraniczny stanowiły 1% 

firm zarejestrowanych w regionie. Najwięcej tego typu podmiotów jest w 

grupie firm średnich – 8,6% wszystkich a także dużych – 16,7% wszystkich 

zarejestrowanych. Ponad 3% podmiotów zarejestrowanych w regionie 

należy do sektora publicznego. Największy odsetek przedsiębiorstw 

występuje w grupie firm zatrudniających od 50 do 249 pracowników 

– 37,5% oraz firm największych – 40,2%, najmniej zaś pośród 

podmiotów mikro – 1,9%. Sytuację tą obrazuje tabela 1. 

Tabela 1. Podmioty zarejestrowane w REGON w2006 roku wg liczby pracowników 

Wyszczególnienie Razem 0 0‐9 10‐49 50‐249 >249 

Województwo łódzkie 259354 15787 245276 11554 2218 306 

Udział regionu w Polsce (%) 6,9 5,5 6,9 7,4 7,3 5,6 

Własność zagr. Udział 

w regionie (%) 

Sektor publiczny udział 


Sektor prywatny udział 


1,0 2,4 0,8 3,2 8,6 16,7 

3,1 17,1 1,9 22,5 37,5 40,2 

96,9 82,9 98,1 77,5 62,5 59,8 

Nowo powstałe 21725 1296 21319 371 30 5 

Nowo powstałe udział w Polsce 

(%) 

6,9 6,9 6,8 8,4 6,7 5,4 

Zlikwidowane 27743 419 27378 314 38 13 

Zlikwidowane udział 

w Polsce (%) 

9,6 8,9 9,7 8,4 8,4 7,3 

Źródło: A. Żołnierski, P. Zadura‐Lichota (red.), Raport o stanie sektora małych i średnich 

przedsiębiorstw w Polsce w latach 2006‐2007, PARP, Warszawa 2008, s. 79. 

Z pośród nowo powstałych przedsiębiorstw w województwie łódzkim 

dominowały podmioty gospodarcze z grupy „Handel i naprawy” 

było to blisko 38%, jak również zajmujące się „Obsługą nieruchomości 

i firm” co stanowiło 14,5%, a także firmy „Przetwórstwa przemysłowego”– 

10,5%, natomiast z grupy „Działalność usługowa komunalna” –

122 


9,5%. Małe i średnie przedsiębiorstwa, które zostały zlikwidowane 

w województwie łódzkim to głównie podmioty gospodarcze zajmujące 

się handlem – 45%, natomiast z „Przetwórstwa przemysłowego”– 13%, 

z grupy „Obsługa nieruchomości i firm” – 11% oraz budowlane – około 

9%. Pośród MSP w regionie łódzkim zlikwidowano więcej niż nowo powstało 

firm w grupach: „Przetwórstwo przemysłowe”, „Handel i naprawy, 

„Hotele i restauracje”, a także „Transport”. Przewagę wśród nowo 

powstałych podmiotów nad zlikwidowanymi zanotowano w roku 

2006 w sekcji działalności usługowej oraz „ochrona zdrowia i pomoc 

społeczna” 15 . 

W roku 2006 liczba czynnych MSP na 1000 mieszkańców regionu 

łódzkiego była najwyża w miejscach, gdzie liczba firm nowo zarejestrowanych 

w przeliczeniu na 1000 mieszkańców była od lat wysoka 16 . 

W roku 2006, liczba nowo zarejestrowanych przedsiębiorstw i osób 

fizycznych prowadzących działalność gospodarczą wynosiła 7,3 w przeliczeniu 

na 1000 mieszkańców Polski. W sześciu województwach, liczba 

nowo zarejestrowanych spółek na 1000 mieszkańców wyniosła więcej niż 

średnia krajowa. Na pierwszym miejscu wobec wielkości kryterium znalazło 

się zwyczajowo województwo zachodniopomorskie z 10 nowo 

zarejestrowanymi przedsiębiorstwami na 1000 mieszkańców, kolejne 

miejsca zajęły kolejno województwa: pomorskie (9,1), mazowieckie (8,6), 

lubuskie (8,4), wielkopolskie (8,0) a także dolnośląskie (7,9). Zaś regionami, 

gdzie przedsiębiorczość obywateli jest znacznie mniej dynamiczna 

niż w innych województwach Polski pozostają od lat: podlaskie (6,1 firm 

i osób fizycznych na 1000 mieszkańców), świętokrzyskie (5,7), lubelskie 

(5,4), opolskie (5,2) i najgorzej wypadło pod tym względem podkarpackie 

gdzie wskaźnik pokazuje 4,9, co przedstawia mapa 2. Należy zauważyć, 

że w 2006 roku liczba nowo zarejestrowanych przedsiębiorstw na 

1000 mieszkańców wzrosła również we wszystkich tych pięciu regionach 

z najniższymi wskaźnikami o 0,5–0,6, a w województwie świętokrzyskim 

nawet o 1,2 17 . 

15 

P. Zadura‐Lichota, A. Żołnierski (red.), Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw 

w Polsce w latach 2006‐2007, , Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa 

2008, s. 79. 

16 

Tamże, s. 79. 

17 

Tamże, s. 79.


Mapa 2. Liczba aktywnych MŚP w 2006 r. w przeliczeniu na 1000 mieszkańców 

województwa. 

Źródło: P. Zadura‐ Lichota, A. Żołnierski (red.), Raport o stanie…, op. cit., s. 42. 

5. Instytucje wspierające rozwój sektora małych i średnich 

przedsiębiorstw 

Do instytucji wspierających rozwój sektora małych i średnich przedsiębiorstw 

można zaliczyć poniżej wymienione podmioty. 

Izba Rzemieślnicza w Łodzi – rozpoczęła swoją działalność organizacyjną 

w dniu 1 lipca 1929 roku i do dzisiejszych czasów posiada swojej 

zasadnicze funkcje statutowe, które maja na celu reprezentację i ochronę 

interesów środowiska rzemieślniczego. W czasie swojego trwania Izba 

zrzeszała cechy a późniejszym okresie również spółdzielnie rzemieślnicze 

z obszaru byłych województw: piotrkowskiego, sieradzkiego i skier‐

124 


niewickiego. Układ ten zachował się do chwili obecnej. Obecnie zrzeszonych 

jest 28 Cechów i 1 spółdzielnia rzemieślnicza. Związki te funkcjonują 

na rzecz prawie 2200 nieprzymuszenie zrzeszonych warsztatów 

rzemieślniczych, wykonujących działalność w prawie 100 zawodach. Od 

roku 2000 Izba Rzemieślnicza w Łodzi posiada Akredytację w Krajowym 

Systemie Usług dla małych i średnich przedsiębiorstw a od 2001 roku 

dysponuje certyfikatem Systemu Zarządzania Jakością ISO 9001:2001 18 . 

Łódzka Izba Przemysłowo‐Handlowa powstała w 1990 roku i jest 

największą organizacją samorządu gospodarczego w województwie 

łódzkim. W jej skład wchodzi ponad 400 podmiotów gospodarczych. 

Reprezentuje interesy swoich członków przed władzami administracji 

państwowej i samorządowej 19 . Izba świadczy różnorakie usługi na rzecz 

swoich członków, między innymi organizuje szkolenia w różnorodnej 

tematyce, prowadzi działalność lobbingową, zatwierdza dokumenty 

handlowe 20 . 

Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości, działa od 1991 roku jako firma 

szkoleniowo‐doradcza. Za zadanie postawiła sobie rozwój gospodarczy 

Polski a w szczególności województwa łódzkiego, dzięki rozwijaniu 

przedsiębiorczości, prowadzeniu szkoleń, seminariów, doradztwa, opinii 

i ekspertyz, a także dzięki integracji ludzi z środowiska biznesu. Aktywność 

statusową realizuje poprzez: Punkt Konsultacyjny, który udziela 

informacji małym i średnim przedsiębiorcom, Ośrodek Enterprise Europe 

Network, który realizuje program na rzecz innowacyjności (CIP), a co 

z a tym idzie wspiera działalność innowacyjna i gospodarcza małych 

i średnich firm. W realizacji założeń statusowych pomagają również 

Gminne Centra Informacji, które to udzielają informacji na temat rynku 

pracy a także prowadzenia działalności gospodarczej oraz Ośrodek 

Rozwoju Innowacji Przedsiębiorstw EUROPARTNER, który zajmuje się 

innowacyjnością firm, pomaga opracowywać wnioski w ramach programów 

pomocowych i propaguje nowe rozwiązania techniczne 21 . 

18 

http://www.irlodz.home.pl/dzI.htm 

19 

http://www.liph.com.pl/index.php?body=1 

20 


21 

http://www.frp.lodz.pl/index.php?dzial=onas


Fundusz Mikro został założony przez Polsko‐Amerykański Fundusz 

Przedsiębiorczości w 1994 roku. Jako główny cel Funduszu można uznać 

wspieranie rozwoju przedsiębiorczości w ramach udostępnienia kapitału 

w formie pożyczek dla właścicieli małych przedsiębiorstw, którzy nie są 

wstanie otrzymać kredytu w banku. Jest to spowodowane brakiem możliwości 

udokumentowania swojej zdolności kredytowej, brakiem majątku. 

Współpraca między mikroprzedsiebiorcami a Funduszem Mikro 

oparta jest na zasadach partnerstwa i obustronnego zaufania. Fundusz 

ten działa w zaskakującym tempie, ponieważ już w ciągu 2 dni jest decyzja 

o przyznaniu kredytu 22 . 

Fundacja Inkubator powstała 11 czerwca 1992 roku i powołana została 

przez Zarząd Miasta Łodzi, który to działał w imieniu Gminy Miejskiej 

Łódź oraz przez Agencję Rozwoju Regionalnego S.A. Jako jedna 

z pierwszych w 2006 roku utworzyła Inkubatory Przedsiębiorczości. 

Działalność Fundacji Inkubator prowadzi Ośrodek Wspierania Przedsiębiorczości, 

a także Fundusz Rozwoju Przedsiębiorczości. Fundacja 

świadczy usługi zgodnie z rozporządzeniem w sprawie KSU dla sektora 

małych i średnich przedsiębiorstw w pięciu kategoriach: informacyjna, 

finansowa, szkoleniowa, doradcza o charakterze zachęcającym do innowacyjności 

i ogólnym 23 . 

Regionalna Izba Gospodarcza w Łodzi powstała, jako organizacja 

samorządu gospodarczego w 1999 roku. Reprezentuje ona interesy 

podmiotów zrzeszonych wobec organów administracji państwowej i samorządowej. 

Do zadań Izby należy: wspieranie rozwoju przedsiębiorczości 

członków Izby jak i pozostałych podmiotów gospodarczych z województwa 

Łódzkiego; praca nad statystykami, analizowanie stanu gospodarki 

województwa a także proponowanie organom samorządowym 

strategii rozwoju gospodarczego regionu; propagowanie etyki i odpowiedzialności 

w działalności gospodarczej a także obrona szacunek i dobrych 

obyczajów w gronie przedsiębiorców 24 . 

Powiatowy Urząd Pracy – oferuje dotacje, jako wsparcie na start nowej 

działalności gospodarczej a także zwrotu kosztów zaopatrzenia i do‐ 

22 

http://www.funduszmikro.pl/ 

23 

http://www.inkubator.org.pl/i/content/view/4/18/ 

24 

http://www.rig.lodz.pl/izba.php?a=1&id=1

126 


posażenia miejsc pracy. Bezrobotny może otrzymać jednorazowo pieniądze, 

dzięki którym będzie mógł podjąć działalność gospodarczą (np. w wysokości 

nieprzewyższającej sześciokrotną wysokość przeciętnego zarobku) 25 . 

Urząd Miasta Łodzi – by zwiększyć atrakcyjność regionu łódzkiego 

dla inwestorów, opracował trzy programy pomocowe: program pomocy 

regionalnej dla podmiotów gospodarczych, które maja szczególne znaczenie 

dla miasta; program pomocy „de minimis”, który jest udzielany 

przedsiębiorcom na terenie miasta łodzi w zakresie nowych technologii; 

program pomocy regionalnej dla inwestorów dzięki którym powstają 

nowe miejsca pracy, szczególności dla przedsiębiorców zajmujących się 

produkcją. Beneficjenci programu korzystają ze zwolnień z podatku nawet 

do 5 lat 26 . 

Do zadań władz regionalnych należy wspieranie przedsiębiorczości, 

co może robić dzięki wykorzystaniu do tego posiadane środki. Środki te 

pochodzą ze współpracy z instytucjami powołanymi szczególnie do tego 

celu, bądź też dofinansowując działalność tych instytucji. Szansą dla 

rozwoju sektora małych i średnich przedsiębiorstw w regionie jest instytucjonalne 

wspieranie przedsiębiorczości. Ważną rolę we wspieraniu 

przedsiębiorczości w regionie odgrywają także programy pomocowe 

Unii Europejskiej, które są skierowane na ten cel. Zintegrowany Program 

Operacyjny Rozwoju Regionalnego (ZPORR) jest największym operacyjnym 

programem, który był skierowany na najistotniejsze sektory objęte 

unijną polityką spójności. Wsparcie w ramach ZPORR było skupione na 

12 obszarach tematycznych, które miały związek z poprawą konkurencyjności 

województw. wzmocnienie rozwoju zasobów ludzkich w regionach, 

było kojonym priorytetem ZPORR, w ramach, którego ZPORR 

proponował bezpośrednia pomoc dla przyszłych mikro‐przedsiębiorców 

dzięki Działania 2.5. Promocja Przedsiębiorczości 27 . Bezpośrednim celem 

Działania 2.5. Promocja Przedsiębiorczości jest aktywna pomoc zatrud‐ 

25 

http://www.pup‐lodz.pl/images/stories/pliki/ZI/pdf/Regulamin_2009.pdf 

26 

E. Skowron, Efektywność polityki władz lokalnych we wspieraniu rozwoju przedsiębiorczości 

na przykładzie regionu częstochowskiego i łódzkiego, [w:] N. Daszkiewicz (red.), Małe 

i średnie przedsiębiorstwa. Szanse i zagrożenia rozwoju, CeDeWu, Warszawa 2007, s.179. 

27 

M. Walczyk, Ocena realizacji projektów wspierających przedsiębiorczość w regionie łódzkim, 

[w:] M. Matejun, M. Szczepańczyk (red.), Współczesne metody zarządzania w praktyce 

gospodarczej, PŁ, Łódź 2009, s. 36‐37.


nienia, poprzez stymulację nowo powstałych mikro‐przedsiębiorstw, 

a także wsparcie mikro‐przedsiębiorcom w skorzystaniu w osiągalnych 

instrumentach wsparcia 28 . 

W województwie łódzkim instytucją odpowiedzialną za wdrażanie 

części Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego 

była Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego. Realizowała ona zadania 

na zlecenie Zarządu Województwa Łódzkiego. W ramach Działania 2.5. 

Promocji Przedsiębiorczości w okresie 2004‐2006 były dwa rodzaje beneficjentów: 

pierwszym beneficjentem była to Instytucja Szkoleniowa, która 

składała wniosek do Łódzkiej Agencji Rozwoju Regionu, a drugim 

beneficjentem – osoba fizyczna, która miała zamiar rozpocząć prowadzenie 

działalności gospodarczej. Od lutego 2005 roku do marca 2007 

roku przeprowadzonych było 9 naborów, w czasie których z 19 projektów 

18 beneficjentów czyli tzw. Instytucji Szkoleniowych popisało umowy, 

a jedynie tylko jeden z beneficjentów zrezygnował. W czasie programowania 

ŁARR zrealizowała aż 18 projektów, natomiast każdy z tych 

projektów zakładał od 15 do 20 beneficjentów, dzięki czemu z pomocy 

prowadzonej w ramach Działania 2.5. Skorzystało 300 ostatecznych beneficjentów 

29 . Rysunek 1 przedstawia instytucje najczęściej wybierane 

dla wspierania MSP. 

Jak wynika z rysunku 1 Łódzka Agencja Rozwoju Regionalnego S.A. 

jest instytucją najczęściej udzielającą wsparcia w Województwie Łódzkim. 

Powodem tego jest prawdopodobnie fakt, iż oferuje każdy rodzaj 

wsparcia poczynając od poręczeń po gwarancje i wsparcie finansowe. 

Równie często wybierany jest Powiatowy Urząd Pracy, w szczególności, 

jeśli chodzi o wsparcie finansowe. Regionalna Izba Gospodarcza w Łodzi, 

Łódzka Izba Przemysłowo‐Handlowa, Izba Rzemieślnicza w Łodzi, 

a także Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości cieszy się wysokim uznaniem 

w kwestii szkoleń i doradztwa 30 . 

28 

http://www.zporr.gov.pl/Projekty/Jakie+projekty+mozna+realizowac+w+ramach+Z 

PORR/Priorytet+2/Dzialanie+25/. 

29 

M. Walczyk, Ocena realizacji projektów ….,op. cit., s. 38‐39. 

30 

A. Zakrzewska‐Bielawska, Rola instytucji wspierających rozwój sektora MSP w regionie 

Łódzkim, w: L. Lewandowska (red.), Nowe Koncepcje zarządzania i finansowania rozwoju firm 

regionu Łódzkiego, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Łódź 2008, s. 36.

128 


Rysunek 1. Najczęściej wybierane instytucje wspierające rozwój MSP 

w zależności od typu usługi w roku 2007 

100% 

90% 

89% 

80% 

70% 

60% 

50% 

46% 

48% 

40% 

37% 

30% 

20% 

10% 

19% 

24% 

18% 

18% 

18% 12% 

12% 12% 

12% 12% 

6% 

11% 

0% 

finansowe szkoleniowe doradcze poręczenia i 

gwarancje 

Ł ódzka Agencja Rozwoju Regionalnego S.A 

Fundacja Inkubator 

Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości 

Fundusz Mikro 

Ł ódzka Izba Przemysłowo‐Handlowa 

Regionalna Izba Gospodarcza 

Izba Rzemieślnicza w Łodzi 

Powiatowy Urząd Pracy 

Źródło: Zakrzewska‐Bielawska A., Rola instytucji wspierających rozwój sektora MSP 

w regionie łódzkim, w: L. Lewandowska (red.), Nowe koncepcje zarządzania i finansowania 

rozwoju firm regionu łódzkiego, PTE, Łódź 2008, s. 33. 

Z pomocy finansowej korzystają najczęściej małe przedsiębiorstwa, 

ponieważ mają ograniczone finanse na rozwój i walkę konkurencyjną w 

stosunku do większych firm. Dlatego tez małe i średnie przedsiębiorstwa 

tak chętnie korzystają z dotacji i wsparcia stworzonego specjalnie na ich 

potrzeby. Usługi cieszące się największym zainteresowaniem przez sektor 

MSP przedstawia rys. 2 31 . 

31 

Tamże, s. 33.


Rysunek 2. Rodzaje wsparcie, z których najczęściej korzysta sektor MSP w roku 2007 

16% 

1% 

6% 

37% 

40% 

finansowe informacyjno‐doradcze nawiązywanie kontaktów 

szkoleniowe 

inne 

Źródło: A. Zakrzewska‐Bielawska, Rola instytucji…, op. cit., s. 33. 


Reasumując, należy zauważyć, że region łódzki jest dogodnym miejscem 

dla rozwoju przedsiębiorczości. Struktura administracyjna województwa 

ukształtowana w roku 1999 ułatwia budowę spoistego obszaru 

gospodarczego o dużym potencjale. Charakterystyczna jest silna współzależność 

między rozwojem sektora MSP a rozwojem regionu. W gospodarce 

województwa małe i średnie firmy odgrywają znaczącą rolę. Województwo 

łódzkie realizuje szereg regionalnych programów operacyjnych 

dążących do wsparcie sektora małych i średnich przedsiębiorstw. 

Na zainteresowanie zasługują także działania podejmowane przez instytucje 

tworzące system wsparcia dla sektora MSP, obejmujące zarazem 

instytucje publiczne, non‐profit jak i podmioty komercyjne.

130 


Literatura 

Daszkiewicz N. (red.), Małe i średnie przedsiębiorstwa. Szanse i zagrożenia rozwoju, CeDeWu, 


Lewandowska L.(red.), Nowe Koncepcje zarządzania i finansowania rozwoju firm regionu 

Łódzkiego, PTE, Łódź 2008. 

Matejun M, Szczepańczyk M. (red.), Współczesne metody zarządzania w praktyce gospodarczej, 

PŁ, Łódź 2009. 

Skowron E., Efektywność polityki władz lokalnych we wspieraniu rozwoju przedsiębiorczości na 

przykładzie regionu częstochowskiego i łódzkiego, w: Daszkiewicz N. (red.), Małe i średnie 

przedsiębiorstwa. Szanse i zagrożenia rozwoju, CeDeWu, Warszawa 2007. 

Stanienda J., Determinanty rozwoju i konkurencyjności przedsiębiorstw w regionie, Małopolska 

Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Tarnów 2006 

Walczyk M., Ocena realizacji projektów wspierających przedsiębiorczość w regionie łódzki, PŁ, 

Łódź 2009. 

Zadura‐Lichota P., Żołnierski A. (red.), Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw 

w Polsce w latach 2006‐2007, PARP, Warszawa 2008. 

Zakrzewska‐Bielawska A., Rola instytucji wspierających rozwój sektora MSP w regionie Łódzkim, 

PTE, Łódź 2008.. 

Akty prawne: 

Ustawa O swobodzie działalności gospodarczej z dnia 2 lipca 2004 r. Dz. U. Nr 173, poz. 1807 

Ustawa z dnia 14 lutego 2003 r. Kodeks cywilny, Dz. U. nr 49 z 2003 r., poz. 408 

Ustawa z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej. Dz. U. Nr 101 poz.1178 

ze zm. 

Strony internetowe: 

http://lodzkie.pl 

http://regiony.poland.gov.pl/lodzkie/Informacje,o,regionie,100.html. 

http://www.lodzkie.pl/lodzkie/wojewodztwo/index.html. 

http://www.uw.lodz.pl/index.php3?str=66 

http://www.irlodz.home.pl/dzI.htm 



http://www.frp.lodz.pl/index.php?dzial=onas 

http://www.funduszmikro.pl/ 

http://www.inkubator.org.pl/i/content/view/4/18/ 

http://www.rig.lodz.pl/izba.php?a=1&id=1 

http://www.pup‐lodz.pl/images/stories/pliki/ZI/pdf/Regulamin_2009.pdf 

http://www.zporr.gov.pl/Projekty/Jakie+projekty+mozna+realizowac+w+ramach+ZPORR 

/Priorytet+2/Dzialanie+25/.


SUPPORTING THE DEVELOPMENT OF THE SECTOR SMALL 

AND AVERAGE OF ENTERPRISES ON THE EXAMPLE 

OF THE ŁÓDŹ PROVINCE 

Abstract 

Small and medium‐sized enterprises are getting the aid from different institutions 

in Lodz area. These institutions are supporting enterprises from 

very beginning action of the subject, as well as when the company is functioning 

for a long time. Small and average enterprises can in Łódź region 

thanks to supporting these institutions strongly and dynamically to act and 

to develop, having a positive effect on the course of the management of region 

with one of such examples on the land of the Lodz province there is 

a fact that companies are contributing to reducing unemployment from the 

MSP sector as well as they have the big contribution to creating the gross 

domestic product.



Piotr Arendarski 

University of Southern Denmark, Odense, Dania 

Wykorzystanie modelu probitowego w procesie alokacji 

aktywów między indeksy małych i dużych spółek na 

Warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych 

1. Wprowadzenie. Analiza dotychczasowej literatury 

Analizując literaturę tematu można znaleźć wiele opracowań wybitnych 

naukowców, którzy dowodzą, iż inwestycje w spółki małe w średnim 

i długim horyzoncie czasowym daje lepszą relację zysku do ryzyka. 

Tego typu dowody można znaleźć w pracach Capual, Rowley i Sharpe 

(1993), Arshanapalli, Coggin i Doukas (1998), Fama and French (1998), 

Bauman (1998) and Reinganum (1999). Jednak w praktyce tak konsekwentna 

strategia może nie przynieść wymiernych korzyści. Dzieję się to 

z tego powodu, że w długim okresie czasu spółki mogą ewaluować. Te 

mniejsze mogą stać się większymi, z drugiej strony większe mogą stać 

się mniejszymi. W tym celu w wielu pracach naukowych poddano badaniom 

strategie oparte na aktywnej, rotacyjne alokacji kapitału między 

spółki małe i spółki duże. Naturalne pytanie się więc nasuwa, jak odchylenie 

wykorzystać i zająć w odpowiednim czasie odpowiednią pozycję 

na spreadzie. Badania naukowe Sharpe’a (1993) i Jeffrey (1984) dowodzą, 

że można znaleźć odpowiednie momenty na rynku aby w pełni wykorzystać 

odchylenia na spreadzie. W swojej pracy Bauer i Dalhquist (2001) 

pokazując, że strategia trzymania spółek dużych w portfelu nieznacznie 

pokonuje strategie rotacyjną między dużymi, a małymi spółkami. Wiele 

można znaleźć jednak badań, które potwierdzają, że umiejętnie skon‐

134 


struowane modele taktycznej alokacji aktywów są w stanie pokonać strategie 

pasywne. Na przykład Arshanapalli, Coggin i Doukas w swojej 

pracy wskazują, że odchylenia na spreadzie między różnymi indeksami 

nie mogą być wyjaśniane za pomocą jedynie przeszłych zachowań szeregów 

czasowych, a powinny być prognozowane za pomocą zmiennych 

makroekonomicznych. Kao i Shumker (1999) dowodzą, iż użycie krzywej 

dochodowości, rentowności obligacji czy prognozowanej zmiany 

produktu narodowego brutto jest skutecznym prognostykiem zachowań 

spreadu. Podobnie Anderson (1997) jest zdania, że zależności wykrywane 

w zmianach krzywej dochodowości mogą mieć wpływ na odchylenia 

między indeksem dużych i małych spółek. 

Wyżej zaprezentowane metody bazują na wychwytywaniu odchyleń 

na spreadzie za pomocą modeli opierających się na metodach ilościowych. 

Z drugiej jednak strony istnieje grupa zwolenników, którzy uważają, 

że metodami prostszymi i skuteczniejszymi są strategie momentum. 

Strategie tego typu bazują w większości na autokorelacji stóp zwrotu. 

Analiza wyników zaprezentowanych choćby w pracach Lo i McKinley 

(1990) i Jegadeesh i Titman (1993) dowodzą, iż strategie tego typu należy 

umiejętnie skonstruować zarówno pod względem okresu trwania inwestycji, 

jak i pod względem odpowiedniego momentu do zawarci transakcji. 

Autor w tej pracy będzie starał się porównać obie metody wykorzystywane 

w zaprezentowanym przeglądzie literatury. Dodatkowo zaprezentuje 

swoje autorskie metody badawcze. 

Wyselekcjonowanie zbioru zmiennych objaśniających było wynikiem 

przemyśleń autora dotyczących dotychczasowych analizy pracy naukowych 

z tejże tematyki oraz własnych analiz. Autor starał się w jak największym 

stopniu rozbudować zbiór zmiennych objaśniających, gdyż 

z jego wcześniejszych badań, Arendarski (2009), wynikało, że im więcej 

istotnych zmiennych w modelu tym lepsze wyniki predykcji. Aby z dużego 

zbioru zmiennych objaśniających wybrać te istotne, autor zastosuje 

testy statystyczne w tym celu.

Wykorzystanie modelu probitowego w procesie alokacji aktywów… 135 

2. Charakterystyka opisowa indeksów Wig20 i sWig80 

Wig20 to indeks giełdowy 20 największych spółek akcyjnych notowanych 

na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Bazową 

datą dla indeksu jest 16 kwietnia 1994, zaś wartością bazową 1000 punktów. 

Jest to indeks typu cenowego (przy jego obliczaniu bierze się jedynie 

ceny zawartych w nim transakcji). W ramach Wig20 nie może być 

notowanych więcej niż 5 spółek z jednego sektora; nie są w nim notowane 

fundusze inwestycyjne. 

Listę spółek wchodzących w skład indeksu WIG20 ustalono na podstawie 

średniej ważonej 2 kryteriów: 

• wielkości obrotu giełdowego akcji spółki w relacji do łącznych obrotów 

wszystkich spółek wchodzących w skład indeksu w okresie 

trzech miesięcy, 

• wartości rynkowej spółki w relacji do kapitalizacji spółek wchodzących 

w skład indeksu w okresie miesiąca. 

sWig80 to indeks giełdowy małych spółek notowanych na warszawskiej 

Giełdzie Papierów Wartościowych, który zastąpił po sesji w dniu 16 marca 

2007 indeks WIRR. W jego skład wchodzi stała liczba 80 spółek. Spółki 

do indeksu sWIG80 wybierane są na postawie tego samego rankingu, co 

do WIG20 i mWIG40 jako 80 kolejnych, które nie weszły do WIG20 

i mWIG40. Pomimo, że od 1 stycznia 1995 roku do 16 marca 2007 roku na 

giełdzie notowany był indeks WIRR, autor dla celów badawczych będzie 

ten indeks utożsamiał z indeksem sWig80. Dodatkowo będzie się posługiwał 

cały czas nazwą sWig80, zamiast WIRR. 

Rysunek 1 przedstawia wykres wspólny indeksu Wig20 i sWig80. 

Można zaważyć, iż do roku 2004 indeksy były silnie skorelowane ze sobą. 

Natomiast od 2004 do połowy 2007 roku można obserwować dominację 

sWig80. Był to okres boomu na giełdzie. Inwestycje w spółki małe, 

bardziej ryzykowne, mające większy potencjał wzrostu były wówczas 

bardzo popularną inwestycją kapitału wśród inwestorów. Jednak po tym 

okresie nastąpił początek dekoniunktury na rynku papierów udziałowych 

i zauważalny odwrót od spółek małych.

136 


Rysunek 1. Stopy zwrotu skumulowane w ujęciu procentowym 

Źródło: Opracowanie własne. 

Powyżej widoczne odchylenia w stopach zwrotu między opisywanymi 

indeksami są na tyle istotne, że wydaje się być zasadnym przeprowadzenie 

głębokiej analizy przyczyn powstawania tych odchyleń jak 

i opracowanie strategii inwestycyjnej, która mogłaby pokonać strategie 

oparte na zasadzie „kup i trzymaj” 

2. Cel pracy, hipotezy badawcze 

W rozdziale tym dokonano badania w celu odpowiedzi na pytanie 

czy krótkoterminowe różnice w zmianach stóp zwrotu między indeksami 

dużych i małych spółek mogą być lepiej wyjaśniane 1 przez następujące 

metody: 

model probitowy, 

strategie momentum, 

równo ważoną strategię pasywną 2 . 

1 

Autor przyjął założeni, że „lepiej wyjaśnia” metoda, za pomocą której można uzyskać 

wyższą relację stopa zwrotu/odchylenie standardowe. 

2 

Strategia pasywna polega na skonstruowania portfela składającego się w 50% z indeksu 

Wig20 i w 50% z indeksu sWig80. Skład portfela jest stały przez cały okres.


Strategia momentum polega na wyborze do portfela indeksu (kupienie 

indeksu), który w poprzednim miesiącu uzyskał niższa stopę zwrotu. 

W ten sposób w każdym z miesięcy portfel będzie się składał albo w 

100% z indeksu Wig20 albo z indeksu sWig80. 

Autor w poszukiwaniu metod, które „lepiej wyjaśniają” odchylenia 

na spreadzie 3 Wig20 – sWig80, szuka takich modeli, za pomocą, których 

portfel inwestycyjny posiada najwyższą wartość wskaźnika stopa zwrotu 

/ odchylenie standardowe. 

Dodatkowo autor odpowie na pytania: 

• Które z kryteriów dobroci modeli probitowych najlepiej wyjaśnia 

odchylenia na spreadzie Wig20 – sWig80. Jako kryteria dobroci modelu 

probitowego autor wyróżnił: 

o Test ilorazu wiarygodności, 

o Iloraz szans wyznaczony na podstawie tabeli trafności klasyfikacji 

przypadków, 

o Kryterium Akaike’a, 

o Absolutny błąd prognozy, 

• Czy stosowanie dywersyfikacji 4 przy użyciu skorelowanych ze sobą 

instrumentów polepsza relację stopa zwrotu/odchylenie standardowe. 

3. Metodologia badań 

Badanie obejmowało okres od początku 1995 roku do maja 2009 roku. 

Autor wykorzystał miesięczne stopy zwrotu. 

Zmiany danej zmiennej były liczone według wzoru: 

Zmiana X = ln(X)t – ln(X)t‐1 

3 

Spread między indeksem Wig20, a sWig80 jest definiowany jako różnica procentowa 

w stopach zwrotu. 

4 

Jako wyżej wymienioną dywersyfikację autor rozumie lokowanie kapitału w oba 

instrumenty: Wig20 oraz sWig80. W przeciwnym wypadku kapitał będzie lokowany albo 

w Wig20 albo w sWig80.

138 


Spread dla zmiennej będącej różnicą zmiennnej 1 i zmiennej 2 był 

liczony według wzoru: 

Spread (X1,2) = [ln(X1)t – ln(X1)t‐1] – [ln(X2)t – ln(X2)t‐1] 

Dokonano wyboru zmiennych objaśniających opierając się na badaniach 

naukowych wspomnianych we wprowadzeniu. Wyselekcjonowane 

zmienne objaśniające poddano testowi Simsa na zbadanie istnienia 

związków przyczynowych między zmienną objaśnianą, a opóźnionymi 

zmiennymi objaśniającymi. 

Test Simsa jest jednym z testów przyczynowości w sensie Grangera. 

Główne założenie tego testu mówi, iż jeżeli istnieje równanie regresji Yt 

w zależności od przeszłych i przyszłych wartości Xt, to w przypadku, 

gdy współczynniki stojące przy przyszłych wartościach procesu Xt są 

nieistotne różne od zera mówimy, że Yt nie jest przyczyną Xt w sensie 

Grangera. Proces Xt jest zatem egzogeniczny w stosunku do Yt. 

Test Simsa przeprowadzono klasyczną metodą najmniejszych kwadratów. 

Nie występuje bowiem autokorelacja reszt. Zmienne objaśniające 

zachowują stacjonarność. Przeprowadzono badanie 3 kolejnych opóźnień 

zmiennych X względem zmiennej Y. Autor wybrał 3 opóźnienia 

zmiennych objaśniających kierując się analizą dotychczasowej literatury. 

Przyjęto H0 mówiącą o tym, że współczynniki stojące przy przyszłych 

wartościach procesu Xt są nieistotnie różne od zera. Hipotezę zerową 

weryfikuje się za pomocą testu T‐Studenta na istotność parametrów 

w równaniu regresji. Do odrzucenia H0 autor przyjął zasadę aby wartość 

p była mniejsza od 0,10. 

Zmiana każdej zmiennej jest wyrażony w taki sposób, że Xt = ln(Xt ) – 

ln(Xt‐1). Następnie wyselekcjonowane zmienne na podstawie testu Simsa 

otrzymały nazwy zgodnie z opóźnieniem, które reprezentują według 

wzoru: 

Nowa zmienna = X_t, 

gdzie: 

X – nazwa zmiennej, 

T – liczba opóźnień.


Finalnym etapem było stworzenie rankingu ze wszystkich istotnych 

zmiennych na podstawie kryterium, którym została wartość p. Im niższa 

tym zmienna wyżej w rankingu. Tabela 1 przedstawia ranking zmiennych. 

Następnie przystąpiono do estymacji modeli ekonometrycznych 

prognozujących zmianę spreadu między Wig20, a sWig80. Do tego celu 

użyto model probitowy. Analizowany model będzie miał postać: 

gdzie: 

X – zmienne objaśniające, 

Yt+1 = 1, jeśli różnica w ujęciu procentowym między Wig20 a sWig80 będzie 

dodatnia w okresie jednego miesiąca naprzód względem zmiennych 

objaśniających, w przeciwnym wypadku Yt+1 . 

Tabela 1. Ranking testu Simsa według wartości p w ujęciu procentowym 

1 ISM_SP500_1 0,03% 

2 USDjpy_1 0,26% 

3 ISM_SP500_3 0,69% 

4 ISM_1 0,76% 

5 ISM_USDpln_1 1,97% 

6 SP400_3 2,53% 

7 SP100_SP400_3 3,14% 

8 SP500_3 3,26% 

9 Miedż_1 3,30% 

10 SP500_SP400_2 3,73% 

11 ISM_USDpln_2 3,79% 

12 d_ISM_2 4,12% 

13 SP400_1 4,42% 

14 PPrzUS_2 5,24% 

15 Usdpln_SP500_3 5,42% 

16 PrPrzUs_Inf_2 7,24% 

17 Złoto_SP100_1 7,24% 

18 OblUs30_Zloto_2 7,27% 

19 SP400_2 7,42% 

20 Soja_1 9,36% 

Źródło: Opracowanie własne.

140 


Do oszacowania poprawności estymowanych modeli użyto następujące 

kryteria: 

a) Test ilorazu wiarygodności, służący do weryfikacji hipotezy zerowej 

mówiącej o tym, że wszystkie parametry modelu, poza wyrazem 

wolnym, są równe zeru, wyrażonego wzorem: 

gdzie: 

Lur – wartość funkcji wiarygodności dla pełnego modelu, 

Lr – wartość funkcji wiarygodności dla modelu zawierającego jedynie 

wyraz wolny; 

b) Iloraz szans wyznaczony na podstawie tabeli trafności klasyfikacji 

przypadków; 

c) Kryterium Akaike’a, obliczane według wzoru: 

gdzie: 

L(θi, D) – funkcja wiarygodności dla parametrów modelu θi i danych 

empirycznych D, 

k – liczba składowych wektora parametrów θ modelu (liczba parametrów 

modelu). 

We wzorze na AIC występują dwa wyrażenia. Pełnią następujące 

funkcje: 

L – określa stopień dopasowania modelu (zgodność modelu z danymi 

empirycznymi), 

2k ‐ określa stopię złożoności (skomplikowalności) modelu. 

Uogólniając, Kryterium Akaike’a służy z jednej strony do poszukiwania 

modelu o najmniejszej złożoności, a z drugiej strony o najlepszym 

dopasowaniu. 

d) Absolutny błąd prognozy, obliczany według wzoru: 

gdzie: 

yt – rzeczywista wartość zmiennej prognozowanej Y w momencie/ 

okresie t,


yt* – prognoza zmiennej Y na moment/okres t. 

Głównym celem estymacji modeli było znalezienie po jednym modelu, 

który by optymalizował kryteria opisane powyżej. Następnie dokonano 

estymacji modeli w oparciu o dwie metody krokowe konstrukcji 

modelu probitowego: 

a) Algorytm regresji krokowej postępującej. W ten sposób stworzono 20 

modeli. Dodatkowo w każdym modelu usuwano najmniej istotną 

zmienna i estymowano go ponownie; implikowało to powstanie kolejnych 

18 modeli. 

b) Algorytm regresji krokowej wstecznej. Polega na skonstruowaniu 

modelu zawierającego wszystkie potencjalne zmienne objaśniające, a 

następnie na stopniowym eliminowaniu zmiennych tak, aby utrzymać 

model z najwyższa wartością parametrów, które są kryterium 

wyboru modelu, przy zachowaniu istotności parametrów. 

Całe badanie obejmowało okres od 1995 do 2009 roku, z podziałem 

na okres treningowy od 1995 do 2001 roku, składający się z 72 miesięcznych 

obserwacji oraz okres treningowy od 2002 do 2009 roku składający 

się z 89 obserwacji. Wykorzystując wyselekcjonowany zbiór zmiennych 

stworzono prognozy na kolejne 12 miesięcy. W ten sposób, że wykorzystując 

wyestymowane modele na zbiorze treningowym dokonano pierwszej 

prognozy w styczniu 2002 roku naprzód na kolejne 12 okresów. Następnie 

dodano te 12 okresów do zbioru treningowego i mając już 101 

obserwacji dokonano prognozy w styczniu 2003 roku na kolejne 12 okresów. 

Całą procedurę kontynuowano do 2009 roku. 

Po analizie dopasowań wszystkich modeli wybrano 3 modele. Model 

1 − model 12a okazał się najbardziej optymalny pod względem ilorazu 

szans. Model 2 − model 20 był najbardziej optymalny pod względem 

średniego błędu absolutnego. Model 3 − model 39 był optymalny zarówno 

pod względem testu ilorazu wiarygodności, jak i Kryterium informacyjnym 

Akaike’a. 

Dodatkowo w ramach badań emipirycznych skonstruowano model 

ważony, dla którego wagi dostarczyły średnie z modelu 1, modelu 2 

i modelu 3.

142 


Po wyselekcjonowaniu modeli, przystąpiono do budowy prognoz. 

Autor zdecydował się na dwa podejścia do tego tematu. Podejście pierwsze 

polegało na dynamicznym ujęciu prognozowania na podstawie modeli 

probitowych. 

Model 1 

Estymacja Probit, wykorzystane obserwacje 3/1995 – 12/2001 

Zmienna zależna: Spread Wig20 – sWig80 

współczynnik błąd standardowy t‐Studenta wartość p 

const 0,00268345 0,190242 0,01411 0,9887 

USDjpy_1 6,71932 4,9476 1,358 0,1744 

ISM_SP500_3 ‐13,8939 5,79163 ‐2,399 0,0164 ** 

ISM_1 8,07639 8,09324 0,9979 0,3183 

ISM_USDpln_1 11,5525 6,97661 1,656 0,0977 * 

SP400_3 ‐31,447 28,8094 ‐1,092 0,275 

SP100_SP400_3 ‐30,1962 25,0089 ‐1,207 0,2273 

SP500_3 23,4963 30,9649 0,7588 0,448 

Mied_1 ‐3,78889 2,63584 ‐1,437 0,1506 

SP500_SP400_2 2,99506 6,75864 0,4431 0,6577 

ISM_USDpln_2 2,42529 7,79862 0,311 0,7558 

ISM_2 ‐9,00585 8,29677 ‐1,085 0,2777 

Logarytm wiarygodności ‐39,71477 Kryt. inform. Akaikeʹa 103,4295 

Liczba przypadków ʹpoprawnej predykcjiʹ = 63 (76,8%) 

Test ilorazu wiarygodności: Chi‐kwadrat(11) = 34,1978 [0,0003]


Model 2 

Estymacja Probit, wykorzystane obserwacje 3/1995 – 12/2001 


t‐Studenta wartość p 

const 0,20972 0,312838 0,6704 0,5026 

OblUs30_Zloto_2 ‐4,26497 4,24266 ‐1,005 0,3148 

PPrzUS_2 ‐33,4581 95,3897 ‐0,3508 0,7258 

PrPrzUs_Inf_2 0,0814038 0,914559 0,08901 0,9291 

Złoto_SP100_1 5,45221 5,69425 0,9575 0,3383 

Mied_1 ‐3,08799 2,81623 ‐1,096 0,2729 

SP500_3 25,2654 33,5969 0,752 0,452 

SP400_1 ‐8,71795 7,62786 ‐1,143 0,2531 

SP400_2 0,979026 4,85274 0,2017 0,8401 

SP400_3 ‐38,3869 33,2079 ‐1,156 0,2477 

SP100_SP400_3 ‐35,9893 27,7226 ‐1,298 0,1942 

SP500_SP400_2 3,04145 9,08705 0,3347 0,7379 

Soja_1 ‐3,99576 3,20153 ‐1,248 0,212 

Usdpln_SP500_3 ‐9,59872 9,74055 ‐0,9854 0,3244 

USDjpy_1 9,32242 5,84976 1,594 0,111 

ISM_1 24,3257 13,829 1,759 0,0786 * 

ISM_2 ‐6,6301 9,58216 ‐0,6919 0,489 

ISM_SP500_1 ‐15,9623 11,6594 ‐1,369 0,171 

ISM_SP500_3 ‐10,9364 6,47102 ‐1,69 0,091 * 

ISM_USDpln_1 13,783 8,30583 1,659 0,097 * 

ISM_USDpln_2 5,01042 8,75598 0,5722 0,5672 



Test ilorazu wiarygodności: Chi‐kwadrat(20) = 40,4556 [0,0044] 

Autor dysponując danym zbiorem uczącym z okresu 3/1995 do 12/2001 

przeprowadzał prognozy na 12 miesięcy naprzód. Po dokonaniu prognozy, 

kolejnym krokiem było dodanie wygasłych prognoz do zbioru uczącego się. 

Po każdym takim etapie do zbioru uczącego przypisywano wygasłe prognozy 

z ostatnich 12 miesięcy i jednocześnie nie odcinano obserwacji najstarszych. 

Tym samym zbiór uczący powiększał się z każdym etapem poprzez 

dodawanie najnowszych obserwacji do zbioru uczącego się. W ramach 

tego podejścia zastosowano 2 strategie konstrukcji portfela: 

1) Strategia 1. Otrzymana prognoza zwracała wagę jaką w danym miesiącu 

przypisano w portfelu dla Wig20 i sWig80. Suma wag = 100.

144 


2) Strategia 2. Otrzymana prognoza zwracała decyzję czy cały kapitał 

będzie lokowany w Wig20, czy sWig80. Jeśli otrzymana wartość była 

większa lub równa od 0,5 wówczas cały kapitał lokowano w Wig20, 

w przeciwnym wypadku cały kapitał było lokowany w sWig80. 

Model 3 

Estymacja Probit, wykorzystane obserwacje 1‐82 


współczynnik błąd standardowy t‐Studenta wartość p 

const 0,0165473 0,167993 0,0985 0,9215 

USDjpy_1 7,61161 4,61564 1,649 0,0991 * 

ISM_SP500_3 ‐6,71212 3,12725 ‐2,146 0,0318 ** 

ISM_USDpln_1 15,7133 4,41858 3,556 0,0004 *** 

SP100_SP400_3 ‐6,26967 4,89571 ‐1,281 0,2003 

Soja_1 ‐4,74557 2,77271 ‐1,712 0,087 * 



Test ilorazu wiarygodności: Chi‐kwadrat(5) = 28,6345 [0,0000] 

. 

Tabele 2 i 3 zawierają wyniki zastosowania podejścia 1 w porównaniu 

ze strategią kup i trzymaj oraz strategią momentum. 

Tabela 2. Wyniki portfela opartego na strategii 1 

Model 1 Model 2 Model 3 

Model 

ważony 

Kup 

i trzymaj 

Momentum 

Stopa zwrotu/ 

odchylenie stand. 19,92 20,58 20,03 20,28 16,61 11,29 

Skumulowana 

stopa zwrotu 150,66% 162,27% 158,45% 157,13% 124,52% 88,51% 

Średnia miesięczna 

stopa zwrotu 1,67% 1,80% 1,76% 1,75% 1,38% 0,98% 

Odchylenie standardowe 

7,56% 7,89% 7,91% 7,75% 7,50% 7,84% 




Model 1 Model 2 Model 3 Model ważony 

Wskaźnik stopa zwrotu/ 

odchylenie standardowe 25,12 19,27 20,73 20,98 

Skumulowana stopa zwrotu 198,07% 161,28% 169,76% 171,32% 


stopa zwrotu 2,20% 1,79% 1,89% 1,90% 

Odchylenie standardowe 7,88% 8,37% 8,19% 8,17% 


Rysunek 2 i 3 przedstawiają graficzne porównanie zyskowności poszczególnych 

metod. Jako metodę reprezentująca model probitowy autor 

przyjął model ważony. 

Rysunek 2. Skumulowana stopa zwrotu. Podejście 1. Strategia 1 


146 


Rysunek 3. Skumulowana stopa zwrotu. Podejście 1. Strategia 2. 


Podejście drugie, wyniki w tabelach 4 i 5, polegało na statycznym 

ujęciu prognozowania na podstawie modeli probitowych. Autor dysponując 

danym zbiorem uczącym z okresu 3/1995 do 12/2001 przeprowadzał 

prognozy na 90 miesięcy naprzód, nie dodając przy tym wygasłych 

prognoz do zbioru uczącego się. W ramach tego podejścia zastosowano 

identyczne strategie konstrukcji portfela jak w przypadku prognozowania 

dynamicznego. 



Model 

ważony 

Kup 

i trzymaj 

Momentum 

Stopa zwrotu/ 

odchylenie standardowe 20,66 21,26 20,04 20,72 16,61 11,29 

Skumulowana 

stopa zwrotu 157,34% 166,49% 155,89% 159,91% 124,52% 88,51% 


stopa zwrotu 1,75% 1,85% 1,73% 1,78% 1,38% 0,98% 

Odchylenie standardowe 7,61% 7,83% 7,78% 7,72% 7,50% 7,84% 





Model 

ważony 

Stopa zwrotu/ 

odchylenie standardowe 22,61 23,46 21,26 23,33 

Skumulowana stopa zwrotu 179,99% 192,23% 169,53% 184,46% 

Średnia miesięczna stopa zwrotu 2,00% 2,14% 1,88% 2,05% 

Odchylenie standardowe 7,96% 8,20% 7,97% 7,91% 


Rysunek 4 i 5 przedstawiają graficzne porównanie zyskowności poszczególnych 

metod. Jako metodę reprezentująca model probitowy autor 

przyjął model ważony. 



Kolejnym etapem było obliczenie stóp miar ryzyka i stopy zwrotu 

według kryteriów wyboru modeli. Wnioski, które prezentuje tabela 6, tej 

analizy może zniekształcić fakt, iż kierując się 4 kryteriami wybrano tylko 

3 modele. Było to podyktowane tym, iż model 3 był efektywny pod

148 


względem dwóch kryteriów. Jednak takie rozwiązanie pozwoli nam odpowiedzieć 

na pytanie czy model efektywny pod więcej niż dwoma 

względami jest skuteczniejszy od modeli efektywnych pod jednym 

względem. W celu otrzymania wyników autor uśrednił poszczególne 

modele z obu podejść i obu strategii. 



Tabela 6. Wyniki według przyjętych kryteriów dobroci modelu 

Stopa zwrotu/odchylenie 

standardowe 

Skumulowana 

stopa zwrotu 

Test ilorazu wiarygodności/kryterium 

Akaikeʹa 20,51 163,41% 

Iloraz szans 22,08 171,52% 

Absolutny błąd prognozy 21,14 170,57% 



Wyniki zaprezentowane w tabelach 2‐5 dają jasną odpowiedz na pytanie 

zadane na początku rozdziału. Można zatem stwierdzić, iż krótkoterminowe 

odchylenia w stopach zwrotu na spreadzie między indeksami


dużych i małych spółek mogą być lepiej wyjaśniane przez modele probitowe 

w porównaniu ze strategią kup i sprzedaj oraz strategią momentum. 

Autor znalazł również odpowiedzi na pytania poboczne. Kryterium 

dobroci modelu, które najlepiej opisuje odchylenia na spreadzie Wig20 – 

sWig80 okazał się być iloraz szans. Dodatkowo okazało się, iż model 3, 

który był efektywny pod względem dwóch kryteriów nie wyróżnił się 

pozytywnie na tle pozostałych. 

Wyniki badań dowodzą, iż zastosowanie dywersyfikacji w przypadku 

tak silnie skorelowanych instrumentów nie daje pozytywnych wyników. 

Okazało się bowiem, iż w celu maksymalizacji wskaźnika stopa zwrotu/odchylenie 

standardowe należy cały kapitał inwestować w Wig20 lub 

sWig80. 

Bibliografia 

Anderson H.M. (1997), Transaction Costs and Nonlinear Adjustment Towards Equilibrium in 

The US Treasury Bill Markets, Oxford Bulletin of Economics and Statistics, Vol. 59. 

Arendarski P. (2009), Wykorzystanie modelu probitowego do prognozowania wzrostu wartości 

rynkowej polskich przedsiębiorstw z branży spożywczej notowanych na WGPW, IV Konferencja 

Młodych Uczonych w Krakowie. 

Arshanapalli B.,G., Coggin T. D., Doukas, J. (1998), Multifactor Asset Pricing Analysis of 

International Value Investment Strategies, Journal of Portfolio Management. 

Bauman W., Conover C., Miller R. (1998), Growth Versus Value And Large Versus Small Cap 

Stocks In International Markets” Financial Analysts Journal. 

Baur D., Lucey B. (2009), Is Gold a Hedge or a Safe Haven? An Analysis of Stocks, Bonds and 

Gold, Dublin City University – Business School, Dublin. 

Capual C., Rowley I., Sharpe W. (1993), International Value and Growth Stock Returns, 

Financial Analysts Journal. 

Fama E., French K. (1998), Value versus Growth: The International Evidence, Journal of 

Finance, American Finance Association, vol. 53(6). 

Jeffrey R. (1984), The Folly of Stock Market Timing, Harvard Business Review. 

Jegadeesh N., Titman S. (1993), Returns to Buying Winners and Selling Losers: Implications 

for Stock Market Efficiency, “Journal of Finance”, Vol. 48, No. 1, s. 65–89. 

Kao D. Schumaker R.D. (1999), Equity Style Timing, Financial Analysts Journal. 

Lo A., MacKinlay C. (1990), Data‐Snooping Biases in Tests of Financial Asset Pricing Models, 

Review of Financial Studies, Oxford University Press for Society for Financial 

Studies, vol. 3(3), pages 431‐67.

150 


Osińska M. (2008), Ekonometryczna analiza zależności przyczynowych, Wydawnictwo 

Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń. 

Sharpe W., Alexander G. (1990), Investments, Wydanie 4, Englewood: Prentice Hall. 

DYNAMIC ASSET ALLOCATION MODELLING FOR DOMESTIC 

INVESTMENTS BETWEEN SMALL‐CAP AND LARGE‐CAP INDEXES] 

Abstract 

This paper examines whether short‐term variation in the spreads between 

theWig20 and the sWig80 is better predictable and exploitable by means of 

probit model in relation to passive strategies or momentum style rotation 

strategy. 

Asset allocation has become popular in asset management since the stock 

market crash in 2007. Much research has been done in domestic asset allocation 

and global asset allocation. However portfolio mix between the 

Wig20 and the sWig80 is a novel combination for asset allocation. The objective 

of this study is to develop dynamic asset allocation strategy dealing 

with such asset mix. A rolling binary probit model is built using the preceding 

seventy two months of data and is used to forecast the next month’s 

movements of these two indices. 

This study affirms that an asset allocation strategy can be established to 

time the market and generate a superior abnormal return on a portfolio investing 

in these two assets. A prediction model can be built on public information 

variable. Even with transaction costs, an investor can rely on the 

signals to make asset allocation between these indices and produce a terminal 

wealth significantly larger than the passive portfolio invested in either 

one of the indices alone.



Gniewomir Pieńkowski 


Transformacja polskiego systemu reagowania 

kryzysowego 

1. Wstęp 

Jedną z ważniejszych funkcji współczesnego państwa jest zapewnienie 

obywatelom podstawowych warunków ochrony przed potencjalnymi 

i realnymi niebezpieczeństwami związanymi z występowaniem katastrof 

naturalnych oraz zagrożeń związanych z działalnością ugrupowań 

terrorystycznych. Ludzkość obecnie stanęła wobec nowych wyzwań 

i zagrożeń w dziedzinie bezpieczeństwa. Poszukiwane są drogi i środki, 

które będą mogły zapewnić bezpieczeństwo obywatelom. Wszystkie organizacje 

międzynarodowe, rządy, szukają wciąż nowych metod i technik, 

które mogłyby zniwelować zagrożenia czy konflikty. Tworzone są i udoskonalane 

systemy reagowania kryzysowego, których celem jest przeciwdziałanie 

niebezpiecznym zdarzeniom, wczesne ich wykrywanie zarówno 

w okresie pokoju, kryzysu czy wojny. Nadrzędnym celem systemów jest 

opracowanie mechanizmów zapobiegawczo‐ochronnych. 

Poszukiwanie rozwiązań w celu likwidacji wszelkich dysfunkcji systemu 

jest procesem samodoskonalącym. Wprowadzenie zmian o charakterze 

modyfikacyjno‐adaptacyjnym pozwoli zaobserwować rozwiązywanie 

problemów poprzez zastosowanie technik optymalizacyjnych. 

Biorąc pod uwagę sytuację Polski lat dziewięćdziesiątych XX wieku – do

152 


chwili obecnej, zwrócimy uwagę na problemy, które łączą się z koniecznością 

zmian innowacyjnych w otoczeniu, gdyż tylko one warunkują byt 

państwowy i przeżycie obywateli. Potrzeba zmian zawsze łączy się 

z wyodrębnieniem sytuacji dysfunkcyjnych, które należy rozpoznać 

i wyodrębnić. Celem jest skonstruowanie systemu innego od tego, który 

funkcjonuje, ale jest nie efektywny w procesie działania i zaprojektowaniu 

„nowego” modelu, które może być systemem naprawczym, sprawdzającym 

się w toku codziennych zmagań z sytuacjami kryzysowymi 

czy kryzysami. 

Prawdopodobieństwo opracowania najkorzystniejszego modelu reagowania 

kryzysowego wzrasta wraz z wdrożeniem ilości, jakości pomysłów 

i wdrożeń tych idei w praktyce. Istnieje zatem potrzeba wypracowania 

modelu kryzysowego wzbogaconego o wiedzę teoretyczną 

i doświadczenie praktyczne, które dałyby pożądany efekt w twórczym 

opracowaniu modelu. Techniki heurystyczne w przeciwieństwie do 

technik algorytmicznych nie gwarantują osiągnięcia popranego rozwiązania, 

gdyż nie precyzują dokładnego przebiegu wykonywania kolejnych 

operacji prowadzących do osiągnięcia pożądanego celu, co nie obniża 

ich wartości. 

Projektowanie modelu reagowania kryzysowego nie stanowi celu 

samego w sobie, ale jest środkiem służącym do opracowania systemu 

bezpieczeństwa narodowego, tak sprawnego, aby obywatele czuli się 

w nim bezpiecznie. Właściwie przygotowany system oznacza takie zaprojektowanie 

modelu, aby nie był on „skostniały” i statyczny, ale miał 

zdolność ciągłego dostosowywania się do zmian w otoczeniu ( a nawet 

ich wyprzedzania) i rozwoju. Nie jest to proces jednorazowy, ale jest to 

proces ciągłych zmian systemowych. Na przykładzie przeanalizowanych 

danych można teoretycznie przewidzieć nadchodzące zagrożenie. Jak 

szybko można wdrożyć działania zapobiegawcze, aby zapobiec lub ich 

uniknąć. Trudno określić jednoznaczne granice pomiędzy tym, co jest do 

przewidzenia, a tym, co nie jest, a ma kluczowe znaczenie przy ocenie 

zjawisk kryzysowych. Każde zdarzenie można teoretycznie umiejscowić 

na osi przewidywalności. W celu bliższego przeanalizowania problemu 

artykuł koncentruje się na zobrazowaniu modelu systemu reagowania 

kryzysowego Polski.

Transformacja polskiego systemu reagowania kryzysowego 153 

2. Tworzenie podstaw polskiego systemu reagowania 

kryzysowego 

Brak jednolitych rozwiązań systemowych, które pozwalałyby na 

współdziałanie wszystkich składników biorących udział w rozwiązywaniu 

sytuacji kryzysowej został zaobserwowany w Polsce w 1997 roku, 

w czasie powodzi „100‐lecia”. Wspomniana sytuacja kryzysowa i jej dynamiczny 

rozwój stały się impulsem dla rozpoczęcia zdecydowanych 

prac nad stworzeniem gruntownych regulacji prawnych, które konstytuowałby 

system reagowania kryzysowego 1 . Należy przy tym także podkreślić, 

że o ile do 1997 roku problematyka kryzysowa traktowana była 

łącznie, bez względu na rodzaj kryzysu, to już od tego roku zaczyna się 

okres rozdzielania sfery organizacyjnej i funkcjonalnej zarządzania kryzysowego 

na polityczno‐militarną i niemilitarną, głównie na poziomie 

centralnym. Tę ostatnią szczególnie w obszarze katastrof naturalnych 

i technicznych 2 . 

Członkostwo w organizacjach międzynarodowego bezpieczeństwa − 

jego strukturach reagowania kryzysowego było punktem wyjścia dla 

formułowanych strategii oraz tworzonych wyspecjalizowanych organów 

administracji publicznej, która miała umożliwić ich szybką implementację 

w polskich warunkach. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych Polska 

mogła korzystać również ze środków pomocowych, w ramach programu 

Partnerstwo dla Pokoju (PdP), który umożliwiał wdrożenie tego systemu 

w praktyce w oparciu o najnowocześniejsze technologie pozyskiwane 

z Zachodu 3 . Polska uzyskiwała pomoc pod postacią określonych kontry‐ 

1 

P. Soloch, Państwo wobec zarządzania kryzysowego, SGSP 14 października 

2006r.,http://www.sgsp.edu.pl/aktual/2006/slubowanie/wyklad_inauguracyjny.pdf 

2 

J. Gryz, W. Kitler, System reagowania kryzysowego, wyd. Adam Marszałek, Toruń, 

s. 171−172. 

3 

C. Mik, Wspólna polityka bezpieczeństwa UE a system bezpieczeństwa ONZ: aspekty 

prawne i polityczne, Przegląd Zachodni nr 2/1996, s. 11−37; L. Lewandowski, Przez korpus 

do armii?: europejski filar NATO, Polska Zbrojna nr 245, s. 4; A. Krautscheld, Na drodze do 

Wspólnej Europejskiej Polityki Bezpieczeństwa i Polityki Obronnej, Przegląd Środkowoeuropejski 

nr 20–21/1998, s. 24–26. Zobacz także: A. Faupin, Strategiczne zjednoczenie kontynentu, 

Wojsko i Wychowanie nr 4/1998, s. 97–98; A. Ciupiński, Perspektywy europejskiej obrony, 

Wiedza Obronna nr 4/1997, s. 131−133; A. Kurylowicz‐Rodzoch, M. Zawistowska, Rozwój

154 


bucji, które obejmowały określone środki pieniężne, świadczenie usług, 

przekazywanie sprzętu lub wyposażenia oraz innych wkładów rzeczowych 

4 . 

Z kolei pomoc z zakresu planowania strategicznego obejmowała zaangażowanie 

Polski w ramach CEP. Z uwagi na to, że Polska nie była 

członkiem NATO, udział dotyczył jedynie kwestii humanitarnych oraz 

reagowania w razie klęsk i katastrof. W konsekwencji przysłany po raz 

pierwszy do Polski Kwestionariusz Planowania Cywilnego na Sytuacje 

Nadzwyczajne (CEPQ) trafił na biurko szefa OCK. Interpretując mylnie, 

że dotyczy to planowania cywilnego na rzecz osiągania gotowości cywilnej 

w ogóle, a co gorsza planowania kryzysowego, przyjęto, że krajowym 

koordynatorem planowania cywilnego powinien być szef OCK. 

Dopóki dotyczyło to (i dotyczy) planowania ochrony ludności nie było, 

i nie byłoby, większych problemów. Stało się jednak inaczej. Po pierwsze, 

błędnie interpretowano CEP jako planowanie kryzysowe oraz całą 

problematykę planowania cywilnego NATO oddano w ręce centralnego 

organu administracji rządowej, który poza sprawami ludności w czasie 

wojny nie ma żadnych właściwości w sprawach planowania cywilnego 

w zakresie: transportu śródlądowego, lotnictwa cywilnego, produktów 

naftowych, rolnictwa i żywienia, przewozów oceanicznych, łączności 

cywilnej, przemysłu oraz medycyny. Te obszary planowania znajdowały 

się i po dziś dzień znajdują się w kompetencjach właściwych ministrów 5 . 

W latach 1997–1999 sprawy organizacyjne w zakresie opacznie pojmowanego 

reagowania kryzysowego w państwie, a głównie sfery kierowania 

w tym zakresie, działy się tak lawinowo, że trudno dokonać 

dokładnej ich analizy i doszukać się jakiejś logiki w tej materii. Główna 

inicjatywa należała do szefa OCK i Ministerstwa Spraw Wewnętrznych 

i Administracji. A wszystko odbywało się w związku ze wspomnianymi 

ćwiczeniami NATO/UZE oraz problematyką planowania cywilnego 

współpracy państw Unii Europejskiej w dziedzinie Wspólnej Polityki Zagranicznej i Bezpieczeństwa, 

Sprawy Międzynarodowe nr 2/1999, s. 151– 168. 

4 

J. Winiarski, Zarządzanie projektami pomocowymi w NATO, Zeszyty Naukowe 

WSWOL nr 4/150 (2008), s. 69–80, zobacz także: M. Wiatr, Sojusz od podstaw: w drodze do 

NATO, Raport nr 2/1998, s. 38– 43; M. Matynia, Planowanie działań według natowskich procedur, 

Przegląd Wojsk Lądowych nr 5/1999, s. 22−29. 

5 

J. Gryz, W. Kitler, System… op. cit., s. 172.


NATO. Ćwiczenia z serii CMX oraz CRISEX dotyczyły zwykle dwóch 

obszarów problemowych: wystąpienia klęski naturalnej (lub awarii 

technicznej) oraz poważnych napięć na tle społeczno‐gospodarczym 

o charakterze wewnątrzpaństwowym, z wewnętrznym konfliktem zbrojnym 

włącznie. Problemy te, o charakterze aplikacyjnym, wiązały się 

z wszechstronnym zaangażowaniem Polski, głównie o charakterze dyplomatycznym, 

militarnym i niemilitarnym (w mniejszym stopniu gospodarczym). 

Brak odpowiednich struktur i procedur w tej materii spowodował, 

że istniejącą lukę zagospodarował skutecznie szef OCK, proponując 

ministrowi spraw wewnętrznych i administracji powierzenie 

funkcji krajowego koordynatora planowania cywilnego oraz krajowego 

koordynatora ćwiczeń z serii CMX/CRISEX. W konsekwencji minister 

zaakceptował wnioski szefa OCK, włącznie z tym, że subdelegował, 

swoje uprawnienia krajowego koordynatora ćwiczeń na ten organ administracji. 

Ten stan rzeczy uzasadniono brakiem odpowiednich struktur, 

a także nieprzygotowaniem poszczególnych ministerstw do sprostania 

nowym wyzwaniom. Przykładem tego jest stwierdzenie, w piśmie z 3 marca 

1998 roku szefa OCK do MSWiA, że w celu właściwej realizacji prac 

związanych z planowaniem cywilnym, do czasu prawnego ustanowienia 

odpowiednich struktur, istnieje potrzeba upoważnienia szefa OCK do 

koordynacji działań w tym zakresie na szczeblu centralnym oraz zastosowanie 

zgodnie z oczekiwaniami strony natowskiej przygotowanie 

przedstawicieli ministerstw do pracy w poszczególnych komitetach Senior 

Civil Emergency Planning Commitee (SCEPC – Wysoki Komitet 

Planowania Cywilnego na Sytuacje Nadzwyczajne). Biorąc pod uwagę 

ich rolę także w procesie integracji z Unią Europejską, winny to być osoby 

dobrze przygotowane merytorycznie – osoby cywilne, nie wojskowi. 

To, co wówczas miało miejsce, może świadczyć zarówno o braku zrozumienia, 

jak i niskiej kompetencji urzędników państwowych odpowiedzialnych 

za przedmiotową problematykę, a co gorsza o naruszaniu zasad 

porządku konstytucyjnego w RP 6 . 

Pomimo istnienia Zespołu KSORM do Spraw Kryzysowych, na czas 

ćwiczeń CMX/CRISEX przez RM na mocy zarządzenia w sprawie powołanie 

Komitetu do Spraw Koordynacji Działań Związanych z Udziałem 

6 

J. Gryz, W. Kitler, System … op. cit., s. 172–173.

156 


w Ćwiczeniach Zarządzania w Sytuacjach Kryzysowych pod kryptonimem 

CMX 98 (Crisis Management Exercise 98) i CRISEX 98 (Crisis Exercise 

98) powołał zespół, który otrzymał nazwę: Komitet do Spraw Koordynacji 

Działań Związanych z Udziałem w Ćwiczeniach CMX 98 i CRI‐ 

SEX 98. Jego przewodniczącym został minister spraw wewnętrznych 

i administracji, wiceprzewodniczącymi: minister – członek RM, szef 

KPRM; minister obrony narodowej oraz minister spraw zagranicznych. 

Członkami zaś ministrowie: gospodarki, transportu i gospodarki morskiej, 

rolnictwa i gospodarki żywnościowej; ochrony środowiska, zasobów 

naturalnych i leśnictwa. Obsługę komitetu zapewniał szef OCK. 7 

W marcu 1998 roku Rada Ministrów przyjęła i skierowała do Sejmu, 

opracowany przez Urząd Szefa Obrony Cywilnej Kraju innowacyjny 

projekt ustawy o zmianie ustawy o powszechnym obowiązku obronnym 

RP z 1967 roku. Do najważniejszych zmian należało: zastąpienie obrony 

cywilnej – ochroną cywilną, a także powierzenie jej zadań z zakresu zarządzania 

kryzysowego. Następnym krokiem w budowie polskiego systemu 

reagowania kryzysowego było utworzenie 26 listopada 1998 roku 

decyzją Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji Urzędu Zarządzania 

Kryzysowego i Ochrony Ludności. W jego strukturach powstało 

Centrum Zarządzania Kryzysowego 8 . 

Z kolei zgodnie z Zarządzeniem Prezesa Rady Ministrów z 15 kwietnia 

1998 roku powołano Komitet Rady Ministrów do Spraw Zarządzania 

w Sytuacjach Kryzysowych (KRMdsZwSK). Wbrew pozorom nie był to 

komitet właściwy w sprawach reagowania kryzysowego w Polsce we 

wszystkich jego aspektach, mimo iż wielokrotnie pojawiały się sytuacje 

naruszania panującego w tej materii porządku prawnego. 9 

Komitet ten był władny działać jedynie w związku z sytuacjami kryzysowymi 

wynikającymi z katastrof naturalnych i technicznych. Ze sprawozdań 

i protokołów ustaleń z posiedzeń komitetu wynikało jednak, że 

wielokrotnie jego prace dotyczyły innych spraw niż katastrofy np. strajków, 

problemu roku 2000, pomocy humanitarnej, a także ćwiczeń mię‐ 

7 

J. Gryz, W. Kitler, System … op. cit., s. 173–174. 

8 

P. Soloch, Państwo wobec zarządzania kryzysowego, SGSP 14 października 2006 r., 

http://www.sgsp.edu.pl/aktual/2006/slubowanie/wyklad_inauguracyjny.pdf 

9 

J. Gryz, W. Kitler, System … op. cit., s. 174.


dzynarodowych. KRMdsZwSK miał do 30 czerwca 1999 roku przedstawić 

Radzie Ministrów projekt kompleksowych rozwiązań ustawowych, 

dotyczących koordynacji działań organów państwowych w sytuacjach 

kryzysowych. Tak jednak się nie stało. Obsługę KRMdsZwSK zapewniał 

Urząd Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności (UZKiOL), którym 

kierował szef Obrony Cywilnej Kraju. Znaczenie szefa OCK wzrosło 

ponownie w związku z upoważnieniem tego organu administracyjnego 

(decyzją numer 393 wiceprezesa Rady Ministrów, przewodniczącego 

KRMdsZwSK z dnia 20 listopada 1998 roku) do pełnienia roli przewodniczącego 

tego komitetu dla potrzeb międzynarodowych ćwiczeń 

CRISEX 98 w dniach 20–26 listopada 1998 roku. Wyraźnym tego przejawem 

była również likwidacja Urzędu Szefa Obrony Cywilnej Kraju i powołanie 

Urzędu Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności decyzją 

MSWiA z dnia 26 listopada 1998 roku (w związku z tym poważne zmiany 

zaszły również w urzędach wojewódzkich. Powołano do istnienia 

wydziały zarządzania kryzysowego, ochrony ludności i spraw obronnych 

– WZKOLiSO, likwidując jednocześnie sekretariaty WKO oraz wojewódzkie 

inspektoraty obrony cywilnej – WIOC. Był to powolny okres 

zmian prowadzący również do likwidacji wojewódzkich komitetów 

obrony – WKO, zespołów ds. ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa 

oraz wojewódzkich komitetów przeciwpowodziowych). Organizacja 

wewnętrzna Urzędu Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności nie 

uległa istotnej zmianie, lecz nazwa sugerowała inne znaczenie, mimo iż 

szef OCK pozostawał nadal centralnym organem administracji rządowej, 

o wyraźnie określonym zakresie kompetencji 10 . 

Urząd Zarządzania Kryzysowego i Ochrony Ludności od czerwca do 

września 1999 roku przygotowywał kolejne projekty ustaw, które dotyczyły 

następujących zagadnień: planowania cywilnego oraz reagowania 

kryzysowego. Wcześniej Instytut Spraw Publicznych przedstawił projekt 

ustawy, który dotyczył gotowości cywilnej i reagowania kryzysowego, 

zlecony przez Kancelarię Prezesa Rady Ministrów. W roku 2000 Minister 

Spraw Wewnętrznych i Administracji zlikwidował Urząd Zarządzania 

Kryzysowego i Ochrony Ludności, jego miejsce zajęła Komenda Główna 

PSP, która przejęła infrastrukturę po likwidowanym Urzędzie. Jednocze‐ 

10 

J. Gryz, W. Kitler, System … op.cit., s. 175−176.

158 


śnie 18 kwietnia 2000 roku projekt Instytutu Spraw Publicznych o gotowości 

cywilnej i zarządzaniu kryzysowym w czasie pokoju został skierowany 

do Sejmu. Sejm uchwalił ustawę 26 lipca 2001 roku i przesłał do 

Senatu, który przyjął ją bez poprawek 2 sierpnia 2001 roku. Ustawa została 

skierowana 6 sierpnia przez marszałka Sejmu do prezydenta RP, 

który po trzech tygodniach, 27 sierpnia zawetował ustawę. Oznaczało to, 

iż po czterech latach od powodzi powrócono do sytuacji początkowej, 

czyli braku jakichkolwiek rozstrzygnięć dotyczących powstania i funkcjonowania 

systemu reagowania kryzysowego 11 . 

Strategia Obronności RP z 23 maja 2000 roku została sformułowana 

w sposób, który uwzględniał zarówno interesy Polski jak i całej jednoczącej 

się w ramach Sojuszu Północnoatlantyckiego Europy przed początkiem 

nowego millenium. Dokument można było uznać za wytyczną 

podstawowych założeń bezpieczeństwa narodowego jak i początek 

określania celów strategicznych 12 . 

W dokumencie z 2000 roku sformułowano podstawową doktrynę 

zabezpieczenia bezpieczeństwa zewnętrznego państwa. Zaliczono do 

nich liczne zagrożenia kryzysowe, które mogą występować pod postacią 

polityczno‐militarnych sytuacji kryzysowych oraz niemilitarnych. Strategia 

obronności stwierdzała, że przyczyną powstawania kryzysów polityczno‐militarnych 

są następujące sfery funkcjonowania państwa: polityczne, 

społeczne, ekonomiczne, etniczne oraz religijne. Poszczególne 

sfery mogą oddziaływać na żywotne interesy RP pośrednio lub bezpośrednio. 

Polska strategia obronności z 2000 roku za bezpośrednie zagrożenie 

wystąpieniem sytuacji kryzysowej uznała wymierzenie groźby 

zastosowania przemocy, która mogłaby zostać zastosowana przeciwko 

jednostce, za którą można uznać Rzeczpospolitą Polską lub grupę, którą 

możemy rozumieć jako grupę państw członkowskich NATO, albo w cały 

Sojusz Północnoatlantycki jako organizację międzynarodową. Zasadniczym 

celem groźby mogła stać się chęć osiągnięcia określonych celów, 

zarówno politycznych jak i gospodarczych 13 . 

11 

P. Soloch, Państwo wobec zarządzania kryzysowego, SGSP 14 października 

2006 r.,http://www.sgsp.edu.pl/aktual/2006/slubowanie/wyklad_inauguracyjny.pdf. 

12 

Strategia Obronności Rzeczypospolitej Polskiej z 2000 roku. 

13 

M. Spławski, Nowe uwarunkowania współczesnych zagrożeń, Wojska Lądowe, nr 

9/2001, s. 12; S. Koziej, Współpraca cywilno‐wojskowa. Aspekty sojusznicze i narodowe., Myśl


Z kolei zagrożenia niemilitarne w zakresie reagowania kryzysowego 

określane były jako sytuacje, w których rozwiązanie państwo musi zdecydowanie 

zaangażować dostępne siły militarne jak i cywilne. Autorzy 

dokumentu, w przededniu XXI wieku zweryfikowali większość dokumentów 

z lat dziewięćdziesiątych XX wieku uznając za najpoważniejsze 

zagrożenia niemilitarne: międzynarodowy terroryzm, przestępczość 

zorganizowaną oraz korupcję i przestępczość opartą o zastosowanie najnowocześniejszych 

technologii komputerowych 14 . 

W ramach stworzenia systemu reagowania kryzysowego Strategia 

Obronności RP z 2000 roku przewidywała jak najszybsze opanowanie 

sytuacji kryzysowej, która mogłaby zagrażać żywotnym interesom państwa. 

Miało temu służyć stworzenie oraz stopniowe rozwijanie sił niezbędnych 

do uczestnictwa w systemie światowego i regionalnego reagowania 

kryzysowego. Dokument z 2000 roku stwierdzał, że system 

obronności RP jest nastawiony na realizację dwóch zasadniczych celów 

reagowania kryzysowego. Za najważniejszy uznano reagowania na kryzys, 

który stanowiłby bezpośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa Rzeczypospolitej 

Polskiej lub jej sojuszników (zaliczono do tego punktu kryzys, 

który może przerodzić się w konflikt, który wymuszałby reakcję 

strategicznych partnerów według zasad artykułu 5 Traktatu Waszyngtońskiego) 

15 . 

Drugim rodzajem podejmowanych działań w ramach systemów reagowania 

kryzysowego jest reagowanie na kryzys, który może stworzyć 

Wojskowa, 1999, nr 6; s. 21–24; A. Olechowski, Konflikty etniczne a bezpieczeństwo Polski, 

Wojska Lądowe, nr 17/2001, s. 22. Zobacz także: M. Wągrowska, Ambitna Europa: polityki 

bezpieczeństwa nie wolno konstruować opierając się na emocjach bądź aspiracjach, Rzeczpospolita 

nr 22/2000; R. Kupiecki, NATO a terroryzm: nowy etap transformacji Sojuszu, Sprawy 

Międzynarodowe nr 3/2001, s. 5–23; A. Jagnieża, Migracje ludności jako niemilitarne źródło 

zagrożeń bezpieczeństwa państwa, Wiedza Obronna nr 3/2001; s. 26–33. 

14 

D. Szlachter, Walka z terroryzmem w Unii Europejskiej. Nowy Impuls, Toruń 2006, 

s. 193–223; D. Milcarek, Jaki system bezpieczeństwa dla Polski?: Uwarunkowania modelu europejsko‐euroatlantyckiego, 

Studia Europejskie, nr 2/2000, s. 21–44; P. Sienkiewicz, Społeczeństwo 

informacyjne a bezpieczeństwo narodowe, Wojsko i Wychowanie nr 5/2000, s. 58–60; 

M. Siwiec, Bezpieczeństwo Polski na początku XXI wieku, Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 

2001, s. 28–36. 

15 

Strategia Obronności Rzeczypospolitej Polskiej z 2000 roku.

160 


tylko pośrednie zagrożenie dla bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej 

lub jej sojuszników. Oznacza to m.in. udział w prowadzonych operacjach 

reagowania kryzysowego na arenie międzynarodowej (w tym także 

w operacjach sojuszniczych) 16 . 

Do najważniejszych zadań Strategii Obronności należało stworzenie 

koncepcji podsystemu kierowania obronnością. Związane było to z brakami 

prawno‐ustawowymi w zakresie rozstrzygania spraw kompetencyjnych. 

Dlatego przyjęto, że podsystem kierowania tworzą organy zarządcze, 

które odpowiadałyby za realizację poszczególnych zadań 

obronnych i byłyby także powiązane ze sobą informacyjnie oraz pozostawałyby 

w ustanowionych prawnie relacjach kompetencyjnych, obejmujących 

ich aparat wykonawczy a także niezbędną infrastrukturę. Podsystem 

ten miał być przygotowany w czasie pokoju oraz powinien być 

gotowy do szybkiego rozwinięcia w okresie wystąpienia zagrożenia 

bezpieczeństwa RP, obejmującego zarówno zewnętrzny kryzys polityczno‐militarny 

jak i wojnę 17 . 

Zdecydowanie trudniej było ustalić model funkcjonowania podsystemu 

kierowania w sytuacjach zagrożenia i wojny. Strategia z 2000 roku 

ograniczała się jedynie do przedstawienia ogólnego zarysu organizacji 

podsystemu kierowania, stwierdzając że w chwili zaistnienia polityczno‐ 

‐militarnej sytuacji kryzysowej, która mogłaby stanowić pośrednie zagrożenie 

dla bezpieczeństwa Polski, nie wprowadza się szczególnych 

zmian w zakresie ogólnych zasad kierowania obronnością, a jedynie 

wprowadza się dodatkowe środki i procedury kierowania reagowaniem 

kryzysowym. Przewidywano również w takiej sytuacji wprowadzić 

szczególne rozwiązania na potrzeby kierowania działaniami wojennymi. 

Podczas działań wojennych prezydent RP sprawuje, w przypadku jeśli 

Sejm nie mógłby się zebrać na posiedzenie, funkcję organu ustawodawczego. 

Na wniosek Rady Ministrów może wydawać określone rozporządzenia 

z mocą ustawy, który w szczególności dotyczyłyby prowadzenia 

działań wojennych. Z kolei Prezes Rady Ministrów umożliwia 

stopniową realizację polityki Rady Ministrów w zakresie obronności 

16 

Strategia Obronności Rzeczypospolitej Polskiej. 

17 

S. Koziej, Strategia Bezpieczeństwa i Obronności Rzeczypospolitej Polskiej po wstąpieniu 

do NATO, Warszawa 2008, s. 22–23.


narodowej, określając metody ich wykonywania. W okresie wojny uruchamia 

się Centralne Stanowisko Kierowania Obroną Państwa, które 

zawiera stanowiska zarządzania Prezydenta RP, Prezesa Rady Ministrów 

oraz wyznaczonych przez niego członków Rady Ministrów. Dowodzenie 

Siłami Zbrojnymi RP w okresie wojny sprawuje Naczelny 

Dowódca Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, który jest mianowany 

przez Prezydenta na wniosek Prezesa RM. Należy zauważyć, że są to 

jednak bardzo ogólne zapisy, które nie umożliwiają podjęcia i ukierunkowania 

niezbędnych prac nad stworzeniem systemu zarządzania reagowaniem 

kryzysowym i obroną państwa w przypadku wybuchu wojny. 

Jest to jedna z największych słabości strategicznych Rzeczypospolitej 

Polskiej. Polska jest jedynym państwem w Sojuszu Północnoatlantyckim 

a także jednym z nielicznych państw na świecie nie posiadających prawnie 

uregulowanych kwestii zarządzania obroną państwa w chwili wybuchu 

wojny. W przypadku gdyby taka konieczność zaistniała, Polska byłaby 

zdana na improwizowane działania, które byłyby przyjmowane 

pod wpływem przypadkowych wydarzeń 18 . 

Z kolei w strategii bezpieczeństwa Rzeczypospolitej Polskiej z 4 stycznia 

2000 roku sugerowano przeniesienie punktu ciężkości z działań państwa 

na rzecz przygotowywania się do wojny na działania związane z wczesnym 

reagowaniem na sytuacje kryzysowe i przeciwdziałaniem możliwym 

konfliktom. Poświecenie dużej uwagi sprawom obronności RP 

w przedmiotowej strategii nadal jednak osadzało jej intencje w obszarze 

bezpieczeństwa, obejmującego wykorzystanie całego potencjału Polski 

do przeciwdziałania wystąpieniu szczególnych rodzajów zagrożeń, do 

których zaliczono zewnętrzne zagrożenia polityczno‐militarne, w tym 

kryzysy i wojny. W strategii tej pojawił się też znamienny zapis, dowodzący 

silnego wpływu kwestii zarządzania kryzysowego pod kątem 

działalności szefa OCK, a jednocześnie braku zrozumienia istoty działań 

18 

S. Koziej, Strategia Bezpieczeństwa i Obronności Rzeczypospolitej Polskiej po wstąpieniu 

do NATO, Warszawa 2008, s. 22−23, zobacz także: Strategia bezpieczeństwa Rzeczypospolitej 

Polskiej z 4 stycznia 2000 r., Studia Europejskie nr 2/2000; s. 121–146; J. Gołębiewski, 

Obrona cywilna w systemie bezpieczeństwa, Wojsko i Wychowanie nr 6/2001, s. 78–86; 

B. Komorowski, Węzłowe problemy obronności Polski na progu nowego wieku, Myśl Wojskowa 

nr 5/2001, s. 5−11; J. Gołębiewski, Współpraca cywilno‐wojskowa, Myśl Wojskowa 

nr 1/2001, s. 5−18.

162 


cywilnych w zakresie bezpieczeństwa narodowego, obronności państwa 

i zarządzania kryzysowego w czasie pokoju. Zamieszczone w dokumencie 

stwierdzenie, które dotyczyło działalności krajowych struktur 

w omawianym zakresie w czasie pokoju, a także prace planistyczne na 

wypadek sytuacji nadzwyczajnych zagrożeń, koordynuje Szef Obrony 

Cywilnej Kraju. Ochrona Cywilna była także odpowiedzialna za koordynację 

działań związanych z zarządzaniem sytuacjami kryzysowymi 

w czasie pokoju. Działania prowadzone były zarówno przy udziale środków 

cywilnych, jak wojskowych. Strategia stanowiła swoistą kompilację 

szeregu propozycji różnych resortów, nie zaś efekt pracy jednego, dostatecznie 

kompetentnego zespołu. Zapis ten nie tylko sankcjonował, na 

mocy uchwały Rady Ministrów nieład w przedmiotowym zakresie, lecz 

naruszał także panujący porządek prawny (konstytucyjny i administracyjny) 

w państwie 19 . 

Mimo pewnych braków strategie bezpieczeństwa oraz obronności 

narodowej można uznać za przełomowe w zakresie reagowania kryzysowego 

w Polsce. Mimo, że w strategii bezpieczeństwa dominowały 

nadal kwestie obronne, to w zagadnieniu dotyczącym kryzysów i konfliktów 

lokalnych uwzględniono wzrost kryzysów lokalnych, których 

źródłem mogły być: waśnie etniczne, religijne; spory graniczne; naruszenie 

praw człowieka, katastrofy naturalne i wywoływane działalnością 

człowieka, niedobór podstawowych środków do egzystencji, zapaść gospodarczo‐cywilizacyjna; 

osłabienie i rozpad struktur państwowych 20 . 

Krokiem w kierunku budowy efektywno systemu reagowania kryzysowego 

było uchwalenie 18 kwietnia 2002 r. ustawy o stanie klęski żywiołowej. 

Zgodnie z Konstytucją RP, stan klęski żywiołowej wprowadza 

się dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych 

noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. 

Ustawa opisująca ten stan dotyczy działań i kompetencji organów władzy 

publicznej oraz dopuszczalnych ograniczeń praw obywateli w czasie 

stanu nadzwyczajnego. Ponieważ stany nadzwyczajne są prawnym instrumentem, 

po które mają sięgać najwyższe organy władzy wykonawczej, 

gdyż zwykłe środki prawne nie wystarczają do sprostania występu‐ 

19 

J. Gryz, W. Kitler, System … op. cit., s. 177–178. 

20 

Ibidem, s. 177−178.


jącym zagrożeniom, to przyjęcie rozwiązań prawnych proponowanych 

w ustawie o stanie klęski żywiołowej i pozostałych ustawach pakietu, nie 

jest jeszcze wystarczające dla stworzenia skutecznego systemu reagowania 

kryzysowego, czyli całokształtu rozwiązań systemowych w sferze 

ochrony ludności, wypełnianych w codziennej praktyce przez władze 

publiczne wszystkich szczebli, we współdziałaniu z wyspecjalizowanymi 

organizacjami i instytucjami 21 . 

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (12 marca 2004 r.), na wniosek 

prezesa RM, według artykułu 4a ust.1 pkt 2 ustawy z dnia 21 listopada 

1967 roku o obowiązku powszechnej obrony Rzeczypospolitej Polskiej, 

podpisał dokument o przyjęciu Polityczno‐Strategicznej Dyrektywy 

Obronnej Rzeczypospolitej Polskiej (PSDO RP). Jest to dokument wykonawczy 

do Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, 

w którym określono funkcjonowanie struktur wojskowych oraz 

cywilnych systemu obronnego państwa w sytuacji wystąpienia kryzysu 

polityczno‐militarnego (uwzględniono tu także zagrożenie atakami terrorystycznymi). 

PSDO RP jest także podstawowym elementem planowania 

tych działań, stosownie do założonych sytuacji planistycznych 

oraz scenariuszy reagowania obronnego RP. Dokument ten powstał 

w ramach określonego planowania poszczególnych działań, które zostały 

określone w Protokole Ustaleń Strategicznej Gry Obronnej Kierownictwo 

2002. PSDO RP – jest podstawowym elementem w systemie planowania 

strategiczno‐obronnego państwa, prowadzi do zidentyfikowania 

zagrożeń państwa oraz ustalenia oraz określenia specyficznych sytuacji 

planistycznych i scenariuszy reagowania obronnego Rzeczypospolitej 

Polskiej. Za zasadnicze cele strategiczne przygotowań systemu bezpieczeństwa 

narodowego przyjęto walkę ze współczesnymi zagrożeniami, 

np. międzynarodowy terroryzm, przestępczość zorganizowaną, rozprzestrzenianie 

broni masowego rażenia oraz niestabilność regionalną. 

W dokumencie zawarto szereg celów strategicznych, które wynikają 

z członkostwa RP w NATO. Zawarto w nich m.in. oceny zagrożeń i sytuacje 

planistyczne , zachowując aspekt narodowy, który wynikał z żywotnych 

interesów Polski. Polityczno‐Strategiczna Dyrektywa Obronna 

21 

P. Soloch, Państwo wobec zarządzania kryzysowego, SGSP 14 października 2006 r., 

http://www.sgsp.edu.pl/aktual/2006/slubowanie/wyklad_inauguracyjny.pdf.

164 


Rzeczypospolitej Polskiej warunkowała także sfery zadań organizacyjnoplanistycznych 

dla większości struktur wykonawczych systemu bezpieczeństwa 

narodowego Rzeczypospolitej Polskiej: Sił Zbrojnych RP a także 

administracji publicznej, przedsiębiorców, którzy mają szczególną 

wartość dla zabezpieczenia bezpieczeństwa. Ma to na celu odpowiednie 

przygotowanie określonych organów do efektywnego realizowania poszczególnych 

zadań w sytuacji kryzysu polityczno‐militarnego 22 . 

PSDO, jako element narodowego planowania strategiczno‐operacyjnego, 

została podpisana przez Prezesa Rady Ministrów i przez Prezydenta 

RP. Powyższe organy władzy państwowej, na podstawie dostarczonych 

ocen i informacji, mogą zarządzić jej aktualizację. Polityczno‐ 

Strategiczna Dyrektywa Obronna, definiując możliwe scenariusze działania 

w razie wystąpienia zagrożenia zewnętrznego i wybuchu wojny, 

ustanowiła pięć sytuacji planistycznych: 

• reagowanie na kryzys pośrednio zagrażający RP; 

• reagowanie na kryzys bezpośrednio zagrażający bezpieczeństwu RP; 

• udział w obronie przed agresją na państwo sojusznicze; 

• obrona przed agresją lokalną na Rzeczpospolitą Polską; 

• obrona przed agresją na dużą skalę 23 . 

Polityczno‐Strategiczna Dyrektywa Obronna, rozstrzygając kwestie 

w sferze merytorycznej, ustaliła zarazem tryb implementacji prac planistycznych. 

Były to następujące prace: 

1. Ministerstwo Obrony Narodowej, we współpracy z właściwymi ministerstwami, 

urzędami centralnymi i wojewódzkimi, na podstawie 

PSDO, opracowało zestawy zadań operacyjnych dla wykonawców. 

Zostały one przekazane ministrom, kierownikom urzędów centralnych 

podległych i nadzorowanych przez Prezesa Rady Ministrów, 

wojewodom i Szefowi Sztabu Generalno Wojska Polskiego. W razie 

potrzeby, MON realizuje również bieżącą aktualizację tych zestawów 

zadań, stosownie do zmian stanu prawnego i struktur organizacyjnych 

administracji państwowej. 

22 

Polityczno‐Strategiczna Dyrektywa Obronna RP, http://www.wp.mil.pl/pl/ 

artykul/447. 

23 

J. Gryz, W. Kitler, System…, op. cit., s. 179.


2. Ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz wojewodowie, na 

podstawie otrzymanych zestawów zadań operacyjnych, opracowali 

plany operacyjne funkcjonowania działów administracji rządowej, 

urzędów oraz województw na ewentualność zewnętrznego zagrożenia 

bezpieczeństwa państwa (kryzysu polityczno‐militarnego) i wojny 24 . 

Z 26 kwietnia 2005 roku projekt rządowy rozszerzał pojęcie zarządzania 

kryzysowego, a co najważniejsze – ustanawiał najistotniejsze zasady 

i twory organizacyjne, do których należy zaliczyć: Radę Ministrów, 

sprawującą zarządzanie kryzysowe (art. 3 ust. 1); w przypadkach niecierpiących 

zwłoki zarządzanie kryzysowe sprawuje Prezes Rady Ministrów 

(art. 3, ust. 2); decyzje Prezesa Rady Ministrów podlegają rozpatrzeniu 

na najbliższym posiedzeniu Rady Ministrów (art. 3, ust. 3); utworzenie 

Rządowego Zespołu Zarządzania Kryzysowego pod Przewodnictwem 

Prezesa Rady Ministrów, w którego składzie znaleźliby się najważniejsi 

członkowie Rady Ministrów; utworzenie Rządowego Centrum 

Bezpieczeństwa, jako państwowej jednostki organizacyjnej podległej 

premierowi; utworzenie zespołów zarządzania kryzysowego w ministerstwach 

i urzędach centralnych, wojewódzkich, powiatach i gminach. 

Projekt ten podobnie jak wcześniejsze nie znalazł poparcia komisji sejmowych 

25 . 

Dzięki przeanalizowaniu poszczególnych źródeł możemy stwierdzić, 

że Polsce po 2000 roku nie istniał w analizowanym okresie spójny system 

reagowania kryzysowego. Model zarządzania bezpieczeństwem na poziomie 

państwa był nieefektywny, pozostający w gestii poszczególnych 

służb nadzorowanych przez premiera lub poszczególnych ministrów 

zgodnie z ustawą o działaniach administracji rządowej. Ocenia się, że 

dotychczasowe rozwiązania w zakresie reagowania kryzysowego pomimo 

w miarę kompletnego systemu było mało efektywne, co mogło 

wynikać m.in. z braku zgrania poszczególnych elementów systemu 26 . 

Reasumując można stwierdzić, że w okresie 1989–2002 i częściowo 

2002–2005, stosowano dwa pojęcia zarządzania kryzysowego, a w ślad 

za tym podejmowano rozbieżne działania organizacyjne i planistyczne, 

24 

J. Gryz, W. Kitler, System … op. cit., s. 180. 

25 

Ibidem, s. 192−193 

26 

Ibidem, s. 199−201

166 


nadal w układzie resortowym. Pierwszym z kierunków działania, reprezentowany 

głównie przez MON, BBN i częściowo KPRM, polega na dążeniu 

do holistycznego i interdyscyplinarnego podejścia do przedmiotowej 

problematyki, a co za tym idzie traktowania zarządzania kryzysowego 

w państwie jako elementu zarządzania bezpieczeństwem narodowym 

wobec różnego typu zagrożeń o charakterze kryzysowym (polityczno‐militarnych, 

ekonomicznych, ekologicznych i społecznych); 

w tym ujęciu chodziło jednak o zarządzanie funkcjonowaniem państwa 

i realizacją wszystkich jego funkcji w obszarze bezpieczeństwa narodowego. 

Drugi zaś kierunek (z mocną pozycją MSWiA) sprowadza się do 

traktowania zarządzania kryzysowego jako całokształtu przedsięwzięć 

w zakresie ochrony ludności. Brak konsensusu doprowadził jednak do 

tego, że mimo upływu lat nie pojawiła się oczekiwana, efektywna ustawa 

o zarządzaniu kryzysowym 27 . 

3. Współczesne regulacje reagowania kryzysowego w Polsce 

Jak już wspomniano proces kodyfikacji działań z zakresu reagowania 

kryzysowego w Polsce jest ciągle niezakończony. Dopiero w ostatnich 

latach zaczęły powstawać kompleksowa opracowania z Ustawą o Zarządzaniu 

Kryzysowym z dnia 26 kwietnia 2007 roku 28 na czele. Określała 

ona organy nadrzędne w ramach zarządzania kryzysowego oraz regulowała 

prowadzoną przez nie działalność (ustalała ich zadania, a także 

zasady funkcjonowania). Oprócz tego regulowała zasady finansowania 

poszczególnych działań podejmowanych w ramach systemu reagowania 

kryzysowego. 

3 lutego 2009 roku Rada Ministrów przyjęła projekt ustawy o zmianie 

ustawy o zarządzaniu kryzysowym. Nowy projekt opierał się na wzajemnej 

współpracy w jego tworzeniu MSWiA oraz RCB. Wprowadzenie 

zmian było spowodowane chęcią stopniowego wyeliminowania powstających 

wątpliwości w zakresie interpretacji podczas wdrażania postanowień 

prawnych oraz stworzenia skutecznego a zarazem czytelnego sys‐ 

27 

J. Gryz, W. Kitler, System …, op. cit., s. 185–186. 

28 

Dz. U. z dnia 21 maja 2007 r.


temu reagowania kryzysowego, który działałby także w specyficznych 

warunkach, kiedy to standardowe zasoby i procedury działania poszczególnych 

służb nie były w pełni wystarczające. Nowelizacja obejmują 

między innymi zmiany w podstawowych definicjach z zakresu zarządzania 

kryzysowego: 

1. Definicja zarządzania kryzysowego (artykuł 2) – w porównaniu 

z Ustawą z 2007 roku ważną zmianą jest zwiększenie zakresu podejmowanych 

działań, polegających na usuwaniu skutków powstających 

sytuacji kryzysowych, a także ograniczenie procesu odtwarzania 

do zasobów infrastruktury krytycznej związane jest to z koniecznością 

koncentrowania się poszczególnych elementów funkcyjnych 

administracji publicznej tylko na tych zasobach i infrastrukturze, które 

byłyby strategiczne dla społeczeństwa, umożliwiając mu przetrwanie 

w zaistniałych po sytuacji kryzysowej warunkach oraz 

umożliwią efektywne przeciwdziałanie nawrotom kryzysu; 

2. Definicja sytuacji kryzysowej – nowa definicja uwzględniała zaistnienie 

sytuacji kryzysowej od wystąpienia zagrożenia, które warunkuje 

poziom bezpieczeństwa społeczeństwa, środowiska na poziomie, 

który wywoływałby stopniowe ograniczenia w zakresie działania 

poszczególnych podmiotów administracji publicznej (w przypadku 

gdy zasoby i procedury funkcjonowania elementów nadrzędnych 

okazują się być niewystarczające). Opracowana nowa definicja 

lepiej oddaje istotę sytuacji kryzysowej i stanowi element realizacji 

postulatów strony rządowej i samorządowej, zwłaszcza w zakresie 

wdrażania ułatwień, które kwalifikują poszczególne zdarzenia jako 

sytuację kryzysową; 

3. Uzupełnienie Ustawy o nowe definicje niezbędne we współczesnym 

procesie zarządzania kryzysowego tj.: cykl planowania, siatka 

bezpieczeństwa, mapa zagrożeń, mapa ryzyka, zdarzenie o charakterze 

terrorystycznym 29 . 

Oprócz tego zmniejszenie ilości dokumentacji poszczególnych procedur 

reagowania kryzysowego do niezbędnego poziomu, który umożliwiałby 

sprawne zarządzanie dostępnymi siłami oraz środkami, które 

29 

Projekt zmian w ustawie o zarządzaniu kryzysowym, http://www.mswia.gov.pl/ 

portal/pl/2/6835/Projekt_zmian_w_ustawie_o_zarzadzaniu_kryzysowym.html.

168 


zaplanowane byłyby do użycia w przypadku zaistnienia sytuacji kryzysowej 

było związane z odstępowaniem od tworzenia i wdrażania w życie 

odrębnych planów ochrony infrastruktury krytycznej, zmiany definicji 

zarządzania kryzysowego, a także zadań z zakresu planowania cywilnego. 

Z kolei opracowanie raportu o zagrożeniach bezpieczeństwa 

narodowego zgodnie z proponowanym artykułem 5a określa tryb jego 

przygotowania, zatwierdzania z wyróżnieniem roli szefa ABW w zakresie 

obejmującym tematykę zagrożeń o charakterze terrorystycznym oraz 

dyrektora RCB jako koordynatora tych prac. Jego opracowanie jest koniecznością 

w przypadku budowy oraz stopniowego ulepszania Krajowego 

Planu Zarządzania Kryzysowego oraz innych planów zarządzania 

kryzysowego na poszczególnych szczeblach administracji (ma służyć 

również zapewnieniu spójnego działania między poszczególnymi planami 

zarządzania kryzysowego). Ma to umożliwić urealnienie planowanych 

działań, a także wyeliminować dublujące się działania 30 . 

Utworzenie Narodowego Programu Ochrony Infrastruktury Krytycznej 

– artykuł 5b, umożliwi wyodrębnienie obiektów, urządzeń, instalacji 

oraz usług kluczowych dla zabezpieczenia kraju i jego mieszkańców 

(zapewnienie efektywnego działania administracji publicznej, instytucji 

oraz przedsiębiorców). Należy zauważyć, że konieczność utrzymania 

infrastruktury, która byłaby niezbędna do zapewnienia działania społeczeństwa 

oraz państwa wywiera olbrzymi wpływ we współczesnym 

świecie, zwłaszcza w wyniku zaistnienia sytuacji kryzysowej. Dlatego 

uregulowanie współpracy w zakresie przeciwdziałania, zapobiegania 

i usuwania skutków zdarzeń o charakterze terrorystycznym między elementami 

funkcyjnymi administracji publicznej oraz posiadaczami samoistnymi 

i zależnymi obiektów, instalacji lub urządzeń infrastruktury krytycznej 

(artykuł 21 a). 

Określa on rolę organów administracji rządowej w następujących 

sprawach: rozpoznawania, zapobiegania i zwalczania powstających zagrożeń. 

Artykuł podkreśla szczególną rolę szefa ABW, który otrzymuje 

ustawowe upoważnienia do udzielania zaleceń, w celu ochrony infrastruktury 

krytycznej, organom i podmiotom zagrożonym działaniami 

o charakterze terrorystycznym. Przepis ten umożliwia szefowi Agencji 

30 

J.w.


Bezpieczeństwa Wewnętrznego przekazywanie do tych podmiotów koniecznych 

informacji o tematyce służącej przeciwdziałaniu powstawaniu 

tych zagrożeń (także tych uzyskanych w toku działalności). W nowelizacji 

Ustawy o Zarządzaniu Kryzysowym oprócz omówionych działań 

zmieniono formułę działania centrów zarządzania kryzysowego, które 

nie będą już musiały się obligatoryjnie mieścić w siedzibach urzędów jak 

do tej pory. Będą mogły być zorganizowane na bazie właściwych służb, 

inspekcji, a także straży. Podsumowując należy zauważyć, że większość 

wdrożonych zmian w nowelizacji do Ustawy o Zarządzaniu Kryzysowym 

ma jeden zasadniczy cel – jeszcze lepsze przygotowanie do sytuacji 

kryzysowej – nie koncentrować się nad kryzysem, w chwili w której nastąpi, 

ale znacznie wcześniej, podejmując działania, które umożliwiałyby 

zapobieganie występowania sytuacji kryzysowych a w chwili ich wystąpienia 

skutecznie pozwolą na szybkie ich rozwiązanie 31 . 

Podsumowując możemy stwierdzić za W. Skomrą, że słowo nowelizacja 

sugeruje niezbyt duże zmiany w dotychczasowym stanie prawnym. 

W tym jednak przypadku ulega zmianie cała filozofia działania 

administracji w przypadku zdarzeń wykraczających poza ramy reagowania 

doraźnego. W dotychczasowej ustawie, aby sytuacja taka zaistniała, 

koniecznym było jednoczesne spełnienie kilku czynników: istnienie 

zagrożenia; zerwanie lub znaczne naruszenie więzów społecznych; poważne 

zakłócenie w funkcjonowaniu instytucji publicznych; brak przesłanek 

do wprowadzenia stanu nadzwyczajnego. Tę definicję zakwestionował 

Trybunał Konstytucyjny wskazując, że więzy społeczne nie są 

kategorią prawną, lecz pojęciem z zakresu socjologii. Ponadto ustawa nie 

wskazuje, czym są instytucje publiczne. W tej sytuacji nowa wersja 

ustawy inaczej podchodzi do pojęcia sytuacji kryzysowej. Obecnie do jej 

zaistnienia koniecznym jest jednoczesne wystąpienie 2 elementów: sytuacji 

wpływającej negatywnie na poziom bezpieczeństwa ludzi, mienia 

w znacznych rozmiarach lub środowiska; znacznego ograniczenia 

w działalności właściwych organów administracji publicznej ze względu 

na nieadekwatność posiadanych sił i środków 32 . 

31 

J.w. 

32 

W. Skomra, Struktura zarządzania kryzysowego w państwie – logika systemu, 

w: M. Włodarczyk, A. Marjański, Bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe – aktualne wyzwa‐

170 


W sumie nowa ustawa kładzie podwaliny pod system zarządzania 

kryzysowego. Uregulowaniu ulegną relacje pomiędzy służbami reagowania 

doraźnego, a organami administracji ogólnej. Jednak ciągle cały 

szereg problemów pozostanie do rozwiązania w przyszłości. Ustawa 

wprowadza pojęcie mapy zagrożenia i mapy ryzyka. Jednak ciągle nie 

wypracowano jednolitej metodologii ich opracowywania na potrzeby 

zarządzania kryzysowego. Otwiera się, zatem nowe pole do badań. 

Ustawa pomięła też problemy szkolenia. W trybie procedowania ustawy 

nie dało się tego zagadnienia rozwiązać. Trudno opracować projekt 

ustawy, a przede wszystkim oszacować jej skutki finansowe, nie mając 

opracowań obrazujących, kogo i jakim zakresie należy szkolić i nie mając 

gotowych programów szkoleniowych. Koniecznym także jest przygotowanie 

zespołów sztabowych składających się z przedstawicieli różnych 

służb i podmiotów. Powstaje, zatem szereg pytań − jakie elementy są 

decydujące dla właściwego funkcjonowania takich zespołów, kto ma 

odpowiadać za ich przygotowania, ponieść koszty związane z ich wyposażeniem 

i dopilnować właściwego wyszkolenia. Jak dotychczas typowe 

formy aktywności organu administracji to wydawanie i egzekwowanie 

decyzji, harmonizacja bądź koordynacja działania innych organów, możliwość 

wydawania poleceń z zakresu właściwości danego organu. Żadna 

z tych form nie pozwala na całościowe czy raczej systemowe potraktowanie 

organizacji przyszłych działań. I tak jak poprzednio, aby zrobić 

kolejny krok w rozwoju systemu zarządzania kryzysowego, trzeba najpierw 

przeprowadzić cały proces badawczy 33 . 


Analiza modelu reagowania kryzysowego w Polsce pozwala zrozumieć, 

że mimo, że we wszystkich organizacjach jest elementem systemu 

bezpieczeństwa narodowego to stanowi „układ samodzielny i samosterujący”, 

który polega na tym, że może sterować sam sobą lub jako homenia: 

perspektywy rozwoju teorii i badań nad zarządzaniem kryzysowym, SWSPiZ, Łódź 2009, 

s. 135. 

33 

Ibidem, s.140.


ostat sterować całym układem. Otóż dotyczy ono jedynie sfery realizacji 

wspólnych celów układu samodzielnego formułowania przez homeostat: 

wytłumia on takie zachowania, które mogą im zagrozić, a stymuluje inne, 

które im sprzyjają. W innych obszarach układy samosterowne mogą 

się zachowywać jak układy samodzielne: same formułować cele wspólne 

dla elementów, które wchodzą w ich skład 34 . 

Z przeprowadzonych badań można wywnioskować, że równolegle 

prowadzone są teoretyczne i empiryczne analizy, które dotyczą opracowania 

modelu reagowania kryzysowego w Polsce. Równocześnie formułuje 

się główne zasady dotyczące samej konstrukcji modelu. Z przedstawionych 

danych jasno wynika, na czym koncentrować należy uwagę, 

z jakich punktów widzenia formułować wymagania, które mogą służyć 

do wypracowania równowagi funkcjonalnej systemu. Wówczas można 

zrozumieć dlaczego praktyczne zastosowany model nie zapewnia stanu 

stabilizacji. Z takim stanem mamy do czynienia, gdy pewne czynniki są 

poza obszarem obserwacji lub zostały pominięte w czasie opracowania 

teoretycznego modelu zarządzania kryzysowego. Każda z omówionych 

strategii dysponuje innym instrumentem, innymi efektami. Zakres metod 

i technik działania jest bardzo szeroki i różnorodny. Każdy z efektów 

jest dostosowany do obszaru, na którym koncentruje się uwagę w danej 

koncepcji oraz do jej podejścia do organizacji jako systemu. 

W przedstawionych modelach możemy wyodrębnić charakterystyczną 

część koncepcji teoretycznej wdrażanej w życie poprzez działania 

praktyczne. Dlatego próba klasyfikacji działań strategicznych według 

określonych modeli musi korzystać z rozległych przedziałów klasyfikacyjnych, 

a cechy, które wyodrębnią model będą bardziej przypominać 

jeszcze charakterystykę przykładów niż rodzajów strategii. Tworzenie 

modeli strategicznych pozwala tworzyć ich klasyfikację, gdyż wprowadzenie 

nowych elementów w III RP, gdzie organizacja dysponuje mniejszym 

potencjałem naukowym, technicznym i ekonomicznym. Dlatego 

podstawą opracowania modelu reagowania kryzysowego jest dokładne 

ustalenie właściwych dla danego państwa warunków w jakich zostanie 

on zastosowany. Nie można bezmyślnie naśladować modelu opracowanego 

w innym państwie, w szczególności gdy mamy do czynienia 

34 

A.K. Koźmiński, Współczesne koncepcje zarządzania, op. cit., s. 365.

172 


z wyższym potencjałem naukowym, ekonomicznym, technicznym oraz 

inną sytuacją geopolityczną (organizacji). 

Widoczne jest, że na poszczególnych odcinkach działalności w żadnym 

państwie nie ma możliwości zastosowania jednego, najlepszego 

modelu reagowania kryzysowego. Możemy jednak dostrzec, że pojawia 

się z większą częstotliwością w rozwiązaniach strategicznych. Analizując 

funkcjonowanie poszczególnych struktur możemy dostrzec występowanie 

podobnego modelu strategii w państwach o zbliżonym potencjale 

gospodarczym. Modelu rozwoju dotyczy wybranych dziedzin badań 

naukowych oraz postępu technologicznego, który uwzględnia produkcję 

nowych typów wyrobów w połączeniu z międzynarodową współpracą 

naukowo‐techniczną oraz handlem zagranicznym. 

Wyraźnie formułuje się strategie, które przystosowywane są do określonych 

warunków. Wybór decydującego elementu będzie decydować 

o powodzeniu zamierzonego celu działania oraz wyboru manewru przygotowującego, 

aby ten cel zrealizowano. Za decydujący czynnik w rozwoju 

strategii reagowania kryzysowego uznać należy cel nadrzędny i cały 

szereg celów podrzędnych, dzięki którym można go zrealizować. 

Osiągnięcie celu łączy się z etapem tworzenia modelu, który oznacza 

racjonalne przygotowanie sił i środków oraz stworzenie warunków do 

skutecznego działania według wypracowanego modelu. Efektywność 

systemu reagowania kryzysowego widoczna jest dopiero w trakcie działań 

strategicznych, gdyż przeprowadzana metoda symulacji nie oddaje 

w pełni obrazu sytuacji kryzysowej, którą należy wyeliminować lub 

zneutralizować. Postrzegania działania w czasie i przestrzeni przy jednoczesnej 

optymalizacji wykorzystania sił i środków, umożliwia skupienie 

się na decydującym elemencie systemu. Można przetestować tworzone 

teoretyczne modele reagowania kryzysowego. W procesie realizacji 

koncepcji metodycznej i strukturalnej określonego modelu możemy 

mówić już o zasadach i możliwościach jego efektywności w procesie 

działania. Omówienie istoty licznych czynników, ich miejsce i zadania 

będą służyć doprecyzowaniu systemu.


Bibliografia 

Ustawa o Zarządzania Kryzysowym z 2007r. Dziennik Ustaw z 2007 r., nr 89 poz. 590; 

Ustawa z dnia 17 lipca 2009r. o zmianie ustawy o zarządzaniu kryzysowym Dz. U. 

z dnia 19 sierpnia 2009 r. nr 131 poz. 1076. 

Gryz J., Kitler W., System Reagowania Kryzysowego, wyd. Adam Marszałek, Toruń 2007. 

Koziej S., Strategia Bezpieczeństwa i Obronności Rzeczypospolitej Polskiej po wstąpieniu do 

NATO, Warszawa 2008. 

Koziej S., Współpraca cywilno‐wojskowa. Aspekty sojusznicze i narodowe., Myśl Wojskowa, 

1999, nr 6. 

Koźmiński A.K., Współczesne koncepcje zarządzania, PWN Warszawa: 1985 

Skomra W., Struktura zarządzania kryzysowego w państwie – logika systemu, [w:] M. Włodarczyk, 

A. Marjański, Bezpieczeństwo i zarządzanie kryzysowe – aktualne wyzwania: perspektywy 

rozwoju teorii i badań nad zarządzaniem kryzysowym, SWSPiZ, Łódź 2009. 

TRANSFORMATION OF POLISH CRISIS MANAGEMENT SYSTEM 

Abstract 

The hereby thesis concerns the research on the genesis of Polish crisis management 

system. The object of the analysis is to demonstrate the influence 

of an extreme situation on development of specific forms of this type of 

management. The aim of the analysis is the research on the actions provided 

by the Polish government. The chronological scope of thesis ends on 

the date of 2009. The aim of the thesis is to present stages of the Polish government 

actions. With regard to the above, I included two issues into the 

article: ‐ firstly, I presented of the historical background of Polish crisis 

management; ‐ secondly, I presented the development of specific forms of 

Polish crisis management. 

I think that this article presents the phenomenon of Polish crisis management 

from a certain perspective which makes it possible to understand actions 

undertaken by the Polish government. Presentation of the international 

events gives the clear view of the Polish crisis management.





Wpływ partnerstwa publiczno‐prywatnego 

na kształtowanie gospodarki opartej na wiedzy 

1. Wstęp 

W artykule przedstawiona zostania rola partnerstwa publicznoprywatnego 

oraz jego wpływ na kreowanie gospodarki opartej na wiedzy. 

Partnerstwo publiczno‐prywatne polega na współpracy podmiotów 

publicznych z partnerami prywatnymi, w celu zrealizowania zadania 

publicznego. Dzięki temu możliwa staje większa elastyczność w zakresie 

finansowania poszczególnych przedsięwzięć. Znaczny rozwój 

sektora high‐tech na przełomie XX i XXI wieku wymusił wprowadzenie 

zmian pomiędzy oddziaływaniem państwa oraz sektora prywatnego na 

gospodarkę. Elastyczność sektora prywatnego, łatwiejsze pozyskiwanie 

przez niego środków finansowych wymusiły na rządach współpracę w 

określonych sektorach gospodarki, które do tej pory znajdowały się pod 

dużym wpływem państwa. Dzięki współpracy sektora prywatnego z publicznym 

można dokonywać właściwego wyboru gałęzi przemysłu 

i udoskonalać je poprzez zastosowania nowoczesnych technologii. W ten 

sposób możliwe jest zwiększenie innowacyjności oraz konkurencyjności 

państwa na arenie międzynarodowej. 

W artykule proces innowacyjny przedstawiony został jako działanie 

kreatywne polegające na tworzeniu, projektowaniu i realizacji innowacji. 

Wszystkie czynności niezbędne do powstania i praktycznego zastosowania 

modelu publiczno‐prywatnego mają na celu opracowanie i wdrożenie 

nowego, ulepszonego modelu. Niektóre z tych działań są innowa‐

176 


cyjne same w sobie, inne zaś mogą nie zawierać elementu nowości, lecz 

są niezbędne do opracowania i wdrożenia innowacji. Proces innowacyjny 

jest wewnętrznie zróżnicowany i wielofazowy. Mechanizmy jego nie 

są w pełni wyjaśnione. Dynamiczne modele interakcyjne procesu innowacyjnego 

zawierają liczne interakcje i sprzężenia zwrotne w okresie 

powstawania i dyfuzji innowacji. Na przykładzie modelu partnerstwa 

publiczno‐prywatnego można zrozumieć, że w XXI wieku innowacje 

stają się coraz bardziej wyraźnym procesem sieciowym i systemowym, 

w którym innowacje są rezultatem licznych złożonych interakcji między 

jednostkami, organizacjami i środowiskiem. Świadczy o tym niesłychanie 

szybko rosnąca liczba zarówno różnego rodzaju porozumień poziomych, 

w postaci aliansów strategicznych, związków kooperacyjnych 

w dziedzinie B+R, jak i pionowych więzi między jednostkami organizacyjnymi. 

Procesy innowacyjne są zlokalizowane. Oznacza to, że powstanie 

i dyfuzja odbywa się w konkretnej przestrzeni, co wiąże się z występowaniem 

wysokiej jakości zagospodarowania. To proces integracji, 

w wyniku którego sprawna i efektywna staje się realizacja innowacji. 

2. Rola wiedzy we współczesnej gospodarce 

Coraz więcej współczesnych organizacji uczyniło wiedzę podstawą 

swoich sukcesów. Maleje liczba przedsiębiorstw i państw, o których wartości 

decyduje kapitał i zasoby materialne. Coraz więcej jest natomiast 

takich, które sukces zawdzięczają bezcennym wartościom niematerialnym, 

a szczególnie zgromadzonej wiedzy. Należy zauważyć, że wiedza 

bazuje na danych i informacjach, ma jednak od nich szersze znaczenie 

i nadrzędną pozycję. Większą rolę zaczęto zwracać na analizę danych 

z różnych dziedzin życia. Zaczęto je traktować jako zestaw nie poddanych 

analizie faktów o jakimś wydarzeniu. Informacje to dane, które 

muszą zostać poddane kategoryzacji i klasyfikacji lub uporządkowaniu. 

Wiedza, z danej dziedziny może być określona jako uporządkowane 

i przeanalizowane informacje, które po przetworzeniu pomogą opanować 

każdą sytuację kryzysową. Posiada intuicyjny charakter i dlatego 

jest trudniejsza do precyzyjnego zdefiniowania. Wiedza rodzi się i jest 

wykorzystywana w umysłach ludzkich. W organizacjach natomiast czę‐

Wpływ partnerstwa publiczno-prywatnego na kształtowanie gospodarki… 177 

sto zawiera się ją w dokumentach, procedurach, procesach, praktykach 

i normach (porównaj: rysunek 1) 1 . 

Rysunek 1. Powiązania hierarchiczne pomiędzy informacjami, danymi, 

wiedzą i mądrością 

Źródło: Sęp J., Konkurencyjność w dobie globalizacji w: red. Łunarski J., Zarządzanie Innowacjami: 

Podstawy zarządzania innowacjami, Rzeszów 2007 s. 34. 

August von Hayek, noblista z 1974 roku twierdził, że zysk osiągany 

przez kapitalistę to swoista renta za innowacyjność. Nagroda za to, że 

jako pierwszy wymyślił nowy produkt, nieznany wcześniej sposób wytwarzania 

czy rynku zbytu. Nagradzającym jest oczywiście rynek. 

W gospodarce rynkowej jest też jednak tak, że kiedy jeden wygrywa, 

inny przegrywa, choćby dlatego, że pozostaje w tyle za tym pierwszym. 

Zdaniem Hayeka przegrywanie staje się bodźcem do uczenia się i naśladowania 

liderów rynku, a tym samym napędza rozwój całej gospodarki 2 . 

Podejmując próbę rozwiązania problemu i wykorzystując do tego utarte 

szlaki skojarzeniowe, zmniejszamy szansę otrzymania wartościowych 

rozwiązań. Organizacje posługujące się typowymi sposobami planowania 

oraz działania szybko przestają być konkurencyjne na rynku. Dlatego 

1 

J. Sęp, Konkurencyjność w dobie globalizacji w: red. Łunarski J., Zarządzanie Innowacjami: 

Podstawy zarządzania innowacjami, Rzeszów 2007 s. 34‐35. 

2 

R. Pisera, Kapitał umysłowy, Newsweek, nr 42/2009, 18 październik 2009 r. s. II.

178 


niezbędne staje się stosowanie różnych metod przełamywania sztywności 

myślenia, blokad pojęciowych oraz ujawniania pomysłów 3 . 

Procesy kreowania wiedzy powinny prowadzić do uczenia się organizacji. 

Uczenie się zaś to nic innego jak wyciąganie wniosków z posiadanej 

wiedzy. Takie wnioski są nową wiedzą, która powinna przekładać 

się na działania poszczególnych uczestników i całej organizacji. Pod 

wpływem nowej wiedzy zachowania i działania ulegają modyfikacjom. 

Proces uczenia się jest oparty na refleksji, na konfrontowaniu ze sobą różnych 

informacji i różnych fragmentów wiedzy i na wyciąganiu z tego praktycznych 

wniosków. Wiedza jest najważniejszym zasobem niematerialnym 

organizacji o bardzo szczególnych cechach: wiedza jest zasobem pierwotnym, 

co oznacza, że można go przekształcić w dowolny inny zasób: zarówno 

materialny jak i niematerialny. Wiedzieć − oznacza móc. Wiedza pozwala 

generować takie zasoby materialne, jak źródła finansowania lub niematerialne 

jak np. strategia czy kontakty (porównaj: rysunek 2) 4 . 

Oprócz tego wiedza to zasób poddany bezwzględnemu imperatywowi 

stałego stosowania, pomnażania i aktualizacji. Wiedza niestosowana 

nie ma żadnej użyteczności, a wiedza przestarzała lub nieadekwatna 

jest zdecydowanie szkodliwa dla jej posiadacza i ma wartość 

ujemną. Wiedza to zasób, którego wycena finansowa jest trudna i niejednoznaczna. 

Rynki finansowe i giełdy wyceniają wiedzę w sposób „histeryczny”, 

okresowo bardzo wysoko ze skłonnością do niemal równie 

gwałtownych późniejszych spadków. Świadczą o tym zmiany kursów 

akcji spółek wysokiej technologii na giełdach. 

Osobliwością wiedzy jako zasobu jest to, że nie ma granic intensywności 

i zasięgu jej zastosowania: wiedzę można stosować w każdej dziedzinie 

i w dowolnym zakresie. Świadczy o tym chociażby intensywne 

stosowanie wyrafinowanych systemów informatycznych w takich dziedzinach 

uważanych za mało nasycone technologią jak na przykład handel 

detaliczny, produkcja i sprzedaż odzieży czy obuwia lub usługi kosmetyczne. 

Wiedza jest zasobem nie tylko niewyczerpanym (nie ubywa 

jej w miarę stosowania), ale przeciwnie − pomnażanym w zastosowaniu. 

3 

G. Łasiński, Rozwiązywanie problemów w organizacji: moderacje w praktyce, PWE, Warszawa 

2007 s. 34. 

4 

A. K. Koźmiński, D. Jemielniak, Zarządzanie … op. cit., s. 258.


Im więcej się jej stosuje tym więcej jej przyrasta. Każde nowe zastosowanie 

wiedzy prowadzi bowiem do wzbogacenia 5 . 

Rysunek 2. Podział wiedzy 

Wiedza 

Przedmiot 

Forma wiedzy 

Społeczna 

Wiedza jawna 

Wiedza utajona 

Techniczna 

skodyfikowana 

nieskodyfikowana 

Ekonomiczna 

Instytucjonalna 

Kulturowa 

Źródło: A. K. Koźmiński, D. Jemielniak, Zarządzanie od podstaw, op. cit., s. 258. 

Wiedza prowadzi do stworzenia innowacji, które można uznać za 

jedną z podstawowych sił napędowych gospodarki, za istotne źródło 

zmian strategicznych pozwalających na uzyskanie trwałej przewagi 

konkurencyjnej, za najbardziej skuteczny środek zdobywania pozycji na 

rynku 6 . 

5 

A. K. Koźmiński, D. Jemielniak, Zarządzanie … op. cit., s. 258−259. 

6 

A. Tołoczko, Zarządzanie wiedzą jako podstawa rozwoju współczesnych przedsiębiorstw, 

op. cit., s. 396.

180 


Dzięki temu staje się możliwe stworzenie modelu uczenia się poszczególnych 

organizacji. Model ten opiera się za założeniu, że wiedzę 

zdobywa się przede wszystkim przez praktykę. Pewne konkretne doświadczenie 

skłania następnie do rozumnej, refleksyjnej obserwacji. Ta 

refleksja zaobserwowanego fenomenu, w kontekście zgromadzonej 

wcześniej wiedzy może prowadzić do stworzenia pewnych abstrakcyjnych 

reguł generalnych, służących do opisania nie tylko konkretnego 

zdarzenia, ale także jemu podobnych. 

3. Rola partnerstwa publiczno‐prywatnego 

Partnerstwo publiczno‐prywatne to różne formy współpracy miedzy 

sektorem publicznym i prywatnym, w której obie strony dzielą się ponoszonymi 

nakładami, osiąganymi korzyściami, a także ryzykiem. Każda ze 

stron działa w kierunku wyznaczonych celów, przy czym należy pamiętać, 

iż podstawową zasadą dotyczącą sektora publicznego jest wypełnienie 

obowiązków nałożonych na niego przez ustawodawcę z zakresu zapewnienia 

ciągłości świadczenia usług na odpowiednim poziomie. Możliwość 

wykorzystania formuły partnerstwa publiczno‐prywatnego, jako istotnego 

instrumentu pobudzenia gospodarki została zauważona, w ramach gospodarki, 

które w ramach pakietu działań antykryzysowych 7 . 

Inicjatywę tę należy traktować jako krok w dobrym kierunku, jednak 

ważniejsze będą faktyczne działania zmierzające do przygotowania i wdrożenia 

projektów opracowane w świetle przepisów prawa. Przygotowanie 

i wdrożenie projektów partnerstwa publiczno‐prywatnego wymaga solidnego 

przygotowania merytorycznego podmiotów uczestniczących w transakcji, 

długiego czasu i pokaźnego nakładu pracy. Dlatego też koncepcja ta 

powinna być stosowana przy realizacji projektów na dużą skalę, kapitałochłonnych, 

jak również skomplikowanych pod względem technicznym 

i organizacyjnym. Dopiero wówczas spodziewać się można osiągnięcia 

efektów adekwatnych do zaangażowanych sił i środków. 

7 

A. Górczyńska, K. Szczepaniak, Formuła partnerstwa publiczno‐prywatnego w warunkach 

kryzysowych w: Antkiewicz, M. Pronobis(red.), wyd. CeDeWu, Warszawa 2009 s. 53.


Rysunek 3. Rola partnerstwa publiczno‐prywatnego w budowie gospodarki 

opartej na wiedzy 

Gospodarka oparta na 

wiedzy 

Innowacyjność 

Zarządzanie wiedzą 

Dobra publiczne 

Dobra prywatne 

Partnerstwo publiczno- 

-prywatne 

Źródło: opracowanie własne. 

Prowadząc rozważania nad wykorzystaniem partnerstwa publicznoprywatnego 

w rozwoju infrastruktury komunalnej lub jeszcze szerzej − 

infrastruktury publicznej o zasięgu ogólnokrajowym, np. budowa dróg, 

autostrad, czy modernizacja kolei, z uwagi na istniejącą lukę infrastrukturalną, 

należy skupić się przede wszystkim na możliwościach zastosowania 

tej formuły do realizacji projektów, które mogą w krótkim czasie 

poprawić konkurencyjność gospodarki. Partnerstwo publiczno‐prywatne 

znajduje szerokie zastosowanie w większości krajów europejskich oraz 

w wielu krajach na świecie, przyczyniając się do zwiększenia dynamiki 

rozwoju infrastruktury w sektorze transportu (lądowego, powietrznego, 

morskiego), służby zdrowia, edukacji, energetyki, a także w systemie

182 


penitencjarnym, gospodarce wodno‐kanalizacyjnej oraz zarządzaniu 

odpadami. Niezależnie od dowodów istnienia luki infrastrukturalnej, 

zauważyć należy, że w kraju zrealizowanych jest wiele inwestycji infrastrukturalnych, 

jak też przygotowane są koncepcje i projekty techniczne 

następnych przedsięwzięć, które mogą być szybko wykorzystane przez 

władze publiczne (zobacz rysunek 3) 8 . 

Najlepiej przygotowane, odpowiednie do wdrażania PPP są projekty 

transportowe, obejmujące miejską oraz krajową infrastrukturę drogową 

i kolejową, sieci wodociągowo‐kanalizacyjne oraz energetyczne na szczeblu 

lokalnym i regionalnym. Nie są to wszystkie obszary, na których konieczne 

są szybkie działania zmierzające do poprawy jakości i dostępności 

infrastruktury. Jednak skoncentrowanie się na nich w pierwszej kolejności, 

mogłoby przyczynić się do znacznej poprawy atrakcyjności inwestycyjnej. 

Byłby to z pewnością solidny i korzystny impuls w kierunku długofalowego 

ożywienia gospodarczego niektórych rejonów, pozwalający przeciwdziałać 

objawom ogólnoświatowego kryzysu. Zostałaby stworzona 

szansa na przyciągnięcie większej liczby i wolumenu bezpośrednich inwestycji 

zagranicznych, co w konsekwencji prowadzić mogłoby do zwiększenia 

zatrudnienia oraz pozyskania innowacji technologicznych. Wzrost 

wykorzystania mechanizmów partnerstwa publiczno‐prywatnego wymaga 

szerszego i bardziej widocznego upowszechniania wiedzy o tej koncepcji, 

zarówno na szczeblu władz rządowych, jak i samorządowych. 

Również potencjalni beneficjenci projektów, których opinie i nastawienie 

do ściślejszych form współpracy sektora publicznego z prywatnym są 

ważnymi czynnikami sukcesu tej formuły inwestowania, powinni mieć 

możliwość zapoznania się z efektami projektów już zrealizowanych. Wiedza 

na temat kluczowych aspektów PPP skumulowana jest w krajach, 

w których tego rodzaju przedsięwzięcia są wdrażane od lat. Źródłem informacji 

w tym zakresie mogą być przede wszystkim pracownicy podmiotów 

biorących udział w projektach, instytucji finansowych zapewniających 

niezbędny kapitał do ich realizacji, jak również międzynarodowych firm 

doradczych posiadających szeroką wiedzę praktyczną 9 . 

8 

A. Górczyńska, K. Szczepaniak, Formuła partnerstwa publiczno‐prywatnego w warunkach 

kryzysowych, w: S. Antkiewicz, M. Pronobis (red.), wyd. CeDeWu, Warszawa 2009 s. 61. 

9 

A. Górczyńska, K. Szczepaniak, Formuła…, op. cit. s. 61.


4. Innowacyjność w ramach partnerstwa publiczno‐prywatnego 

Powiązania w ramach PPP prowadzą do osiągnięcia wysokiego poziomu 

sprawności w posługiwaniu się wiedzą (można to określić mianem 

mądrości). Polega ona po pierwsze, na posiadaniu dużego zasobu 

wiedzy o pełnej rozbudowanej strukturze hierarchicznej, po drugie, na 

zdolności stałego uzupełniania, wzbogacania i aktualizacji tego zasobu, 

po trzecie wreszcie i najważniejsze, na odkrywczym, oryginalnym łączeniu 

i wiązaniu ze sobą różnych elementów wiedzy i wyciąganiu wniosków 

z tych skojarzeń. Tak rozumiana mądrość może być zarówno atrybutem 

jednostki, jak i organizacji. Warto pamiętać o tym, że organizacje 

(zwłaszcza wielkie organizacje) bywają na ogół „głupsze” (albo „mniej 

mądre”) od jednostek ludzkich. Wynika to z oczywistego faktu, że 

w organizacjach procesy kojarzenia informacji trwają dłużej i często bywają 

zniekształcane przez takie czynniki, jak obowiązujące w organizacji 

formalne procedury, lenistwo, brak kompetencji czy partykularne interesy 

jednostek i grup oraz zakorzenione w kulturze organizacyjnej wzorce 

zachowań. Dlatego zarządzanie wiedzą, czyli sterowanie procesami jej 

pozyskiwania, pomnażania, magazynowania i wykorzystywania ma tak 

wielkie znaczenie i jest w równej mierze umiejętnością, jak i sztuką opartą 

na intuicji. Zasoby wiedzy są bowiem tak bogate i zróżnicowane, że 

identyfikacja właściwych (najbardziej potrzebnych) wymaga niemal 

w jednakowym stopniu umiejętności ich systematycznego przeszukiwania 

i inwentaryzacji oraz intuicji, wyczucia i fantazji. Tak rozumiana intuicja 

najczęściej jest efektem nabytego doświadczenia (zobacz: rysunek 4) 10 . 

Podstawową przesłanką wykorzystania tej koncepcji może być ocena 

potencjału badawczo‐rozwojowego poszczególnych sektorów. Pozwala 

ona, z jednej strony, powiązać wysiłek badawczy z istniejącymi już procesami 

i ocenić ich przyszłą atrakcyjność, z drugiej zaś strony określa 

potencjał innowacyjny poszczególnych sektorów. 

10 


184 


Rysunek 4. Budowa mądrości organizacyjnej 

Źródło: opracowanie własne. 

Na potencjał ten składają się zarówno „rdzenne”, czyli podstawowe 

technologie znajdujące zastosowanie niemal we wszystkich dziedzinach 

i obszarach działalności, jak i technologie wyspecjalizowane (np. związane 

z zabezpieczeniem sektorów bezpieczeństwa narodowego). Ma to 

dwa ważne zastosowania. Po pierwsze, pozwala określić najbardziej 

prawdopodobny model współdziałania w zakresie PPP w przyszłości 

oraz ustalić możliwe źródła przewagi konkurencyjnej oparte na wspólnym 

potencjale technologicznym. Wprowadzenie w życie tych decyzji 

wymaga podjęcia określonych prac badawczo‐rozwojowych, które należy 

zaprogramować. Po drugie, pozwala odpowiedzieć na pytanie, co 

będzie możliwe? i przypisać możliwym stanom (technologiom i produktom 

przyszłości) jakieś prawdopodobieństwa. Pozwala to odpowiedzieć 

na pytania o strategiczne cele prowadzonej współpracy 11 . 

Znajomość zasad transferu wiedzy w partnerstwie publicznoprywatnym 

jest bardzo przydatna. W efekcie wykorzystuje się dotychczasową 

wiedzę w przeróżnych aplikacjach, dzięki czemu powstają no‐ 

11 



we rozwiązania innowacyjne, które eliminują niezaspokojone potrzeby. 

W wyniku realizacji wymienionych zadań powstają nowe technologie, 

które równocześnie powinny być chronione w zastosowaniach praktycznych 

przez patenty. Powstałe wynalazki lub ich usprawnienia są w efekcie 

działaniami innowacyjnymi. Dzięki innowacjom tworzy się nowy 

model działania bez podziałów na sferę publiczną i prywatną, naukę 

i praktykę, a rozwój myśli innowacyjnej oraz konkurencja wymuszają 

gospodarność i powodują wyodrębnianie wąskich specjalizacji, które 

gwarantują osiągnięcie mistrzostwa, w wybranej dziedzinie. Na rysunku 

5 przedstawiono podział produkcji według poziomów techniki. 

Rysunek 5. Procentowy podział produkcji przemysłowej według poziomu techniki 

Wysoka technika 

Średniowysoka technika 

Średnioniska technika 

Niska technika 

0 10 20 30 40 50 60 

Źródło: A. Masiarek, R. Grądzki, Wiedza jako źródło innowacji, op. cit., s. 51. 

Jak wynika z wykresu, ponad 50% produkcji cechuje niski standard 

techniki, a tylko 5% ma wysoki poziom techniki. Rozwiązania innowacyjne 

z prawdziwego zdarzenia będą występować tylko w tej małej grupie 

rozwiązań technicznych. Jest to zatem proces wprowadzania idei na 

rynek, efektem czego będą mikro i makroekonomiczne korzyści oraz 

tworzenie nowych miejsc pracy. 

Dynamiczny rozwój globalnej współpracy w tym zakresie przyczyniło 

się do wzrostu znaczenia wielostronnych związków partnerskich 

określonych jako powiązania sieciowe lub częściej − organizacje siecio‐

186 


we. Przedsiębiorstwa coraz częściej patrzą na swoją działalność gospodarczą 

przez pryzmat sieci tworzenia wartości. 

Pojawienie się Internetu sprawiło, że przedsiębiorstwa zaczęły 

wchodzić w liczniejsze i bardziej złożone zależności z innymi organizacjami. 

Przedsiębiorstwa te nie tylko zarządzają „łańcuchem zaopatrzeniowym”, 

lecz również sponsorują lub zawierają transakcje na wielu 

stronach internetowych przeznaczonych do kontaktów między organizacjami. 

Współczesne przedsiębiorstwa są zaangażowane w zarządzanie 

ciągle zmieniającej się sieci wartości. 

Sieci innowacyjne stanowią przystosowanie koncepcji sieci organizacyjnej 

dla potrzeb określonego zakresu działania przedsiębiorstwa. Sieci 

innowacyjne to współpracująca ze sobą grupa organizacji (przedsiębiorstwa, 

uczelnie, jednostki badawcze, instytucje finansowe, administracja 

państwowa), która tworzy, zdobywa, integruje i wykorzystuje wiedzę 

i umiejętności niezbędne do powstania technologicznie złożonej innowacji. 

W wielu krajach prowadzi się studia empiryczne nad innowacyjnością 

organizacji w regionie. Różnice te są szczególnie widoczne w przypadku 

dużych aglomeracji (i regionów je otaczających) oraz nie zurbanizowanych 

peryferii. Funkcjonują różne podejścia teoretyczne podejmujące 

próbę wyjaśnienia tych różnic. W wielu krajach prowadzi się studia 

empiryczne nad wpływem rządu i regionu na rozwój innowacji 12 . 


Podsumowując należy stwierdzić, że partnerstwo publicznoprywatne 

wpływa na kształtowanie wszystkich strategicznych sfer egzystencji 

państwa oraz jest związane z koniecznością gwałtownych zmian, 

do których musi dojść w zakresie pojmowania pojęć „prywatny” i „państwowy” 

oraz sposobów finansowania poszczególnych przedsięwzięć. 

Wykorzystanie doświadczeń jednej jak i drugiej strony prowadzi do 

osiągnięci zakładanych celów zarówno dla sektora publicznego – innowacje, 

nowe technologie, które wpływają na zwiększenie konkurencyj‐ 

12 

A. Pomykalski, Zarządzanie organizacjami poprzez innowacje w regionie, wyd. Politechnika 

Łódzka, Łódź 2007, s. 103.


ności państwa oraz wzrostu poziomu życia obywateli, jak i dla sektora 

prywatnego, który zwiększając w ten sposób potencjał państwa w każdym 

zakresie wzmacnia jego pozycję na arenie międzynarodowej, a co 

za tym idzie prowadzi do sytuacji, w której może liczyć na stabilność 

działania, poparcie społeczne oraz wzrost nakładów budżetowych 

w ramach partycypacji kosztów w zakresie badań i rozwoju. 

Ukazanie roli partnerstwa publiczno‐prywatnego w kreowaniu gospodarki 

opartej na wiedzy umożliwia lepsze zrozumienie drogi, którą 

musi pokonać nowa myśl technologiczna, aby spełnić pokładane w niej 

nadzieje przez władze jak i ludność. Istnienie licznych, wyspecjalizowanych 

przedsiębiorstw, których jedynym zadaniem jest opracowywanie 

nowych technologii doprowadziło do włączenia sektora prywatnego w 

działania przedsiębiorstw państwowych. Znacząca część działów B+R 

tych przedsiębiorstw jest wspierana finansowo nie tylko z zysków ze 

sprzedaży nowych technologii, patentów, pozyskiwania nowych rynków 

zbytu, ale także może liczyć na pomoc państwa w postaci dostępu do innych 

patentów pozyskiwanych od sojuszników, a także dużego wsparcia 

finansowego dla danego sektora. Współpraca sektora prywatnego z sektorem 

państwowym w tak dużej skali związana jest z chęcią jak najbardziej 

efektywnego wykorzystania doświadczeń poszczególnych sektorów. 

Skonstruowanie nowoczesnego systemu partnerstwa publicznoprywatnego 

jest gwarantem bezpieczeństwa publicznego, technicznego, 

gospodarczego i praktycznego. Przedstawienie modelu w teorii pozwoliło 

zrozumieć jego rolę w zapewnieniu bezpieczeństwa państwa we 

współczesnej rzeczywistości. Działania podejmowane w ramach partnerstwa 

publiczno‐prywatnego obejmują każdą ze sfer aktywności społecznej 

tzn. polityczną, ekonomiczną, społeczno‐kulturalną i militarną. Sfery 

te są określone przez formy organizacyjne i normatywne, które muszą 

w sposób jednoznaczny określić ramy partnerstwa publiczno‐prywatnego. 

Prawdopodobieństwo opracowania najkorzystniejszego systemu partnerstwa 

publiczno‐prywatnego wzrasta wraz z wdrożeniem ilości, jakości 

pomysłów i wdrożeń tych idei w praktyce. Istnieje zatem potrzeba wypracowania 

modelu wzbogaconego o wiedzę teoretyczną i doświadczenie praktyczne, 

które dałyby pożądany efekt w twórczym opracowaniu modelu.

188 


Bibliografia 

Górczyńska A., Szczepaniak K., Formuła partnerstwa publiczno – prywatnego w warunkach 

kryzysowych, wyd. CeDeWu, Warszawa 2009. 

Hazlett S.A., McAdam R., Gallagher S., Theory Building in Knowledge Management: In 

Search of Paradigms, Journal of Management Inquiry vol. 14/2005. 

Koźmiński A. K., Jemielniak D., Zarządzanie od podstaw, Wydawnictwa Akademickie 

i Profesjonalne, Warszawa 2008. 

Łasiński G., Rozwiązywanie problemów w organizacji: moderacje w praktyce, PWE, Warszawa 2007. 

Masiarek A., Grądzki R., Wiedza jako źródło innowacji, wyd. Politechnika Łódzka, Łódź 2007. 

Piggott S., Internet commerce and knowledge management – the next megatrends, Business 

Information Review vol. 14/1997. 

Pisera R., Kapitał umysłowy, Newsweek, nr 42/2009. 

Pomykalski A., Zarządzanie organizacjami poprzez innowacje w regionie, wyd. Politechnika 

Łódzka, Łódź 2007. 

Sęp J., Konkurencyjność w dobie globalizacji w: red. Łunarski J., Zarządzanie Innowacjami: 

Podstawy zarządzania innowacjami, Rzeszów 2007. 

Tołoczko A., Zarządzanie wiedzą jako podstawa rozwoju współczesnych przedsiębiorstw, wyd. 

Politechnika Łódzka, Łódź 2007. 

Wijnberg N. M., Innovation and Organization: Value and Competition in Selection Systems, 

Organization Studies vol. 25/2004. 

THE INFLUENCE OF PPP (PUBLIC – PRIVATE PARTNERSHIP) 

ON ABILITY OF DEVELOPMENT OF KNOWLEDGE MANAGEMENT 

Abstract 

The article’s topic concerns creation and development of PPP (Public – private 

partnership). The issue of how to organize a PPP has been discussed at 

both the political and the academic level throughout the past decade. The 

article shows the transformation of public – private partnership. That is the 

reason why I took up the following issues: I analysed the origin of the theory 

of public – private partnership; I presented development of knowledge 

management; I showed the influence of knowledge management on ability 

of development of PPP.



Marzena Pracz, Politechnika Warszawska 

Maciej J. Nowak, Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny 

Paweł Mickiewicz, SWSPiZ w Łodzi 

Strategia rozwoju jako instrument działań 

„administracji uczącej się” 


Celem artykułu jest próba udzielenia odpowiedzi na pytanie, jak 

optymalnie zagadnienia związane ze specyfiką „administracji uczącej 

się” mogą być wdrażane w przypadku wykonywania zadań publicznych 

przez administrację w polskich miastach, na przykładzie ich strategii 

rozwoju. 

Zagadnienie przedstawione w pracy jest istotne, ponieważ rozwój 

miast warunkuje odpowiednią formułę rozwoju całego kraju. Rozwój ten 

jest generowany zwłaszcza przez funkcje miejskie, za których wykonanie 

odpowiada bardzo często właśnie administracja publiczna. Dlatego 

ważne jest określenie jej roli w tym kontekście. Jak wynika z przeglądu 

literatury, jednym z podstawowych przejawów wdrażania zasad związanych 

z „administracją uczącą się” jest w przypadku miast odpowiednie 

skonstruowanie ich strategii rozwoju.

190 

Marzena Pracz, Maciej J. Nowak, Paweł Mickiewicz 

2. Administracja ucząca się 

Administracja publiczna realizuje szereg zróżnicowanych celów, bardzo 

często wykraczających w swoim zakresie poza sferę określoną w przepisach 

prawnych 1 . Wśród istotnych cech administracji wskazać należy: 

− działanie w imieniu i na rachunek państwa/ samorządu terytorialnego; 

− działanie na podstawie prawa i w granicach prawem przewidzianych; 

− działanie w ramach powierzonych przez prawo kompetencji jako 

wyłączny gospodarz we właściwej kategorii spraw; 

− działanie w ramach struktur administracji rządowej, jej organów, 

instytucji, jednostek, a nie osób fizycznych; 

− charakter władczy (możliwość stosowania przymusu administracyjnego); 

− działanie na zasadzie kierownictwa i podporządkowania; 

− opieranie się w swym działaniu na pracownikach państwowych 

i samorządowych; 

− działanie w sposób ciągły i stabilny; 

− działanie zarówno na wniosek, jak i z urzędu 2 . 

Określone rodzaje działań wiążą się z odpowiednimi konsekwencjami. 

Zależą one od tego, w czyim imieniu w danym momencie administracja 

działa oraz to, czy działa z własnej inicjatywy, czy też na czyjś 

wniosek. W tym pierwszym wypadku można wskazać, że administracja 

może planować swoje działania znacznie szerzej. Kolejne doprecyzowanie 

zadań administracji wiąże się z pojęciem „administracji dla rozwoju”. 

K. Hermann – Pawłowska wyróżnia w tym kontekście zespół podstawowych 

cech, które powinny charakteryzować administrację na rzecz 

rozwoju. Są to: 

− 

umiejętność uczenia się – rozumiana również jako zdolność do korzystania 

z wiedzy eksperckiej z ośrodków naukowych; 

1 

G. Skąpska, Prawo w ponowoczesnym społeczeństwie, „Zarządzanie publiczne” 

nr 4/2008, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków, s. 69. 

2 

E. Ura, E. Ura, Prawo administracyjne, Lexis Nexis, Warszawa 2001, s. 21– 23.

Strategia rozwoju jako instrument działań „administracji uczącej się” 191 

− postawa antycypacyjna, w ramach której bardzo duże znaczenie ma 

etap planowania rozwoju w procesie zarządzania politykami publicznymi; 

− otwartość na nowe metody współrządzenia; 

− koordynacja i współpraca – rozumiane jako przeciwieństwo koordynacji 

służącej bardziej uzgadnianiu i dopasowywaniu poszczególnych 

fragmentarycznych rozwiązań; 

− elastyczność oznaczająca odejście od proceduralnego podchodzenia 

do zadań na rzecz zarządzania przez cele i ustalanie standardów 

działalności administracyjnej; 

− zorientowanie na wyniki, czyli wprowadzenie oceny metod uzyskiwanych 

wyników (benchmarking) oraz wykorzystanie nowoczesnych 

technologii 3 . 

Z powyższym natomiast bardzo mocno wiąże się zasygnalizowane 

we wstępie pojęcie „administracji uczącej się”. Jak w pewien sposób wynika 

z nazwy, na pojęcie „organizacji uczącej się” znacząco wpływa zakres 

dostępu do wiedzy i informacji 4 . Wśród cech regionu „uczącego się” 

należy wymienić m.in.: 

− infrastrukturę opartą na „globalnych” zasobach; 

− sieciową organizację; 

− elastyczne regulacje; 

− zdecentralizowane podejmowanie decyzji; 

− partnerstwo publiczno‐prywatne 5 . 

Powyższe cele mogą być wdrażane oczywiście nie tylko na szczeblu 

regionalnym, ale również na szczeblu lokalnym w różny sposób. Jednakże 

jednym z podstawowych instrumentów w tym zakresie będzie budżet 

3 

K. Hermann‐Pawłowska, Przyszłość administracji na rzecz rozwoju realizującej politykę 

spójności UE po 2013 roku – wyzwania i rekomendacje, (w:) Spójność terytorialna wyzwaniem 

polityki rozwoju Unii Europejskiej. Polski wkład w debatę, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 

Warszawa 2009, s. 349. 

4 

M. Sakowicz, Organ administracji publicznej jako organizacja ucząca się na przykładzie 

Urzędu Miasta Częstochowa, [w:] J. Osiński (red.) Wzrost gospodarczy i rozwój społeczny jako 

paradygmaty współczesności, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2003. 

5 

A. Pawluczuk, Administracja publiczna jako organizacja ucząca się, [w:] J. Osiński (red.) 

Administracja publiczna na progu XXI wieku. Wyzwania i oczekiwania, Szkoła Główna Handlowa, 


192 


zadaniowy 6 oraz odpowiednio skonstruowana strategia rozwoju lokalnego. 

Podkreślić jednak należy, że niezależnie od zgłaszanych w temacie 

„administracji uczącej się” postulatów, a nawet wprowadzanych rozwiązań 

zauważyć można problem nienadążania zmian nieformalnych za 

zmianami formalnymi. Z badań przeprowadzonych dla Ministerstwa 

Rozwoju Regionalnego wynika, że za najpoważniejsze problemy polskiej 

administracji uznaje się: 

− korupcję; 

− brak profesjonalnej służby cywilnej; 

− wysoką rotację kadr; 

− częste zmiany instytucjonalne; 

− niską kulturę działań administracji 7 . 

Pewną ilustracją tendencji występujących w administracji publicznej 

jest informacja na temat zatrudnienia oraz przeciętnego miesięcznego 

wynagrodzenia brutto w poszczególnych grupach administracji publicznej 

w latach 2000, 2005 oraz 2008 (tab. 1). 

Z tab. 1 wynika, że w latach 2000–2008 stwierdza się wzrost liczby 

pracowników zatrudnionych w administracji. W największym stopniu 

wzrost liczby pracowników administracji zauważalny jest w gminach 

(i miastach na prawach powiatu). Z kolei przeciętne miesięczne wynagrodzenie 

najbardziej wzrosło w odniesieniu do pracowników urzędów 

marszałkowskich. Podkreślić należy, że przyrost liczby pracowników 

administracji publicznej nie jest sam w sobie zawsze zjawiskiem pozytywnym, 

tym niemniej przedstawiony do badań okres jest pod tym 

względem szczególny. Na początku wiążą się z nim bowiem skutki reformy 

samorządowej, a później – integracji Polski z Unią Europejską. 

Wszystko to wiąże się z coraz większym wdrażaniem zasad związanych 

z administracją uczącą się oraz administracją dla rozwoju. Również wyższe 

wynagrodzenie może zostać w tym zakresie uznane za czynnik motywujący 

samorządowców. 

6 

T. Lubińska (red.) Nowe zarządzanie publiczne – skuteczność i efektywność. Budżet zadaniowy 

w Polsce, Difin, Warszawa 2009, s. 41–48. 

7 

Rozwój regionalny w Polsce, Raport 2009, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament 

Koordynacji Polityki Strukturalnej, Warszawa 2009, s. 154.


Tabela 1. Zatrudnienie i wynagrodzenie administracji publicznej na przykładzie 

województwa zachodniopomorskiego 

Wyszczególnienie Przeciętne zatrudnienie w roku 

Przeciętne miesięcznie wynagrodzenie 

brutto (zł) w roku 

Jednostka 2000 2005 2008 2000 2005 2008 

Administracja 

państwowa bd 7688 7438 Bd 3085,52 3885,53 

Administracja 

samorządu terytorialnego 

ogółem 8808 10775 11776 2204,94 2581,45 3160,15 

Gminy i miasta na 

prawach powiatu 6551 7353 8051 bd 2654,93 3168,20 

Powiaty 1835 2826 2822 1971,13 2247,67 2890,03 

Województwo 395 596 903 2756,90 3257,55 3932,47 

Ogółem bd 18495 19252 bd 2796,34 3445,90 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Rocznik statystyczny Województwa Zachodniopomorskiego, 

Urząd Statystyczny w Szczecinie, Szczecin 2009. 

3. Strategie rozwoju w zarządzaniu publicznym 

Anna Karwińska zwraca uwagę w kontekście zarządzania miastem 

na wzrastającą rolę władz lokalnych i regionalnych w definiowaniu 

i realizowaniu polityk publicznych. Otwiera to również zagadnienie 

związane z zakresem udziału różnych podmiotów lokalnych w decyzjach 

związanych z rozwojem miasta i ich odpowiedzialnością w budowaniu 

przewagi konkurencyjnej 8 . Zgodnie z modelem nowego partycypacyjnego 

zarządzania publicznego NPG, rośnie wciąż w zarządzaniu 

rola układów samorządowych i autonomicznych, a większość zadań 

wykonywana jest w ramach sieci – grup współzależnych instytucji skupiających 

przedstawicieli z różnych jednostek i sektorów 9 . Wiąże się to 

w pewnym zakresie z realizacją funkcji gminnych w dużych miastach. 

8 

A. Karwińska, Uwarunkowania współzarządzania w skali miasta w perspektywie socjologicznej, 

„Zarządzanie publiczne” nr 2/2009, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 

, s. 77. 

9 

K. Olejniczak, Ku diagnozie polskiej administracji rządowej. Kontekst, potrzeby informacyjne, 

perspektywy, „Zarządzanie publiczne” Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, 

Kraków nr 1/2009 s. 91.

194 


Na podstawie modelu NPG pracownik jest menedżerem, zarządzanie 

jest zorientowane na wyniki, a koordynacja zapewniana jest przez spójną 

wizję strategiczną. Warto dodać, że wskazana wizja strategiczna musi 

znajdować się w konkretnym dokumencie; najczęściej właśnie w strategii 

rozwoju lokalnego. 

Jarosław Bober zaznacza, że wśród istotnych kwestii związanych 

z formułą strategii rozwoju samorządów znajdują się m.in.: 

− problematyka jednolitego określenia wymogów dla strategii (brak 

niniejszy jest mocno zauważalny); 

− zbyt duża waga przywiązywana do strony proceduralnej; 

− niski poziom upowszechnienia „wiedzy strategicznej”; 

− potrzeba współpracy pomiędzy jednostkami samorządu terytorialnego 

w sferze przygotowywania strategii 10 . 

Warto tutaj dodać za Tomaszem G. Grosse, że wśród podstawowych 

zasad rozwoju regionalnego w Polsce wyróżnić można zasadę koncentracji 

przestrzennej rozwoju regionalnego. Istotnym czynnikiem tej koncentracji 

Autor nazywa zapewnienie właściwej koordynacji polityk publicznych 

różnego szczebla, w tym zgodności poszczególnych dokumentów 

z zakresu planowania przestrzennego i rozwoju regionalnego 11 . 

Strategia rozwoju gminy to długookresowy program działania określający 

strategiczne cele rozwoju oraz kierunki i priorytety działania (cele 

operacyjne i zadania realizacyjne) a także alokacje środków finansowych 

niezbędnych do realizacji tych celów i zadań. Strategia stanowi także 

proces doskonalenia efektywności, konkurencyjności i jakości poza procesem 

zintegrowanego kierowania zasobami 12 . Główne cele strategii 

rozwoju to: 

10 

J. Bober, Metoda rozwoju instytucjonalnego jako narzędzie doskonalenia administracji publicznej 

na przykładzie strategii rozwoju samorządów terytorialnych, „Zarządzanie publiczne” 

nr 1/2008, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków, s. 140 – 141. 

11 

T. G. Grosse, Propozycja założeń do rządowej strategii rozwoju regionalnego na lata 

2007–2013, „Studia Regionalne i lokalne” nr 4/2004, Wydawnictwo Naukowe Scholar, 

Warszawa, s. 87. 

12 

A. Kożuch, Instrumenty zarządzania rozwojem lokalnym (w:) Roczniki Naukowe 

Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, t. VIII, z. 4, s. 178.


− rozwijanie i utrwalanie pozytywnych cech współczesnego modelu 

rozwoju; 

− poprawa jakości środowiska życia mieszkańców; 

− poprawa jakości przestrzeni społeczno‐gospodarczej; 

− tworzenie miejsc pracy (i korzystnego klimatu gospodarczego); 

− uzyskanie stabilności gospodarczej i odporności na zakłócenia zewnętrzne; 

− stworzenie dogodnych warunków osadnictwa dla osób poszukujących 

lepszych warunków życia 13 . 

Strategia rozwoju powinna zostać przygotowana przez specjalizującą 

się w różnych tematach zbiorowość. Jerzy Parysek zwraca uwagę na to, 

że strategia rozwoju powinna w swojej formule uwzględniać możliwie 

największą liczę uczestników rozwoju lokalnego. Wśród uczestników 

tych, oddziaływujących znacząco na rozwój lokalny wymienić można: 

− państwo; 

− władze regionalne; 

− lokalny samorząd terytorialny; 

− przedsiębiorstwa lokalne; 

− organizacje pracodawców; 

− profesjonalne organizacje i agencje ds rozwoju; 

− agencje przedsiębiorczości; 

− organizacje menadżerskie; 

− biura pracy; 

− związki zawodowe; 

− uniwersytety i inne szkoły wyższe; 

− przedsiębiorstwa usług publicznych; 

− niedochodowe organizacje działające na rzecz rozwoju 14 . 

Tak szeroki zespół uczestników rozwoju lokalnego pozwoli szybciej 

zrealizować priorytety rozwojowe gmin wśród których wyróżnić można 

gospodarcze, społeczne, przyrodnicze, turystyczne oraz te związane 

13 

A. Potoczek, J. Stępień, Podstawy strategii rozwoju lokalnego i regionalnego, Wydawnictwo 

Uczelniane WSG, Bydgoszcz 2008, s. 89. 

14 

J. Parysek, Podstawy gospodarki lokalnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 

2001, s. 138.

196 


z rynkiem pracy 15 . Powyższe wiąże się również z postulatem Marka Kłodzińskiego 

uspołecznienia przygotowywania strategii rozwoju 16 . Szczególnie 

istotne wydaje się tutaj ułatwianie osiągania sukcesom lokalnym 

przedsiębiorstwom 17 . 

Aby uwzględnić wszystkie wspomniane założenia, niezbędny jest 

rozwój na terenie danej lokalnej społeczności właśnie administracji uczącej 

się. Tylko taka administracja będzie mogła przygotować w sposób 

szeroki, wręcz interdyscyplinarny, pełną strategię rozwoju. Warto dodać, 

że w chwili obecnej praktyka wygląda niezbyt pozytywnie. Strategie 

rozwoju są przygotowywane bardzo często automatycznie, bez podejmowania 

szerszej refleksji w zakresie celowości umieszczania w strategii 

rozwoju pewnych zadań, czy też określania priorytetów rozwoju. 

Wyzwaniom tym należy jednak sprostać poprzez: 

− interdyscyplinarne podejście administracji do wzmiankowanego 

problemu; 

− zdolność twórczej współpracy pomiędzy poszczególnymi członkami 

zespołu; 

− umiejętność konsultowania zgłoszonych postulatów z innymi aktorami 

rozwoju lokalnego; 

− włączenie w proces przygotowywania poszczególnych części strategii 

rozwoju możliwie szeroką grupę wykonawców. 

Dodać należy, że przeprowadzenie wskazanych zmian wynikać powinno 

z pewnych zmian prawnych, zachęcających aktorów rozwoju lokalnego 

do takiego współdziałania. Postulat dłuższych, bardziej rozbudowanych 

konsultacji społecznych wiązać się zresztą powinien z większością 

dokumentów nakreślających szerszą w skali lokalnej bądź regionalnej 

perspektywę rozwoju. Odmiennie natomiast wygląda postulat 

konsultacji społecznych przy bardziej konkretnych, wymagających szybkiego 

uchwalenia dokumentach (jak chociażby miejscowy plan zagospodarowania 

przestrzennego). 

15 

E. Nowińska, Strategia rozwoju gmin na przykładzie gmin przygranicznych, Wydawnictwo 

Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 1997, s. 71–72. 

16 

M. Kłodziński, Aktywizacja społeczno‐gospodarcza gmin wiejskich i małych miast, Instytut 

Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa 2006, s. 30–32. 

17 

W. Gaczek (red.) Innowacje w rozwoju regionu, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej 

w Poznaniu, Poznań 2005, s. 10.



Postulat administracji uczącej się powinien być wykorzystywany 

w wielu istotnych dla państwa, lub danej społeczności sferach. Wymogi 

określone w tym kierunki znajdują zastosowanie przy okazji kreowania 

rozwoju lokalnego, w szczególności przy okazji opracowania strategii 

wytyczającej cele związane z rozwojem lokalnym. Połączenie wskazanych 

dwóch zagadnień daje gwarancję bardziej precyzyjnego określenia 

celów rozwoju lokalnego oraz określenia sposobu sprawnego ich zrealizowania. 

Literatura 

Bober J., Metoda rozwoju instytucjonalnego jako narzędzie doskonalenia administracji publicznej 

na przykładzie strategii rozwoju samorządów terytorialnych, „Zarządzanie publiczne” nr 

1/2008, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków. 

Gaczek W. (red.), Innowacje w rozwoju regionu, Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej 

w Poznaniu, Poznań 2005. 

Grosse T. G., Propozycja założeń do rządowej strategii rozwoju regionalnego na lata 2007–2013, 

„Studia Regionalne i lokalne” nr 4/2004, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa. 

Hermann‐Pawłowska K., Przyszłość administracji na rzecz rozwoju realizującej politykę spójności 

UE po 2013 roku – wyzwania i rekomendacje, (w:) Spójność terytorialna wyzwaniem 

polityki rozwoju Unii Europejskiej. Polski wkład w debatę, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, 


Karwińska A., Uwarunkowania współzarządzania w skali miasta w perspektywie socjologicznej, 

„Zarządzanie publiczne” nr 2/2009, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków. 

Kłodziński M., Aktywizacja społeczno‐gospodarcza gmin wiejskich i małych miast, Instytut 

Rozwoju Wsi i Rolnictwa PAN, Warszawa 2006. 

Kożuch A., Instrumenty zarządzania rozwojem lokalnym (w:) Roczniki Naukowe Stowarzyszenia 

Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu, 2006, t. VIII, z. 4. 

Lubińska T. (red.), Nowe zarządzanie publiczne – skuteczność i efektywność. Budżet zadaniowy 

w Polsce, Difin, Warszawa 2009. 

Nowińska E., Strategia rozwoju gmin na przykładzie gmin przygranicznych, Wydawnictwo 

Akademii Ekonomicznej w Poznaniu, Poznań 1997. 

Olejniczak K., Ku diagnozie polskiej administracji rządowej. Kontekst, potrzeby informacyjne, 

perspektywy, „Zarządzanie publiczne” Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków 

nr 1/2009 . 

Parysek J., Podstawy gospodarki lokalnej, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań 2001.

198 


Pawluczuk A., Administracja publiczna jako organizacja ucząca się, [w:] J. Osiński (red.) Administracja 

publiczna na progu XXI wieku. Wyzwania i oczekiwania, Szkoła Główna 

Handlowa, Warszawa 2008. 

Potoczek A., Stępień J., Podstawy strategii rozwoju lokalnego i regionalnego, Wydawnictwo 

Uczelniane WSG, Bydgoszcz 2008. 

Rozwój regionalny w Polsce, Raport 2009, Ministerstwo Rozwoju Regionalnego, Departament 

Koordynacji Polityki Strukturalnej, Warszawa 2009. 

Sakowicz M., Organ administracji publicznej jako organizacja ucząca się na przykładzie Urzędu 

Miasta Częstochowa, [w:] Osiński J. (red.) Wzrost gospodarczy i rozwój społeczny jako paradygmaty 

współczesności, Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2003. 

Skąpska G., Prawo w ponowoczesnym społeczeństwie, „Zarządzanie publiczne” nr 4/2008, 

Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków. 

Ura E., Ura E., Prawo administracyjne, Lexis Nexis, Warszawa. 

DEVELOPMENT STRATEGY AS A TOOL OF SELF‐STUDY 

ADMINISTRATION 

Abstract 

The main objective of the following article is to answer the question how 

optimal issues regarding features connected with “self‐study administration” 

can be implemented in situation of exercising public tasks by administrative 

bodies in Polish cities, based on strategies of their development. 

The presented issue is crucial, as development of cities determines the exact 

development formula for entire country. This development is generated 

mainly by functioning of cities, for which public administration is often responsible. 

The demand for “learning administration” should be exploited 

in many subjects, essential for country and certain society. Requirements 

set in this direction find usage in creation of local development, especially 

in elaboration of strategies, which point objectives related to local development.



Tomasz Grabia 

Uniwersytet Łódzki 

Wpływ zmian podaży pieniądza na przedsiębiorczość 

i dochód narodowy w świetle szkoły monetarystycznej 

Wprowadzenie 

Celem artykułu jest przedstawienie i analiza problemu dotyczącego 

oddziaływania zmian podaży pieniądza na przedsiębiorczość i dochód 

narodowy. W tym kontekście uwaga skupiona zostanie przede wszystkim 

na założeniach szkoły monetarystycznej. 

Opracowanie składa się z czterech części. W pierwszej z nich zasygnalizowane 

zostaną teoretyczne przesłanki zależności między przedsiębiorczością 

a dochodem narodowym. W punkcie drugim podjęta zostanie 

analiza podstawowych wniosków wynikających z założeń różnych 

wersji ilościowej teorii pieniądza, którą uznaje się za protoplastę 

teorii monetarystycznej. Ta ostatnia, w kontekście oddziaływania podaży 

pieniądza na nominalny oraz realny dochód narodowy, omówiona będzie 

w punkcie trzecim. Wyodrębnione w nim zostaną dwa okresy – 

krótki i długi. W ostatnim punkcie artykułu zawarte będą uwagi krytyczne 

odnośnie do wniosków wysuwanych przez przedstawicieli szkoły 

monetarystycznej, zwłaszcza dla długiego okresu. W tym celu wyeksponowane 

zostaną negatywne konsekwencje wzrostu podaży pieniądza 

i inflacji dla przedsiębiorczości, inwestycji i produkcji globalnej. Ponadto, 

w ramach wniosków końcowych, przedstawione będą implikacje dla 

prowadzenia polityki pieniężnej przez bank centralny.

200 

Tomasz Grabia 

1. Przedsiębiorczość a dochód narodowy 

W teorii ekonomii wyróżnia się dwa podejścia dotyczące determinantów 

dochodu narodowego 1 – popytowe oraz podażowe. Zgodnie z pierwszym 

z nich wystarczającym czynnikiem do zapewnienia wzrostu produkcji 

globalnej jest zwiększenie któregoś z czterech komponentów 

agregatowego popytu. Wynika to ze wzoru na dochód narodowy obliczany 

metodą sumowania wydatków: 

Y = C + I + G + X (1) 

gdzie: 

Y – dochód narodowy, 

C – wydatki konsumpcyjne, 

I – wydatki inwestycyjne, 

G – wydatki rządowe na produkty i usługi, 

X – eksport netto (eksport właściwy pomniejszony o import). 

Wpływ przedsiębiorczości na dochód narodowy związany jest głównie 

z drugim z ww. składników globalnego popytu. Jeżeli bowiem 

przedsiębiorcę potraktuje się jako swego rodzaju ryzykanta uruchamiającego 

i prowadzącego firmę (Koch 1997, s. 201), to niewątpliwie inwestycji, 

rozumianych w makroekonomii jako powiększanie zasobów majątku 

trwałego, dokonują przede wszystkim właśnie przedsiębiorcy. 

Oczywiste jest zatem, że oddziaływanie przedsiębiorczości na dochód 

narodowy ma charakter pozytywny. Co więcej, w podejściu popytowym 

analizowana jest gospodarka w warunkach niepełnego wykorzystania 

czynników wytwórczych. Oznacza to, że powodowany rozwojem 

przedsiębiorczości wzrost inwestycji przyczyniać się będzie do zwielokrotnionego 

zwiększenia produkcji. Początkowy wzrost wydatków na 

inwestycje podnosi bowiem dochody dotychczasowych właścicieli dóbr 

inwestycyjnych, zwiększając tym samym ponoszone przez nich wydatki 

1 

W dalszej części artykułu termin dochód narodowy zastępowany będzie niekiedy 

pojęciem produkcji (globalnej) lub produktu narodowego, a także skrótem PKB, pomimo 

występowania subtelnych różnic między tymi miernikami działalności gospodarczej 

w skali makro.

Wpływ zmian podaży pieniądza na przedsiębiorczość i dochód narodowy… 201 

konsumpcyjne. To z kolei powiększa dochody tych, którzy wytwarzają 

sprzedawane dobra konsumpcyjne. Te zwrotne efekty trwają w nieskończoność 

(Mankiw, Taylor 2009, s. 355). 

Po zsumowaniu tych wszystkich efektów cząstkowych faktyczny 

wzrost dochodu narodowego wyrażony być zatem musi wzorem: 

ΔY = mi × ΔIa (2) 

gdzie: 

ΔY – zmiana dochodu narodowego, 

mi – mnożnik inwestycyjny, 

ΔI – zmiana autonomicznych wydatków inwestycyjnych. 

Mnożnik informuje w związku z tym, ile razy większe, w stosunku 

do pierwotnych zmian inwestycji autonomicznych, będą ostateczne 

zmiany dochodu narodowego. W gospodarce otwartej mnożnik ten wyrażony 

jest wzorem: 

gdzie: 

mi = 1 / 1 – ksk (1 – t) + ksi (3) 

mi – mnożnik inwestycyjny, 

ksk – krańcowa skłonność do konsumpcji, 

t – stopa opodatkowania, 

ksi – krańcowa skłonność do importu. 

Oznacza to, że zwielokrotnienie zmian globalnej produkcji będzie 

tym większe, im większa część dodatkowego dochodu przeznaczona 

zostanie na, pobudzającą koniunkturę, konsumpcję dóbr krajowych. Ta 

dodatkowa konsumpcja dóbr wytworzonych w kraju hamowana jednak 

będzie przez ograniczenie dochodu do dyspozycji spowodowane wzrostem 

stopy podatkowej. Ponadto mnożnik będzie się także zmniejszać 

pod wpływem wzrostu skłonności zastępowania dóbr krajowych importowanymi 

(a więc pod wpływem wzrostu kategorii ksi). 

Opisane powyżej mechanizmy prowadzące do zwielokrotnionego, 

względem inwestycji, wzrostu PKB mogą jednakże w sposób prawidłowy 

określać jego determinanty jedynie w krótkim okresie. W pewnym 

momencie wzrost globalnego popytu nie będzie mógł już bowiem powodować 

wzrostu produkcji z uwagi na to, że ta ostatnia prawdopodob‐

202 

Tomasz Grabia 

nie napotka na bariery mocy wytwórczych. W okresie długim analiza 

determinantów dochodu narodowego zgodna być zatem musi z podejściem 

podażowym, według którego wartość PKB uzależniona jest nie 

tyle od globalnego popytu, ale od ilości posiadanych przez gospodarkę 

czynników produkcji oraz od sposobu ich wykorzystania. Powyższa 

zależność wyrażona jest wzorem: 

Y = f (L, K, N, T) (4) 

gdzie: 

Y – dochód narodowy, 

L – ilość pracy, 

K – ilość kapitału rzeczowego i finansowego, 

N – ilość ziemi (zasobów naturalnych), 

T – technologia produkcji. 

Zgodnie z powyższym wytwarzany dochód narodowy jest dodatnią 

funkcją poszczególnych czynników wytwórczych (P, K, Z) oraz metod 

ich łączenia i wykorzystania (T). Podejście to będzie obowiązywać przy 

tradycyjnym w ekonomii założeniu istnienia trzech podstawowych czynników 

produkcji, tj. pracy, kapitału oraz ziemi. Równie dobrze można 

jednak założyć, że nie są to jedyne czynniki wytwórcze. Niekiedy, na co 

pierwszy raz zwrócił uwagę J. Shumpeter, za czwarty czynnik produkcji 

uznaje się dodatkowo przedsiębiorczość (Milewski 2000, s. 20). Wzór (4) 

można w takim wypadku rozszerzyć do postaci: 

Y = f (L, K, N, E, T) (5) 

gdzie: 

E – ilość kapitału ludzkiego gotowego do podjęcia ryzykownej działalności 

gospodarczej (przedsiębiorczość). 

Rozszerzona funkcja produkcji globalnej wskazuje zatem, że dochód 

narodowy może wzrastać nie tylko z uwagi na wzrost ilości kapitału 

rzeczowego i finansowego oraz zwiększenie ilości zasobów naturalnych 

oraz pracy, ale również ze względu na rozwój przedsiębiorczości. Ten 

ostatni będzie się zapewne dodatkowo przyczyniać do doskonalenia 

technologii, co jeszcze bardziej zwiększa jego potencjalne oddziaływanie 

na PKB w długim okresie. Pomijając trudności metodologiczne związane


z precyzyjnym ujęciem statystycznym rozwoju przedsiębiorczości, 

stwierdzić zatem można, że w okresie długim, podobnie jak w krótkim, 

prowadzi on do korzystnych, a przy tym zwielokrotnionych, zmian 

w dochodzie narodowym. 

2. Ilościowa teoria pieniądza 

Podstawowym wnioskiem wynikającym z różnych odmian ilościowej 

teorii pieniądza jest wyeksponowanie pozytywnego związku pomiędzy 

ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen. Za „ojca” tej teorii 

można uznać Mikołaja Kopernika, który już w 1526 r. w swoim memoriale 

na temat reformy monetarnej stwierdził, że wzrost ilości pieniądza 

w obiegu jest najczęstszą przyczyną obniżenia wartości monety. Potwierdzeniem 

tego miał być wzrost cen i spadek wartości pieniądza 

w całej Europie jako skutek napływu złota z hiszpańskich i portugalskich 

kolonii w Ameryce Łacińskiej (Schaal 1992, s. 287−288). 

Kwestia zależności między podażą pieniądza a poziomem cen znajdowała 

się od tego momentu w kręgu szerokiego zainteresowania licznej 

grupy ekonomistów, a nawet filozofów 2 . Bardziej współczesne ujęcie 

sformułowane zostało przez Simona Newcomba pod koniec XIX w., a następnie 

rozwinięte i spopularyzowane przez Irvinga Fishera w 1913 r. Ten 

ostatni uchodzi za twórcę słynnego równania wymiany towarowej 3 , którego 

postać jest następująca: 

M × V = P × T (6) 

gdzie: 

M – ilość pieniądza w obiegu; 

V – szybkość obiegu pieniądza (oznaczająca ile razy jednostka pieniężna 

wykorzystana zostaje do dokonywania transakcji towarowych 

w określonym przedziale czasu); 

2 

Problematyką tą w okresie od XVI do XIX w. zajmowali się m.in.: J. Bodin, 

B. Davanzati, J. Locke, J. Law, R. Cantillon, D. Hume, D. Ricardo i J. S. Mill (Belka 1986, 

s. 96; Blaug 2000, s. 652−654; Schaal 1996, s. 288). 

3 

Równanie wymiany towarowej znane jest również w literaturze przedmiotu jako 

równanie ilościowe, równanie ilości pieniądza lub równanie ruchu pieniądza.

204 

Tomasz Grabia 

P – ogólny poziom cen (lub przeciętna cena wszystkich dokonywanych 

transakcji handlowych); 

T – ilość dokonywanych transakcji handlowych w określonym przedziale 

czasu. 

Powyższe równanie często przedstawiane jest także w nieco zmodyfikowanej 

formie, gdzie zamiast symbolu T występuje symbol Y, oznaczający 

poziom dochodu narodowego w ujęciu rzeczowym 4 : 

M × V = P × Y (7). 

W gruncie rzeczy każde z tych równań 5 stanowi tożsamość, z której 

wynika właściwie tylko to, że każda transakcja może być analizowana 

w dwojaki sposób. Równanie (6) przedstawia, że można ją rozpatrywać 

albo jako wydaną ilość pieniądza (lewa strona równania), albo jako ilość 

zakupionych dóbr pomnożonych przez ich ceny (prawa strona równania) 

(Friedman 1994, s. 43−44). Również ten sam agregat – wyrażoną 

wartościowo (w pieniądzu) sumę produkcji dóbr i usług – przedstawiają 

obie strony równania (7). Wśród zwolenników teorii ilościowej równania 

te stanowiły jednak ważny argument dla forsowania tezy, że ogólny poziom 

cen jest ściśle uzależniony od podaży pieniądza. Niemniej jednak, 

aby zależność ta mogła zostać stwierdzona, niezbędne jest przyjęcie odpowiednich 

założeń, na których oparta jest cała ekonomia neoklasyczna. 

4 

Ta postać równania spopularyzowana została w szkole z Cambridge, której przedstawicielami 

byli m.in.: A. Marshall, A. C. Pigou, J. M. Keynes. Równanie to jest po prostu 

inną wersją (tzw. zasobową) równania wymiany towarowej. Współcześnie spopularyzowana 

jest jego postać w formie podanej w tekście, aczkolwiek w rzeczywistości różnice 

w porównaniu z wersją transakcyjną dotyczą jeszcze także wartości V. W równaniu 

z Cambridge zamiast niej stosowany jest współczynnik k określający, jaka część ogólnych 

zasobów jest utrzymywana w formie pieniężnej, co oznacza, iż jest on odwrotnością 

prędkości obiegu pieniądza (1/V). Po przekształceniu równania (7) otrzymujemy zatem 

następującą jego postać: M = k × P × Y (Kamerschen, McKenzie, Nardinelli 1993, 

s. 366−367). 

5 

Należy zauważyć, że chociaż sens obu równań jest taki sam, to wartość T jest nieco 

większa od wartości Y, ponieważ w równaniu Fishera symbol T odnoszony był do 

wszystkich rodzajów transakcji (nie tylko finalnych, ale również pośrednich i kapitałowych), 

podczas gdy symbol Y z równania z Cambridge oznacza realny dochód narodowy, 

a więc jedynie odnosi się do zakupu dóbr i usług finalnych (Friedman 1994, s. 44). 

Powoduje to oczywiście, że szybkość obrotu pieniądza (V) w wersji z równania (6) również 

musi być liczbowo większa niż wartość V wyrażona w równaniu (7).


Pierwszym z nich jest twierdzenie o stałej wielkości szybkości obiegu 

pieniądza w określonym czasie. Wynika to z faktu, że prędkość obiegu 

pieniądza jest funkcją czynników instytucjonalnych, takich jak stopień 

użycia kredytu czy zwyczaje płatnicze. Zmieniają się one zazwyczaj bardzo 

powoli, co tym samym implikuje dużą stabilność wielkości V w równaniu 

wymiany towarowej (Belka 1986, s. 99). 

Kolejnym założeniem przyjmowanym przez tradycyjną teorię ilościową 

jest również względna stałość parametru Y (lub T), wynikająca 

z tezy o dychotomii sfery pieniężnej i sfery realnej gospodarki. Zgodnie 

z tą tezą wielkości realne zależą tylko i wyłącznie od innych czynników 

realnych, nie podlegając wpływom czynników pieniężnych (Kwiatkowski 

2000, s. 567). Realny dochód narodowy (lub wolumen transakcji) może 

się zatem zmieniać jedynie wówczas, gdy zmianom będą ulegać np.: 

liczba ludności, zasoby kapitału czy poziom techniki wytwarzania. Jest 

to zatem koncepcja zgodna z opisanym w punkcie pierwszym długookresowym 

podejściem podażowym. W okresie krótkim ww. zasoby 

traktuje się jednak z reguły jako w miarę stabilne. W połączeniu z innym 

neoklasycznym założeniem, że gospodarka będzie zawsze produkować 

na poziomie zapewniającym pełne zatrudnienie, jeżeli tylko ceny i płace 

będą miały dość czasu, aby się dostosować (Begg, Fischer, Dornbusch 

1996, s. 255), pozwoliło to zwolennikom teorii ilościowej umocnić wyrażane 

przez nich przekonanie o względnej stabilności dochodu narodowego 

w krótkim czasie. 

Przy przyjęciu powyższych założeń jedynymi wielkościami występującymi 

w równaniach (6) i (7) mogącymi ulegać zmianie są M i P, gdzie 

za zmienną niezależną uznaje się M. Według Fishera jedyną użytecznością 

pieniądza jest bowiem to, że za jego pomocą ułatwiona zostaje wymiana 

dóbr i usług, w związku z czym popyt na pieniądz nie zależy od 

dynamicznych procesów zachodzących w gospodarce (poza samym 

wzrostem rozmiarów dochodu), co umożliwia potraktowanie pieniądza 

(zmiennej M) jako czynnika egzogenicznego (Belka 1986, s. 99). Jedyną 

zmieniającą się wielkością endogeniczną w powyższych równaniach jest 

zatem poziom cen, którego zmiany będą proporcjonalne do zmian ilości 

pieniądza w obiegu. Posługując się równaniami (6) i (7) zależność tę 

można zapisać w następujący sposób:

206 

Tomasz Grabia 

lub 

M × V = ( P × T) 

(8) 

M × V = ( P × Y) 

(9) 

gdzie kreski nad symbolami oznaczają względną stałość V, T i Y, 

a strzałki wskazują kierunek zależności. 

3. Monetarystyczna teoria dochodu nominalnego 

Z teorii ilościowej wynika, że jedynym skutkiem wzrostu ilości pieniądza 

w obiegu jest inflacja 6 . Teorię monetarystyczną (zwaną również 

neoilościową) można traktować jako rozwinięcie tej kwestii, przy jednoczesnej 

reinterpretacji założeń wynikających z teorii ilościowej. Szkoła 

monetarystyczna rozwinęła się w Chicago, a za jej twórcę i głównego 

przedstawiciela uchodzi Milton Friedman. Swoją teorię oparł on na badaniu 

szeregów czasowych dla lat 1870–1954 w Stanach Zjednoczonych, 

a analiza skupiała się na występowaniu zależności między podażą pieniądza, 

cenami i kształtowaniem się cyklu koniunkturalnego (Albinowski 

1993, s. 630). Punktem wyjścia dla rozważań Friedmana było słynne 

równanie wymiany towarowej: M V = P Y, które mimo iż wyrażało 

oczywistą tautologię, odegrało według niego rolę kamienia węgielnego 

w teorii pieniądza (Friedman 1994, s. 45). 

6 

Zwolennicy teorii ilościowej mechanizm transmisyjny od M do P traktują przede 

wszystkim w sposób bezpośredni (po raz pierwszy wyłożony prze Cantillona i Hume’a) 

polegający na tym, że brak równowagi pomiędzy faktycznymi a pożądanymi rezerwami 

realnymi stymuluje wydatki, które z kolei przyczyniają się do wzrostu cen w odpowiedniej 

proporcji do wzrostu ilości pieniądza. Ricardo, a wcześniej także Thornton zwrócili 

jednak uwagę na możliwość wystąpienia także mechanizmu pośredniego, polegającego 

na obniżeniu rynkowej stopy procentowej (w wyniku wzrostu zasobów pieniądza), co 

powoduje wzrost wydatków inwestycyjnych, wywołując presję na ceny, które będą rosły 

aż do momentu przywrócenia poprzedniego poziomu stopy procentowej (Blaug 2000, 

s. 652). Z uwagi m.in. na to, że stopa procentowa nie występuje w równaniu wymiany 

towarowej: M × V = P × Y przedstawiciele klasycznej teorii ilościowej mechanizm pośredni, 

jako argument przemawiający za wzrastaniem cen, w zasadzie pomijają.


Pomijając na razie założenia przyjmowane przez monetarystów o stabilności 

niektórych zmiennych, pozwalające im stwierdzić zależność 

między M a P, warto zwrócić uwagę – co czyni sam Friedman – na szereg 

kombinacji możliwych do zaistnienia przy interpretacji równania 

Fishera, gdy zmieniać się będzie ilość pieniądza w obiegu. W jednej ze 

skrajnych sytuacji zmiana M może nie powodować zmian w Y i P, o ile 

taka sama zmiana, lecz w przeciwnym kierunku nastąpi w przypadku V. 

W innej natomiast, zmiany M mogą prowadzić do proporcjonalnych 

zmian w P, bez wpływu na Y i bez zmian V. Na możliwość zaistnienia 

pierwszej sytuacji wskazywać będą keynesiści, na wystąpienie drugiej 

natomiast zwolennicy teorii ilościowej w jej czystej postaci. 

Friedman jednak – na podstawie przeprowadzonych badań – wyciągnął 

wniosek pozwalający odrzucić obie hipotezy. Opierając się na przykładzie 

Stanów Zjednoczonych wskazał na większe prawdopodobieństwo 

wystąpienia jeszcze innej możliwości. Mianowicie, zmiany M mogą 

wpływać zarówno na zmiany P, jak i Y (w różnych proporcjach). Zmianom 

M mogą towarzyszyć także zmiany V – bądź w przeciwnym kierunku, 

co zmniejszałoby siłę reakcji na P i Y; bądź w tym samym kierunku, 

co potęgowałoby oddziaływanie na P i Y. Zdaniem Friedmana takiej 

sytuacji doświadczyły Stany Zjednoczone w XIX w., z tym że w okresach 

dłuższych zmiany M były częściowo równoważone przez odpowiednie 

zmiany V, osłabiając wpływ na P i Y, a w okresach krótszych zmiany V 

wzmacniały (poprzez oddziaływanie w tym samym kierunku co M) 

zmiany nominalnego dochodu (P × Y) (Friedman 1969, s. 139−140). 

Równanie (7) można przekształcić do postaci: 

P = (M × V) / Y (10) 

a następnie – biorąc pod uwagę, że z inflacją mamy do czynienia wówczas, 

gdy ogólny poziom cen w danym okresie rośnie w porównaniu do 

okresu poprzedniego – do postaci: 

ΔP/P = [Δ (M V)/(M V)] / [Δ Y/Y] (11) 

Ze wzoru (11) wynika zatem, że wzrost przeciętnego poziomu cen 

nastąpi wtedy, gdy: 

Δ (M V) / (M V) > Δ Y / Y (12)

208 

Tomasz Grabia 

Warunkiem inflacji jest zatem większy względny przyrost wyrażenia 

M × V (które można określić jako pieniężny popyt globalny) od względnego 

przyrostu wyrażenia Y, czyli realnego dochodu narodowego. Przy 

stosunkowo stabilnej prędkości obiegu pieniądza inflację będzie powodował 

szybszy wzrost podaży pieniądza niż realnego produktu narodowego. 

Teoretycznie możliwa jest jednak także sytuacja, w której względnie 

stabilna będzie ilość pieniądza w obiegu i wówczas inflacja będzie 

wynikiem wyższej procentowo zmiany szybkości obrotu pieniądza od 

zmiany dochodu narodowego w ujęciu rzeczowym. Schemat pieniężnej 

teorii inflacji, zawierający wszystkie te możliwości, przedstawiono 

w tabeli 1, w której wskazano także potencjalne przyczyny wystąpienia 

procesu wzrostu cen przy różnych założeniach. 

Tabela 1. Schemat pieniężnej teorii inflacji oparty na równaniu wymiany towarowej 

Warunek inflacji 

Δ M / M > Δ Y / Y 

Δ V / V > Δ Y / Y 

Δ (M V)/(M V) > Δ Y/Y 

Możliwa przyczyna 

inflacji 

Ilość pieniądza wzrasta 

bardziej niż realny 

produkt, przy założeniu 

stałej prędkości 

obiegu pieniądza 

− Nadmierna produkcja 

pieniądza, 

− Brak kontroli nad 

kreacją pieniądza. 

Prędkość obiegu pieniądza 

wzrasta bardziej 

niż realny produkt, 

przy założeniu 

stałej ilości pieniądza 

− Skrócenie czasu 

utrzymywania rezerw 

pieniężnych, 

− Substytucja pieniądza 

jako środka tezauryzacji 

przez 

płynne walory. 

Iloczyn ilości pieniądza 

i prędkości obiegu 

pieniądza wzrasta 

bardziej niż realny 

produkt 

− Współdziałanie M i V, 

− Wzmacnianie 

i sprzężenia zwrotne 

między M i V. 

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Schaal 1996, s. 307. 

Zgodnie z klasyczną teorią monetarystyczną inflacja jest jednak 

głównie rezultatem zwiększonej podaży pieniądza, a nie wzrostu prędkości 

jego obiegu. Analizując poszczególne komponenty równania Fishera, 

przedstawiciele monetaryzmu dokonują bowiem najczęściej kilku 

uproszczeń, zbliżonych do tych, które przyjmowali zwolennicy teorii 

ilościowej. Założenia te formułują jednak w nieco zmodyfikowany, mniej


kategoryczny sposób niż wynikałoby to z tradycji neoklasycznej. Dotyczy 

to przede wszystkim stabilności dochodu narodowego w ujęciu rzeczowym, 

ale również, choć w zdecydowanie mniejszym stopniu, egzogeniczności 

podaży pieniądza i stałości prędkości obiegu pieniądza. 

Jak już wspomniano, w wypadku ostatniej z ww. wielkości Friedman 

przyjmuje możliwość zachodzenia pewnych zmian. Zamiast kategorii 

prędkości obiegu posługuje się on zresztą pojęciem popytu na pieniądz, 

będącego odwrotnością V. Popyt na pieniądz, wg Friedmana, uzależniony 

jest głównie od dwóch czynników: poziomu dochodu i kosztu trzymania 

pieniądza (Friedman 1969, s. 142). 

Warto w tym miejscu zaznaczyć, że pieniądz definiowany jest przez 

„ojca” monetaryzmu jako czasowy środek gromadzenia siły nabywczej, 

co sprawia, że może on nie tylko służyć jako środek cyrkulacji i regulacji 

zobowiązań, ale również może przynosić jego posiadaczowi określoną 

użyteczność, przyjmując postać jednej z form aktywów 7 (Belka 1986, 

s. 111). Zależność między popytem na pieniądz a dochodem jest pozytywna. 

Im większy dochód, tym większa jest bowiem wartość transakcji, 

do przeprowadzenia których niezbędne jest utrzymywanie pieniądza 

w formie najbardziej płynnej. Należy jednak wspomnieć, że Friedmanowi 

chodzi tu o tzw. dochód permanentny (stały), który można w uproszczeniu 

traktować jako średnią z dochodów, którą jednostki spodziewają 

się uzyskać przez całe życie. Ujemna zależność występuje natomiast 

między popytem na pieniądz a kosztem jego utrzymywania, który z kolei 

uzależniony jest głównie od stopy procentowej i od oczekiwanej stopy 

inflacji (Friedman 1969, s. 142−143). Wzrost obydwu tych stóp przyczynia 

się do zwiększenia kosztu związanego z trzymaniem pieniądza, powodując 

spadek popytu na pieniądz. 

W ramach teorii monetarystycznej do czynników wpływających na 

popyt na pieniądz zalicza się też często poziom cen oraz czynniki instytucjonalne. 

Wzrost poziomu cen przyczynia się zazwyczaj do zwiększania 

popytu na pieniądz z uwagi na to, że do przeprowadzenia tej samej 

liczby transakcji potrzebna jest większa ilość nominalnych zasobów pieniężnych. 

Stosunkowo trudno jest natomiast stwierdzić, w jakim kierun‐ 

7 

Według Friedmana pieniądz jest zatem pojęciem szerszym niż w definicji przyjmowanej 

przez Fishera.

210 

Tomasz Grabia 

ku na analizowaną zmienną będą oddziaływać ewentualne zmiany 

czynników instytucjonalnych (obowiązujący system wypłacania wynagrodzeń 

i opłacania rachunków, przewidywana w przyszłości stabilność 

gospodarki i stabilność polityczna) (Kamerschen, McKenzie, Nardinelli 

1993, s. 373). Dla analizy popytu na pieniądz nie ma to jednak większego 

znaczenia, gdyż zmiany tych czynników dokonują się względnie powoli 

(zwłaszcza w krajach o utrwalonym systemie wolnorynkowym). 

Pomimo faktu, że monetaryści uwzględniają wiele zmiennych określających 

popyt na pieniądz, i tak uważają oni, że jest to wielkość w danym 

czasie w miarę stabilna. Wynika to z założenia, że wszystkie czynniki 

mogące powodować zmniejszanie lub zwiększanie popytu na pieniądz 

także są stosunkowo stabilne, a jeżeli już się zmieniają, to stopniowo 

i powoli (Ibidem, s. 374). Za stałością popytu na pieniądz opowiada 

się także sam Friedman. Uważa on, iż przy założeniu, że dostępna ilość 

pieniądza nie ulega zmianie, popyt na pieniądz poszczególnych gospodarstw 

domowych może się wprawdzie zwiększać lub zmniejszać, ale 

w zasadzie tylko wówczas, gdy u innych gospodarstw domowych popyt 

ten będzie zmieniał się w przeciwnym kierunku. Oznacza to, że wzrost 

popytu na pieniądz u jednych podmiotów musi być równoważony 

spadkiem popytu u innych i na odwrót. W skali globalnej ilość pieniądza, 

którą ludzie chcą trzymać może się zatem zwiększyć tylko w wypadku, 

gdy wzrośnie dostępna ilość pieniądza, do emisji którego 

uprawnione jest państwo 8 (Friedman 1969, s. 141). 

Twierdzenie to może zarazem stanowić podstawę dowodu na egzogeniczność 

podaży pieniądza 9 , którą rząd (lub bank centralny wraz 

8 

Wynika to z założenia, że rynek pieniężny (podobnie jak rynek towarowy) zawsze 

znajduje się w równowadze, tzn. realny popyt na pieniądz równy jest realnej podaży 

pieniądza. Możliwa jest wprawdzie sytuacja, gdy popyt na pieniądz wzrośnie bez zwiększenia 

podaży pieniądza, ale wówczas zmniejszone wydatki spowodują obniżenie cen 

i dochodów pieniężnych [Friedman 1969, s. 141]. 

9 

Friedman w swoich pracach przytacza pięć empirycznych dowodów autonomicznego 

charakteru podaży pieniądza. Zaliczył do nich: jakościową analizę okoliczności 

historycznych, zachowanie się poszczególnych elementów określających wielkość podaży 

pieniądza, opóźnienia czasowe w sekwencji pieniądz – biznes, korelację amplitud faz 

cykli koniunkturalnych oraz porównania międzynarodowe. Omówienie tych dowodów 

znaleźć można m.in. w: Belka 1986, s. 119−136.


z rządem) jest w stanie w pełni regulować. Friedman przyznaje wprawdzie, 

że stan aktywności gospodarczej oddziałuje w pewnym stopniu na 

wielkość podaży pieniądza, ale stopień ten jest stosunkowo niewielki 

i we wzajemnym związku zdecydowanie dominują czynniki monetarne, 

będące zasadniczą przyczyną fluktuacji dochodu narodowego (Belka 

1986, s. 113). 

Założenia przyjmowane przez przedstawicieli teorii monetarystycznej, 

odnoszące się do autonomiczności podaży pieniądza, są zatem podobne 

do założeń przyjmowanych w tradycyjnej teorii ilościowej. Również 

w przypadku prędkości obiegu pieniądza monetaryści przejęli w zasadzie 

z tradycji neoklasycznej założenie o stabilności tej kategorii, z tą 

różnicą, że stwierdzają oni względną stałość popytu na pieniądz, będącego 

odwrotnością szybkości obiegu. Za pomocą tych założeń równanie 

wymiany M × V = P × Y można zatem przekształcić w hipotezę przybierającą 

postać: 

M × V = ( P × Y) 

(13) 

Wynika z niej, że jedyna zasadnicza zmiana w porównaniu z ilościową 

teorią pieniądza dotyczy oddziaływania zmiennej M nie tylko na 

ceny, ale na całe wyrażenie (P × Y), czyli na nominalny dochód narodowy. 

Teoria monetarystyczna nie jest zatem teorią ogólnego poziomu cen, 

ale teorią dochodu nominalnego. Wniosek, jaki można wyprowadzić 

z powyższego równania jest bowiem taki, że wzrost ilości pieniądza 

w obiegu będzie wpływał na proporcjonalny wzrost dochodu nominalnego, 

wyrażonego jako iloczyn poziomu cen i dochodu realnego. Wpływ 

ten w pełni odzwierciedlony zostanie jednak dopiero w długim okresie. 

Wynika to z faktu, że zawsze potrzebny jest pewien upływ czasu, aby 

zwiększenie podaży pieniądza wywołało efekty dochodowe. 

W tym kontekście należy zatem rozdzielić dochód nominalny na dwa 

składniki: ogólny poziom cen i produkt narodowy w ujęciu rzeczowym. 

Friedman stwierdza, że proporcje, w jakich będą ulegać zmianie kategorie 

P i Y (pod wpływem zmian M) uzależnione są od szeregu czynników, 

do których zalicza: poszczególne determinanty określające popyt na pieniądz, 

czynniki określające podaż pieniądza oraz czynniki wpływające 

na proces, poprzez który popyt na pieniądz jest adoptowany do dostęp‐

212 

Tomasz Grabia 

nej ilości pieniądza (Friedman 1969, s. 139−140). Należy jednak zaznaczyć, 

że wpływ zmian ilości pieniądza na analizowane wielkości dokonuje 

się różnymi kanałami i nie ma możliwości określić, który z nich jest 

dominujący (Wojtyna 1988, s. 65). 

Decydujące dla rozważanej kwestii jest rozdzielenie okresu krótkiego 

i długiego. Jak twierdzi Friedman, początkowo wzrost dochodu nominalnego 

wywołany wzrostem podaży pieniądza związany jest przede 

wszystkim ze zwiększeniem produkcji, a dopiero po upływie ok. 12−18 

miesięcy także ze wzrostem cen. Z uwagi na „przemieszanie” efektów 

zmian ilości pieniądza i zmian wielkości dochodów niemożliwe jest jednak 

wyraźne sprecyzowanie związku przyczynowo‐skutkowego prowadzącego 

od wzrostu M do wzrostu P. Można natomiast stwierdzić, że w 

krótkich okresach, a Friedman rozumie przez to okresy od trzech do 

dziesięciu lat, zmiany ilości pieniądza wpływają głównie na wielkość 

produkcji. Zgodnie z założeniami teorii monetarystycznej, w gospodarce 

nie występuje zatem pełna dychotomia sfery pieniężnej i realnej, co było 

jedną z tez teorii ilościowej. Z obserwacji Friedmana wynika jednak, że 

w okresach powyżej dziesięciu lat zmiany podaży pieniądza oddziałują 

już przede wszystkim na ceny. Wielkość dochodu narodowego w ujęciu 

rzeczowym zależy wówczas głównie od struktury gospodarki, stosunków 

narodowościowych, sposobów sprawowania rządów, zasobów nagromadzonych 

oszczędności oraz, na co zwrócono już uwagę w punkcie 

pierwszym, od przedsiębiorczości i pracowitości ludzi. Zasadniczo więc 

dochód ten w okresie długim uzależniony jest od wielkości realnych, 

a nie pieniężnych (Friedman 1994, s. 53−54). 

Wniosek, jaki można wyciągnąć z powyższej analizy jest zatem taki, 

że według doktryny monetarystycznej w okresie długim ostateczny efekt 

zmian podaży pieniądza będzie dotyczył jedynie zmian w wielkościach 

nominalnych, czyli w poziomie cen (Wojtyna 1988, s. 65). Za „jądro” teorii 

neoilościowej można jednak uznać, że zarówno w okresie krótkim, jak 

i długim inflacja – zgodnie ze słynnym powiedzeniem Friedmana – 

„zawsze i wszędzie jest zjawiskiem pieniężnym”. Zawsze stanowi ona 

bowiem następstwo zmian zachodzących po stronie ilości pieniądza 

(Friedman 1994, s. 55).


Różnica polega na tym, że w okresie krótkim zmiany parametru M 

nie muszą powodować zmian parametru P, o ile za tymi pierwszymi 

będą podążać odpowiednie zmiany parametru Y. Jeżeli jednak inflacja 

występuje, to zawsze jest skutkiem wzrostu ilości pieniądza w gospodarce. 

Zdaniem głównego przedstawiciela monetaryzmu „w teorii ekonomii 

nie ma zapewne drugiej zależności empirycznej, której pojawianie się 

obserwowano by raz po raz z taką prawidłowością i w tak różnorodnych 

okolicznościach, jak zależność pomiędzy istotnymi krótkookresowymi 

zmianami w zasobach pieniądza i w cenach”. Prawidłowości tej Friedman 

nadaje nawet rangę „tego samego rzędu co wiele prawidłowości 

składających się na podstawę nauk fizycznych” (Blaug 2000, s. 651). 

Z uwagi na to, że według monetarystów ilość pieniądza w obiegu 

uchodzi za kategorię egzogeniczną, za inflację odpowiedzialne jest państwo, 

które z różnych powodów może być zainteresowane zwiększaniem 

podaży pieniądza, a nawet inflacją. Ponieważ dla monetarystów 

inflacja jest jednak podstawowym problemem gospodarczym, polityka 

pieniężna powinna zmierzać do takiego sterowania ekspansją ilości pieniądza, 

które pozwoli „sfinansować” jedynie wzrost realnego produktu 

(Schaal 1996, s. 306). Należy jednak zaznaczyć, że w krótkim okresie 

(a tylko w takim zmiana M może wpływać na zmianę Y) niezmiernie 

trudno jest zwiększyć rozmiary produkcji realnej, jeżeli przyjmie się założenie 

teorii neoklasycznej, a także samych monetarystów, że gospodarka 

zawsze działa przy pełnym zatrudnieniu, co powoduje, iż rzeczywisty 

dochód narodowy równy jest dochodowi potencjalnemu. 

4. Krytyka szkoły monetarystycznej w świetle badań na temat 

negatywnych następstw inflacji 

Szkoła monetarystyczna niewątpliwie odegrała bardzo dużą rolę 

w ekonomii, wywołując przy tym liczne dyskusje także wśród przedstawicieli 

innych szkół. Analiza retrospektywna oparta na historii gospodarczej 

wielu krajów pokazuje jednak, iż wnioski wyciągane przez 

przedstawicieli monetaryzmu dotyczące przyczyn wzrostu poziomu cen 

są słuszne przede wszystkim wówczas, gdy mamy do czynienia z hiper‐

214 

Tomasz Grabia 

inflacją lub inflacją galopującą. Bardzo wysokie tempo wzrostu cen nie 

byłoby bowiem możliwe bez zwiększania ilości pieniądza w obiegu 10 . 

Z kolei, jeśli weźmie się pod uwagę inflację o nieco mniejszym natężeniu, 

to konkluzje wyciągane przez monetarystów co do jej przyczyn 

nie zawsze znajdują odzwierciedlenie w praktyce gospodarczej 11 . Może 

to wskazywać, że ich podejście do determinantów inflacji jest zbyt monistyczne. 

Dotyczy to zresztą także polityki pieniężnej. Trudno bowiem 

zgodzić się również z założeniami omawianej szkoły o egzogeniczności 

podaży pieniądza 12 . 

Z punktu widzenia oddziaływania zmian ilości pieniądza w obiegu 

na dochód narodowy za szczególnie kontrowersyjne uznać należy wnioski 

płynące z nurtu monetarystycznego, podkreślające neutralność pieniądza 

w okresie długim, w którym ekspansja pieniężna powoduje jedy‐ 

10 

Potwierdzają to m.in. badania przeprowadzone przez P. Cagana, dotyczące siedmiu 

wielkich hiperinflacji w okresie międzywojennym i tuż po wojnie. Badaniem tym 

objęta była m.in. Polska z okresu styczeń 1923 – styczeń 1924. Przeciętnie, w skali miesiąca, 

stopa inflacji w naszym kraju wynosiła w tym okresie 81,4%. Zbliżona do tego poziomu 

była wówczas także przeciętna stopa wzrostu ilości pieniądza, która wynosiła 72,2% 

miesięcznie (Cagan 1969, s. 118−119). Podobna sytuacja wystąpiła w Polsce na początku 

okresu transformacji (lata 1989−1990), kiedy bardzo wysokiej stopie inflacji również towarzyszyło 

bardzo wysokie tempo przyrostu podaży pieniądza. Warto jednak zwrócić 

uwagę, że szczególnie w okresach hiperinflacji należy odrzucić założenie teorii monetarnej 

o stałej szybkości obiegu pieniądza. Wynika to z faktu spadającego popytu na pieniądz, 

gdyż ludzie starają się wówczas bardzo szybko wydawać swoje dochody, chcąc 

zmniejszyć koszt utrzymywania pieniądza. Tłumaczy to, dlaczego w okresach bardzo 

szybkiego wzrostu ogólnego poziomu cen stopa inflacji jest z reguły wyższa od stopy 

wzrostu podaży pieniądza. 

11 

Wynika tak m.in. z badań przeprowadzonych przez S. Albinowskiego. Badaniem 

objęte zostały Stany Zjednoczone, Japonia, RFN, Francja, W. Brytania i Włochy, a analiza 

dotyczyła okresu od 1960 do 1993 r. Spośród tych krajów jednokierunkowa zależność 

między tempem wzrostu podaży pieniądza a tempem wzrostu ogólnego poziomu cen (w 

ujęciu dynamicznym) występowała w zasadzie tylko w Japonii, gdzie trendy zmian obu 

wielkości wykazywały silną tendencję spadkową (Albinowski 1993, s. 644−652). 

12 

Niepełną egzogeniczność podaży pieniądza wykazują liczne badania empiryczne, 

zgodnie z którymi ilość pieniądza w obiegu uzależniona jest nie tylko od decyzji banku 

centralnego, ale również od stanu koniunktury gospodarczej oraz od preferencji banków 

i ludności (Kwiatkowski 2000, s. 569). Kompleksowe omówienie tego problemu, wraz 

z szeregiem uwag krytycznych dotyczących założeń teorii monetarystycznej, znaleźć 

można m.in. w: Belka 1986, s. 96−228 oraz Denizet 1981, s. 29−45.


nie wzrost cen, bez wpływu na sferę realną. Wydaje się bowiem, że na 

dłuższą metę niezbywalnym warunkiem wzrostu jest stabilizacja warunków 

gospodarowania, umożliwiająca wydłużenie horyzontu czasowego 

podejmowania decyzji. O takiej stabilizacji nie może być natomiast 

mowy w przypadku wysokiej, a przy tym trudnej do trafnej ekstrapolacji, 

inflacji (Wilczyński 1996, s. 133). 

Jednym z najbardziej negatywnych w skali makroekonomicznej 

skutków inflacji, powodowanej wzrostem podaży pieniądza, jest bowiem 

komplikacja rachunku ekonomicznego. Wynika ona m.in. z „szumów” 

informacji, które w warunkach inflacji (zwłaszcza wysokiej) są 

często poważnie zniekształcone, wywołując przez to cały szereg potencjalnych 

negatywnych skutków dla uczestników rynku. Zjawisko to 

związane jest przede wszystkim ze zmianami relacji cen poszczególnych 

dóbr, które przy wysokiej inflacji ulegają dodatkowo wpływowi wielu 

przypadkowych elementów, osłabiając tym samym trafność przekazywanych 

przez rynek informacji cenowych (Belka 1986, s. 241). Wszystko 

to powoduje, że maleje stopień zaufania do stabilności pieniądza, rośnie 

natomiast niepewność odnośnie do kształtowania się cen w przyszłości, 

przekładająca się następnie na wzrost niepewności we wszystkich dziedzinach 

gospodarowania. Nie może to oczywiście sprzyjać rozwojowi 

przedsiębiorczości i wzrostowi dynamiki popytu inwestycyjnego, która 

dodatkowo może być hamowana przez zaniżanie w rachunku ekonomicznym 

cen określających efekty, przy jednoczesnym zawyżaniu cen 

nakładów określonego przedsięwzięcia. Czynić tak mogą przede 

wszystkim podmioty gospodarujące o niskiej skłonności do ryzyka. 

Negatywna korelacja między inflacją a inwestycjami oraz PKB znajduje 

potwierdzenie w większości badań empirycznych. Jedne z najbardziej 

kompleksowych analiz w tej mierze przeprowadził R. J. Barro, który 

eksploracją objął ponad 100 krajów w okresie około 30 lat (od 1960 do 

1990 r.). Z badań tych wynika, że wzrost przeciętnej stopy inflacji o 10 

pkt. proc. obniża tempo wzrostu realnego PKB o 0,24 pkt. proc. rocznie. 

Statystycznie większe znaczenie występuje w przypadku wpływu inflacji 

na inwestycje. Wzrost przeciętnej stopy inflacji o 10 pkt. proc. powodował 

bowiem zmniejszenie stopy inwestycji o ok. 0,4−0,6 pkt. proc. 

Warto jednak zauważyć, że wyraźne dowody na ujemną zależność mię‐

216 

Tomasz Grabia 

dzy stopą inflacji a stopą wzrostu PKB dotyczyły krajów, w których ta 

pierwsza przekraczała w pewnych okresach 20% w skali roku (Barro 

1996, s. 157−159, 167−168). 

Należy jednak zaznaczyć, że inflacja ma tendencję do szybkiej akceleracji 

w wyniku samospełniającego się wzrostu oczekiwań inflacyjnych. 

Ryzyko szybkiego przyspieszenia inflacji, negatywnie wpływającej na 

przedsiębiorczość, inwestycje i wzrost gospodarczy, powoduje zatem, że 

za uzasadnione uznać należy podejście każące jej zwalczanie nawet już 

przy nieznacznym przekroczeniu górnej granicy odchyleń od celu inflacyjnego 

13 . Z uwagi na to, że inflację powoduje z reguły wzrost podaży 

pieniądza jednym z priorytetów polityki ekonomicznej każdego państwa, 

powinno być niedopuszczenie do nadmiernej jej dynamiki. 

Z drugiej jednak strony instrumenty polityki monetarnej należy stosować 

w sposób elastyczny. Dlatego też, zwłaszcza jeśli nie istnieje zbyt 

silne zagrożenie inflacyjne, zdrowa polityka gospodarcza wymagać może 

czasem znacznego nawet rozluźnienia. Dziać się tak może zwłaszcza 

w warunkach kryzysu, kiedy trzeba pobudzać globalny popyt, m.in. 

poprzez obniżanie stóp procentowych oraz zwiększanie podaży pieniądza. 

Nie może zatem dziwić, że polityka łatwego pieniądza nagminnie 

stosowana była w niemal wszystkich częściach świata w latach 

2008−2009 14 . 

Należy jednak podkreślić, że tego rodzaju polityka może mieć uzasadnienie 

jedynie krótkookresowo i w sytuacjach naprawdę wyjątkowych. 

Biorąc pod uwagę wykazaną ujemną zależność między podażą 

pieniądza i inflacją a przedsiębiorczością i dochodem narodowym, 

w długim okresie wskazana jest raczej neutralna, a niekiedy nawet restrykcyjna 

polityka pieniężna. Tym bardziej, że w celu zachowania 

zdrowej równowagi makroekonomicznej często stanowić ona musi od‐ 

13 

Przykładowo w Polsce cel ten wynosi 2,5% z możliwymi odchyleniami o 1 pkt 

proc. w górę lub w dół. 

14 

W 2009 r. stopy procentowe najważniejszych banków centralnych świata osiągnęły 

najniższe poziomy w historii – stopy amerykańskiego FED obniżono do 0‐0,25%, a stopę 

Europejskiego Banku Centralnego do 1%. Również Narodowy Bank Polski zmniejszył 

podstawową stopę procentową do historycznie najniższej wartości 3,5%.


powiedź na zbyt ekspansywną (zwłaszcza w okresach przedwyborczych) 

politykę fiskalną. 

W tym kontekście, jeśli dodatkowo weźmie się pod uwagę wzrost 

funkcji etatystycznych państwa oraz ilości partii populistycznych w wielu 

krajach, monetaryzm stanowić może w miarę dobrą alternatywę dla 

prowadzenia polityki makroekonomicznej, o ile nie będzie ona stosowana 

w sposób całkowicie doktrynalny. W gruncie rzeczy, pomimo wielu 

przedstawionych uwag krytycznych, omawianą szkołę scharakteryzować 

bowiem można jako podkreślającą konieczność dbania o zachowanie 

zdrowych proporcji w polityce makroekonomicznej. 

Bibliografia 

Albinowski S. (1993), Próba empirycznej weryfikacji monetarystycznej teorii inflacji, „Ekonomista” 

nr 5‐6. 

Barro R. J. (1996), Inflation and Growth, “Review”, Federal Reserve of St. Louis, May/June. 

Begg D., Fischer S., Dornbusch R. (1996), Inflacja, [w:] Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo 

Ekonomiczne, Warszawa. 

Belka M. (1986), Doktryna ekonomiczno‐społeczna Miltona Friedmana, „Ekonomia XX wieku”, 

PWN, Warszawa. 

Blaug M. (2000), Teoria ekonomii. Ujęcie retrospektywne, Wydawnictwo Naukowe PWN, 

Warszawa. 

Cagan P. (1969), The Theory of Hyperinflation, [w:] Ball R. J., Doyle P. (red.), Inflation, Penguin 

Education, Harmondsworth, Middlesex. 

Denizet J. (1981), Wielka inflacja. Płace, procent i kursy walut, Państwowe Wydawnictwo 

Naukowe, Warszawa. 

Friedman M. (1969), Monetary theory and policy, [w:] Ball R. J., Doyle P. (red.), Inflation, 

Penguin Education, Harmondsworth, Middlesex. 

Friedman M. (1994), Intrygujący pieniądz, przekład z angielskiego K. Szlichcińskiego, 

Wydawnictwo Łódzkie, Łódź. 

Kamerschen D., McKenzie R., Nardinelli C. (1993), Ekonomia, Fundacja Gospodarcza 

NSZZ „Solidarność”, Gdańsk. 

Koch R. (1997), Słownik zarządzania i finansów. Narzędzia, terminy, techniki od A do Z, Wydawnictwo 

Profesjonalnej Szkoły Biznesu, Kraków. 

Kwiatkowski E. (2000), Inflacja, [w:] Milewski R. (red.), Podstawy ekonomii, Wydawnictwo 

Naukowe PWN, Warszawa. 

Mankiw N. G., Taylor M. P. (2009), Wpływ polityki pieniężnej i polityki budżetowej na zagregowany 

popyt, [w:] Makroekonomia, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.

218 

Tomasz Grabia 

Milewski R. (2000), Podstawowe pojęcia i przedmiot ekonomii, [w:] Milewski R. (red.), Podstawy 

ekonomii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa. 

Schaal P. (1996), Pieniądz i polityka pieniężna, PWE, Warszawa. 

Wilczyński W. (1996), Ekonomia i polityka gospodarcza okresu transformacji, Wydawnictwo 

Wyższej Szkoły Bankowej, Poznań. 

Wojtyna A. (1988), Nowe trendy w zachodniej teorii ekonomii, Akademia Ekonomiczna 

w Krakowie, Kraków. 

THE IMPACT OF CHANGES IN MONEY SUPPLY ON ENTERPRISE 

AND NATIONAL INCOME IN THE LIGHT 

OF THE MONETARY SCHOOL 

Abstract 

The article presents the problem connected with the impact of changes in 

money supply on the enterprise and national income according to the 

monetary school. The paper consists of four parts. The first one contains 

the theoretical aspects of the connections between enterprise and national 

income. Part two is devoted to the analysis of the origin of the monetary 

theory – the author shows the principles of the quantity theory of money. 

In the next part the impact of changes in money supply on nominal GDP in 

short and long period in the light of the monetary school is examined. In 

the last part the recapitulation is presented, including critical comments on 

the monetary theory. In addition to this, the author points out the negative 

effects of inflation and recommendations for monetary policy.



Stefan Niesiołowski 

Uniwersytet Łódzki, Senator RP 

Unia Europejska po referendum w Irlandii 

Traktat z Lizbony zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat 

ustanawiający Wspólnotę Europejską czyli Traktat Lizboński to umowa 

międzynarodowa podpisana 13 grudnia 2007 roku w Lizbonie zakładająca, 

między innymi, reformę instytucji Unii Europejskiej. Mimo że traktat 

reformujący ustalony na Szczycie Lizbońskim miał być kompromisem 

mogącym zadowolić wszystkie państwa członkowskie, to jego ratyfikacja 

napotkała poważne problemy. Państwa miały wybór, czy dokonają ratyfikacji 

przez referendum narodowe, czy wskutek decyzji parlamentarnej. 

Irlandia, jako jedyne państwo Unii Europejskiej, zadecydowała o ratyfikacji 

traktatu w drodze referendum − wynikało to z konieczności wprowadzenia 

w związku z traktatem zmian do Konstytucji Irlandii, które 

musiały być zatwierdzone w formie głosowania powszechnego. Obywatele 

Irlandii 12 czerwca 2008 r. opowiedzieli się w głosowaniu za odrzuceniem 

traktatu. Jeszcze w grudniu tegoż roku w czasie szczytu w Brukseli 

podjęto decyzję o przeprowadzeniu kolejnego referendum w Irlandii 

w sprawie ratyfikacji traktatu, określając wstępnie jego termin na październik 

2009 roku. 

Rozgorzały dyskusję na arenie międzynarodowej i rozpoczęły się 

targi polityczne wewnątrz krajów członkowskich (w szczególności wymienić 

należy Irlandię, Czechy oraz Polskę). W listopadzie 2008 r. czeski 

Trybunał Konstytucyjny orzekł o zgodności traktatu z czeską konstytucją, 

co otworzyło drogę do jego ratyfikacji, jednak prezydent Vaclav 

Klaus oznajmił, że nie złoży swojego podpisu, dopóki kwestii traktatu 

nie rozstrzygnie Irlandia. 

Podobnie sytuacja przedstawiała się w Polsce. Proces ratyfikacji Traktatu 

Lizbońskiego odbył się w naszym kraju w trybie artykułu 90 Kon‐

220 


stytucji RP, na mocy którego podjęto uchwałę Sejmu z dnia 28 lutego 

2008, wybierając ustawowy, a nie referendalny, tryb wyrażenia zgody na 

ratyfikację dla Prezydenta RP. Sejm RP (1 kwietnia 2008 roku) uchwalił 

ustawę o ratyfikacji Traktatu z Lizbony zmieniającego Traktat o Unii Europejskiej 

i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską, sporządzonego w Lizbonie 

dnia 13 grudnia 2007 r., która upoważnia Prezydenta do dokonania ratyfikacji. 

2 kwietnia 2008 roku ustawa została przyjęta przez Senat RP, 

a 9 kwietnia 2008 została podpisana przez Prezydenta RP Lecha Kaczyńskiego. 

15 kwietnia 2008 została opublikowana w Dz. U. z 2008 r. nr 62, 

poz. 388. Weszła w życie 30 kwietnia 2008 r. 

Na mocy wyżej wymienionej ustawy Prezydent RP został upoważniony 

do ratyfikacji umowy międzynarodowej, jednak zwlekał aż do 

października 2009 r. Lech Kaczyński osobiście deklarował przychylność 

wobec Traktatu, jednak swój podpis uzależniał od wyniku ponownego 

referendum w Irlandii. Sprzeczne stanowisko naszego Prezydenta 

znacznie osłabiło wizerunek Polski na arenie międzynarodowej. Lech 

Kaczyński jako zwolennik Traktatu powinien podpisać ratyfikację, aby 

swoją postawą dać przykład Irlandczykom oraz Prezydentowi Vaclavowi 

Klausowi. Zwlekanie to było odbierane przez stare kraje Unii Europejskiej 

jako czekanie na negatywny wynik ponownego referendum 

w Irlandii. Należy dodać, że uzależnienie złożenia podpisu ratyfikującego 

od referendum irlandzkiego osłabiało wizerunek samego Lecha Kaczyńskiego 

na arenie międzynarodowej jako Prezydenta Polski, ponieważ 

łamało słowne umowy dżentelmeńskie zawarte z politykami krajów 

starej Unii Europejskiej, chociażby z Nicolasem Sarkozy. Decyzję Lecha 

Kaczyńskiego ze zdziwieniem odebrała również strona brytyjska, która 

jeszcze przed ponownym irlandzkim referendum zapowiedziała kontynuację 

ratyfikacji, nawet w razie zwycięstwa przeciwników Traktatu. 

O kontynuowanie procesu ratyfikacji zdecydowanie zaapelował Hans‐ 

‐Gert Pöttering. Stanowisko to poparł również włoski premier Silvio Berlusconi 

oraz czeski minister spraw zagranicznych Karel Schwarzenberg, 

w opozycji do stanowiska prezydenta Republiki Czeskiej, Vaclava Klausa, 

który opowiedział się za opracowaniem nowego dokumentu. 

Powody działania Lecha Kaczyńskiego, podobnie jak i innych polskich 

polityków formułujących zastrzeżenia wobec Traktatu Lizbońskie‐

Unia Europejska po referendum w Irlandii 221 

go, były czysto polityczne. Na gruncie opinii eurosceptycznych w Polsce 

można było pozyskać bardzo konserwatywny elektorat związany z Kościołem. 

O głosy tych potencjalnych wyborców, odwlekając złożenie 

podpisu ratyfikującego Traktat, walczył Lech Kaczyński. 

Irlandzki premier Brian Cowen zaapelował do Unii Europejskiej 

o czas na wypracowanie nowego rozwiązania. Szukając kompromisu 

i walcząc o Traktat, Unia Europejska postanowiła przyjąć specjalne gwarancje 

dla Irlandii. Na posiedzeniu Rady Europejskiej w Brukseli 18–19 

czerwca 2009 ogłoszono dokumenty mające ułatwić przyjęcie Traktatu 

Lizbońskiego przez Irlandczyków. Znalazły się w nim gwarancje nienaruszalności 

irlandzkiego prawa w odniesieniu do prawa do życia, rodziny 

i edukacji, podatków oraz bezpieczeństwa i obrony. Ogłoszono również 

oświadczenie dotyczące tradycyjnej neutralności wojskowej Irlandii 

oraz dodatkowo uroczyste oświadczenie (nie mające mocy wiążącej) 

dotyczące praw pracowniczych, polityki społecznej i innych kwestii. 

Rada Europejska zgodziła się ponadto, by po wejściu w życie Traktatu 

Lizbońskiego w skład Komisji Europejskiej wchodził jeden obywatel 

z każdego państwa członkowskiego UE. Na żądanie premiera Irlandii 

Briana Cowena gwarancje te miały zostać w przyszłości dołączone do 

kolejnego traktatu akcesyjnego jako protokoły. Premier Brian Cowen 

uznał gwarancje za przełom, otwierający drogę do przyjęcia Traktatu 

Lizbońskiego w ponownym referendum. 

Obywatele Irlandii w drugim referendum, które odbyło się 2 października 

2009 roku, opowiedzieli się za ratyfikacją traktatu. Zapytany, 

dlaczego tak się stało, wymieniłbym, jako jeden z głównych powodów, 

kryzys finansowy, który w istotny sposób dotknął Irlandię. Masowe 

zwolnienia z pracy oraz aktywna kampania informacyjna polityków irlandzkich 

doprowadziły do tego, że poziom eurosceptycyzmu w społeczeństwie 

Irlandii zmalał. Większością 67,1% głosów, przy frekwencji 

59%, Irlandczycy opowiedzieli się za przyjęciem nowego aktu prawnego. 

Tydzień po ogłoszeniu wyników referendum, 10 października, prezydent 

Lech Kaczyński złożył swój podpis pod aktem ratyfikacji Traktatu 

Lizbońskiego, kończąc w ten sposób procedurę jego przyjęcia przez 

Rzeczpospolitą Polską. Procedura ratyfikacyjna została ukończona 

12 października 2009, gdy dokumenty ratyfikacyjne zostały złożone rzą‐

222 


dowi Włoch – depozytariuszowi Traktatu Rzymskiego. Dokumenty złożył 

ambasador RP w Rzymie, Jerzy Chmielewski, podsekretarzowi stanu 

w Ministerstwie Spraw Zagranicznych Republiki Włoskiej. Prezydent Republiki 

Czeskiej, Vaclav Klaus, postawił nowe warunki podpisania traktatu, 

jednak podpis pod aktem ratyfikującym złożył 3 listopada 2009 roku. 

Zgodnie z postanowieniami traktatu konstytucyjnego, Unii Europejskiej 

została nadana osobowość prawna, zlikwidowana została Wspólnota 

Europejska, a jej następcą prawnym stała się Unia. Kompetencje Unii 

w zakresie wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa zostały poszerzone. 

W wyniku przyjęcia traktatu nastąpił podział kompetencji na 

trzy kluczowe obszary. Pierwszy obszar zarezerwowany jest wyłącznie 

dla Unii: unia celna, reguły konkurencji, polityka pieniężna w strefie 

euro, zachowanie morskich zasobów biologicznych, wspólna polityka 

handlowa, umowy międzynarodowe zawierane przez Unię. Obszar drugi 

jest współdzielony, przy czym prawo Unii nadal jest nadrzędne nad 

prawem państw członkowskich, ale obszary nieregulowane prawem 

unijnym i obszary, z których zrezygnowała Unia, pozostają pod kontrolą 

prawa krajowego. Wreszcie trzeci obszar, nad którym wyłączną władzę 

i pierwszeństwo ma prawo poszczególnych krajów członkowskich. Do 

traktatu dołączono liczne wyłączenia i uszczegółowienia kompetencji 

w obszarach polityk współdzielonych, w tym owiane złą sławą Karty 

Praw Podstawowych. Na mocy traktatu został powołany wysoki przedstawiciel 

Unii ds. zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który ma za 

zadanie kierować Europejską Służbą Działań Zewnętrznych. Traktat zlikwidował 

rotacyjne, półroczne przewodzenie w Radzie Europejskiej 

przez szefów państw i rządów krajów UE i ustanowił stanowisko Przewodniczącego 

Rady Europejskiej, wybieranego na kadencję trwającą 

dwa i pół roku. Wzmocniona została rola Parlamentu Europejskiego, 

który wyposażony został w nowe kompetencje w dziedzinie prawodawstwa 

unijnego, budżetu i umów międzynarodowych, a także rola parlamentów 

krajowych, które zyskały większe możliwości udziału w pracach 

UE. Gwarantuje to nowy mechanizm opierający się na tak zwanej 

zasadzie pomocniczości, zgodnie z którą UE będzie podejmować działania 

jedynie wówczas, gdy na szczeblu unijnym można osiągnąć lepsze 

wyniki.

Unia Europejska po referendum w Irlandii 223 

Na mocy traktatu obywatele po raz pierwszy zyskali prawo pośredniej 

inicjatywy w sprawie uchwalenia nowego prawa UE. Traktat głosi, 

że obywatele mogą poprosić Komisję Europejską o przedstawienie projektu 

w jakiejś sprawie, jeśli uda się im zebrać podpisy miliona osób ze 

znacznej liczby państw członkowskich. 

Traktat Lizboński przewiduje również, że od 2014 roku w Komisji 

każdorazowo będą zasiadać przedstawiciele dwóch trzecich państw 

Unii, a sprawiedliwą reprezentację zapewni system rotacyjny. 

Traktat Lizboński zawiera ponadto szereg drobniejszych modyfikacji, 

m.in. wspierane przez Polskę i Litwę postanowienie dotyczące solidarności 

energetycznej krajów Unii oraz wspierane przez Holandię postanowienia 

umacniające rolę parlamentów narodowych w stanowieniu 

unijnego prawa. 

Należy również wspomnieć, że Traktat Lizboński zreorganizował 

instytucje sądownicze Unii Europejskiej. Odrębne dotychczas instytucje 

Trybunału Sprawiedliwości Wspólnot Europejskich, Sądu Pierwszej Instancji 

i Sądu do spraw Służby Publicznej zostały połączone w Trybunał 

Sprawiedliwości Unii Europejskiej, w którego skład wchodzą trzy organy 

sądownicze: Trybunał Sprawiedliwości, Sąd i Sąd do Spraw Służby 

Publicznej. 

Europejski Bank Centralny (EBC), który do czasu wejścia w życie 

traktatu miał status swego rodzaju organu wspólnotowego, otrzymał 

status prawny instytucji unijnej. Co ciekawe, w traktacie po raz pierwszy 

określono procedurę wyjścia kraju z Unii. 

Irlandzkie „tak” dla Traktatu Lizbońskiego utorowało drogę dla 

stworzenia instytucji silnego prezydenta Unii Europejskiej, który 

wzmocni pozycję wspólnoty 27 państw na arenie światowej. Wśród polityków 

państw członkowskich dominują dwie koncepcje odnośnie urzędu 

prezydenta UE. Jedna głosi, że stanowisko powinien zająć urzędnik, 

dla którego dobrem najwyższym będzie kompromis, druga natomiast 

zakłada obsadzenie na stanowisku prezydenta UE gwiazdy politycznej − 

polityka o silnej osobowości, który będzie potrafił kreować politykę całej 

Unii. Druga koncepcja jest mniej korzystna dla państw o słabszej pozycji, 

takich jak Polska, ponieważ istnieje zagrożenie, że polityk o silnej osobowości 

może wykraczać poza swoje kompetencje i kreować rozwiąza‐

224 


nia niekorzystne dla takich państw. Faworytem na to stanowisko jest 

były premier Wielkiej Brytanii, Tony Blair – oznaczałoby to, że na razie 

wygrywa koncepcja silnej osobowości na stanowisku Prezydenta Unii, 

jednak ta kandydatura nie zdobędzie przychylności partii centrolewicowych, 

które byłemu premierowi Wielkiej Brytanii nie mogą wybaczyć 

wsparcia wojny w Iraku. Na pewno europejskich przywódców czeka 

teraz dyskusja nad tym, ile władzy i wpływów powinien mieć nowy 

prezydent UE. 

Europie udało się uniknąć wielkiego kryzysu. Negatywny wynik 

drugiego referendum w Irlandii mógłby sparaliżować Unię Europejską. 

Stare kraje Unii, które zapraszały do niej inne państwa członkowskie, 

szukałyby alternatywnych rozwiązań wewnątrz Wspólnoty. Mogłoby to 

doprowadzić w ramach Unii do stworzenia bytu, który nasiliłby podział 

Unii na kraje dwóch prędkości – niestety Polska znalazłaby się wówczas 

w grupie krajów wolniejszych. 

Podsumowując, sądzę, że proces rozwoju Unii w najbliższym czasie 

został wyhamowany. Z punktu widzenia Polski ważne jest dążenie do 

przyjęcia Ukrainy do grona państw Unii, ponieważ ostatecznie zapobiegłoby 

to ewentualnej możliwości odbudowania imperium rosyjskiego. 

Jednak ze względu na skalę korupcji, poziom rozwoju gospodarczego, 

poziom elit politycznych, poziom edukacji oraz nieustanny konflikt polityczny, 

przyjęcie Ukrainy jest obecnie niemożliwe. 

Dalsza integracja Unii Europejskiej, do której doprowadziła ratyfikacja 

Traktatu Lizbońskiego, nie tylko kończy aktualnie temat Unii w polskim 

sporze politycznym, ale również osłabia pozycję partii skrajnych, 

które budowały swoje poparcie na eurosceptycznych hasłach. Spór 

o Traktat Lizboński dostarczał liderom tych ugrupowań tematów, które 

pozwalały im za pośrednictwem mediów docierać do społeczeństwa. 

Marginalizacja tych ugrupowań w polskim życiu publicznym jest korzystna, 

ponieważ przekazywane przez nie treści opierały się wyłącznie 

na krytyce i nienawiści, zatem nie wnosiły żadnych nowych, konstruktywnych 

rozwiązań i idei, alternatywnych w stosunku do tych proponowanych 

przez Unię Europejską.





Polityka zagraniczna Polski 

Po drugiej wojnie światowej Polska stała się państwem zależnym od 

ZSRR, przez blisko pół wieku pozbawionym prawa do suwerennego 

decydowania o swoich politycznych sojuszach. Polityka zagraniczna 

prowadzona przez władze PRL miała antyzachodni kierunek, który dyktował 

Ambasador Związku Radzieckiego w Polsce. 

Odzyskanie możliwości suwerennego prowadzenia polityki zagranicznej 

w 1989 roku wiązało się ze zmianą uwarunkowań zarówno 

o charakterze międzynarodowym, jak i wewnętrznym. Do najważniejszych 

zmian uwarunkowań wewnętrznych zaliczyć można rozmowy 

Okrągłego Stołu, które trwały od 6 lutego do 5 kwietnia 1989 r. i zakończyły 

się podpisaniem porozumienia. Kolejnym wydarzeniem zmieniającym 

sytuację wewnętrzną w Polsce były wybory czerwcowe. Pierwsza 

tura wyborów odbyła się 4 czerwca, a 18 czerwca miała miejsce druga 

tura wyborów parlamentarnych w Polsce, która okazała się zwycięska 

dla Obywatelskiego Komitetu Wyborczego skupionego wokół Solidarności. 

Dlatego datę 4 czerwca uważa się za koniec reżimu komunistycznego 

w Polsce. 

Najważniejsze uwarunkowania zewnętrzne wymagają szerszego 

omówienia. 

Jedną z pierwszych istotnych zmian w otoczeniu międzynarodowym 

Polski po zapoczątkowaniu demokratycznych przemian było rozpoczęcie 

procesu jednoczenia się dwóch państw niemieckich. W nocy z 9 na 10 

listopada 1989 r. otwarto granice między NRD a RFN i rozpoczęto bu‐

226 


rzenie muru berlińskiego. 3 października 1990 r. landy wschodnie zostały 

przyłączone do Republiki Federalnej Niemiec. Z punktu widzenia 

polskiego narodu kluczowym zagadnieniem było jednoznaczne potwierdzenie 

przez stronę niemiecką granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej 

ustalonej podczas konferencji poczdamskiej w 1945 r. 

Kolejnym nowym uwarunkowaniem zewnętrznym o zasadniczym 

znaczeniu było przełamanie zimnowojennego podziału Europy i demokratyzacja 

w państwach Europy Środkowo‐Wschodniej. W roku 1989 

doszło do zmiany władzy w NRD, Czechosłowacji, na Węgrzech, w Bułgarii 

i Rumunii. Pogrążony w kryzysie Związek Sowiecki pod przywództwem 

Michaiła Gorbaczowa nie zdecydował się na interwencję 

powstrzymującą zmiany w tych krajach. Dotychczasowe struktury międzynarodowe 

w tej części świata, czyli Układ Warszawski i Rada Wzajemnej 

Pomocy Gospodarczej, straciły swoje znaczenie. Po sowieckiej 

interwencji zbrojnej na Litwie w 1991 r. ministrowie spraw zagranicznych 

Polski, Czechosłowacji i Węgier przedstawili propozycję całkowitej 

likwidacji Układu Warszawskiego do końca 1991 r. ZSRR przyśpieszyło 

ten proces i 31 marca rozwiązano struktury wojskowe, a 1 lipca stracił 

moc sojusz polityczny. 

Pogłębiający się kryzys, otwarte dążenia poszczególnych republik do 

uzyskania niepodległości oraz nieudany Pucz Moskiewski przyspieszyły 

rozpad ZSRR. 25 grudnia rozpadł się Związek Radziecki a jego sukcesorem 

została Federacja Rosyjska pod wodzą prezydenta Borysa Jelcyna. 

Powstanie nowych państw Litwy, Łotwy, Estonii, Białorusi i Ukrainy 

stwarzało zupełnie nowe warunki dla funkcjonowania państwa polskiego 

i kończyło erę zależności od imperialnego sąsiada. 

Wyraźnym kierunkiem działań Polski stała się polityka wschodnia, 

początkowo zorientowana na uregulowanie stosunków z ZSRR, a następnie 

na budowę formalnoprawnych ram dobrosąsiedzkiej współpracy 

z byłymi republikami sowieckimi. Wiosną 1990 r. zainicjowano politykę 

dwutorowości wobec ZSRR − z jednej strony nie naciskano na rozwiązanie 

Układu Warszawskie i wycofanie Armii Radzieckiej z Polski, zaś 

z drugiej życzliwie odnoszono się do faktu odzyskiwania suwerenności 

przez kolejne republiki. Po rozpadzie ZSRR wśród kolejnych władz rządzących 

Polską ukształtowała się wizja polityki wschodniej, według któ‐

Polityka zagraniczna Polski 227 

rej za głównego rywala uznano Federację Rosyjską, natomiast Ukrainę 

określono jako strategicznego partnera. 

W latach 1989−1992, po zmianach w otoczeniu międzynarodowym, 

nastąpiła całkowita reorientacja polityki zagranicznej, wyrażająca się 

w trzech celach. Po pierwsze, uzyskanie gwarancji bezpieczeństwa przez 

uczestnictwo w nowym systemie bezpieczeństwa. Po drugie, zapewnienie 

wsparcia dla przemian rynkowych. Po trzecie, budowanie prestiżu 

Polski i Polaków jako narodu, który pierwszy wyłamał się z bloku 

wschodniego. 

Osiągnięcie celu zapewnienia Polsce gwarancji bezpieczeństwa wymagało 

umocowania jej w zachodnich strukturach. Początkowo zakładano, 

że najlepszym gwarantem bezpieczeństwa będzie system budowany 

w oparciu o Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie 

(KBWE). Jednak już w latach 1991−1992 przeważyła opcja euroatlantycka, 

w tym kurs na zbliżenie z Niemcami i Stanami Zjednoczonymi. 

Uznano, że KBWE nie dysponuje instrumentami, które zapewniłyby Polsce 

realne gwarancje bezpieczeństwa. Najlepszym rozwiązaniem wydawało 

się umieszczenie naszego kraju w strukturze, w której dużą rolę 

odgrywałyby Stany Zjednoczone. Taka orientacja polskiej polityki bezpieczeństwa 

skłaniała nas do nawiązania kontaktów z NATO. W społeczeństwie 

rosło poparcie dla opcji proatlantyckiej, pierwsze głosy wsparcia 

pojawiły się w administracji amerykańskiej i rządzie niemieckim, 

z kolei z Rosji napływały sygnały niezadowolenia. Czynnikiem sprzyjającym 

Polsce był fakt, że kierownictwu NATO zależało raczej na stabilizacji 

w Europie Środkowo‐Wschodniej. W tym celu z inicjatywy amerykańskiej 

popartej przez stronę niemiecką postanowiono stworzyć instrument 

pogłębiający współpracę w ramach NACC i rozwijający 

współpracę z pojedynczymi państwami spoza NATO. Wyrazem tych 

tendencji stał się program Partnerstwo dla Pokoju. 

Premier Waldemar Pawlak 2 lutego 1994 r. złożył podpis pod ramowym 

programem Partnerstwa dla Pokoju na mocy, którego strona polska 

zobowiązywała się m.in. do rozwijania współpracy wojskowej 

z NATO, zwiększenia transparentności powstawania budżetu wojskowego 

i planowania obronnego, zapewnienia demokratycznej kontroli 

nad armią, gotowości do udziału w misjach ONZ i KBWE oraz przepro‐

228 


wadzania wspólnych szkoleń i ćwiczeń. Natomiast 28 września 1995 r. 

zainteresowanym państwom przedstawiono Studium o rozszerzeniu 

NATO, w którym nakreślono cele i zasady funkcjonowania tej organizacji 

oraz kryteria polityczne i wojskowe, jakie muszą spełnić państwa 

zgłaszające chęć przystąpienia. Wśród warunków przyjęcia wyszczególniono 

m.in.: system demokratyczny, wolnorynkową gospodarkę, przestrzeganie 

zasad i norm OBWE, cywilną kontrolę nad armią, przejrzystość 

budżetów wojskowych, zdolność do współdziałania z siłami 

NATO, gotowość do przyjęcia zobowiązań i zasad płynących z traktatu 

północnoatlantyckiego. Podczas szczytu NATO w Madrycie − 8 lipca 

1997 r. − Polska, Czechy i Węgry zostały oficjalnie zaproszone do rozmów 

o członkostwie w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Ponadto 

przywódcy państw członkowskich zobowiązali się do zakończenia 

procesu ratyfikacji protokołów akcesyjnych przed kwietniem 1999 r. 

Ministrowie spraw zagranicznych 16 państw NATO 16 grudnia 1997 

roku podpisali protokoły akcesyjne, co zapoczątkowało procedury ich 

przyjęcia w poszczególnych krajach. Pierwsza ratyfikacja miała miejsce 

w Kanadzie 3 lutego 1998, natomiast 30 kwietnia 1998 r. aktu tego dokonał 

Senat Stanów Zjednoczonych. W grudniu tego samego roku zakończył 

się proces ratyfikacji we wszystkich 16 państwach, a 29 stycznia 

1999 r. Polska, Republika Czeska i Węgry zostały oficjalnie zaproszone 

do członkostwa w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Już 17 

lutego Sejm i Senat Rzeczypospolitej Polskiej wyraziły zgodę na ratyfikację 

Traktatu Północnoatlantyckiego, a 26 lutego aktu ratyfikacji dokonał 

prezydent Aleksander Kwaśniewski. Już 12 marca 1999 r. wysiłki polskiej 

dyplomacji zostały zakończone pomyślnie − Polska, wraz z Węgrami 

i Czechami, została państwem członkowskim NATO. 

Obecnie można wskazać kilka tendencji w polityce naszego kraju 

względem Organizacji NATO. Polska jest krajem, który wspiera politykę 

otwartych drzwi − widoczne było to m.in. w jej staraniach o poszerzenie 

NATO o kraje bałtyckie i Słowację. Polska, podobnie jak Stany Zjednoczone, 

wspierała zbliżenie z Gruzją i Ukrainą. W obu przypadkach zaangażowanie 

powodowało wzrost napięć w stosunkach z Federacją Rosyjską. 

Wspieranie amerykańskiego stanowiska zauważalne było również 

w kilku innych przypadkach − Polska poparła np. naloty NATO na Ser‐

Polityka zagraniczna Polski 229 

bię oraz zachowywała dystans wobec pomysłów rozwijania Europejskiej 

Polityki Bezpieczeństwa i Obrony. Strona polska popierała stanowisko 

amerykańskie także w kwestii interwencji w Iraku, a ponadto działała na 

rzecz zaangażowania NATO w ustabilizowanie sytuacji w tym kraju. 

Na przełomie lat 80. i 90. w kolejną fazę wkroczyły procesy integracyjne 

w Europie Zachodniej. Z dniem 1 lipca 1990 r. w życie weszły 

pierwsze ustalenia dotyczące utworzenia Unii Gospodarczej i Walutowej. 

W grudniu tego samego roku zapoczątkowano prace nad jej rozbudową, 

a także nad utworzeniem unii politycznej. Efektem prac było 

uzgodnienie tekstu Traktatu o Unii Europejskiej, który ustanowił Unię 

Europejską. Przyłączenie się nowych państw do Unii Europejskiej uwarunkowane 

było spełnieniem licznych warunków zarówno politycznych, 

prawnych, jak i ekonomicznych. Jednocześnie kraje Zachodu deklarowały 

otwarcie na integrację z demokratyzującymi się państwami Europy 

Środkowo‐Wschodniej. Wsparcie finansowe Wspólnot oraz poparcie 

polityczne polityków europejskich i amerykańskich sprzyjało powstawaniu 

nowych organizacji subregionalnych w obszarze położonym na 

wschód od Niemiec. 

Już we wrześniu 1988 r. Polska, nawiązała stosunki dyplomatyczne 

ze Wspólnotami, a 19 września 1989 r. podpisano umowę Polska‐EWG. 

26 lutego 1990 r. pierwszym ambasadorem Polski przy Komisji Wspólnot 

Europejskich został Jan Kułakowski. Nieco później, 25 maja 1990 r. Polska 

złożyła oficjalny wniosek o rozpoczęcie negocjacji umowy o stowarzyszeniu 

ze Wspólnotami Europejskimi. Umowa taka, znana pod nazwą 

Układu Europejskiego, została podpisana 16 grudnia 1991 r., a weszła 

w życie 1 lutego 1994 r. (część handlowa – 2 lata wcześniej). W roku 

1993 na szczycie Rady Europejskiej w Kopenhadze ustalono politycznoekonomiczne 

kryteria, jakie musiały spełnić państwa Europy Środkowo‐ 

Wschodniej, aby mogły ubiegać się o przystąpienie do Unii. Oficjalny 

wniosek o członkostwo Polska złożyła 8 kwietnia 1994 r. w Atenach. Następnie 

8 sierpnia 1996 r. powołano Komitet Integracji Europejskiej a 28 

stycznia 1997 r. uchwalono Narodową Strategię Integracji. 

Podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Luksemburgu w grudniu 

1997 r. zapadła decyzja o podjęciu negocjacji członkowskich z sześcioma 

państwami: Polską, Węgrami, Czechami, Słowenią, Estonią i Cyprem –

230 


tzw. grupa luksemburska. Polska 31 marca 1998 r. rozpoczęła negocjacje, 

które w imieniu rządu prowadził Pełnomocnik Rządu do spraw Negocjacji 

o Członkostwo Polski w Unii Europejskiej. Od marca 1998 r. był 

nim Jan Kułakowski, w październiku 2001 r. zastąpił go Jan Truszczyński. 

Na szczycie w Kopenhadze, zakończonym 13 grudnia 2002 r., ówczesny 

rząd Leszka Millera sfinalizował negocjacje. 

Polska podpisała traktat akcesyjny 16 kwietnia 2003 r., a po referendum 

w sprawie członkostwa, które odbyło się w dniach 7−8 czerwca 

2003 r., Polska wraz z pozostałymi dziewięcioma krajami (1 maja 2004 r.) 

wstąpiła do Unii. Natomiast 21 grudnia 2007 r. Polska przystąpiła do 

Układu z Schengen. 

Najważniejsze cele polskiej polityki zagranicznej, do których dążono 

po roku 1989, zostały osiągnięte. Polska, która przystąpiła do NATO 

i stała się krajem członkowskim Unii Europejskiej, współtworzy stabilny 

system bezpieczeństwa europejskiego oparty na współdziałaniu NATO, 

UZE, OBWE oraz ONZ. 

Zapewniliśmy sobie również wsparcie dla przemian rynkowych. 

W najbliższych latach Polska, spośród wszystkich krajów nowo przyjętych, 

ma być największym kwotowo odbiorcą unijnych dotacji. Nasz kraj 

dostaje z europejskich funduszy więcej pieniędzy niż wpłaca do budżetu 

Unii. Łącznie od roku 2007 będzie miała do wykorzystania około 60 miliardów 

euro, czyli około 212 miliardów złotych, a to jest więcej niż roczne 

wydatki budżetowe w ostatnich latach. Polska ma jeden z najwyższych 

wzrostów gospodarczych w Europie i obecnie jest pod względem 

wzrostu PKB na poziomie Niemiec, Wielkiej Brytanii, Francji i Włoch 

z początku lat 80., a Hiszpanii z początku lat 90. 

Ostatni cel, tj. budowanie prestiżu Polski i Polaków jako narodu, który 

pierwszy wyłamał się z bloku wschodniego, jest wciąż realizowany. 

Sprzyja temu zajmowanie przez Polaków coraz ważniejszych stanowisk 

w instytucjach unijnych. Nie należy zapominać, że Polska jest jednym 

z najludniejszych i największych krajów Unii − zajmujemy 6 miejsce pod 

obydwoma tymi względami. Powinniśmy nieprzerwanie dążyć do 

ugruntowania naszej pozycji w Unii Europejskiej oraz budować wizerunek 

Polski jako silnego i stabilnego partnera we wszystkich płaszczyznach 

funkcjonowania państwa.





20 lat demokracji w Polsce 

Za umowny początek demokratycznej i suwerennej republiki parlamentarnej 

w Polsce uważa się 4 czerwca 1989 roku, czyli zwycięstwo 

Solidarności w wyborach kontraktowych. Jest to oczywiście data symboliczna, 

ponieważ długi proces przemian rozpoczął się dużo wcześniej. Za 

równie ważne daty można uznać 24 sierpnia 1989 roku (powołanie przez 

Sejm Tadeusza Mazowieckiego na stanowisko premiera), 29 grudnia 

1989 roku (nowelizacja Konstytucji m.in. zmieniająca oficjalną nazwę 

kraju na Rzeczpospolita Polska z dniem 31 grudnia 1989 r.) lub też 22 

grudnia 1990 roku (przekazanie insygniów władzy przez prezydenta 

Ryszarda Kaczorowskiego podczas zaprzysiężenia prezydenta Lecha 

Wałęsy). Wałęsa powiedział wówczas, że „z tą chwilą zaczyna się uroczyście 

III Rzeczpospolita Polska”. 

Omówienie 20 lat demokracji w Polsce wymaga powrotu do jej genezy, 

czyli Okrągłego Stołu. Dzięki przyjętym wówczas porozumieniom 

doszło do uchwalenia nowelizacji Konstytucji PRL. Na mocy tej nowelizacji 

przywrócono Senat oraz obdarzony znacznymi kompetencjami 

urząd Prezydenta. Uchwalono także nową ordynację wyborczą, według 

której 4 czerwca 1989 odbyły się częściowo wolne wybory do Sejmu 

i całkowicie wolne do Senatu. 19 lipca 1989 roku Zgromadzenie Narodowe 

wybrało gen. Wojciecha Jaruzelskiego na urząd Prezydenta Polskiej 

Rzeczypospolitej Ludowej. Sejm pozostawał wówczas najwyższym 

organem władzy państwowej, a rola Senatu sprowadzała się do funkcji 

ustawodawczej.

232 


Nowelizacja Konstytucji PRL uchwalona 29 grudnia 1989 roku 

wprowadziła w Polsce pluralizm polityczny i zerwała z konstytucyjną 

hegemonią PZPR w polskim systemie partyjnym. W pierwszych wolnych 

wyborach po 1989 roku zwycięska Unia Demokratyczna zdobyła 

jedynie 12,32% głosów, co przełożyło się na 62 mandaty. Wraz z rozwojem 

sytuacji politycznej w Polsce i całym bloku wschodnim zaistniały 

okoliczności sprzyjające podjęciu prac nad nową konstytucją. 

W marcu 1990 roku kolejna nowelizacja Konstytucji pozwoliła na 

utworzenie nowego systemu samorządu terytorialnego. W związku 

z dalszymi przemianami politycznymi gotowość ustąpienia z urzędu 

zadeklarował gen. Jaruzelski. 27 września dokonano kolejnych zmian 

w ustawie zasadniczej, które przewidywały wybór prezydenta w wyborach 

powszechnych oraz skracały jego kadencję z sześciu do pięciu lat. 

Pierwsze powszechne wybory prezydenckie w Polsce odbyły się w listopadzie 

1990 roku. Do tej pory prezydentów Polski wyłaniało Zgromadzenie 

Narodowe. Kandydatami do fotela prezydenckiego byli: Roman 

Bartoszcze, Włodzimierz Cimoszewicz, Tadeusz Mazowiecki, Leszek 

Moczulski, Stanisław Tymiński, Lech Wałęsa. Zwyciężył Lech Wałęsa − 

symbol przemian w Polsce. Należy pamiętać, że w roku 1990 nie było 

jeszcze ostatecznego rozstrzygnięcia, czy przyszły ustrój Polski będzie 

oparty na systemie parlamentarno‐gabinetowym, czy na systemie prezydenckim. 

W roku 1991 Sejm podjął decyzję o samorozwiązaniu, skutkiem czego 

były pierwsze od czasu zakończenia II wojny światowej demokratyczne 

i całkowicie wolne wybory parlamentarne. Po wyborach 5 grudnia 

1991 roku prezydent Lech Wałęsa po niepowodzeniu misji tworzenia 

nowego rządu przez kandydata prezydenckiego Bronisława Geremka 

desygnował na stanowisko prezesa rady ministrów Jana Olszewskiego. 

Olszewski zniechęcony brakiem możliwości utworzenia stałej koalicji 

złożył rezygnację, która jednak nie została przyjęta przez prezydenta. 

Ostatecznie po długich negocjacjach 23 grudnia 1991 roku został utworzony 

koalicyjny prawicowy rząd z Janem Olszewskim na czele. Rząd 

Jana Olszewskiego pozostawał w konflikcie z prezydentem. Musiało to 

prędzej czy później doprowadzić do upadku tego gabinetu. Powodem 

uchwalenia wotum nieufności stała się tzw. lista Macierewicza, czyli lista

20 lat demokracji w Polsce 233 

osób współpracujących z SB. Na liście znalazło się wielu urzędujących 

ministrów, urzędników i posłów. W tej sytuacji prezydent wysłał do 

Sejmu wniosek o natychmiastowe odwołanie rządu. Po burzliwej debacie 

w nocy 5 czerwca uchwalono w Sejmie wotum nieufności wobec rządu 

premiera Olszewskiego. Prezydent Lech Wałęsa desygnował na premiera 

Waldemara Pawlaka, jednak ten nie zdołał utworzyć rządu i po 33 

dniach podał się do dymisji. W tej sytuacji nowym premierem w lipcu 

została Hanna Suchocka. Jednak w 1993 roku Sejm uchwalił wobec jej 

rządu wotum nieufności. W obliczu tych wydarzeń prezydent RP Lech 

Wałęsa na mocy swych uprawnień podjął decyzję o rozwiązaniu parlamentu 

i rozpisaniu przedterminowych wyborów. 

Kolejne w III RP wybory parlamentarne odbyły się 19 września 1993 

roku w oparciu o nową ordynację ustalającą progi wyborcze dla partii 

politycznych (5%) i koalicji (8%). Nowa ordynacja przy podziale mandatów 

wykorzystywała metodę dʹHondta. 

Przy 53% frekwencji w parlamencie znaleźli się przedstawiciele sześciu 

ugrupowań politycznych i mniejszości niemieckiej (nie obowiązywał 

ich próg wyborczy). Były to w kolejności: SLD z 20,41% głosów (171 

posłów i 37 senatorów), PSL z 15,40% głosów (132 posłów i 36 senatorów), 

Unia Demokratyczna (Unia Wolności) z 10,49% głosów (74 posłów 

i 3 senatorów), Unia Pracy z 7,28% głosów (41 posłów), KPN z 5,77% 

głosów (22 posłów), Bezpartyjny Blok Wspierania Reform z 5,42% głosów 

(16 posłów i 2 senatorów) i Mniejszość Niemiecka z 4 posłami. Wyniki 

wyborów były sukcesem ugrupowań postkomunistycznych, które 

zawarły umowę koalicyjną i powołały rząd z Waldemarem Pawlakiem 

(PSL) jako premierem. Rząd ten utrzymał się do lutego 1995 roku i został 

zastąpiony przez rząd Józefa Oleksego (SLD), a następnie Włodzimierza 

Cimoszewicza (SLD). 

Wybory prezydenckie w 1995 roku zwyciężył Aleksander Kwaśniewski 

(51,72%), któremu w dużym stopniu pomogły dwie debaty telewizyjne 

i hasło ʺWspólna Polskaʺ rozumiane jako kraj normalności 

i bez podziałów politycznych. 

Wybory parlamentarne z 21 września 1997 roku zakończyły się sukcesem 

Akcji Wyborczej Solidarność, która zdobyła 33,83% głosów (201 

posłów i 51 senatorów). Kolejne ugrupowania, które znalazły się w par‐

234 


lamencie to: SLD z 27,13% głosów (164 posłów i 28 senatorów), UW 

z 13,37% głosów (60 posłów i 8 senatorów), PSL z 7,31% głosów (27 posłów 

i 3 senatorów), Ruch Odbudowy Polski z 5,56% głosów (6 posłów 

i 5 senatorów), Mniejszość Niemiecka 2 mandaty poselskie, a kandydaci 

niezależni 5 mandatów senatorskich. Zwycięstwo Akcji Wyborczej Solidarność, 

która uzyskała 1/3 głosów potwierdza zdobycie nowej wiedzy 

o demokracji przez społeczeństwo polskie. Głosowało ono na duże ugrupowania 

polityczne, a odrzuciło niewielkie efemerydy nie dające nadziei 

na polepszenie sytuacji politycznej i gospodarczej. Akcja Wyborcza 

utworzyła rząd wraz z Unią Wolności. Na jego czele stanął Jerzy Buzek. 

W późniejszym czasie UW wycofała się z koalicji. 

12 marca 1999 po wielu latach starań i zabiegów dyplomatycznych 

Polska została przyjęta do NATO. 8 października 2000 r. Aleksander 

Kwaśniewski po raz drugi wygrał wybory prezydenckie, tym razem już 

w pierwszej turze, uzyskując 53,9% głosów wygrywając m.in. z Marianem 

Krzaklewskim (15,6% głosów) i Andrzejem Olechowskim (17,3% 

głosów). 

W wyborach parlamentarnych z 23 września 2001 r. wygrała koalicja 

SLD/UP uzyskując 41% głosów. Do parlamentu weszły ponadto Platforma 

Obywatelska 12,7%, Samoobrona 10,2%, Prawo i Sprawiedliwość 

9,5%, Liga Polskich Rodzin 7,9%, Polskie Stronnictwo Ludowe 9%. Klęskę 

poniosły AWS (5,6%) i Unia Wolności (3,2%), które nie dostały się do 

parlamentu. Porażka ugrupowań sprawujących władzę spowodowana 

była nieudolnym wprowadzaniem 4 reform: służby zdrowia, edukacji, 

podziału terytorialnego oraz ubezpieczeń społecznych, a ponadto licznymi 

przypadkami korupcji oraz wyraźnym wzrostem bezrobocia. 

SLD/UP i PSL utworzyły rząd, na czele którego stanął Leszek Miller. 

7 i 8 czerwca 2003 roku Polacy w referendum wyrazili zgodę na 

wstąpienie Polski do Unii Europejskiej. 1 maja 2004 roku rząd Leszka 

Millera formalnie wprowadził Polskę do UE, a następnego dnia podał się 

do dymisji. Powołano rząd Marka Belki, znanego finansisty i polityka, 

który dopiero w drugiej próbie dostał wotum zaufania. 

13 czerwca 2004 roku odbyły się pierwsze wybory do Parlamentu 

Europejskiego, które wygrała Platforma Obywatelska przed Ligą Polskich 

Rodzin, Prawem i Sprawiedliwością, Samoobroną, Sojuszem Lewi‐


cy Demokratycznej/Unią Pracy, Unią Wolności, Polskim Stronnictwem 

Ludowym i Socjaldemokracją Polską. 

W wyborach parlamentarnych z 25 września 2005 roku wygrało 

Prawo i Sprawiedliwość uzyskując 26,99% głosów i 155 mandatów w 

Sejmie. Tuż za nią uplasowała się Platforma Obywatelska, która otrzymała 

24,15% głosów (133 mandaty). Dalsze miejsca zajęły partie: Samoobrona 

RP 11,41% (56 mandatów), Sojusz Lewicy Demokratycznej 

11,31% (55 mandatów), Liga Polskich Rodzin 7,98% (34 mandaty), Polskie 

Stronnictwo Ludowe 6,96% (25 mandatów) oraz Mniejszość Niemiecka 

0,29% (2 mandaty). 5% progu wyborczego nie przekroczyły m.in. 

Socjaldemokracja Polska (3,89%), Partia Demokratyczna – demokraci.pl 

(2,45%), Platforma Janusza Korwin‐Mikke (1,57%), Ruch Patriotyczny 

(1,05%). Wielu wyborców odsunęło się od Sojuszu Lewicy Demokratycznej, 

partii która osiągnęła najniższy wynik od 16 lat. Wpłynęły na to 

oskarżenia działaczy tej partii o korupcję oraz kontakty z przestępczością 

zorganizowaną (afera Rywina oraz afera starachowicka), a także forsowanie 

niezwykle dotkliwego dla społeczeństwa planu oszczędnościowego 

oraz utrzymywanie się wysokiego bezrobocia. 

Po nieudanych rozmowach koalicyjnych między PO a PiS premierem 

został Kazimierz Marcinkiewicz. Wybory prezydenckie, wygrał Lech 

Kaczyński z PiS, pokonując w drugiej turze Donalda Tuska z Platformy 

Obywatelskiej. 

Wybory parlamentarne z jesieni 2005 roku nie wyłoniły większościowego 

rządu. Szybko okazało się, że współpraca pomiędzy największymi 

partiami w Sejmie – PO i PiS – jest niemożliwa. Powstał gabinet 

mniejszościowy, który nie mógł sprawnie rządzić. Próbowano stwarzać 

zaplecze dla rządu poprzez różnego typu umowy, w tym najważniejszą, 

tzw. pakt stabilizacyjny. Pakt nie przetrwał próby czasu, unieważniono 

go po niecałym miesiącu – 5 maja 2006 roku zawiązano koalicję. Stanowiska 

wicepremierów otrzymali kontrowersyjni politycy – Roman Giertych 

i Andrzej Lepper. Po kolejnych kryzysach, koalicja rządząca rozpadła 

się i 7 września 2007 sejm podjął decyzję o skróceniu kadencji. 

Wybory parlamentarne przeprowadzone 21 października 2007 roku 

wygrała PO uzyskując 41,51% głosów, co dało 210 mandatów w sejmie. 

Drugie miejsce zajęło PiS, które zdobyło 32,11% głosów, co dało 166

236 


posłów. Kolejne miejsca zajęła koalicja Lewica i Demokraci (SLD, SDPL, 

PD, UP), zdobywając 13,2% głosów, czyli 53 mandaty. Do sejmu weszło 

też PSL uzyskując 8,91% głosów, co dało 31 mandatów poselskich. PO 

utworzyła rząd w koalicji z PSL. Premierem nowego rządu został Donald 

Tusk, a prezes PSL Waldemar Pawlak został wicepremierem i ministrem 

gospodarki. W senacie bezwzględną większość mandatów zdobyła PO. 

Przejdźmy do najważniejszej ustawy określającej zasady demokracji 

w państwie. Konstytucja jest najważniejszym aktem prawnym w Polsce, 

określana jako ustawa zasadnicza, ma najwyższą moc prawną w systemie 

źródeł prawa w państwie. Konstytucja określa podstawy ustroju 

społeczno‐gospodarczego państwa, ponadto organizację, kompetencje 

i sposób powoływania najważniejszych organów państwowych, a także 

podstawowe prawa, wolności i obowiązki obywatela. Fundamentem 

demokratycznego państwa prawa jest zasada podziału i równowagi 

władzy ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej. W Polsce podstawę 

ustroju państwa określa artykuł 10 Konstytucji RP. 

Uchwalenie przez Zgromadzenie Narodowe 2 kwietnia 1997 roku, 

w trzecim czytaniu, przeważającą większością głosów Konstytucji kończyło 

działalność związaną z przyjęciem ustawy zasadniczej. W referendum 

konstytucyjnym przeprowadzonym 25 maja 1997 roku większość 

uczestniczących w głosowaniu opowiedziało się za nową ustawą zasadniczą. 

Po uznaniu ważności referendum przez Sąd Najwyższy, nastąpiło 

uroczyste podpisanie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez Prezydenta 

Aleksandra Kwaśniewskiego dnia 16 lipca 1997. Akt ten wszedł 

w życie 17 października 1997. 

Władzę ustawodawczą stanowi dwuizbowy parlament (Sejm – 460 

posłów, Senat – 100 senatorów) wybierany w bezpośrednich, powszechnych 

i tajnych wyborach parlamentarnych na 4‐letnią kadencję od dnia 

pierwszego posiedzenia. Jego głównym zadaniem jest stanowienie prawa 

przez uchwalanie ustaw konstytucyjnych i zwykłych, w tym budżetowej, 

a także ratyfikowanie umów międzynarodowych. Organizację 

Sejmu i Senatu, porządek prac oraz sposób powoływania i działalności 

ich organów określają regulaminy uchwalone przez każdą z izb. 

Sejm i Senat ze swego grona wybierają marszałka i wicemarszałków, 

którzy tworzą prezydium. Marszałek Sejmu jest najwyższym przedsta‐


wicielem izby niższej parlamentu, przewodniczy obradom Sejmu oraz 

reprezentuje go na zewnątrz. Sejm i Senat powołują również komisje 

parlamentarne: stałe, które mają za zadanie przygotowywanie projektów 

w dziedzinie ustawodawstwa i kontroli oraz nadzwyczajne, powoływane 

w celu rozpatrzenia konkretnych spraw izby i ulegające rozwiązaniu 

po wykonaniu zadania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest 

sejmowa komisja śledcza. 

Posłowie i senatorowie mogą tworzyć kluby parlamentarne składające 

się z co najmniej 15 parlamentarzystów, a posłowie ponadto koła poselskie, 

dla utworzenia których potrzeba 3 posłów. Przewodniczący klubów 

parlamentarnych wraz z członkami prezydium tworzą Konwent 

Seniorów − organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich 

w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac izb w polskim parlamencie. 

Organami władzy wykonawczej w Polsce są: Prezydent RP oraz Rada 

Ministrów. Prezydent jest wybierany w powszechnych wyborach 

prezydenckich na 5‐letnią kadencję (wygrywa ten kandydat, który 

otrzyma bezwzględną większość głosów). Może on sprawować tę funkcję 

maksymalnie przez dwie kadencje. Według Konstytucji Prezydent 

jest najwyższym przedstawicielem państwa w stosunkach wewnętrznych 

i międzynarodowych, pełni rolę zwierzchnika Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej 

Polskiej, stoi na straży nienaruszalności i niepodzielności 

terytorium kraju oraz czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji. Do jego 

uprawnień należy m.in. podpisywanie ustaw przyjętych przez Sejm 

i Senat, ratyfikowanie umów międzynarodowych, powoływanie sędziów, 

nadawanie obywatelstwa czy stosowanie prawa łaski. 

Do istotnych i typowych dla systemu politycznego Rzeczypospolitej 

Polskiej uprawnień Prezydenta zalicza się weto ustawodawcze, którego 

odrzucenie przez Sejm wymaga 3/5 głosów, inicjatywę ustawodawczą, 

możliwość kierowania ustaw do Trybunału Konstytucyjnego, możliwość 

skrócenia kadencji Sejmu, jeśli ten nie uchwali budżetu w określonym 

terminie oraz zarządzanie referendum (to ostatnie pod warunkiem uzyskania 

zgody Senatu). 

Organem doradczym Prezydenta RP w sprawach bezpieczeństwa 

państwa jest Rada Bezpieczeństwa Narodowego. W sprawach szczegól‐

238 


nie ważnych dla interesu państwa prezydent może zwołać Radę Gabinetową 

– wspólne posiedzenie głowy państwa wraz z Radą Ministrów. 

W pełnieniu funkcji i wykonywaniu obowiązków urzędującemu Prezydentowi 

pomaga Kancelaria Prezydenta RP. 

Rada Ministrów, czyli rząd, jest kolegialnym organem władzy wykonawczej. 

W jego skład wchodzą: prezes Rady Ministrów (premier), wicepremierzy, 

ministrowie oraz przewodniczący komitetów. 

Organami wymiaru sprawiedliwości w Polsce są: Sąd Najwyższy, 

sądy powszechne (rejonowe, okręgowe i apelacyjne) oraz sądy szczególne 

(sądy wojskowe i administracyjne – wojewódzkie sądy administracyjne 

i Naczelny Sąd Administracyjny), które razem z Trybunałem Stanu 

i Trybunałem Konstytucyjnym tworzą niezawisłą władzę sądowniczą. 

Podstawą władzy sądowniczej jest wyłącznie prawo. Sądy działają 

niezależne od innych organów państwowych. Sądy i trybunały wydają 

wyroki w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej. Wszyscy sędziowie i członkowie 

trybunałów podlegają wyłącznie Konstytucji RP i ustawom. Sędziowie 

nie mogą należeć do żadnej partii politycznej ani związków zawodowych. 

Nie wolno im również prowadzić działalności publicznej 

sprzecznej z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów. 

Do kompetencji wymiaru sprawiedliwości należy orzekanie w sprawach 

z zakresu prawa karnego, prawa cywilnego i prawa administracyjnego. 

Podsumowując, model demokracji, jaki mamy w Polsce, jest akceptowany 

przez znakomitą większość społeczeństwa. Według badań CBOS 

w 1992 roku liczba zwolenników demokracji wyniosła 52%, w latach 

następnych liczba zwolenników wzrosła do 60%, w roku 1995 oraz 2000 

liczba wzrosła do 70%. Można powiedzieć, że zasady demokratyczne są 

popierane przez większość społeczeństwa i jest to zjawisko trwałe. W życiu 

publicznym nie istnieje żadna poważna, zorganizowana siła społeczna, 

która w swoim programie kwestionowałaby zasady demokracji. Demokracja 

jest niezagrożona.

pobierz plik - PrzedsiÄbiorczoÅÄ i ZarzÄ dzanie

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?

pobierz plik - PrzedsiÄbiorczoÅÄ i ZarzÄdzanie