Llysieulyfr Martha Jones

yn cael ei ddefnyddio am y groth neu amlysieuyn, y feidiog Iwyd, (artemesiavulgaris) ag iddo enw da i drin nifer oglefydau'r rhyw deg. Mae cynghorion atwella cur pen, peswch, crygni, diffyg anadlac amrywiaeth o achosion o waedu.Ni fyddai unrhyw drafodaeth yn gyflawnheb son am glwyf y marchogion, clwyfcyffredin pan oedd y ceffyl yn un o brifgyfryngau cludiant.Prif achos marwolaethau ym Mhrydainyn y 19 ganrif a rhan gyntaf yr 20 fe oedd ydicau. Bu farw mab i Martha Jones ohono ahanner peint o lefrith poeth bedwar bore'n olynol a gollwng naw neu ddeg owns owaed o wythien. Ynadisgyn i ddwr oerbob bore am fis ac wedyn ddwywaith ynyr wythnos bymtheg mis.Mae'r driniaeth hon yn adlewyrchucyngor John Wesle at y clefyd yn ei BrifFeddyginiaeth, sef-Bwriwch eich hun dros eich pen i ddwfroer, bob dydd dros ugain niwrnod achedwch tano gyhyd a bo bosibl.Mae enw Lladin y clefyd, hydrophobia,Martha Jones gyda Valmai Roberts ar ei glingresynai yn fawr nad oedd yn gwybodmewn pryd am rinwedd 'pelydr Ysbaen' idrin y clefyd. Ysgrifennodd-Mi wn iddo wneuthur lles nid bychan i fymab dan y clwyf hwnnw, pe cawsai ef yngynharach buasai yn ei iachau ond y clwyfa'i dygai i borth y bedd ac iddo ydisgynnodd.Mae yn y llawysgrif bedwar deg pump olysiau nad ydynt yn yr un o ddeuddeg olysieulyfrau a gymharwyd â hi. Er fod nifero'r llysiau yn cael yr un defnydd yn ymwyafrif ohonynt mae llawer mwy yn caeldefnydd arbenigol gan unigolyn. Mae dewiso ddau blanhigyn i drin y gynddaredd, sefllyriad y mor (plantago maritima) neullysiau 'r dryw (hepatica). Roedd defod i'wdilyn-Cymysgu llysiau 'r dryw a phupur du achymryd dram, sylwer, ohono mewnwedi ei sefydlu drwy gam-dealltwriaeth,oherwydd nid ofn dwr yw ei nodwedd, ynhytrach methu llyncu dŵr oherwyddamhariad ar gyhyrau'r llwnc yw'r achos.Nid digon gan yr awdures gofnodimeddyginiaethau i fodau dynol ond maeganddi nifer o gynghorion i drin anifeiliaid,gwartheg, ceffylau, defaid a moch. Mae trinclafr ar ddefaid yn amlwg ac i geffylau maemeddyginiaeth i'r euon, (ysgyfeinwst).Ceisiwyd rhoi cipolwg ar gynnwys yddogfen hon mewn pwt o erthygl. Dichon ybydd cyfle i wneud mwy o gyfiawnder a'rtrysor hwn yn y dyfodol. Nid oes unrhywamheuaeth y byddai Martha Jones ynamenio geiriau'r Salmydd-Y mae efe yn dyfrhau y bryniau o 'iystafelloedd; y ddaear a ddigonir offrwyth dy weithredoedd. Y mae ynperi i’r gwellt dyfu i 'r anifeiliaid, allysiau i wasanaeth dyn.