Numer specjalny - Najwyższa Izba Kontroli

Funkcja kontrolna i funkcja nadzorcza...67normatywnych sprawuje kontrolę samoistną, kontroluje w ramach nadzoru(ma to miejsce na przykład w wypadku regionalnej izby obrachunkowej),a nawet kontroluje, nadzoruje i kieruje działaniami określonego podmiotu. Dlategotak istotne jest precyzyjne rozróżnienie znaczenia kontroli i nadzoru.Najczęściej przyjmuje się, że funkcja kontroli obejmuje: 1) obserwowaniei rozpoznawanie danej działalności lub stanu, czyli ustalanie rzeczywistego obrazuw określonym czasie; 2) ocenę tej działalności lub stanu – przez konfrontacjęfaktycznego ich obrazu z odnoszącymi się do nich jako całości, jak równieżdo poszczególnych fragmentów, założeniami wyjściowymi (znajdującymi wyrazw przyjętych celach, standardach, parametrach) – prowadzącą do stwierdzenia, żesą one prawidłowe lub nieprawidłowe; 3) możliwie szeroką diagnozę przyczynewentualnych nieprawidłowości, uwzględniającą zarówno aspekty przedmiotowe,jak i personalne; 4) sformułowanie wniosków w celu przeciwdziałania powstawaniunieprawidłowości. Powyższe można odnieść do kontroli traktowanejjako funkcja odrębna, samoistna, wykonywana niezależnie od innych funkcji 5 .Krótko mówiąc, kontrola to prawo do żądania informacji, ich oceny oraz formułowaniazaleceń na przyszłość.Treść pojęcia „kontrola” staje się bardziej przejrzysta, jeśli się rozważy znaczeniekryteriów stanowiących punkt odniesienia dla czynności kontrolnych. Możnawyróżnić trzy rodzaje kryteriów: legalnościowe, teleologiczne i polityczne.Kryteria legalnościowe obejmują legalność i zgodność z prawem. Ich rozróżnieniebudzi kontrowersje. W ujęciu normatywnym (ustawowym) używanesą często wymiennie. Jeżeli dokonuje się rozróżnienia, to najczęściej przez kryteriumlegalności rozumie się sprawdzanie, czy podmiot kontrolowany działałw granicach swojego umocowania. W odniesieniu do podmiotów administracjichodzi o to, czy kontrolowany działał w granicach upoważnienia ustawowego,delegowanych kompetencji, pełnomocnictwa do czynności lub czy wypełniałpolecenie przełożonego. Przez zgodność z prawem rozumie się natomiast zgodnośćczynności kontrolowanego z obowiązującymi w danym czasie przepisamiprawa lub aktami prawotwórczymi o charakterze wewnętrznym, aktami stosowaniaprawa – głównie rozstrzygnięciami wydanymi w sprawach indywidualnych.Przy zastosowaniu kryterium zgodności z prawem bada się, czy podejmowanedziałania miały właściwą podstawę prawną i mieściły się w granicachkompetencji kontrolowanego podmiotu oraz czy ewentualne zaniechanie działanianie wystąpiło w sytuacji, gdy kontrolowany podmiot miał prawny obowiązekpodjęcia go. W świetle tak zdefiniowanych kryteriów możliwa jest sytuacja,5Por. J. Jagielski: Kontrola ..., op.cit., s. 9.