"ГАРАВИЦЕ 1941" Зборник саопштења ... - Jadovno 1941.

" 1941"mladie u rat i istovremeno zakoio razvoj privrednih tokova u Bihau, što jedovelo do pojave siromaštva koje nije zaobišlo ni pojedine jevrejske porodice.Ono je postalo izraženije tek nakon svršetka rata, kada se u strahu od istogosjetila želja da se što više mladih školuje. Veliku ulogu u daljnjoj naobrazbi iškolovanju mladih odigrala je "La Benevolencija", koja je djelovala na cijelompodruju Bosne i Hercegovine. Stipendije su omoguile da osam studenata, mahomiz Bihaa, uspješno završe studije.U predveerje Drugog svjetskog rata u Bihau je živjelo168 Jevreja. Prvenjemake jedinice došle su u Biha 13. a italijanske 17. aprila 1941. Vlast sudržale ustaše. Zabranjeno je javno itanje Tore, a sinagoga je opljakana,razorena i uništena. U jevrejske radnje su postavljeni povjerenici, dok su vlasniciradnji postavljeni kao besplatna radna snaga. Svi Jevreji koji su bili u državnojslužbi otpušteni su bez prava na mirovinu. Jevreji su se morali registrovati i nositižutu traku. Uz pomo njemakih i italijanskih fašistikih vojnih snaga, ustaškevlasti nacistike tvorevine NDH, a pod okriljem Svete stolice, odmah su poele sapljakom, pokrštavanjem i fizikom likvidacijom Jevreja, Srba, Roma i svih onihkoji su bili suprotstavljeni režimu vladajue klike, bez obzira na njihovu bojukože, vjersku i nacionalnu pripadnost. Ustaški režim došao je na vlast uz velikupomo lokalnih sveenika katolike crkve, koji se javljaju u ulozi glavnih organizatoralokalne ustaške vlasti i kao dušebrižnici. Za velikog župana postavljen jeLjubomir Kvaternik, za ustaškog stožernika Pero Šimi iz Zavolja, a zapredsjednika Kotarskog suda Jakov Džal, pravnik iz Bihaa.Prvi su na udaru bili Jevreji. Pero Šimi, student iz Skoaja, sada ustaškistožernik, nareuje Jevrejima da u roku od 6 sati prikupe 25 kg zlata i 100 kgsrebra, što je bila klasina igra kontribucije jer su poslije toga su uslijedilahapšenja i pljake jevrejske imovine. Hram je naprosto opljakan. Iz njega suodneseni srebrni svijenjaci, nakit za Toru, ak i zastori i predati ustaškom logorniku.U jevrejske kue upadaju prvo Nijemci a potom i ustaše i besramnopljakaju, bez naloga i priznanica. Pohapšeni su i sprovedeni u zatvor Kotarskogureda gotovo svi ugledni bihaki Jevreji: rabin Avram Atijas, sudija Okružnogsuda dr Emil Levi i njegov sin, student Rikard–Kiko, pravnik Moco Kaveson,Rudi Rehniker, sitni trgovci Jakov Kaveson, Jakov Baruh i Levi Moric, geometarHaim Farhi, namještenik Tivara" Albert–Miko Atijas.Uhapšeni su i zatim zvjerski poubijani komunisti, meu kojima i SalamonBraco Kaveson i David Atijas. Ve 22. juna 1941. bivaju pohapšeni gotovo sviJevreji Bihaa i otjerani u logor u s. Bukovaa kod Bosanskog Petrovca. Iste noiušao je u zatvor ustaški natporunik Enver Kapetanovi sa pratnjom i odmah, doiznemoglosti, ne gledajui na njihovu dob, pristupio zvjerskom batinanju jevrejskihzatvorenika. 109 Uslovi u logoru su bili jako teški. Logorska zgrada nijeimala nužnika, pa se nužda obavljala u prostoriji u kojoj se i spavalo. Zavladala jestrašna psihoza. Danju su se kopali rovovi oko pomonog aerodroma uBosanskom Petrovcu, a nou su se ustaše bestijalno iživljavale nad svim zatvorenicama.Izvlaili su ih van, silovali, a onda polumrtve vraali u logor. Ustaše109Radno sposobni Jevreji, koji su evakuisani u Bosanski Petrovac, a odatle u Prijedor,navodno su upueni na prisilan rad, dok su im porodice ostale u Cazinskomkotaru.