Strategaeth Rheoli Gwastraff Dinesig - Fersiwn PDF 1.8Mb

Strategaeth Rheoli Gwastraff Dinesig 

Tabl Cynnwys 

CRYNODEB.........................................................................................................................................................4 

SEFYLLFA BRESENNOL .................................................................................................................................9 

1 WRECSAM.................................................................................................................................................9 

1.1 DAEARYDDIAETH......................................................................................................................................9 

1.2 DIWYDIANT AC ECONOMI ..........................................................................................................................9 

1.3 POBLOGAETH..........................................................................................................................................10 

1.4 TREFNIADAETH Y CYNGOR......................................................................................................................10 

2 CASGLU SBWRIEL................................................................................................................................14 

2.1 GOFYNION DEDDFWRIAETHOL.................................................................................................................14 

2.2 AROLWG O'R TREFNIADAU PRESENNOL ...................................................................................................14 

2.2.1 GWASTRAFF CARTREF .....................................................................................................................14 

2.2.2 GWASTRAFF MASNACH ....................................................................................................................20 

2.2.3 GWASTRAFF ARALL..........................................................................................................................20 

2.2.4 TAFLU SBWRIEL, GOLLWNG SBWRIEL A CHERBYDAU A ADAWYD .........................................................22 

2.2.5 BETH SY'N DIGWYDD I SBWRIEL WRECSAM? ......................................................................................23 

ADDYSG GWASTRAFF........................................................................................................................................24 

2.4 BETH SYDD YN EIN SBWRIEL?..................................................................................................................24 

2.5 CYMHARU PERFFORMIAD........................................................................................................................25 

NODAU'R DYFODOL......................................................................................................................................28 

3 PAM NEWID?..........................................................................................................................................28 

3.1 CYNALADWYEDD....................................................................................................................................28 

3.2 CREU GWASTRAFF...................................................................................................................................28 

3.3 COSTAU AMGYLCHEDDOL AC ECONOMAIDD CLADDU SBWRIEL...............................................................29 

3.4 DEDDFWRIAETH ......................................................................................................................................31 

3.5 POLISI CYNLLUNIO ..................................................................................................................................33 

3.6 TARGEDAU .......................................................................................ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 

3.6.1 CYFARWYDDYD CLADDU SBWRIEL....................................................................................................36 

3.6.2 POLISI LLYWODRAETH CYNULLIAD CYMRU .......................................................................................36 

3.6.3 PECYNNU GWASTRAFF ....................................................................................................................39 

3.6.4 BETH MAE'N EI OLYGU I FWRDEISTREF SIROL WRECSAM? ..................................................................39 

3.7 CYFYNGIADAU ARIANNOL A CHYTUNDEBOL...........................................................................................39 

3.8 GOBEITHION Y GYMUNED .......................................................................................................................41 

3.8.1 DATA A GASGLWYD O'R HOLIADUR STRATEGAETH GWASTRAFF “DELIO Â'N SBWRIEL” .................44 

3.8.2 AROLWG Y PANEL DINASYDDION 10 – AWST 2003........................................................................47 

3.9 GALW'R FARCHNAD.................................................................................................................................50 

4 NODAU RHEOLI GWASTRAFF CYNGOR BWRDEISTREF SIROL WRECSAM .....................52 

4.1 YR HYN A GYFLAWNWYD MOR BELLED ..................................................................................................52 

4.2 YR HYN Y MAE ANGEN EI WNEUD............................................................................................................52 

4.3 BETH SY'N FLAENORIAETH?....................................................................................................................52 

4.4 NODAU CYNGOR BWRDEISTREF SIROL WRECSAM ...................................................................................53 

4.5 POLISÏAU RHEOLI GWASTRAFF DINESIG CYNGOR BWRDEISTREF SIROL WRECSAM.................................53 

CYFLAWNI EIN NODAU................................................................................................................................55 

5 SUT ALLWN GYFLAWNI EIN NODAU? ...........................................................................................55 

1


5.1 LLEIHAU GWASTRAFF .............................................................................................................................55 

5.1.1 PA OPSIYNAU SYDD GENNYM AR GYFER LLEIHAU GWASTRAFF? .........................................................56 

5.1.2 GWERTHUSO OPSIYNAU ..................................................................................................................57 

5.1.3 BETH FWRIADWN EI WNEUD? ..........................................................................................................59 

5.2 AILGYLCHU ............................................................................................................................................61 

5.2.1 BETH YW EIN HOPSIYNAU AR GYFER CYRRAEDD EIN TARGEDAU AILGYLCHU?.....................................61 

5.2.2 BETH YW EIN BWRIADAU? ...............................................................................................................67 

5.3 COMPOSTIO ............................................................................................................................................70 

5.3.1 BETH YW EIN HOPSIYNAU AR GYFER CYRRAEDD EIN TARGEDAU COMPOSTIO? ....................................71 

5.3.2 COMPOSTIO CYMUNEDOL ...............................................................................................................72 

5.3.3 CANOLFANNAU AILGYLCHU GWASTRAFF Y CARTREF .........................................................................72 

5.3.4 CASGLU O YMYL Y FFORDD .............................................................................................................73 

5.3.5 MARCHNADOED .............................................................................................................................74 

5.3.6 MATHAU O GOMPOSTIO ..................................................................................................................74 


5.4 RHEOLI GWASTRAFF SY'N WEDDILL .......................................................................................................77 

5.4.1 BETH YW EIN HOPSIYNAU? ..............................................................................................................77 


5.5 GWASTRAFF CARTREF ARALL .................................................................................................................83 

5.5.1 BETH YW EIN HOPSIYNAU A BETH ALLWN EI WNEUD?........................................................................84 

5.6 GWASTRAFF DINESIG ARALL...................................................................................................................86 

5.6.1 BETH YW EIN HOPSIYNAU A BETH ALLWN EI WNEUD?........................................................................86 

PERI IDDO DDIGWYDD.................................................................................................................................89 

6 YMWYBYDDIAETH O WASTRAFF...................................................................................................89 

6.1 YMGYRCHOEDD CENEDLAETHOL............................................................................................................89 

6.1.1 ECO-YSGOLION..............................................................................................................................91 

6.2 YMGYRCHOEDD LLEOL...........................................................................................................................92 

6.2.1 SWYDDOGION ADDYSG....................................................................................................................92 

6.2.2 AILGYLCHU GYDA MICHAEL! ..........................................................................................................93 

6.2.3 GORFODAETH ................................................................................................................................93 

6.3 CYNLLUN GWEITHREDU .........................................................................................................................94 

7 ISADEILEDD ...........................................................................................................................................95 

7.1 YR ANGEN AM GYFLEUSTERAU NEWYDD ................................................................................................95 

7.1.1 LLYWODRAETH CYNULLIAD CYMRU .................................................................................................95 

7.2 DARPARU CYFLEUSTERAU NEWYDD .......................................................................................................96 

7.2.1 CANOLFANNAU AILGYLCHU CYMDOGAETHAU..............................................................................97 

7.2.2 CANOLFANNAU AILGYLCHU GWASTRAFF Y CARTREF .........................................................................96 

7.2.3 TRIN A CHAEL GWARED AR WASTRAFF ..............................................................................................97 

7.3 RHEOLEIDDIO A CHYFLEUSTERAU GWASTRAFF.......................................................................................97 

7.4 PERTHYNAS Â'R CYNLLUN DATBLYGU UNEDOL ......................................................................................97 

7.5 CLUDO GWASTRAFF................................................................................................................................98 

8 RHAGLEN CYMRU AR GYFER GWELLA (GWERTH GORAU) ...............................................100 

8.1 TARGEDAU PERFFORMIAD GWERTH GORAU..........................................................................................100 

9 ADNODDAU...........................................................................................................................................102 

9.1 CYFALAF ..............................................................................................................................................102 

9.2 COSTAU CYNNAL ..................................................................................................................................102 

9.3 AMSER STAFF Y CYNGOR ......................................................................................................................104 

9.4 PWY FYDD YN TALU AMDANO?.............................................................................................................104 

9.4.1 LLYWODRAETH CYNULLIAD CYMRU ...............................................................................................104 

9.4.2 TRETH Y CYNGOR .........................................................................................................................104 

9.4.3 TALIADAU UNIONGYRCHOL AM GASGLU GWASTRAFF ......................................................................105 

10 CYNLLUN AILGYLCHU.....................................................................................................................106 

2


10.1 STRATEGAETH AILGYLCHU ..............................................................................................................106 

10.1.1 AROLWG ......................................................................................................................................107 

10.1.2 GOFYNION CYFREITHIOL HANFODOL.............................................................................................107 

11 CYNLLUN SBWRIEL...........................................................................................................................110 

11.1 GWERTHUSO....................................................................................................................................110 

11.2 GWAITH ...........................................................................................................................................112 

11.3 ADDYSG...........................................................................................................................................113 

12 CASGLIAD.............................................................................................................................................114 

GWYBODAETH GEFNOGOL......................................................................................................................115 

13 CYFEIRIADAU......................................................................................................................................115 

13.1 DEDDFWRIAETH EWROPEAIDD.........................................................................................................115 

13.1.1 CYFARWYDDIADAU Y CYFEIRIWYD ATYNT YN ATODIAD D ................................................................115 

13.2 DEDDFWRIAETH Y DU .....................................................................................................................115 

13.3 DOGFENNAU LLYWODRAETH CYNULLIAD CYMRU..........................................................................115 

13.4 CYFFREDINOL ..................................................................................................................................116 

13.5 LLYFRYDDIAETH..............................................................................................................................116 

14 CYSYLLTIADAU ..................................................................................................................................118 

14.1 LLYWODRAETH CYNULLIAD CYMRU...............................................................................................118 

14.2 LLYWODRAETH Y DU ......................................................................................................................118 

14.3 ASIANTAETHAU'R LLYWODRAETH...................................................................................................118 

14.4 ELUSENNAU, GRWPIAU A SEFYDLIADAU CYMUNEDOL ....................................................................118 

15 BYRFODDAU............................................................................ERROR! BOOKMARK NOT DEFINED. 

15.1 RHESTR TERMAU .............................................................................................................................122 

ATODIADAU...................................................................................................................................................132 

Atodiad A: Sefyllfa Bresennol: Ystadegau Wrecsam 

Atodiad B: Arolwg Sbwriel Annibynnol 

Atodiad C: Gwerthuso Opisynau – Ynni o Gyfleusterau Gwastraff 

3


CRYNODEB 

Beth yw gwastraff dinesig? 

Gwastraff yw sbwriel – popeth a daflwn i ffwrdd – ystyriwn y sbwriel a daflwn i ffwrdd fel 

gwastraffu adnoddau. Gwastraff dinesig yw’r gwastraff a gesglir gan neu ar ran yr Awdurdod 

– Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam. Gwastraff dinesig yw’r sbwriel y mae awdurdod yn 

gyfrifol am ei reoli, gan gynnwys biniau domestig, glanhau strydoedd, peth gwastraff 

masnachol a manwerthu, gwastraff parciau a gerddi, gwastraff ysgolion, fly tipping a cheir 

sydd wedi eu gadael. 

Cynhyrchasom fwy na 83 mil tunnell o wastraff yn y Fwrdeistref yn ystod y flwyddyn 

ariannol 2002/2003, hynny yw mwy na thunnell a hanner fesul cartref o fewn un flwyddyn. 

Ar hyn o bryd, mae’r gwastraff yn cynyddu oddeutu 3% bob blwyddyn; golyga hyn y bydd 

gennym ddwbl y gwastraff sydd gennym heddiw erbyn 2050! 

Pam cael strategaeth gwastraff? 

Gwaredir oddeutu 90% o’r gwastraff a gynhyrchwn mewn twll yn y ddaear; ni ystyrir hwn i 

fod yn ddewis rheoli gwastraff dichonol bellach. Mae angen newid y ffordd y rheolwn ein 

gwastraff felly; ac mae sawl rheswm dros hyn. 

� Rhaid i ni fod yn fwy cynaliadwy. Mae cynaladwyedd yn ymwneud â bodloni 

ein hanghenion heb atal cenedlaethau i ddod rhag bodloni eu hanghenion nhw. 

Nid yw taflu gwastraff i’r tir yn gynaliadwy gan ein bod yn rhedeg allan o 

safleoedd claddu priodol ac rydym yn gwastraffu adnoddau gwerthfawr y gellid 

eu hailbrosesu. 

� Mae swm y gwastraff a daflwn yn cynyddu. Yn genedlaethol, mae’r gwastraff 

a gynhyrchwn yn tyfu oddeutu 3% y flwyddyn. Ni all y twf hwn barhau 

oherwydd y costau economaidd ac amgylcheddol. 

� Costau amgylcheddol ac economaidd claddu sbwriel. Disgwylir i’r gost o 

gladdu sbwriel gynyddu’n gyflym yn y 10 mlynedd nesaf; mae hyn yn rhannol 

oherwydd y dreth claddu sbwriel amgylcheddol a orfodir gan y Llywodraeth. 

Mae safleoedd claddu sbwriel yn fygythiad i’r amgylchedd wrth ryddhau hylifau 

(trwytholch) a nwyon, methan yn bennaf, wrth i’n gwastraff bydru. 

� Deddfwriaeth newydd ac i ddod. Mae deddfwriaeth Ewropeaidd a 

chenedlaethol yn newid i’n gorfodi i reoli’n gwastraff yn fwy cynaliadwy. Un o’r 

prif ddarnau cyfraith yw’r Cyfarwyddyd Claddu Sbwriel a weithrdwyd yn 2002. 

Bydd eisoes wedi cael effaith fawr ar y ffordd y rheolwn ein gwastraff. 

� Polisi cynllunio. Mae polisi cynllunio cenedlaethol, rhanbarthol a lleol yn ceisio 

rheolaeth gwastraff fwy cynaliadwy. Lluniwyd polisïau ar yr holl lefelau sy’n 

gofyn i ni ystyried a dadansoddi nifer o ffactorau wrth i ni gynllunio sut i reoli 

gwastraff. 

4


o y dewis amgylcheddol ymarferol gorau 

o dewisiadau rheolaeth gwastraff cynaliadwy 

o asesiad cylch bywyd 

o yr egwyddor agosrwydd 

o effaith ar iechyd 

o hierarchaeth gwastraff 

� Cyrraedd targedau’r Llywodraeth. Er mwyn cydymffurfio â deddfwriaeth a 

gwneud rheoli gwastraff yn fwy cynaliadwy, mae Llywodraeth Cynulliad Cymru 

wedi gosod nifer o dargedau anodd i awdurdodau lleol. Ers haf 2002, mae 

Wrecsam wedi cyflawni cryn dipyn wrth geisio cyrraedd y targedau hyn. Fodd 

bynnag, mae angen rhagor o welliannau fel a welir isod. 

Tunelli o’n gwastraff i’w ailgylchu neu ei gompostio er mwyn bodloni targedau’r Llywodraeth 

O ystyried yr uchod, rhaid i ni OSTWNG swm y gwastraff a gynhyrchwn; 

AILDDEFNYDDIO gwastraff lle’n bosibl; AILGYLCHU neu GOMPOSTIO cymaint o 

wastraff â phosibl; ac ADFER cymaint o werth ag y gallwn o’r gwastraff sy’n weddill cyn 

cael gwared arno. Pwrpas y Strategaeth hon yw archwilio’r ffordd orau o wneud hyn. 

Er mwyn dod o hyd i atebion llwyddiannus i’r materion sy’n gysylltiedig â phrif elfennau 

rheoli gwastraff dinesig, mae’r Awdurdod wedi nodi nifer o nodau allweddol: 

1. Cadw at egwyddorion yr hierarchaeth gwastraff a rheoli gwastraff cynaliadwy a 

defnyddio’r egwyddor agosrwydd a’r dewis amgylcheddol ymarferol gorau wrth 

gynllunio systemau a chyfleusterau newydd i drin gwastraff. 

5


2. Cydymffurfio â’r ddeddfwriaeth rheoli gwastraff ac amgylcheddol bresennol ac i ddod 

ac ymdrechu i gyrraedd yr holl dargedau cenedlaethol a lleol. 

3. Parhau i gynnig y gwasanaeth gorau posibl i’n cwsmeriaid a pharhau i wella a darparu 

gwerth gorau i drigolion Bwrdeistref Sirol Wrecsam. 

4. Cynnig gwell cyfle i drigolion gymryd rhan mewn rheoli gwastraff yn gynaliadwy. 

Sut allwn gyflawni ein nodau? 

Erys y cwestiwn sut y gallwn reoli gwastraff yn fwy cynaliadwy ym Mwrdeistref Sirol 

Wrecsam â’r adnoddau sydd gennym. 

Nid oes un ateb unigol i’r broblem o reoli gwastraff. Mae gan bob maes nodweddion 

unigryw, cyfredol a hanesyddol, ac felly rhaid i bob maes ystyried cyfres o ddewisiadau rheoli 

gwastraff sy’n cydweddu ag anghenion a gobeithion y maes hwnnw. Mae’r ddogfen hon yn 

archwilio’r dewisiadau sy’n agored i ni, gan edrych ar: 

� ffyrdd o annog y cyhoedd i ailfeddwl y ffordd maent yn rheoli eu sbwriel; 

� gwahanol ffyrdd o gasglu sbwriel er mwyn cynyddu swm y gwastraff yr 

ailgylchwn ac y compostiwn; 

� dulliau eraill o drin a chael gwared ar ein gwastraff. 

Ystyrir y dewisiadau hyn o ran effeithiau amgylcheddol, ymarferoldeb, dewis y cwsmer a 

chostau, ynghyd ag o ran polisi rhanbarthol a chenedlaethol. 

Beth ydym wedi ei gyflawni mor belled a beth fyddwn yn ei wneud yn y dyfodol? 

Rydym eisioes wdi dechrau gwella’r ffordd y rheolwn ein gwastraff yn Wrecsam. Bu i’r 

Cynllun Gwastraff a gynhyrchwyd yn 1996 a Chynllun Rheoli Gwastraff 1996/2000 osod y 

sylfeini. Mae cyllid hanfodol o Gronfa Rheoli Gwastraff yn Gynaliadwy Llywodraeth 

Cynulliad Cymru wedi’n caniatáu i wneud cynnydd sylweddol. Dechreuodd y cynllun 

Ailgylchu gyda Michael ym mis Gorffennaf 2002. 

� Rydym wedi cyflogi dau swyddog ailgylchu ac addysg i hybu gostwng gwastraff a 

chychwyn ailgylchu a chompostio yn y Fwrdeistref Sirol. 

� Rydym wedi cynnig unedau compostio gartref am bris isel a hyd yn hyn rydym 

wedi gwerthu rhyw 2,500 bin (hyd at aeaf 2004). 

� Cyflawnasom arbrawf llwyddiannus iawn o 6,000 tŷ, yn casglu pethau 

ailgylchadwy a gwastraff gwyrdd yn uniongyrchol o gartrefi pobl. Mae hyn yn 

fwy cyfleus i drigolion ac yn eu hannog felly i gymryd rhan yn y broses o reoli 

gwastraff mewn ffordd gynaliadwy. 

� We have initiated a scheme to install 30 Neighbourhood Recycling Centres across 

the district. These are designed to complement the kerbside scheme and provide 

facilities for recycling glass and other bulky materials close to residences. 

� Rydym wedi dechrau rhaglen i wella ein canolfannau ailgylchu dinesig i gynnig 

mwy o gyfle i wahanu gwastraff er mwyn ei ailgylchu. 

6


Mae’r mesurau hyn wedi’n helpu i bron ddyblu ein cyfradd ailgylchu/compostio ond mae’n 

rhaid i ni wneud yn well na hyn er mwyn cyrraedd y targedau a osodwyd gan Lywodraeth 

Cynulliad Cymru a chydymffurfio â deddfwriaeth Ewropeaidd. Felly, mae’r Awdurdod yn 

bwriadu: 

� parhau i hybu lleihau gwastraff, gan gynnwys cynnal y gwerthiannau o unedau 

compostio gartref am bris isel. 

� estyn y cynllun ailgylchu/compostio ymyl y ffordd i wasanaethu 50% o’r 

Fwrdeistref Sirol erbyn diwedd blwyddyn ariannol 2005. 

� parhau i wella’r cyfleustra o ailgylchu a chompostio ar stepen drws trigolion drwy 

greu mwy o ganolfannau ailgylchu cymunedol a pharhau i uwchraddio 

canolfannau gwastraff domestig.. 

� bydd safleoedd gwastraff dinesig yn cael eu cynllunio i fwyhau ailgylchu; bydd 

yn cynnwys casglu ac ailgylchu ar wahân o wastraff domestig peryglus, megis 

paent, olew, tiwbiau fflworoleuol a batris. 

� mae’r Awdurdod yn trafod gyda chontractor o’r sector preifat sy’n dymuno 

darparu cyfleuster rheoli gwastraff integredig yn y Fwrdeistref Sirol. Credwn fod 

hyn yn ddewis mwy cynaliadwy o ran rheoli gwastraff sy’n weddill ar ôl ailgylchu 

a chompostio. 

7

LLEIHAU 


Beth allwch chi ei wneud? 

✔ Compostiwch eich gwastraff cegin a gardd gartref 

✔ Cofrestrwch gyda’r Gwasanaeth Dewis Post er mwyn gostwng swm eich post diangen 

✔ Prynwch nwyddau â llai o becynnu 

✔ Prynwch dim ond beth sydd ei angen arnoch 

✔ Dewiswch nwyddau ailddefnyddiadwy yn hytrach na thafladwy 

AILDDEFNYDDIO 

✔ Trwsiwch bethau sydd wedi torri yn lle eu taflu i ffwrdd 

✔ Rhowch bethau dieisiau i siopau elusen neu arwerthiannau 

✔ Rhowch ddodrefn a phethau fel oergelloedd diangen i grwpiau cymunedol 

AILGYLCHWCH 

✔ Cymerwch ran mewn cynlluniau ailgylchu yn eich ardal 

✔ Caewch y gadwyn! Prynwch nwyddau wedi eu hailgylchu ac a ellir eu hailgylchu 

✔ Heriwch eich hun i ailgylchu mwy bob wythnos 

✔ Anogwch eich ffrindiau, teulu, cymdogion a chydweithwyr i ailgylchu 

Cyn taflu pethau i ffwrdd! 

8

Wrecsam 


SEFYLLFA BRESENNOL 

Lleolir Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn ardal ogledd-ddwyreiniol Cymru. Mae Bryniau Clwyd 

i’r gorllewin a chefn gwlad Swydd Amwythig i’r de. Mae’n cwmpasu ardal o 50,500 hectar a 

phoblogaeth o bron i 129,300 yn ôl tybidadau canol blwyddyn 2002. 

1.1 Daearyddiaeth 

Canol tref Wrecsam yw canolbwynt y Fwrdeistref Sirol; tua gogledd a gorllewin y dref, mae’r 

tir yn codi tuag at Fryniau Clwyd, Mynydd Esclusham a Mynydd Rhiwabon. Mae’r tir i’r de 

a’r dwyrain yn ffurfio rhan o Wastadedd Dyfrdwy. Mae’r dyffryn dwfn sy’n mynd o’r 

dwyrain i’r gorllewin, o’r Waun i Glyn Ceiriog, tua de’r Fwrdeistref Sirol. 

Mae gan yr ardal sawl safle o ddiddordeb gwyddonol arbennig (SSSI), sy’n bodoli i ddiogelu 

blodau, planhigion a nodweddion geolegol a chorfforol arbennig ac eithriadol. 

Ffurfia’r Afon Dyfrdwy ffin naturiol i dde a dwyrain y Fwrdeistref Sirol. Mae sawl afon lai’n 

llifo drwy’r ardal, sef Alun, Ceiriog, Clywedog a Gwenfro. Mae darn o Gamlas Undeb 

Swydd Amwythig yn croesi rhan ddeheuol y Fwrdeistref Sirol. 

Y siroedd cyfagos yw Sir Gaer i’r gogledd a’r dwyrain, Sir Ddinbych i’r gorllewin, Sir y 

Fflint i’r gogledd a’r gorllewin, Powys i’r de-orllewin a Swydd Amwythig i’r de-ddwyrain. 

1.2 Diwydiant ac Economi 

Mae gan yr ardal draddodiad o ddiwydiant trwm a ddaeth i ben pan gaeodd Gwaith Glo’r bers 

yn 1986 a Gwaith Dur Brymbo yn 1991. 

Mae’r Awdurdod, ar y cyd ag Awdurdod Datblygu Cymru a chyrff tebyg, wedi bod yn 

allweddol o ran denu diwydiant i’r ardal ers y chwedegau hwyr. Lleolir sawl gwneuthuriwr 

rhyngwladol pwysig ar ystadau diwydiannol modern a adeiladwyd i’r pwrpas. Mae’r sectorau 

gwneud yn cynnwys meteleg, peirianneg, cemegau, fferylleg, electroneg, peirianneg optegol, 

plastig a phecynnu, tecstiliau a phrosesu bwyd. Mae amrywiaeth o fân-ddiwydiannau’n 

cyflenwi’r cwmnïau mwy. 

Adlewrycha economi’r ardal y newidiadau mewn tueddiadau cenedlaethol. Mae’r ardal yn 

dal yn hyderus. Gwelir llawer o’r siopau stryd fawr ac archfarchnadoedd cyffredin yn 

Wrecsam. Yn ystod y blynyddoedd diwethaf, bu cynnydd sylweddol yn nifer yr eiddo 

preswyl a adeiladwyd. 

Mae Wrecsam yn lle poblogaidd i fyw ynddo ac i ddiwydiant sefydlu oherwydd ei 

hagosrwydd i’r traffyrdd a’i lleoliad fel porth i fynyddoedd a thraethau Gogledd Cymru. 

Cyfradd cyflogaeth 1 Wrecsam yw 68.9%, sydd ychydig yn uwch na’r cyfartaledd ar gyfer 

Cymru. (68.5%). Gellir cael gwybodaeth fanylach yn Nhabl A1 yn Atodiad A o’r adroddiad 

hwn. 

9

1.3 Poblogaeth 


Mae gan y Fwrdeistref Sirol boblogaeth o bron i 129,300 yn byw mewn mwy na 54,717 o dai 

(Rhestr Brisio, Ebrill 2003). Prif ganolfan y boblogaeth yw tref Wrecsam ynghyd â nifer o 

‘bentrefi trefol’, er enghraifft Brymbo, Cefn Mawr a Gwersyllt. Mae oddeutu 12% o’r 

boblogaeth yn byw mewn ardaloedd gwledig. 

Gellir cael gwybodaeth bellach am wybodaeth ddemograffig a thai yn y Fwrdeistref Sirol yn 

Atodiad A, tablau A2-A3. 

1.4 Trefniadaeth y Cyngor 

Mae gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam 52 cynghorydd yn cynrychioli 47 ward. Etholir 

nhw’n ddemocrataidd bob pedair blynedd a nhw yw’r corff penderfynu yn y pen draw lle mae 

holl elfennau eraill yn y strwythur yn cael eu hawdurdod. 

Cyn Deddf Llywodraeth Leol 2000, cymeradwyodd y Cyngor strwythurau rheolaeth 

wleidyddol newydd, yn cwmpasu: 

• Y Cyngor 

• Bwrdd Gweithredol 

• Pwyllgor Gwasanaethau Cymdeithasol 

• Pwyllgor Trwyddedu Amgylcheddol 

• Pwyllgor Safonau 

Fel awdurdod unedol, mae’r Cyngor yn darparu ystod lawn o wasanaethau awdurdod lleol. 

Mae’n gweithredu drwy 16 adran, pob un â phrif swyddog. Mae’r Prif Weithredwr a 5 

cyfarwyddwr strategol yn cymryd cyfrifoldeb am gyflawni gwasanaethau penodol i gefnogi 

amcanion strategol a pholisïau corfforedig yr Awdurdod. Y meysydd cyfrifoldeb yw: 

Prif Weithredwr - Diwylliant, arweiniad a gwerthoedd 

Rheoli perfformiad 

Cyfarwyddwr Strategol - Llywodraeth gorfforedig 

Cymunedau 

Diogelwch cymunedol 

Cyfarwyddwr Strategol - Ffyniant economaidd 

Dysgu gydol oes a sgiliau 

Noddi prosiectau pwysig 

Cyfarwyddwr Strategol - Plant a phobl ifanc 

Cyfarwyddwr Strategol - Iechyd, gofal cymdeithasol a lles 

Datblygiad cynaliadwy 

Cyfarwyddwr Strategol - Mynediad i gwsmeriaid 

Caffaeliad, cyllideb drosiannol a chynllunio corfforedig 

10


Mae casglu sbwriel, ailgylchu a rheoli gwastraff yn rhai o gyfrifoldebau’r Adran 

Gwasanaethau Cymunedol dan arweiniad y Prif Swyddog Gwasanaethau Cymunedol. 

11


Rheolwyr Cyfarwyddiaethau 

(er mwyn gwneud unrhyw gyfeiriad yn hawdd, dim ond y dyletswyddau hynny 

sy’n berthnasol i’r Strategaeth hon a ddangosir) 

Rheolwr 

Datblygu 

Busnes 

Prif Swyddog Diogelu’r 

Cyhoedd 

Rheolwr 

Gwastraff 

Casglu Sbwriel 

Safleoedd 


Domestig 

Ailgylchu a 

Chompostio 

Cael Gwared ar 

Wastraff 

Cyfarwyddwr Strategol 

12 

Prif Swyddog Gwasanaethau 

Cymunedol 

Rheolwr Fflyd/ 

Trwyddedu 

Rheolwr 

Cynnal a 

Chadw 

Glanhau 

Strydoedd 

Cerbydau a 

Adawyd


Gall y Pwyllgor Archwiliadau Amgylcheddol ac Adfywiad drafod penderfyniadau sy’n 

effeithio ar yr Adran Gwasanaethau Cymunedol cyn unrhyw benderfyniad gan Fwrdd 

Gweithredol y Cyngor. 

Bwrdd 

Gweithredol 

Rheolaeth Wleidyddol 

Pwyllgor Archwilio 

Materion Corfforedig 

Pwyllgor 

Archwilio Plant 

a Phobl Ifanc 

Pwyllgor 

Archwilio 

Amgylchedd ac 

Adfywiad 

Pwyllgor 

Archwilio 

Ariannol 

Pwyllgor 

Archwilio 

Materion 

Cymdeithasol, 

Iechyd a Thai 

13 

CYNGOR 

Pwyllgor 

Cynllunio 

Pwyllgor 

Trwyddedu 

Amgylcheddol 

Pwyllgor 

Safonau

Casglu Sbwriel 

1.5 Gofynion Cyfreithiol 


Dan Adran 52 o Ddeddf Diogelwch Amgylcheddol (1990), mae gan awdurdodau sy’n casglu 

sbwriel ddyletswydd i ddarparu nifer o wasanaethau: 

� casglu gwastraff domestig; 

� casglu gwastraff masnachol pan fo angen; 

� datblygu cynllun ailgylchu; 

� glanhau strydoedd. 

Mae’r ddeddf yn eithrio awdurdodau lleol rhag codi tâl am gasglu sbwriel a roddir yn y 

cynhwysydd a ddarperir. Fodd bynnag, gellir codi taliadau ‘rhesymol’ am gasglu gwastraff 

annomestig neu wastraff sy’n fwy na’r hyn a ellir ei roi yn y cynhwysydd priodol. Nid yw’n 

manylu ar ba mor aml y dylai awdurdod gasglu gwastraff na maint y cynhwysedd i’w 

ddarparu. 

Mae gan awdurdodau sy’n cael gwared ar wastraff ddyletswydd i ddarparu cyfleusterau i gael 

gwared ar wastraff a gesglir gan yr awdurdodau casglu a lleoliadau lle gall pobl ddod â’u 

gwastraff a chael gwared arno. 

Yng Nghymru, mae awdurdodau lleol yn unedol ac yn awdurdodau sy’n casglu a chael 

gwared ar sbwriel. 

1.6 Arolygu’r trefniadau presennol 

Mae mwy o wybodaeth ac ystadegau ynghylch gwasanaeth casglu a chael gwared yr 

Awdurdod yn Atodiad B. 

Gweithlu’r Awdurdod sy’n cyflawni’n gwasanaeth casglu sbwriel yn y Fwrdeistref Sirol. 

Mae’r gwasanaeth yn cwmpasu casglu gwastraff domestig, masnachol a diwydiannol, 

gwastraff ailgylchadwy, gwastraff clinigol, gwastraff marchnadoedd ac eitemau mawr o dai. 

Mae’r holl wastraff a gesglir yn cael ei gludo a’i waredu’n unol â deddfwriaeth cludiant ac 

amgylcheddol. Mae gwasanaethau ategol yn cynnwys cyflenwi, darparu a thrwsio biniau 

gwastraff a darparu a chyhoeddi sachau gwastraff. 

1.6.1 Gwastraff Domestig 

Mae gan ran fwyaf o dai’r Fwrdeistref Sirol (98%) finiau 240 litr ag olwynion i gadw eu 

sbwriel; cyflwynwyd y rhain yn 1983. Mae gan y gweddill sachau plastig neu finiau mawr ar 

gyfer tai amlbreswyl, megis blociau o fflatiau. 

Cesglir gwastraff o’r rhan fwyaf o dai unwaith yr wythnos, o gwrtil yr eiddo lle’n ymarferol. 

Cyflwynwyd cynllun arbrofol ym mis Gorffennaf 2002 yn cwmpasu 6,000 o gartrefi lle 

cesglir sbwriel am yn ail wythnos, ynghyd â sbwriel ailgylchadwy sych a gwastraff gwyrdd 

i’w gompostio. Mae mwy o fanylion ar hyn yn Adran 5.2.2. 

14

Gwastraff Swmpus 


Cesglir gwastraff domestig swmpus, megis dodrefn a nwyddau gwyn, drwy drefniant. Codir 

tâl am hyd at bum eitem, er gall trigolion sy’n derbyn budd-daliadau penodol hawlio 

casgliadau am ddim. Cesglir oergelloedd a rhewgelloedd domestig am ddim er mwyn sicrhau 

y ceir gwared ar y sylweddau peryglus ynddynt yn ddiogel. 

Canolfannau Gwastraff Domestig (Safleoedd Amwynderau Dinesig) 

Ni fydd yr Awdurdod yn casglu gwastraff a roddir tu allan i’r biniau a ddarperir. Gellir mynd 

ag unrhyw wastraff ychwanegol, megis gwastraff DIY a gardd, i un o ganolfannau penodedig 

y Fwrdeistref Sirol. Lleolir y canolfannau hyn yn Acton, Brymbo, Plas Madoc a Queensway 

ac maent ar y map sy’n ymddangos yn y tudalennau i ddod. Ym mis Gorffennaf 2004, 

cyflwynir y newidiadau canlynol: bydd y ganolfan yn Acton yn cau a bydd canolfan fwy’n 

agor ar Lôn Bryn, Ystad Ddiwydiannol Wrecsam. Bydd y ganolfan yn Queensway yn cael ei 

hailfodelu i dderbyn deunyddiau ailgylchadau a chompost yn unig. 

Ailgylchu 

Golyga ailgylchu brosesu deunydd gwastraff i ailgynhyrchu’r un cynnyrch neu gynhyrchu 

cynnyrch neu ddeunyddiau defnyddiol eraill. Mae’n bwysig cynyddu’r sbwriel a ailgylchir er 

mwyn gwneud unrhyw system rheoli gwastraff yn fwy cynaliadwy a bodloni targedau’r 

Llywodraeth. 

Mae cynhwyswyr ar wahân ar gyfer ailgylchu ym mhob un o’n canolfannau ailgylchu yn y 

Fwrdeistref Sirol. Cesglir, ailddefnyddir ac ailgylchir batris, gwydr, metel sgrap, olew 

peiriannu, brethynnau, pren, cardfwrdd, rwbel a phridd yn y canolfannau hyn. 

Yn ogystal â’r canolfannau uchod, mae nifer o ganolfannau ailgylchu cymdogaethol yn y 

Fwrdeistref Sirol lle gall trigolion fynd â gwastraff i’w ailgylchu. Mae’r canolfannau’n 

cynnwys banciau ar wahân i gasglu papur a gwydr lliw gwahanol. Hefyd, mae Byddin yr 

Iachawdwriaeth yn cynnal nifer o ganolfannau ar gyfer casglu brethynnau. Gwelir y 

canolfannau ailgylchu cymdogaethol mewn archfarchnadoedd a meysydd parcio’r dref. 

Gweler y map am fanylion. Lleolir canolfannau llai sy’n defnyddio biniau Ewropeaidd 1100 

litr mewn neu ger ardaloedd preswyl. Cesglir batris ceir, metel sgrap ac olew peiriannau i’w 

hailgylchu o’r canolfannau ailgylchu cymdogaethol. 

Cyflwynwyd cynllun ymyl ffordd i gasglu papur, gwydr, tuniau a phlastic, a gwastraff gwyrdd 

yn uniongyrchol o dai pobl ym mis Gorffennaf 2002. Profodd yr arbrawf a gynhwysodd 

6,000 o dai yn y Fwrdeistref Sirol i fod yn llwyddiannus iawn. 

Compostio 

Mae compostio’n broses lle torrir defnydd biolegol i lawr i gynhyrchu deunydd y gellir ei 

ddefnyddio fel gwrteithiwr, i wella pridd neu i newid pridd. 

Mae gwastraff cegin yn cwmpasu canran sylweddol o wastraff cartref ac mae’n bosibl 

compostio’r rhan fwyaf ohono. I annog pobl i gompostio, mae’r Awdurdod yn cynnig biniau 

compost am bris isel i drigolion y Fwrdeistref Sirol. Gwerthwyd oddeutu 2,500 ers blwyddyn 

gyntaf yr hyrwyddiad (Gorffennaf 2001). 

15


16


17


18


19


Ers mis Hydref 2001, mae cynhwyswyr wedi bod ar gael yn y canolfannau ailgylchu 

gwastraff y cartref ar gyfer gwastraff gwyrdd (gardd). Cymerir y gwastraff hwn i safle lle 

mae’n cael ei drefnu, ei rwygo a’i gompostio. Rydym yn ymchwilio i ystod o ddewisiadau ar 

gyfer y compost hwn. Yn y pen draw, gellid gwerthu’r compost i arddwyr pan fyddwn wedi 

cyrraedd safon y Gymdeithas Compost (neu safon genedlaethol arall). 

1.6.2 Gwastraff Masnachol 

Mae’r Awdurdod yn casglu gwastraff masnach yn ôl y gofyn. Cesglir y gwastraff mewn 

amrywiaeth o gynhwyswyr fel rhan o’r casgliad domestig; codir tâl yn unol â maint y 

cynhwysydd ac amlder y casgliad. Mae pob contract yn dragwyddol ond gall y naill ochr eu 

terfynu â mis o rybudd. Cyhoeddir tystysgrif dyletswydd gofal bob blwyddyn fel rhan o’r 

contract. Mae’r Awdurdod yn annog busnesau lleol i leihau ac ailgylchu eu gwastraff. 

Gall deunyddiau ailgylchadwy yn y gwastraff a gesglir gan yr Awdurdod gyfrif tuag at 

dargedau ailgylchu. Mae gwydr, cardbwrdd a phapur yn cwmpasu canran fwr o wastraff 

masnachol. 

Cyflwynwyd cynllun arbrofol yn cynnig cynhwyswyr ar wahân, am bris da, ar gyfer tafarndai, 

bwytai a gwestai i wahanu gwydr o weddill eu gwastraff. Ni wahanir y gwydr yn ôl lliw a 

gwerthir y cwbl i fusnes gwydr i’w falu a’i ddefnyddio fel cymysgedd i roi ar wyneb ffyrdd. 

Gellid ystyried cynllun tebyg i gasglu cardbwrdd a phapur o eiddo masnachol yn hwyrach. 

Gallai cynllun fel hwn roi hwb mawr i’r cyfraddau ailgylchu. Y gobaith yw defnyddio 

systemau casglu deunyddiau ailgylchadwy ar gyfer eiddo masnachol yn y dyfodol. 

1.6.3 Gwastraff Arall 

Mae nifer o fathau eraill o wastraff mwy anarferol y mae’n rhaid i’r Awdurdod eu rheoli. 

Maent yn cynnwys gwastraff clinigol, a pheryglus a nwyddau trydanol peryglus. 

Gwastraff Clinigol 

Diffinnir gwastraff clinigol yn y Rheoliadau Gwastraff a Reolir 1992 fel: 

a) unrhyw wastraff sy’n cynnwys meinwe dynol neu anifail, gwaed neu hylif corfforol arall, 

ysgarthion, cyffuriau neu gynnyrch fferyllol eraill, swabiau neu rwymau, chwistrellau neu 

offerynnau miniog eraill, sef gwastraff a allai fod yn beryglus i unrhyw un sy’n dod i 

gysylltiad ag ef, heb iddo gael ei wneud yn ddiogel; ac 

b) unrhyw wastraff arall sy’n deillio o ymarfer nyrsio, deintyddol, milfeddygol, fferyllol neu 

ymarfer tebyg, ymchwiliadau, triniaeth, gofal, dysgu neu ymchwil neu gasglu gwaed ar 

gyfer trallwysiad, sef gwastraff a allai achosi heintiad i unrhyw un sy’n dod i gysylltiad ag 

ef. 

20


Ni ystyrir gwastraff secretiadau (clytiau, cadachau misglwyf, ayb) 

yn glinigol pan ddaw o boblogaeth iach. Felly, gellid cael gwared 

arno gyda’r sbwriel arferol, er bod hyn yn achosi problemau 

canfyddiad ymysg rhai trigolion. Mae clytiau’n cwmpasu canran 

sylweddol o’r math hwn o wastraff; mae Wrecsam yn cefnogi’r 

Cynllun Clytiau Go Iawn ac anoga deuluoedd i ddefnyddio’r rhan 

lle’n bosibl. 

Mae’n debyg y bydd gwastraff clinigol o dai’n cynnwys rhwymau a chwistrellau. 

Contractwyr arbenigol, â mynediad i gyfleusterau trin 

blaengar, sy’n rheoli’r rhan fwyaf o wastraff ysbytai a 

chyrff gofal mawr. Mae awdurdodau lleol yn fwy tebygol 

o reoli gwastraff clinigol o dai a chyfleusterau gofal llai, 

meddygon a milfeddygon. Mae’r rhan fwyaf o awdurdodau 

wedi gweld cynnydd yn y blynyddoedd diwethaf oherwydd 

poblogaeth sy’n heneiddio a mwy o alw am ofal cartref. 

Yn Wrecsam, gall trigolion ofyn am gasgliadau gwastraff clinigol gan yr Awdurdod. Rhoddir 

sachau melyn i ddefnyddwyr y gwasanaeth a chesglir y gwastraff am ddim drwy ddefnyddio 

cerbyd arbennig. Casglwyd oddeutu 61 tunnell o wastraff clinigol yn 2002/03. Llosgir 

gwastraff clinigol mewn cyfleuster arbenigol yn y Fwrdeistref Sirol. 

Gwastraff Peryglus 

Gwastraff domestig peryglus yw unrhyw ddefnydd a deflir sy’n anodd cael gwared arno neu 

sy’n peryglu iechyd dynol neu’r amgylchedd oherwydd ei natur gemegol neu fiolegol. 

Mae nifer o fathau peryglus, y gellid dod o hyd iddynt mewn gwastraff domestig. Maent yn 

cynnwys cemegau megis pla-laddwyr, paent ac inc, rhai batris, olew cerbydau a pheth offer 

electronig. 

Mae swyddogion y Cyngor yn falch i roi cyngor i ymholwyr am sut i gael gwared ar wastraff 

peryglus yn ddiogel. Derbynnir y rhan fywaf o’r gwastraff domestig peryglus yng 

nghanolfannau ailgylchu gwastraff y cartref y Fwrdeistref Sirol. 

Cesglir cynhwyswyr amheus a gwastraff domestig peryglus am ddim a chedwir nhw’n 

ddiogel. Mae cwmni gwaredu gwastraff arbenigol yn cael gwared ar y cwbl wedyn. Cyfeirir 

cyrff masnachol â gwastraff peryglus yn uniongyrchol at gwmni arbenigol lleol. 

Nwyddau Trydanol ac Electronig 

Mae cyfnod bywyd llawer o nwyddau trydanol wedi dod yn fyrrach wrth i ddyfeisgarwch 

technolegol gyflwyno newidiadau sylweddol yn fuan iawn ac wrth i gwsmeriaid ddymuno 

newid ac uwchraddio cyfarpar. 

Mae gwneud nwyddau electronig a thrydanol yn un o’r diwydiannau sy’n tyfu gyflymaf ac 

mae’r gwastraff cysylltiedig yn tyfu hefyd. Mae llawer o’r nwyddau hyn yn cynnwys 

defnyddiau a all fod yn beryglus i’r amgylchedd os ydynt yn cael eu taflu, eu llosgi neu eu 

claddu. Mae’r nwyddau hyn hefyd yn cynnwys symiau cymharol uchel o ddefnyddiau 

21


ailgylchadwy/adferadwy. Mae deddfwriaeth yr Undeb Ewropeaidd yn ceisio cynyddu nifer y 

nwyddau hyn sy’n cael eu hailgylchu a lleihau effaith amgylcheddol eu gwarediad. 

Ym Mwrdeistref Sirol Wrecsam, mae swyddogion rheoli gwastraff yr Awdurdod yn cynghori 

o ran cael gwared ar offer cyfrifiadurol ac yn ceisio ailddefnyddio lle’n bosibl. Gwahanir 

oergelloedd a rhewgelloedd yn y canolfannau ailgylchu gwastraff y cartref cyn iddynt gael eu 

gwaredu; rhaid cael gwared ar y rhain mewn safleoedd arbennig lle byddant yn cael eu trin yn 

unol â deddfwriaeth UE o ran sylweddau sy’n peryglu’r osôn. Ceir gwared ar offer trydanol 

arall ar sgipiau ar y safle. 

1.6.4 Sbwriel, tipio heb ganiatâd a cherbydau a adawyd 

Mae cynnal glendid ffyrdd a strydoedd Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn gyfrifoldeb yr Adran 

Gwasanaethau Cymunedol. Mae’r gwaith yn cynnwys brwsio strydoedd, clirio sbwriel a 

daflwyd heb ganiatâd a symud cerbydau a adawyd. 

YIn 2002/03, roedd 90% o’r tir perthnasol yn y Fwrdeistref Sirol o safon uchel neu 

dderbyniol o lendid. Asesir y safonau gan swyddogion yr Awdurdod yn unol â’r Côd 

Ymarfer ar Sbwriel a wirir gan swyddogion o’r ymgyrch Cadw Cymru’n Daclus. Mae mwy o 

fanylion yn Atodiad C. 

Cerbydau a Adawyd 

Ymchwilir i bob cerbyd yr adroddir eu bod wedi eu gadael yn Wrecsam. Yn ystod 2001/02, 

cymerodd Wrecsam ran mewn cynllun arbrofol a nodwydd gan y Swyddfa Gartref i leihau 

llosgi ceir. Ers cyflwyniad y cynllun, mae nifer y cerbydau yr adroddir eu bod wedi eu gadael 

tra bod yr amser a gymerir i ddelio â nhw wedi gostwng. Yn 2002/03, symudwyd a 

sgrapiwyd 465 o geir a adawyd. 

Mae’r cynllun hwn yn dilyn yr un system ar gyfer pob cerbyd, lle: 

� mae manylion yr adroddiad (gan y cyhoedd, swyddog y cyngor, warden traffig, 

ayb) yn cael eu gwirio; 

� gwirir rhif cofrestru’r cerbyd wedyn yn erbyn cyfrifiadur cenedlaethol yr heddlu; 

� gwneir ymholiadau yn yr ardal lle daethpwyd o hyd i’r cerbyd; 

� os yw’r deiliad cofrestredig yn bwy’n lleol, rhoddir cynnig ar gyswllt personol; 

� os yw’r deiliad yn byw tu allan i’r Fwrdeistref, anfonir llythyr i’r cyfeiriad a 

restrir. 

Gellir symud cerbydau drwy ddefnyddio pwerau a roddir gan Reoliadau Symud Cerbydau a 

Chael Gwared Arnynt 1986. Mae swyddogion o’r Adran Gwasanaethau Cymunedol yn 

gweithio ar y cyd â heddwas (mae angen llofnod y cwnstabl cyn y gellir symud cerbyd dan y 

rheoliadau hyn). 

Bydd cerbydau’n cael eu storio os ydynt mewn cyflwr rhesymol neu wedi eu trethu. Hysbysir 

y deiliad cofrestredig bod y cerbyd wedi ei symud a gall adfer y cerbyd ar ôl talu ffi. 

22

Tipio Heb Ganiatâd 


Golyga tipio heb ganiatâd taflu unrhyw wastraff ar dir nad oes ganddo drwydded i dderbyn 

gwastraff. Ystyrir ei fod yn broblem gynyddol ledled y wlad sy’n perthyn i’r gost gynyddol o 

gael gwared ar wastraff yn y ffordd gywir. 

Mae gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam gerbyd arbennig i symud a chasglu sbwriel a 

daflwyd heb ganiatâd. Symudwyd bron i 350 tunnell o wastraff o amryw leoliadau yn y 

Fwrdeistref Sirol yn y flwyddyn ariannol 2002/03. Adroddwyd am oddeutu 519 digwyddiad 

yn ystod yr un cyfnod. Mae’r Awdurdod yn gweithio gydag Asiantaeth yr Amgylchedd i 

leihau nifer yr achlysuron o dipio heb ganiatâd. Sefydlwyd cronfa ddata genedlaethol i 

gofnodi achlysuron o dipio heb ganiatâd ledled Cymru. 

1.6.5 Beth sy’n Digwydd i Sbwriel Wrecsam? 

Yn 2002/03, casglodd yr Awdurdod mwy na 83,000 tunnell o wastraff dinesig. Daeth y rhan 

fwyaf o gasgliadau sbwriel a chanolfannau ailgylchu gwastraff y cartref. Mae hyn yn cyfateb 

i fwy na thunnell a hanner fesul cartref sy’n fwy na phwysau Mini Cooper newydd mewn 

blwyddyn! 

Dengys Ffigwr 1 yr hyn sydd wedi digwydd i’r sbwriel ers 1996. Gellir gweld twf sylweddol 

yn y swm a gynhyrchwn a chladdir y rhan fwyaf ohono. Ar hyn o bryd, mae oddeutu 90% o’r 

gwastraff yn cael ei gladdu. Wrth gladdu sbwriel, gofynnir i’r Awdurdod dalu ffi i 

berchennog y safle a threth claddu sbwriel i’r Llywodraeth: cyfanswm cost cael gwared ar 

sbwriel yn 2002/03, gan gynnwys y dreth claddu sbwriel, oedd £2,000,000+ (ac eithrio 

gwastraff masnach). Gwelir manylion y costau rheoli gwastraff yn y Fwrdeistref Sirol yn 

Adran 9. 

23


Ffigwr 1: Beth sy’n digwydd i sbwriel Bwrdeistref Sirol Wrecsam? 

Tunnelli o wastraff 

85,000 

80,000 

75,000 

70,000 

65,000 

60,000 

1.7 Dysgu am Wastraff 

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 

Mae’r Awdurdod yn credu mewn annog y genhedlaeth iau i ystyried yr amgylchedd ac mae’n 

gwneud cyflwyniadau i grwpiau ysgol ar y pwysigrwydd o leihau gwastraff ac ailgylchu. 

Mae’r Cyngor hefyd yn cefnogi ysgolion sy’n cymryd rhan 

yn y rhaglen Eco-Ysgolion. Mae’n rhaglen Ewropeaidd 

sy’n ceisio codi ymwybyddiaeth myfyrwyr o’r amgylchedd 

a chynaladwyedd. Mae’r Cyngor yn aelod o ENCAMS 

(Rhaglen Pobl a Lleoedd Ymgyrchoedd Amgylcheddol) 

sy’n anelu at godi ymwybyddiaeth y cyhoedd o faterion 

amgylcheddol. Trafodir y rhaglenni hyn ymhellach yn 

Rhan 6. 

1.8 Beth sydd yn ein sbwriel? 

Gall cyfansoddiad gwastraff amrywio’n sylweddol rhwng ardaloedd a grwpiau cymdeithasol 

ac mae nifer o ffactorau’n effeithio arno, gan gynnwys amser y flwyddyn. Yn 2001, 

comisiynodd Llywodraeth Cynulliad Cymru astudiaeth. Y nod oedd dadansoddi 

cyfansoddiad gwastraff yng Nghymru a darganfod y ffordd fwyaf priodol o’i ddadansoddi. 

Cyflawnodd ymgynghorwyr ddadansoddiad gwastraff i Wrecsam rai blynyddoedd yn ôl. 

Fodd bynnag, mae cyfansoddiad yn debygol o newid dros amser wrth i arferion defnyddwyr 

newid. Felly, mae’r Cyngor wedi penderfynu defnyddio canlyniadau cyfansoddiad y 

Cynulliad a chyflawni ei ddadansoddiad gwastraff ei hun yn ystod 2004-2005. 

Dangosir cyfansoddiad gwastraff Cymru yn Ffigwr 2. Gellir gweld bod mwy na 60% 

ohono’n bapur, cardbwrdd, gwydr, metel neu ddeunydd organig y mae’n bosibl ei ailgylchu 

24 

Compostiwyd 

Ailgylchwyd 

Illosgwyd heb 

adfer 

Claddwyd


neu ei gompostio. Mae’r dadansoddiad yn cynnwys sbwriel o ganolfannau ailgylchu 

gwastraff y cartref, sy’n ffurfio canran sylweddol o wastraff Wrecsam. 

Ffigwr 2: Cyfansoddiad Gwastraff Domestig Cymru ar Gyfartaledd 

Metel 

Ffynhonnell: AEA Technology, 2002. 

1.9 Cymharu Perfformiad 

Mae crynodeb o ddangosyddion perfformiad Wrecsam ar gyfer 2002/2003 yn Nhabl 2. 

Mae’r Cyngor wedi cyrraedd y rhan fwyaf o’r targedau a osodwyd yn lleol a chenedlaethol. 

Gwelir gwelliannau ym meysydd adfer gwastraff a chompstio’n bennaf. 

Ceir mwy o wybodaeth ar y broses gwerth gorau yn Wrecsam yn Rhan 8. 

Tabl 2: Dangosyddion Perfformiad Amgylcheddol 

5.1a 

(i) 

5.1a 

(ii) 

Amrywiol 

Gwastraff Organig 

Dangosyddion Perfformiad 

Cynulliad Cenedlaethol Cymru 

(mae eitemau a farciwyd â (�) yn 

ddangosyddion cytundeb polisi 

hefyd) 

Cyfanswm y tunelli o wastraff 

dinesig: 

(i) y ganran a ailgylchir neu a 

ailddefnyddir (�) 

(ii) canran y gweddillion a 

losgwyd, gwastraff glanhau 

traethau, rwbel a cherbydau a 

adawyd a ailgylchir 

Cyfartaledd 

Lloegr Gyfan 

2001/02 

Ddim ar 

gael 

Ddim ar 

gael 

25 

Perfformiad 

2001/02 

Papur/Cardbwrdd 

Targed 

2002/03 

3.22% 6% 

Brethyn 

Gwydr 

Perfformiad 

2002/03 

Plastig 

Targed 

2003/04 

6.23%(A) 6% 

Ddim ar gael 0 0% 0%

Dangosyddion Perfformiad 


(mae eitemau a farciwyd â (�) yn 

ddangosyddion cytundeb polisi 

hefyd) 

5.1b Cyfanswm y tunelli o wastraff 

dinesig: 

y ganran a gompostir (�) 

5.1c Cyfanswm y tunnelli o wastraff 

dinesig: 

y ganran a ddefnyddiwyd i adfer 

ffynhonellau gwres, pŵer ac ynni 

eraill 

5.1d Cyfanswm y tunelli o wastraff 

dinesig: 

y ganran a gladdir 

5.5 Canran y ffyrdd a’r tir perthnasol 

a archwilir sydd o safon uchel 

neu dderbyniol o lendid. 

5.6 Nifer y casgliadau a gollir fesul 

100,000 casgliad o wastraff 

domestig 

* mae’r ffigwr mewn 

cromfachau’n cynnwys 

gweithredu diwydiannol Gorff 

2002 

5.7 Canran poblogaeth yr awdurdod 

gwerth gorau a wasanaethir gan 

gasgliad ymyl ffordd o bethau 

ailgylchadwy. 


Cyfartaledd 

Lloegr Gyfan 

2001/02 

Ddim ar 

gael 

Ddim ar 

gael 

Ddim ar 

gael 

Ddim ar 

gael 

26 

Perfformiad 

2001/02 

Targed 

2002/03 

Perfformiad 

2002/03 

Targed 

2003/04 

0.53% 2% 3.78%(A) 2% 

0% 0% 0% 0% 

96.25% 92% 89.99%(A) 92% 

96% 92% 96% 92% 

150 29 30 20.8 

(*404) 

91% 0% 11% 11% 11% 

30


Crynodeb o’r Sefyllfa Bresennol 

Mae gan ganran sylweddol o’r Fwrdeistref Sirol finiau ag olwynion. Mae hyn yn 

gwella effeithiolrwydd ein system gasglu ac yn lleihau swm y sbwriel a welir ar ein 

strydoedd. 

Mae pob cartref yn Wrecsam yn cynhyrchu mwy na 1.5 tunnell o wastraff bob 

blwyddyn! Ar hyn o bryd, claddir y rhan fwyaf ohono; ond ystyriwn fod hyn yn 

wastraff adnoddau gan y gellid ailgylchu neu gompostio oddeutu 60% ohono. 

Llynedd, adferodd yr Awdurdod 6.8% o’r gwastraff dinesig i’w ailgylchu a 3.8% i’w 

gompostio. Rhaid gwella’r ffigyrau hyn yn sylweddol er mwyn gwneud ein system yn 

fwy cynaliadwy a chyrraedd targedau’r Llywodraeth. Bydd y cynllun ailgylchu o 6,000 

o gartrefi a ddechreuodd ym mis Gorffennaf 2002 yn cael ei estyn i gynnwys 24,000 o 

gartrefi yn ystod 2004/2005. 

Mae’r Awdurdod yn arbrofi gwasanaeth casglu ar wahân ar gyfer gwastraff masnach 

ailgylchadwy. Gallai fod budd sylweddol i gynnig gwell gwasanaeth o ganlyniad i’r 

swm uchel o ddefnyddiau ailgylchadwy sy’n cael eu taflu i ffwrdd gan fusnesau e.e. 

gwydr, papur a chardfwrdd. 

Er bod safon glendid y rhan fwyaf o strydoedd y Fwrdeistref Sirol yn uchel neu’n 

dderbyniol, gallwn wella ar hyn eto. Gallwn wella drwy barhau i beidio â goddef 

cerbydau a adawyd, tipio heb ganiatâd a thaflu sbwriel. 

Cyflogir wardeiniaid cymunedol i orfodi deddfwriaeth. Mae ganddynt bwerau i 

gyhoeddi dirwyon yn y man a’r lle am daflu sbwriel dan Adran 88 o Ddeddf Diogelu’r 

Amgylchedd 1990 a chŵn yn baeddu dan is-ddeddf Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam. 

27

Pam newid? 


NODAU’R DYFODOL 

Mae’n rhaid i ni newid y ffordd y rheolwn ein sbwriel; mae nifer o resymau 

dros hyn: 

• Yr angen i fod yn fwy cynaliadwy 

• Y twf cynyddol yn y gwastraff a gynhyrchwn 

• Costau amgylcheddol ac economaidd claddu tir 

• Gweithredu deddfwriaeth 

• Gweithredu polisïau cynllunio 

• Cyflawni targedau’r Llywodraeth 

1.10 Cynaladwyedd 

Cysyniad cynaladwyedd yw bodloni anghenion y genhedlaeth hon heb rwystro 

cenedlaethau eraill rhag bodloni eu hanghenion nhw. Mae’n cynnwys 

ystyried pam a sut ydym yn defnydio mwy o adnoddau a pha ddewisiadau 

sydd ar gael i ni. 

Mae rheoli gwastraff yn chwarae rôl allweddol mewn hybu cynaladwyedd ac 

yn cynnwys hybu atal a lleihau gwastraff fel blaenoriaeth, ynghyd ag 

ailddefnyddio ac ailgylchu i fwyhau’r defnydd o nwyddau a wnaed. Dyma 

ben yr hierarchaeth gwastraff traddodiadol a dilynir ef gan adfer ynni a chael 

gwared ar y gweddill mewn ffordd ddiogel. Nid yw hwn yn fformiwla 

cyfarwyddol a dylid ystyried pob sefyllfa’n unigol o ran dewisiadau 

amgylcheddol ymarferol gorau. 

Anelir deddfwriaeth Ewropeaidd a’r Llywodraeth at leihau’r gwastraff a 

gladdir yn sylweddol. Mae’r polisi’n gofyn am dalu sylw penodol i’r elfennau 

hynny o’r llif gwastraff a allai lygru’r amgylchedd neu niweidio iechyd dynol, 

er enghraifft gwastraff pydradwy a pheryglus. Ystyriwn wastraff yn adnodd a 

dylid ystyried y potensial ar gyfer ei adfer. 

1.11 Creu Gwastraff 

Rhwng 1996 a 2003, cynyddodd y gwastraff a gynhyrchasom yn Wrecsam o 

71,499 tunnell i 83,205 tunnell, sef twf o oddeutu 3% y flwyddyn. Yn yr un 

cyfnod, mae nifer y tai yn y Fwrdeistref Sirol wedi cynyddu ond nid ar yr un 

cyflymdra, sy’n golygu bod y gwastraff fesul cartref wedi codi o oddeutu 1.36 

tunnell y flwyddyn i 1.55 tunnell y flwyddyn. Mae’r cynnydd oherwydd 

28


dymuniadau pobl fel defnyddwyr a newidiadau mewn pecynnu. Dangosir y 

gwastraff a daflwn i ffwrdd yn Ffigwr 3. 

Gall gwastraff gael ei symud o gladdfeydd a’i ailddefnyddio, ailgylchu ac 

adfer. Fodd bynnag, er mwyn datblygu dyfodol mwy cynaliadwy, rhaid 

cyfyngu’n sylweddol ar ein gwastraff. Bydd hyn yn golygu newid yn ein 

ffyrdd o fyw o ran defnyddio a chael gwared ar bethau. Mae’n bwysig cofio 

bod ailgylchu deunyddiau’n defnyddio adnoddau ac ynni ac nad yw’n 

rhywbeth diddiwedd. Y nod yn y pen draw yw creu llai o wastraff yn y lle 

cyntaf. Ystyriwn ei bod yn bwysig helpu’r cyhoedd ddatgysylltu cyfranogiad 

mewn ailgylchu a chompostio (fel dulliau adfer) o’u cyfrifoldeb am leihau 

gwastraff. 

Ffigwr 3: Twf yn y Gwastraff a Gynhyrchir fesul Cartref 

1.12 Costau Amgylcheddol ac Economaidd Claddu Sbwriel 

Yn hanesyddol, claddu sbwriel oedd y ffordd rataf, hawsaf o gael gwared ar 

wastraff yn y DU; mae hyn yn arbennig o wir yng Nghymru lle mae mwy o le i 

gladdu sbwriel nag unrhyw le arall yn y Deyrnas Unedig. 

Ar hyn o bryd, mae oddeutu 95% o 

wastraff dinesig Cymru’n cael ei 

29


gladdu. Nid yw’r lefel hon yn gynaliadwy oherwydd y problemau amgylcheddol 

cysylltiedig a’r ffaith amlwg ein bod yn rhedeg allan o le. Mae risg o lygru dŵr 

bob amser, gallai lygru’r tir a’i wneud yn anaddas ar gyfer defnyddiau eraill; gall 

nwyon claddu fod yn beryglus ac mae’r methan sy’n dod o safleoedd claddu 

sbwriel yn brif nwy ‘tŷ gwydr’. 

Cyflwynwyd y Dreth Claddu Sbwriel yn 1996 a hon oedd ‘eco-dreth’ gyntaf y 

Llywodraeth. Ei phwrpas yw gosod tâl economaidd ar y costau amgylcheddol sy’n 

deillio o gladdu sbwriel ac mae felly’n peri i ddewisiadau mwy cyfeillgar i’r 

amgylchedd yn fwy ffafriol, yn enwedig i’r sectorau masnachol a diwydiannol sydd 

â diddordeb economaidd yn y gost o gael gwared ar wastraff. 

Sefydlwyd y dreth hon yn £10 y tunnell yng nghyllideb 1999, ag ychwanegiad o £1 

y flwyddyn i’w gwneud yn £15 y tunnell erbyn 2004. Gosodwyd y cynnydd 

blynyddol yn o leiaf £3 y tunnell erbyn hyn i ddod â’r dreth i £35 yn y tymor 

canolig. Os yw arferion claddu cyfredol yn parhau, byddant yn cael goblygiadau 

ariannol mawr i’r Awdurdod; dangosir y gost dybiedig o gladdu sbwriel am y 25 

mlynedd nesaf yn Ffigwr 4. Gellir gweld y byddai’r costau’n enfawr, pe baem yn 

parhau i gladdu ar yr un cyflymdra ag y gwnawn nawr. 

Costau claddu sbwriel £'au 

10,000,000 

9,000,000 

8,000,000 

7,000,000 

6,000,000 

5,000,000 

4,000,000 

3,000,000 

2,000,000 

1,000,000 

- 

Cyfradd claddu presennol 

Bodloni targedau ailgylchu/ 

compostio 

2001 2006 2011 2016 2021 

Ffigwr 4: Cost Claddu Sbwriel 

30

1.13 Deddfwriaeth 


Penderfynir ar y rhan fwyaf o ddeddfwriaeth gwastraff y DU mewn ymateb i 

gyfarwyddiadau a rheoliadau’r Gymuned Ewropeaidd. Dan gyfraith yr UE, 

gall gwledydd unigol ddehongli cyfarwyddiadau tra bod rhaid gweithredu 

rheoliadau heb ddehongliad. 

Ffurfia Deddf Diogelwch Amgylcheddol 1990 sail cyfraith amgylcheddol yn y 

DU. Mae’n cynnwys darpariaethau ar gyfer gwastraff ac yn gofyn i 

awdurdodau lleol gasglu a chael gwared ar wastraff dinesig. Mae’r ddeddf yn 

ei gwneud yn drosedd trin neu gael gwared ar wastraff ar dir nad yw wedi ei 

drwyddedu i’r pwrpas hwnnw. Mae nifer o reoliadau wedi dilyn y ddeddf 

sy’n pennu sut ddylai gael ei gweithredu. 

Mae nifer o ddarnau o ddeddfwriaeth a weithredwyd neu a fydd yn cael eu 

gweithredu yn y blynyddoedd nesaf a bydd y rhain yn cael effaith sylwddol ar 

reolaeth gwastraff domestig yn y DU. Manylir ar y rhain yn Atodiad D a 

chrynhoir nhw isod: 

� Y Rheoliadau Claddu Sbwriel (1999/31/EC). Cyflwynwyd y 

rhain i leihau’r effaith amgylcheddol negyddol o gladdu sbwriel yn 

Ewrop. Gweithredir nhw yn y DU drwy’r Rheoliadau Claddu 

Sbwriel (2002) a ddaeth i rym ar 15 Mehefin 2002. Mae’r 

rheoliadau’n dosbarthu safleoedd ar gyfer claddu gwastraff 

peryglus, gwastraff nad yw’n beryglus a gwastraff segur a bydd yn 

cyfyngu’n sylweddol swm y gwastraff dinesig pydradwy a gladdir. 

Bydd Deddf Masnachu Gwastraff a Gollyngiadau 2003 yn helpu’r 

DU i gwrdd â’i rhwymedigaethau dan y Cyfarwyddyd Claddu 

Ewropeaidd drwy ddatblygu’r fframwaith statudol am gynlluniau 

masnachu gollygiadau ymhellach. Dan y system newydd, bydd 

gan awdurdodau drwyddedau i fanylu ar swm y gwastraff 

pydradwy y gallant ei gladdu. Bydd gofyn compostio neu 

ailgylchu neu adfer y gweddill. Bydd raid i awdurdodau ddarparu 

ar gyfer casglu deunyddiau peryglus ar wahân hefyd. 

� Y Rheoliadau Is-Gynnyrch Anifeiliaid (2003). Cymerodd y 

rhain le Gorchymyn Is-Gynnyrch Anifeiliaid (Diwygiad) 2001. 

Maent yn gorfodi rheolaeth gaeth ar gompostio gwastraff cegin ac 

arlwyo a defnyddio compost a gafwyd o’r gwastraff hwn. 

� Y Rheoliadau Sylweddau sy’n Gwaethygu’r Osôn (2000). 

Dyma reoliadau’r Comisiwn Ewropeaidd ar gyfer cyfarpar 

domestig yn effeithiol o fis Ionawr 2002. Maent yn gofyn am 

adfer yr holl sylweddau sy’n gwaethygu’r osôn (megis 

clorofflworocarbonau – CFCs) wrth drin a chynnal a chadw 

cyfarpar a cyn datod neu gael gwared ar gyfarpar. Nid oedd 

31


cyfleusterau prosesu arbenigol ar gael yn gyffredinol pan 

estynnwyd y rheoliadau hyn i gynnwys oergelloedd domestig ym 

mis Ionawr 2002 ac arweiniodd hyn at ‘fynyddoedd oergelloedd’. 

Mae cwmnïau rheoli gwastraff mawr yn cynnig cyfleusterau 

ailbrosesu oergelloedd erbyn hyn ac yn defnyddio offer fan eithaf 

y grefft i gael gwared ar oergelloedd yn unol â’r Rheoliadau 

Sylweddau sy’n Peryglu’r Osôn. 

� Bydd y Cyfarwyddyd Diwedd Bywydau Cerbydau yn cael ei 

weithredu’n llawn yn y DU’n fuan. Nid yw’n glir eto beth fydd 

goblygiadau hyn i awdurdodau leol er ei fod yn debygol y bydd y 

gost o gael gwared ar geir yn codi ac, os bydd defnyddwyr olaf 

cerbydau’n gyfrifol am y gost (yn ôl un o’r dewisiadau), bydd cae; 

gwared ar geir yn anghyfreithlon yn cynyddu, gan ychwanegu at 

nifer y cerbydau a adawir y mae’n rhaid i’r Cyngor ddelio â nhw. 

Bydd nifer gynyddol y cerbydau’n cynyddu costau rheoli 

gwastraff y Cyngor felly. 

� Mae Cyfarwyddyd Cyfarpar Trydanol ac Electronig 

Gwastraff yn gofyn am gynyddiadau sylweddol mewn cyfraddau 

ailgylchu a bydd hyn yn gymwys ar gyfer cyfarpar domestig a 

thargedau ailgylchu o oddeutu 4 kg fesul cartref y flwyddyn. 

Bydd gofyn i awdurdodau lleol gyflwyno systemau casglu ar 

wahân er mwyn cyrraedd y nod hwn. 

� Y Rheoliadau Pecynnu (1998): Mae’r rheoliadau hyn yn 

gweithredu Erthygl II o Gyfarwyddyd Ewropeaidd 94/62/EC ar 

becynnu a phecynnu gwastraff. Lluniwyd nhw i: 

o leihau symiau pecynnu’n unol â safonau diogelwch, 

glanweithdra a derbyniad cynnyrch/cwsmeriaid; 

o ailystyried cynllun pecynnau i ganiatáu ailddefnyddio a/neu 

adfer a lleihau effaith y gwastraff hwn ar yr amgylchedd; 

o annog gwneuthurwyr pecynnu i leihau presenoldeb sylweddau 

peryglus mewn pecynnau a’u cynnyrch er mwyn gostwng 

llygredd (gollygiadau, llwch neu drwtholch) wrth losgi neu 

gladdu gwastraff pecynnu. 

o Os gorfodir hi’n effeithiol, dylai’r ddeddfwriaeth wneud 

gwahaniaeth sylweddol mewn gostwng lefel y pecynnu 

diangen a gwneud y gweddill yn fwy agored i ailbrosesu neu 

adfer ynni. Mae gan adrannau safonau masnach awdurdodau 

lleol bwerau i orfodi’r rheoliadau. 

32

1.14 Polisïau Cynllunio 


Cyhoeddodd Llywodraeth Cynulliad Cymru Bolisi Cynllunio Cymru, Nodyn 

Cyngor Technegol 21: Gwastraff ym mis Tachwedd 2001. Disgrifia’r ddogfen sut 

ddylai’r system cynllunio defnydd tir yng Nghymru gyfrannu at reoli gwastraff 

mewn ffordd gynaliadwy. Mae’n nodi y dylid gwneud trefniadau ar y cyd ag 

awdurdodau lleol cyfagos er mwyn creu cyd-gynlluniau rhanbarthol a chydddefnyddio 

cyfleusterau. 

Cynhaliwyd Fforwm Cynllun Gwastraff Rhanbarthol Gogledd Cymru ym mis 

Gorffennaf 2002 gyda’r nod penodol o lunio strategaeth gwastraff ranbarthol. 

Mae’r fforwm yn cynnwys cynrychiolwyr o’r saith sir yng ngogledd Cymru a 

budd-ddeiliaid allweddol eraill e.e. Parc Cenedlaethol Eryri. Nod cyntaf y 

Fforwm oedd asesu’r gwastraff rhanbarthol sy’n dod o’r pum prif lif gwastraff. 

Bydd y cynllun gwastraff rhanbarthol yn penderfynu ar yr adnoddau sydd eu 

hangen i ddelio â’r gwastraff hwn a rhaid iddo fod yn unol â chynlluniau datblygu 

unedol pob awdurdod. Y dyddiad targed ar gyfer cwblhau’r cynllun, yn dilyn 

cyfnod o ymgynghori, oedd mis Tachwedd 2003. 

Noda’r Nodyn Cyngor mai’r materion cynllunio allweddol y dylid ymdrin â nhw 

yw’r dewis amgylcheddol ymarferol gorau (BPEO), dewis rheolaeth gwastraff 

cynaliadwy (SWMO), asesiad cylch bywyd (LCA), egwyddor agosrwydd, ecogynllun 

ac asesiadau effaith iechyd. Disgrifir yr egwyddorion hyn yn fras isod: 

Dewis Amgylcheddol Ymarferol Gorau 

Canlyniad gweithdrefn systemategi o ymgynghori a phenderfynu, sy’n pwysleisio 

diogelu a gwarched yr amgylchedd o ran tir, awyr a dŵr. Mae’r weithdrefn yn 

penderfynu ar y dewis sy’n rhoi’r budd mwyaf neu sy’n difrodi lleiaf, am gost 

dderbyniol, yn y tymor hir a byr 1 

Dewis Rheolaeth Gwastraff Cynaliadwy 

Bwriad y Dewis Rheolaeth Gwastraff Cynaliadwy yw helpu cyrff cynllunio 

gwastraff i ddiffinio eu nodau gwneud penderfyniadau, creu a gwerthuso 

dewisiadau rheoli gwastraff ac yna nodi a datblygu’r dewis terfynol. Mae’r 

materion amgylcheddol allweddol y mae’n rhaid i awdurdodau cynllunio lleol eu 

hystyried fel a ganlyn: 

♦ Defnydd effeithiol a chall o adnoddau cynradd; 

♦ Lleihau gollyngiadau sy’n cael effaith yn lleol ac ymhellach; 

� Lleihau effeithiau ar ansawdd awyr lleol; 

� Gwarchod tirluniau a threfluniau pwysig; 

1 Deuddegfed Adroddiad y Comisiwn Brenhinol ar Lygredd Amgylcheddol 

33


� Diogelu amwynderau lleol; 

� Diogelu cynefinoedd a rhywogaethau; 

� Lleihau effeithiau cludiant. 

Asesiad Cylch Bywyd 

Ffordd o werthuso mewnbynnau a gollyngiadau sy’n perthyn i bywyd cyfan 

cynnyrch, o gael y defnyddiau craidd hyd at wneud, dosbarthu, gwerthu, 

defnyddio, ailddefnyddio, cynnal a chadw, ailgylchu a rheoli’r gwastraff yn y pen 

draw. Gellir ystyried effeithiau amgylcheddol a chostau. Mae dadansoddiad 

cylch bywyd yn cyfeirio at gasglu data i greu rhestr ar gyfer asesiad cylch bywyd. 

Egwyddor Agosrwydd 

Golyga’r egwyddor hon (o ran gwastraff) y dylid trin neu gael gwared ar wastraff 

mor agos i’r lle y cynhyrchwyd ef â phosibl er mwyn lleihau’r pellter y mae’r 

gwastraff yn cael ei symud. 

Eco Gynllun 

Mae’r diwydiant adeiladu wedi bwrw ati i ddatblygu defnyddiau a dulliau sy’n 

lleihau’r defnydd o adnoddau a mwyhau’r cyfle i ailddefnyddio ac ailgylchu 

defnyddiau adeiladu. Rhaid i ddiwydiannau eraill ystyried y defnyddiau a 

ddefnyddir wrth ddatblygu eu cynnyrch er mwyn gostwng nifer y defnyddiau 

sydd eu hangen i wneud y cynnyrch. Dylai gwneuthurwyr sicrhau bod y 

defnyddiau a ddefnyddir yn hawdd eu hadnabod a bod modd eu hadfer yn hawdd. 

Dylai dulliau gwneud sicrhau bod mwy o ddefnyddiau’n cael eu hadfer. 

Asesiad Effaith ar Iechyd 

Mae’r asesiad hwn yn ffactor pwysig wrth benderfynu ar effeithiau positif a 

negyddol ar iechyd wrth weithredu polisïau, strategaethau neu ddatblygiadau 

eraill. Gallai goblygiad iechyd gael effaith ar y boblogaeth gyfan neu gyfran 

benodol ohoni. 

Mae asesiad effaith ar iechyd yn ffordd o adnabod ffyrdd o ddiogelu a/neu wella 

iechyd pobl. Cyhoeddodd Llywodraeth Cynulliad Cymru gyfarwyddyd ym mis 

Tachwedd 1999 o’r enw, “Datblygu Effaith ar Iechyd Yng Nghymru”. Mae’r 

Cynulliad yn ymroddedig i wella iechyd y wlad ac mae’n annog cyrff eraill i 

wneud yr un peth. 

Mae’r asesiad hwn yn defnyddio cyfuniad o ddulliau i wneud barn am effaith 

bosibl ar iechyd oherwydd proses neu benderfyniad penodol. Rhaid i awdurdodau 

lleol sicrhau nad ydynt yn anwybyddu goblygiadau iechyd. Mae iechyd a lles yn 

rhan annatod o ddatblygiad cynaliadwy. 

34


Hierarchaeth Gwastraff 

Gellir gweld blaenoriaethau Llywodraeth y DU a Llywodraeth Cynulliad 

Cymru ar gyfer gwastraff yn y diagram isod. Maent yn dechrau gyda lleihau 

ar y pen, wedyn ailddefnyddio, adfer (ailgylchu, compostio neu adfer ynni) ac 

yna cael gwared. Mae’r hierarchaeth gwastraff yn ein galluogi i archwilio ac 

ystyried amrywiaeth o ddewisiadau economaidd ac amgylcheddol. 

Lleihau 

Ailddefnyddio 

Ailgylchu/ 

Compostio 

Adfer 

Cael Gwared 

Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn ymroddedig i ddefnyddio’r 

egwyddorion hyn o fewn ei bwysau cyllidebol er mwyn darparu safon uchel o 

wasanaeth i drethdalwyr y Cyngor. 

35

1.15 Targedau 


1.15 Cyfarwyddyd Claddu Tir 

Mae’r cyfarwyddyd yn gofyn am leihau swm y gwastraff dinesig pydradwy 2 

(GDP) yn sylweddol: 

� erbyn 2010 lleihau’r GDP a gladdir i 75% (yn ôl pwysau) o’r hyn 

a gynhyrchwyd yn 1995 





Er bod y targedau hyn i weld ymhell i ffwrdd, mae’n debygol y bydd y CE yn 

eu gorfodi’n gaeth ac mae’n hanfodol ymchwilio i fesurau i leihau GDP a’u 

cynllunio cyn gynted â phosibl. Unwaith iddi fynd drwy’r Senedd, bydd 

Deddf Masnachu Gwastraff a Gollyngiadau 2003 yn cyflwyno lwfansau 

claddu sbwriel i bob rhanbarth; mae Llywodraeth Cynulliad Cymru wedi 

penderfynu ar lwfansau pob awdurdod lleol yng Nghymru. 

1.14.1 Polisi Llywodraeth Cynulliad Cymru 

Yn y Strategaeth Gwastraff ar gyfer Cymru 3 , mae gan y Cynulliad nifer o 

bolisïau strategol ar gyfer gwastraff ac mae’r rhain yn cynnwys: 

� Polisi ar ddiogelu iechyd a’r amgylchedd drwy ddefnyddio’r holl 

fesurau hanfodol i ddiogelu yn erbyn effeithiau niweidiol a achosir 

gan gynhyrchu, casglu, cludo, trin, storio, adfer a chael gwared ar 

wastraff. 

� Strategaeth cael gwared ar wastraff – dylai prif flaenoriaeth Cymru 

fod i atal twf pellach a lleihau swm y gwastraff a gynhyrchir, yn 

enwedig gwastraff peryglus. 

� Ymagwedd ddyfeisgar at gynllunio cynnyrch. Dylai busnesau yng 

Nghymru geisio mantais gystadleuol drwy anelu at wneud 

nwyddau sy’n para mwy, sy’n haws eu hailddefnyddio a’u 

2 Mae gwastraff pydradwy’n wastraff a fydd yn pydru naill ai ym mhresenoldeb aer neu heb aer. Mae’n cwmpasu 

gwastraff megis card, papur, bwyd a gwastraff gwyrdd a brethyn naturiol. Wrth iddo bydru, mae’n cynhyrchu methan 

sy’n nwy tŷ gwydr pwerus. 

3 “Wise about Waste,” is-deitl, “Learning to Live Differently,” Mehefin 2002 

36


hailgylchu ac yn llai tafladwy. Rhaid i ni symud tuag at ecogynllunio 

a pholisi cynnyrch integredig. 

� Anogir ailddefnyddio defnyddiau. Anogir mwy o ddefnydd o 

nwyddau ailddefnyddiadwy er mwyn eu hatal rhag dod yn 

wastraff. 

� Anogir gwahanu gwastraff lle crëir ef. 

� Dylid defnyddio ynni o wastraff fel rhan o ymagwedd integredig 

yn unig. Dylid symud defnyddiau ailgylchadwy ac 

ailddefnyddiadwy’n gyntaf. 

Yn ogystal, mae polisïau ar gyfer: 

• ailgylchu fel elfen allweddol o reoli gwastraff 

• atebion lleol 

• rheolaeth gynaliadwy o wastraff pydradwy 

• cludo gwastraff cymysg mewn ffordd gynaliadwy 

• datblygu marchnadoedd compostio ac ailgylchu 

• lleihau sbwriel a chael gwared ar wastraff yn anghyfreithlon 

• caffaeliad sector cyhoeddus 

• addysg ac ymwybyddiaeth 

• llai o alw am gladdu sbwriel 

• rhannu arfer da 

• dulliau dyfeisgar o reoli gwastraff 

• gwell data gwastraff, cynllunio i greu isadeiledd rheoli gwastraff 

• cyllid ar gyfer gweithredu 

• cynnwys y gymuned 

Yn ogystal â thargedau’r DU sy’n berthnasol er mwyn bodloni amryw o gyfarwyddiadau 

Ewropeaidd, mae Llywodraeth Cynulliad Cymru wedi gosod allan targedau penodol i 

Gymru. Mae’n gosod allan targedau cynradd lle mae gan y Cynulliad a’i bartneriaid 

allweddol (awdurdodau lleol) ddylanwad uniongyrchol ar eu canlyniad a thargedau eilradd 

lle mae’r dylanwad yn llai. 

37


Y targedau cynradd ar gyfer Cymru yw: 

1. Cyrff cyhoeddus i leihau eu gwastraff eu hunain: 

• erbyn 2005, cyflawni gostyngiad sy’n gyfystyr ag o leiaf 5% o’r ffigwr a 

gafwyd yn 1998; 

• erbyn 2010, cyflawni gostyngiad sy’n gyfystyr ag o leiaf 10% o’r ffigwr a 

gafwyd yn 1998. 

2. Isafswm targedau ailgylchu a chompostio ar gyfer pob awdurdod lleol: 

• erbyn 2003/04 ailgylchu/compostio o leiaf 15% o’r gwastraff dinesig a 

lleiafswm o 5% o hyn yn gompostio (cyfrif compost a geir o ddefnyddiau a 

wahanir lle crëir nhw’n unig) a 5% yn ailgylchu 







3. Gwell gwahanu o wastraff cartref peryglus: 

• erbyn 2003/04, dylai pob safle amwynderau dinesig gael cyfleusterau i 

dderbyn a storio asbestos wedi ei fondio. Dylai safleoedd gael 

cyfleusterau ar gyfer derbyn a storio olew, paent, toddyddion a bylbiau 

golau fflworoleuol, er mwyn eu hailgylchu’n hwyrach. 

Gweithia Llywodraeth Cynulliad Cymru’n agos gyda llywodraeth leol ac nid yw’n ystyried 

bod angen cyflwyno’r targedau ailgylchu a chompostio gwastraff dinesig arfaethedig fel 

safonau perfformiad gwerth gorau. Fodd bynnag, os yw perfformiad awdurdodau lleol o ran 

y targedau anstatudol ar gyfer 2003/4 yn dangos na fydd goblygiadau’r Undeb Ewropeaidd 

yn cael eu cyflawni, mae gan y Cynulliad yr hawl i gyflwyno safonau perfformiad gwerth 

gorau a gofyn i awdurdodau lleol eu bodloni. 

Mae’r Cynulliad yn benderfynol y bydd Cymru’n diwallu ei rhwymedigaeth i leihau’r 

gwastraff dinesig pydradwy y ceir gwared arno drwy ei gladdu. O ganlyniad i’r ymatebion a 

gafwyd i’r papur ymgynghori “Cyfyngu ar Gladdu Sbwriel”, cyhoeddir trwyddedau i 

awdurdodau lleol a chyrff eraill i alluuogi awdurdodau lleol i gael gwared ar swm penodol 

o’r gwastraff hwn o fewn blwyddyn. Mae’r tunnelli a ganiateir gan y trwyddedau’n gyfystyr 

â chyfanswm y GDP y mae modd ei gladdu bob blwyddyn. Yn wahanol i’r cynigion yn 

Lloegr, ni ellir cyfnewid y trwyddedau hyn. 

38

1.14.2 Gwastraff Pecynnu 


Mae’r Deyrnas Unedig yn ymroddedig i’r targedau a’r nodau a osodir allan yng 

Nghyfarwyddyd y Comisiwn Ewropeaidd ar Becynnu a Gwastraff Pecynnu (94/62/EC). 

Mae’r targedau, a oedd yn orfodol ar ddiwedd Mehefin 2001, fel a ganlyn: 

� Adfer rhwng 50% a 65% o wastraff pecynnu 

� Ailgylchu rhwng 25% a 45% o wastraff pecynnu 

� Ailgylchu o leiaf 15% o bob defnydd (papur, gwydr, ayb) 

Gorfodir y rhain yn y DU drwy Reoliadau Rhwymedigaethau Cyfrifoldeb Cynhyrchwyr 

(Gwastraff Pecynnu) 1997. Gosododd Llywodraeth y DU a’r Cynulliad darged adfer 2001 

yn 58% a’r targed ailgylchu’n 18% ar gyfer busnesau sy’n gaeth i’r rheoliadau hyn. Nid 

yw’r busnesau hyn yn cynnwys busnesau llai y mae’n annhebygol y byddent yn gallu 

bodloni’r targedau hyn. 

Mae’r cyfrifoldeb cyfreithiol yn gorwedd gyda chwmnïau sydd wedi eu rhwymo a 

chynlluniau cydymffurfio. Rhaid i’r sefydliadau hyn gynhyrchu tystiolaeth o dunnellau a 

adferir ac a ailgylchir. Mae’r rhan fwyaf o wastraff peycnnu’n dod o’r sector manwerthu ar 

hyn o bryd, sy’n cynhyrchu symiau mawr o gardbord rhychog a ffilm plastig. Er mwyn 

bodloni targedau, bydd gofyn i gwmnïau adfer ac ailgylchu gwastraff o’r sector domestig 

hefyd. Mae hyn yn rhoi cyfle i’r sector preifat fynd i gytundebau gydag awdurdodau lleol i 

estyn casglu defnyddiau ailgylchadwy. Ar gyfer awdurdodau lleol, gallai hyn fod yn 

ffynhonnell bwysig o gyllid ar gyfer rhaglenni ailgylchu ac adfer. Disgwylir i dargedau 

barhau i godi yn y dyfodol. 

1.14.3 Beth mae hyn yn ei olygu i Fwrdeistref Sirol Wrecsam? 

O Ffigwr 5, mae’n glir bod angen i’r Cyngor gwrdd â rhai targedau llym iawn yn y 5 

mlynedd nesaf. Bydd gweddill y ddogfen hon yn manylu ar sut y gellir diwallu’r targedau 

hyn. 

1.15 Cyfyngiadau Cyllidebol a Chytundebol 

Cyflwynodd Deddf Llywodraeth Leol 1999 y cysyniad o werth gorau. Mae awdurdodau lleol 

yn atebol am ddarparu gwasanaethau i’r gymuned a darparu gwerth gorau. Mae pedair elfen 

i werth gorau: herio, cymharu, ymgynghori a chystadlu. Maent yn gofyn i awdurdodau: 

� herio pam a sut y darperir gwasanaeth; ac yn cynnwys awdurdodau lleol yn 

gwerthuso pob gwasanaeth 

� cymharu perfformiad eraill (gan gynnwys cyrff yn y sectorau preifat a 

gwirfoddol) ar draws ystod o ddangosyddion gwahanol, gan ystyried barn 

defnyddwyr a darpar gyflenwyr 

� ymgynghori â phobl sy’n talu Treth y Cyngor, defnyddwyr gwasanaethau a’r 

gymuned fusnes ehangach o ran sefydlu targedau perfformiad newydd 

� rhaid i awdurdodau groesawu cystadleuaeth fel ffordd o gael gwasanaethau 

effeithiol ac effeithlon 

39


Ffigwr 5: Tunnelli o’n gwastraff i’w ailgylchu neu ei gompostio er mwyn bodloni 

targedau’r Llywodraeth 

Ar gyfer awdurdodau gwastraff, noda DEFRA y dylai fod pumed elfen mewn arolygon 

gwerth gorau, sef: 

� Cydweithredu gydag amryw grwpiau masnachu, cymunedol a gwirfoddol. 

Adlewyrcha’r dangosyddion gwerth gorau’r diddordeb cenedlaethol mewn darparu 

gwasanaethau lleol. Cynlluniwyd y dangosyddion hyn i alluogi cymariaethau rhwng 

perfformiad gwahanol awdurdodau, gan gynnwys gwahanol fathau o awdurdodau ac o fewn 

un awdurdod, ymhen amser. 

Dylai’r Cyngor geisio darparu gwerth gorau ar draws ei holl wasanaethau, gan gynnwys 

casglu a chael gwared ar wastraff. Gall wneud hyn drwy broses tendro contractau effeithiol. 

O ran rheoli gwastraff, gall gwasanaethau gael eu rhannu rhwng casglu gwastraff a chael 

gwared ar wastraff neu eu gosod fel un gwasanaeth integredig. 

Dechreuodd contract casglu sbwriel y Cyngor yn 1997. Ar ôl proses dendro, rhoddwyd y 

contract i weithlu’r Cyngor. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi mynd i gytundeb 

Grant Gwella Perfformiad gyda Llywodraeth Cynulliad Cymru lle mae’r Cyngor wedi cytuno 

i ailgylchu/gompostio10% o’i wastraff yn 2003/04. Fodd bynnag, ers cyrraedd y cytundeb, 

mae’r Cynulliad wedi cynnig cyllid pellach i’w wario ar wella rheolaeth gwastraff 

gynaliadwy, gan gynnwys cynyddu swm y gwastraff dinesig a ailgylchir ac a gompostir. 

Felly, mae’r Cyngor yn bwriadu defnyddio’r cyllid i gyrraedd cyfradd ailgylchu/compostio 

uwch o 15% fel a nodwyd yn y Strategaeth Gwastraff i Gymru. Mae’r grant y cytunwyd arno 

gan Lywodraeth Cynulliad Cymru ar gyfer Bwrdeistref Sirol Wrecsam fel a ganlyn: 

40

Grant Rheolaeth 

Gwastraff Gynaliadwy 

Cytundeb Credyd 

Atodol 

Sylwer: Mae’r symiau ar gyfer 2005/06 a 2006/07 yn arwyddol. 

1.16 Gobeithion y Gymuned 


2001/02 2002/03 2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 

£59,302 £435,928 £871,856 £860,032 £860,032 £860,032 

dim £118,889 £198,149 dim dim dim 

Comisiynwyd ymarferion ymgynghori gan y Fwrdeistref Sirol i benderfynu ar lefel 

bodlonrwydd trigolion gyda’r gwasanaethau a ddarperir gan yr amryw adrannau. Mae’r 

Adran Gwasanaethau Cymunedol wedi ymgynghori ar gasglu a chael gwared ar sbwriel drwy 

ddefnyddio grwpiau ffocws a Phanel y Dinasyddion ac mae wedi anfon holiaduron at 

gynghorau cymuned i gael barn ar y lefel honno. 

Mae’r syniadau a fynegir yn delio ag agweddau o gasglu sbwriel, ailgylchu a defnyddio 

safleoedd gwastraff cartref/ailgylchu. Mae arolygon Panel y Dinasyddion wedi dangos 

canlyniadau calonogol: 

Tabl 0-1: Lefel bodlonrwydd trigolion gydag agweddau o’r Gwasanaeth Casglu 

Gwastraff Cartref a ddarperir gan y Cyngor 

Barn am 

41 

Nifer yr ymatebwyr 

Bodlon 

iawn/Gweddol 

fodlon (%) 

Anfodlon 

iawn/Gweddol 

anfodlon (%) 

Dibynadwyedd y gwasanaeth casglu sbwriel 85 7 

Y cynhwysydd a ddarperir i gasglu gwastraff domestig 82 10 

Lefel glendid y stryd yn dilyn casgliad 67 19 

Y man lle gofynnir i’r ymatebydd adael ei wastraff ar gyfer 

y casgliad 

62 23 

Casglu gwastraff cartref swmpus 29 19 

Y gwasanaeth casglu sbwriel yn gyffredinol 79 8 

Yn gyffredinol, dengys y canlyniadau fod y cyhoedd yr ymgynghorwyd â nhw’n fodlon iawn 

neu’n weddol fodlon â’r gwasanaeth, yn enwedig dibynadwyedd y gwasanaeth casglu sbwriel 

a’r cynhwysydd a ddarperir. O ran gwella gwasanaeth, mae’n amlwg y bydd angen i’r 

Cyngor ystyried ei gasgliad o wastraff domestig swmpus. 

Ym mis Rhagfyr 2002, rhoddwyd cyfle i 6,000 o drigolion roi atborth am eu profiadau o fod 

yn rhan o’r cynllun ‘Ailgylchu gyda Michael’ wedi chwe mis. Ymatebodd oddeutu 30% o’r 

trigolion i’r holiadur, sef 2,000 ymateb.


� Dywedodd 67% o’r trigolion eu bod yn rhoi llai o wastraff yn y bin du. 

� Roedd dau o bob dri’n fodlon â’r gwasanaeth newydd. O’r 21% a fynegodd 

anfodlonrwydd, roedd gan y rhan fwyaf deuluoedd mawr. 

� Dywedodd 72% o’r ymatebwyr yr hoffent weld gwydr yn cael ei gynnwys yn y 

casgliad ymyl ffordd. Nid yw hyn yn bosibl ar hyn o bryd oherwydd y math o 

system gasglu a ddefnyddir; fel mesur dros dro, cyflwynwyd mwy o fanciau 

poteli yn y canolfannau ailgylchu cymdogaeth. 

Cydnabyddir bod ymgynghori â’r cyhoedd yn rhan annatod o gynhyrchu strategaeth 

gwastraff a nodwyd hyn felly gan Lywodraeth Cynulliad Cymru yn y Strategaeth Gwastraff 

Genedlaethol i Gymru “Bod yn Gall am Wastraff” a gyhoeddwyd ym mis Mehefin 2002. 

Lluniwyd holiadur i’w anfon i bob cartref yn y Fwrdeistref Sirol. 

Anfonwyd yr holiadur o’r enw “Delio â’n Sbwriel” i oddeutu 55,000 o gartref ym mis 

Mai/Mehefin 2003. Rhoddodd y ddogfen wybodaeth am faterion gwastraff ac roedd gan bob 

dogfen holiadur i roi cyfle i drigolion roi eu barn am sut mae’r Cyngor yn rheoli ein 

gwastraff. Dychwelwyd 8,591 holiadur erbyn y dyddiad cau o 31 Gorffennaf 2003, sy’n 

cynrychioli cyfradd ymateb o 16%. Dadansoddwyd y data gan gwmni prosesu data 

annibynnol. 

Cyhoeddwyd sawl hysbyseb yn y wasg leol a rhoddwyd hysbysiadua ar wefan y Cyngor i 

atgoffa ac annog trigolion i gwblhau’r holiaduron a’u dychwelyd erbyn y dyddiad cau. 

Trefnwyd Panel y Dinasyddion i drafod y cwestiynau a gafwyd yn yr arolwg ym mis Awst 

2003. Cymharwyd canlyniad trafodaethau’r Panel â chanlyniadau’r prif arolwg. Dengys y 

gymhariaeth gyswllt agos rhwng y data yn y prif arolwg a’r atebion a roddwyd gan Banel y 

Dinasyddion. Mae’r cyswllt agos yn brawf bod canlyniadau’r prif arolwg yn adlewyrchiad 

gwir o farn y rhai a ymatebodd i’r prif arolwg. 

Crynhoir pwyntiau allweddol canlyniadau’r holiadur “Delio â’n Sbwriel” fel a ganlyn: - 

Casgliad Ailgylchu 

• Byddai 95% o’r ymatebwyr yn fodlon gwahanu defnyddiau ailgylchadwy sych o wastraff 

arall. 

• Teimlodd 95% y dylai’r Cyngor gasglu defnyddiau ailgylchadwy sych o ymyl y ffordd. 

• Byddai 93% o’r trigolion yn cynyddu swm eu gwastraff ailgylchadwy pe byddai’r 

Cyngor yn casglu o’u cartrefi. 

Casgliad Gwastraff Gardd 

• Byddai 89% â gardd yn fodlon gwahanu defnyddiau ailgylchadwy sych o’r gwastraff 

arall. 

42


• Byddai 92% yn cynyddu swm eu gwastraff ailgylchadwy pe bai’r Cyngor yn casglu 

gwastraff gardd o’u cartrefi. 

• Credodd 82% y dylai’r Cyngor gynnig casgliad gwastraff gardd. 

Compostio Gartref 

• Cytunodd 77% o gartrefi y dylai’r Cyngor annog pobl i ddefnyddio biniau compostio 

gartref. 

• Byddai gwerthu biniau compostio’n annog 41% i gompostio mwy gartref. 

Canolfannau Ailgylchu 

• Teimlodd 85% y dylai’r Cyngor ddarparu cyfleusterau ailgylchu gymdogaethol. 

Dywedodd 72% y byddent yn ailgylchu mwy petai’r canolfannau hyn yn agosach i’w 

cartrefi. 

Addysg 

• Cytunodd 93% y dylai’r Cyngor godi ymwybyddiaeth y cyhoedd o ran ailgylchu a 

gwastraff. 

• Dywedodd 57% y byddai gwybodaeth am faterion gwastraff yn eu hannog i ailgylchu 

mwy. 

Cynhwyswyr 

• O ran cynhwyswyr ar gyfer casglu defnyddiau ailgylchadwy, dangosodd y canlyniadau 

fod trigolion yn ffafrio biniau ag olwynion ar gyfer defnyddiau sych (50%) a gwastraff 

gardd (59%). 

O Wastraff i Ynni 

• Cytunodd 69% gyda’r strategaeth arfaethedig i gynhyrchu ynni drwy broses trin thermol 

wedi ailgylchu a chompostio cymaint o sbwriel â phosibl o’i gymharu â’r 14% a 

anghytunodd â’r strategaeth hon. 

Canolfannau Ailgylchu (Safleoedd Amwynderau Dinesig) 

• Cytunodd 89% y dylai’r Cyngor wella canolfannau ailgylchu (safleoedd amwynderau 

dinesig). 

• Dywedodd 88% y byddai cael cyfleusterau ailgylchu yn y canolfannau hyn yn eu hannog 

i gynyddu swm y gwastraff y maent yn ei ailgylchu. 

43


1.16.1 Data a Gasglwyd o Holiadur y Strategaeth Gwastraff “Delio â’n Sbwriel” 

Cwestiwn 1 – Pa mor fodlon fyddech i wneud y canlynol er mwyn cynyddu swm y sbwriel a 

ailgylchir neu a gompostir? 

A fyddech yn barod i wahanu eich papurau newydd, poteli plastig a thuniau o weddill eich 

sbwriel? 

Bodlon iawn 83.2% 

Gweddol bodlon 12.0% 

Gweddol anfodlon 1.4% 

Anfodlon iawn 2.2% 

Gwag 1.2% 

Os oes gennych ardd, a fyddech yn barod i wahanu eich sbwriel gardd o weddill eich 

sbwriel? 

Bodlon iawn 77.8% 

Gweddol bodlon 10.8% 

Gweddol anfodlon 1.3% 

Anfodlon iawn 2.2% 

Gwag 7.9% 

Cwestiwn 2– A fyddai unrhyw un o’r gwasanaethau canlynol yn dylanwadu arnoch i 

gynyddu swm y sbwriel a ailgylchwch neu a gompostiwch? 

Y Cyngor yn casglu sbwriel rydych chi wedi ei wahanu er mwyn ei ailgylchu o’ch cartref (er 

enghraifft, papurau newydd, poteli plastig a thuniau) 

Byddai 92.8% 

Na fyddai 4.6% 

Gwag 2.5% 

Y Cyngor yn casglu gwastraff gardd rydych wedi ei wahanu i’w gompostio o’ch gartref 

Byddai 78.5% 


Gwag 8.3% 

Gallu prynu compostiwr cartref oddi wrth y Cyngor 

44


Byddai 41.0% 


Gwag 14.9% 

Cyfleusterau ailgylchu ar gael mewn canolfannau gwastraff domestig (safleoedd 

amwynderau dinesig) 

Byddai 61.1% 


Gwag 12.0% 

Cyfleusterau ailgylchu (e.e. papur, gwydr neu ddillad) ger eich cartref 

Byddai 72.3% 


Gwag 9.4% 

Gwybodaeth am faterion gwastraff 

Byddai 56.7% 


Gwag 16.3% 

Cwestiwn 3 Pe baech yn gwahanu sbwriel sych i’w ailgylchu gartref, er enghraifft, papurau 

newydd, poteli plastig a thuniau, sut fyddech yn dewis storio pob math o sbwriel yn barod 

i’w gasglu? 

Sachau plastig 30.0% 

Blychau 18.0% 

Biniau ag olwynion 49.8% 

Gwag 2.2% 

Cwestiwn 4 Pe baech yn gwahanu sbwriel gardd i’w gompostio, sut fyddech yn dewis ei 

storio? 

Compostiwr cartref 34.4% 

Bin ag olwynion 59.4% 

Gwag 6.2% 

Cwestiwn 5 – I ba raddau a gytunwch neu a anghytunwch â’r elfennau canlynol o ffordd y 

Cyngor o ddelio â’n sbwriel? 

45


Ar ôl ailgylchu a chompostio cymaint o sbwriel â phosibl 

Defnyddio’r sbwriel sy’n weddill i gynhyrchu ynni drwy broses trin thermol megis llosgydd 

gwastraff modern neu system losgi a nwyo cyn claddu unrhyw sbwriel 

Cytuno’n gryf 43.2% 

Tueddu i gytuno 25.6% 

Tueddu i anghytuno 5.5% 

Anghytuno’n gryf 8.8% 

Ddim yn gwybod 10.0% 

Gwag 6.9% 

Addysg Dylai’r Cyngor godi ymwybyddiaeth y cyhoedd ynghylch ailgylchu a chreu llai o 

wastraff 






Gwag 4.4% 

Compostio Gartref – Dylai’r Cyngor annog pobl i ddefnyddio compostwyr gartref 






Gwag 6.4% 

Casglu o Ymyl y Ffordd – Dylai’r Cyngor gasglu sbwriel ailgylchadwy rwyf i wedi ei 

wahanu gartref (e.e. papurau newydd, plastig a thuniau) 






Gwag 2.7% 

Casglu Gwastraff Gardd – Dylai’r Cyngor gasglu gwastraff gwyrdd rwyf wedi ei wahanu 

er mwyn ei gompostio 

46







Gwag 7.5% 

Darpariaeth – Dylai’r Cyngor ddarparu canolfannau ailgylchu cymdogaethol 

Cytuno’n gryf 61.6 

Tueddu i gytuno 23.8 




Gwag 5.4% 

Gwelliannau – Dylai’r Cyngor wella canolfannau ailgylchu gwastraff y cartref (safleoedd 

amwynderau dinesig), gan gynnwys mynediad, oriau agor ac ystod y sbwriel y gellir ei 

ailgylchu 






Gwag 5.5% 

1.16.2 Arolwg Panel y Dinasyddion 10 Awst 2003 

Crynodeb o’r Canlyniadau 

B1 A ydych chi wedi gweld cwestiynau 

fel hyn o’r blaen? 

b) I’r rhai a atebodd ie i B1 

A ydych wedi cael cyfle i’w hateb? 

47 

Ydw Nac ydw 

75% 25% 

88% 12%


B2 Pa mor fodlon fyddech i wneud y canlynol? Mae’r ddau’n cynyddu faint o sbwriel a 

ailgylchir neu a gompostir. 

A fyddech yn barod i wahanu eich papurau 

newydd, poteli plastig a thuniau o weddill 

eich gwastraff? 

Os oes gennych ardd, a fyddech yn fodlon 

gwahanu eich sbwriel gardd o weddill eich 

sbwriel? 

48 

Bodlon 

iawn 

Gweddol 

bodlon 

Ddim 

yn 

fodlon 

75% 21% 3% 1% 

76% 17% 5% 2% 

Ddim 

yn 

fodlon 

o gwbl 

B3 A fyddai unrhyw un o’r gwasanaethau canlynol yn dylanwadu arnoch i gynyddu’r 

sbwriel rydych yn ei ailgylchu neu ei gompostio? 

Y Cyngor yn casglu sbwriel rydych chi wedi ei wahanu 

i’w ailgylchu’n uniongyrchol o’ch cartref (e.e. papurau 

newydd, poteli plastig, tuniau) 

Y Cyngor yn casglu gwastraff gardd o’ch cartref rydych 

wedi ei wahanu er mwyn ei gompostio 

Byddent 

yn 

dylanwadu 

arnaf 

Ni fyddent 

yn 

dylanwadu 

arnaf 

95% 5% 

87% 13% 

Gallu prynu compostiwr oddi wrth y Cyngor 46% 54% 

Cyfleusterau ailgylchu ar gael mewn canolfannau 

gwastraff domestig (safleoedd amwynderau dinesig) 

Cyfleusterau ailgylchu (e.e. banciau papur, gwydr a 

dillad) ger eich cartref 

68% 32% 

78% 22% 

Gwybodaeth am faterion gwastraff 71% 29% 

B4 Pe baech yn gwahanu sbwriel sych i’w ailgylchu gartref, er enghraifft, papurau newydd, 

poteli plastig a thuniau, sut fyddech yn dewis storio’r sbwriel cyn iddo gael ei gasglu? 

Sachau plastig 19% 

Blychau 16% 

Biniau ag olwynion 65%


B5 Pe baech yn gwahanu sbwriel gardd i’w gompostio, sut fyddech yn dewis ei storio? 

Compostiwr (ailddefnyddio yn eich gardd 

eich hun) 

Bin ag olwynion (i’w gasglu gan y 

Cyngor) 

49 

27% 

73% 

B6 I ba raddau a gytunwch neu a anghytunwch â’r elfennau canlynol o ffordd y Cyngor o 

ddelio â’n sbwriel? 

Defnyddio’r sbwriel sy’n 

weddill i gynhyrchu ynni drwy 

broses trin thermol megis 

llosgydd modern neu system 

llosgi a nwyo cyn claddu 

unrhyw sbwriel 

Addysg – dylai’r Cyngor godi 

ymwybyddiaeth y cyhoedd am 

ailgylchu a lleihau gwastraff 

Compostio gartref – dylai’r 

Cyngor annog pobl i 

ddefnyddio compostwyr 

Casglu o ymyl y ffordd – 

dylai’r Cyngor gasglu pethau 

ailgylchadwy rwyf wedi eu 

gwahanu gartref e.e. papur, 

plastig a thuniau 

Casglu gwastraff gardd – 

dylai’r Cyngor gasglu’r 

gwastraff gwyrdd rwyf wedi ei 

wahanu er mwyn ei gompostio 

Dylai’r Cyngor ddarparu 

canolfannau ailgylchu 

cymdogaethol 

Dylai’r Cyngor wella 

canolfannau ailgylchu 

gwastraff y cartref (safleoedd 

amwynderau dinesig) gan 

Cytuno’n 

gryf 

Tueddu 

i gytuno 

Tueddu i 

anghytuno 

Anghytun 

o’n gryf 

Dim 

barn 

34% 34% 7% 15% 9% 

75% 22% 1% 2% 1% 

48% 34% 10% 2% 6% 

79% 20% 1% 0% 1% 

65% 25% 7% 1% 2% 

57% 30% 6% 1% 7% 

74% 21% 3% 1% 1%

gynnwys mynediad, oriau agor 

ac ystod y gwastraff y gellir ei 

ailgylchu 

1.17 Galw yn y Farchnad 


Bydd holl awdurdodau lleol y DU yn ceisio cyrraedd eu targedau ailgylchu a bydd hyn yn 

golygu llwyth o ddefnyddiau ar gael i’w prosesu ymhellach. Rhaid cael isadeiledd mewn lle 

i gludo, ailbrosesu a marchnata’r cynnyrch a grëir. Rhaid datblygu marchnadoedd a dylai fod 

mwy o ymwybyddiaeth o’r buddion o brynu pethau sydd â defnydd ailgylchadwy ynddynt. 

Mae Cynulliad Cymru wedi buddsoddi mewn nifer o fentrau a anelir at wella marchnadoedd 

ar gyfer defnyddiau ailgylchadwy. Maent yn cynnwys cefnogaeth ar gyfer: 

� CWMre (Creating Welsh Markets for recyclate), sef rhaglen ddatblygu Marchnad 

Cymru ar gyfer defnyddiau ailgylchadwy. Rheolir hi gan Ymddiriedolaeth 

Amgylchedd Cymru ac mae’r rhaglen yn darparu dau brif wasanaeth: 

o Ymchwilio i wybodaeth am ailgylchu yng Nghymru a darparu gwybodaeth 

o Cyngor a chefnogaeth am ddim i fusnesau Cymru sydd â’r potensial i 

ddefnyddio pethau ailgylchadwy mewn proses ailbrosesu neu wneud ynghyd 

â’r sy’n gallu cynnig marchnad gyflenwi neu farchnad yn y pen draw. 

� Y prosiectau High Diversion Exemplars sy’n ceisio gwyro o leiaf 50% o wastraff 

dinesig o safleoedd claddu sbwriel ym 5 o siroedd Cymru gyda chymaint o 

ddefnydd a ailgylchwyd ac a gompostiwyd yn mynd i farchnadoedd lleol â 

phosibl. 

Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam a’r cyn Gyngor Bwrdeistref Maelor Wrecsam wedi 

bod yn aelodau o’r Grŵp Ailgylchu Rhanbarthol ers mwy na 10 mlynedd. Mae’r grŵp wedi 

annog contractwyr ailgylchu i ddarparu isadeiledd ar gyfer casglu defnyddiau ailgylchadwy 

ledled y rhanbarth. Darparwyd y rhan fwyaf o’r cyfleusterau heb fawr o gost neu heb gost o 

gwbl i’r awdurdodau lleol dan sylw. Ni ellir gwireddu cyfraddau ailgylchu uchel drwy 

ddibynnu ar ganolfanau ailgylchu gymdogaethol yn unig ac mae mwyafrif awdurdodau lleol 

y rhanbarth wedi datblygu dulliau casglu eraill i gyd-fynd â’r canolfannau ailgylchu hyn. 

Prosesir papur gwastraff ym Melin Papur Shotton, Glannau Dyfrdwy, Sir y Fflint a Cheshire 

Recycling yn Ellesmere Port, sydd oddeutu 16 ac 20 milltir o Wrecsam. Cludir dur a thuniau 

aliminiwm i Corus yn Queensferry, Glannau Dyfrdwy, Sir y Fflint, oddeutu 16 milltir o 

Wrecsam cyn cael eu hanfon i’w hailgylchu. Anfonir gwydr lliw ymhellach i UK Glass yn 

Barnsley. Ailbrosesir gwydr cymysg yn St Helens, Glannau Merswy. Anfonir gwastraff 

gwyrdd i Safle Claddu Sbwriel Gowy, ger Caer, oddeutu 17 milltir i ffwrdd, i’w gompostio. 

Enillodd Melin Papur Shotton grant gan y Rhaglen Weithredu Gwastraff ac Adnoddau a 

Llywodraeth Cynulliad Cymru i adeiladu trydydd prosesydd i gynhyrchu papurau newydd 

ailgylchedig i’r DU, yn amodol ar gliriad cymorth gwladol gan y Comisiwn Ewropeaidd 

(Ebrill 2003). 

50


51


Nodau Rheoli Gwastraff Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam 

1.18 Yr hyn a gyflawnwyd mor belled 

Ers Cynllun Rheoli Gwastraff 1996, mae’r Cyngor wedi gwneud cynnydd sylweddol o ran 

adeiladu sylfaen ar gyfer rheolaeth fwy cynaliadwy. Yn gyffredinol, mae mwy o gyfle ar 

gael i’r cyhoedd ailgylchu a chompostio ac mae cynlluniau ar gyfer gwelliannau ychwanegol 

yn y dyfodol. 

� Rydym wedi gweithredu cynllun ymyl ffordd llwyddiannus ar gyfer 6,000 o 

gartrefi i gasglu defnyddiau ailgylchadwy sych a gwastraff gardd. Bwriadwn 

estyn y cynllun hwn ledled y Fwrdeistref yn y 5 mlynedd nesaf. 

� Mae’r Cyngor wedi cyflogi dau swyddog addysg ac ailgylchu i ddarparu cyngor 

ymarferol ar leihau gwastraff ac annog cymunedau i ailgylchu mwy. 

� Darperir 30 canolfan ailgylchu ychwanegol mewn cymdogaethau. 

� Mae’r Cyngor wedi gweithio’n agos gydag awdurdodau eraill yn y rhanbarth i 

ddatblygu cynllun gwastraff rhanbarthol. 

� Darparwyd cyfleusterau ailgylchu ychwanegol yng nghanolfannau ailgylchu 

gwastraff y cartref y Cyngor. 

� Mae’r Cyngor wedi cyflwyno cynllun i werthu compostwyr i breswylwyr am bris 

isel er mwyn annog llai o wastraff yn y biniau arferol. 

1.19 Yr hyn sydd heb ei gyflawni 

Rhaid i’r Cyngor: 

� wneud mwy o gynnydd ar arafu’r twf mewn gwastraff yn y Fwrdeistref Sirol ac 

annog holl sectorau’r gymuned i greu llai o wastraff. 

� gwella ei gyfraddau ailddefnyddio, ailgylchu a chompostio’n sylweddol; 

� adfer gwerth o fwy o’r sbwriel sy’n weddill. 

Rydym wedi bodloni ein cytundeb polisi 2003/04 gyda Llywodraeth Cynulliad Cymru. 

Mae’n hanfodol bod y systemau a osodir i gwrdd â thargedau tymor byr yn gallu datblygu a 

gwella er mwyn cyrraedd targedau tymor canolig a hwy. 

1.20 Beth yw’r blaenoriaethau? 

Nid oes gan y Cyngor yr adnoddau i ymdrin â’r holl heriau sy’n gysylltiedig â holl rannau o’r 

llif gwastraff dinesig yn y Fwrdeistref Sirol ar unwaith. Mae wedi nodi nifer o 

flaenoriaethau. Cydnabyddwyd y blaenoriaethau oherwydd eu cyswllt â difrod 

amgylcheddol, deddfwriaeth sydd i ddod neu gyfredol a chyrraedd targedau cenedlaethol a 

lleol. 

Mae elfennau o’r rheolaeth gwastraff dinesig a nodwyd fel blaenoriaethau ar gyfer bywyd y 

strategaeth hon fel a ganlyn: 

� compostio gwastraff organig; 

52


� casglu defnyddiau ailgylchadwy o gartrefi a chwsmeriaid masnachol; 

� rheoli gwastraff domestig peryglus; 

� rheoli unrhyw wastraff sy’n weddill. 

1.21 Nodau Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam 

Er mwyn cael atebion rheoli llwyddiannus i’r materion sy’n gysylltiedig â’r elfennau hyn, 

mae’r Cyngor wedi nodi nifer o nodau allweddol: 

1. Cydymffurfio ag egwyddorion yr hierarchaeth gwastraff a rheoli gwastraff yn 

gynaliadwy a defnyddio’r egwyddor agosrwydd a’r dewis amgylcheddol ymarferol 

gorau wrth gynllunio systemau a chyfleusterau newydd. 

2. Cydymffurfio â deddfwriaeth rheoli gwastraff ac amgylcheddol gyfredol a dyfodol a 

cheisio cwrdd â phob targed cenedlaethol a lleol. 

3. Parhau i gynnig y gwasanaeth cwsmer gorau posibl a pharhau i wella a darparu 

gwerth gorau i drigolion Bwrdeistref Sirol Wrecsam. 

4. Cynnig gwell gyfleoedd i drigolion gymryd rhan mewn rheolaeth gynaliadwy o 

wastraff. 

1.22 Polisïau Rheoli Gwastraff Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam 

Er mwyn symleiddio’r nodau uchod, mae’r Cyngor wedi nodi nifer o bolisïau strategol 

allweddol er mwyn nodi dewisiadau ar gyfer strategaeth rheoli gwastraff integredig: 

WMP. 1. Bydd y Cyngor yn parhau i ymroi i werth gorau a gwasanaeth cyhoeddus wrth 

ddarparu ei swyddogaeth rheoli gwastraff. 

WMP. 2. Bydd y Cyngor yn ceisio lleihau’r twf mewn gwastraff yn Wrecsam a bydd yn 

ceisio leihau gwastraff yn ei ffynhonnell yn y dyfodol. 

WMP. 3. Bydd y Cyngor yn sefydlu cynlluniau a chyfleusterau ailgylchu ac ailddefnyddio 

yn y Fwrdeistref Sirol a fydd yn rhoi cyfle i drigolion reoli eu gwastraff yn 

gynaliadwy. 

WMP. 4. Bydd y Cyngor yn ceisio darparu cynlluniau ymwybyddiaeth o wastraff er mwyn 

ysgogi ac annog y defnydd mwyaf o raglenni gostwng, ailddefnyddio ac 

ailgylchu. 

WMP. 5. Bydd y Cyngor yn anelu at leihau swm y gwastraff pydradwy a anfonir i’w 

gladdu o’r Fwrdeistref Sirol yn sylweddol. 

WMP. 6. Bydd y Cyngor yn archwilio’r holl ddewisiadau posibl i adfer y gwerth mwyaf o 

wastraff sy’n weddill. 

WMP. 7. Bydd y Cyngor yn ceisio arwain drwy brynu defnyddiau a gynhyrchwyd o 

gynnyrch ailgylchadwy lle bo hwn yn ddewis amgylcheddol ymarferol gorau. 

WMP. 8. Bydd y Cyngor arolygu’r dewisiadau sydd ar gael i atal gwastraff domestig 

peryglus yn y llif gwastraff sy’n weddill. 

53


WMP. 9. Bydd y Cyngor yn parhau i gydymffurfio â’r Côd Ymarfer ar Sbwriel a Gwastraff 

a gyhoeddwyd dan Ddeddf Diogelwch Amgylcheddol 1990. 

WMP. 10. Bydd y Cyngor yn parhau i orfodi gwrthwynebiad llwyr i daflu sbwriel, tipio heb 

ganiatâd a gadael cerbydau. 

54

Sut allwn gyflawni ein nodau? 


CYYFLAWNI EIN NODAU 

Er mwyn cyrraedd ein nodau a chadw at bolisïau’r Cyngor, rhaid i ni ystyried yr holl faterion 

rheoli gwastraff sydd gennym, archwilio’r problemau a’r atebion posibl a gwneud rhai 

cynlluniau cyson ar gyfer y dyfodol. 

Rhaid i ni ystyried: 

� y dewis amgylcheddol ymarferol gorau a’r dechnoleg sydd ar gael; 

� deddfwriaeth gyfredol ac sydd i ddod; 

� targedau cenedlaethol, rhanbarthol a lleol; 

� gobeithion, anghenion a barn y cyhoedd; 

� costau ac amrywiaethau economaidd eraill. 

Dosberthir rhai dewisiadau fel rhai anaddas ar gyfer Wrecsam ac mae nifer o’r rhain wedi eu 

trafod yn y cynllun rheoli gwastraff blaenorol ar gyfer 1996/2000 ac yn y papurau pwyllgor a 

gyflwynwyd i’r Cyngor yn y 5 mlynedd ddiwethaf. Mae’r Strategaeth Gwastraff yn rhoi 

cyfle i’r Cyngor ddisgrifio’r dewisiadau hyn. 

1.23 Lleihau Gwastraff 

Mae lleihau gwastraff ar ben hierarchaeth gwastraff y Llywodraeth. Daw lleihau CYN i 

ddefnyddiau ddod yn wastraff. Bydd lleihau’r gwastraff a gynhyrchir yn gostwng swm y 

gwastraff a gesglir a’r swm y mae’n rhaid cael gwared arno felly neu ei anfon i’w ailbrosesu. 

Bydd hyn yn cael buddion amgylcheddol ac economaidd sylweddol: 

� Gwarchod adnoddau naturiol a defnyddiau crai; 

� Arbed ynni mewn cynhyrchu a chludo; 

� Lleihau risgiau llygredd; 

� Arbed costau trin a chael gwared ar wastraff ac ailbrosesu defnyddiau 

ailgylchadwy; 

� Lleihau’r angen am gyfleusterau cael gwared ar wastraff a chaffael tir. 

Y DU sy’n cynhyrchu’r lefel uchaf o sbwriel fesul cartref yn Ewrop, ac â chyfartaledd o 3% 

o dwf, mae’n dal i fyny â chartrefi yn Unol Daleithiau America. Gosododd yr UE darged i 

gyfyngu twf i 300kg fesul cartref fesul blwyddyn erbyn 2000. Methodd y DU y targed hwn a 

chynhyrchwyd 450 kg fesul cartref yn 1998/99. 

Gellir lleihau gwastraff drwy gyfrwng nifer o ddulliau marchnata i gynyddu ymwybyddiaeth 

y cyhoedd ac annog pobl i leihau gwastraff. Bydd y rhain yn cynnwys hysbysu, addysgu, 

55


cysylltu, ysgogi a chynnal rôl y cyhoedd mewn gweithgareddau gostwng gwastraff ym mhob 

rhan o’r gymuned (e.e. gartref, yn yr ysgol, yn y gwaith ac ym maes hamdden). 

Dylai’r rhaglenni hyn gydnabod llwyddiannau’r cyhoedd. Felly, dylid cael ffordd o fesur 

llwyddiant a chyfleu storïau llwyddinnus i’r cyhoedd. Gellir cyflwyno rhai o’r rhaglenni 

lleihau gwastraff mwyaf effeithiol drwy’r cwricwlwm ysgol lle gall myfyrwyr annog yr ysgol 

i leihau ei gwastraff ac annog rhieni hefyd. Mae papurau newydd, llyfrynnau ac eitemau ar y 

teledu hefyd yn ffyrdd effeithiol o gynyddu ymwybyddiaeth y cyhoedd. 

Gallai mesur perfformiad rhaglenni lleihau gwastraff fod yn un o’r dewisiadau rheoli 

gwastraff mwyaf anodd i’w fesur. Byddai sail unrhyw fesur yn dibynnu ar y gwastraff a 

gynhyrchwyd gan bob cartref. Fodd bynnag, yn ystod blwyddyn benodol, gallai fod nifer o 

ffactorau allanol ynghlwm e.e. yr economi, gwyliau a’r tywydd. Felly, byddai angen 

monitro’r gwastraff yn flynyddol, ar raddfa facro (y Cyngor) a’r meicro (yr unigolyn) er 

mwyn cael llinell sylfaen gall. 

1.23.1 Pa opsiynau sydd ar gael i ni? 

Mae nifer o gynlluniau mewn lle i gynorthwyo busnesau i lunio cynllun gwastraff a 

gweithredu cynlluniau lleihau gwastraff. Gellir defnyddio archwiliadau gwastraff masnach 

fel ffordd o asesu natur llif gwastraff a dangos sut y gellir arbed symiau sylweddol o ran cael 

gwared ar wastraff drwy newid polisi a newid ymddygiad staff. Mae sawl cwmni’n gweld 

bod modd arbed costau cynhyrchu hefyd drwy ailddefnyddio defnyddiau gwastraff a defnydd 

callach o ddefnyddiau crai. 

Gwelir bod y rhan fwyaf o gwmnïau’n fodlon archwilio dewisiadau lleihau gwastraff yn 

seiliedig ar synnwyr economaidd. Mae cynlluniau fel y rhai a ddisgrifir uchod wedi bod yn 

llwyddiannus. Yn ogystal, gellir gorfodi rhai cwmnïau i leihau gwastraff drwy’r Rheoliadau 

Gwastraff Pecynnu. 

Mae dylanwadu ymddygiad y cyhoedd yn anoddach gan eu bod yn unigolion ac nid oes fawr 

o anogaeth gyfreithiol nac ariannol i newid. Mae lleihau gwastraff o fewn eiddo domestig yn 

golygu newid mewn arferion prynu, defnyddio a chael gwared. Yn y DU, nid oes unrhyw 

anogaeth economaidd na chyfreithiol i leihau gwastraff; mae’r bwriad yn seiliedig ar 

gydwybod amgylcheddol yr unigolyn a’i ymdeimlad o gymuned. Mae’r bwriad yn bodoli 

eisoes mewn rhai cartrefi; bydd angen codi ymwybyddiaeth rhai pobl ac, i eraill, bydd angen 

llawer mwy o anogaeth. 

Mae nifer o ddewisiadau ar gael i hybu llai o wastraff, gan gynnwys gweithgareddau 

cymunedol a pholisïau corfforedig a chymunedol yr Awdurdod Lleol. Mae’r holl 

ddewisiadau’n cynnwys elfen o addysg er mwyn annog pobl i: 

� atal gwastraff h.y. peidio â chreu’r gwastraff yn y lle cyntaf drwy brynu nwyddau 

â llai o becynnu, ayb; 

� ailddefnyddio h.y. dod o hyd i ddefnydd arall i’r gwastraff. 

56

1.23.2 Gwerthuso dewisiadau 

Tabl 0-1: Mentrau Lleihau Gwastraff 

Cynllun Sylw 

ATAL GWASTRAFF 

Gwastraff masnach a diwydiant 

Gwastraff domestig 

Ymgyrchoedd ymwybyddiaeth/ 

addysg 

Gall ymgyrchoedd addysg godi 

ymwybyddiaeth o faterion gwastraff. Anelir 

ymgyrchoedd addysg at ddeiliaid tai a phlant 

ysgol fel arfer er mwyn cyflwyno ffyrdd o 

leihau gwastraff ac annog pobl i ailgylchu. 

Mae addysg yn hanfodol er mwyn lleihau 

gwastraff. 

Arferion prynu: 

Annog deiliaid tai i brynu nwyddau nad ydynt 

wedi eu pecynnu (llysiau rhydd, cynhwyswyr 

y gellir eu hail-lenwi, dychwelyd pecynnau – 

Bodyshop, Ecover), prynu nwyddau bywyd 

hwy ac ailgylchadwy neu ailddefnyddiadwy, 

atal prynu gormod (defnyddiau DIY, ayb) a 

llai o ddefnydd o ddefnyddiau pecynnu. 

Compostio gartref: 

Hybu compostwyr/abwydfeydd: darperir y 

rhain i ddeiliaid tai am bris isel ynghyd â 

nodiadau cyfarwyddyd. Mae hyrwyddiadau’n 

cynnwys hysbysebion a digwyddiadau 

arbennig mewn canolfannau garddio, ayb. 

Cynlluniau bag am fywyd: 

Mae archfarchnadoedd yn cynnig bagiau 

ailddefnyddiadwy yn lle bagiau tafladwy. 

Unwaith iddynt ddod i ddiwedd eu bywyd, 

cânt eu hailgylchu a’u hamnewid. Mae rhai 

awdurdodau’n hybu lleihau gwastraff drwy 

ddarparu defnydd addysgol mewn bag siopa 

cotwm. 

Lleihau post papurach: 

Hybu’r Gwasanaeth Dewis Post er mwyn 

lleihau post papurach a sticeri drws yn nodi 

nad oes croeso i bost papurach. 


Dyma rai enghreifftiau o fentrau lleihau gwastraff yn yr amgylchedd masnachol; 

• archwiliadau gwastraff a llunio cynllun rheoli gwastraff; 

• ymuno â chlybiau gwastraff, rhannu syniadau ac arfer gorau’n lleol; 

• annog cyfathrebiad electronig, yn enwedig ar gyfer newyddlenni staff a phethau 

tebyg; 

• defnyddio dwy ochr darnau o bapur wrth argraffu a llungopïo; 

• ailddefnyddio papur ar gyfer gwaith bras, argraffiadau drafft, ayb; 

• defnyddio tywelion brethyn golchadwy yn lle tywelion papur; 

• defnyddio eich cwpan eich hun yn lle defnyddio cwpanau plastig tafladwy. 

• gellir eu cydlynu â phartneriaid i gyfleu neges gyson; 

• codi ymwybyddiaeth o faterion gwastraff ac amgylcheddol; 

• gall annog a chychwyn newid mewn arferion; 

• angen targedu’r gynulleidfa iawn, yn y cyd-destun iawn er mwyn cael canlyniad; 

• rhaid i ymgyrch fod yn gyfredol gan fod newidiadau’n debygol o fod yn y tymor 

byr i ddechrau; 

• gall fod yn ddrud o ran amser ac adnoddau. 

• gall newid arferion yn barhaol os dewisir cynnyrch newydd ac y gwireddir 

buddion economaidd; 

• yn y pen draw, mae’n gofyn am newid mewn gwneuthuriad a phecynnu gan nad 

yw llawer o nwyddau hanfodol ar gael mewn pecynnau cynaliadwy. 

• annog compostio gartref; 

• lleihau gwastraff yn ei ffynhonell. 

• gallai newid arferion yn barhaol; 

• nid yw’n arwain at leihad mawr mewn gwastraff; 

• mae’n debygol y bydd pobl yn ei weld yn anghyfleus. 

• Yn weddol syml a rhad i’w wneud. 

57

Cynllun Sylw 

Gwobrau perfformiad: 

Rhoddir arian yn ôl neu docynnau rhodd i 

ddeiliaid tai’n dibynnu ar faint o wastraff 

maent yn ei adfer. Mae cynlluniau eraill yn 

cynnwys partneriaethau gyda manwerthwyr. 

Cynnig nwyddau neu wasanaethau am ddim i 

gwsmeriaid sy’n lleihau eu gwastraff. 

Cosbi perfformiad gwael: 

Mae rhai awdurdodau’n cosbi pobl sy’n creu 

gormod o wastraff drwy wrthod casglu biniau 

sy’n orlawn. Ar hyn o bryd, nid oes 

darpariaeth ddeddfwriaethol yn y wlad i godi 

tâl ar ddeiliaid tai ond mae rhai gwledydd yn 

Ewrop a rhannu o’r UDA a Chanada’n 

gweithredu cynlluniau tebyg. 

AILDDEFNYDDIO GWASTRAFF 

Clytiau go iawn: 

Mae clytiau tafladwy’n cwmpasu oddeutu 4% 

o wastraff domestig y DU ac yn broblem 

gwastraff sylweddol i awdurdodau lleol. 

Anogir deiliaid tai i newid i glytiau 

ailddefnyddiadwy. Gellir cynnig arian neu 

docynnau rhodd er mwyn annog pobl i gymryd 

rhan, megis pecyn cychwyn neu wasanaeth 

golchi clytiau. Mae rhai awdurdodau’n 

cynnwys rhagor o anogaethau wrth i fabanod 

dyfu. 

Cynlluniau trwsio 

(yn enwedig offer garddio, dodrefn dan do ac 

awyr agored, offer TG, defnyddiau adeiladu, 

ffitiadau a chyfarpar domestig). Cesglir 

eitemau o gartrefi neu fan canolog, adferir 

nhw a’u gwerthu neu eu dosbarthu i aelodau 

anghenus yn y gymuned. Mae grwpiau 

cymunedol yn rhedeg y cynlluniau hyn fel 

arfer. 

Siopau elusen 

(yn arbennig ar gyfer dillad). Eir â dillad 

diangen i siopau elusen. Mae rhai 

awdurdodau lleol yn cynnig banciau dillad ac 

mae grwpiau’n casglu o ymyl y ffordd mewn 

rhai ardaloedd. 

Hysbysebion am ddim/ 

gwerthiannau cist ceir 

Mae rhwydwaith anffurfiol mawr o 

werthiannau a chyfnewidfeydd. Gweithredir y 

rhain gan y sector preifat neu grwpiau 

cymunedol ac maent yn ffordd ddefnyddiol o 

wneud defnydd o nwyddau diangen. 

Siopau sgrap cymunedol 


• deiliaid tai’n gweld anogaeth ‘go iawn’ i weithredu; 

• yn debygol o arwain at gyfraddau cyfranogi da; 

• byddai’n rhaid parhau â’r anogaethau er mwyn cynnal cyfranogiad; 

• yn ymarferol anodd a drud i’w weithredu. 

• cynlluniau sbwriel gormodol yn debygol o annog deiliaid tai i ystyried faint o 

wastraff sy’n cael ei daflu; 

• yn debygol o gynyddu cyfraddau ailgylchu os gweithredir ef ochr yn ochr â 

chynllun ymyl ffordd; 

• gallai arwain at dipio heb ganiatâd wrth i drigolion diegwyddor geisio atal 

cosbau; 

• mae’n bosibl na fydd yn arwain at ostyngiad mewn gwastraff wrth i wastraff dros 

ben fynd i ganolfannau ailgylchu gwastraff y cartref. 

• gallai newid arfer pobl, plant pellach a chenedlaethau i ddod yn eu defnyddio; 

• yn debygol o greu problemau canfyddiad i sector mawr o’r gymuned; 

• wedi ei anelu at un sector o’r gymuned sydd â babanod. 

• gostwng y gwastraff swmpus yn y llif gwastraff; 

• buddion cymunedol drwy ailddosbarthu defnyddiau; 

• aelodau grwpiau’n cael hyfforddiant yn y gweithle’n aml; 

• costus os yw cyngor yn ei gynnal. 


• buddion elusennol drwy ailwerthu nwyddau; 

• ni ystyrir hyn yn weithgaredd lleihau gwastraff fel arfer; 

• dim ystadegau ar gael yn gyffredinol. 


• elusen neu grŵp cymunedol yn cael budd o ailwerthu nwyddau, ayb; 

• ni ystyrir hwn yn weithgaredd lleihau gwastraff fel arfer; 

• dim ystadegau ar gael fel arfer. 

• buddion cymunedol oherwydd rôl ysgolion; 

58

Cynllun Sylw 

Cesglir nwyddau diangen ar gyfer prosiectau 

ysgol. Mae diwydiannau gwneud yn rhoi 

llawer. Mae defnyddwyr yn talu tâl blynyddol 

i dalu am gostau cynnal y prosiect. 

Ailbaentio cymunedol: 

Ceisiau prosiect ailbaenio wyro paint dros ben 

o’r llif gwastraff a’i ailddosbarthu’n rhad ac 

am ddim yn y gymuned. 

Mae pob cynllun yn canolbwyntio ar y 

gymuned ac ymagwedd o bartneriaeth. 

Defnyddir y paent er budd amgylcheddol, 

cymdeithasol ac addysgol. 

1.23.3 Beth fwriadwn ei wneud? 

Addysg 


• mae pawb dan sylw’n dysgu am leihau gwastraff yn anuniongyrchol; 

• angen cyhoeddusrwydd sylweddol a pharhaus i sicrhau digon o danysgrifiadau. 

• Gostwng gwastraff domestig peryglus yn y llif gwastraff; 

• Buddion cymunedol pwysig. 

Er mwyn arafu’r twf presennol mewn gwastraff a lleihau gwastraff yn y dyfodol, teimla’r 

Cyngor fod angen gweithredu ymgyrch addysg ac ymwybyddiaeth gyd-drefnedig. Mae 

ymchwil wedi dangos bod marchnata cyhoeddus yn fwyaf effeithiol pan fo enw enwog yn 

gysylltiedig. Mae’r Cyngor yn bwriadu cymryd rhan yn Ymgyrch Ymwybyddiaeth 

Gwastraff Cymu (Ymgyrchoedd Cenedlaethol Adran 6.1) ynghyd â hybu prosiectau lleol ar y 

cyd ag ‘Ailgylchu gyda Michael’ (gweler Adran 6.2.2). 

Targedir cyflwyniadau addysg ac ymwybyddiaeth at grwpiau penodol a chynhwysir pob rhan 

o’r gymuned. Mae ymweliadau ysgol yn rhan annatod o ymgyrch ymwybyddiaeth. Plant 

yw’r genhedlaeth nesaf o gynhyrchwyr gwastraff a gallant ddylanwadu ar arferion gwastraff 

eu rhieni. Mae’r Adran Gwasanaethau Cymunedol yn gweithio’n agos gyda’r Gwasanaeth 

Addysg i sicrhau bod unrhyw gyflwyniadau ysgol yn cyd-fynd â chwricwlwm ysgolion. 

Mae’r Gwasanaethau Cymunedol yn cysylltu ag asiantaethau lleol eraill hefyd (Groundwork, 

ayb) i osgoi dyblygu pynciau. 

Penodwyd dau swyddog addysg ac ailgylchu i roi cyflwyniadau, cynghori a chynorthwyo’r 

gymuned i gymryd rhan ym mentrau lleihau gwastraff y Cyngor. 

Compostio gartref 

Elfen hanfodol o leihau gwastraff yw lleihau’r gwastraff a gesglir bob wythnos. Mae gan 

fwyafrif cartrefi’r Fwrdeistref Sirol erddi. Mae gan y Cyngor bolisi y gellir cael gwared ar 

wastraff gardd yn y bin ag olwynion os nad yw’n arwain at wastraff yn cael ei adael ger y bin 

ar ddiwrnod y casgliad. Gall hyn fod yn swm sylweddol o wastraff gardd, yn enwedig yn y 

gwanwyn, haf a hydref. Mae’r Cyngor wedi cydnabod y potensial o leihau gwastraff drwy 

annog deiliaid tai i gompostio gartref a gwna hyn drwy: 

� roi cyngor ar y syniad o gompostio gartref, beth mae’n ei olygu a’i fuddion i’r 

cartref a’r gymuned ehangach; 

� parhau i brynu a chyflenwi compostwyr am bris isel; 

� trefnu a hybu ‘diwrnodau gwerthu’ pan fydd gwneuthurwr compostwyr cartrefyn 

ceisio gwerthu nifer fawr o gompostwyr i’r cyhoedd yn uniongyrchol. 

59


Yn ystod y flwyddyn, mae cyflwyniadau a thaflenni ar gael i gynyddu ymwybyddiaeth o 

gompostio gartref. Mae swyddogion yn cynghori’r cyhoedd ar y ffordd o gael y canlyniadau 

mwyaf effeithiol o gompostwyr. 

Casglu gwastraff dros ben 

Mae cyflwyniad cynlluniau ailgylchu a chompostio newydd yn debygol o newid 

gwasanaethau casglu sbwriel y Fwrdeistref Sirol. Trafodir y manylion hyn yn hwyrach yn y 

ddogfen. Bydd y Cyngor yn cadw ei bolisi caeth ar wastraff dros ben.. 

Nid yw bellach yn amgylcheddol gall na’n ariannol ddichonol i awdurdod lleol dderbyn yr 

holl wastraff a gynigir ar gyfer y casgliad wythnosol. Gall awdurdod casglu sbwriel 

benderfynu’n gyfreithiol ar ddull a symiau gwastraff i’w casglu o bob cartref. Felly, ni fydd 

y Cyngor yn casglu gwastraff nad yw wedi ei roi yn y cynhwysydd (bin ag olwynion fel 

arfer) a ddarperir. Mae system casglu sbwriel sir Wrecsam yn defnyddio biniau ag olwynion. 

Mae gan gerbydau sbwriel lifftiau i godi’r biniau a gollwng y cynnwys i mewn i gefn y 

cerbyd. Am resymau iechyd a diogelwch, ni chaniateir i weithwyr lwytho’r cerbyd â llaw. 

Dylai preswylwyr fynd â gwastraff dros ben i un o ganolfannau ailgylchu gwastraff y cartref 

yr ardal. Felly, maent yn gorfod meddwl mwy am reoli eu gwastraff a defnyddiau 

ailgylchadwy y mae’n hawdd eu gwahanu. 

Ar gyfer trigolion na allant fynd i ganolfan gwastraff, mae gan y Cyngor gasgliad gwastraff 

swmpus drwy drefniant. Y tâl presennol yw £16.50 (2004/2005) am hyd at 5 peth er y gall 

trigolion sy’n derbyn rhai budd-daliadau gael y casgliad am ddim. 

Cynlluniau Ailddefnyddio Cymunedol 

Mae’r Cyngor yn sylweddoli’r buddion o weithio’n agos gyda grwpiau cymunedol a’r sector 

gwirfoddol i leihau, ailddefnyddio ac ailgylchu gwastraff. Mae’r swyddogion 

addysg/ailgylchu’n gweithio gyda grwpiau cymunedol ac yn cysylltu â’r prif sefydliad, 

Cymdeithasol Grwpiau Gwirfoddol Wrecsam neu AVOW. 

Gall y Cyngor weithredu i alluogi, cynorthwyo ac annog gwahanol gynlluniau sydd â’r 

potensial i estyn bywyd defnyddiol cynnyrch a buasai’n falch o glywed gan drefnwyr unrhyw 

gynlluniau tebyg. 

Lleihau gwastraff yn adeiladau’r Cyngor 

Sylweddolwn y pwysigrwydd o gael trefn yn y Cyngor hefyd ac rydym yn ymroddedig i 

gyflawni targedau’r Cynulliad ar gyfer lleihau gwastraff mewn adeiladau cyhoeddus. Mae 

rhai o’r dulliau a ddefnyddir ar hyn o bryd yn cynnwys: 

• defnyddio dwy ochr y papur wrth argraffu a llungopïo dogfennau, lle’n bosibl; 

� ailddefnyddio papur gwastraff a ddefnyddir ar gyfer gwaith bras; 

� annog pobl i ddefnyddio eu cwpanau eu hunain yn lle rhai plastig/tafladwy; 

� estyn y cynllun ailgylchu papur swyddfa. 

Mae’r Cynulliad yn gweithio ar ddogfen newydd ar hyn o bryd sy’n cynnig cyngor ar leihau 

gwastraff yn y sector cyhoeddus. Unwaith i’r ddogfen fod yn barod, bwriadwn ei dosbarthu i 

bob adran ac annog staff i weithredu’r cyngor ynddi. 

60

1.24 Ailgylchu 


Cyfeiria ailgylchu at adfer defnyddiau o’r llif gwastraff sy’n addas i’w hailbrosesu ar gyfer 

cynnyrch newydd. Mae ailgylchu’n elfen allweddol o reolaeth gynaliadwy o’n gwastraff. 

Yn y Strategaeth Gwastraff i Gymru, ailgylchu yw’r dewis ddull o reoli gwastraff a geir o 

adnoddau naturiol na ellir eu hadnewyddu. At ddibenion y strategaeth hon, ymdrinnir â 

chompostio ar wahân yn Adran 5.3. 

Dylid nodi bod gan ailgylchu ei effeithiau amgylcheddol ei hun a dylid ystyried lleihau 

gwastraff fel y prif flaenoriaeth. Dosberthir cyfleusterau ailbrosesu ledled y wlad ac mae hyn 

yn gofyn am isadeiledd cludiant. Mae gan bob cyfleuster ei effeithiau hefyd, megis 

defnyddio ynni a gollyngiadau i’r awyr. Fodd bynnag, mae’r rhain yn cael llai o effaith na 

phrosesu deunyddiau crai. 

1.24.1 Beth yw ein opsiynau ar gyfer cyrraedd ein targedau ailgylchu? 

Nid oes un cynllun ailgylchu unigol sy’n ddelfrydol i bob rhan o’r DU. Rhaid i’r Cyngor 

ddewis pa ddefnyddiau i’w casglu a sut i’w casglu. 

Mae pedwar prif ddull ar gael i awdurdodau casglu gwastraff i gasglu a phrosesu defnyddiau 

ailgylchadwy, sef: 

� Casgliad glân: casglu’n uniongyrchol o ymyl y ffordd (neu stepen drws) a 

gwahanu defnyddiau i gynhwyswyr ar wahân ar gerbyd casglu a gynlluniwyd i’r 

pwrpas. 

� Cyfleusterau adfer defnyddiau: trefnu, cydosod a storio defnyddiau ailgylchadwy 

a gasglwyd ac a wahanwyd gan gynhyrchydd y gwastraff h.y. deiliaid tai. 

� Mannau prosesu gwastraff cymysg: trefnu gwastraff yn fecanyddol ac â llaw i 

gael gwared ar ddefnyddiau ailgylchadwy a gwahanu pethau eraill er mwyn eu 

trin yn fiolegol a/neu eu prosesu. Y mantais yw nad oes raid gwahanu’r gwastraff 

yn ei ffynhonell ond mae rhai pryderon ynghylch ansawdd y defnyddiau a grëir 

yn y pen draw. 

� Banciau ailgylchu: y dull mwyaf poblogaidd yw defnyddio banciau y gellir eu 

hintegreiddio i mewn i gynlluniau ailgylchu eraill a darparu mwy o gyfle i 

ailgylchu. 

Defnyddiau 

Gellir gwahanu gwastraff domestig yn nifer o gategorïau y gellir eu casglu a’u hailgylchu neu 

eu hailddefnyddio mewn theori: 

• Papurau newydd/cylchgronau 

• Cardbwrdd 

• Poteli/bagiau plastig 

• Tuniau diod/bwyd 

• Gwydr 

61 

• Tecstiliau/esgidiau 

• Gwastraff gardd gwyrdd 

• Gwastraff cegin a gompostir 

• Ffonau symudol 

• Ffoil

• Arfau 

• Llyfrau 


62 

• Cyfrifiaduron/nwyddau gwyn 

• Dodrefn 

Gallai rhai o’r defnyddiau hyn cael eu hailgylchu ac mae rhai yn cael eu hailgylchu bob dydd 

yn Wrecsam ond mae angen cynyddu’r ganran yn sylweddol. 

Rhaid i’r Cyngor ddewis defnyddiau i’w casglu’n unol â therfynau ymarferol, megis lle storio 

a ffactorau economaidd, megis presenoldeb marchnad leol ar gyfer y defnyddiau. 

Er mwyn ailgylchu, rhaid gwahanu a chasglu defnyddiau a rhaid iddynt fod mewn cyflwr sy’n 

dderbyniol ar gyfer ailbrosesu. Nid yw gwahanu a chasglu’r holl ddefnyddiau hyn o’u 

ffynhonnell (o gartrefi) yn economaidd ac ymarferol ddichonol fel arfer. Yr unig ffordd o’u 

hailgylchu yw drwy fannau prosesu gwastraff. Gall hyn gael effaith ar ansawdd rhai o’r 

defnyddiau ailgylchadwy sych; felly bydd gofyn ailgylchu rhai pethau yn eu ffynhonnell er 

mwyn cyrraedd y cyfraddau ailgylchu gorau. 

Mae gwahanu’n dibynnu ar breswylwyr tai’n cymryd rhan. Mewn rhai gwledydd 

Ewropeaidd, lle mae trefniadau deddfwriaethol yn wahanol, mae cyfraddau cyfranogi 4 wedi 

cyrraedd 95% (Cymdeithas Adfer ac Ailgylchu Ewropeaidd) ond nid yw’r DU wedi cyrraedd 

cyfraddau tebyg yn y DU o gwbl. 

Mae ailgylchu a gwahanu’n mynnu newid arfer a gallai hyn gymryd blynyddoedd o addysg 

i’w gyflawni. Ynghyd â chymryd rhan, bydd raid i ddeiliaid tai gydnabod bod modd 

ailgylchu defnyddiau a bod yn barod i’w gwahanu a’u storio. Yn ymarferol, mae’n debyg 

mai’r pethau hynny sy’n hawdd eu gwahanu a’u storio, megis tuniau a phapurau newydd, 

fydd yn cael eu hailgylchu’n rheolaidd. 

Crynhoir y prif ffactorau ymarferol sy’n dylanwadu a ddylid casglu defnydd ailgylchadwy 

mewn system ymyl ffordd yn y tabl isod. Dylid nodi bod amodau marchnad yn berthnasol 

ond pwysleisir y mater hwn yn arbennig lle mae amodau marchnad ansefydlog yn peri i 

farchnata defnyddiau fod yn anoddach. 

Roedd cyn Cyngor Bwrdeistref Maelor Wrecsam yn un o sefydlwyr Grŵp Ailgylchu Gogledd 

Cymru a sefydlwyd i wneud ailgylchu’n ddewis mwy dichonol yng Ngogledd Cymru i 

gwmnïau ailgylchu a chynnig economïau graddfa gwell iddynt. 

4 o’r holl gartrefi sy’n cael cynnig y cynllun, y nifer sy’n cymryd rhan yn rheolaidd.

Tabl 0-2: Defnyddiau Ailgylchadwy 

DEFNYDD SYLWADAU 


Gwydr ✔ Gwydr yw un o’r defnyddiau dwysaf yn y llif gwastraff ac mae’n ychwanegu pwysau sylweddol 

at y llif ailgylchu 

✔ Yn gyffredinol gyfleus i bobl ailgylchu ac yn syml i’w adnabod a gwahanu 

✔ Datblygir marchnadoedd newydd i ddefnyddio gwydr ailgylchadwy a symudir symiau cynyddol 

i’r diwydiant adeiladu i’w ddefnyddio fel cymysgedd, defnydd hidlo, insiwleiddiad a sgwriwr 

✘ Mewnforir llawer o wydr lliw i’r DU ac mae marchnadoedd ar gyfer gwydr cymysg yn gyfyng 

✘ Mae gwydr yn swmpus a gall achosi problemau storio 

✘ Rhaid datblygu marchnadoedd ymhellach gyda phwyslais ar ddarpariaethau lleol 

✘ Adfer cyffredinol gwael yn y DU o’i gymharu â gweddill Ewrop – mae hyn yn gysylltiedig â 

diffyg mannau i bobl fynd â’r gwydr i’w ailgylchu 

Papur ✔ Ffurfio’r ganran fywaf o wastraff domestig a gall gynyddu pwysau’r defnyddiau a ailgylchir yn 

sylweddol 

Tuniau bwyd/ 

diod 

✔ Syml a chyfleus i’w adnabod a’i wahanu o wastraff arall 

✔ Glân a chyfleus i’w storio 

✔ Mae ailgylchu’n gwrthbwyso’r angen am greu rhagor o bapur a thorri coed felly 

✔ Cymru yw perfformiwr gorau’r DU o ran mynd â phapur i’w ailgylchu 

✔ Mae gan Wrecsam farchnad leol i bapur ym Melin Bapur Shotton, XXX milltir i ffwrdd 

✘ Mae gan y rhan fwyaf o felinau yn y DU digon o dunnelli o bapurau newydd a chylchgronau 

sy’n gwthio prisiau i lawr 

✘ Angen creu mwy o le/allu er mwyn bodloni gofynion y Cyfarwyddyd Pecynnu 

✔ Mae tuniau a wnaed o ddur ac aliminiwm yn cynnwys canran sylweddol o’r llif gwastraff 

domestig 

✔ Os gwahanir nhwy’n effeithiol, gellir cael pris da amdanynt 

✔ Hawdd i bobl eu hadnabod 

✔ Marchnad leol? 

✘ Angen offer arbenigol i wahanu metelau mewn cyfleuster gwahanu. Gall llifau gael eu llygru 

pan nad yw pobl yn adnabod gwahanol fetelau ar unwaith 

✘ Ddim yn gyfleus storio ac ailgylchu bob amser; angen mwy o ymdrech i olchi tuniau, ayb 

63

DEFNYDD SYLWADAU 


Plastig ✔ Marchnadoedd da am ddefnyddiau a wahanwyd yn dda 


organig 

domestig 

(cegin a gardd) 

✔ Pwysau ysgafn 

✔ Ailgylchu’n lleihau’r angen i ddefnyddio adnoddau mwnol yn y defnydd crai 

✔ Sector ailbrosesu plastig yn ehangu 

✔ Tynnu canran fawr o’r llif gwastraff 

✔ Gellir ei gompostio’n ganolog â buddion i’r tir (gweler Adran 5.3) 

✔ Hawdd i gompostio gartref 

O ystyried yr uchod, mae pedwar llinyn ‘sych’ o wastraff domestig a gesglir o ymyl y ffordd 

yn y DU; gwydr, papur, metel a phlastig. Yn ychwanegol, ailddefnyddir ac ailgylchir pethau 

fel dillad, llyfrau, sbectol, ffonau symudol a dodrefn; cysylltir y defnyddiau hyn gyda 

‘banciau dod’ fel arfer a safleoedd amwynderau dinesig, grwpiau cymunedol ac elusennau. 

Bydd deddfwriaeth newydd yn gofyn am ailgylchu cyfarpar trydanol ac electronig hefyd 

ynghyd â pheth gwastraff domestig peryglus fel batris. Trafodir y rhain ymhellach yn Adran 

5.6. Trafodir casglu ac ailgylchu gwastraff organig yn hwyrach yn yr adran nesaf. 

Casglu o ymyl y ffordd 

Mae system casglu o ymyl y ffordd yn cynnwys darparu cynhwyswyr ychwanegol ar gyfer 

gwahanu a storio defnyddiau ailgylachadwy yn y cartref. Defnyddir cerbydau arbenigol i 

gasglu’r defnyddiau. Mae’r math o gerbyd a ddefnyddir yn dibynnu ar pa un a gludir y 

defnyddiau ar wahân mewn cerbyd ag adranau arbennig neu’n cael eu cludo gyda’i gilydd i’w 

gwahanu mewn cyfleuster adfer defnyddiau. 

Mae dewis system gasglu’n dibynnu ar nifer o ffactorau: 

� yr ateb ymarferol amgylcheddol gorau i’r ardal i’w chwmpasu; 

� y defnyddiau i’w casglu; 

� y system caslgu sbwriel bresennol a statws y contract; 

64

� y gyllideb sydd ar gael; 


� canlyniadau treialon blaenorol (dewis cwsmeriaid); 

� arfer gorau mewn ardaloedd tebyg rhywle arall yn y wlad. 

Tra dymuna’r Cyngor fwyhau ei ymdrechion ailgylchu, rhaid cofio y bydd raid i’r cynllun a 

ddewisir yn y pen draw fod yn gost-effeithiol a rhaid ei fesur o ran tunnelli o ddefnyddiau a 

ailgylchir a bodlonrwydd cwsmeriaid â’r cynllun. Rhaid i’r cynllun gyd-fynd â’r system 

casglu sbwriel bresennol hefyd. 

Rhoddwyd biniau ag olwynion i drigolion ar gyfer storio gwastraff cyffredinol. Cesglir y 

gwastraff gan y Cyngor mewn cerbydau gwastraff un adran confensiynol â lifftiau bin yng 

nghefn y cerbyd. Nodir diwrnod y casgliad ar sticer ar ochr y bin. Mae’r cerbyda ar les 5 

mlynedd ar hyn o bryd ac ni fyddai’n hawdd eu newid cyn diwedd y cyfnod hwn. Byddai 

cynllun ailgylchu sy’n cynnwys rôl i’r cerbydau presennol yn haws ei gyflwyno na chynllun 

sy’n dibynnu ar newid y cerbydau presennol. 

Cynhwyswyr 

Ar gyfer cynllun ailgylchu ymyl ffordd, mae angen cynhwyswyr at ddau bwrpas – defnydd 

ailgylchadwy sych a gwastraff cyffredinol. Gall y cynhwyswyr fod yn finiau ag olwynion, 

blychau a sachau ac mae amrywiaeth eang o gyfuniadau ar gael. 

Mae’r dewis yn dibynnu ar feini prawf unigol yr awdurdod casglu. Seilir meini prawf ar: 

� argaeledd cynhwyswyr a wneir i ddefnydd lleol, ailgylchadwy neu sydd ar gael yn 

hawdd; 

� cynllun y cynhwysydd o ran ei adnabod a pha mor ddymunol yw; 

� nodau casglu, math o gerbyd i’w ddefnyddio, amlder casgliadau, dull trefnu 

defnyddiau; 

� caledi’r cynhwyswyr a pha mor hawdd yw eu trwsio/amnewid; 

� pris y cynhwyswyr; 

� deunyddiau i’w casglu; a 

� dewis cwsmeriaid. 

Yn Wrecsam, y dewisiadau a ystyriwyd ar gyfer y Fwrdeistref Sirol oedd sach fawr, blwch 

plastig 55 litr a bin olwynion 140 litr ar y cyd â 120 litr yr wythnos am wastraff. 

Cerbydau 

Gellir defnyddio gwahanol ddulliau i gasglu a chludo defnyddiau ailgylchadwy i gyfleusterau 

prosesu. Mae enghreifftiau o rai o’r dulliau a ddefnyddir fel a ganlyn: 

� gwahanu gwahanol ddefnyddiau (megis gwydr, papur, cardbwrdd, metel a 

phlastig) a’u rhoi mewn gwahanol adrannau ar gerbyd arbenigol; 

� cymysgu defnyddiau tebyg yn ddau grŵp megis holl gynhwyswyr a holl bapur i 

gerbyd â dwy adran; 

65


� cymysgu’r holl ddefnyddiau ailgylchadwy mewn cerbyd un adran; 

� defnyddio ‘sachau goroesi’ ar gyfer defnydd ailgylchadwy i’w casglu yn yr un 

cerbyd â’r gwastraff a’i wahanu’n hwyrach mewn cyfleuster arbenigol; 

� casglu gwahanol ddefnyddiau ar wahanol ddiwrnodau mewn cerbyd un adran. 

Rhaid i’r cerbyd casglu fod yn briodol i’r mathau o ddefnyddiau a gesglir, y ffyrdd a 

ddefnyddir, y staff a fydd yn gweithio gydag ef a sut mae’r llwyth yn cael ei dynnu i ffwrdd. 

O ystyried yr adnoddau ar gael, mae gan Wrecsam y dewisiadau canlynol o ran casglu 

defnyddiau ailgylchadwy o ymyl y ffordd; 

� Defnyddio’r cerbydau presennol ar wahanol ddiwrnodau i’r casgliad sbwriel; 

� Prynu cerbydau amlbwrpas newydd i’w defnyddio i gasglu defnyddiau 

ailgylchadwy a pherfformio swyddogaethau eraill yn yr Adran Gwasanaethau 

Cymunedol; 

� Trefnu ar ymyl y ffordd drwy ddefnyddio cerbyd â chaetsys i wahanu defnyddiau 

neu gerbydau trydan bach; 

� Cerbyd arbenigol ag adrannau i gasglu defnyddiau ailgylchadwy. 

Mae cerbydau arbenigol ag adrannau ar wahân yn costio degau o filoedd o bunnoedd. Mae 

ganddynt y mantais o allu casglu nifer o ddefnyddiau o’u ffynhonnell a darparu cynnyrch 

gymharol dda o ran ailgylchu. 

Mae gan y Cyngor bolisi o ddefnyddio cerbydau sy’n cael yr effaith isaf bosibl ar yr 

amgylchedd. Amnewidir y cerbydau presennol yn unol â rhaglen raddol. Mae cerbydau llai a 

ddefnyddir gan y Cyngor yn rhai dau danwydd, a bwerir gan danwydd di-blwm a nwy 

petroliwm hylifol. Pwerir cerbydau mwy gan danwydd diesel sylffwr isel. 

Mae defnyddio cludiant yn effeithiol yn rhan annatod o leihau effaith amgylcheddol ddrwg. 

Bwriad y Cyngor yw adeiladu gorsaf lle gellir storio llwythi unigol o ddefnyddiau 

ailgylchadwy a gesglir yn lleol. Bydd y defnyddiau’n cael eu trosglwyddo i drelars 40 

troedfedd a’u cludo i werthwyr ailgylchu. Bydd hyn yn gostwng nifer y teithiau a wneir yn 

cludo llwythi bach, sef yr arfer ar hyn o bryd. 

Amlder y Casgliad 

Mae amlder casgliad yn gysylltiedig yn y pen draw â ffactorau eraill, gan gynnwys y math o 

ddefnyddiau i’w casglu, maint y cynhwysydd a math y cerbyd. Mae’r dewisiadau sydd ar 

gael i Wrecsam o ran casglu defnydd ailgylchadwy a gwastraff fel a ganlyn: 

� Casgliad cymysg (sbwriel a phethau ailgylchadwy) ar un cerbyd – bagiau 

goroesi’n cael eu gwahanu mewn cyfleuster arbennig; 

� Dau gerbyd yn casglu sbwriel a phethau ailgylchadwy ar wahân ar yr un diwrnod; 

� Un cerbyd yn casglu am yr ail wythnos ac yn amrywio rhwng sbwriel a phethau 

ailgylchadwy. 

66


Pan gychwynnwyd ar raglenni ymyl y ffordd, ystyriwyd bod angen casglu’r pethau 

ailgylchadwy ar yr un diwrnod â’r sbwriel er mwyn annog pobl i gymryd rhan. Yn 

ddiweddar, mae nifer o awdurdodau lleol wedi cyflwyno casgliadau bob pythefnos i leihau 

costau ac mae’n debyg nad oes unrhyw ostyngiad amlwg yn y swm o bethau ailgylchadwy a 

gesglir. Un anfantais yw bod angen cynhwyswyr cadarn ychwanegol ar y cyhoedd er mwyn 

storio pethau am bythefnos ynghyd â chalendr yn dangos casgliadau. 

Mae nifer o awdurdodau lleol ledled y DU yn casglu 

sbwriel am yn ail wythnos. Mae un system yn defnyddio 

dau fin olwyn ac un plastig. Defnyddir un bin olwynion 

ar gyfer gwastraff gwyrdd a’r llall ar gyfer gwastraff 

cyffredinol, defnyddir y blwch ar gyfer pethau 

ailgylchadwy sych. Mae nifer o amrywiaethau posibl i’r 

system hon. Mae’r math hwn o gynllun yn golygu 

ymdrech sylweddol ar ran swyddogion addysg gwastraff i 

helpu i annog preswylwyr i newid eu harferion. Mae 

awdurdodau sy’n gweithredu’r cynllun wedi clywed am bryderon ynghylch y problem 

ganfyddedig o aroglau drwg, risgiau iechyd a lle storio. Mae’r mwyafrif wedi gweld bod y 

problemau hyn yn diflannu wrth i’r system ddatblygu ac wrth i’r cyhoedd sylweddoli nad 

oedd raid iddynt ofidio mewn gwirionedd. 

Cyfleusterau dod 

Mae banciau dod yn ffordd arall o gasglu defnyddiau ailgylchadwy ‘glân’. Gall banciau 

amrywio mewn maint o finiau ag olwynion bach i’r banciau mawr a welir mewn meysydd 

parcio archfarchnadoedd a chanolfannau ailgylchu gwastraff y cartref. 

Mae’r defnyddiau a gesglir o fanciau dod yn tueddu i fod yn ddefnyddiau ‘ailgylchadwy sych’ 

megis plastig, tuniau a dillad. Bydd awdurdodau’n monitro perfformiad casgliadau gwahanol 

ddefnyddiau ac addasu nifer y biniau’n unol â hynny. Er enghraifft, mae rhai awdurdodau’n 

gweld nad oes angen biniau gwydr, tuniau a phlastig mewn ardaloedd lle mae casgliadau o’r 

defnyddiau hyn o ymyl y ffordd. Mae eraill yn gweld bod defnydd yn cynyddu wrth i 

unigolion ddod i arfer ag ailgylchu ac mae’n well ganddynt fynd i gynlluniau banciau dod yn 

lle cadw pethau gartref. Mae hyn yn dibynnu ar nodweddion y boblogaeth breswyl, lleoliad y 

biniau a’r mathau o gynlluniau. 

Mae canolfannau ailgylchu gwastraff y cartref yn fwy diogel na’r rhan fwyaf o fanciau dod; 

felly bydd yr amrywiaeth o ddefnyddiau a gasglant yn ehangach. Yn gynyddol, mae 

awdurdodau’n darparu banciau ar gyfer gwastraff gwyrdd, pren, dodrefn, deunyddiau DIY, 

cyfarpar trydanol ac electronig a pheth gwastraff peryglus. 

Mae rhwydwaith o ganolfannau ailgylchu gwastraff y cartref wedi datblygu ledled y 

Fwrdeistref. Lleolir nhw mewn mannau strategol er cyfleustra preswylwyr – mewn meysydd 

parcio archfarchnadoedd, meysydd parcio dinesig a chanolfannau ailgylchu dinesig. Darperir 

a thrinnir y rhain gan ailbroseswyr a ddefnyddir gan Grŵp Ailgylchu Gogledd Cymru. 


Mae swyddogion Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam wedi bod yn astudio arfer gorau mewn 

cynlluniau ailgylchu mewn rhannau eraill o’r DU i weld pa mor addas fyddai eu cyflwyno yn 

Wrecsam. Ystyriwyd y rhain drwy gyfres o gyfarfodydd pwyllgor gydag aelodau etholedig. 

67


Mae’r Cyngor wedi penderfynu ar ystod o ddewisiadau erbyn hyn i’w cyflwyno yn y 

Fwrdeistref Sirol. Seilir y strategaeth hon ar weithredu’r dewisiadau hyn a gellir ei newid os 

yw ymgynghoriadau cyhoeddus neu ganlyniadau arbrofion yn mynnu hynny. 

Er mwyn cynyddu cyfraddau ailgylchu, mae’r Cyngor yn datblygu ei rwydwaith o fanciau 

dod ac wedi cyflwyno cynllun casglu o ymyl y ffordd arbrofol. Mae hyn yn gofyn am gryn 

dipyn o fuddsoddiad, o ran cyfalaf ac amser, i ddatblygu a gweithredu cynllun newydd. Nid 

oes math o gynllun ailgylchu a gydnabyddir yn genedlaethol fel yr un gorau, gan fod bob 

ardal yn wahanol. Felly, addasir cynlluniau cyn belled ag sy’n bosibl i ystyried anghenion 

unigol ardal ac fe’u haddasir wrth i ofynion ychwanegol ddod yn amlwg. 

Mae system arbrofol yn ymarfer defnyddiol gan iddi gynnig: 

� profiad i swyddogion a staff casglu o wahanol fathau o gyfarpar; 

� data lleol am gyfranogiad a chyfraddau gwyro, a chostau cynlluniau; 

� materion o ran derbynioldeb cynllun, canolbwynt taflenni addysgol, rhwystrau i 

ailgylchu; 

� cyhoeddusrwydd ac ymwybyddiaeth ymysg y cyhoedd. 

Casgliadau ymyl y ffordd 

Er mwyn annog preswylwyr i ailgylchu, credwn fod yn rhaid ei gwneud mor hawdd â 

phosibl; felly, bu i gynllun casgliad ymyl y ffordd gychwyn ym mis Gorffennaf 2002, yn 

cynnig gwasanaeth casglu newydd i 6,000 o gartrefi ledled y Fwrdeistref Sirol. Cynhwyswyd 

ardaloedd Y Waun, Gresffordd, Garden Village, Broughton, Offa, Gwersyllt, Sydallt a 

Summerhill. Anogwyd cyfranogwyr i leisio eu barn ac awgrymu gwelliannau i’r gwasanaeth. 

Mae swyddogion y Cyngor yn monitro effeithiolrwydd y cynllun, costau ac effeithlonrwydd y 

gwasanaeth. Yn dilyn yr arbrawf, rhoddwyd adroddiad i gynghorwyr yn rhoi canlyniadau 

arolwg cwsmeriaid iddynt a ffyrdd o estyn y cynllun ailgylchu ymyl y ffordd. Bydd cynllun 

diwygiedig ar gael i breswylwyr hanner y Fwrdeistref Sirol erbyn mis Mawrth 2005. Mae 

cyflwyniad y cynllun ailgylchu’n dechrau ym mis Mehefin 2004. Newidiwyd y gwasanaeth a 

gynigir i drigolion. Bydd y cynhwysydd gwastraff dros ben du 240 litr yn parhau i gael ei 

gasglu bob pythefnos a bydd cynhwysydd gwyrdd 240 litr ar gyfer gwastraff gardd yn cael ei 

gasglu ar yr wythnosau pan na gesglir y bin du. Defnyddir blwch plastig yn lle’r sach binc a 

bydd trigolion yn gallu ailgylchu eu poteli gwydr a’u poteli plastig a thuniau. Cesglir papurau 

newydd a chylchgronau mewn sach werdd ail-ddefnyddiadwy fel rhan o gydweithrediad 

gyda’r Shotton Paper Company. Cesglir y blwch plast a’r sach werdd bob wythnos i roi 

dwywaith y cyfle i drigolion ailgylchu. 

Adeiladwyd cyfleuster yn nepo sbwriel newydd yr Awdurdod ar Ystad Ddiwydiannol 

Wrecsam i gynyddu effeithlonrwydd y gwaith ailgylchu yn Wrecsam. Cludir llwythi mawr o 

ddefnyddiau ailgylchadwy a wahanwyd o’r Fwrdeistref Sirol i ailbroseswyr, gan wneud yr 

elfen gludo o’r broses ailgylchu’n fwy effeithlon o ran tanwydd. 

Nid oes gorfodaeth ar drigolion i ddefnyddio’r gwasanaeth ond, os penderfynant i beidio â 

chymryd rhan, bydd y bin gwastraff dros ben yn dal i gael ei gasglu bob pythefnos yn unig. 

68


Cesglir defnyddiau ailgylchadwy a gwastraff dros ben ar wahân mewn cerbydau a addaswyd 

yn arbennig. Bob wythnos, mae dau gerbyd yn ymweld ag eiddo yn yr ardal ailgylchu. 

Cesglir cynnwys y blychau mewn adrannau ar wahân o gerbyd arbennig a chludir ef i’r 

cyfleuster arbennig i’w storio cyn iddo gael ei gludo i ailbrosesydd priodol. Bydd papur a 

cylchgronau’n cael eu storio a’u cludo i Felin Papur Shotton. Ni all cynllun ailgylchu lwyddo 

heb gyfranogiad llwyddiannus trigolion. I helpu gydag annog trigolion i gymryd rhan, 

cychwynnodd y Cyngor ar ymgyrch cyhoeddusrwydd ac addysg fawr. 

Monitrir nifer y cartrefi sy’n cymryd rhan yn yr arbrawf yn agos, o ran nifer y cyfranogwyr ac 

effeithiolrwydd y gwahanu defnyddiau. Ymgynghori â phawb i gael sylwadau am y system 

ac adnabod unrhyw broblemau. Rhoddir cyngor a chefnogaeth i breswylwyr sy’n cael 

anawsterau wrth ddefnyddio’r system. 

Mae swm a math y defnydd a gesglir yn cael eu monitro hefyd. Gellir cymharu’r data hwn â 

data cenedlaethol a bydd yn ein helpu i amlygu unrhyw ddiffygion. Gellir cychwyn ar 

ymgyrchoedd ymwybyddiaeth penodol i dargedu’r defnyddiau hynny. Trosglwyddir holl 

ddata rheoli gwastraff y Fwrdeistref Sirol i gronfa ddata genedlaethol “Wastedateflow”. 

Cymharir data o awdurdodau lleol ledled y DU. “Wastedataflow” yw’r gronfa ddata 

gwastraff genedlaethol gyntaf a bydd yn asesu gwastraff y DU ac effeithlonrwydd mentrau 

ailgylchu lleol. 

Canolfannau ailgylchu cymdogaethol 

Mae’r Cyngor yn cynnig mwy o gyfle i ailgylchu drwy agor 30 o ganolfannau ailgylchu 

gymdogaethol yn raddol; lleolir y canolfannau bach hyn ger ardaloedd preswyl i wneud 

ailgylchu’n haws i breswylwyr. 

Mae’r canolfannau ailgylchu cymdogaethol yn cynnwys biniau mawr ar olwynion a addaswyd 

i dderbyn gwahanol ddefnyddiau. Bydd gan ganolfan arferol gynhwyswyr ar gyfer gwydr 

(clir, gwyrdd a brown), cardbwrdd, papur a chylchgronau, brethynnau, poteli plastig a 

thuniau. Bydd ffensys o gwmpas i ddal unrhyw sbwriel rhag chwythu i ffwrdd a gellir 

addasu’r ffens i gydweddu ag ymddangosiad yr ardal. 

Yn hanesyddol, mae wedi bod yn anodd dod o hyd i leoliadau priodol ar gyfer canolfannau 

dod oherwydd canfyddiadau negyddol pobl am y sŵn a’r annibendod sy’n deillio ohonynt. 

Gan fod staff y Cyngor yn trin y canolfannau hyn yn rheolaidd, mae’n llai tebygol y bydd 

sbwriel o gwmpas a bydd llai o oedi mewn gwacáu’r biniau. Pan fydd y cyhoedd yn gweld 

69


nad oes problemau’n codi oherwydd y banciau hyn, mae’r Cyngor yn gobeithio y bydd galw i 

osod mwy o ganolfannau ailgylchu gymdogaethol ledled y Fwrdeistref Sirol. 

Canolfannau ailgylchu gwastraff y cartref 

Mae Llywodraeth Cynulliad Cymru’n nodi bod potensial i 

gyrraedd cyfradd adfer o 80% mewn canolfannau ailgylchu 

gwastraff y cartref. Mae swm y defnyddiau ailgylchadwy y 

gellir eu prosesu mewn canolfannau ailgylchu gwastraff y 

cartref yn dibynnu ar faint o ddefnyddiau sy’n eu cyrraedd a 

sut y gellir eu gwahanu ar y safle. 

Mae gan ganolfannau ailgylchu gwastraff y cartref y 

Fwrdeistref Sirol ystod o gynhwyswyr ailgylchu; ceir 

cynhwyswyr ar gyfer gwydr, papur, brethyn, batris, olew 

gwastraff, gwastraff gardd, cardbwrdd, pren, rwbel a phridd a metel. Gwahanir teiars 

cerbydau a hen oergelloedd hefyd. Mae’r canolfannau a oedd yn ddigonol pan adeiladwyd 

nhw nawr yn rhy fach i ymdopi â nifer y bobl sy’n eu defnyddio a’r gwastraff y mae angen 

cael gwared arno a’i wahanu er mwyn ei ailgylchu. Bydd angen estyn ac addasu’n sylweddol 

os ydynt yn mynd i gyrraedd y cyfraddau adfer y mae’r Cynulliad yn eu hawgrymu. 

Bydd lleoliad y safleoedd presennol yn peri i unrhyw estyniad tu hwnt i’r ffiniau presennol yn 

arbennig o anodd. Mae darpariaeth y canolfannau hyn yn y Fwrdeistref Sirol yn cael ei 

hailfodelu yn ystod 2004. Bydd y safleoedd ym Mrymbo a Phlas Madoc yn cael eu newid i 

gynnig ystod fwy o gyfleusterau ailgylchu a gwaredu. Bydd y ganolfan yn Acton yn cau ym 

mis Gorffennaf 2004 a bydd canolfan newydd yn cymryd ei lle ar Lôn Bryn ar Ystad 

Ddiwydiannol Wrecsam. Bydd gan y ganolfan newydd ystod fwy o gyfleusterau. Bydd yn 

adeilad ar ddwy lefel a bydd y mannau cyhoeddus a’r mannau gwaith yn cael eu gwahanu er 

mwyn eu gwneud yn ddiogelach i’r cyhoedd. Ni fydd raid i’r ganolfan gau pan fydd y 

cynhwyswyr gwastraff yn cael eu gwacáu. 

Mae’r Cyngor yn gobeithio y bydd y canolfannau newydd yn annog y cyhoedd i wneud mwy 

o ddefnydd ohonynt. Byddai hyn yn rhoi llai o faich ar wasanaeth casglu gwastraff swmpus y 

Cyngor ac yn gostwng lefelau tipio heb ganiatâd, ynghyd â helpu i godi cyfraddau ailgylchu. 

Bydd y ganolfan yn Queensway yn newid i greu canolfan ailgylchu gymdogaethol sy’n 

derbyn defnyddiau ailgylchadwy’n unig. 

1.25 Compostio 

Mae compost yn wastraff organig naturiol (e.e. glaswellt, planhigion, brigau coed a bwyd) a 

dorrir i lawr i greu defnydd sefydlog sy’n debyg i bridd neu fawn. Yn dibynnu ar yr ansawdd, 

gellir defnyddio’r cynnyrch fel cyflyrwr pridd mewn gerddi, ar gyfer tirlunio, amaethyddiaeth 

a garddwriaeth ac er mwyn adfer tir diffaith. 

70


Er mwyn bodloni targedau’r Cynulliad, rhaid i gompost ddeillio o ddefnydd a wahanir yn eu 

ffynhonnel ac mae hyn yn gofyn am gasgliad ar wahân. Gellir cael compost rhesymol o 

wastraff cymysg lle mae defnyddiau nad ydynt yn troi’n gompost, megis gwydr, plastig, metel 

a sylweddau peryglus, yn cael eu tynnu o’r gwastraff â llaw neu’n fecanyddol. Gwneir hyn 

mewn cyfleuster trin mecanyddol a biolegol fel arfer. Yn dibynnu ar y marchnadoedd sydd ar 

gael, gellir compostio defnyddiau ffeibrog (e.e. papurau newydd a phecynnau ysgafn) mewn 

symiau cyfyng os ydynt wedi eu rhwygo. 

Gellir defnyddio’r compost hwn ar gyfer 

adfer tir neu i orchuddio tir a byddai’n cyfrif 

tuag at dargedau’r cyfarwyddyd claddu 

sbwriel fel defnydd biolegol ddiogel. 

Bydd y Rheoliadau Is-Gynnyrch Anifeiliaid 

newydd yn datgan bod angen compostio 

gwastraff a ddaw o ffynonellau arlwyo (gan 

gynnwys ceginau domestig) dan amodau a 

reolir yn gaeth. Bydd goblygiadau cost 

sylweddol i hyn. 

1.25.1 Beth yw ein hopsiynau ar gyfer 

cyrraedd ein targedau compostio? 

Mae gan y Cyngor darged tymor byr i 

gompostio o leiaf 5% o’i wastraff dinesig 

erbyn 2003/04. Dengys dadansoddiad o 

wastraff Cymru fod rhyw 10% o wastraff 

dinesig yn wastraff gwyrdd neu ardd, felly ni 

ddylai fod yn anodd cyrraedd y targed hwn. 

Compostio Gartref 

Gellir dadlau mai compostio gartref yw’r dull 

mwyaf cynaliadwy o ddelio â gwastraff cegin, 

megis crafion llysiau a bagiau te, a gwastraff gwyrdd o’r ardd. 

Mae hyn yn atal gwastraff rhag mynd i’r llif gwastraff yn y lle cyntaf. Dangosodd gwaith 

ymchwil a wnaed gan Rwydwaith Gweithredu Gwastraff Strathspey (SWAN) y gallai 

compostio gartref wyro o leiaf 15% o’r ganran gwastraff domestig. 

Ymdrinnir â’r gwastraff yn y cartref, felly nid oes problemau cludo na gollyngiadau oherwydd 

clud. Mae hefyd yn atal dwysedd defnyddiau a all arwain at aroglau drwg a chynhyrchu 

symiau mawr o sborau ffyngaidd a bacteria. Gan fod y compost a grëir yn cael ei ddefnyddio 

yn yr ardd wedyn, nid oes trafferthion o ran cludo’r cynnyrch i farchnadoedd nac anawsterau 

mewn dod o hyd i farchnadoedd. 

Mae cynhwyswyr compostio arbennig ar gael sy’n gwneud y broses yn daclusach a haws i’w 

rheoli na’r dulliau ‘pentyrru’ traddodiadol. 

71 

Astudiaeth Achos Arfer Gorau 

Mae ‘Slim Your Bin’ yn ymgyrch ymwybyddiaeth gwastraff ar gyfer East 

Anglia. Mae’n bartneriaeth rhwng Anglia Television, cynghorau lleol, y 

cyfryngau lleol a chyrff cenedlaethol, gan gynnwys Going for Green a’r 

Flaengaredd Ymwybyddiaeth Gwastraff Genedlaethol. Dyma drydedd 

flwyddyn yr ymgyrch. 

Canolbwyntiodd ymgyrch 2001 ar wahanu defnydd organig o’r gwastraff 

domestig, drwy gompostio. 

Lansiwyd hi ar ddechrau mis Mai 2001 i gyd-fynd â’r Wythnos 

Ymwybyddiaeth Compost Genedlaethol a pharhaodd drwy Fehefin a 

Gorffennaf. Cynhaliwyd sioeau teithiol (a rhoddion am ddim) mewn 

digwyddiadau cymunedol, canolfannau garddio poblogaidd a 

chanolfannau siopa. Defnyddiwyd Anglia TV, radio a phapurau newydd 

lleol i hybu’r sioeau hyn a chynnal cystadleuthau ac ati a chyfleu’r neges 

i gynulleidfa ehangach. 

Cafwyd arolwg ffôn wedi’r ymgyrch. Cyfwelwyd â bron i 1500 o bobl. 

Dywedodd 51% eu bod yn compostio gartref. Glaswellt, dail a chrafion 

llysiau oedd y pethau a gompostiwyd fwyaf. Pan ofynnwyd i’r 

ymatebwyr pan y bu iddynt ddechrau compostio, dywedodd 34% ei fod 

yn well i’w gerddi a dywedodd 31% ei fod yn well i’r amgylchedd. 

Dylanwadwyd 3% gan yr ymgyrch i ddechrau compostio. 

Mae 31% wedi peidio â chompostio oherwydd prinder lle yn eu gerddi. 

Dywedodd 35% o’r rhain na fyddent yn ailgychwyn compostio a 

dywedodd mwy na 15% y byddent yn ailgychwyn pe byddent yn cael bin 

am ddim.


Mae preswylwyr yn nodi ystod o anawsterau o ran compostio gartref, gan gynnwys prinder 

lle, diffyg gwybodaeth neu ostyngiad mewn ysgogiad sy’n golygu nad yw compostio gartref 

yn debygol o ddelio â gwastraff mwy na 50% o gartrefi. 

Ar hyn o bryd, eithrir compostio gartref o’r Safonau Perfformiad Gwerth Gorau. Ni fydd 

unrhyw adnoddau a fuddsoddir mewn annog compostio gartref yn helpu i gyrraedd y rhain na 

thargedau ailgylchu/compostio presennol. Fodd bynnag, gall compostio gartref helpu i leihau 

gwastraff yn gyffredinol sy’n cyfrif tuag at nodau lleol a chenedlaethol. Mae Llywodraeth 

Cynulliad Cymru’n gweithio gydag Asiantaeth yr Amgylchedd ar hyn o bryd i greu mesur 

priodol o berfformiad i gyfrif tuag at dargedau. 

1.25.2 Compostio Cymunedol 

Mae’r cyfarwyddyd drafft newydd ar drin gwastraff yn fiolegol yn datgan y bydd aelod 

wledydd yr Undeb Ewropeaidd yn annog y sefydliad o gynlluniau compostio cymunedol fel 

ffordd o leihau cludiant a chynyddu ymwybyddiaeth o arferion ailgylchu. 

Diffinnir ‘compostio cymunedol’ fel compostio gwastraff biolegol gan grŵp o bobl mewn 

ardal gyda’r nod o gompostio eu gwastraff nhw a gwastraff pobl eraill er mwyn rheoli’r 

gwastraff mor agos â phosibl i’r man lle cynhyrchir ef. Â gweithrediad y Rheoliadau Is- 

Gynnyrch Anifeiliaid, mae’n debygol y bydd yn ymarferol ac economaidd i grwpiau 

cymunedol yn unig gompostio gwastraff gardd. Fodd bynnag, mae potensial i brosiectau 

wyro symiau mawr o wastraff i ffwrdd o safleoedd claddu sbwriel. 

Mae gweithredu cynllun mewn partneriaeth â’r gymuned leol yn helpu i fwyhau swm y 

gwastraff gwyrdd a gesglir ac mae’n helpu i annog marchnadoedd lleol ar gyfer y compost a 

grëir. Gallai’r rhain fod yn erddi gosod lleol, canolfannau garddio neu gallai gael ei werthu 

i’r cyhoedd. Gall cynlluniau cymunedol gynnwys prynu rhwygwr a gwaith compostio lleol ar 

raddfa fechan ar ffermydd neu erddi ar osod. 

1.25.3 Canolfannau Ailgylchu Gwastraff y Cartref 

Y dull mwyaf cyffredin o gasglu gwastraff gwyrdd 

yw drwy ddarparu sgipiau gwastraff gwyrdd ar wahân 

mewn canolfannau ailgylchu gwastraff y cartref. Gall 

preswylwyr fynd â’u dail, glaswellt, brigau 

gwrychoedd, ayb i’r ganolfan yn rhad ac am ddim. 

Mae’r gwastraff yn cael ei rwygo a’i gompostio 

mewn safle awdurdodedig. Yn Wrecsam, defnyddir 

compost a ddaw o ganolfannau ailgylchu gwastraff y 

cartref fel gorchudd dyddiol ar safle claddu sbwriel 

lleol. Bwriadwn wneud defnydd gwell o’r adnodd hwn yn y dyfodol a cheisiwn wella 

ansawdd y defnydd a gynhyrchwn; defnyddir compost o Wrecsam gan Is-Adran Parciau’r 

Cyngor ac, yn y pen draw, byddwn yn gwerthu bagiau o gompost i’r cyhoedd. 

72

1.25.4 Casgliad Ymyl Ffordd 


Er mwyn cynyddu swm y gwastraff a gompostiwn, 

mae’n bosibl y bydd angen casgliad ychwanegol o 

gartrefi na allant neu na ydynt yn mynd â’u 

gwastraff gwyrdd i safle gwastraff y cartref. Gellir 

gwneud hyn yn ystod misoedd y gwanwyn a’r haf 

yn unig pan fo mwyafrif y gwastraff gwyrdd yn 

cael ei gynhyrchu. Mae hyn yn debygol o wella 

ansawdd y compost hefyd, gan fod y defnydd a 

gesglir yn debygol o gael cynnwys nitrogen uwch 

na’r defnydd pren a adawir mewn canolfannau 

ailgylchu gwastraff y cartref. Amlinellir rhai 

dewisiadau ar gyfer casglu isod. 

Yn debyg i ddefnydd ailgylchadwy sych, gwelir bod mwy o breswylwyr yn cymryd rhan yn 

amlach pan fyddant yn cael cynnig casgliad ymyl ffordd; er mwyn cyrraedd lefelau compostio 

uwch, mae’n debygol y bydd raid casglu gwastraff organig ar wahân o ymyl y ffordd. 

Golyga’r Rheoliadau Is-Gynnyrch Anifeiliaid a weithredwyd yn ddiweddar fod angen proses 

gompostio ddwysach ar unrhyw wastraff sy’n dod o geginau neu sefydliadau arlwyo, ynghyd 

â rheolaeth ansawdd gaethach na’r hyn sy’n ofynnol ar gyfer gwastraff gardd a geir o erddi 

neu barciau. 

Mae hyn yn wir hefyd am wastraff gwyrdd a gesglir gyda gwastraff cegin. Mae compostio 

gwastraff cymysg (cegin a gwyrdd) i’r safon ofynnol yn debygol o fod yn rhy ddrud 

oherwydd y swm uchel o wastraff gardd. Oherwydd hyn, os bydd gwastraff cegin yn cael ei 

gasglu, mae’n debyg y byddai angen casgliad ar wahân; mae rhai awdurdodau’n gwneud hyn 

drwy roi ‘bwced’ cegin i bobl a defnyddio cerbyd ag adrannau gwahanol. Oherwydd yr arian 

y mae ei angen er mwyn sefydlu a chynnal y system hon, nid yw’n debygol y bydd Wrecsam 

yn ystyried casglu gwastraff cegin ar wahân oni bai bod deddfwriaeth yn mynnu hyn neu os 

datblygir targedau ar ei gyfer yn y dyfodol. 

Mae yna ddewis yn parhau i gasglu gwastraff gwyrdd a defnyddiau eraill y gellir eu 

compostio, fel cardbwrdd a rwygwyd, tyweli papur a thecstiliau di-synthetig, megis cotwn. 

Mae biniau Wrecsam yn cynnwys canran uchel o wastraff gardd; byddai casglu hyn ar wahân 

yn rhoi hwb sylweddol i gyfraddau compostio. 

Os cesglir defnyddiau sych hefyd, bydd gofyn am gerbyd arall neu gerbyd ag adrannau 

gwahanol. Dylid cofio y gall gwastraff gwyrdd fod yn swmpus iawn a gallai fynnu man 

casglu mawr. 

Un o’r pryderon mwyaf cyffredin gyda gweithredu casgliad pythefnos yw bod y gwastraff 

organig yn aros yn y bin am gyfnod digon hir i bydriad gychwyn a gallai hyn arwain at 

aroglau drwg. Nid yw’r awdurdodau lleol sydd wedi gweithredu’r math hwn o system wedi 

datgan bod hwn yn bryder mawr. 

73

1.25.5 Marchnadoedd 


Â’r twf parhaus mewn cynhyrchu compost yn y DU (mae’r Gymdeithas Compost yn datgan 

cymaint â 22% y flwyddyn yn y 3 blynedd nesaf), bydd sefydlu marchnadoedd yn hanfodol i 

lwyddiant unrhyw gynlluniau compostio. 

Mae nifer o wahanol ddefnyddiau ar gyfer compost a geir o wastraff: 

• gwella pridd; 

• compost plannu; 

• gwneud pridd gorchudd; 

• cymysgeddau wyneb; 

• glaswellt; 

• cyfrwng tyfu; 

• gwrtaith organig (sy’n gofyn am ychwanegion megis gwrtaith anifeiliaid). 

Mae’r defnyddiau hyn yn gofyn am gompost o wahanol ansawdd. Er enghraifft, mae rhai 

gweithgareddau adfer tir claddu sbwriel yn gallu defnyddio compost â chynnwys maethlon 

gwael a lefel uwch o bethau amhur (gwydr, ayb), tra bod pridd yn mynnu defnydd o ansawdd 

uwch. 

Gallai amaethyddiaeth fod yn un o’r prif feysydd ar gyfer compost a geir o wastraff gardd. 

Golyga’r Rheoliadau Is-Gynnyrch Anifeiliaid y bydd angen trin gwastraff cegin ac arlwyo’n 

arbennig a’i storio am gyfnod penodol cyn y gellir ei ddefnyddio ar dir amaethyddol. 

Mae’r Cynulliad wedi nodi mai dim ond compost a geir o wastraff a wahanir yn ei 

ffynhonnell (gwastraff a wahanir gan y preswylydd) a fydd yn cael ei gyfrif tuag at dargedau 

compostio. Mae hyn yn eithrio defnydd a wahanir mewn cyfleuster trin arbennig. Fodd 

bynnag, os yw’r defnydd hwn yn cael ei drin yn effeithiol, nid yw’n fygythiad mawr i’r 

amgylchedd pan ddefnyddir ef i adfer tir neu os y’i gladdir a’i gyfrif tuag at dargedau adfer. 

Pwysleisiwyd defnydd defnyddiau ailgylchadwy yng ngweithgareddau awdurdodau lleol yn y 

Strategaeth Gwastraff i Gymru. Gallai gwasanaethau tirlunio awdurdod lleol fod yn farchnad 

bwysig ar gyfer y compost hwn gan y byddai’n gwella llwyddiant gwyrdd yr awdurdod lleol. 

1.25.6 Mathau o Gompostio 

Mae nifer o ddulliau o gompostio ar raddfa fawr; trafodir y mwyaf cyffredin o’r rhain yn 

nhabl 3. 

Tabl 3: Crynodeb o’r dulliau compostio presennol 

Dull compostio Sylw 

Carfanio (agored) 

Dyma’r math mwyaf cyffredin o system a 

ddefnyddir yn y DU. Ailbrosesir y gwastraff a 

rhwygir a threfnir ef cyn ei ychwanegu i’r 

compost. Ffurfir ef i mewn i ‘garfan’ wedyn i 

ganiatáu’r gwastraff i gael ei droi a’i gymysgu. 

• Gellir mecaneiddio’r system ac mewn cyfleuster arferol, mae’r garfan yn 

cael ei ffurfio’n yn unol â’r gwastraff yn cael ei ychwanegu un pen a’r 

defnydd compost yn cael ei dynnu ar y pen arall. 

• Bydd yn cael ei droi a’i gymysgu o leiaf yn wythnosol ac mewn rhai 

achosion yn ddyddiol. Mae hyn yn sicrhau cynnydd y gwastraff yn y garfan. 

• Defnyddir dyfeisiau rhawio i drin y gwastraff. 

74


Dull compostio Sylw 

Mae hyn yn sicrhau digon o fandylledd a 

dargludiad naturiol yn y pentwr. 

Carfan (gaeëdig) 

Mae’r dull hwn yr un fath â system ‘agored’ ac 

eithrio’r to a osodir i ddiogelu’r system rhag y 

tywydd. 

Mewn llestr (erobig) 

Defnyddir y dull hwn pan fo angen mwy o 

reolaeth o’r broses gompostio. Dan reoliadau 

newydd, bydd gofyn compostio gwastraff 

cegin sy’n cynnwys bwyd mewn llestr. Mae’r 

technolegau hyn yn cynnwys compostio 

pethau organig o fewn adeilad neu o fewn 

cynhwysydd, yn dibynnu ar y dechnoleg 

benodol. 

Mewn llestr (anerobig) 

Yn debyg i gompostio erobig, mae nifer o 

dechnolegau anerobig ar gael. Yn y 

cyfleusterau hyn, mae llifau gwastraff organig 

yn cael eu malu a’u cymysgu gyda dŵr. 

Rhoddir y mathriad hwn i mewn i 

gynhwysydd sy’n debyg i’r rhai a ddefnyddir 

ar gyfer carthffosiaeth. Crëir nwy methan yn y 

cynhwysydd hwn (gellir defnyddio’r nwy i 

greu trydan). Tynnir pethau solet o’r 

cynhwysydd yn achlysurol. Cymysgir y 

mathriad sych gyda defnyddiau a chwythir aer 

iddo i greu compost sefydlog. 

Drwm Troi 

Mae’r system yn cynnwys drwm troi. Mae 

gan y drwm adrannau fel arfer ac mae’r 

gwastraff yn symud drwy’r system ymhen 

rhyw drid diwrnod, yn compostio wrth wneud 

hyn. Gall y tymheredd gyrraedd 60 o C ac 

ychwanegir dŵr yn aml o fewn y broses 

linellol. 

Compostio llynghyraidd 

Gall defnyddio pryfed genwair fod yn 

effeithiol o ran creu compost. 

• Mae carfanau awyr agoredd yn tueddu i sychu allan felly gosodir systemau 

chwistrellu dŵr yn aml – a defnyddir trwytholch ar adegau. 

• Wrth fod yn agred, gallai’r tywydd ddylanwadu ar y garfan ond nid yw hyn 

yn debygol o stopio’r broses rhag digwydd. 

• Dan y Rheoliadau Is-Gynnyrch Anifeiliaid, nid yw carfanau awyr agored yn 

ddull cymeradwyedig ar gyfer compostio gwastraff bwyd na chymysgedd o 

wastraff bwyd a gardd. 

• Gwell reolaeth o’r compostio ac felly cynnyrch gwell yn y pen draw. 

• Cyfradd anweddu’n lai, felly angen llai o ddŵr. 

• Gostyngir aroglau a gwasgariad erosol bio o gymharu â system agored. 

• Mae’r cyfleusterau hyn yn gallu rheoli tymheredd, lleithder a llif aer er 

mwyn gostwng aroglau. 

• Mae nifer o dechnolegau compostio mewn llestr ar gael yn fasnachol. 

• Mae tri phrif grŵp o dechnolegau: compostwyr twnnel, compostwyr bin a 

chompostwyr mewn sianel. Yn y tri math, rheolir y cyflenwad aer, y 

gollyngiadau, lleithder a thymheredd drwy ffaniau aer, systemau chwistrellu 

dŵr a systemau offeru. 

• Mae’r holl dechnolegau’n lleihau aroglau drwy’r rheolaethau uchod a gellir 

gosod systemau trin gollyngiadau ar bob un, megis hidlwyr bio, i drin neu 

gael gwared ar arolglau sy’n deillio o’r broses. 

• Mae’r holl systemau’n mynnu cyfansoddiad gwastraff fel bod digon o 

ddefnyddiau llenwi neu ddiwygio. 

• Mae’r safleoedd yn mynnu man cyn-prosesu i baratoi’r gwastraff cyn ei 

gopmostio a man storio ar gyfer sgrinio’r cynnyrch yn y pen draw. 

• Bydd prosesau erobig yn creu compost sefydlog o fewn 6-8 wythnos ac yna 

mae gofyn 4 wythnos ar gyfer caledu. Bydd angen sgrinio’r compost cyn ei 

werthu ac, os gwahanwyd y pethau organig yn eu ffynhonnell, gall y 

compost fodloni safonau ansawdd compost caeth. 

• Mae’r broses anerobig yn cymryd 10-15 diwrnod i gwblhau a 2-3 wythnos 

arall i sefydlogi’r compost. 

• Y budd o ddefnyddio’r system hon i fathru pethau organig yw y gall brosesu 

pethau organig eraill (megis papur a chardbwrdd) yn ogystal â gwastraff 

cegin a gwyrdd. 

• Cynhwysir y broses yn llawn mewn tanciau a phibellau ac, wrth losgi’r nwy 

a grëir, mae’r broses yn dal a chael gwared ar unrhyw aroglau. 

• Mae’r lle sydd ei angen ar gyfer cyfleuster anerobig yn sylweddol llai na’r 

lle ar gyfer cyfleuster erobig. 

• Increase in odour control 

• Very short process time – therefore attractive where high throughputs are 

required 

• The sorting of size fractions takes place after the composting process 

therefore making it easier. 

• Gweithredant ar dymheredd isel (yn debyg i’r aer). 

• Mae’r gwastraff yn torri i lawr yn gymharol araf o gymharu â’r broses a 

drafodir uchod. 

• Ynghyd â chreu compost, gall greu ffurf o brotein hefyd. 

75


Compostio gartref 


Mae’r Cynulliad a’r Cyngor yn credu mai compostio gartref yw’r dull mwyaf cynaliadwy o 

reoli gwastraff ar gael i’r preswylydd a bydd yn annog pobl i ddefnyddio compostwyr gartref 

drwy: 

� ddarparu cyngor i breswylwyr ar y syniad o gompostio gartref, ei fuddion i’r 

preswylydd a’r gymuned ehangach; 

� parhau i brynu compostwyr a’u gwerthu i breswylwyr am bris isel; 

� trefnu a hybu ‘diwrnodau gwerthu’ arbennig pan fydd gwneuthuriwr compostwyr 

yn ceisio gwerthu nifer fawr o gompostwyr yn uniongyrchol i’r cyhoedd. 

Casgliad domestig 

Dechreuodd cynllun i gasglu gwastraff gwyrdd o ymyl y ffordd ym mis Gorffennaf 2002 i 

gwmpasu 6,000 o gartrefi. Rhoddwyd bin olwynion 140 litr i breswylwyr â gerddi er mwyn 

storio gwastraff gwyrdd. Dan y cynllun mae’r bin yn cael ei wacáu bob pythefnos ar y cyd â’r 

bin gwastraff cyffredinol. Bydd y profiad a gafwyd o’r arbrawf ac atborth preswylwyr wedi 

cael eu gwerthuso a’u hystyried pan fyddwn yn paratoi manylion terfynol cynllun ar gyfer y 

Fwrdeistref Sirol gyfan. 

Eir â gwastraff gwyrdd i safle penodedig a drwyddedwyd i brosesu gwastraff gwyrdd i greu 

compost defnyddiol. Trefnir y gwastraff i dynnu eitemau mawr a allai ddifrodi’r offer 

rhwygo, rhwygir yr hyn sy’n weddill a phentyrrir ef i mewn i garfanau. Caiff y defnydd ei 

droi a’i awyru i helpu gyda’r broses gompostio. Gwirir y defnydd ar ddiwedd y broses ac 

asesir ansawdd y compost. Mae’r Cyngor yn annog ei gontracwyr i greu’r compost gorau ag 

y gallant. 

Canolfannau Ailgylchu Gwastraff y Cartref 

Mae’r Cyngor yn bwriadu i barhau â’r arfer presennol o ddarparu cynhwyswyr ar gyfer 

gwastraff gwyrdd yn ei ganolfannau ailgylchu gwastraff y cartref a gwella’r gwasanaeth lle’n 

bosibl. Bydd gweithwyr yn y canolfannau’n ceisio sicrhau bod maint a nifer y cynhwyswyr 

gwastraff gwyrdd yn ddigon i gwrdd â’r galw. 

Defnyddio’r Compost a Gynhyrchir 

Mae’r Cyngor yn gwybod nad oes fawr o fudd mewn cynhyrchu compost os nad oes 

marchnad briodol ar gyfer y cynnyrch yn weddol agos. Ystyriwyd bod tri ateb o bwys ar 

gyfer compost yn y Fwrdeistref Sirol.. 

1. Gall y Cyngor ddefnyddio’r compost yn ei gynlluniau cynnal a chadw a thirlunio 

amgylcheddol ei hun, megis parciau, gerddi a thir ysgol. 

76


2. Gobeithia’r contractwr werthu’r compost i ddechrau yn haf/hydref 2003. 

1.26 Rheoli Gwastraff Dros Ben 

Hyd yn oed pe baem yn ailgylchu popeth posibl yn y llif gwastraff, byddai gennym nifer fawr 

o bethau y byddai’n rhaid cael gwared arnynt. Mae hyn yn cynnwys eitemau a wneir o 

ddefnyddiau lle nad oes technoleg ailbrosesu’n bodoli i ymdrin ag neu nad yw ar gael yn 

hawdd. Ar adegau eraill, ni fydd yn economaidd ymarferol ailgylchu rhai defnyddiau, megis 

rhai mathau o blastig a defnyddiau cyfansoddol (mwy nag un defnydd wedi eu rhoi at ei 

gilydd) sydd â defnydd ailbrosesu cyfyng ac felly gwerth isel. 

Nid yw cyfranogiad y cyhoedd mewn cynlluniau gwahanu (ymyl y ffordd a banciau dod) yn 

gwarantu y bydd y defnydd ailgylchadwy a grëir yn rhydd o lygrwyr. Cymysgir defnyddiau 

ailgylchadwy at ei gilydd fel arfer ac felly mae gofyn i waith sy’n trin y defnyddiau hyn fod 

yn gallu gwahanu a threfnu difwynwyr a gwahanu’r cymysgedd yn briodol. 

Yn draddodiadol, claddwyd unrhyw ddefnydd dros ben nad yw’n cael ei gompostio neu ei 

ailgylchu. Golyga deddfwriaeth ac angen cynyddol am systemau mwy cynaliadwy fod angen 

edrych ar dewisiadau eraill yn ofalus. 

Fel a nodwyd yn yr adrannau blaenorol, mae’r Cyngor yn wynebu’r her o fodloni nifer o 

dargedau lleol, cenedlaethol a rhyngwladol yn yr 20 mlynedd nesaf. Gan dybio y byddwn yn 

cyrraedd ein targedau ailgylchu a chompostio, bydd canran uchel o wastraff yn dal i fodoli. 

Yn ôl targedau’r Cynulliad a Llywodraeth y DU, dylai’r Cyngor fod yn ystyried adfer gwerth 

o 5-15% arall o’n gwastraff. Er mwyn cydymffurfio â gofynion y Cyfarwyddyd Claddu 

Sbwriel, bydd angen trin gwastraff dros ben mewn rhyw ffordd i leihau ei gynnwys pydradwy 

ymhellach. 

Er budd cynaladwyedd, mae gan y Cyngor bolisi o adfer y gwerth mwyaf posibl o wastraff 

cyn cael gwared arno. 

1.26.1 Beth yw ein hopsiynau? 

Mewn rheolaeth gwastraff fodern, mae’n hanfodol i ni edrych ar y darlun cyflawn er mwyn 

llunio cynlluniau rheoli gwastraff hollol integredig ar gyfer y dyfodol: 

Yn Ffigwr 6, ceir pedwar opsiwn integredig sylfaenol sydd ar gael i reolwyr gwastraff er 

mwyn delio â gwastraff dinesig. Mae gan bob un ofynion technolegol gwahanol ac effeithiau 

amgylcheddol ac economaidd. Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn ymroddedig i’r 

dewis amgylcheddol ymarferol gorau ar gyfer rheoli gwastraff yn y Fwrdeistref Sirol yn y 

dyfodol. 

Yn yr holl opsiynau, mae lleihau gwastraff wrth y blaen a chesglir pethau ailgylchadwy sych 

a pheth gwastraff y gellir ei gompostio (gwastraff gardd, mae’n debyg) o ymyl y ffordd, 

canolfannau ailgylchu cymdogaethol a chanolfannau ailgylchu gwastraff y cartref. 

Gobeithiwn fod y tared o adfer 30% yn y 5-10 mlynedd nesaf yn amcangyfrifiad ceidwadol a 

gellid gwneud yn well os yw’r cyhoedd yn cyfranogi’n effeithlon. 

� Dewis 1: Wed gwahanu gwastraff ailgylchadwy a chompostiadwy yn eu 

ffynhonnell, claddir y sbwriel sydd dros ben. 

77


� Dewis 2: Wedi ei wahanu yn ei ffynhonell, eir â’r gwastraff dros ben i ganolfan 

drin sy’n tynnu rhagor o ddefnyddiau ailgylchadwy o’r gwastraff, megis metel, ac 

adfer mwy drwy leihau lleithder a sefydlogi pethau organig. Claddir yr holl 

sbwriel sydd dros ben wedyn. 

� Dewis 3: Wedi ei wahanu yn ei ffynhonnell, defnyddir yr holl sbwriel sy’n 

weddill i greu ynni. Ailgylchir elfennau o’r gwastraff nad ydynt yn llosgi, megis 

metel; adferir peth i greu cymysgeddau, adferir ynni a chladdir symiau bach o’r 

hyn sy’n weddill. 

� Dewis 4: Wedi ei wahanu yn ei ffynhonnell, trinnir y sbwriel i dynnu’r swm uchaf 

o ddefnyddiau ailgylchadwy/compostiadwy; defnyddir y gweddill i greu ynni a 

chladdir swm isel iawn o’r hyn sy’n weddill. 

Dengys y tabl isod y gwahanol ddewisiadau o ran bodloni targedau cenedlaethol ac 

Ewropeaidd. Dylid cofio bod y cyfraddau adfer ac ailgylchu/compostio a ddefnyddir yn 

amcangyfrifon ar hyn o bryd. Bydd y cyfraddau terfynol yn dibynnu ar fanylion y dewisiadau 

a ddewisir, cyfansoddiad y gwastraff a lefel cyfranogiad y cyhoedd. Ar hyn o bryd, mae 

hefyd yn fater dadleuol o ran pa elfennau y gellir eu dosbarthu fel elfennau 

ailgylchu/compostio/adfer. Gobeithiwn y bydd hyn yn gliriach wrth i fwy o gyfarwyddyd fod 

ar gael yn y dyfodol. 

Tabl 0-4: Dewisiadau Rheoli Gwastraff Integredig Sylfaenol 

Dewis 1 � 

Targed y Strategaeth Cyfarwyddyd Claddu 

Sbwriel 

2006/07 2009/10 2010 2013 2020 

Dewis 2 � � � 

Dewis 3 � � � � � 

Dewis 4 � � � � � 

78


79


Ffigwr 6: Dewisiadau Rheoli Gwastraff Integredig 

Gan dybio cyfradd uchel o gyfranogiad gan y cyhoedd, mae’n debygol y gellid bodloni 

targedau tymor byr gan yr holl ddewisiadau. Fodd bynnag, yn y tymor canolig a hir, byddai 

gofyn am dechnoleg ychwanegol. Rhaid cynllunio hyn ymhell ymlaen llaw i sicrhau bod 

systemau mewn lle i gyflawni’r targedau. Mae hyn yn gyson â pholisi gwastraff y Cyngor i 

gymryd ymagwedd ragweithiol lle’n bosibl. 

Ar gyfer pob elfen o’r system integredig, mae nifer o ddewisiadau technolegol ar gael. 

Trafodwyd dewisiadau ar gyfer ailgylchu a chompostio yn yr adrannau blaenorol. Trafodir 

dewisiadau ar gyfer trin a chreu ynni isod. 

Trin 

System Triniaeth Fiolegol Fecanyddol 

I fwyhau’r buddion economaidd ac amgylcheddol o wahanu yn y ffynhonnell a lleihau maint, 

cost a chymhlethdod y gwaith TFF (triniaeth fiolegol fecanyddol) sydd ei angen dylai 

systemau TFF dderbyn y gweddillion sydd ar ôl wedi i’r gwaith o wahanu yn y ffynhonnell 

gael ei wneud. 

I ddechrau, eir â sbwriel dros ben i waith tra fecanyddol i dynnu metel, plastig a defnyddiau 

eraill. Mae hyn yn mwyhau gwyriad defnyddiau ailgylchadwy, yn gwahanu’r elfennau y 

gellir eu compostio ac yn sicrhau’r canlyniad glanaf posibl ar gyfer y cam nesaf. 

Mae’r cam biolegol sy’n dilyn yn system gompostio mewn llestr fel arfer a fwriedir i leihau 

pwysau ac atal unrhyw ddefnyddiau organig sy’n fiolegol weithredol (h.y. sefydlogi’r 

gweddill). Bydd y defnyddiau a dorrir i lawr ac a gompostir nawr yn cynnwys papur a 

chardbwrdd, defnyddiau gwyrdd/cegin a chynnwys organig a geir o glytiau, pecynnu, 

tecstiliau, ayb. 

Gostyngir pwysau’r gweddill yn fawr a sefydlogir ef. Gellir ei gladdu, a fydd yn lleihau’r risg 

o gynhyrchu methan, anawsterau gyda thrwytholch a thanau ar safleoedd claddu sbwriel, 

gellir ei ddefnyddio i orchuddio safle claddu sbwriel neu, os yw’r llygredd yn ddigon isel, fel 

comopst ansawdd isel. 

Gellir defnyddio’r system triniaeth fiolegol fecanyddol (TFF) i gynhyrchu tanwydd a geir o 

sbwriel (TS). 

Tanwydd a Geir o Sbwriel (TS) 

Mae hyn yn cynnwys prosesu gwastraff solet dinesig cyn ei drin yn thermol. Mae hyn yn 

tynnu’r elfennau nad ydynt yn llosgi megis metel a gwydr ac yn creu defnydd crai, naill ai ar 

ffurf ‘clystyrau’ neu beli rhydd; mae’r ddau’n addas ar gyfer llosgi neu fathau eraill o 

driniaeth thermol. Mae cynhyrchu a llosgi clystyrau neu beli ar yr un safle’n ddull rheoli 

gwastraff sefydlog dramor ac mae’n dechrau ymsefydlu ei hun yn y DU. 

Marchnadoedd posibl ar gyfer TS: 

� gwaith ynni o wastraff; 

� gorsafoedd creu pŵer eraill; 

80


� prosesau diwydiannol eraill megis gwneud sment (odynnau tanio sment). 

Traul Anerobig 

Gelwir pydriad defnyddiau organig drwy facteria yn absenoldeb ocsygen (o fewn 

cynhwysydd caeëdig) yn draul anerobig. Prif gynnyrch y broses hon yw nwy bio sy’n llawn 

methan y gellir ei losgi fel tanwydd. Cynhyrchir defnydd treuliol hefyd y gellir ei gompostio i 

greu cyflyrwr pridd. 

Gellir prosesu defnyddiau fel papur a chardbwrdd ochr yn ochr â gwastraff cegin a gardd ac 

mae’r costau gweithredu’n rhesymol isel. 

Yn y DU, nid yw’r dechnoleg wedi ei phrofi ag unrhyw ddefnyddiau heblaw am 

garthffosiaeth a charthion eraill ac mae’r broses yn creu dŵr gwastraff sy’n gallu bod yn 

llawn metel, nitrogen a doddwyd a chyfansoddion organig. 

Ynni o Wastraff 

Mae cyfleusterau ynni o wastraff (YoW) yn cynnwys adfer ynni wrth drin gwastraff diynni. 

Mae nifer o dechnolegau ar gael, rhai ohonynt yn fwy blaengar yn eu datblygiad a 

gweithrediad nag eraill. Mae’r dulliau’n cynnwys: 

� llosgi swmpus; 

� llosgi tanwydd a geir o sbwriel (TS); 

� dulliau thermol blaengar megis nwyo a llosgi; 

� creu nwy drwy draul anerobig. 

Mae nwyon yn cael eu cynhyrchu mewn safleoedd claddu sbwriel neu safleoedd arwynebol 

diynni wrth i wastraff pydradwy bydru, er bod creu’r nwyon hyn yn debygol o ostwng wrth i 

wastraff nad yw wedi ei drin cymaint yn cael ei waredu i’r tir. Trafodir rhai o’r materin sy’n 

gysylltiedig ag YoW isod a disgrifir y mathau gwahanol o gyfleusterau yn Atodiad E. 

Materion 

Dal ynni: mae adfer ynni o’r gweithrediadau hyn yn gwrthbwyso’r angen i ddefnyddio 

adnoddau ynni nad ydynt yn adewyddadwy megis tanwydd ffosiledig. Mae 

effeithlonrwydd y gweithrediad o ran dal ynni’n amrywio rhwng y mathau gwahanol o 

gyfleuster ac mae hefyd yn dibynnu ar natur y gwastraff. Gellir cynyddu 

effeithlonrwydd y cynhyrchiant yn fawr os yw gwres yn cael ei ddal hefyd. Gall hyn roi 

budd uniongyrchol i’r gymuned ar ffurf gwres lleol os yw tai neu fusnesau gerllaw. 

Gollyngiadau: Mae’r mater o ollyngiadau’n codi’n aml gydag YoW; fodd bynnag, 

gofynnir i gyfleusterau modern fodloni safonau gollwng caeth a arolygir ac a 

ddiweddarir gan y Comisiwn Ewropeaidd. Pennir y safonau diweddaraf yn y 

Cyfarwyddyd ar Losgi Gwaastraff (2000) a’r cyfarwyddyd ar derfynau gollwng 

81


cenedlaethol ar lygwyr amgylched penodol (2001) a weithredir yn y DU drwy Ddeddf 

Atal a Rheoli Llygredd 1999 (ac yn dilyn gorchmynion, rheoliadau a diwygiadau). 

Mae pob gwaith YoW yn mynnu Asesiad Effaith Amgylcheddol fel rhan o’r cais 

cynllunio. Mae hyn yn cynnwys asesiad risg cynhwysfawr, gan gynnwys astudiaeth 

fanwl o amodau lleol, safleoedd eraill a aseswyd gan yr ymgeisydd, effeithiau 

amgylcheddol tebyogl y datblygiad a mesurau lliniaru posibl i’w mabwysiadu i 

wrthbwyso unrhyw effeithiau a welwyd. Bydd yr awdurdodau cynllunio gwastraff yn 

ymgynghori’n agos ag Asiantaeth yr Amgylchedd ar y ceisiadau cynllunio hyn. Dylid 

pwysleisio y bydd gofyn AEA ar geisiadau cynllunio gwastraffe eraill hefyd, nid 

cynigion YoW yn unig. 

Unwaith iddynt fod yn weithredol, bydd gofyn i’r holl gyfleusterau gadw at gyfyngiadau 

gollwng caeth a bennir yn eu trwydded a gyhoeddir gan Asiantaeth yr Amgylchedd, yn 

unol â Deddf Atal a Rheoli Llygredd 1999 a Rheoliadau Atal a Rheoli Llygredd (Cymru 

a Lloegr) (SI 2000 Rhif 1973). 

Gweddillion: Bydd pob proses YoW yn cynhyrchu gweddillion solet y bydd gofyn eu 

rheoli ymhellach. Mae’n bosibl y gellir defnyddio rhai ymhellach, ar gyfer cymysgedd 

ffyrdd, ond gellir dosbarthu eraill fel gwastraff peryglus sydd angen gwarediad arbennig. 

Bydd natur y gweddillion a gynhyrchir yn dibynnuar ar y math o dechnoleg a ddewisir. 

Claddu Sbwriel 

Mae cael gwared ar wastraff yn y tir yn cael ei wneud ar safle claddu. Mae hyn yn cynnwys 

llanw ‘twll yn y ddaear’ – a grëwyd wrth dynnu mwnau fel arfer – ac adferiad y twll yn y pen 

draw a rhoi defnydd buddiol iddo. Mae codi tir yn golygu codi lefelau presennol y tir drwy 

adael gwastraff, fel arfer ar safleoedd ‘tir glas’ ac yn aml mewn pant naturiol yn y tir. Fodd 

bynnag, defnyddir y dull hwn ar adegau i adfer tir sydd wedi ei ddifwyno eisoes. Mae’r 

ddau’n cyfeirio at gael gwared ar wastraff yn y tir ac, o ganlyniad, maent yn debyg o ran 

effaith amgylcheddol, paratoi’r safle a’r prosesau gwaith. 

Mae cael gwared ar wastraff yn y tir yn hanfodol ar gyfer y dyfodol rhagweladwy er mwyn 

delio â gweddillion gwastraff na ellir ymdrin â nhw gan ddulliau eraill ymhellach i fyny’r 

hierarchaeth gwastraff. 

Mae goblygiadau amgylcheddol cael gwared ar wastaff fel hyn yn dibynnu i raddau mawr ar y 

math o wastraff. Gall gwaredu gwastraff pydradwy heb ei drin achosi llygredd pan fo’r 

gwastraff yn dechrau pydru a chynhyrchu sylweddau a allai fod yn niweidiol, megis 

trwytholch a nwyon claddu. Nid yw gwaredu gwastraff anweithiol, y mwyafrif ohono’n 

wastraff adeiladu a dymchwel, yn cynhyrchu cymaint o lygrwyr ac mae’n amgylcheddol llai 

niweidiol. Mae safleoedd claddu’n destun trefn drwyddedu gaeth iawn a rheoleiddir nhw gan 

Asiantaeth yr Amgylchedd er mwyn lleihau eu heffaith amgylcheddol. Rheoleiddir rhai 

safleoedd mwy gan y Rheoliadau Atal a Rheoli Llygredd erbyn hyn, sy’n gorfodi rheolaeth 

gaethach ar ollyngiadau. 

82


Cynhyrchir nwy gan wastraff yn bydru. Gellir dal a llosgi’r rhan fwyaf o’r nwy fel tanwydd 

i’w ddefnyddio’n lleol fel gwres neu bŵer neu i gynhyrchu trydan i’w ddosbarthu i’r grid 

cenedlaethol. Gall peth nwy ddianc, gan ryddhau deuocsid carbon a methan i’r awyr. 

Gwyddom fod hyn yn cyfrannu at gynhesu byd-eang. 

Mae claddu sbwriel yn ffordd rad o gael gwared ar wastraff. Mae’n dod yn raddol mwy drud 

wrth i le fynd yn bryn, wrth i reolaeth amgylcheddol ddod yn gaethach ac wrth i dreth claddu 

sbwriel barhau i godi. Dylai’r tuedd helpu i wneud dulliau eraill megis ailgylchu a 

chomopstio’n fwy cost-effeithiol o’u cymharu â chladdu gwastraff. 


Daw contract gwaredu gwastraff presennol y Cyngor i ben ar 31 Mawrth 2004. Bydd tendro 

am gontract newydd yn gyfle pellach i’r Fwrdeistref Sirol godi proffil rheoli gwastraff. 

Cred y Cyngor nad yw claddu sbwriel yn gynaliadwy ac mae’n awyddus i archwilio dulliau 

trin eraill. Yn y blynyddoedd diwethaf, mae’r sector preifat wedi gwneud cynnydd sylweddol 

mewn datblygu dulliau amgen. Mae’r broses dendro’n caniatáu i’r Cyngor archwilio’r holl 

atebion ar y farchnad a dewis yr un sydd fwyaf addas i Wrecsam. 

Mae’r Cyngor yn ystyried caffael contrac tymor hir (25 mlynedd) felly ar gyfer darparu 

cyfleuster rheoli gwastraff hollol integredig. Rhoddodd Llywodraeth Cynulliad Cymru statws 

Pathfinder i’r broses gaffael yn 1997. 

Byddai’r cyfleuster yn gallu trin gwastraff cymysg ac a wahanwyd yn ei ffynhonnell a 

byddai’n cynnwys man i adfer defnyddiau ailgylchadwy o’r llif gwastraff, compostio canran 

uchel o’r defnydd organig yn y gwastraff a throsi’r gwastraff dros ben i belenni tanwyd cyn 

claddu’r gweddill. Byddai’r peli tanwydd yn cael eu llosgi i greu ynni. 

Mae’r Cyngor wedi dewis cwmni i gyflenwi’r cyfleuster ac mae trafodaethau’n mynd yn eu 

blaen. Cyflwynwyd cais cynllunio ond mae Llywodraeth Cynulliad Cymru yn dal i’w 

ystyried. Trefnwyd ymchwiliad cyhoeddus i’r cais cynllunio ym mis Mehefin 2003. Fodd 

bynnag, cyflwynodd y cwmni gais cynllunio diwygiedig yn cynnwys llosgi a nwyo yn lle 

llosgi cyn y dyddiad dechrau. Canslwyd yr ymchwiliad cyhoeddus wedyn ac arhoswn i’r 

Cynulliad archwilio’r cais cynllunio diwygiedig. 

1.27 Gwastraff Domestig Arall 

Mae’r Cyngor yn gyfrifol am reoli swm llai o wastraff arbenigol a gynhyrchir gan rai cartrefi 

hefyd. Mae’n cynnwys: 

• gwastraff peryglus; 

• cyfarpar electronig a thrydanol; 

• gwastraff clinigol. 

Gallai’r gwastraff hwn niweidio iechyd dynol neu’r amgylchedd felly mae’n hanfodol rheoli 

eu gwarediad yn gywir. 

83


1.27.1 Beth yw ein hopsiynau a beth allwn ei wneud? 

Gwastraff domestig peryglus 

Dywed deddfwriaeth ddiweddar y dylid cael gwared ar wastraff peryglus mewn cyfleusterau 

gwaredu trwyddedig priodol. 

Gall peryglon ddeillio o nifer o gynhyrchion domestig, megis: 

� batris y mae modd eu haildrydanu; 

� cemegau – glanhawyr, pla-laddwyr a rhai nwyddau DIY; 

� olew moduron; 

� asbestos; 

� nwyddau fferyllol. 

Gellir cael mwy o enghreifftiau a ffynonellau o wastraff domestig peryglus ar wefan y 

Fforwm Gwastraff Domestig Peryglus Cenedlaethol (http://www.nhhwf.org.uk) sy’n cynnig 

rhithdaith o gwmpas tŷ ac yn nodi ffynonellau o wastraff peryglus. 

Os yn bosibl, ni ddylid rhoi’r pethau hyn yn y bin sbwriel cyffredinol. Unwaith iddynt 

gymysgu â’r sbwriel cyffredinol, ni fydd y Cyngor yn gallu eu gwahanu. 

Yn debyg i fathau eraill o wastraff, gall y Cyngor gasglu’r math hwn o wastraff ar wahân o 

ymyl y ffordd a darparu cynhwyswyr ar wahân yn y canolfannau ailgylchu gwastraff y cartref. 

Mae casgliad ymyl ffordd yn debygol o fod yn anymarferol a drud o ystyried yr amrywiaeth o 

ddefnyddiau a’u prinder yn y llif gwastraff. Mae natur y defnyddiau hyn yn cyflwyno 

materion iechyd a diogelwch posibl o ran y gweithwyr sy’n eu casglu hefyd. Mae 

cyfleusterau dod yn dal i fod y dewis mwyaf ffafriol felly. 

Mae’r Cyngor yn bwriadu gwella’r cyfleusterau yn ei ganolfannau ailgylchu gwastraff y 

cartref a darparu cynhwyswyr ar wahân i gasglu pla-laddwyr domestig, cemegau, sylweddau, 

olew, batris sych, paent a thiwbiau fflworoleuol. Bydd yn cadw unrhyw wastraff peryglus a 

gludir i’r safleoedd hyn cyn cael gwared arno, neu ei ailgylchu, a defnyddio contractwr a 

awdurdodir i drin defnyddiau fel hyn. 

Gwastraff clinigol 

Mae gwastraff clinigol yn cynnwys unrhyw wastraff sy’n cynnwys, naill ai’n rhannol neu’n 

gyfan gwbl: 

� cnodweoedd dynol neu anifail; 

� gwaed neu hylif corff arall; 

� carthion; 

� cyffuriau neu nwyddau fferyllol eraill; 

� swabiau neu rwymau; neu 

� chwistrellau neu nodwyddau neu offerynnau miniog eraill; 

84


� unrhyw wastraff arall sy’n deillio o arferion nyrsio, deintyddol, milfeddygol, 

fferyllol neu arferion tebyg 5 

Categoreiddir gwastraff clinigol yn ôl ei berygl potensial neu risg heintiad. Yn gyffredinol, 

mae awdurdodau lleol yn delio â gwastraff clinigol heb fawr o berygl o heintiaid sy’n dod o 

gartrefi, cartrefi nyrsio, cyfleusterau goral llai, meddygon a milfeddygon. Oherwydd y 

boblogaeth sy’n heneiddio a mwy o alw am ofal yn y cartref, mae’r rhan fwyaf o awdurdodau, 

gan gynnwys Wrecsam, wedi gweld cynnydd mewn gwasatraff clinigol. 

Oherwydd natur y defnydd, yr unig ateb ymarferol yw casgliad ar wahân o stepen drws 

trigolion. Gan fod y gwastraff yn cael ei gyflwyno mewn cynhwyswyr bach (bagiau 60 litr 

neu finiau pethau miniog 0.6-1 litr), nid oes angen cerbyd casglu mawr. Gallai’r awdurdod 

benderfynu ei bod yn fwy economaidd defnyddio contractwr preifat i ddarparu’r gwasanaeth 

hwn. 

Mae’r Cyngor yn cynnig gwasanaeth am ddim i gasglu gwastraff clinigol o gartrefi. Eir â’r 

gwastraff i losgydd gwastraff clinigol ar Ystad Ddiwydiannol Wrecsam. Mae’r Cyngor yn 

bwriadu parhau â’r gwasanaeth hwn ac mae’n hapus i dderbyn sylwadau gan gwsmeriaid o 

ran sut y gellid gwella’r gwasanaeth hwn. 

Cyfarpar trydanol ac electronig 

Mae’r Cyngor yn gwybod bod angen darpariaeth i wahanu cyfarpar trydanol ac electronig 

gwastraff yn barod ar gyfer gweithrediad y Cyfarwyddyd Cyfarpar Trydanol ac Electronig 

Gwastraff ym mis Medi 2005. Ar hyn o bryd, derbynnir cyfarpar trydanol ac electronig 

mewn canolfannau ailgylchu gwastraff y cartref ond ni wahanir ac ni ailgylchir y rhan fwyaf 

ohono. 

Cesglir oergelloedd a rhewgelloedd o ganolfannau ailgylchu gwastraff y cartref ac ar y 

casgliad gwastraff swmpus. Cedwir nhw cyn iddynt gael eu symud i’w dinistrio yn unol â 

Rheoliad y Cyngor Ewropeaidd ar Sylweddau sy’n Gwaethygu’r Oson (Ionawr 2002). Yn 

ystod y broses hon, mae clorofflorocarbonau’n cael eu tynnu a’u hailbrosesu. 

Mae nifer o opsiynau ar gael i’r Cyngor ar gyfer cynyddu swm y cyfarpar trydanol ac 

electronig gwastraff a ailgylchir yn y Fwrdeistref Sirol ac maent yn cynnwys: 

� broses well o wahanu cyfarpar trydanol ac electronig mewn canolfannau ailgylchu 

gwastraff y cartref; 

� darparu cynhwysydd ymyl y ffordd i gasglu cyfarpar trydanol ac electronig 

gwastraff; 

� gweithio gyda grŵp cymunedol lleol ar gynllun ailwampio, ailddefnyddio ac 

ailgylchu cyfarpar trydanol ac electronig. 

Gwerthusir y dewisiadau hyn yn ofalus cyn gwneud y dewis terfynol. Rhaid cofio bod angen 

marchnad ar gyfer y defnyddiau hyn yn y pen draw. Bydd y Cyngor yn gweithio gyda 

grwpiau rhanbarthol i helpu i adeiladu marchnadoedd ar gyfer y defnyddiau hyn. 

5 Rheoliadau Gwastraff Rheoledig 1992 

85

1.28 Gwastraff dinesig arall 


Mae nifer o fathau o wastraff, heblaw am wastraff y cartref, y mae’r Cyngor yn gyfrifol am 

ddelio ag eg. Mae hyn yn cynnwys gwastraff masnachol, tipio heb ganiatâd, sbwriel a 

daflwyd a cherbydau a adawyd. 

Dan Adran 45 y Ddeddf Diogelwch Amgylcheddol 1990, gorfodir yr awdurdod lleol i gasglu 

a chael gwared ar wastraff masnachol os yw preswylydd eiddo’n gofyn am hynny. Gall y 

Cyngor godi tâl rhesymol am y gwasanaethau hyn. Mae sawl eiddo masnachol yn dewis 

contractwr preifat i gasglu eu gwastraff ond mae’r Cyngor yn dal i wasanaethu mwy na 900 o 

eiddo yn y Fwrdeistref Sirol. 

Mae gan Wrecsam gefndir da mewn glendid strydoedd. Fodd bynnag, ceir problemau gyda 

throseddwyr cyson yn tipio gwastraff yn anghyfreithlon – mae hyn yn cynnwys tipio heb 

ganiatâd a gadael cerbydau. 

Golyga tipio heb ganiatâd gadael gwastraff ar dir nad yw wedi ei bennu i’r pwrpas hwnnw. 

Mae hon yn broblem gynyddol yn genedlaethol oherwydd y costau o waredu gwastraff yn 

gyfreithlon, anwybyddiaeth a diogi cyffredinol. Y prif ffactor sy’n gyfrifol am y cynnydd 

diweddar mewn ceir a adawir yw’r dirywiad mewn prisiau sgrap sy’n golygu y bydd gofyn i 

lawer o berchnogion dalu i gael gwared ar eu ceir. 

1.28.1 Beth yw ein hopsiynau a beth allwn ei wneud? 

Cynllun Her Busnes ac Amgylchedd 

Sefydlwyd hwn gan Lywodraeth Cynulliad Cymru ac mae’n 

targedu trydydd partïon sy’n helpu busnesau bach a chanolig i 

wella eu perfformiad amgylcheddol. 

Cynigia’r cynllun fwyafswm o £10 000 ar ôl gweld tystiolaeth o 

arian cyfatebol. Gallai prosiectau gynnwys y rhai sy’n: 

• codi ymwybyddiaeth busnesau o faterion 

amgylcheddol; 

• helpu i sicrhau bod materion amgylcheddol yn dod 

yn rhan o’r agenda fusnes; 

• caniatáu i gwmnïau sy’n dymuno gwella eu 

perfformiad amgylcheddol gyfle i gymryd rhan 

mewn prosiectau. 

Mae prosiectau blaenorol a ariannwyd wedi cynnwys: 

• Groundwork Cymru i alluogi’r cwmni i gynnal 

cynhadledd deuddydd i fusnesau er mwyn trafod 

hybu perfformiad amgylcheddol busnesau bach a 

chanolig; 

• Asiantaeth Ynni Abertawe’n cynhyrchu canllaw o 

gyflenwyr a gosodwyr technolegau ynni effeithiol ac 

ynni adnewyddadwy. 

Gwastraff masnachol 

Mae llawer o’r defnyddiau a geir o eiddo 

masnachol yn ailgylchadwy, gan gynnwys poteli, 

papur, blychau cardbwrddm paledau a phecynnu 

arall. 

Byddai budd sylweddol mewn cynnig casgliad ar 

wahân o ddefnyddiau ailgylchadwy i eiddo 

masnachol. Mae sawl ffordd o wneud hyn: 

1. Cynigir yr un gwasanaeth i gwsmeriaid 

masnachol ag a gynigir i breswylwyr h.y. 

cynhwyswyr ar wahân ar gyfer papur, 

tuniau metel a photeli plastig a bin ar gyfer 

gwastraff gwyrdd, lle’n briodol. Ni fyddai 

tâl ychwanegol am y gwasanaeth hwn. 

2. Gallai’r Cyngor gynnig casgliad ar wahân 

ar gyfer papur a chardbwrdd i’w ailgylchu. 

Byddai’r cwsmer yn manteisio ar drethi 

llai pe bai swm eu gwastraff yn gostwng. 

3. Gallai’r Cyngor gynnig casgliad ar wahân 

i dafarndai, clybiau a gwestai a chasglu gwydr cymysg i’w ailgylchu. Byddai’r 

cwsmer yn manteisio ar drethi llai pe bai swm y gwastraff yn gostwng. 

86


Gellir dewis un neu bob un o’r dewisiadau hyn neu gellid dod o hyd i ateb arall. Bwriada’r 

Cyngor ymgynghori â’i gwsmeriaid masnach ynghylch hyn. 

Yn ogystal, mae’r Cyngor yn awyddus i annog busnesau i reoli gwastraff yn fwy cynaliadwy 

a bydd yn hwyluso hyn lle’n bosibl. 

Ar y cyd â thafarndai, gwestai a bwytai lleol, cychwynnodd y Cyngor ar arbrawf o gasgliad ar 

wahân o wydr cymysg o eiddo a oedd yn fodlon cymryd rhan. Asesir dichonoldeb yr arbrawf 

gyda golwg ar estyn y casgliad o wydr ledled y Fwrdeistref Sirol. 

Cerbydau a Adawyd 

Mae’r Cyngor yn cydnabod bod yn rhaid symud cerbydau a adawyd yn gyflym. Mae ganddo 

bolisi ar hyn o bryd o symud cerbydau sydd wedi dod i ddiwedd eu bywyd yn rhad ac am 

ddim er mwyn cael gwared ar unrhyw bwysau ariannol. Bwriada’r Cyngor barhau â’r polisi 

hwn, ynghyd ag erlyn pobl sy’n gadael cerbydau, lle mae digon o dystiolaeth i wneud hyn. 

Mae cerbydau a adawyd yn denu plant a gallai hyn arwain at anafiadau. Maent hefyd yn cael 

eu llosgi, sy’n arwain at ryddhau gwenwynau a difwynwyr eraill i’r awyr, sy’n berygl pellach. 

Dangosodd archwiliad diweddar o ystadegau fod mwy na 300 o geir yn cael eu llosgi’n 

fwriadol bob blwyddyn yn ardal Bwrdeistref Sirol Wrecsam. Er mwyn taclo hyn, cymerodd y 

Cyngor ran ym Menter Gostwng Llosgi Cerbydau’n Fwriadol yn 2001/02, ar y cyd â 

Gwasanaeth Tân Gogledd Cymru a Heddlu Gogledd Cymru. Nod y fenter oedd symud 

cerbydau cyn y gellid eu llosgi. Mae’r cydweithrediad agos hwn wedi arwain at nifer 

gynyddol o gerbydau’n cael eu symud yn gyflym. Mae’r gostyngiad hwn mewn amser wedi 

lleihau’r risg o fandaliaeth a llosgi bwriadol. 

Taflu sbwriel a thipio heb ganiatâd 

Cydnabyddir bod taflu sbwriel a thipio heb ganiatâd yn ddrwg i werth amwynderau ardal ac 

yn berygl posibl. I raddau, gellir rheoli’r broblem o daflu sbwriel drwy ddarparu digon o 

finiau sbwriel a chodi unrhyw sbwriel a daflwyd yn fuan. Cydnabyddodd y Llywodraeth yr 

angen am safonau ar gyfer delio â sbwriel a chyhoeddodd Gôd Ymarfer ar Sbwriel dan 

ddarpariaethau a gafwyd yn Neddf Diogelwch Amgylcheddol 19909. Manylodd y côd ar 

amserau ymateb a safonau manwl ar gyfer delio â sbwriel mewn mannau gwahanol. 

Yn debyg i’r broblem o daflu sbwriel, gellir rheoli tipio heb ganiatâd i raddau drwy gael 

gwared arno’n gyflym. Yr athroniaeth sylfaenol yw bod peidio â symud sbwriel a adawyd 

heb ganiatâd yn arwain eraill i feddwl bod hyn yn dderbyniol yn y lleoliad hwnnw, ac felly 

annog mwy o sbwriel. 

Mae’r Cyngor yn cydnabod y gellir cael gwelliannau sylweddol dim ond drwy newid agwedd 

y cyhoedd. Yn y tymor hir, rhaid i’r cyhoedd ystyried bod taflu sbwriel a thipio heb ganiatâd 

yn gymdeithasol annerbyniol. Gwelir cynyddu ymwybyddiaeth y cyhoedd o’r problemau o 

sbwriel a thipio heb ganiatâd a gweithrediadau gorfodi llymach yn erbyn troseddwyr fel 

camau i’w cymryd yn y tymor byr i helpu i ddelio â’r broblem. 

Mae’r Cyngor wedi cyflogi pedwar swyddog addysg ac ailgylchu sy’n codi ymwybyddiaeth y 

cyhoedd o’r problemau sy’n codi pan na ymdrinnir â gwastraff yn gywir. 

87


Er mwyn cynyddu effeithlonrwydd ei rôl gorfodaeth amgylcheddol, mae’r Cyngor wedi 

penodi dau warden cymunedol/swyddog gorfodi a fydd yn casglu tystiolaeth er mwyn 

galluogi’r Cyngor i erlyn pobl sy’n taflu sbwriel neu sy’n tipio heb ganiatâd. 

Bwriada’r Cyngor ymgynghori â’r cyhoedd ynghylch oriau agor ei ganolfannau ailgylchu 

gwastraff y cartref er mwyn gweld a oes modd eu gwella o fewn cyfyngiadau ariannol 

cyfredol. Y nod yw sicrhau eu bod ar agor pan fo mwyafrif y cyhoedd yn dymuno eu 

defnyddio. 

Mae’r Cyngor yn bwriadu sicrhau yr hysbysebir y mesurau uchod yn llawn er mwyn cynyddu 

eu heffeithiolrwydd. 

Gellir cael manylion pellach am gynlluniau’r Cyngor o ran rheoli sbwriel yn y Cynllun 

Sbwriel yn Adran 11. 

Crynodeb – Beth ydym yn ei wneud a beth fyddwn yn ei wneud? 

Cafwyd y dewisiadau a awgrymwyd yn Adran 5 i gyflawni nodau Wrecsam o enghreifftiau o 

arfer gorau ledled y DU ac o ffynonellau gwybodaeth y gellir eu gweld yn y cyfeiriadau yn Adran 

12. 

Amlinellir crynodeb isod: 

� Cyflogi dau swyddog addysg ailgylchu i hybu lleihau gwastraff, ac ailgylchu a 

chompostio yn y Fwrdeistref Sirol; 

� Darparu biniau compost i unrhyw un sy’n gofyn amdanynt. 

� Mwyhau cyfleustra i breswylwyr drwy ddarparu gwasanaeth casglu o ymyl y ffordd. 

� Dechreuodd arbrawf ym mis Gorffennaf 2002 lle casglwyd defnyddiau ailgylchadwy 

a gwastraff gwyrdd am yr ail wythnos i’r gwastraff arferol. Estynnir y cynllun ledled 

y Fwrdeistref Sirol yn y 5 mlynedd nesaf, yn amodol ar gymeradwyaeth aelodau a 

chyllid. 

� Un ganolfan ailgylchu gwastraff y cartref newydd yn y Fwrdeistref Sirol yn ystod y 5 

blynedd nesaf i gynnig cyfle i ailgylchu llawer o wastraff y cartref a darparu 

cyfleusterau casglu ar gyfer gwastraff domestig peryglus. Disgwylir canolfan bellach 

yn y dyfodol. 

� 30 canolfan ailgylchu cymdogaethol ledled y Fwrdeistref Sirol i gynnig cyfleusterau 

ailgylchu cyfleus. 

� Adfer mwy o wastraff sy’n weddill yn unol â hierarchaeth gwastraff Llywodraeth 

Cynulliad Cymru. 

88


PERI IDDO DDIGWYDD 

Er mwyn gweithredu’r Strategaeth Gwastraff Dinesig Integrdig hwn yn effeithiol, rhaid i’r 

Cyngor ystyried yr elfennau sy’n hanfodol er mwyn iddo ddigwydd. Mae’r rhain yn 

cynnwys: 

� codi ymwybyddiaeth y boblogaeth o faterion gwastraff a’r hyn allant ei wneud i 

helpu i adeiladu dyfodol cynaliadwy; 

� asesu’r isadeiledd sydd ar gael o ran yr hyn fydd ei angen yn y dyfodol a sut mae 

hyn yn cydweddu â Chynllun Datblygu Unedol y Cyngor a Chynllun Gwastraff 

Rhanbarthol Gogledd Cymru; 

� asesu’r cyllid sydd ar gael a sut y gallwn gael mwy o gyllid; 

� sefydlu cynlluniau ailgylchu a sbwriel statudol. 

YMWYBYDDIAETH O WASTRAFF 

Mae ymwybyddiaeth amgylcheddol yn y Fwrdeistref Sirol wedi mynd o nerth i nerth yn y 10 

mlynedd ddiwethaf. Mae’r Cyngor wedi ymgymryd â’r her o fodloni a mynd tu hwnt i 

dargedau cenedlaethol drwy ystyried a gweithredu cyfres o fentrau ymwybyddiaeth. 

Y cyhoedd yw’r prif fudd-ddeiliaid o ran llwyddiant mentrau Strategaeth Gwastraff Wrecsam; 

heb eu cefnogaeth a’u cyfranogiad, ni all a ni fydd cynlluniau’n llwyddo. 

Mae’n rhesymol tybio nad yw’r cyhoedd yn gyffredinol yn meddwl am reoli gwastraff yn 

gyson ac mae’n annhebygol y bydd y rhan fwyaf yn ystyried effaith eu gwastraff ar yr 

amgylchedd. Drwy ymgyrchoedd amgylcheddol a sylw yn y cyfryngau’n ddiweddar, mae’r 

cyhoedd yn dechrau bod yn fwy ymwybodol o’r problemau ond mae gofyn i’r Cyngor 

ddatblygu hyn a chysylltu’r darlun byd-eang i sefyllfa’r Fwrdeistref Sirol. 

Mae’r ymgyrchoedd addysg mwyaf llwyddiannus yn darparu cydbwysedd rhwng dosbarthu 

gwybodaeth i’r cyhoedd, gofyn am gyngor a rhoi atborth. Dangosodd astudiaethau diweddar 

y dylai gwybodaeth fod yn gryno, yn syml a chyfeirio at gyd-destun y cynllun o fewn y 

materion ehangach o reolaeth amgylcheddol a gwastraff yn lleol a chenedlaethol. O’r 

dechrau, dylid gofyn am farn y cyhoedd, er mwyn rhoi ymdeimlad o berchnogaeth iddynt. 

Dylid rhoi atborth rheolaidd ar ffurf newyddlenni neu erthyglau rheolaidd yn y wasg. Mae 

hyn yn bwysig o ran cynnal y momentwm drwy gyflwyno canlyniadau lleol, a dylid 

cyflwyno’r rhain mewn cyd-destun cenedlaethol, lle’n bosibl. 

1.29 Ymgyrchoedd Cenedlaethol 

Yn y Strategaeth Gwastraff i Gymru, amlinellodd y Cynulliad y prif nodau ar gyfer rhaglen 

addysg am wastraff: 

� newid ymddygiad cwsmeriaid a gwneuthurwyr gyda’r nod o symud i ffwrdd o 

gymdeithas sy’n taflu pethau i ffwrdd; 

89


� cynyddu ymwybyddiaeth o’r cynhyrchydd gwastraff (e.e. beth sy’n digwydd i 

wastraff ar ôl iddo gael ei roi yn y bin); 

� cynyddu cyfranogiad mewn mentrau lleihau gwastraff (e.e. cynlluniau ailgylchu); 

� newid barn (e.e. rhoi effaith amgylcheddol cyfleusterau rheoli gwastraff mewn 

cyd-destun â datblygiadau eraill); 

� gweld gwastraff fel adnodd gwerthfawr. 

Mae sawl menter ledled y DU a gefnogir gan Lywodraeth Cynulliad Cymru. Mae’r rhain yn 

cynnwys y Fenter Genedlaethol Ymwybyddiaeth o Wastraff (NWAI), sefydliad a sefydlwyd 

gan lywodraeth y DU i annog y cyhoedd i fabwysiadu agwedd fwy cyfrifol tuag at wastraff a 

delio ag ef mewn ffordd sy’n fwy cynaliadwy. Mae Waste Watch yn cyflawni gwaith 

rheoli/ysgrifenyddol ar gyfer NWAI yng Nghymru a Lloegr. Mae’n gweithio gyda grwpiau 

cymunedol, awdurdodau lleol a diwydiannau i addysgu, hysbysu a chodi ymwybyddiaeth o 

leihau gwastraff, ailddefnyddio ac ailgylchu. 

Ymwybyddiaeth o Wastraff Cymru 

Mewn crynodeb o’r Strategaeth Gwastraff i Gymru, nodir gwastraff fel y broblem 

amgylcheddol bwysicaf yn wynebu Cymru heddiw. Mae Ymwybyddiaeth o Wastraff 

Cymru’n fenter sy’n dod o’r NWAI. Noddir hi gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a 

Chadwch Gymru’n Daclus ac ariannir hi gan Lywodraeth Cynulliad Cymru. Lansiwyd y 

rhaglen yn swyddogol ym mis Chwefror 2003 a chyfeirir hi at bob sector o’r gymuned a bydd 

yn annog pobl i gymryd rhan. Amcanion penodol y prosiect yw: 

� Annog pobl i feddwl a gweithredu’n wahanol o ran cynhyrchu gwastraff a’i reoli. 

� Hybu perchnogaeth a chyfrifoldeb am wastraff drwy ganolbwyntio ar fuddion 

lleihau gwastraff, ailddefnyddio, ailgylchu, compostio a phrynu cynnyrch 

ailgylchedig. 

� Datblygu gweithgareddau, negeseuon a phrosiectau sy’n helpu ac sy’n cydweddu 

ymgyrchoedd a gwasanaethau lleol. 

� Cefnogi gwaith sefydliadau eraill sydd â nodau tebyg. 

Mae manwerthwyr, y diwydiant gwastraff, y cyfryngau, y maes academaidd, llywodraeth leol 

a chanolog a sefydliadau nad ydynt yn rhan o’r llywodraeth yn cefnogi Ymwybyddiaeth o 

Wastraff Cymru. Sefydlwyd cysylltiadau â sefydliadau tebyg yn Yr Alban a Gogledd 

Iwerddon hefyd. 

Mae “Rethink Rubbish,” ymgyrch y DU i hybu llai o wastraff, ailgylchu ac ailddefnyddio’n 

gysylltiedig i Ymwybyddiaeth o Wastraff Cymru. Mae’n rhan o’r NWAI sydd â’r un 

amcanion ag Ymwybyddiaeth o Wastraff Cymru. 

Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn awyddus i ddefnyddio cyhoeddusrwydd 

cenedlaethol lle’n bosibl a lle mae’n debygol o ychwanegu gwerth at ymgyrchoedd lleol. 

90

1.29.1 Eco-Ysgolion 


Mae’r rhaglen eco-ysgolion yn gynllun Ewropeaidd a gynlluniwyd i arwain disgyblion i 

ddysgu mwy am eu hamgylchedd. Mae’n gysylltiedig â’r Cwricwlwm Cenedlaethol; 

lluniwyd y pynciau blynyddol er mwyn eu cwblhau yn y flwyddyn academaidd. Mae’r ysgol 

gyfan yn rhan ohoni, disgyblion, athrawon, staff ategol a rhieni. 

Mae’r rhaglen yn cynnwys astudio yn y dosbarth ynghyd ag ymarferion ymarferol gyda’r 

myfyrwyr yn creu system rheolaeth amgylcheddol yn yr ysgol. Mae’n cwmpasu ynni, dŵr, tir 

ysgol, lleihau ac adfer gwastraff, cludiant a byw’n iach. Mae prosiectau’n cynnwys 

archwiliadau gwastraff, cynlluniau lleihau gwastraff a mentrau ailgylchu. 

Archwilir cyflawniadau’r ysgol a rhoddir Baner Werdd iddi os yw’r archwilwyr yn fodlon y 

diwallwyd yr holl feini prawf gofynnol, sy’n safon debyg i’r ISO 14001 ar gyfer busnesau. 

Rhoddwyd y Faner Werdd i sawl ysgol yn y Fwrdeistref Sirol, gan gynnwys Ysgol Sant 

Christopher, a ddefnyddir fel model i ysgolion eraill sy’n cofrestru ar gyfer y rhaglen ecoysgolion. 

Mae grantiau bach ar gael nawr i helpu ysgolion wneud gwir argraff ar wastraff: gall ysgolion 

ymgeisio am nwyddau i helpu lleihau gwastraff, megis biniau compost a rhwygwyr papur, 

neu gallant ymgeisio am gyllid ar gyfer syniadau mwy dyfeisgar. 

EnCams 

Mae’r Cyngor wedi ail-ymuno ag EnCams (Environmental Campaigns limited), y rhaglen 

Pobl a Lleoedd. Mae EnCams yn elusen a noddir gan y Llywodraeth sy’n rhedeg yr ymgyrch 

Cadwch Brydain yn Daclus a Going for Green. 

Mae gan y rhaglen Pobl a Lleoedd fwy na 130 o sefydliadau partner. Awdurdodau lleol yw’r 

rhain yn bennaf, ond mae hefyd yn cynnwys cyrff preifat a chyrff sy’n gyfrifol am dir y mae 

gan y cyhoedd fynediad iddo, megis Railtrack a Dyfrffyrdd Prydain. 

Datblygwyd y rhaglen o brosiectau arbrofol helaeth EnCams a wnaed yn y 1980au hwyr. 

Targedodd y prosiectau hyn ardaloedd lle ystyriwyd sbwriel yn broblem ac archwiliodd 

ffyrdd o ymdrin ag ef. Datblygwyd ymagwedd systematig wedyn yn seiliedig ar elfennau 

gwreiddiol y darn ymgynghorol a gafwyd yn y Côd Ymarfer ar Sbwriel. Mae’n galluogi 

darpariaeth dull cyflawni ar gyfer ansawdd amgylcheddol lleol gwell drwy: 

� werthuso 

� datblygu 

� gweithredu 

� gorfodi 

� addysg 

Mae elfennau allweddol yn cynnwys bwletinau gwybodaeth rheolaidd, y newyddlen, y 

gynhadledd flynyddol a gwobrau. 

91

1.30 Ymgyrchoedd Lleol 


Er mwyn codi ymwybyddiaeth o wastraff yn y Fwrdeistref Sirol ac annog pobl i gymryd rhan 

yn ein mentrau, mae’r Cyngor yn buddsoddi mewn rhaglen addysg gynhwysfawr. Bydd hyn 

yn rhoi cefnogaeth a hyrwyddiad i fentrau lleihau gwastraff ac ailgylchu ynghyd â chefnogi 

rheolaeth gynaliadwy yn y Fwrdeistref Sirol. 

1.30.1 Swyddogion Addysg 

Mae’r Cyngor wedi cyflogi dau swyddog addysg/ailgylchu a fydd yn canolbwyntio ar godi 

ymwybyddiaeth o wastraff a chynnig cyswllt rhwng y cyhoedd a’r Cyngor wrth weithredu’r 

strategaeth hon. 

� Byddant yn fan cyswllt wrth ymgynghori’n gyhoeddus ar y ddogfen hon. 

� Maent wedi cynorthwyo â hybu’r cynllun ymyl y ffordd arbrofol ac maent yn rhoi 

cefnogaeth a chyngor i’r cyhoedd. 

� Maent yn hybu’r defnydd o ganolfannau ailgylchu gwastraff y cartref a 

chanolfannau ailgylchu cymdogaethol. 

Yn fwy cyffredinol, byddant yn ystyried darparu cyngor a chyfarwyddyd i breswylwyr a 

phlant ysgol ar y materion canlynol: 

� Cynaladwyedd a rheoli gwastraff; 

� Lleihau gwastraff; 

� Compostio gartref; 

� Y targedau y mae’n rhaid i’r Cyngor eu bodloni er mwyn cydymffurfio â 

deddfwriaeth ryngwladol a chenedlaethol; 

� Sut all preswylwyr helpu’r Cyngor yn ei ymdrechion i gwrdd â’r targedau hyn; 

� Y problemau sy’n codi pan nad yw gwastraff yn cael ei drin yn gywir, er 

enghraifft, sbwriel a thipio heb ganiatâd. 

Bodlonir y nodau uchod drwy: 

� baratoi a dosbarthu cyngor a gwybodaeth i breswylwyr ar ffurf taflenni, 

arddangosfeydd ac erthyglau yn y wasg leol; 

� cyflwyniadau i rai â diddordeb, gan gynnwys cynghorau cymunedol, plant ysgol, 

clybiau a chyrff eraill; 

� cael atborth gan breswylwyr ynghylch eu canfyddiadau o faterion gwastraff, gan 

gynnwys lleihau, ailgylchu a chompostio, ynghyd ag awgrymiadau i wella’r 

gwasanaeth. 

92

1.30.2 Ailgylchu gyda Michael! 


Dengys ymchwil fod rhoi enw neu frand ar gynnyrch neu wasanaeth wrth wraidd ei 

lwyddiant. Mae’r brandiau mwyaf llwyddiannus y rhai y gall y cwsmer eu deall ac sy’n 

hawdd eu cofio. 

Tendrodd y Cyngor am wasanaethau 

ymgynghorydd hysbysebu i roi brand i 

wasanaethau rheoli gwastraff yn Wrecsam. Bu 

i’r ymgynghorydd llwyddiannus greu 

‘Ailgylchu gyda Michael’. Dewiswyd y 

cymeriad gan fod y Cyngor yn teimlo bod y 

cysyniad yn ddymunol i bobl o bob oed. Mae 

Michael ynr han annatod o’r cynllun ymyl y 

ffordd ac, os bydd yn llwyddiannus, bydd yn 

cael ei ddefnyddio ledled y Fwrdeistref Sirol ar 

ddefnydd hybu a hysbysebion. 

1.30.3 Gorfodaeth 

Er y byddai’n well gan y Cyngor hybu addysg am wastraff mewn ffordd ragweithiol, mae’n 

sylweddoli y bydd rhan o’r gymuned a fydd yn parhau i weithredu’n anghyfrifol o ran rheoli 

gwastraff. 

Dylid cosbi’r rhai sy’n parhau i dipio gwastraff yn anghyfreithlon, gadael cerbydau, taflu 

sbwriel a gadael i’w cŵn faeddu. Mae’r Cyngor yn ymroddedig i helpu i wneud Wrecsam yn 

lle glân a dymuno i fyw ynddo ac ni fydd yn goddef unrhyw un o’r gweithgareddau uchod. 

Yn y gorffennol, mae’r Cyngor wedi erlyn nifer o droseddwyr yn llwyddiannus ond mae 

cannodd o achosion heb eu datrys. Mewn ymdrech i unioni hyn ac atal troseddwyr, mae’r 

Cyngor wedi penodi dau warden cymunedol/swyddog gorfodi a fydd yn gyfrifol am orfodi 

polisi’r Cyngor a chefnogi’r heddlu ac Asiantaeth yr Amgylchedd wrth atal gweithgareddau 

gwastraff anghyfreithlon. 

93

1.31 Cynllun Gweithredu 


Mae’r Cyngor wedi llunio cynllun gweithredu sy’n manylu ar y mentrau i’w gweithredu ar y 

cyd â gweithredu’r strategaeth hon. 

Ffigwr 7: Cynllun Gweithredu Gwastraff 

Blaengaredd Gwnaed yn 

2003/04 

Dau swyddog addysg ailgylchu i hybu rheolaeth gynaliadwy o wastraff. 

Dau warden cymunedol/swyddog gorfodi i gynorthwyo â dyletswyddau 

gorfodi, gan gynnwys cael tystiolaeth er mwyn erlyn pobl sy’n taflu 

sbwriel a thipio heb ganiatâd. 

Cynnal cyswllt â mentrau ymwybyddiaeth gwastraff rhanbarthol, 

cenedlaethol a rhyngwladol eraill. ● 

Blaengaredd Gwnaed yn 

2003/04 

Canolfannau ailgylchu cymdogaethol: hyrwyddo m wy o safleoedd. 

Ymgynghori â’r cyhoedd ar faterion rheoli gwastraff. 

Darparu adeilad ar gyfer casglu defnyddiau ailgylchadwy sych a gesglir 

cyn eu cludo i fasnachwyr ailgylchu. ● 

Darparu canolfan ailgylchu gwastraff y cartref newydd gyda gwell 

ddarpariaeth ar gyfer defnyddiau ailgylchadwy. ● 

Lansio’r Strategaeth Rheoli Gwastraff Integredig. 

94 

● 

● 

● 

Bwriedir ar 

gyfer 2004/05 

Bwriedir ar 

gyfer 2004/05 

Casgliad ymyl y ffordd o ddefnyddiau ailgylchadwy sych – estyn y 

cynllun yn raddol. ● 

● 

● 

Bwriedir ar 

gyfer 2005/06 

Bwriedir ar 

gyfer 2005/06 

Bwriedir ar 

gyfer 2006/07 

Bwriedir ar 

gyfer 2006/07

Isadeiledd 

1.32 Yr angen am gyfleusterau newydd 


Y prif hwb tu ôl i’r Strategaeth Rheoli Gwastraff Integredig hon yw annog symud tuag at 

reolaeth fwy cynaliadwy o wastraff yn y Fwrdeistref Sirol. Yn hanesyddol, mae’r ardal wedi 

gweld twf sylweddol mewn gwastraff ac mae wedi dibynnu ar gladdu sbwriel. Yn y 

blynyddoedd diwethaf, mae’r Cyngor wedi gweld gwelliant yn y cyfraddau ailgylchu ond 

rhaid i hyn gyflymu tipyn er mwyn cwrdd â thargedau cenedlaethol. 

Er mwyn cynyddu cyfraddau ailddefnyddio, ailgylchu a chompostio yn y Fwrdeistref Sirol, 

rhaid cyflwyno systemau rheoli gwastraff newydd ynghyd ag isadeiledd i’w cefnogi. 

Mae’r Cyngor wedi nodi angen am gyfleusterau newydd i helpu preswylwyr i ailgylchu eu 

gwastraff. Rhaid i gyfleusterau fod yn hawdd i’w defnyddio ac mewn man cyfleus yn y 

gymuned. 

Unwaith mae defnyddiau ailgylchadwy’n cael eu casglu, mae angen eu trefnu a’u cydosod i 

raddau cyn iddynt gael eu cludo i’w hailbrosesu. Nid oes gan y Cyngor gyfleuster priodol ar 

hyn o bryd ac mae’n cydnabod bod angen cyfleuster adfer defnyddiau yn y Fwrdeistref Sirol. 

Ar gyfer y casgliad ymyl ffordd, cludir defnyddiau i Gaer, Shotton a St Helens i’w prosesu. 

Nid yw’r Cyngor yn ystyried bod hon yn ffordd gynaliadwy gan ei bod yn groes i’r egwyddor 

o agosrwydd a’r dewis amgylcheddol ymarferol gorau. 

Mae’n rhaid i’r Cyngor fodloni targedau compostio anodd hefyd a fydd yn gofyn am brosesu 

swm sylweddol o ddefnyddiau organig yn lleol. Nid oes modd i gyfleusterau compostio’r 

Fwrdeistref Sirol drin â’r symiau hyn ac mae angen cryn dipyn mwy o allu. Byddai raid 

darparu hyn ar safle newydd. 

Mae’r Cyngor wedi cydnabod yr angen i archwilio opsiynau heblaw am gladdu sbwriel sy’n 

weddill hefyd. 

1.32.1 Llywodraeth Cynulliad Cymru 

Mae Llywodraeth Cynulliad Cymru wedi nodi amcangyfrifon o ofynion cyfleusterau rheoli 

gwastraff dinesig Cymru er mwyn cyrraedd targedau ailgylchu/compostio’r Cyfarwyddyd 

Claddu Sbwriel o 40% o 2010 ymlaen. Gellir gweld y rhain yn Nhabl 4; mae’r ystod a roddir 

ar gyfer cyfraddau twf o 0% a 3%. 

95


Tabl 4: Gofynion cyfleusterau rheoli gwastraff dinesig yng Nghymru 

Math o Gyfleuster 

96 

Gofynion ar gyfer bob blwyddyn 

(1000 tunnell) 

2010 2013 2020 

A. Ailgylchu defnyddiau 406-561 406-613 406-754 

B. Compostio 243-337 243-368 243-453 

C. Ynni o wastraff* 60 60 60 

D. Cyfleusterau eraill i fodloni’r Cyfarwyddyd Claddu Sbwriel os nad yw’r 

targedau ailgylchu/compostio’n mynd y tu hwnt i 40% 

E. Cyfleusterau’n ychwanegol i C a D i reoli gwastraff sy’n weddill e.e. 

claddu, ynni o wastraff 

0 123-594 334-1125 

913-1287 790-818 579-625 

* Cynrychiola hyn y cyfleuster yn Crymlyn Burrows ger Abertawe 

Ffynhonnell – “Callio am Wastraff – Strategaeth Genedlaethol i Gymru”, Llywodraeth Cynulliad Cymru, 2002 

1.33 Cynllunio ar gyfer cyfleusterau newydd 

1.33.1 Canolfannau ailgylchu cymdogaethol 

Er mwyn estyn yr ystod o gyfleoedd ailgylchu ar gael i’r preswylydd, dymuna’r Cyngor 

ddarparu 16 o ganolfannau ailgylchu cymdogaethol eraill (tu hwnt i’r 14 a adeiladwyd yn 

2002/03). Bydd y swyddogion addysg ailgylchu’n gweithio gyda chymunedau lleol i ddod o 

hyd i fannau priodol i’r cyfleusterau ailgylchu. 

1.33.2 Canolfannau ailgylchu gwastraff y cartref 

Mae’r Awdurdod wedi ailfodedlu darpariaeth canolfannau ailgylchu gwastraff y cartref a 

gynlluniwyd i hwyluso rheolaeth fwy cynaliadwy o wastraff a chynnig mynediad mwy 

cyfleus i breswylwyr. 

Lle’n bosibl, bydd y canolfannau newydd yn hawdd eu cyrraedd ac i ffwrdd o fannau sy’n 

denu llawer o draffig. Bydd digon o le i barcio a dadlwytho ac i drin defnyddiau. Archwilir a 

diwygir oriau agor er mwyn ymdrin â gofynion y cyhoedd. 

Bydd gan bob ganolfan ystod fwy o gynhwyswyr i hwyluso gwahanu gwastraf i’w ailgylchu. 

Darperir cynhwyswyr arbennig i gadw gwastraff domestig peryglus hefyd. 

Bwriada’r Cyngor ymchwilio i’r posibilrwydd o ddarparu man i wahanu defnyddiau y gellir 

eu hailddefnyddio; gallai gynnwys pren, nwyddau DIY, dodrefn a nwyddau gwyn. Mae rhai 

awdurdodau lleol yn gweithredu cynlluniau lle gall y cyhoedd symud nwyddau am ffi isel, 

mae eraill yn gweithio mewn partneriaeth â grwpiau cymunedol lleol sy’n dosbarthu nwyddau 

i aelodau anghenus yn y gymuned neu’n ailwampio nwyddau i’w hail-werthu.

1.33.3 Trin a Chael Gwared ar Wastraff 


Nid yw’n ymarferol na’n economaidd bosibl i ailgylchu neu gompostio ein holl wastraff: 

pwysleisia adran 5 y ddogfen hon yr angen am ddewisiadau eraill i drin a chael gwared ar y 

gwastraff sy’n weddill. Mae sawl dewis am gyfleusterau i drin a chael gwared ar wastraff 

sy’n weddill; ar hyn o bryd, nid oes cyfleusterau tebyg yn y Fwrdeistref Sirol – nac yng 

Ngogledd Cymru. 

Fel a drafodir yn Adran 5, rydym wedi cyrraedd cyfnod o drafodaeth gyda chwmni rheoli 

gwastraff yn y sector preifat sy’n bwriadu adeiladu cyfleuster integredig yn y Fwrdeistref. 

Mae’r cwmni’n trafod math a maint y cyfleuster gyda’r awdurdod cynllunio a’r Cynulliad ar 

hyn o bryd. 

1.34 Rheoleiddio a chyfleusterau gwastraff 

Gofynnir i unrhyw un sy’n cadw, trin neu gael gwared ar wastraff ar dir ddal trwydded neu 

ddal trwydded atal a rheoli llygredd a chael caniatâd cynllunio i gyflawni’r gweithgareddau 

hyn ar y safle. Ni phrosesir cais am drwyddedau rheoli gwastraff na rheoli ac atal llygredd 

heb y caniatâd cynllunio perthnasol. 

Ni awdurdodir caniatâd cynllunio oni bai yr ystyried bod y datblygiad yn briodol i’r ardal a’r 

safle’n addas ar gyfer y gweithgaredd arfaethedig. Seilir penderfyniadau cynllunio ar bolisïau 

a amlinellir mewn cyfarwyddyd cynllunio cenedlaethol, y Cynllun Gwastraff Rhanbarth a’r 

Cynllun Datblygu Unedol (gweler Adran 7.4). 

Daeth y drefn trwyddedu rheolaeth gwastraff gyfredol yn gyfreithiol dan Ddeddf Diogelwch 

Amgylcheddol 1990 a gweithredir hi gan Reoliadau Trwyddedau Rheolaeth Gwastraff 1994. 

Dywed y rheoliadau na fydd gwastraff yn cael ei gadw, ei drin na’i waredu mewn ffordd a 

fydd yn achosi llygredd i’r amgylchedd, yn niweidio iechyd pethau byw neu’n tarfu ar 

systemau ecolegol y maent yn rhan ohonynt ac, yn achos iechyd dynol, na fydd yn niweidio 

synhwyrau nac eiddo nac yn niweidio iechyd dynol. Trwyddedir cyfleusterau a rheoleiddir 

amodau trwyddedu gan Asiantaeth yr Amgylchedd. 

Mewn ymateb i’r Cyfarwyddyd CE 96/61 ar Atal a Rheoli Llygredd, daeth y Ddeddf Atal a 

Rheoli Llygredd yn gyfreithiol yn y DU yn 1999; gweithredir y ddeddf hon gan y Rheoliadau 

Atal a Rheoli Llygredd (2000). Maent yn gymwys i weithgareddau rheoli gwastraff penodol 

megis safleoedd claddu o faint penodol a chyfleusterau sy’n ymwneud â phrosesu llosgi. 

Gofynnir i’r cyfleusterau hyn gael trwyddedau atal a rheoli llygredd arbennig. 

Mae gan y trwyddedau hyn broses ymgeisio fwy cymhleth ac mae’r amodau’n gaethach na 

thrwyddedau rheoli gwastraff o ran gollyngiadau i’r awyr, dŵr a’r tir ac maent yn cael eu 

monitro’n ofalus er mwyn cadw at derfynau penodol. Unwaith eto, Asiantaeth yr 

Amgylchedd sy’n gyfrifol am reoleiddio gweithgareddau. 

1.35 Perthynas â’r Cynllun Datblygu Unedol 

Arweinir polisïau gwastraff yng Nghymru gan y dogfennau canlynol o Lywodraeth Cynulliad 

Cymru, y Strategaeth Gwastraff i Gymru, Polisi Cynllunio Cymru (Mawrth 2000) a Nodyn 

Technegol 21 Gwastraff (Tachwedd 2001). 

97


Mae cyfarwyddyd cyfredol yn pwysleisio’r angen am benderfyniadau rheoli gwastraff i 

ystyried: 

� cynaladwyedd 

� yr hierarchaeth gwastraff 

� yr egwyddor agosrwydd 

� hunanddigonedd rhanbarthol 

� y dewis amgylcheddol ymarferol gorau (dewis rheolaeth gynaliadwy o wastraff) 

Trafodir yr egwyddorion hyn yn fanylach yn Adran 3.5. 

Mae Wrecsam yn rhan o grŵp rhanbarthol awdurdodau lleol Gogledd Cymru fel a ddiffinnir 

gan TAN 21 at ddibenion cynllunio gwastraff. Roedd y Cynulliad yn disgwyl i’r tri grŵp 

gwastraff rhanbarthol gynhyrchu cynlluniau gwastraff rhanbarthol erbyn Tachwedd 2003. Ar 

ôl cymeradwyaeth y Cynulliad, bydd y cynlluniau rhanbarthol yn cael eu rhoi i awdurdodau 

lleol unigol i’w cynnwys yn eu cynllun datblygu unedol. 

Mae gan awdurdodau cynllunio lleol yng Nghymru nod statudol i ddarparu ar gyfer sefydlu 

rhwydwaith integredig a digonol o osodiadau cael gwared ar wastraff. Mae cyfarwyddyd 

presennol yn diwygio hyn i rwydwaith o gyfleusterau rheoli gwastraff. 

Bydd cynlluniau gwastraff rhanbarthol yn asesu’r angen am fedr rheoli gwastraff newydd ar 

sail ranbarthol a disgwylir i awdurdodau cynllunio lleol gytuno ar ddyrannu’r medr newydd 

hwnnw i bob awdurdod unigol. 

Adlewyrcha’r cynllun datblygu presennol y ddibyniaeth hanesyddol ar gladdu sbwriel. Mae 

bron i holl wastraff y Fwrdeistref Sirol yn cael ei gladdu. Mae’r cyfarwyddyd cenedlaethol 

newydd yn mynnu symud i ffwrdd o’r dull hwn a’r dull o losgi, tuag at leihau gwastraff ac 

adfer gwerth o wastraff drwy ei ailddefnyddio, ei ailgylchu neu driniaeth arall, gan gynnwys 

adfer ynni. Mae datblygu cyfleusterau rheoli gwastraff newydd yn rhan annatod o’r 

strategaeth hon. 

Gofynnir i’r Cyngor fel awdurdod cynllunio gwastraff i sicrhau yr adferir neu y gwaredir 

gwastraff heb beryglu iechyd dynol a heb ddefnyddio prosesau neu ddulliau a allai niweidio’r 

amgylchedd. Yn benodol, ni ddylai beryglu dŵr, aer, pridd, planhigion nac anifeiliaid nac 

achosi niwsans oherwydd sŵn neu aroglau nac effeithio ar gefn gwlad neu leoedd o 

ddiddordeb arbennig. 

1.36 Cludo gwastraff 

Cludir yr holl wastraff a gesglir gan y Cyngor ar y ffordd gan nad oes digon o isadeiledd i allu 

cludo mewn unrhyw ffordd arall. Ystyrir teithiau cerbydau casglu sbwriel a’r pellter rhwng 

lleoliad y casgliad a’r man gwaredu’n ofalus er mwyn sicrhau pellter teithio lleiaf. Cesglir a 

gwaredir sbwriel mor agos â phosibl i ethos yr egwyddor agosrwydd sy’n datgan y dylid cael 

gwared ar wastraff mor agos â phosibl i’r man y cynhyrchir ef. 

Mae cludo defnyddiau ailgylchadwy i’w hailbrosesu’n achosi mwy o broblem gan nad oes 

llawer o gyfleusterau ailbrosesu yng Ngogledd Cymru. Nid yw hyn yn gynaliadwy gan fod y 

defnyddiau’n cael eu cludo’n bell, sy’n negyddu effeithiau amgylcheddol positif ailgylchu. 

98


Bydd cyfleuster trefnu a storio yn ardal Wrecsam (yn debyg i’r un sy’n cael ei gynllunio) yn 

gostwng pellterau cludo’n sylweddol. 

Bydd y Cyngor yn ymdrechu i ddod o hyd i farchnadoedd i ddefnyddiau’n lleol. Lle nad yw 

hyn yn bosibl, bydd yn chwilio am ddull mwy cynaliadwy o gludo. 

99


Rhaglen Cymru ar gyfer Gwella (Gwerth Gorau) 

Gwerth gorau yw’r term cyffredinol sy’n cwmpasu canllawiau statudol y Llywodraeth ar 

gyfer moderneiddio’r ffordd y rheolir ac y darperir gwasanaethau lleol. Mae’r Llywodraeth 

wedi diffinio gwerth gorau fel ‘dyletswydd i ddarparu gwasanaethau i safonau clir – gan 

gynnwys cost ac ansawdd – yn y ffordd fwyaf economaidd, effeithlon ac effeithiol bosibl’. 

Gwelir gwerth gorau fel dyletswydd i gael gwelliant parhaus wrth ddarparu gwasanaethau. 

Bwriedir gwerth gorau i hybu gwelliant parhaus. Wrth ddatblygu arolygon gwerth gorau, 

rhaid i gynghorau ystyried y canlynol: herio cyfiawnder swyddogaeth; cymharu perfformiad 

ag eraill; ymgynghori â budd-ddeiliaid perthnasol; ac asesu cystadleuaeth wrth ymarfer y 

swyddogaeth. 

Yn flaenorol, arolygwyd holl wasanaethau’r Cyngor gan y Comisiwn Archwilio. Lluniwyd 

Rhaglen Cymru ar gyfer Gwella gan Lywodraeth Cynulliad Cymru a chyflwynwyd hi ym mis 

Mehefin 2002. Gofynnir i awdurdodau lleol Cymru gyflawni eu dadansoddiad o berfformiad 

eu hunain drwy ddefnyddio dangoswyr perfformiad a sefydlir gan awdurdodau unigol yn eu 

cynlluniau perfformiad a gymeradwywyd gan y Comisiwn Archwilio (Cymru). 

1.37 Targedau Perfformiad Gwerth Gorau 

Gofynnir i awdurdodau lleol gyflawni arolygon gwerth gorau o’u holl wasanaethau dros 

gyfnod 5 mlynedd. Cyflawnwyd arolygon casglu sbwriel, ailgylchu, glanhau strydoedd a 

chynnal a chadw tir yn Wrecsam ym mis Hydref 2001. Archwiliodd arolygwyr gofnodion yr 

Adran Gwasanaethau Cymunedol i brofi cadernid y dangosyddion perfformiad blaenorol. 

Archwiliasant gynlluniau’r Adran i sicrhau bod swyddogion wedi gosod targedau anodd a 

realistig i ddangos gwelliannau mewn perfformiad. Cyfwelwyd â chroesdoriad o staff er 

mwyn i’r arolygwyr fesur canfyddiad y cyhoedd o wasanaethau casglu sbwriel, glanhau 

strydoedd a chynnal a chadw tir y Cyngor. Cyfwelwyd â swyddogion ac aelodau etholedig 

hefyd. 

Cyhoeddwyd canlyniadau’r arolwg ym mis Rhagfyr 2001. Aseswyd y gwasanaeth casglu 

sbwriel fel ‘gwasanaeth teg ac addawol a fyddai’n gwella’ ac aseswyd y gwasanaeth cynnal a 

chadw tir, sy’n cynnwys glanhau strydoedd, fel ‘gwasanaeth da a fydd yn gwella’. 

Datblygwyd cyfres o ddangoswyr ansawdd a gofynnir i gynghorau anelu at y chwarter uchaf. 

Rhaid i ddogfennau arolygu gwerth gorau ddangos y cafwyd arolwg trylwyr. Bydd y 

Comisiwn Archwilio’n ymgymryd ag arolygon achlysurol ac mae ganddo bwerau gorfodi ar 

gyfer gwasanaethau sy’n methu. 

Mae’r Cynulliad wedi symleiddio’r dangoswyr perfformiad perthnasol yn ddiweddar a fydd 

yn cael eu mesur dan y broses. Yr amcan oedd cyflwyno darlun cywir ar gyfer cymharu ac 

annog awdurdodau lleol i gyflwyno eu dangoswyr eu hunain i fesur perfformiad ac ymuno â 

chlybiau meincnodi er mwyn cymharu ag awdurdodau eraill. 

Bodola dangoswyr ar gyfer holl swyddogaethau awdurdodau lleol, gan gynnwys iechyd, 

gwasanaethau cymdeithasol, addysg, tai a gwasanaethau amgylcheddol. Dangosir y rhai ar 

gyfer gwasanaethau amgylcheddol yn Nhabl 5. 

100


Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn aelod o glybiau meincnodi a sefydlwyd dan y 

broses gwerth gorau i ganiatáu i gynghorau gymharu perfformiad a rhannu arfer gorau. Mae 

Wrecsam yn aelod o Glwb Meincnodi Cymru Gyfan, y Gymdeithas o Ragoriaeth mewn 

Gwasanaeth Cyhoeddus a’r rhwydwaith Gwasanaeth Cyhoeddus. 

Tabl 5: Safonau Perfformiad Llywodraeth Cynulliad Cymru 

Gwastraff dinesig % a ailgylchwyd NAWPI 5.1 a 

% a gompostiwyd NAWPI 5.1 b 

% a ddefnyddiwyd i adfer gwres, ayb NAWPI 5.1 c 

% a gladdwyd NAWPI 5.1 d 

Glanhau strydoedd Canran y ffyrdd a thir perthnasol a archwiliwyd a oedd o safon uchel neu 

dderbyniol o lendid 

101 

NAWPI 5.5 

Casgliadau domestig Nifer y casgliadau a gollwyd fesul 100,000 casgliad o wastraff domestig NAWPI 5.6 

Canran y boblogaeth sy’n derbyn gwasanaeth ailgylchu ymyl y ffordd neu sy’n 

byw o fewn milltir o ganolfan ailgylchu 

NAWPI 5.7

Adnoddau 


Bydd gweithredu’r strategaeth rheoli gwastraff hon yn golygu costau sylweddol or an cyfalaf 

ar gyfer offer a chyfleusterau newydd, costau cynnal cynlluniau a chyfleusterau newydd a 

chostau staff. 

1.38 Cyfalaf 

Dangosir y costau cyfalaf tybiedig ar gyfer gwella cyfleusterau ailgylchu a chanolfannau 

ailgylchu gwastraff y cartref yn y Fwrdeistref Sirol yn Nhabl 6 isod. 

Tabl 6: Costau cyfalaf go iawn a thybiedig ar gyfer cyfleusterau ailgylchu a 

chanolfannau ailgylchu gwastraff y cartref 

Canolfan ailgylchu 

gwastraff y cartref 

newydd 

Adeilad storio defnyddiau 

ailgylchadwy sych 

Costau estyn 

Cynllun ymyl ffordd – 

biniau gwastraff gardd 

Canolfannau ailgylchu 

cymdogaethol pellach 

2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 

328,430 922,600 

261,000 

50,000 93,200 

102 

322,000 108,680 105,030 116,440 

Cyfanswm costau cyfalaf 639,430 1,337,800 108,680 105,030 116,440 

Mae’r Cyngor yn bwriadu diwallu’r costau hyn drwy gyllid ychwanegol gan y Cynulliad a 

darpariaethau cyllidebol y Cyngor (gweler Adran 9.4 am yr opsiynau). 

1.39 Costau cynnal 

Gwelir y costau cynnal tybiedig ar gyfer gwella cyfleusterau ailgylchu a chanolfannau 

gwastraff y cartref yn y Fwrdeistref Sirol yn Nhabl 7. Mae’r Cyngor yn trafod darparu 

cyfleuster rheoli gwastraff integredig ar hyn o bryd. Byddai’r cyfleuster integredig yn 

cynyddu gallu’r Cyngor i ailgylchu a chompostio’r gwastraff. Byddai’n galluogi’r Cyngor i 

gael mwy o werth o’i wastraff drwy broses ynni o wastraff hefyd. Effaith gyfunedig y 

mesurau hyn fyddai lleihau swm y gwastraff a gladdir. Fodd bynnag, nid yw’n bosibl darparu


manylion costau cynnal ar hyn o bryd gan nad yw’r contract ar gyfer darparu’r cyfleuster hwn 

wedi ei orffen hyd yn hyn. 

Tabl 7: Costau cynnal tybiedig ar gyfer rheoli gwastraff 

Swyddogion addysg 

ailgylchu 

Gwybodaeth/ 

cyhoeddusrwydd 

Cynllun ymyl ffordd – 

defnyddiau sych 


cymdogaethol 

Adeilad cadw – costau 

gwaith 

Paratoi dogfen Strategaeth 


2003/04 2004/05 2005/06 2006/07 2007/08 

72,000 74,200 76,400 78,700 81,100 

30,200 65,100 86,200 101,500 118,200 

144,300 450,100 803,400 981,800 1,190,000 

100,300 103,800 109,270 113,100 117,000 

7,400 60,000 62,100 64,300 66,500 

50,000 70,000 

Casglu 2,021,800 1,937,800 1,995,900 2,080,700 2,145,500 

Cael gwared ar wastraff 2,440,300 2,482,200 2,556,600 2,857,200 2,964,300 

Glanhau strydoedd 1,217,200 1,421,200 1,463,800 1,507,800 1,553,000 

Costau prosesu ailgylchu 90,500 153,400 187,800 223,300 

Incwm ailgylchu -83,000 -134,900 -160,200 -188,200 


gwastraff y cartref 

538,500 636,100 655,200 674,900 695,100 

Costau ailgylchu eraill 61,200 218,100 224,600 253,000 261,200 

Cerbydau diwedd bywyd 14,000 74,000 76,200 78,500 80,900 

Cael gwared ar 

oergelloedd 

163,100 94,100 96,900 99,800 102,800 

Hybu compostio gartref 3,000 3,100 3,200 3,300 

Cyfanswm y costau 6,860,300 7,627,200 8,228,170 8,992,100 9,414,000 

103

cynnal 

1.40 Amser staff y Cyngor 


Mae’r Cyngor yn cyflogi dau swyddog addysg ailgylchu llawn amser i hybu lleihau gwastraff, 

ailddefnyddio, ailgylchu, compostio ac adfer. Ategir at y swyddogion hyn a chefnogir nhw 

gan staff eraill yn yr Adran Gwasanaethau Cymunedol yn ôl y gofyn. 

Disgwylir i weithredu’r cynlluniau cyfalaf arfaethedig ar gyfer cyfleusterau ailgylchu a 

chanolfannau gwastraff y cartref yn costio oddeutu £65,000 y flwyddyn o ran amser staff y 

Cyngor. 

1.41 Pwy fydd yn talu am hyn? 

Mae’r prif ffynonellau o gyllid ychwanegol ar gael i awdurdodau lleol fel a ganlyn: 

1.41.1 Llywodraeth Cynulliad Cymru 

Mae Llywodraeth Cynulliad Cymru wedi cydosod pecyn o gyllid ychwanegol i weithredu’r 

Strategaeth Gwastraff i Gymru. Rhoddir grantiau i bob awdurdod lleol i hybu mwy o 

ailgylchu a chompostio. Gall awdurdodau lleol ddefnyddio’r grantiau i ddatblygu ffyrdd mwy 

cynaliadwy o reoli gwastraff, megis: 

� gweithredu cynlluniau ailgylchu a chompostio ar gyfer gwastraff dinesig, gan 

gynnwys datblygu a gwella canolfannau gwastraff y cartref; 

� darparu rhaglenni addysg i gynyddu ymwybyddiaeth ymysg y cyhoedd a 

diwydiant; 

� datblygu partneriaethau rhwng awdurdodau lleol ynghyd â’r sectorau cyhoeddus, 

preifat a gwirfoddol i gynnwys datblygu prosesau a marchnadoedd ar gyfer 

ailgylchu a chompostio. 

Gwerthusir cynnydd awdurdodau lleol o ran y grant penodol gan archwilwyr allanol. ac 

adferir unrhyw gyllid na ddefnyddiwyd ef yn briodol y flwyddyn ddilynol. Ar ôl tair blynedd, 

bydd Llywodraeth Cynulliad Cymru’n arolygu’r cynigion hyn ac yn penderfynu ar gamau 

gweithredu pellach fel sy’n briodol. 

1.41.2 Treth y Cyngor 

Ffynhonnell arall o gyllid yw cynnydd mewn Treth y Cyngor. Ar hyn o bryd, nid yw’r 

Cyngor yn bwriadu dilyn y llwybr hwn. 

104


1.41.3 Taliadau uniongyrchol am gasglu gwastraff 

Mae codi tâl ar breswylwyr am gasglu gwastraff wedi denu llawer o sylw yn y cyfryngau yn 

ddiweddar. Nid yw’r arfer yn bosibl dan ddeddfwriaeth y DU ar hyn o bryd ond mae’n cael ei 

wneud mewn sawl rhanbarth arall o Ewrop lle codir tâl yn unol â swm y gwastraff a gesglir o 

gartref. Yn yr achlysuron hyn, codir tâl yn debyg i unrhyw wasanaeth cyhoeddus arall megis 

nwy neu drydan yn dibynnu ar faint y defnyddiwyd. 

Mae astudiaethau wedi dangos bod codi tâl yn annog pobl i leihau eu gwastraff a chychwyn ar 

ailgylchu. Mae’r refeniw’n dod â chyllid pwysig ar gyfer casgliadau ymyl ffordd wedyn. 

Mae llywodraeth y DU yn ystyried gweithredu newid mewn deddfwriaeth i ganiatáu i 

awdurdodau lleol godi tâl am gasglu sbwriel y cartref ond nid yw’n debyg o ddigwydd am 

sawl blwyddyn eto. 

105

Cynllun Ailgylchu 

1.42 Strategaeth Ailgylchu 


Amlinella adran 5.2 o’r Strategaeth Rheoli Gwastraff Dinesig hwn y dewisiadau ar gael i 

Gyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam i gyflawni ei dargedau ailgylchu. Dewiswyd y 

dewisiadau mwyaf addas i ffurfio cynllun gweithredu. Mae gweithrediad y cynllun 

gweithredu’n amdol ar ganlyniad arbrofion a chytundebau contract ond bydd y sail yn dal yr 

un fath: 

• Mae’r Cyngor yn bwriadu bodloni neu fynd y tu hwnt i dargedau’r Llywodraeth am 

ailgylchu, compostio ac adfer. 

• Mae’r Cyngor yn bwriadu: 

i. gweithio gyda chynghorau cyfagos i gynhyrchu strategaeth ranbarthol yn unol â 

Nodyn Cyngor Technegol (Gwastraff) 21 Cymru TAN 21, 

ii. hybu, annog a chynorthwyo grwpiau Agenda 21 leol a 

iii. monitro ei berfformiad amgylcheddol drwy ddefnyddio’r system EMAS fewnol. 

• Bydd swyddogion addysg gwastraff/ailgylchu’r Cyngor yn hybu rheolaeth gynaliadwy 

o wastraff er mwyn annog pobl i leihau gwastraff a chynyddu’r symiau maent yn eu 

hailddefnyddio, ailgylchu ac adfer. 

• Bwriada’r Cyngor estyn casgliadau ymyl ffordd ar gyfer gwastraff gardd a phethau 

sych i gwmpasu 24,000 o gartrefi erbyn 2004/05. Mae cynllun yn cwmpasu 6,000 o 

gartrefi’n cael ei arbrofi ar hyn o bryd. Ystyrir y profiadau a geir o’r cynllun arbrofol 

ynghyd â barn preswylwyr cyn penderfynu sut i estyn y cynllun. 

• Mae’r Cyngor hefyd yn bwriadu dilyn a gweithredu unrhyw gynllun cost effeithiol 

arall o ran casglu defnyddiau ailgylchadwy a allai godi yn ystod bywyd y strategaeth 

hon a diwygio’r strategaeth yn unol â hynny. 

• Bwriada’r Cyngor sefydlu 10 canolfan ailgylchu cymdogaethol yn ystod 2002/03 a 10 

arall yn 2003/04 a 10 yn 2004/05. Bydd gan y safleoedd gynhwyswyr gwydr, papur, 

tuniau a brethyn. Ychwanegir cynhwyswyr eraill yn ôl yr angen. 

• Lle’n ddichonol, bwriedir cael cyfleusterau ailgylchu gwell yn y canolfannau 

ailgylchu gwastraff y cartref ar gyfer gwahanu mwy o ddefnyddiau, yn benodol 

gwastraff domestig peryglus. 

Mae adran 5.3 yn ymdrin â dewisiadau a chamau gweithredu ar gyfer bodloni targedau 

compostio. 

106

1.42.1 Review 


Arolygir a diweddarir y strategaeth gwastraff gyfan, gan gynnwys y cynllun ailgylchu, bob 

tair blynedd o ran y dewisiadau sydd ar gael yn sgil technoleg, deddfwriaeth a chyfle i greu 

partneriaethau. Mae’n bosibl y bydd newidiadau mewn contractau’n mynnu newidiadau i’r 

strategaeth a’r cynllun ailgylchu. Bydd y rhain yn cael eu hystyried a’u dogfennu’n briodol. 

1.42.2 Gofynion Cyfreithiol Hanfodol 

Cyflwyniad 

Cynhwysir y rhan fwyaf o’r gofynion cyfreithiol hanfodol o ran Adran 49 o Ddeddf 

Diogelwch Amgylcheddol 1990 yn y strategaeth hon. Pwrpas y darn hwn yw nodi lle gellir 

dod o hyd i’r wybodaeth berthnasol a rhoi gwybodaeth ychwanegol lle bo angen. 

Gwastraff rheoledig y disgwylir iddo gael ei gasglu yn ystod 2003-2008 

Amcangyfrifwyd gwastraff rheoledig ar gyfer y pum mlynedd ariannol nesaf yn seiliedig ar 

batrymau twf presennol a’r twf disgwyliedig mewn tai/poblogaeth yn ystod y cyfnod hwn 

(Tabl 10-1). Amcangyfrifon yw’r ffigyrau a byddant yn cael eu harolygu ochr yn ochr â’r 

gwir wastraff bob blwyddyn ariannol a bydd y tybiadau’n cael eu haddasu’n unol â hyn. 

Tabl 0-1: Gwastraff tybiedig 2003-2008 

Blwyddyn 2003/2004 2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 

Cyfanswm y gwastraff dinesig 

(tunnell) 84,393 85,854 87,327 88,812 90,345 

Amcangyfrifwyd cyfansoddiad y gwastraff hefyd er mwyn tybio ei gynnwys ailgylchadwy 

(Tabl 10-2). Defnyddiwyd gwybodaeth o’r rhaglen Dadansoddi Gwastraff Cymru ddiweddar. 

Bwriada’r Cyngor gyflawni ei ddadansoddiad gwastraff ei hun o fewn amserlenni’r 

strategaeth hon er mwyn pennu cyfansoddiad gwastraff y Fwrdeistref Sirol. 

107


Tabl 0-2: Cyfansoddiad tybiedig y gwastraff 2003-2008 (tunnelli) 

Cyfansoddiad y Gwastraff 2003/2004 2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 

Papurau newydd a chylchgronau 7,342 7,469 7,597 7,727 7,860 

Papur ailgylchadwy arall 3,460 3,520 3,580 3,641 3,704 

Pecynnu cardbwrdd 6,583 6,697 6,812 6,927 7,047 

Papur arall 4,220 4,293 4,366 4,441 4,517 

Ffilm plastig 2,701 2,747 2,794 2,842 2,891 

Pecynnu plastig trwchus 2,701 2,747 2,794 2,842 2,891 

Plastig trwchus arall 675 687 699 710 723 

Brethyn 1,857 1,889 1,921 1,954 1,988 

Pethau llosgadwy eraill 10,212 10,388 10,567 10,746 10,932 

Gwydr 5,232 5,323 5,414 5,506 5,601 

Gwastraff cegin a gompostir 6,751 6,868 6,986 7,105 7,228 

Gwastraff gardd 8,692 8,843 8,995 9,148 9,305 

Pridd a phethau pydradwy eraill 9,030 9,186 9,344 9,503 9,667 

Caniau fferus 1,435 1,460 1,485 1,510 1,536 

Metelau fferus eraill 2,363 2,404 2,445 2,487 2,530 

Metelau di-fferus 760 773 786 799 813 

Offer trydanol ac electronig 2,532 2,576 2,620 2,664 2,710 

Pethau peryglus posibl 422 429 437 444 452 

fines 3,123 3,177 3,231 3,286 3,343 

DIY a phethau eraill nad ydynt yn 

llosgi 4,304 4,379 4,454 4,529 4,608 

Gwastraff rheoledig y disgwylir iddo gael ei brynu yn ystod 2003-2008 

Nid yw Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn bwriadu prynu unrhyw wastraff rheoledig yn 

ystod y cyfnod hwn. 

Gwastraff rheoledig y disgwylir iddo gael ei drin drwy ei wahanu neu ei becynnu at 

ddibenion ailgylchu yn ystod 2003-2008 

Amcangyfrifwyd y defnyddiau y disgwylir iddynt gael eu hailgylchu (Tabl 9) drwy 

ddefnyddio: 

• cyfansoddiad tybiedig y gwastraff; 

• y systemau ailgylchu y disgwylir iddynt fod mewn lle bob blwyddyn; 

• lefel ddisgwyliedig cyfranogiad y cyhoedd bob blwyddyn;. 

• effeithiolrwydd gwahanu defnyddiau ar ymyl y ffordd. 

108


Tabl 9: Y defnyddiau sy’n debygol o gael eu casglu i’w hailgylchu (tunnell) 

Defnydd 2003/2004 2004/2005 2005/2006 2006/2007 2007/2008 

Papur/cardbwrdd 3,634 5,425 6,716 7,670 8,672 

Plastig trwchus 111 266 615 826 1,068 

Brethyn 343 513 569 627 687 

Gwydr 966 1,446 1,605 1,768 1,937 

Pethau pydradwy 491 1,289 2,731 3,649 4,695 

Metel fferus 788 1,132 1,349 1,522 1,703 

Metel nad yw’n fferus 316 463 563 640 720 

Gwastraff gardd 4,823 4,434 4,066 3,556 2,964 

Pethau ailgylchadwy 1,489 2,006 2,226 2,452 2,687 

Cyfanswm a ailgylchir neu a gompostir 12,962 16,975 20,441 22,711 25,133 

% a ailgylchir neu a gompostir 15% 20% 23% 26% 28% 

% a ailgylchir 9% 13% 16% 17% 19% 

% a gompostir 6% 7% 8% 8% 8% 

Arolygir hyn yn flynyddol wrth i’r systemau ailgylchu sydd mewn lle newid o ran math ac 

amserlen yn unol â chanlyniad arbrofion a chontractau. Seiliwyd lefel ac effeithiolrwydd 

cyfranogiad y cyhoedd ar ganlyniadau astudiaethau mewn ardaloedd eraill yn y wlad. 

Dewiswyd cyfraddau gweddol uchel er mwyn dangos yr hyn sydd ei angen er mwyn cwrdd 

â’n targedau. Mae’r Cyngor yn sylweddoli y bydd angen ymgyrch ymwybyddiaeth ddwys er 

mwyn cyrraedd y cyfraddau hyn. Pan fydd arbrofion ailgylchu’n gyflawn, bydd Wrecsam yn 

gallu defnyddio ei data ei hun a gellir addasu ffigyrau i adlewyrchu canlyniad sy’n agosach i’r 

gwir ganlyniadau. 

Bydd newidiadau i ddeddfwriaeth sy’n ymwneud â rheoli gwastraff peryglus ac offer trydanol 

ac electronig (adrannau 3.4). Mae’n debygol y bydd hyn yn arwain at gynnydd yn y 

cyfraddau ailgylchu o’r pethau hyn. Fodd bynnag, nid oes gwybodaeth ar gael ar hyn o bryd i 

fesur y lefelau tebygol yn y llif gwastraff dinesig, felly nid ydym wedi eu tybio. Arolygir y 

sefyllfa hon wrth i ni gael mwy o wybodaeth. 

Trefniadau y disgwylir iddynt gael eu gwneyd gyda chontractwyr gwaredu gwastraff 

2002-2007 

Gweler adran 5.4 am fanylion. 

Costau a buddion tybiedig a geir o’r camau arfaethedig a amlinellir yn y cynllun hwn yn 

ystod 2002-2007 

Gweler adran 9 am fanylion. 

109

Cynllun Sbwriel 


Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn ymroddedig i wneud yr ardal yn lle dymunol i 

drigolion. Mae’r Cyngor yn cydnabod y dylai twristiaid ac ymwelwyr i’r Fwrdeistref Sirol 

adael â’r argraff fod y dref a’r ardaloedd cyfagos yn lân, heb sbwriel ac yn ardaloedd y 

dymunat ddychwelyd iddynt. Mae presenoldeb sbwriel a daflwyd neu a dipiwyd heb 

ganiatâd: 

• yn gwaethygu amwynderau ardal; 

• yn gallu arwain at golli refeniw wrth i fusnesau wrthod symud i’r ardal; 

• yn gallu atal twristiaid rhag ymweld â’r atyniadau. 

Mae angen ymdrech bendant ar draws pob sector o’r gymuned. Mae taflu a thipio sbwriel yn 

cael effaith debyg o ran rhwystredigaeth gyhoeddus. 

1.43 Gwerthuso 

Mae gan awdurdod lleol ddyletswydd i gadw strydoedd a thir penodedig yn rhydd o sbwriel 

i’r safonau a ddiffinnir yn y Côd Ymarfer ar Sbwriel a gyhoeddwyd dan Adran 89 (7) o 

Ddeddf Diogelwch Amgylcheddol 1990. Mae gan yr Adran Gwasanaethau Cymunedol 

gyfrifoldeb uniongyrchol am lanhau’r strydoedd a chael gwared ar wastraff a daflwyd. 

Lluniwyd strategaeth sbwriel i sicrhau bod y Cyngor yn parhau i gydymffurfio â’r safonau a 

geir yn y Côd Ymarfer uchod. Mae mesurau ychwanegol yn cael eu cyflwyno i wella’r 

systemau presennol o ran lleihau gwastraff a glanhau strydoedd. Byddant yn cynnwys 

defnydd gwell o adnoddau, hyfforddiant, addysg a gorfodaeth. 

Gellir rhannu’r Fwrdeistref Sirol yn dair ardal: 

� tref Wrecsam 

� cefn gwlad Wrecsam 

� pentrefi trefol Wrecsam 

Mae’r Cyngor yn gyfrifol am lendid rhan fwyaf o ffyrdd y Fwrdeistref Sirol. Rhoddwyd parth 

i bob un yn unol â’u defnydd a chanllawiau’r Côd Ymarfer. 

Monitrir glendid strydoedd drwy ddefnyddio’r system ENCAMS (Grŵp Cadwch Brydain yn 

Daclus) sef y dull monitro safon a dderbynnir gan Lywodraeth Cynulliad Cymru a’r 

Comisiwn Archwilio. Asesir glendid yn ôl y safon ganlynol: 

A. rhydd o sbwriel 

B. rhai pethau bach yn unig 

C. ychydig o sbwriel 

Ch. llawer o sbwriel 

110


Mae’r Cyngor wedi mabwysiadu’r dull canlynol o ddewis ardaloedd ar hap i sicrhau bod y 

gwaith o fonitro glendid strydoedd yn gyson. 

Sefydlwyd cronfa ddata’n rhestru holl strydoedd y Fwrdeistref Sirol sydd mewn categorïau 1, 

2 neu 3. Is-rennir strydoedd yn 12 sector sy’n cyfateb i ardaloedd cyfagos y Fwrdeistref Sirol 

a sectorau a arolygir yn eu tro. Caiff strydoedd dethol eu marcio ar fap i hwyluso’r cynllunio. 

Asesir rhannau o’r strydoedd targed ar hap drwy ddefnyddio’r canllawiau a geir yn y Côd 

Ymarfer Sbwriel. Tynnir llun o’r strydoedd a archwilir er mwyn cyfeirio atynt yn y dyfodol. 

Cydosodir a chofnodir y data. Cofnodir data perthynol ychwanegol ar y daflen a nodir 

gwybodaeth am faw cŵn, graffitti a chyflwr biniau sbwriel. Os oes llawer o sbwriel mewn 

ardal, rhoddir gwybod i’r Is-Adran Glanhau Strydoedd er mwyn adfer y sefyllfa’n brydlon. 

Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn cydymffurfio â’r canllawiau ar ddangoswyr 

perfformiad sy’n ofynnol gan Lywodraeth Cynulliad Cymru. Cyflawnir arolygon ar sampl ar 

hap o 2% o strydoedd y Fwrdeistref Sirol yn y parthau 1, 2 neu 3. 

Mae Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn aelod o raglen Pobl a Lleoedd ENCAMS ac wedi 

cael gwiriad annibynnol o ganlyniadau’r arolwg glanhau strydoedd fel rhan o’r system 

archwilio a rheoli amgylcheddau lleol (LEAMS). Cymharodd yr arolwg annibynnol yn dda â 

chanlyniadau’r Cyngor. Cyflawnwyd arolwg annibynnol ym mis Gorffennaf 2003 gan staff 

Cadwch Gymru’n Daclus. Ceir manylion yr arolwg hwn yn Atodiad C. 

Dengys y graff isod (ffigwr 8) gymhariaeth o fynegai glendid awdurdodau lleol yng Nghymru 

o’i gymharu â mynegai glendid Wrecsam. Mae cymhariaeth o ganlyniadau blynyddoedd 

eraill yn dangos gwelliant cyson. 

Ffigwr 8: Cymharu’r Mynegai Glendid 

Mynegai glendid 

74 

72 

70 

68 

66 

64 

62 

60 

A B C D E F G Wrecsam 

Awdurdodau Lleol Cymru 

D.S. Cynrychiola’r llinell gyfartaledd yr arolwg KWT (ac eithrio Wrecsam). 

111

Dangosydd Perfformiad y Comisiwn 

Archwilio 

Dangosydd J1 y Comisiwn Archwilio 

% y priffyrdd â safon uchel o lendid 

Dangosydd J2 y Comisiwn Archwilio 

Amser ar gyfartaledd a gymerir i gael 

gwared ar sbwriel a daflwyd 


112 

Perfformiad 

Wrecsam 

1999 – 2000 

Targed 

2000 - 2001 

Perfformiad 

Wrecsam 

2000 - 2001 

83 85 96 

5 diwrnod 4 diwrnod 3 diwrnod 

Gellir gwella’r canlyniadau drwy asesu adroddiadau a chanlyniadau monitro’n gyson. 

1.44 Gwaith 

Mae ‘ysgubwyr’ sydd â’u hardaloedd eu hunain i lanhau bob dydd yn glanhau strydoedd. 

Mae tîm o ysgubwyr yn gweithio sifftiau i gwmpasu’r ardal o 05:00 y bore tan 21:00 y nos 

yng nghanol y dref, sef ardal proffil uchaf y Fwrdeistref Sirol. 

Mae dadansoddiad o’r arolygon a phrofiad y tîm glanhau strydoedd wedi nodi ardaloedd 

penodol sy’n gweld mwy o sbwriel ar adeg benodol o’r dydd. Mae ysgubwyr yn diwygio eu 

patrymau gwaith i sicrhau y caiff yr ardaloedd hyn eu clirio cyn gynted â phosibl ar ôl i’r 

sbwriel gael ei daflu. 

Caiff ardaloedd mwy anghysbell eu clirio gan griw glanhau symudol sydd hefyd wedi nodi 

mannau lle ceir mwy o sbwriel. Mae’r timau hyn yn defnyddio ysgubwyr pwerus a 

mecanyddol i lanhau strydoedd. Ategir gan yr ysgubwyr llaw gan ysgubwyr mecanyddol; 

mae’r math mwy yn glanhau sianeli ar hyd ymylon ffyrdd ac yn cwmpasu’r holl Fwrdeistref 

Sirol. Defnyddir unedau mecanyddol llai ar ystadeau llai lle mae angen mwy o hygyrchedd. 

Defnyddir yr ysgubwyr a cherbydau a addaswyd yn arbennig i glirio dail yn yr hydref hefyd. 

Mae gan yr ysgubwyr mecanyddol gyfarpar chwistrellu chwyn. 

Mae tipio heb ganiatâd yn broblem sy’n gwaethygu ymddangosiad ardal. Defnyddir cerbyd 

penoodl i glirio’r sbwriel hwn ar gasgliad wythnosol sy’n dibynnu ar brofiad blaenorol o 

ardaloedd problemus. Ymdrinnir â digwyddiadau eraill wrth i’r Adran gael gwybod 

amdanynt. Ymdrinnir â hyn o fewn 3 diwrnod fel arfer. Monitrir yr amser a gymerir i symud 

gwastraff a dipiwyd yn barhaus. 

Mae hyfforddiant ac adnoddau’n hanfodl i sicrhau casgliad effeithiol. Mae’r staff yn cael 

copïau o fapiau, rhestr o strydoedd yn eu hardal a thaflen gofnodi ddyddiol i nodi’r gwaith a 

gwblheir ac unrhyw ddigwyddiadau. Hyfforddir staff i drin â phethau miniogyn ddiogel 

hefyd. Bydd atborth oddi wrth bobl sy’n gweithio yn y maes yn ein galluogi i ddefnyddio 

adnoddau’n well ac anogir staff i gael mewnbwn i’w trefniadau beunyddiol. 

Mesurir canfyddiadau’r cyhoedd o ran glanhau strydoedd a symud sbwriel a dipiwyd drwy 

Banel y Dinasyddion. Rhoddir gwybodaeth am farn y cyhoedd i’r staff fel eitem yn y 

cyfarfodydd tîm. 

Nid yw glendid strydoedd yn ymwneud â rhoi peiriant i ysgubwr bellach a gadael iddo 

lanhau’r un stryd bob dydd. Arweinir glendied gan ansawdd, amlder glanhau a newidir ffyrdd 

er mwyn rhoi mwy o sylw i ardal benodol os oes mwy o angen glanhau yn y man hwnnw. 

Asesir glendid stryd yn rheolaidd ac ystyrir sylwadau’r cyhoedd hefyd.

1.45 Addysg 


Addysg a mwy o ymwybyddiaeth o’r problemau a achosir gan sbwriel yw’r ffordd fwyaf sicr 

o newid arferion y boblogaeth a chael bwrdeistref sirol heb sbwriel. Bydd cyfuniad o addysg, 

gorfodaeth a gofyn i bobl gydweithredu’n helpu i leihau sbwriel a helpu staff y Gwasanaethau 

Cymunedol i amlygu ardaloedd problemus yn y Fwrdeistref Sirol. 

Yng ngwanwyn 2002, penodwyd dau swyddog addysg ac ailgylchu gan yr Adran 

Gwasanaethau Cymunedol i gyfarfod â grwpiau yn y gymuned i gynyddu ymwybyddiaeth o 

atal sbwriel. Bydd yr Adran Gwasanaethau Cymunedol yn gweithio’n agos gyda swyddogion 

gorfodi’r Adran Diogelu’r Cyhoedd hefyd. Mae eu pwerau’n eu galluogi i gyhoeddi 

hysbysiadau cosbau penodedig dan Adran 88 o Ddeddf Diogelwch Amgylcheddol 1990. 

113

Casgliad 


Mae Polisi Amgylcheddol Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam a gyhoeddwyd yn 2000 yn 

diffinio ymroddiad y Cyngor i reoli gwastraff yn gynaliadwy yn y dyfodol. Bydd yr 

Awdurdod yn ymdrechu i leihau swm y gwastraff a gynhyrchir yn y Fwrdeistref Sirol a hybu 

lleihau gwastraff a chynyddu ailgylchu. Bydd polisi rheolaeth gynaliadwy o wastraff yn 

ceisio cyrraedd y targedau gwyro a lleihau gwastraff a bennwyd gan Lywodraeth Cynulliad 

Cymru. 

Cynaladwyedd yw’r cyswllt allweddol rhwng gwelliant amgylcheddol ac ecolegol a iechyd, 

lles a thwf economaidd y Fwrdeistref Sirol. Bydd defnyddio safleoedd claddu i gael gwared 

ar wastraff yn dod yn ddrutach a bydd y pwyslais ar leihau ac adfer gwastraff. 

Addysg a mwy o ymwybyddiaeth yw cerrig milltir bodloni targedau gwastraff a bydd yr 

Awdurdod yn gweithio’n galed i godi proffil gwastraff mewn ysgolion ac ymysg y cyhoedd 

yn gyffredinol. 

Bydd lleihau’r defnydd o gladdu sbwriel fel dull gwaredu’n rhoi mwy o gyfle i’r cyhoedd 

ailgylchu eu defnyddiau. Yn ystod bywyd y strategaeth gwastraff, bydd y Cyngor yn 

cynyddu nifer y cartrefi sy’n cael budd o gasgliad ymyl ffordd a chasgliad ar wahân ar gyfer 

gwastraff gardd i’w gompostio. Bydd cyfleusterau ailgylchu’n cael eu gwella yng 

nghanolfannau ailgylchu gwastraff cartref yr Awdurdod a bydd mwy o ganolfannau ailgylchu 

cymdogaethol yn cael eu hadeiladu i wneud ailgylchu’n fwy cyfleus i fwy o bobl. 

Prosesir gwastraff cyffredinol o’r gasgliad gwastraff dros ben mewn cyfleuster trin gwastraff 

arbenigol. Bydd peth o’r gwastraff sy’n weddill yn cael ei droi i mewn i belenni i’w 

ddefnyddio fel tanwydd i gael ynni o wastraff a chreu trydan. Bydd y system rheoli gwastraff 

integredig yn sicrhau y gwyrir y symiau mwyaf o wastraff o safleoedd claddu sbwriel, bydd 

yn sicrhau yr adferir defnyddiau gwerthfawr a llai o ddibyniaeth ar adnoddau megis tanwydd 

ffosiledig drwy gynhyrchu ynni o wastraff. 

Bydd Cyngor Bwrdeistref Sirol Wrecsam yn parhau i wella ei wasanaeth rheoli gwastraff a 

darparu gwasanaeth o ansawdd uchel i drigolion a system rheoli gwastraff sy’n dechnolegol 

gadarn er mwyn bodloni targedau gwastraff Llywodraeth Cynulliad Cymru. 

114

CYFEIRIADAU 

1.46 Deddfwriaeth Ewropeaidd 


GWYBODAETH GEFNOGOL 

Gellir cael rhestr o’r ddeddfwriaeth Ewropeaidd sy’n weithredol ar hyn o bryd ar: 

http://europa.eu.int/eur-lex/en/lif/reg/en_register_15103030.html 

Mae’r rhan fwyaf ar ffurf gorchmynion sy’n gosod nodau a therfynau amser i aelodau 

wledydd eu gweithredu drwy orfodi’r ddeddfwriaeth genedlaethol briodol. Gellir gorfodi 

rheoliadau’n uniongyrchol h.y. nid oes raid eu trosi i gyfraith ddomestig. 

1.46.1 Gorchmynion y cyfeirir atynt yn Atodiad D 

Gellir gweld y gorchmynion y cyfeirir atynt yn Atodiad D ar: 

http://europa.eu.int/eur-lex/en/lif/dat/1999/en_399L0031.html 

1.47 Deddfwriaeth y DU 

Gellir cael copïau o ddeddfwriaeth y DU o’r: 

Swyddfa Bapur 

http://www.thestationeryoffice.com/ 

The Stationery Office 

123 Kingsway 

Llundain 

WC2B 6PQ 

Ffôn: 020 7242 6393 or 020 7242 6410 

Ffacs: 020 7242 6394 

e-bost: Llundain.bookshop@theso.co.uk 

Gellir gweld peth deddfwriaeth ar-lein: 

Swyddfa Bapur Ei Mawrhydi 

http://www.legislation.hmso.gov.uk/ 

1.48 Dogfennau Llywodraeth Cynulliad Cymru 

Llywodraeth Cynulliad Cymru, Polisi Cynllunio Cymru, Nodyn Technegol Rhif 21: 

Gwastraff, Tachwedd 2001 

115


Llywodraeth Cynulliad Cymru ‘Callio am Wastraff’, Strategeth Gwastraff Genedlaethol 

Cymru, Mehefin 2002 

Welsh Assembly Government a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Cyfarwyddyd am 

Strategaethau Rheoli Gwastraff Dinesig yng Nghymru, Awst 2002 

1.49 Cyffredinol 

ACBE, Resource Productivity, Awst 2001: Waste Minimisation and Landfill Tax. 

AEA Technology, 2002, Pilot Study on the Composition of Municipal Solid Waste in Wales. 

ENVIROSRIS, 2001, The Waste Diversion Impacts of Bag Limits and PAYT (Pay-As-You- 

Throw) Systems in North America. Ontario, Canada. 

Hunt, L. 1997. The Little Green Book, A Waste Management and Recycling Reference 

Book. LGB Environmental Publications Ltd. Middlesex 

1.50 Llyfryddiaeth 

Aylesford Newsprint, 2000, Achieving Recycling Targets (Best Practice in Materials 

Recycling), Aylesford, Kent. 

Department for Environment Food and Rural Affairs, Draft Climate Change Programme 2001 

Strategaeth DETR (Adran Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig nawr) 2000: Cymru a 

Lloegr. Mai 2000. 

http://www.defra.gov.uk/environment/waste/strategy/cm4693/pdf/wastvol1.pdf 

Adran Masnach a Diwydiant, Ynni o Wastraff 1995 Adran Masnach a Diwydiant – Canllaw 

Arfer Gorau 

Asiantaeth yr Amgylchedd, cyfarwyddyd technegol drafft ar gyfleusterau rheoli gwastraff 

clinigol (Fersiwn 2.2, Medi 2001) 

Canllaw Arfer Da Lleihau Gwastraff Asiantaeth yr Amgylchedd (Mehefin 2001) 

“Tackling Fly Tipping: Guidance for Landowners, managers and members of public”, Flytipping 

Stakeholders Forum. http://www.environment 

agency.gov.uk/business/wasteman/flytip/?version=1 

Y Cyngor Amgylchedd, The Stakeholders’ Guide Sustainable Waste Management, 2000 

Y Comisiwn Brenhinol ar Lygredd Amgylcheddol - Seventeenth Report on Incineration of 

Waste, 1983 

Adran yr Amgylchedd, Cludiant a’r Rhanbarthau, “The use of combined heat and power in 

community heating schemes”, 1999 

Cymdeithas Ynni o Wastraff - Dispelling the Myths, Hydref 2000 

116


George Tchobanoglous, et. al., Integrated Solid Waste Management: Engineering Principles 

and Management Issue, McGraw-Hill, 1993 

Cymru Gynaliadwy, Adroddiad yr Ymgyrch Clytiau Go Iawn 2001 

Cafwyd gwybodaeth bellach o’r wasg fasnach, peiriannau chwilio’r rhyngrwyd a 

chyfathrebiadau personol gyda chyrff perthnasol. 

117

CYSYLLTIADAU 

1.51 Llywodraeth Cynulliad Cymru 

Llywodraeth Cynulliad Cymru 

Bae Caerdydd 

Caerdydd CF99 1NA 

Ffôn: 029 20 825111 

Gwefan: http://www.wales.gov.uk/ 

1.52 Llywodraeth y DU 

Adran yr Amgylchedd, Bwyd a 

Materion Gwledig 

Cyfeiriad post ar gyfer ymholiadau 

cychwynnol: 

Llinell Gymorth DEFRA 

Adran yr Amgylchedd, Bwyd a Materion 

Gwledig 

3-8 Whitehall Place 

Llundain SW1A 2HH 

Rhif ffôn: 08459 33 55 77 

Gwefan: http://www.defra.gov.uk/ 

Adran Cludiant, Llywodraeth Leol a’r 

Rhanbarthau 

Pencadlys a Swyddfeydd Gweinidogion 

Eland House 

Bressenden Place 

LLUNDAIN SW1E 5DU 

Gwefan: www.dtlr.gov.uk 

Gwasanaeth ymholi (8.30am - 5.30pm) : 

Ffôn: 020 7944 3000 

Adran Masnach a Diwydiant 

Uned Ymholiadau 

1 Victoria Street 

Llundain SW1H 0ET 


118 

Uned ymholiadau 020 7215 5000 

Gwefan: http://www.dti.gov.uk/ 

1.53 Asiantaethau’r Llywodraeth 

Asiantaeth yr Amgylchedd Cymru a 

Lloegr 

Gwefan: http://www.environmentagency.gov.uk/?lang=_e 

Ebost: enquiries@environmentagency.gov.uk 

Llinell ymholi: 0845 9333111 

Llinell frys 0800 807060. 

Swyddfa leol: 

Ffordd Penian 

Park Menai 

Bangor 

Gwynedd 

LL57 4DE 

Ffôn: 01248 670770 

Ffacs: 01248 670561 

1.54 Elusennau, Grwpiau a Chyrff 

Cymunedol 

Envirowise 

Llinell gymorth amgylchedd ac ynni: 0800 

585794 

Gwefan: http://www.envirowise.gov.uk/ 

Eco-Ysgolion 

Cyswllt: 

Ms Sue Rigby 

EnCams – Ymgyrchoedd Amgylcheddol 

Elizabeth House 

The Pier 

Wigan WN3 4EX 

Ffôn: +44 1942 824 620 

Ffacs: +44 1942 824 778

e-bost: sue.rigby@encams.org 

Gwefan: http://www.eco-schools.org/ 

Women’s Environmental Network 

(WEN) 

(Real Nappies) 

Blwch SP 306 26 

Llundain E1 1TZ 

Ffôn: 020 7481 9004 

Cymru Gynaliadwy 

Llawr 1af 

41 John Street 

Porthcawl, CF36 3AP 

Ffôn: 01656 783 405 

Gwefan: 

http://www.sustainablewales.org.uk/ 

WRAP 

Jennie Price, Prif Weithredwr 

The Old Academy 

21 Horse Fair 

Banbury 

Oxon, OX16 0AH 

Ffôn: 01295 819900 

Ffacs: 01295 819911 

E-bost: info@wrap.org.uk 

Gwefan: http://www.wrap.org.uk/ 

CYLCH – Rhwydwaith Ailgylchu 

Cymunedol Cymru 

Mal Williams – Prif Weithredwr 

Dewi Smith – Rheolwr Busnes a 

Hyfforddiant 

Cylch 

Canolfan Technoleg Busnes Caerfydd 

Ffordd Senghennydd 

Cathays 

Caerdydd, CF24 4AY 


119 

Gwefan: http://www.cylch.org.uk/ 

Ffôn: 029 2064 7000 

Ffacs: 029 2064 7009 

Cymdeithas Compostio 

Avon House 

Tithe Barn Road 

Wellingborough 

Northamptonshire NN8 1DH 

Ffôn: 01933 227777 

Gwefan: http://www.compost.org.uk/ 

Cymdeithas Gwres a Phŵer Cyfunedig 

David Green, Cyfarwyddwr 

Cymdeithas Gwres a Phŵer Cyfunedig 

Grosvenor Gardens House 

35/37 Grosvenor Gardens 

Llundain SW1W 0BS 

Ffôn: 44 020 7828 4077 

Ffacs: 44 020 7828 0310 

Gwefan: http://www.chpa.co.uk/ 

Ynni o Wastraff 

26 Spring Street 

Llundain W2 1JA 

Ffôn: +44 020 7402 7110 

Ffacs: +44 020 7402 7115 

Gwefan: http://www.efw.org.uk/ 

Ailbeintio Cymunedol 

Gwefan: 

http://www.communityrepaint.org.uk/ 

Ymddiriedolaeth Amgylchedd Cymru 

Pencadlys (De Cymru) – ymholiadau 

cyffredinol

Ebost: info@walesenvtrust.org.uk 

Ffôn: 01443 866 300 

Ffacs: 01443 866 301 

Ymddiriedolaeth Amgylchedd Cymru 

Canolfan Busnes a Thechnoleg Tredomen 

Ystrad Mynach 

Caerffili 

De Cymru 

CF82 7FN 


120


121

Rhestr Termau 



Proses lle anogir defnydd pydradwy i dorri i lawr heb ocsigen mewn cynhwysydd caeëdig. 

Mae’n cynhyrchu deuocsid carbon, methan a soletion/hylif o’r enw traul y gellir ei 

ddefnyddio fel compost a gwrtaith. 

Dulliau Gorau sydd ar Gael 

Sef y cam mwyaf effeithiol a blaengar yn natblygiad gweithgareddau a’u dull gweithredu sy’n 

dangos cynaladwyedd ymarferol dulliau penodol o ran darparu sail ar gyfer gwerthoedd 

gollyngiadau a gynlluniwyd i atal a, lle nad yw hyn yn ymarferol, lleihau gollyngiadau’n 

gyffredinol a’r effaith ar yr amgylchedd. (Gorchymyn Rheoli Llygredd Integredig y CE 

(96/61/EC)) * 

Dewis Amgylcheddol Ymarferol Gorau (BPEO) 

Canlyniad gweithdrefn systematig, ymgynghorol a phenderfynol sy’n pwysleisio diogelu a 

gwarchod yr amgylchedd ar draws tir, awyr a dŵr. Mae’r weithdrefn yn penderfynu ar y 

dewis sy’n rhoi’r budd gorau neu sy’n creu’r niwed lleiaf i’r amgylchedd am bris rhesymol yn 

y tymor hir a’r tymor byr. (12fed adroddiad y Comisiwn Llygredd Amgylcheddol) 

Gwerth Gorau 

Y ddyletswydd ar awdurdodau lleol i ddarparu gwasanaethau (gan gynnwys casglu sbwriel a 

rheoli gwastraff) i safonau clir – i gwmpasu cost ac ansawdd – yn y ffordd fwyaf costeffeithiol, 

economaidd ac effeithlon. 

Gwastraff Dinesig Pydradwy (BMW) 

Mae defnydd pydradwy’n ddefnydd sy’n gallu cael ei dorri i lawr gan blanhigion (gan 

gynnwys ffwng) ac anifeiliaid (gan gynnwys pryfed genwair a meicro-organyddion). O ran 

gwastraff dinesig, rhennir y defnyddiau fel a ganlyn: papur a chardbwrdd, bwyd a gwastraff 

gardd a chanran o frethynnau, gwastraff llosgadwy amrywiol, gan gynnwys clytiau tafladwy.* 

Bio-nwy 

Y nwy a gynhyrchir wrth i ddefnydd organig bydru heb ocsigen ac y gellir ei ddefnyddio fel 

tanwydd. 

Banciau dod 

Cynlluniau ailgylchu lle mae’r cyhoedd yn dod â defnyddiau i’w hailgylchu i fannau casglu 

penodol (e.e. banciau poteli) i ganolfannau ailgylchu gwastraff y cartref, meysydd parcio 

archfarchnadoedd a mannau tebyg. 

Lludw Gwaelod 

Y lludw na ellir ei losgi sy’n weddill mewn llosgydd neu gyfleuster adfer ynni ar ôl llosgi 

defnyddiau llosgadwy. 

* 

Diffiniad o’r Cyfarwyddyd Strategaethau Rheoli Gwastraff Dinesig yng Nghymru a gyhoeddwyd ar y cyd gan Lywodraeth Cynulliad 

Cymru a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Awst 2002 

122


Compostio canolog 

Cynlluniau ar raddfa fawr sy’n trin gwastraff gardd a chegin o gartrefi ac a allai dderbyn 

gwastraff priodol o barciau a gerddi hefyd.* 

Safle Amwynder Dinesig 

Gweler canolfannau ailgylchu gwastraff y cartref 

Gwastraff Clinigol 

Gwastraff a allai achosi heintiad i unrhyw un sy’n cyffwrdd ag ef. Mae’n cynnwys gwastraff 

o feddygfeydd, hylifau’r corff a gwastraff anifeiliaid (heblaw am wastraff amaethyddol). 

Cyd-gasglu 

Is-gyfres o gasliad ymyl ffordd. Mae casgliad integredig neu gyd-gasgliad yn un lle cesglir 

defnyddiau i’w hailgylchu gan yr un cerbyd ac ar yr un pryd â’r casgliad gwastraff arferol. 

Gwres a Phŵer Cyfunedig (CHP) 

Cynhyrchu gwres (ar ffurf ager fel arfer) a phŵer (ar ffurf trydan fel arfer) ar y cyd. Mewn 

cyfleusterau sy’n cael eu tanio gan wastraff, defnyddir y gwres wedyn fel dŵr poeth i 

wasanaethu cynllun gwresogi ardal fel arfer. 

Pethau ailgylchadwy a gymysgwyd 

Defnyddiau ailgylchadwy a gesglir o gartrefi, gan gynnwys papur, gwydr, metel a phlastig, 

nad ydynt wedi cael eu gwahanu. 

Gwastraff Masnachol 

Gwastraff o eiddo a ddefnyddir yn hollol neu’n rhannol at ddibenion masnach neu fusnes neu 

ar gyfer chwaraeon, hamdden ac adloniant (Adran 75(7) o’r Ddeddf Diogelwch 

Amgylcheddol). 

Sector Cymunedol 

Mae’r sector yn cynnwys elusennau, sefydliadau ymgyrch a chwmnïau nid-er-elw.* 

Compost 

Defnydd sefydlog a gynhyrchir drwy bydru defnydd pydradwy yn yr aer, megis gwastraff 

gardd a chegin, y gellir ei ddefnyddio i wella strwythur pridd a gwella cynnwys maethlon 

pridd. 

Cyfleuster Compost 

Cyfleuster sy’n compostio. 

Compostio 

Y broses o bydru a sefydlogi defnyddiau organig (e.e. gwastraff gardd a chegin) dan amodau 

sy’n bennaf erobig ac sy’n caniatáu datblygiad tymheredd thermoffilig o ganlyniad i wres a 

gynhyrchir yn fiolegol. Mae’n creu cynnyrch a lanweithiwyd ac a sefydlogwyd, sy’n llawn 

sylweddau hwmig ac o ansawdd sy’n ddigon da i wella pridd, y gellir ei ddefnyddio i dyfu 

planhigion, neu ei gymysgu i greu cynnyrch arall (sy’n bodloni safonau diwydiannol). Yn 

achos compostio gyda phryfed genwair, gellir rhoi’r gorau i’r tymheredd thermoffilig pan 

gyflwynir y pryfed genwair.* 

123


Difwynwyr 

Defnyddiau sy’n cael eu rhoi mewn cyfleusterau casglu gan bobl mewn camgymeriad e.e. 

cynlluniau ailgylchu dod neu ymyl ffordd. Gall difwynwyr fod o ganlyniad i fethiant i 

wahanu defnyddiau yn ystod y camau casglu a phrosesu. 

Gwastraff Adeiladu 

Gwastraff a ddaw o waith tir cyn adeiladu adeiladau, ffyrdd neu waith arall, yn bennaf yn 

cynnwys pridd a defnyddiau disymud eraill. 

Gwastraff a Reolir 

Gwastraff cartref, diwydiannol, masnachol a chlinigol sy’n gofyn am drwydded rheoli 

gwastraff er mwyn ei drin, trosglwyddo a’i waredu. Mae’r prif gategorïu’n cynnwys 

gwastraff cloddio, chwareli a ffermio. 

Gwydrach 

Gwydr wedi ei falu. 

Gwastraff Anodd 

Gwastraff a reolir sy’n mynnu sylw neu ddulliau arbennig oherwydd ei gyfansoddiad i atal 

problemau wrth ei waredu’n hwyrach. Gallai ddod o eiddo domestig, diwydiannol neu 

fasnachol. 

Gwresogi Ardal 

Defnyddio dŵr poeth a gynhyrchir o gyfleusterau creu ynni i wresogi eiddo cyfagos drwy 

ddefnyddio pibellau lleol. 

Deuocsin 

Grŵp o gemegau o bwysigrwydd amgylcheddol neu wenwynol uchel. Cynhyrchir deuocsin 

drwy losgi defnyddiau lle mae clorin yn bresennol (e.e. tân gwyllt, barbeciws, gorsafoedd 

pŵer, sigarets, ffwrneisi tanio, llosgwyr gwastraff, cyfleusterau llosgi a nwyo, ayb). Mewn 

llosgwyr modern, mae gollyngiadau deuocsin yn cael eu pennu, eu monitro a’u rheoli’n 

ofalus. * 

Gorchymyn 

Gweler Gorchymyn CE. 

Cael Gwared 

Y cam olaf o reoli gwastraff, o ddewis mewn ffordd a reolir a chynliadwy. Y dulliau mwyaf 

cyffredin yw claddu a llosgi. 

Cyfradd gwyro 

Swm y gwastraff a wyrir o’r llif gwastraff domestig drwy ailgylchu a chompostio ac a fynegir 

fel canran o’r cyfanswm gwastraff a gynhyrchir. 

Dyletswydd o Ofal 

Cysyniad deddfwriaethol yn sicrhau y cedwir, y trinnir ac y cludir gwastraff gan gwmnïau 

awdurdodedig ac sy’n gofyn i gynhyrchwyr gwastraff anfon gwastraff i’r cwmnïau hyn. 

* 

Diffiniad o’r Cyfarwyddyd ar Strategaeth Rheoli Gwastraff Dinesig yng Nghymru a gyhoeddwyd ar y cyd gan Lywodraeth Cynulliad 

Cymru a Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, Awst 2002 

124


Gorchymyn y CE 

Cyfarwyddyd cyfreithol gan Gyngor yr Undeb Ewropeaidd sy’n orfodol yn yr holl wledydd 

aelodau ond a weithredir drwy ddeddfwriaeth llywodraethau cenedlaethol o fewn amserlen 

benodol.* 

Rheoliad y CE 

Cyfarwyddyd cyfreithiol gan Gyngor yr Undeb Ewropeaidd sy’n gwbl orfodol ac sy’n 

uniongyrchol gymwys (h.y. nid oes angen deddfwriaeth genedlaethol).* 

Ynni o Wastraff (YoW) 

Proses trin gwastraff sy’n cynnwys llosgi gwastraff. Defnyddir y gwres i wneud ager a 

chynhyrchu trydan a fwydir i mewn i’r grid cenedlaethol. Mae’n bosibl gwresogi ardal hefyd. 

Byddai cyfarpar rheoli gollyngiadau ar gael mewn cyfleuster fel hwn er mwyn lleihau 

llygredd. 

Asiantaeth yr Amgylchedd Cymru a Lloegr 

Sefydlwyd hi yn Ebrill 1996, i gyfuno swyddogaethau cyn awdurdodau rheoli gwastraff lleol, 

yr Awdurdod Afonydd Cenedlaethol ac Arolygiaeth Llygredd ei Mawrhydi. Yng Ngymru, 

mae’r asiantaeth yn gweithredu fel Asiantaeth yr Amgylchedd Cymru. 

Comisiwn Ewropeaidd 

Corff gweithredol yr Undeb Ewropeaidd (UE), mae’n cwmpasu ac yn cynnal buddiant 

cyffredinol yr UE. Mae’n cyflwyno cynigion deddfwriaethol i’r Senedd Ewropeaidd a 

Chyngor yr Undeb Ewropeaidd. Mae’n gyfrifol am weithredu deddfwriaeth, gorchmynion, 

rheoliadau a phenderfyniadau Ewropeaidd.* 

Cyngor Ewropeaidd 

Yn cynnwys penaethiaid gwledydd neu lywodraethau aelodau wledydd yr Undeb Ewropeaidd 

ac ni ddylid drysu rhwng y Cyngor hwn a Chyngor yr Undeb Ewropeaidd.* 

Undeb Ewropeaidd 

Yn cynnwys 15 aelod wlad ac yn paratoi am gyflwyniad 13 o wledydd eraill o ddwyrain a de 

Ewrop. Cyngor yr Undeb Ewropeaidd, sy’n cynnwys un cynrychiolydd o lefel gweinidog o 

bob aelod wlad ac a elwir yn Gyngor Gweinidigion hefyd ar adegau, yw prif gorff 

deddfwriaethol y gymuned ac mae’n gweithredu pŵer deddfwriaethol ar y cyd â’r Senedd 

Ewropeaidd.* 

Gwely Hylifol 

Chwistrellir y defnyd i mewn i wely hylifol o ddefnydd gro poeth (tywod fel arfer). Mae llif o 

aer o blât mandyllog yn ehangu ac yn hylifo’r gwely. Gellir cyflwyno tanwydd a gafwyd o 

sbwriel, hylif neu nwyon i’r gwely a’u llosgi. Tynnir llwch o waelod y siambr lle mae’n 

casglu’n naturiol. 

Lludw Rhydd 

Gronynnau sy’n weddill o’r broses llosgi sy’n cael eu cario gan nwy ffliw. 

Tipio heb Ganiatâd 

Taflu gwastraff ar dir nad yw wedi ei drwyddedu i ddal, storio na thrin gwastraff. 

125


Nwyo 

Cynhesu defnyddiau organig ag aer, ager neu ocsigen i gynhyrchu tanwydd nwy, lludw a 

thar.* 

Gwastraff gwyrdd 

Gwastraff gerddi a pharciau, sy’n cynnwys brigau, glaswellt, hen blanhigion a phrysg. 

Nwy Tŷ Gwydr 

Nwyon sy’n gollwng o amrywiaeth o ffynonellau sy’n dal gwres o’r haul a fyddai’n cael eu 

colli yn y gofod fel arall. Mynegwyd pryderon y byddai cynyddu’r nwyon hyn yn yr 

awyrgylch yn arwain at gynnydd yn nhymheredd y byd a newid yr hinsawdd ar raddfa fydeang. 

Enw hyn yw’r ‘effaith tŷ gwydr’. 

Dŵr Daear 

Dŵr ffres dan wyneb y ddaear ym mharth y pridd neu’r graig. Yn gyffredinol, unrhyw ddŵr 

dan wyneb y ddaear yn hytrach nag ar yr wyneb. 

Gwastraff Peryglus 

Y gwastraff mwyaf peryglus i bobl a’r amgylchedd ac a ddiffiniwyd yn unol â’r nodweddion 

a restrir yn Atodiad III i’r Gorchymyn Cyngor 91/689/EEC ar gyfer gwastraff peryglus.* 

Gwastraff Cartref Peryglus 

Diffinnir hyn gan y Fforwm Gwastraff Cartref Peryglus Cenedlaethol fel defnyddiau sy’n cael 

eu taflu gan gartref y mae’n anodd cael gwared arnynt, sy’n peryglu iechyd dynol neu’r 

amgylchedd oherwydd eu natur gemegol neu fiolegol.* 

Metel Trwm 

Metel â phwysau atomig sy’n fwy na sodiwm (22.9) sy’n ffurfio sebon wrth gyffwrdd ag asid 

saimllyd, e.e. aluminiwm, plwm, cobalt. 

Gwastraff Cartref 

Gwastraff o eiddo domestig, carafannau, cartrefi preswyl, adeiladau addysg neu eiddo sy’n 

ffurfio rhan o ysbyty neu gartref nyrsio (Adran 75(5) o’r Ddeddf Diogelwch Amgylcheddol). 

Mae’n cynnwys gwastraff a gesglir gan awdurdod casglu gwastraff, gwastraff a gludir i 

ganolfannau ailgylchu gwastraff y cartref a gwastraff a gludir i gyfleusterau ailgylchu. 

Canolfan Ailgylchu Gwastraff y Cartref 

Cyfleuster a ddarperir gan yr awdurdod lleol sy’n agored i’r cyhoedd lleol i adael gwastraff 

nad yw’n cael ei gasglu gan y casgliad gwastraff domestig arferol. 

Hydrocarbon 

Cyfansawdd organig yn cynnwys carbon a hydrogen. Daw’n bennaf o betroliwm, tar glo a 

phlanhigion. 

Gwastraff Dinewid 

Gwastraff nad yw’n newid yn gorfforol, yn gemegol na’n fiolegol yn sylweddol. Fel a 

ddiffiniwyd gan Orchymyn Treth Claddu Sbwriel 1995. 

Llosgi 

Proses o losgi gwastraff dan amodau rheoledig, gan adfer gwres a phŵer fel arfer, pan y 

gelwir ef yn ynni o wastraff. 

126


Gwastraff Diwydiannol 

Gwastraff o unrhyw ffatri neu eiddo a ddarperir cludiant cyhoeddus, gwasanaeth cyhoeddus 

neu wasanaeth post (Adran 75(6) o’r Ddeddf Diogelwch Amgylcheddol). 

Gwastraff Disymud 

Gwastraff nad yw’n newid yn gorfforol, yn gemegol na’n fiolegol yn sylweddol ac eithrio 

gwastraff arbennig (e.e. clai, concrid, tywod). Daw o waith dymchwel ac adeiladau’n bennaf. 

Atal a Rheoli Llygredd 

Atal neu lle nad yw hyn yn bosibl lleihau llygredd o ystod o waith diwydiannol ac eraill, gan 

gynnwys rhai cyfleusterau rheoli gwastraff, drwy brosesau integredig sy’n seiliedig ar 

ddefnyddio’r dulliau gorau sydd ar gael.* 

Rheolaeth Integredig o Wastraff 

Nifer o elfennau allweddol, gan gynnwys adnabod pob cam yn y broses rheoli gwastraff fel 

rhan o’r cyfan, cynnwys pawb yn y broses benderfynu a defnyddio cymysgedd o ddewisiadau 

rheoli gwastraff yn y system rheoli gwastraff yn gynaliadwy y penderfynwyd arni’n lleol. 

Cyfleuster Compostio mewn Cynhwysydd (IVCF) 

Grŵp amrywiol o ddulliau compostio lle cedwir y defnyddiau mewn adeilad, adweithydd neu 

gynhwysydd. 

Casgliad Ymyl Ffordd 

Unrhyw gasgliad rheolaidd o wastraff neu bethau ailgylchadwy o eiddo, gan gynnwys 

casgliadau o eiddo masnachol neu ddiwydiannol, ynghyd â chartrefi. Eithrir gwasanaethau a 

gynigir yn ôl y galw. 

Safle Claddu Sbwriel 

Wedi ei ddiffinio yn y Gorchymyn Cyngor 1999/31/EC fel safle cael gwared ar wastraff lle 

rhoddir y gwastraff yn neu ar y tir. Mae’r diffiniad yn cynnwys safleoedd lle mae 

cynhyrchydd y gwastraff yn claddu yn yr un man lle cynhyrchir y gwastraff ac unrhyw safle 

lle cedwir gwastraff dros dro a sefydlwyd fwy na blwyddyn yn ôl. Lleolir safleoedd claddu 

sbwriel mewn hen chwareli neu byllau glo’n aml. Mewn ardaloedd lle nid oes llawer o le i 

gladdu sbwriel, mae’r gwastraff yn cael ei adael ar wyneb y tir ac mae’r tirlun yn cael ei 

newid i guddio hyn.* 

Nwy Claddu Sbwriel 

Cymysgedd o nwyon (methan a deuocsid carbon yn bennaf sy’n nwyon tŷ gwydr) a 

gynhyrchir gan wastraff pydradwy sy’n cael eu rhoi ar safleoedd claddu sbwriel. 

Treth Claddu Sbwriel 

Cyflwynwyd hon yn y Gorchymyn Treth Claddu Sbwriel yn 1995. Codir treth safonol ar bob 

tunnell o wastraff newidiol a dinewid a anfonwyd i’w gladdu. Anela’r dreth at annog 

systemau mwy cynaliadwy a disgwylir iddi godi yn y blynyddoedd i ddod er mwyn gwneud 

claddu sbwriel yn ddewis drud iawn. Gellir talu hyd at 20% o’r dreth fel credydau i gorff 

ymddiriedolaeth amgylcheddol er mwyn cefnogi prosiectau sy’n gwella’r amgylchedd. 

Trwytholch 

Hylif a gynhyrchir ar safleoedd claddu sbwriel drwy doddi elfennau cemegol sy’n bresennol 

yn y gwastraff neu sy’n cael eu creu wrth i’r gwastraff bydru â dŵr (neu hylifon eraill). 

127


Asesiad Cylch Bywyd (LCA) 

Y dull o werthuso mewnbwn a gollyngiadau defnydd o ran bywyd cyfan cynnyrch, o gaffael y 

defnydd crai, gwneud, dosbarthu, gwerthu, defnyddio, ailddefnyddio, cynnal a chadw, 

ailgylchu a rheoli gwastraff. Gellir ystyried effaith amgylcheddol a chostau hefyd. Cyfeiria 

dadansoddiad cylch bywyd at gasglu data i gynhyrchu rhestr ar gyfer asesiad cylch bywyd. 

Cyfleuster Adfer Defnyddiau 

Safle lle mae gwastraff ailgylchadwy adferedig yn cael ei wahanu’n fecanyddol neu â llaw 

cyn ei ailbrosesu. 

Triniaeth Fiolegol Fecanyddol 

Cyn-driniaeth i sefydlogi gwastraff sy’n weddill cyn ei gladdu. Defnyddir cyfuniad o 

brosesau mecanyddol a biolegol i sefydlogi’r gwastraffs.* 

Lleihau 

Lleihau swm y gwastraff lle caiff ei greu. 

Gwastraff Dinesig Solet 

Y llif gwastraff domestig, gwastraff o waith cynnal a chadw’r awdurdod lleol a gwastraff o rai 

sefydliadau diwydiannol a masnachol a gesglir gan yr awdurdod casglu gwastraff. 

Gwastraff Dinesig 

Yn cynnwys gwastraff a gesglir gan yr awdurdod casglu gwastraff, megis gwastraff cartref, 

sy’n dod o waith cynnal a chadw awdurdod lleol a gwastraff o rai sefydliadau masnachol. 


Gweinyddiaeth ddatganoledig sydd â phwerau statudol yng Nghymru. Mae’n cynwys 60 

aelod etholedig.* 

Organig 

Defnydd sy’n cynnwys carbon wedi ei gymysgu â hydrogen e.e. llysiau a phapur ond yn 

gyffredinol sy’n cyfeirio at wastraff sy’n pydru neu’n torri i lawr yn gyflym. 

Oson 

Nwy y mae ei foleciwlau’n cynnwys tri atom ocsigen (O3). Mae haen o oson yn ffurfio’n 

naturiol yn awyrgylch uchaf y Ddaear i rwystro ymbelydriad UVB a diogelwch’r biosffer. 

Sylwedd sy’n Niweidio’r Oson 

Sylwedd sy’n niweidio’r haen oson oherwydd atomau halogen rhydd. Rheolir y sylweddau 

hyn gan Reoliad Cyngor 2037/2000 ar sylweddau sy’n niweidio’r haen oson.* 

Gwastraff Pecynnu 

Gwastraff a ddefnyddir i gwmpasu, diogelu, cludo a chyflwyno nwyddau. Cwmpasir hyn gan 

Reoliadau Rhwymedigaethau Cyfrifoldeb (Gwastraff Pecynnu) 1997. Mae’n orfodol i sawl 

cwmni mawr gynorthwyo i ailgylchu ac adfer gwastraff pecynnu nawr er mwyn bodloni 

targedau llym. Mae hyn yn arwain at ddiddordeb cynyddol mewn gwaith ailgylchu preifat. 

Cyfranogiad 

Cyfrannu at raglen ailgylchu neu rai neu bob un o’r defnyddiau a dargedir – gall gwmpasu 

preswylwyr tai neu unrhyw un arall sy’n cynhyrchu gwastraff – o leiaf unwaith bob pedair 

wythnos. 

128


Dangoswyr Perfformiad 

Ffordd o fesur perfformiad mewn meysydd penodol at ddibenion monitro cynnydd tuag at 

welliannau parhaus a galluogi asesu perfformiad cymharol.* 

Llygredd/Difwynwr 

Ychwanegu defnyddiau neu ynni at system amgylcheddol bresennol lle cynhyrchir effaith 

amgylcheddol annymunol yn union neu’n anuniongyrchol. 

Egwyddor Rhagofalon 

Mae’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau’n defnyddio hon wrth reoli risgiau. Dylid cael 

rhagofalon lle nad oes digon o dystiolaeth wyddonol neu lle bo hyn yn amwys neu’n ansicr a 

lle mae arwyddion bod sail resymol i boeni am yr effaith ar yr amgylchedd, iechyd dynol, 

anifeiliaid a phlanhigion ac nad oes digon o ddiogelwch yn bodoli.* 

Cyfrifoldeb cynhyrchwyr 

Gofynnir i gynhyrchwyr sy’n rhoi nwyddau neu ddefnyddiau ar y farchnad fod yn fwy 

cyfrifol am y defnyddiau hyn pan fyddant yn dod yn wastraff. Mewn rhai achosion, gofynnir 

i gynhyrchwyr leihau lefel y sylweddau peryglus yn eu cynnyrch a chynyddu’r defnydd o 

ddefnyddiau ailgylchadwy a chynllunio cynnyrch y gellid ei ailgylchu.* 

Egwyddor Agosrwydd 

Dylid trin neu gael gwared ar wastraff mor agos â phosibl i’r man lle crëwyd y gwastraff yn y 

lle cyntaf er mwyn gostwng y pellter y symudir y gwastraff. 

Gwastraff Pydradwy 

Gwastraff sy’n pydru ac sy’n creu is-gynnyrch sy’n gallu difwyno felly, ar ffurf hylif neu nwy 

fel arfer. 

Llosgi 

Sef troi gwastraff i mewn i danwydd nwy neu hylif yn absenoldeb ocsigen ac ar dymheredd 

cymharol isel, rhwng 400-800 °C. Gellir cynhyrchu’r tanwydd drwy newid amodau’r broses. 

Ailddefnyddio 

Defnyddio defnyddiau at ei bwrpas gwreiddiol neu bwrpas arall heb ailbrosesu. 

Adfer 

Tynnu defnyddiau â gwerth o lif gwastraff. 

Adfer 

Adfer gwerth adnodd o’r gwastraff naill ar ffurf defnyddiau crai neu ei werth ynni. 

Ailgylchu 

Ailbrosesu defnyddiau adferedig megis papur a gwydr i gyflwr lle gellir eu hailddefnyddio. 

Cyfradd Ailgylchu 

Canran cyfanswm y llif gwastraff a ailgylchir. Cyfradd cyfranogi a dal a swm y defnydd a 

gesglir nad yw wedi ei ddifwyno. 

Lleihau 

Lleihau swm y gwastraff a gynhyrchir. 

129


Tanwydd a Geir o Wastraff (RDF) 

Cynnyrch o brosesu gwastraff i belenni i’w llosgi mewn boileri diwydiannol. Mae’n cynnwys 

tynnu elfennau nad ydynt yn llosgi o’r gwastraff – gwydr a defnydd disymud – tynnu’r 

defnydd llosgadwy a’i drosi i belenni ac adfer metel cyn cael gwared ar y gwastraff sy’n 

weddill. 

Ailbrosesu 

Trin defnyddiau ailgylchadwy neu gompostiadwy yn dilyn casgliad a phrosesu i baratoi 

defnydd eilaidd sy’n cwrdd â manylion marchnad. Er enghraifft, creu pelenni plastig a 

ailgylchwyd, papur ailgylchedig neu wydr glân neu gompostio gwastraff pydradwy. 

Gweddill 

Y gwastraff sy’n weddill, megis lludw, y mae angen cael gwared arno ar ôl iddi gael ei drin. 

Cymysgedd Eilaidd 

Defnyddiau a adferir o’r llif gwastraff y gellir eu hailddefnyddio ar ôl neu heb eu prosesu fel 

cymysgeddau adeiladu yn lle defnyddiau crai fel gro neu greigiau o chwareli. 

Hunangynaladwyedd 

Delio â gwastraff yn y rhanbarth neu’r wlad lle crëwyd ef. 

Gwahanu yn y ffynhonnell 

Gwahanu defnyddiau ailgylchadwy o’r llif gwastraff cyffredinol lle cynhyrchir y gwastraff 

(h.y. yn y cartref). 

Gwastraff Arbennig 

Gwastraff sydd ag elfennau peryglus penodol, a allai fod yn beryglus ac sy’n bodloni un o 

nifer o brofion a amlinellwyd yn y Rheoliadau Gwastraff Arbennig 1996. Ni ellir cludo 

gwastraff arbennig heb hysbysu Asiantaeth yr Amgylchedd ymlaen llaw. 

Bag Goroesi 

Sach blastig drwchus i gasglu defnyddiau ailgylchadwy. Mae preswylwyr yn llenwi’r bag, ei 

roi yn y bin a chaiff ei gasglu gyda’r gwastraff cyffredinol. Tynnir y bagiau o’r gwastraff yn 

fecanyddol neu â llaw mewn gorsaf drosglwyddo neu gyfleuster tebyg. 

Datblygiad Cynaliadwy 

Cwrdd ag anghenion y genhedlaeth hon heb niweidio’r amgylchedd nac atal cenedlaethau i 

ddod rhag bodloni eu hanghenion a gobeithion eu hunain. 

Gorsaf Drosglwyddo 

Cyfleuster lle gosodir y gwastraff a gasglwyd mewn cerbydau mwy i’w cludo i gyfleusterau 

rheoli gwastraff (megis safleoedd claddu). Defnyddir nhw er mwyn gostwng costau cludo a’u 

heffeithiau. Maent yn adeiladau dan do ac yn gyfarpar codi fel arfer. 

Triniaeth 

Prosesau corfforol, thermol, cemegol neu fiolegol, gan gynnwys trefnu, sy’n newid 

nodweddion y gwastraff er mwyn lleihau ei faint neu natur beryglus, hwyluso sut yr 

ymdrinnir ag ef neu sy’n gwella ei adferiad.* 

Cynllun Datblygu Unedol 

Yn gosod allan polisïau defnydd tir yr ardal, gan gynnwys polisïau datblygiadau gwastraff. 

130


Lle Gwag 

Lle sydd ar gael ar safle claddu sbwriel. 


Unrhyw sylwedd neu wrthrych y mae’r cynhyrchydd neu’r sawl sy’n ei ddal yn cael gwared 

arno neu y gofynnir iddynt gael gwared arno. 

Awdurdod Casglu Sbwriel (WCA) 

Yn gyfrifol am gasglu gwastraff y cartref, ynghyd â gwastraff masnachol yn ôl y gofyn. 

Cynghorau dosbarth, prifddinesig neu unedol yn Lloegr fel arfer. 

Awdurdod Gwaredu Sbwriel (WDA) 

Yn gyfrifol am osod contractau i gael gwared ar wastraff a gesglir gan awdurdodau casglu 

gwastraff, darparu safleoedd amwynderau dinesig a thalu credydau ailgylchu. Cyngorau 

dosbarth, prifddinesig neu unedol yn Lloegr fel arfer. 

Twf Gwastraff 

Twf yn swm y gwastraff a welir ledled y DU. Y twf cyfartalog yw 3% sy’n cyfateb â’r twf yn 

y nifer o dai, economi ffyniannus a newidiadau mewn ffyrdd o fyw. 

Hierarchaeth Gwastraff 

Blaenoriaethau Llywodraeth y DU o ran gwastraff, gan ddechrau gyda lleihau, wedyn 

ailddefnyddio, adfer (ailgylchu, compostio neu adfer ynni) ac ar y diwedd cael gwared. Mae’r 

hierarchaeth yn ein galluogi i ystyried ac archwilio dewisiadau amgylcheddol ac economaidd. 

Trwyddedu Rheolaeth Gwastraff 

Y drefn reoleiddio sy’n ymwneud â chyflawni gweithgareddau rheoli gwastraff ar safleoedd 

penodol a gyflwnwyd gan y Ddeddf Diogelwch Amgylcheddol y mae gan y ddau gyngor 

gyfrifoldeb am ei gorfodi. Mae’n cynnwys gofynion yn ymwneud â chodi tâl am ddal 

trwydded rheoli gwastraff ac atal dileu trwyddedau oni bai y cafwyd awdurdod gan 

Asiantaeth yr Amgylchedd. 

Llif Gwastraff 

Sianelu’r gwastraff cartref i system o brosesu. Dechreua’r llif gwastraff yn y bin domestig a 

daw i ben pan gaiff gwastraff ei gladdu, ei ailgylchu neu ei losgi. 

Llywodraeth Cynulliad Cymru 

Cyfeirir ati’n aml fel y ‘Cynulliad’ yn y ddogfen hon. Mae’n cynnwys cabinet, gweinidogion 

a gweithwyr sifil yn gweithio er mwyn gweinyddiaeth ddatganoledig yng Nghymru.* 

Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru 

Yn cynrychioli holl awdurdodau lleol Cymru a bodola i wasanaethu ei haelodau a hybu 

democratiaeth leol. 

Rhenc 

Pentwr hir o ddefnydd compostiadwy. 

Dull WISARD 

Meddalwedd dadansoddi cylch bywyd Asiantaeth yr Amgylchedd ar gyfer rheoli gwastraff. 

131


ATODIADAU 

ATODIAD A: Sefyllfa Bresennol: Ystadegau Wrecsam 

ATODIAD B: Arolwg Sbwriel Annibynnol 

ATODIAD C: Gwerthuso Opsiynau – Cyfleusterau Ynni o Wastraff 

132


STRATEGAETH RHEOLI GWASTRAFF 

DINESIG 

ATODIAD A 

Sefyllfa Bresennol: Ystadegau Wrecsam 

133


Tabl A 1: Marchnad Lafur yn Wrecsam (%) 

Economaidd weithredol 

1999-2000 1 

Cyfradd cyflogaeth 1999- 

2000 1,2 

134 

Cyfradd diweithdra ILO 

1999-2000 1,2 

Deyrnas Unedig 78.5 73.8 6.0 

Cymru 73.8 68.5 7.2 

Wrecsam 73.9 68.9 

Gwybodaeth o dueddiadau rhanbarthol 36. Swyddfa Ystadegau Genedlaethol 2001 

1 

Ar gyfer y rhai o oed gweithio. Daw’r data o’r arolwg gweithlu ac mae’n perthyn i’r cyfnod 

Mawrth 1999 i Chwefror 2000 

2 

Fel canran o’r rhai sy’n economaidd weithredol 

Tabl A 2: Data Poblogaeth Cyffredinol 

Poblogaeth 129,300 (tybiaeth canol blwyddyn 2002) 

Cartrefi 53,226 (rhestr brisio) 1 

Canolfannau o Boblogaeth 

Canol tref Wrecsam 

“Pentrefi trefol” – Gresffordd/Merffordd, Llai, 

Gwersyllt, Broughton, Brymbo, Brynteg, 

Coedpoeth, Y Mwynglawdd, Bwlchgwyn/ 

Gwynfryn, Rhostyllen, Johnstown, Rhos/Penycae, 

Rhiwabon, Cefn Mawr, Trefor, Froncysyllte, Y 

Waun, Dyffryn Ceiriog, Bangor Is-coed, Owrtyn, 

Holt, Marchwiel a’r Orsedd 

Ardal 50,330 hectar neu 170 milltir sgwâr 

1 Ffigwr gan y Swyddogion Prisio, Rhestr o Newidiadau. Canllawiau’r Comisiwn Archwilio 

Tabl A 3: Manylion Data Tai 

Cyfanswm yr anheddau 49,971 

Nifer y cartrefi 48,200 

Maint tŷ ar gyfartaledd 2.52 

Deiliadaeth tŷ 48,017 

Perchennog preswyl 29,070 60.5% 

Rhentu’n breifat 2,238 4.7% 

Rhentu ac yn gweithio 925 1.9% 

Cymdeithas tai 979 2.0% 

Awdurdod lleol 14,809 30.8% 

Data o’r Cyfrifiad Poblogaeth 1991, nid oes gwybodaeth fwy diweddar ar gael ar hyn o bryd



DINESIG 

ATODIAD B 

Arolwg Sbwriel Annibynnol 

135

1 Cyflwyniad 

Cefndir 


Mae’r adroddiad hwn yn crynhoi canlyniadau arolwg gwirio system archwilio a rheoli 

amgylchedd lleol (LEAMS) a wnaed gan Cadwch Gymru’n Daclus ym Mwrdeistref Sirol 

Wrecsam ar 15/16 Gorffennaf 2003. 

Ardal yr Arolwg 

Arolygwyd sampl ar hap o 6% o strydoedd a safleoedd gweithredol yn y categorïau 1, 2 a 3 

(fel a ddiffiniwyd gan y côd ymarfer ar sbwriel) ledled Bwrdeistref Sirol Wrecsam. 

Dim ond yr ardaloedd y mae gan yr awdurdod lleol gyfrifoldeb uniongyrchol am eu glanhau a 

arolygwyd. Eithriwyd ardaloedd megis meysydd parcio preifat a thir y mae cyrff eraill yn 

gyfrifol amdano o’r arolwg. 

2 Arolwg Glendid 

Amcan yr Arolwg 

Anelodd yr arolwg at nodi a chofnodi’r sbwriel a welwyd a’i ffynonellau ym mhob un o’r 

strydoedd. Caniataodd y wybodaeth hon i ni gyfrif mynegai glendid sylfaenol ar gyfer yr 

ardal i’w ail-aesu’n achlysurol a chanran y strydoedd o safon uchel neu dderbyniol. Mae’r 

ffigwr olaf hwn yn ddangosydd perfformiad sy’n ofynnol gan Lywodraeth Cynulliad Cymru. 

Yn ogystal, sylwyd ar nifer o ddangoswyr ansawdd amgylcheddol drwg ac adroddwyd arnynt. 

Methodoleg yr Arolwg 

Arolygwyd un darn 50 metr o bob stryd ar hap. Lle roedd cyfanswm hyd stryd yn fwy na 500 

metr, cynyddwyd y darnau a arolygwyd. Aseswyd pob darn drwy ddefnyddio’r meini prawf 

canlynol: 

• Gradd glendid 

• Dangoswyr ansawdd amgylcheddol drwg (AEQI) (absenoldeb/presenoldeb) 

Baw cŵn 

Graffiti 

Fandaliaeth 

Gosod posteri 

Chwyn 

• Biniau sbwriel (cyfrif) 

Cyfanswm y biniau a’r nifer sy’n orlawn 

136

• Ffynhonnell sbwriel: 

Cerddwyr/unigolion 

Gwastraff busnes 

Gwastraff domestig 

Gwastraff adeiladu 

Baw anifeiliaid 

Arall 


Arolygwyd safleoedd gweithredol (prysur) yn ôl yr un meini prawf. Mae’r safleoedd hyn yn 

cynnwys meysydd parcio, mannau chwarae i blant a mannau agored cyhoeddus, lle maent dan 

reolaeth uniongyrchol yr awdurdod lleol. Mae’r cyfrifoldeb am lanhau’r ardaloedd hyn yn 

nwylo adran arall o’r awdurdod lleol yn hytrach na’r adran sy’n gyfrifol am lanhau strydoedd 

a ffyrdd. 

Graddau Glendid 

Graddiwyd pob darn yn unol â’r system a amlinellwyd yn y côd ymarfer ar sbwriel. Mae’r 

graddau glendid fel a ganlyn: 

Gradd A Dim sbwriel 

Gradd B Yn bennaf rydd o sbwriel – ar wahân i eitemau bach 

Gradd C Dosbarthiad helaeth o sbwriel â rhai mân-bentyrrau 

Gradd D Llawer iawn o sbwriel a phentyrrau sylweddol 

Mae gradd A yn safon y dylai system ysgubo/casglu sbwriel gonfensiynol ei gyflawni. 

Dangoswyr Ansawdd Amgylcheddol Drwg 

Nodwyd absenoldeb neu bresenoldeb a maint y dangoswyr ansawdd amgylcheddol drwg 

canlynol yn ystod yr arolwg: 

• Baw cŵn 

• Graffiti 

• Gosod posteri heb ganiatâd 

• Fandaliaeth 

• Chwyn 

137

Biniau Sbwriel 


Biniau sbwriel yw’r rhai a ddefnyddir gan y cyhoedd. Nid ydynt yn finiau domestig nac yn 

finiau ag olwynion neu fagiau sbwriel a roddir ar ymyl ffordd ar gyfer y casgliad arferol. 

Cyfrifwyd yr holl finiau sbwriel a oedd yn bresennol ar y darnau a arolygwyd a nifer y rhai a 

oedd yn orlawn. 

Ffynonellau Sbwriel 

Nodwyd ffynonellau sbwriel ar bob darn o stryd a arolygwyd fel a ganlyn: 

• Cerddwyr/unigolion 

• Gwastraff busnes 

• Gwastraff domestig 

• Gwastraff adeiladu 

• Baw anifeiliaid 

• Arall 

Lluniau 

Tynnwyd lluniau fel tystiolaeth o’r AEQI a oedd yn bresennol ac i gynrychioli pob gradd a 

gofnodwyd. Tynnwyd lluniau o’r nifer o nodweddion diddorol yn yr ardaloedd cyfagos 

hefyd. 

Sylwadau 

Cwblhawyd y darn sylwadau yn y ffurflen arolwg er mwyn cael gwell fewnwelediad i unrhyw 

broblemau penodol mewn ardal. Cofnodwyd manylion pellach am y math o wastraff a 

welwyd yn y darn hwn e.e. natur y sbwriel a ddiffiniwyd fel ‘sbwriel arall’. 

Mynegai Glendid 

Mae mynegai glendid yn caniatáu i ni barhau i gymharu asesiadau o arolygon dilynol. 

Cyfrifwyd mynegai glendid o’r graddau glendid (A-D) a gafwyd ar gyfer pob darn a 

arolygwyd. 

138

3 Canlyniadau 

Mynegai Glendid 


Y sgôr mynegai glendid cyffredinol ar gyfer strydoedd a mannau prysur ym Mwrdeistref Sirol 

Wrecsam ar adeg yr arolwg hwn oedd 71.8 ynghyd â mynegeion unigol o 72.1 a 66.7 ar gyfer 

strydoedd a mannau prysur yn eu tro. Gellir defnyddio’r ffigyrau hyn i gymharu â gweddill y 

Fwrdeistref Sirol. 

Graddau Glendid 

Gosodir dosbarthiad y graddau a gofnodwyd ar draws yr arolwg yn Nhabl 1 a 2 a 

chynrychiolir nhw yn Ffigwr 1 isod: 

Tabl 1 

Gradd Nifer y 

darnau stryd 

A 21 16.3 

B 108 83.7 

C 0 0 

D 0 0 

139 

% y darnau stryd a 

arolygwyd 

Nodwyd bod 50 o’r darnau stryd a gafodd radd B yn lân iawn er nid heb sbwriel yn gyfan 

gwbl. Ni chofnodwyd unrhyw strydoedd fel graddau C neu D. Ni welwyd llawer o fannau 

prysur yn ystod yr arolwg ond cofnodwyd pob un a welwyd yn radd B. 

Roedd canran y strydoedd a gofnodwyd fel safon uchel neu dderbyniol o lendid, fel sy’n 

ofynnol gan ddangosydd perfformiad Llywodraeth Cynulliad Cymru, yn 100%. 

Tabl 2 

Gradd Nifer y 

mannau 

prysur 

A 0 0 

B 7 0 

C 0 0 

D 0 0 

% y mannau prysur a 

arolygwyd

Ffigwr 1 

%age of transects 


100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

Percentage split of cleanliness grades in streets and 

functional sites 

16.3 

83.7 

Dangoswyr Ansawdd Amgylcheddol Drwg (AEQI) 

Mae’r dangoswyr hyn yn nodi gostyngiad cyffredinol mewn ansawdd amgylchedd lleol. Mae 

canfyddiad y cyhoedd o ansawdd yr amgylchedd yn gostwng ar y cyd â’r ffactorau hyn hefyd. 

Nodwyd y dangoswyr hyn fel bod yn bresennol neu’n absennol yn ystod yr arolwg. Yn 

wahanol i sbwriel, ni roddwyd gradd i’r eitemau hyn ac felly nid yw eu presenoldeb yn rhoi 

arwydd mesuradwy o faint y broblem. Mae Tabl 3 a Ffigwr 2 isod yn crynhoi’r dangoswyr 

drwg a welwyd yn yn ystod yr arolwg. 

Tabl 3 Dangoswyr ansawdd amgylcheddol drwg a welwyd ar strydoedd 

AEQI Nifer y 

darnau 

Baw cŵn 11 8.5 

Fandaliaeth 0 0 

Graffiti 1 0.8 

Gosod posteri 1 0.8 

Chwyn 37 28.7 

0 

0 

140 

0 

100 

Streets Functional Sites 

0 

% y darnau stryd a 

arolygwyd 

0 

A 

B 

C 

D

Ffigwr 2 

Baw Cŵn 


Gwelwyd baw cŵn ar 8.5% (11 tro) o’r darnau stryd a arolygwyd. 

Fandaliaeth 

Ni welwyd fandaliaeth ar y darnau a arolygwyd. Cynhwyswyd hyn er gwybodaeth yn unig ac 

nid oedd yn rhan o’r arolwg. 

Graffiti 

Gwelwyd graffiti ar 0.8% o’r darnau stryd, sef un achlysur. 

Gosod Posteri 

Gwelwyd posteri wedi eu gosod heb ganiatâd ar 0.8% o’r strydoedd ond ni welwyd hyn yn y 

mannau gweithredol/prysur a arolygwyd. Yr unig achlysur oedd sticer yn hysbysebu 

gwasanaethau band eang. 

Chwyn 

100% 

80% 

60% 

40% 

20% 

0% 

Dosbarthiad AEQI ar gyfer Strydoedd a Mannau Prysur 

Street Functional Sites 

Gwelwyd chwyn ar ychydig llai na 30% o’r strydoedd. Mae chwyn mawr yn gallu dal 

sbwriel a rhwystro glanhau. 

141 

Weeds 

Fly-posting 

Graffiti 

Vandalism 

Dog Fouling

100 

90 

80 

70 

60 

50 

40 

30 

20 

10 

0 

Biniau Sbwriel 

Tabl 4 


Strydoedd Mannau Prysur 

Nifer y biniau % o’r biniau Nifer y biniau % o’r 

biniau 

Biniau sbwriel 7 - 0 - 

Biniau oedd yn orlawn 0 0 0 0 

Gwelwyd y rhan fwyaf o’r biniau sbwriel a gofnodwyd yn yr arolwg yng nghanol tref 

Wrecsam. Yn ogystal, cofnodwyd 2 fin sigarets yng nghanol tref Wrecsam. 

Ffynonellau Sbwriel 

Mae Tabl 5 a Ffigwr 3 isod yn crynhoi’r ffynonellau a welwyd yn ystod yr arolwg. 

Tabl 5 

Ffynhonnell Nifer y 

darnau 

Strydoedd Mannau prysur 

% o’r darnau a 

arolygwyd 

142 

Nifer y 

darnau 

Cerddwyr/unigolion 98 76.0 7 100 

Gwastraff busnes 14 10.9 0 0 

Gwastraff domestig 3 2.3 0 0 

Gwastraff adeiladu 1 0.8 0 0 

Baw anifeiliaid 11 8.5 0 0 

Arall 4 3.1 0 0 

Ffigwr 3 

76 

10.9 

2.3 0.8 

8.5 

3.1 

100 

% o’r darnau 

a arolygwyd 

Ffynonellau Sbwriel a Welwyd ar Strydoedd a Mannau Prysur 

0 0 0 0 0 

Streets Functional Sites 

Pedestrian/Individual Business Waste Domestic Waste 

Construction Waste Animal Faeces Other

Gwastraff cerddwyr 


Roedd gwastraff cerddwyr yn ganran fawr o’r gwastraff a welwyd. 

Gwastraff Domestig 

Sylwyd ar wastraff domestig ar ychydig mwy na 2% o’r strydoedd. 

Gwastraff Adeiladu 

Gwelwyd gwastraff adeiladu ar un ddarn ac roedd o ganlyniad i waith adeiladu heb ei glirio’n 

gyfan gwbl. 

Baw Anifeiliaid 

Mae’r baw a gofnodwyd yn ymwneud â baw cŵn yn unig. Ni welwyd unrhyw fathau eraill. 

Gwelwyd hyn ar 8.5% o’r darnau stryd. 

Arall 

Gwelwyd gwastraff arall ar ychydig mwy na 3% o’r strydoedd a chynwysodd fatri car a cês a 

daflwyd i ffwrdd gan y perchnogion. 

4 Casgliadau a Sylwadau 

• Y mynegai glendid cyffrediol ar gyfer strydoedd a mannau prysur ym Mwrdeistref Sirol 

Wrecsam ar adeg yr arolwg oedd 71.8 gyda sgorau unigol o 72.1 ar gyfer strydoedd a 66.7 

ar gyfer mannau prysur. 

• Roedd canran y strydoedd a gofnodwyd â safon uchel neu dderbyniol o lendid, fel sy’n 

ofynnol gan Lywodraeth Cynulliad Cymru yn 100%. 

• Gwelwyd bod y rhan fwyaf o’r darnau stryd (83.7%) yn radd B. Nodwyd bod hanner o’r 

rhain yn lân iawn ond heb gyrraedd gradd A. 

• Daw’r rhan fwyaf o’r gwastraff a welwyd yn ystod yr arolwg o unigolion nad oeddent 

wedi cael gwared ar eu gwastraff yn y ffordd iawn. 

Nodwyd sylwadau cyffredinol yn ystod yr arolwg er mwyn rheoli gwastraff yn yr ardal. 

Mae’r canlynol yn grynodeb o’r pethau a nodwyd. 

143


• Gostyngwyd graddau sawl stryd a gofnodwyd yn radd B oherwydd stympiau sigarets. 

Mae’n bosibl y byddai ymgyrch a dargedir at bobl sy’n ysmygu i ddangos iddynt bod 

stympiau sigarets yn sbwriel, ynghyd â rhaglen gorfodaeth, yn helpu i ymdrin â’r broblem 

hon. 

• Nodwyd bod malurion yn datblygu ar rai darnau o strydoedd a oedd yn arwain at chwyn. 

Heb reolaeth, gallai hyn arwain at fwy o chwyn. Er nad yw malurion yn ffurfio rhan o 

ofynion presennol y côd ymarfer ar sbwriel na dangosydd perfformiad Llywodraeth 

Cynulliad Cymru, mae’n ofynnol dan ddangosydd perfformiad Gwerth Gorau Lloegr 199 

ac mae’n bosibl y caiff hwn ei fabwysiadu yng Nghymru yn y dyfodol. 

• Ar adegau, mae gwahanol dimau a gwahanol adrannau’n gyfrifol am lanhau ardaloedd 

cyfagos a dylai cydweithrediad effeithiol rhwng adrannau’r Cyngor ein galluogi i ddelio 

â’r problemau hyn. 

• Nodwyd bod sbwriel yn cael ei ddal mewn mannau o gwmpas yr arolwg megis: 

� yn a dan gratiau coed 

� o gwmpas pyst golau 

• Mae cyflwr y darn o’r ffordd i’r palmant ac o’r palmant i strwythurau cyfagos yn profi fod 

yn broblem o ran sbwriel mewn rhai ardaloedd. 

• Mewn arolwg ar hap fel hwn, er y gwelwn raddau A a B ar ddarnau penodol, gall 

ddigwydd bod darnau cyfagos yn raddau C a D. Yn yr arolwg penodol hwn, ni 

ddigwyddodd hyn. 

144



DINESIG 

ATODIAD C 

Gwerthuso Opsiynau – 

Cyfleusterau Ynni o Wastraff 

145


Gwerthuso opsiynau ar gyfer technolegau ynni o wastraff 

Daw technolegau ynni o wastraff i mewn i sawl categori eang. Cynlluniwyd un i broses 

gwastraff “fel a dderbyniwyd ef” ac un i broses gwastraff a baratowyd neu danwydd a 

gafwyd o sbwriel. Yn ychwanegol, mae technolegau traul anerobig yn prosesu wastraff 

pydradwy a wahanwyd yn unig. Gall pob technoleg drosi gwastraff i ynni i greu dŵr 

poeth, stêm neu drydan. 


Mae traul anerobig yn cynnwys bacteria’n pydru defnydd organig cymhleth yn 

absenoldeb ocsigen mewn cynhwysydd caeëdig. Prif allbwn traul anerobig yw bionwy 

sy’n llawn methan. 

Mae gweddill cymharol sefydlog neu draul yn cael ei greu hefyd. Gellir defnyddio traul i 

wella pridd er y bydd angen ei sefydlogi drwy ei gompostio cyn creu cynnyrch y gellir ei 

werthu. 

Defnyddir dau fath o facteria ar gyfer traul anerobig, mesoffilig a thermoffilig, sy’n 

gweithredu ar wahanol dymheredd. Yr ystod dymheredd ar gyfer bacteria mesoffilig yw 

35-37 o C a’r ystod ar gyfer bacteria thermoffilig yw 55-57 o C. 

Mae prosesau thermoffilig yn ddrutach i’w sefydlu a’u cynnal oherwydd y tymheredd 

gweithredu uwch. Mae mantais i brosesau thermoffilig gan eu bod yn sterileiddio 

gweddillion ac yn creu mwy o fethan. 

Un o brif allbynnau traul anerobig yw bio-nwy a ellir ei ddefnyddio mewn proses losgi i 

gynhyrchu gwres a/neu bŵer. Y prif beth sy’n penderfynu swm y bio-nwy yw swm y 

carbon yn y defnydd organig a brosesir. Pan fo’r defnydd hwn yn pydru, mae peth o’r 

carbon yn dod yn rhan o ddefnydd cellog y microbau ac mae gweddill y carbon yn ffurfio 

methan a deuocsid carbon. Po fwyaf anerobig y broses, y mwyaf o garbon sy’n cael ei 

droi i mewn i fethan. 

Defnyddiau sy’n Addas ar gyfer Traul Anerobig 

I ddefnyddiau i fod yn addas ar gyfer traul anerobig, mae gofyn am fwy o ddŵr nag ar 

gyfer defnyddiau i’w compostio. Felly, mae is-gynnyrch o fagu moch yn briodol. 

Mae’r rhan fwyaf o draul anerobig a wneir yn y DU ar hyn o bryd ar gyfer llaid carthion. 

Defnyddir y bio-nwy a gynhyrchir i gynhyrchu gwres a thrydan a ddefnyddir gan y 

gwaith trin carthffosiaeth fel arfer. Gellir defnyddio’r defnydd organig sy’n weddill 

wedyn i gompostio. 

Gall rhai prosesau anerobig ddefnyddio gwastraff dinesig soled, fel arfer fel rhan o’r 

gwaith traul anerobig. Bydd y math hwn o broses yn manteisio o beidio â gwahanu’r 

gwastraff gwyrdd ymlaen llaw. 

146

Manteision 


✔ gellir prosesu defnyddiau organig eraill (megis papur a chardbwrdd) yn ogystal â 

gwastraff gardd a gwyrdd: mae hyn yn ei gwneud yn haws rheoli safleoedd claddu 

sbwriel drwy dynnu defnyddiau organig a allai fod yn broblemus. 

✔ mae system gaeëdig yn galluogi’r holl nwy a gynhyrchir i gael ei gasglu i’w 

ddefnyddio. 

✔ gellir defnyddio’r bio-nwy fel tanwydd neu ffynhonnell pŵer yn dibynnu ar y 

symiau a gynhyrchir. 

✔ gellir defnyddio’r compost sy’n weddill i wella pridd neu fel rhan o broses 

gompostio. 

✔ mae llai o aroglau niwsans. 

✔ costau gweithredu cymharol isel er bod angen tipyn o gyfalaf ar y cyfleusterau. 

Anfanteision 

✘ heb sefydlu hanes o drin unrhyw beth heblaw am garthffosiaeth a llaid perthynol. 

✘ gall dŵr gwastraff gynnwys lefeleau uchel o fetel, nitrogen a doddwyd a 

chymysgeddau organig. 

Llosgi 

Cynlluniwyd llosgwyr modern i gynhyrchu pŵer (ar ffurf trydan fel arfer) a gwres (ar 

ffurf stêm) o’r broses losgi. Defnyddir boiler i gyflawni dwy brif dasg mewn cyfleusterau 

ynni o wastraff, yn gyntaf oeri nwyon i leihau rhydu, pwysau thermol a ffurfio 

cymysgeddau niweidiol fel deuocsin, a defnyddio’r ynni a gedwir fel gwres mewn nwyon 

gwastraff. Mae dau brif fath o losgydd ar gael ar gyfer gwastraff dinesig – grât symud 

neu wely hylifol. 

Grât symud 

Â’r dull hwn, bwydir y defnydd ar grât sy’n symud drwy’r siambr losgi. Mae’r defnydd 

yn sychu i ddechrau ac yna mae’r defnyddiau anweddol yn cael eu llosgi. Mae 

chwistrellu aer eilaidd yn helpu i losgi’r nwyon sy’n dianc sy’n cael eu trin cyn eu 

gollwng. Cesglir y lludw sy’n weddill ar ddiwedd y grât a cheir gwared arno. 

Mae’r grât symud yn system gyffredin ledled y byd ar gyfer trin â gwastraff dinesig 

soled. Y tri math mwyaf cyffredin yw’r grât sy’n rholio, y gogwydd neu’r grât 

dychweliadol sy’n amrywio yn ôl y ffordd y cymysgir y defnydd ac y llosgir y defnydd 

yn ystod y broses felly. 

Manteision 

✔ dull profedig sy’n gallu derbyn pethau swmpus. 

147


✔ llai o gronynnau yn y nwyon gollwng. 

✔ nid oes angen trin y defnydd ymlaen llaw. 

✔ gall prosesu symiau mawr o ddefnyddiau. 

Anfanteision 

✘ costau cynnal a chadw’r sawl darn symud. 

✘ gall yr haen o olosg atal llosgi gwrthrychau mwy os nad yw’r defnyddiau’n cael eu 

cymysgu’n iawn. 

Gwely hylifol 

Gyda’r dull hwn, chwistrellir y defnydd i mewn i wely hylif o ddefnydd poeth (tywod fel 

arfer). Mae llif o aer o blât mandyllog yn ehangu a hylifo’r gwely. Gellir cyflwyno 

tanwydd a geir o sbwriel, hylif neu nwy i’r gwely a’u llosgi. Mae’r llif aer yn tynnu’r 

cynhyrchion llosgi i’w trin cyn cael gwared arnynt. Tynnir lludw i ffwrdd o waelod y 

siambr. 

Mae’r mathau sydd ar gael fel a ganlyn: byrlymol (system symlaf), troi (cynllun siambr 

gwahanol) a chylchredeg (tynnir y gwely tywod o’r siambr ac ailgyflwynir ef drwy 

seiclon). 

Manteision 

✔ yn ddigon hyblyg i dderbyn defnyddiau soled, hylif a nwy (gan gynnwys llaid 

carthffosiaeth). 

✔ syniad syml heb lawer o ddarnau symud. 

✔ wyneb gwresogi effeithiol mawr oherwydd wyneb mawr y gwely. 

✔ mae’r gwely’n storio llawer o wres i ymdopi ag amrywiaethau yn y cyfraddau 

bwydo a’r cymysgeddau. 

✔ mae tywod yn torri defnyddiau i lawr sy’n eu helpu i losgi. 

✔ gall y seiclon ailgylchu defnyddiau hyd nes iddynt losgi i ronynnau bach iawn. 

✔ gall effeithiolrwydd llosgi uchel a’r amser yn y parth tymheredd cymharol isel 

leihau lefel y deuocsin sy’n ffurfio. 

✔ mae tymheredd is yn gostwng ffurfiad ocsid nitrogen. 

Anfanteision 

✘ absenoldeb profiad gwaith tymor hir – dull cymharol newydd ar gyfer gwastraff 

dinesig, yn fwy cyffredin ar gyfer defnyddiau arbenigol. 

148


✘ angen bod yn ofalus wrth fwydo i atal torri’r siambr drwy rydiad neu adweithiau. 

Er enghraifft, gall gormod o wydr neu aliminiwm doddi a ffurfio crynoadau yn y 

gwely. Gall gormod o ddŵr mewn defnyddiau’n fod yn broblem hefyd. 

✘ gall tywod dreulio leinin y siambr os na rheolir patrymau llifo. 

✘ angen paratoi (2 ddiwrnod i gychwyn) a chynnal a chadw’r gwely. 

✘ costau pŵer mewnol uchel. 

Mewnbynnu Defnyddiau 

Mae cynllun penodol cyfleuster ynni o wastraff neu losgi’n dibynnu ar fath a nifer y 

defnyddiau y mae’n eu prosesu. Mae enghreifftiau’n cynnwys gwastraff dinesig soled 

cymysg a defnyddiau unigol gan gynnwys teiars, cemegau hylifol, cyrff meirw, plastig, 

pren neu belenni tanwydd a geir o sbwriel. 

Wrth gynllunio cyfleuster, mae’n bwysig cael tybiaeth resymol o gyfansoddiad 

defnyddiau, ynghyd â gollyngiadau disgwyliedig, a gynhyrchir drwy’r dull llosgi (yn 

seiliedig ar enghreifftiau cymharol). Mae’n bwysig mesur y defnyddiau sydd ar gael ar 

gyfer y cyfleuster er mwyn cael y defnydd gorau ohono. 

Adfer Ynni 

O ganlyniad i’r tymheredd is y gall y boiler ei oddef (oddeutu 400 o C), mae’n llai 

effeithlon o ran creu trydan na chynhyrchiant sy’n cael ei danio gan lo; defnyddia 

llosgwyr oddeutu 25% o’r allbwn gwres o’i gymharu â 40-50% mewn gwaith pŵer 

arferol. Gellir cynyddu effeithlonrwydd y gwaith os defnyddir y gwres gwastraff mewn 

cynllun gwres a phŵer cyfunedig yn ogystal â chynhyrchu trydan. Gellir defnyddio’r 

pŵer a’r gwres mewn systemau ‘gwres dosbarth’ gan ddiwydiannau, masnach neu 

gartrefi. O ran yr amgylchedd, mae’n ddymunol defnyddio cymaint o wres â phosibl yn 

hytrach na’i ryddhau i’r aer (fel nwy poeth) neu i ddyfrffyrdd (ar ffurf oeri dŵr). 

Cynnych sy’n weddill 

Mae llosgi’n creu cyfuniad o gynhyrchion soled a nwy ac mae gan gyfleusterau llosgi 

modern amrywiaeth o ddyfeisiau rheoli (neu leddfu) llygredd sy’n ceisio lleihau swm y 

cynnyrch a ryddheir i’r awyr. 

Defnyddir amrywiaeth o dechnolegau i ‘lanhau’ y nwyon gollwng a’r gronynnau soled 

cyn eu rhyddhau i’r awyr o’r simnai tal. Cynhyrchir lludw fel is-gynnyrch llosgi hefyd – 

gellir defnyddio lludw fel cymysgedd eilaidd yn hytrach na’i gladdu. Gall y dyfeisiau 

rheoli llygredd fod cymaint â 50% o gost cyfleuster newydd. Dyma lle mae economïau 

graddfa’n fwyaf perthnasol gyda’r gost o reoli llygredd yn atal sefydlu cyfleusterau llai. 

149

Nwyo/Llosgi 


Mae nifer o ffurfiau eraill o ynni o wastraff lle nad oes angen llosgi gwastraff yn 

uniongyrchol. Yn wahanol i losgi ar raddfa fawr, nid yw’r dulliau hyn wedi cael eu profi 

ar gyfer rheoli gwastraff dinesig yn y DU. Fodd bynnag, gallai rhai o’r prosesau hyn 

helpu i leihau’r gollyngiadau a’r gweddillion sy’n gysylltiedig â thrin gwastraff yn 

thermol a gallent ddechrau chwarae rôl bwysicach yn y broses rheoli gwastraff yn y 

dyfodol. 

Mae defnyddio technolegau nwyo a llosgi i drin gwastraff wedi denu cryn dipyn o sylw’n 

ddiweddar. Mae llosgi’n golygu dadelfennu defnyddiau i mewn i danwydd nwy neu 

hylif heb ocsigen ar dymheredd gweddol isel. Mae nwyo’n golygu dadelennu defnyddiau 

heb ocsigen ar dymheredd uwch. Nwyo awyr yw’r dechnoleg fwyaf poblogaidd gan ei 

fod yn creu cynnyrch nwy unigol yn effeithiol iawn. Mae nwyo’n cynhyrchu nwy sydd â 

gwerth gwresogi is na llosgi ond mae’r broses yn gofyn am fewnbwn o ynni. 

Mae llawer o brosesau’n cyfuno nwyo a llosgi i gynhyrchu nwy â gwerth gwresogi uwch 

dan amodau mwy rheoledig. Cynhyrchir cymysgedd o danwydd nwy, hylif a soled. Yn 

y ddwy broses, cynhyrchir gweddillion a gellir llosgi cynnyrch tanwydd i gynhyrchu 

gwres a phŵer neu gellir defnyddio’r nwy ar gyfer peiriannau nwy. 

Manteision 

✔ potensial ar gyfer gollyngiadau isel. 

✔ mae creu tanwydd nwy neu hylif yn helpu i drosi’r cynnyrch i drydan. 

✔ mae potensial i drosi’r cynnyrch i ddefnyddiau gwerth uwch e.e. tanwydd cludiant 

a defnyddiau crai cemegol. 

✔ yn gymwys ar gyfer ardystiad rhwymedigaeth adnewyddu (‘technoleg flaengar’). 

Anfanteision 

✘ mae angen system glanhau nwy s’n debyg i gyfleuster ynni o wastraff er ar raddfa 

lai oherwydd y gollyngiadau llai. 

✘ technoleg gymharol newydd ac nid oes gwaith ar raddfa lawn ar gael yn y DU er 

mwyn sefydlu costau cysylltiedig. 

✘ gall tar a sylweddau eraill achosi problemau i’r pibellau; gwneud drwg i wynebau 

trosglwyddo gwres neu achosi problemau i systemau glanhau nwy. Ychydig iawn 

o weithfeydd sy’n gweithredu i 100% o’u gallu llawn. 

Gan mai nifer fach o weithfeydd bach sydd yn y DU ar hyn o bryd, bydd raid ystyried 

gweithfeydd yn Ewrop. Fodd bynnag, mae’r amodau gwleidyddol a deddfwriaethol yn 

wahanol iawn ac mae’n anodd cymharu costau felly. 

150


Defnyddiau sy’n addas ar gyfer Cynhyrchu Ynni 

Mae gwahaniaethau sylweddol yn y mathau o ddefnyddiau a ellir eu defnyddio gan 

losgydd yn hytrach na chyfleuster nwyo. Mae’r cyfleuster nwyo’n gofyn am broses 

gwahanu a pharatoi’n gyntaf (yn debyg i losgwyr gwely hylif) ac yn gofyn i ddefnyddiau 

fod o faint penodol. 

Gellir llosgi neu nwyo llaid carthffosiaeth er y bydd gofyn tynnu’r dŵr ohono cyn 

dechrau er mwyn cynyddu gwerth calorïau’r carthffosiaeth. 

Os eir â gwastaff dinesig soled heb ei wahanu i gyfleuster llosgi, mae’n debygol o 

fanteisio o dynnu’r gwastraff gwyrdd cyn dechrau gan fod llawer o ddŵr yn y math hwn 

o wastraff. 

Mathau Eraill o Ynni o Wastraff: 

Mae nwy claddu’n digwydd yn naturiol lle ceir gwared ar wastraff domestig a masnachol 

ar safleoedd sbwriel penodol. Wrth i’r defnydd organig bydru, mae’n creu bio-nwy sy’n 

llawn methan. Mae’n cynnwys oddeutu 55% o fethan a 45% o ddeuocsid carbon. Y 

methan sy’n werthfawr fel ffynhonnell ynni ar gyfer gwres a phŵer. 

Cesglir y nwy hwn o safleoedd claddu drwy drilio tyllau i mewn i’r safleoedd a chasglu’r 

nwy drwy bibellau. Cynhyrchir y nwy o fewn blwyddyn o’i gladdu a gellir parhau i’w 

gasglu am sawl blwyddyn wedi hynny. 

Y defnydd amlaf o nwy claddu yw cynhyrchu trydan. Mae hyn yn cynnwys llosgi’r nwy 

mewn peiriant tanio fel arfer. Gellir defnyddio twrbinau nwy hefyd ond mae’r rhain yn 

llai poblogaidd oherwydd eu bod yn gofyn am gyflenwad pwysedd uchel. 

Ac eithrio cynhyrchu trydan, gellir defnyddio’r nwy o danio llosgwyr, ffwrneisi ac 

odynnau. Gall ddarparu gwres uniongyrchol e.e. mewn tai gwydr. Mewn rhai achosion, 

defnyddir ef fel tanwydd i’r cerbydau sy’n gweithio ar safleoedd cladd sbwriel. 

Adfer Nwy Claddu 

Manteision 

✔ llai o ollyngiadau o nwy tŷ gwydr. 

✔ ffordd llai costus o gael gwared ar wastraff. 

✔ gellir defnyddio’r nwy ar gyfer creu pŵer neu fel tanwydd domestig (gan gynnwys 

y potensial am CHP). 

Anfanteision 

✘ proses adfer ynni aneffeithiol sy’n cael dim ond 30-40% o gyfanswm y nwy a 

gynhyrchir. Mae nwy’n dianc i’r awyr (ffynhonnell bwysig o ddau nwy tŷ gwydr 

– deuocsid carbon a methan). 

151


✘ nid yw defnyddio methan yn ddefnyddiol ar gyfer safleoedd ynysig. 

✘ gall y gost o drin y nwy er mwyn ei uwchraddio fod yn uchel. 

✘ gall y nwy ffrwydro oherwydd datblygiad crynoadau o fethan yn yr awyr. 

Defnyddiau Ynni: 

Gwres a Phŵer Cyfunedig (CHP) 

Mae gwres a phŵer cyfunedig yn wahanol i ynni o wastraff confenisynol gan ei fod yn 

defnyddio ynni i gynhyrchu trydan a dŵr poeth. Mae’n sicrhau cynhyrchiad gwres a 

thrydan yn yr un broses ac mae’n ddull effeithiol iawn o gynhyrchu trydan a gwres yn y 

man defnydd. Mae’r cynyddiadau effeithlonrwydd yn digwydd drwy adfer gwres ac atal 

colli ynni. Gellir harneisio’r gwres a adferir ar gyfer amrywiaeth o ddibenion megis 

gwresogi prosesau diwydiannol ynghyd â chynlluniau gwresogi cymunedol a gwresogi 

gofod gwag. 

Mae’r Llywodraeth wedi gosod targed ar gyfer CHP erbyn 2010 yn ei “Strategy for 

Combined Heat and Power to 2010” (drafft ymgynghorol cyhoeddus, 15 Mai 2002) sef: 

� gosod gallu o 10,000 MWe o CHP o ansawdd uchel o leiaf. 

Buddion CHP 

Gwresogi cymunedol yw un o’r dulliau mwyaf cost-effeithol ac amgylcheddol gyfeillgar 

o ddarparu gwres. Golyga gwell effeithlonrwydd lai o ollyngiadau o ddeuocsid carbon ac 

mae hyn yn helpu awdurdodau lleol i gwrdd â’u hymroddiadau Agenda 21 Leol a’r 

Ddeddf Gwarchod Ynni yn y Cartref. Mae’r buddion i awdurdodau lleol (o gymharu â 

defnyddio boileri unigol) fel a ganlyn: 

✔ Gostwng costau cyfalaf a chynnal a chadw – golyga symlrwydd y cyfnewidwyr 

gwres a osodir ym mhob un o’r adeiladau cysylltiedig fod llai o gostau cynnal a 

chadw a gweithredu. 

✔ Arbed lle – nid oes angen cymaint o le ar y cyfnewidwyr gwres o’u cymharu â 

boileri arferol. Mae hyn yn caniatáu i le gwerthfawr gael ei ddefnyddio’n fwy 

effeithiol. 

✔ Cynyddu effeithlonrwydd – golyga effeithlonrwydd da’r cyfnewidwyr nad yw’r 

colledion a geir gan foileri arferol yn digwydd. Felly, telir am yr ynni defnyddiol 

yn unig. 

Golyga tanwydd rhatach y gall tenantiaid fforddio i gadw eu cartrefi’n gynnesy sy’n 

gostwng y difrod a achosir gan anwedd a lleithder. Mae hyn yn arwain at lai o gwynion 

a lefel uwch o fodlonrwydd ymysg tenantiaid. 

152

CHP a’i Effaith ar y Gymuned Leol 


Gellid cynnwys gwresogi cymunedol mewn ardaloedd difreintiedig i sicrhau gwres rhad 

i’r preswylwyr. 

Mae gwresogi cymunedol yn gweithio orau lle mae digon o dai ac felly llwyth gwres 

uchel. Mae’r Llywodraeth wedi cydnabod y bydd raid rhoi peth cefnogaeth i gynlluniau 

gwresogi yn y tymor byr. Mae wedi darparu ychydig o arian felly i ddatblygu, 

adnewyddu ac estyn systemau gwresogi cymunedol drwy ei rhaglenni tai (ar gyfer 

awdurdodau lleol) a rhai mentrau eraill megis yr Ymddiriedolaeth Arbed Ynni a’r 

Gronfa Ynni Cymunedol sydd wedi bod ar gael ers Ebrill 2002. 

Fel canllaw, gall 15MW o ynni thermol gyflenwi gwres i 7,500 annedd. Dosbarthir dŵr 

poeth drwy bympiau a rhwydwaith o bibellau, sef y rhwydwaith dosbarthu. Mae gosod 

rhwydwaith dosbarthu’n gostus. Fodd bynnag, mae modd gostwng y costau hyn drwy 

gyfuno’r rhaglen gosod ac ailddatblygu a defnyddio’r lle i leihau costau tarfu. 

Crynodeb 

Mae gan bob un o’r technolegau ei fanteision ac anfanteision a bydd raid ystyried sawl 

ffactor wrth werthuso. Y prif ffactor yw gofynion y farchnad ynni am yr ynni i’w brynu. 

Dylid cydnabod hefyd nad yw prosesau nwyo a llosgi wedi datblygu eto ac nad oes 

llawer o gyfleusterau ar raddfa fasnachol. Mae technolegau llosgi ar raddfa fawr wedi eu 

sefydlu ers blynyddoedd ac mae ganddynt sawl blwyddyn o brofiad gweithredu. 

Mae cyfleusterau YoW yn mynnu llawer o gyfalaf a dyma’r broses rheoli gwastraff 

ddrutaf o ran costau cyfalaf – a fesurir fel £ y tunnell. Mae’r costau cyfalaf hyn yn 

gostwng wrth i allu cyffredinol y cyfleuster gynyddu. Mae hyn yn arwain at ddatblygiad 

cyfleusterau mawr sy’n cael gwastraff nifer o gymunedau. Ni roddir costau’r gwahanol 

brosesau gan fod cyfrif costau’n dibynnu ar sawl peth. Bydd costau gwahanol 

weithfeydd sy’n defnyddio’r un prosesau’n amrywio yn ôl maint a manylion. 

Nid yw cyfleusterau YoW yn arbennig o sensitif i newidiadau mewn cyfansoddiad 

gwastraff. Fodd bynnag, mae cost cyfalaf uchel y cyfleusterau’n arbennig o sensitif i 

ostyngiadau yn swm y gwastraff a brosesir. Gall y cyfleuster YoW geisio ymdrin â hyn 

drwy leihau, ailddefnyddio, ailgylchu a chompostio. O ganlyniad, mae rhai taleithiau yn 

UDA wedi gwahardd rhai defnyddiau rhag cael eu llosgi, megis gwastraff gardd, papurau 

newydd, cardbwrdd, cynhwyswyr, batris, ayb. Mae cyfuno YoW ag ailgylchu a/neu 

gompostio’n sefyllfa effeithiol gan fod gwastraff â gwerth gwresogi isel, megis gwastraff 

cegin a defnyddiau nad ydynt yn llosgi megis metel a gwydr, wedi cael eu tynnu o’r llif 

gwastraff, i greu tanwydd glanach a mwy cyson. 

Mae gallu proses benodol i ddefnyddio defnydd fel defnydd crai’n dibynnu ar fanylion y 

cyfarpar a ddefnyddir gan fod ystod eang iawn o gyfarpar ar gael ar gyfer traul anerobig a 

chynhyrchu ynni. Gallai ddibynnu hefyd ar natur y defnydd a ddefnyddir gan fod gan rai 

defnyddiau gyfansoddiad gwahanol iawn. Gall yr amrywiaeth hon ddigwydd rhwng 

ffynonellau neu o un ffynhonnell dros amser. 

153

Strategaeth Rheoli Gwastraff Dinesig - Fersiwn PDF 1.8Mb

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?