Dariusz Pieńkowski Paradoks Jevons'a a konsumpcja energii w Unii ...

Pieńkowski/Problemy Ekorozwoju/Problems of Sustainable Development 1/2012, 105-116 107środowisko. Wykorzystanie nowej technologiidoprowadzi do zwiększenia eksploatacji zasobówenergetycznych oraz – związanej z tym – zwiększonejingerencji w systemy ekologiczne. W konsekwencjiwzrost dostępności energii nieodnawialnejbędzie związany z niezrównoważonym rozwojemsystemów społeczno-ekonomicznych kosztemsystemu ekologicznego. Dlatego też, wykorzystanieenergii odnawialnej, same w sobie, nie jest anizrównoważone, ani niezrównoważone (w świetlekoncepcji rozwoju zrównoważonego opartej narównoważeniu rozwoju społeczno-ekonomicznegoz ekologicznym) pomimo, że rozwiązuje w znacznejmierze problemy związane z wykorzystaniemnieodnawialnych nośników energii. Konieczne jestjednocześnie opracowanie spójnej polityki gospodarowaniaenergią (oszczędzanie, technologie magazynowaniaenergii, wypracowanie proekologicznychstylów życia, itp.).Problemy związane z polityczną regulacją gospodarkienergetycznej były szeroko podejmowane wlicznych dyskusjach z perspektywy rozważań filozoficznych,czy w pracach z dziedziny nauk społecznych,ekonomicznych czy przyrodniczych(Pawłowski i Pawłowski, 2008; Pultowicz, 2009;Udo i Pawłowski, 2010; Lindzen, 2010). Zasadnicząkwestię tych rozważań stanowi problematykanowych technologii pozyskiwania energii z perspektywytrudności i ograniczeń, jakie stwarzajądotychczasowe formy gospodarowania w przyrodzie.Niniejsza praca jest próbą włączenia się w tędyskusję, prezentując spojrzenie na problematykękonsumpcji energii z perspektywy interdyscyplinarnychrozważań wokół kwestii równoważeniarozwoju gospodarek Unii Europejskiej w świetletrendów wskazywanych przez paradoks Jevonsa.Dlatego też w kolejnych paragrafach pracy podejmujęsię wskazania głównych przesłanek rozwojuzrównoważonego oraz szczegółowej analizy zależnościistniejących pomiędzy członkami Unii Europejskiej.W tym ostatnim paragrafie wskazuję na 4grupy krajów wyróżnione ze względu na obecnystan i trendy w zakresie konsumpcji energii w odniesieniudo wskazanej przeze mnie rozbieżnościpomiędzy energochłonnością gospodarki, a wielkościązużycia energii (ilością energii pobieranej ześrodowiska). W rezultacie, wykazuję, że zaledwiekilka krajów (Dania, Szwecja) poradziło sobie zograniczeniem ilości konsumowanej energii obniżającwielkość energii pobieranej ze środowiska ijednocześnie utrzymując lub dalej zwiększającenergochłonność gospodarki krajowej. Kraje tepowinny służyć za przykład w zakresie rozwiązań,jakie mogą być pomocne w ograniczaniu prawidłowościopisanych wstępnie przez W. S. Jevons’a.Nie oznacza to jednak, że z punktu widzenia pozostałychczłonków Unii Europejskiej, a w szczególnościtych nowo przyjętych po 2004 r., wielkośćkonsumowanej przez nie energii jest niższa. Kwestiąsporną może pozostawać, wielkość konsumpcjienergii przez te kraje. Rozważania te podejmuję wostatnim paragrafie wskazując na koniecznośćprecyzyjnego dostosowywania polityki społecznoekonomicznejUnii Europejskiej do sytuacji poszczególnychkrajów członkowskich oraz wskazującna ewentualne konsekwencje wykorzystaniaenergii w kontekście możliwych trendów towarzyszącychpostępowi technologicznemu.Paradoks Jevons’a w świetle współczesnychrozważań ekonomicznychAnaliza prawidłowości opisywanych przez W. S.Jevons’a doczekała się dzisiaj znacznego dorobkufunkcjonując w ekonomii pod pojęciem paradoksuJevons’a (Jevon’s effect, rebound effect, take-backeffect, backfire effect) (Berkhout, Muskens, Velthuijsen,2000; Birol, Keppler, 2000; Brookes,2000; Greening, Greene, DiFiglio, 2000; Laitner,2000; Sanne, 2000; Schipper, Grubb, 2000). W. S.Jevons analizował trendy konsumpcji węgla wAnglii w kontekście możliwości redukcji jego wydobyciaw miarę postępu technologicznego (Jevons,1866 [1865]). Jego statystyczne analizy, pośrednio,rozwiązały spór pomiędzy T. Malthus’em i J.Say’em na korzyść tego ostatniego wzmacniającprawo Saya zakładające ścisłą zależność pomiędzypodażą i popytem (tzn. podaż stwarza własny popyt):Całkowitym pomieszaniem pojęć jest takiezałożenie, że efektywne wykorzystanie paliw jestrównoznaczne ze zmniejszeniem ich konsumpcji.Zupełnie odwrotna zależność jest prawdziwa.Z zasady, nowe sposoby gospodarowania będąprowadzić do wzrostu konsumpcji zgodnie z regułąrozpoznaną w wielu odpowiednich przykładach.(…) Istnieje dokładnie taka gospodarka ich wykorzystania,która prowadzi do ich nadmiernej konsumpcji.Tak było w przeszłości i tak będzie w przyszłości.Wcale nie jest trudno zobaczyć, jak tenparadoks się ujawnia (Jevons, 1866, s 123-124).Zasadniczym aspektem koncepcji W. S. Jevons’ajest określenie zależności pomiędzy wzrostem efektywnościwykorzystania zasobów naturalnych ijednocześnie towarzyszącemu temu ciągłemu wzrostowiich wydobycia i konsumpcji. Innymi słowy,postęp technologiczny związany ze wzrostem efektywnościwykorzystywania danego zasobu prowadzizwykle do zwiększenia konsumpcji tego zasobu.Swoje analizy W. S. Jevons poparł analizująchistorię silnika, gdyż – jak uważał – silnik jest siłąnapędową tego kraju i jego historia jest historiąkolejnych etapów rozwoju gospodarki.(...) To, cojest prawdziwe w zakresie efektywności gospodarowaniasilnikiem jest prawdziwe w poszczególnychinnych ważnych i mniej ważnych przykładach gospodarowania(Jevons, 1866, s. 125 i 134). Każdorazoweudoskonalenia silnika jedynie zwiększająkonsumpcję węgla, a postęp technologiczny dostarczajedynie nowych zastosowań węgla: nikt niemoże zakładać, że węgiel w ten sposób oszczędzony