Dariusz Pieńkowski Paradoks Jevons'a a konsumpcja energii w Unii ...

Pieńkowski/Problemy Ekorozwoju/Problems of Sustainable Development 1/2012, 105-116 113rze są również wynikiem postępu technologicznego.Wielkość zużycia energii w znacznie mniejszymstopniu modelowana jest przez zmiany klimatyczne,gdyż trudno jest wykazać regułę tych zależnościw ramach poszczególnych stref klimatycznych(jak np. kraje skandynawskie czy kraje Europypołudniowej). Obok zmian technologicznychznaczącym czynnikiem jest styl życia kształtowanyw świetle przyjętych wartości społecznych orazbędący odpowiedzią na uwarunkowania ekonomicznedanego kraju. Zaledwie nieliczne krajeprzełamały ten charakterystyczny dla rozwoju krajówzachodnich trend zwiększania zużycia energiitowarzyszący postępowi technologicznemu i mniejszejintensywności energetycznej gospodarki. Takimprzykładem jest Dania z najniższym wskaźnikiemintensywności energetycznej i malejącymwskaźnikiem zużycia energii na mieszkańca. Znaczącoodmienną jakościowo grupą są nowe krajeczłonkowskie, które mają korzystać w zakresiezużycia energii z przykładów z krajów starej Uniipodczas, gdy wsparcie powinno zmierzać w kierunkumodernizacji gospodarki i wypracowaniastylu życia ograniczającego ewentualne konsekwencjewzrostu zużycia energii, zwykle towarzyszącegorozwojowi gospodarczemu krajów europejskich.WnioskiCelem tej pracy było wskazanie na zależności pomiędzytrendami w zakresie zużycia energii a trendamiw zakresie działań zmierzających do zwiększeniaefektywności jej wykorzystania; te ostatniemają na celu ograniczenie jej zużycia. Jak wykazywałto W. S. Jevons w kontekście postępu technologicznego,działania te w trakcie rozwoju społeczeństwindustrialnych pozostają w sprzeczności.W konsekwencji, postępowi w zakresie efektywnościwykorzystania energii zwykle towarzyszy dalszezwiększanie zużycia energii, które z perspektywypowiązań rozwoju społeczno-gospodarczegoz przyrodniczym prowadzi do zwiększania obciążeńśrodowiska w stopniu zagrażającym utrzymaniuzrównoważonych relacji pomiędzy poszczególnymisystemami (społecznym, gospodarczym iekologicznym).W świetle postulatów wskazywanych w koncepcjirozwoju zrównoważonego, rozwiązaniem wydajesię zamiana źródeł energii z ograniczonych (tj.nieodnawialnych) na względnie nieograniczone (tj.odnawialne). Takie cele energetyczne polityki unijnejtowarzyszą nieodłącznie propozycjom mającymusprawniać wykorzystanie energii słonecznej, wiatrowej,geotermalnej i innych, zmierzając i budzącnadzieję na rozwiązanie problemów energetycznychpowracających co jakiś czas wraz z różnymiscenariuszami limitów nośników energii nieodnawialnej,polityczną grą tymi zasobami czy rynkowymikonsekwencjami korzystania z nich. W końcunależy tu również wskazać na presję konsekwencjiekologicznych, jakie narastają wraz z ichwykorzystaniem. Nie ulega wątpliwości, że zmianaw zakresie wykorzystania konwencjonalnych nośnikówenergii rozwiązuje wiele problemów nawejściu znacznie znosząc limity wykorzystaniaenergii. Co więcej, wskazuje się w ten sposób namożliwość rozwiązania wielu problemów ekologicznych,w tym zmian klimatycznych związanychze spalaniem tradycyjnych nośników energetycznych.Niestety, w świetle dotychczasowych trendów wykorzystaniaenergii, rozwiązania te, ujmując szerokoproblematykę relacji systemów społecznoekono-micznychz przyrodniczymi mogą zwiększaćw sposób niezrównoważony wpływ człowieka nasystemy społeczne prowadząc do innego typu negatywnychkonsekwencji i nadmiernej eksploatacjisystemów przyrodniczych. O zrównoważeniu rozwojudecyduje kompleksowa strategia gospodarowaniaenergią ograniczająca możliwości nieograniczonegoingerowania w systemy przyrodnicze. Cowięcej, wykorzystanie nowej technologii pozyskiwaniaenergii może wręcz okazać się niezrównoważone,gdy pociągnie za sobą, zgodnie z dotychczasowymitrendami w tym zakresie, dalszy wzrostzużycia energii, zwiększając jedynie tempo i zakresmetabolizmu materii i energii przez systemy społeczne.Innymi słowy, postęp technologiczny wzakresie wykorzystania odnawialnych źródeł energiipozostaje elementem rozwoju zrównoważonego,gdy towarzyszy mu jednocześnie postęp w zakresiezakresu i wielkości wpływu na systemy ekologiczne,którego miarą jest, między innymi, wielkośćzużycia energii. Dlatego też, wykorzystanie energiiodnawialnej, samo w sobie nie jest ani zrównoważoneani niezrównoważone, a dotychczasowe trendyw tym zakresie wydają się wskazywać wręcz namożliwości dalszego niszczenia równowagi pomiędzysystemami społeczno-ekonomicznymi i ekologicznymi.Kolejną kwestią jest polityka unijna w kontekściedość dużego zróżnicowania sytuacji energetycznejposzczególnych członków. Ciekawym przykłademjest Dania, która posiadając najniższy wskaźnikintensywności energetycznej gospodarki potrafiłaprzełamać towarzyszący temu trend wzrostu zużyciaenergii na mieszkańca w granicach średniejunijnej. Ujmując problem w kategoriach wielkościzużycia energii oraz sposobu jej wykorzystania,zaledwie nieliczne kraje potrafiły w mniejszym lubwiększym stopniu wypracować podobne wzorcekorzystania z energii, które mogą stanowić swoistąmiarę zrównoważenia rozwoju społeczno-ekonomicznego(efektywność wykorzystania energii) iprzyrodniczego (wielkość jej zużycia). Wykorzystaniezasobów odnawialnych w tych uwarunkowaniachw większym stopniu gwarantuje spełnieniewarunków rozwoju zrównoważonego. Niewątpliwiejednak, kraje te (Grupa IV) charakteryzuje dość