ang kahimtang ug katungod sa kababayen-an: primer sa CEDAW

ang kahimtang ug katungodsa kababayen-an:primer sa CEDAWCEDAW convention on the elimination ofall forms of discrimination against womenNCRFW UNIFEM CIDA

Original CEDAW brief in Englishwritten byOlivia H. TriponTranslated byMarivir R. MontebonCover design byWomen’s Feature Service (WFS)Published byNational Commission on theRole of Filipino Women (NCRFW)UNIFEM CEDAWSouth East Asia Program-PhilippinesWith support from theCanadian InternationalDevelopment Agency (CIDA)Printed in the PhilippinesMarch 2006

HAMUBONG KASAYURAN KABAHIN SA CEDAWUNSA ANG CEDAW?Ang Kombensyon sa Pagwagtang sa Tanang Porma sa Diskriminasyon sa Kababayen-ano CEDAW naghulagway sa pangkalibutanong pahayag sa katungod sa kababayen-an.Gitawag usab kini nga Kombensyon sa Kababayen-an o Kasabutan sa NagkahiusangNasud sa mga Katungod sa Kababayen-an.Ang CEDAW ang nag-una ug nag-inusarang pangkalibutanong kasabutan ngakomprehensibong nagatubag sa katungod sa kababayen-an dili lamang sa sibilug pulitikal nga kalangkoban, kon dili lakip na usab ang ekonomikanhon, sosyal,kulturanhon, ug pangpamilya nga kalangkuban.Ang CEDAW gi-aprobahan sa Heneral nga Asembliya sa Organisasyon sa NagkahiusangNasud (United Nations Organization) niadtong Disyembre 18, 1979, atol sa dekadasa Kababayen-an. Ang gobyerno sa Pilipinas nipirma sa CEDAW niadtong July 15,1980 ug ni-ratify niini niadtong Augusto 5, 1981.Ang CEDAW mao ang ikaduhang kasabutan nga may pinakadaghan nga nipirmaug mi-ratify nga nasud. Nagsunod kini sa kadaghang ni-ratify sa PangkalibutanongKasabutan sa Katungod sa Kabataan. 180 sa 191 ka nasud ang nipirma sa CEDAWang ni-ratify niini.Ang kasabutan hingpit nga napatuman niadtong Septembre 3, 1985 o 25 katuigniining tuig 2006. Sa kadugayon ning maong panahon, gamay pa lang ang nasayodkon unsa ang CEDAW.NGANONG MAY LAHI NGA KASABUTAN SA KATUNGOD SA KABABAYEN-AN?Gipunting sa Preamble sa CEDAW nga ang nagtunhay nga mga pangkalibutanongmakinarya o struktura dili igo nga motubag sa diskriminasyon sa kababayen-an ugmanalipud sa ilang katungod.Matud pa sa Preamble, “Ang diskriminasyon sa kababayen-an naglapas sa prinsipyosa maki-angayon nga katungod ug pagrespeto sa tawhanong dignidad. Mao kini angnakababag sa kababayen-an sa pagsalmot nga patas sa kalalaken-an sa larangan sapaglambo ug kalinaw.UNSA ANG IMPLIKASYON SA PAGPIRMA UG PAG-RATIFY SA GOBYERNO SAPILIPINAS SA CEDAW?Isip usa ka state party o partido estado sa CEDAW, ang gobyerno sa Pilipinas naga-ilanga adunay diskriminasyon ug dili maki-angayon nga kahimtang sa kababayen-an,busa adunay panginahanglan nga aksyon gikan sa gobyerno.Ang mga partido estado gitahasan nga mo-respeto, mo-protektar, ug mopatuman samga katungod sa kababayen-an. Sila gilauman nga:

* Motangtang sa tanang balaod ug pamaagi nga adunay diskriminasyon ugpagpanglapas sa ilang katungod.* Magpatunhay sa kaangayan pinaagi sa haom ug nag-una (pro-active) ngapamaagi ug mga kondisyon nga nagahatag ug nagatugot sa kalambuan sakatungod sa kababayen-an.* Paghimo og nasudnong taho matag 4 ka tuig kabahin sa pagpatuman sakasabutan.KINSA ANG MAGPASIGURO NGA ANG MGA PARTIDO ESTADO NIPATUMANSA CEDAW?Nag-mugna ang Nagkahiusang Nasud og CEDAW Committee nga may 23 ka mgaeksperto nga gipili sa mga partido estado ug gitahasan sa pagbalik-tan-aw sa mgataho ug paghatag og mga sugyot ngadto sa mga estado partido alang sa pagpatumanniini.Ang Artikulo 21 sa Kombensyon sa CEDAW naghatag sa Komite og gahum sapagmugna og mga rekomendasyon. Mga interpretasyon kini sa mga eksperto sahisgutanan sa katungod sa kababayen-an ug ang mga obligasyon sa estado.Ang Komite nagatigum kaduha sa usa ka tuig sa New York aron magabalik tan-awsa mga taho sa mga partido estado sulod sa duha ka semana sa Enero ug Hulyo.Gibuhat kini uban sa mga representante sa partido estado ug sa mga non-governmentorganizations nga nagahatag usab og kaugalingong taho sa Komite.UNSA ANG DISKTRIMINASYON SA KABABAYEN-AN?Ang diskriminasyon mao ang pagpalahi, pagwalay labot, o pagdumili sa pagsalmotnga gibase lamang sa “sex” o “gender”. Ang maong diskriminasyon adunay epektoo tumong sa pag-piang o pagwala pag-ila o pagpatuman sa kababayen-an sa ilangtawhanong katungod. Ang maong mga katungod wala mag-agad sa estado sibil sakaminyoon, nagtungtong sa basihanan nga patas ang babaye ug lalaki, ug nga silamay batakan nga katungod ug kagawasang political, sosyal, kultural, sibil, o sa bisanunsa nga larangan.UNSAON SA CEDAW PAGHUNONG SA DISKRIMINASYON?* Ang iyang tumong mao ang pagpatuman sa mabulukon nga kaangayan sakababayen-an. Kini nagpasabot nga ang mga gobyerno may responsibilidadsa paghatag og kabag-ohan sa kinabuhi sa kababayen-an.* Gidala niini ang prinsipyo sa obligasyon sa estado. Buot ipasabot niini ngamay mga responsibilidad ang estado sa kababayen-an nga dili niyamatalikdan.* Iyang gidili ang paglihok ug mga polisiya nga maka-daut sa kababayen-an,bisan unsa pa man ang tumong niini.

* Gitahasan niya ang mga partido estado dili lamang sa paglikay sapagpanglapas sa katungod sa kababayen-an sa mga institusyon sa gobyernoug mga opisyales sa gobyerno, kon dili lakip na usab sa pribadong tawo ogrupo.* Giila niini ang kultura ug mga tradisyon nga nakapahunong sa kababayenansa pagpatuman sa ilang mga katungod, ug naghagit kini sa mga partidoestado nga hunongon ang mga tradisyonal nga pang-hunahuna ug pamaaginga naga-palahi sa kababayen-an.DIIN MAKITA ANG DISKRIMINASYON SA KATILINGBANG PILIPINO UG UNSAONPAGTUBAG NIINI?Pamuo ug Panarbaho‣ Ang kababayen-an nangulahi sa kalalakin-an sa pagsalmot sa pamuo sanilabay nga 10 katuig. Sa tuig 1995 ngadto sa 2004, ang labor forceparticipation rate (LFPR) sa kababayen-an mirehistro lamang og 50% samtangang sa kalalakinhan anaa kanunay sa 80% pataas. (October Rounds of theLabor Force Survey, LFS, NSO).‣ Ang gender padayon nga nagdeterminar sa pwesto sa panarbaho. Ang mgadatos sa 2004 nagpakita nga ang kababayen-ang Pilipino padayon ngaanaa sa pwesto sa panarbaho nga sumpay sa ilang reproductive nga papelsa panimalay sama sa pagdumala sa opisina ug mga pang-propesyonal ngaserbisyo. Ang kalalakin-an anaa napwesto sa mga gimbuhatong mekanikalug sa mga heavy industries.‣ Ang mga lalaki mas may purohan nga mahimong binayran nga trabahadorug may kaugalingong trabaho (self-employed). Ang mga babaye daku angpurohan nga dili mabayran sa ilang pagtrabaho sulod sa pamilya. Sa tuig2004, 56% wala hibayri nga mga miembro sa pamilya mao ang kababayenanug 67% kaugalingong panarbaho mao ang kalalakin-an.Sa kababayen-an nga may trabaho, 50% ang binayran nga trabahante, 33%ang may kaugalingong pangita, ug 17% ang wala bayri sa ilang serbisyosulod sa panimalay. (NSO).‣ Adunay hapit patas nga pagsalmot sa pamuo sa kababayen-an ug kalalakenansa gawas sa nasud, apan may dakung kalahian sa konteksto sa ilangpagsalmot sa pamuo. Sa tuig 2004, ang kababayen-an nikabat og 51% satibuok overseas Filipino workers apan ang ilang binulan nga cash remittancesnikabat lamang og 57% sa P74,267.00 average nga binulan nga remittances.Tungod kini kay ang kababayen-an mas mubo ang sweldo ug ang trabahowalay proteksyon.Ang 2004 survey nagpakita nga katunga (55.8%) sa mga babaye sa gawasmga trabahador ug unskilled workers. Ang 27.7% nga kalalakin-an anaa sapatigayon ug 26.9% naa sa planta ug makina. (2004 Survey on OF, NSO).

* 15.4% ug 13.8% sa mga mayor ug bise mayor, respectively, mga babaye.17.1% sa kinatibuk-ang city/municipal councils mga babaye.Ang mga Pilipinong kababayen-an mas may taas nga partisipasyon ug kadaugan saeleksyon apan padayon nga gamay ra ang ilang partisipasyon sa pulitika ug pagdumala.Sa 1998-2001 nga local ug nasyonal nga piniliay, ang pipila ka babaye nga kandidato(20% sa kinatibuk-ang kandidato) nilampos sa paglingkod sa publikong buhatan.Bisan pa man sa maong kadaugan, gamay pa gihapon ang partisipasyon sa kababayenansa publikong buhatan. Ang 2004 nga kalampusan nagpakita nga kini minosikompara sa niaging piniliay niadtong 1995. (Comelec)Ang partylist na balaod nagahatag sa kababayen-an og paglaum sa pagsalmot salehislatura apan ang mga rekisitos sa nasyonal nga kampanya ug ang kakulang saimpormasyon bisan sa botanteng kababayen-an mao ang hinungdan nganong walamakakuha og representasyon ang mga partido sa kababayen-an.Ang mga organisasyon sa kababayen-an naglihok alang sa 30% quota sa kababayen-ansa mga pulitikanhong partido ug uban pang pinili o tinudlo nga desisibong buhatan.Ang partisipasyon sa kababayen-an sa hudikatura gamay ra usab. Ang korte sashari’a, usa ka espesyal nga korte alang sa balaod sa Muslim, padayon nga gidumalao giduminar sa kalalaken-an, gawas niadtong 1996, diin adunay usa ka babaye ngahuwis sa Shari’a circuit court. Niadtong March 2004, adunay 4 sa 14 ka babaye saSupreme Court.Bisan pa man sa pagdominar sa kababayen-an sa burukrasya, ilabina sa teknikal oikaduhang ang-ang, wala nila mabuak ang “bildo sa kisame.” Singkwento porsyento(50%) sa 1.45 milyon ka mga empleyado sa gobyerno kababayen-an apan naglingkodlamang sila sa sekondaryong posisyon (71.9%) sa 1999. 34% lamang ang anaa sanag-unang posisyon. Ang kababayen-an sa burukrasya anaa sa teknikal nga personnelug ang kalalaken-an mga clerks o kaha manager/executives (CSC).Ang pagsalmot sa kababayen-an sa mga unyon niubos, gikan sa 59.6% sa 1996 ngadtosa 34.2% sa 2000. Ang pagpangulo sa kababayen-an sa mga unyon miminos usab,gikan sa 35% sa 1998 ngadto sa 25.6% sa 2000. (NCRFW)Ang CEDAW naga-garantiya sa kababayen-an nga:* Mobotar, magpapili, ug mohupot og pampublikong opisina sa tanang angangsa gobyerno (Art. 7)* Mosalmot sa NGOs ug mga asosasyon nga may kalabutan ang pampublikoug pulitikanhong kinabuhi sa nasud (Art. 7)* Adunay oportunidad sa pag-representar sa gobyerno sa internasyonal ngaang-ang ug pagsalmot sa mga internasyonal nga organisasyon (Art. 8)Populasyon ug Reproductive Health* Walay nasudnong polisiya sa Reproductive Health

* 20.5% sa minyo nga kababayen-an wala matubag ang panginahanglan sacontraception aron maplano ang pamilya.* Limitado ang pag-kab-ot sa supplies, impormasyon, ug serbisyo sa mgaartificial contraception sa mga syudad ug probinsya nga nagtaguyod lamangsa natural family planning* Kada oras, adunay 46 ka piligro nga pinugos nga aborsyon gihimo saPilipinas (1999 Country Population Assessment)* 10 ka babaye namatay sa komplikasyon sa pagpanganak kada adlaw (1998NDHS)Usa ka bag-o nga family planning survey (FPS) nagpakita nga 49.3% lamang sakababayen-an ang nigamit og usa ka klaseng contraceptive, ug ang maong contraceptiveusa ka moderno nga pamaagi (35.1%). Ang 14.2% nigamit og tradisyonal nga mgapamaagi. Ang pill mao ang nag-una nga pamaagi, gisundan sa female sterilization,ug sa calendar/rhythm.Ang condom, bisan pa man sa iyang pagkadali makuha sa mga health centers, gigamitlamang sa 2.1% sa kinatibuk-ang pamaagi. (2004 FPS, NSO)Ang National Demographic and Health Survey (NDHS) nagpakita nga 5.6% samga nagsabak walay pre-natal care ug 6.5% (71% niini anaa sa kabanikanhan) nagpatabangsa mga tradisyonal nga mananabang. Sa pagpanganak, 1 sa 3 ka mganagsabak (61.34%) nipili nga anha manganak sa balay. (2003 NDHS, NSO)Hangtud niadtong September 2005, ang Department of Health nakadawat og 2354 kakaso sa HIV Ab seropositives sukad kini nagatigom sa datos niadtong 1984. 862 niininga mga kaso nahiagom ang kababayen-an. 702 sa kinatibuk-ang kaso ang nahimongfull blown Aids.Ang CEDAW mao lamang ang kasabutan sa tawhanong katungod nga nagataguyod sakatungod sa kababayen-an sa serbisyo sa kahimsug, lakip na ang pagkab-ot sa tananagpamaagi sa FP.Ang CEDAW naga-garantiya sa katungod sa:* Komprehensibong serbisyo sa kahimsug, labot ang FP( Art. 12)* Pagtakda sa gidaghanon sa mga anak ug ang ispasyo sa pagsabak/pagpanganak (Art. 16)* Gibahin nga responsibilidad sa pagka-ginikanan (Art. 5,Art. 16)* Paglikay sa diskriminasyon sa kababayen-an sa pagpatuman sa nasudnongistratehiya sa pagsanay sa AIDS (General Recommendation No. 15)

Nag-ong-ong nga balaodnon:Ang HB 3773 (Responsible Parenthood and Population Management Act) nagabase saresponsibilidad sa nasudnon ug local nga pangamhanan sa paghatud sa mga batakangserbisyo sa katawhan lakip na ang batakang kahimsug, RH, FP. May silot ang usa kaopisyal sa gobyerno kon iyang idumili ang paghatag sa serbisyo sa RH/FP, tinuyo mano dili. Ang duha ka anak matag pamilya dili ipamugos nga polisiya, kon dili gi-ilanga maoy haom.Pagdagmal sa kababayen-an ug kabataan ug traffickingManaglahi ang nakitang dagan sa mga kaso sa pagdagmal sa kababayen-an nga natahosa mga ahensya sa gobyerno.Ang VAW (violence against women) cases nga gitaho sa kapulisan nitubo kapito kabeses, gikan sa 1,100 sa 1996 ngadto sa 7,383 sa 2004. Ang pinaka-taas nga natahonga VAW cases sa departamento sa kapulisan nahitabo niadtong 2001 nga miabot og10,343. Ang buhatan sa social welfare, nagpakita og pagkunhod sa kababayen-an ngaanaa sa kritikal nga kahimtang o women in especially difficult circumstances (WEDC)sukad 1999.Ang datos niadtong 2004 sa police ug social welfare department mipakita nga angpagpangdapat ug panglugos mao ang pinaka-komon nga tipo sa natahong VAWcases.* 6 sa 10 ka incest survivors nitaho nga ang ilang inahan gidagmalan sa ilangamahan.* 9 sa 10 ka gidagmalang kababayen-an nahiagom niini samtang silanagsabak(Pinili nga mga datos sa VAW gikan sa WCC 1995-1998 na gigamit sa PhilippineNGO Beijing +10 Report)Ang pagdagmal sa kababayen-an sa gawas sa nasud usa ka seryoso nga problema saPilipinas, diin may pinakataas nga gidaghanon sa babaye nga nagtrabaho sa gawas.Gikan sa 1993 hangtud 2002, may 1,013 ka kaso ang nataho sa trafficking. AngKanlungan nitaho og 32 ka kaso sa trafficking sa 170 ka mga kaso nga giserbisyo niinisa 2004.Ang CEDAW migarantiya sa kababayen-an nga:* Mamahimong libre sa tanang matang sa pagdagmal – pisikal, sekswal,emosyonal, mental, o ekonomikanhon (Art. 16)* Libre sa trafficking ug prostitusyon (Art. 6)* Heneral nga Rekomensdasyon Nos. 12 – 19 – Pagtaho sa lehislatura aron

mapanalipdan ang kababayen-an sa tanang matang sa pagdagmal sa inadlawadlawnga kinabuhi ug ang tanang nagtunhay nga serbisyo.Resolusyon human sa Beijing + 10-Wagtangon ang merkado sa kababayen-an nga gi-trafik; pahamtangan og salangcriminal ang pagtrafik og mga tawo; pagpatuman og pamaagi sa matag gobyerno(bilateral ug unilateral) nga pagtinabangayNagtunhay nga mga balaod:* RA 7877 Anti-Sexual Harassment Law* RA 8353 Anti-Rape Law – ang pagpasaka sa panglugos isip krimen batok satawo; pagpalapad sa buot ipasabot sa pagpanglugos* RA 8505 Rape Victim Assistance Act* RA 6955 Anti-Mail Order Bride Law* RA 9262 Anti-Violence against Women and Children Law* RA 9208 Anti-Trafficking in Persons ActKababayen-an sa KabanikanhanUsa sa upat ka babaye nga nag-edad og 15-24 anyos nagsabak na, may elementaryanga edukasyon ug nagpuyo sa kawad-on. (NDHS, 2003)Ang Art. 14 gidalit alang sa kababayen-an sa kabanikanhan. Ang CEDAW nigarantiyasa katungod sa kababayen-an sa:* Pagsalmot sa pagplano ug pagpatuman sa kalambuan* Komprehensibong serbisyo sa kahimsug, lakip na ang FP* Pagkadawat sa benepisyo sa mga katilingbanong serbisyo* Edukasyon ug pagbansay, formal/non-formal ug functional literacy* Patas nga pagkab-ot sa mga ekonomikanhong oportunidad, pautang,marketing facilities, haom nga teknolohiya, ug patas nga pagtratar ilalom sareporma sa yuta ug repormang agraryo* Igo o hamugaway nga pagpuyo – may panimalay, kalimpyo sa palibot,elektrisidad, sakyanan, ug komunikasyonLumad nga Kababayen-anAdunay panginahanglan nga ipahiuli ug ipalambo ang mga lugar nga may kagubot,ingon man ibutang sa halapad nga sulog sa paglambo ug katilingban ang Moro ugmga lumad nga mga tawo.(Situational Analysis of the Philippine Population, UNFPA, 2005).Ang mga Moro ug mga lumad sa Mindanao nag-antos sa sosyo-ekonomikanhongkalisod, kawalay yuta, sosyal nga serbisyo, ug mubo nga kaalam. Tungod sa tradisyonalnga panghuna-huna, mas nag-antos ang kababayen-an ning maong kahimtang. SaCordillera, 1 sa 5 ka mga pinaka-kabus nga rehiyon, ang mga Indigenous People (IPs),labina ang babaye, mas nag-antos sa tumang kawad-on.

Ang Art. 14 sa CEDAW naghatag og proteksyon sa IPs nga kababayen-an ug maydugang proteksyon sa ilang kultura ug mga pinuy-anan nga gikan pa sa ilangkatigulangan.Mga Resolusyon human sa 10 ka tuig nga review sa Beijing Declaration and Platformfor Action:* Pagpasiguro sa tibuok ug epektibo nga pagsalmot sa mga IPs ngakababayen-an sa pagpatuman sa PFA ug MDGs.* Panawagan sa mga gobyerno, inter-government agencies, pribadong sektor,ug civil society nga pasalmotan ang IPs nga kababayen-an sa tanang aspetosa katilingban.Kababayen-an nga may Lahi nga AbilidadSa 2000 Survey, gitaho nga may 942,098 ka mga tawo nga adunay kapansanan,mitaas kini sa 2.5% sukad 1995. Ang kababayen-an nga may kapansanan mas hataassa kalalaken-an (50.2% kaysa 49.8% sa kalalaken-an). Nabali kini nga dagan sukad1995 diin ang kalalaken-an may 51.1% nga kapansanan. Ang kababayen-an maykapansanan sa low vision, partial blindness o pagkabuta, ug kalisud sa pangdungog.Ang kababayen-an nga may kapansanan nakasinati ug mas taas nga diskriminasyon.(NCRFW)Ang CEDAW ni garantiya sa katungod sa mga differently-abled nga mga kababayenanug kalalaken-an nga pagatagdon isip normal nga mga tawo ug espesyal ngaimprastruktura sama sa mga rampa ug mga palikuran.*Heneral nga Rekomendasyon No. 18 – Ang mga partido estado gikinahanglan ngamohatag og kasayuran kabahin sa kababayen-an kon giunsa kini sila pag-amuma,lakip niini ang pagpasiguro nga adunay patas nga kahigayonan sa edukasyon ugpanarbaho, serbisyo sa kahimsug, seguridad ug nga sila makasalmot sa tananglarangan sa katilingbanon ug kulturanhong kinabuhi.Oryentasyong SexualAng kaminyoon tali sa mga bayot o pareho ang sex/gender ginadili. Tungod niini,wala silay katungod nga legal ug katilingbanon isip minyo, hisgutanan sa pagpanagiyaug pagsunod sa mga kabutangan, insurance, ug uban pang membership claims,pagsagop, ug uban pa.Walay balaod sa Pilipinas nga nag-protektar sa mga tawo batok sa diskriminasyonbasi sa ilang sexual orientation (ISSA, 2004 Sexual and Reproductive Health RightsReport for Advocacy in the Philippines)* Ang Art. 3 sa CEDAW migarantiya sa batakang tawhanong katungod ugkagawasan

* Art. 5 nitubag sa pagwagtang sa mga prejudices ug mga pamaagi basi sapag-tanawng labaw o ubos ang mga tawo basi sa ilang gender o stereotypednga mga katungdanan.* Art. 16 ang kababayen-an may patas nga katungod ug responsibilidad sakalalaken-an sa hisgutanan sa kaminyoon ug pamilya* Art. 6 nagagarantiya sa pagkalibre sa tanang matang sa pagpangdagmal –pisikal, sekswal, emosyonal, mental, o ekonomikanhonAng kababayen-an ug ang armadong kagubotAng nangunang epekto sa kababayen-an sa lokalidad mao ang pagkawala sapanginabuhian, walay seguridad, sekswal nga pagpanamastamas, pagtunhay samga tradisyonal nga pamaagi ug relasyon, ug pagbali wala o pagbungkag sa mgaorganisasyon sa kababayen-an. (NCRFW 1993)Sa panahon 1980-99, ang CHR mitaho og 100 ka kaso sa pagdagmal sa kababayen-ansa mga lugar nga may armadong kagubot sa rehiyon 2, 6, ug 9. Mikabat sa 135,000-150,000 ka tawo, mayoriya niini kababayen-an napugos pagbiya sa ilang pinuy-anantungod sa kagubot niadtong Enero-Nobyembre 2001. (NCRFW)Ang kababayen-ang Moro, lumad, ug Kristiyano naglihok na alang sa kalinaw saMindanao tungod kay sila nabiktima sa armadong kagubot.* Ang Art. 6 sa CEDAW migarantiya sa katungod sa pagkalibre sa tanangporma sa pagpanghasi o pagdagmal.* May deklarasyon sa Proteksyon sa Kababayen-an ug Kabataan saEmergencies ug Armadong Kagubot.MGA KATUNGOD NGA GI-GARANTIYA SA CEDAW* Ang katungod sa maayong kalidad sa edukasyon (Art. 10 ug 14)* Ang katungod sa komprehensibong serbisyo sa kahimsug, lakip na angFamily Planning (Art. 11, 12, 14)* Ang katungod sa pag-kab-ot sa pautang ug uban pang porma sa pagpahulamnga pinansyal (Art. 13, 14)* Ang katungod sa pagsalmot sa paglulinghayaw, paugnat sa kusog, ugkulturanhong mga guimbuhaton (Art. 10, 13, 14)* Ang katungod sa pagdeterminar sa gidaghanon sa mga anak ug angispasyo sa panahon sa pagsabak (Art. 16)* Ang katungod sa pagbahin sa responsibilidad sa pagkaginikanan (Art. 5, 16)

* Ang katungod sa pag-kab-ot og trabaho, benepisyo, ug kasigurohang sosyal(Art. 11, 14)* Ang katungod nga pagabayaran basi sa trabaho nga gihimo (Art. 11)* Ang katungod nga malibre sa tanang matang sa pagdagmal – pisikal,sekswal, emosyonal, mental, o ekonomikanhon (Art. 6)* Ang katungod nga malibre sa tanang porma sa pagpang-ulipon ugprostitusyon (Art. 6)* Ang katungod sa pagbotar, pagpapili ug paghupot og pampublikongbuhatan (Art. 7)* Ang katungod sa pag-representar sa nasud didto sa gawas (Art. 8)* Ang katungod sa pag-kuha, pagbag-o o pagpabilin sa nasyonalidad ugcitizenship (Art. 9)UNSA MAN ANG GAMITAN SA CEDAW SA MGA ADVOCATES UG MGAMAMBABALAOD?* Isip pahibalo sa mga obligasyon sa gobyerno kon mag-petisyon sa kabagohansa balaod nga katilingbanon o pang-ekonomiya* Isip ponto sa pagpanglaban diin ang mga lokal ug batakan nga mgaprobisyon sa balaod gi-sabot ug gibasi sa gitakdang internasyonal nga mgaprinsipyo sa tawhanong katungod.* Ang mga katungod isip maoy tumong ug timailhan sa pagsukod sakalampusan sa mga proyektong pang-kalambuan, mga polisiya, o sa prosesosa pagtaho* Ang basihanan sa paghatag og mga edukasyon nga naghatag og gahum ugkatakus sa kababayen-an, aktibista, mga huwis, abogado, polis, media, ugang publiko.KON MAPAKYAS ANG TANAN, ADUNAY OPTIONAL PROTOCOL ANG CEDAWKon ang babaye wala nilampos sa iyang pagpa-ngayo og hustisya sa gobyerno bisanpa sa pagamit na niya sa tanang pamaagi sa balaod, mahimo niyang isang-at ang iyangpetisyon sa ang-ang internasyonal pinaagi sa Optional Protocol ngadto sa CEDAW.Ang OP-CEDAW gi-pasar niadtong Oktobre 6, 1999 ug na-patuman niadtongDisyembre 22, 2000. Ang Pilipinas nipirma sa OP CEDAW niadtong Marso 21, 2000ug na-ratifikar niadtong Nobyembre 12, 2003.Setenta y dos ka partido estado, sa 180 ka nipirma niini ang nidawat sa OptionalProtocol sukad niadtong Septembre 2005. Abli kini sa mga partido estado lamangapan ang mga tawo lamang sa partido estado ang magamit niini nga option.

SA UNSANG PAMAAGI MAPUSLAN ANG CEDAW?Adunay duha ka pamaagi:Ang communications procedure – ang mga indibwal or grupo mopasar sa ilangpetisyon derecho sa CEDAW Committee.Ang inquiry procedure – the CEDAW Committee mo-imbestigar sa seryoso osistematiko nga pag-pang-abuso sa katungod sa kababayen-an sa mga partido estadoniini.ASA MO PASAKA OG REKLAMO?Committee on the Elimination of Discrimination Against WomenC/o UN Division for the Advancement of WomenDepartment of Economics and Social AffairsUnited Nations Secretariat, 2 United Nations PlazaDC 2/12th floor, New York, NY 10017USAFax: 1-212-963-3463For guidelines and procedures please visitwww.un.org/womenwatch/daw/cedaw/index.htmlDUGANG KASAYURAN SA CEDAW1. UN website on the CEDAW Conventionhttp://www.un.org/womenwatch/daw/cedaw/2. Office of the High Commission on Human Rights Convention on theElimination of All Forms of Discrimination Against Womenhttp://www.unhchr.ch/html/menu3/b/e1cedaw.htmhttp://www.unhchr.ch/html/menu3/b/21.htm3. Peace Women – Women’s International League for Peace and Freedomhttp://www.peacewomen.org/un/ecosoc/CEDAW.html4. Office of the High Commission on Human Rightshttp://www.ohchr.org/english/countries/ratification/8.htm5. United Nations Educational, Scientific and Cultural Organization –Social and Human Scienceshttp://portal.unesco.org/shs/en/ev.php-URL_ID=3944&URL_DO=DO_TOPIC&URL_SECTION=201.html6. International Labour Officehttp://www.logos-net.net/ilo/150_base/en/instr/un_1.htm7. The People’s Movement for Human Rights Educationhttp://www.pdhre.org/conventionsum/cedaw.html8. Eldis – The Gateaway for Development Informationhttp://www.eldis.org/static/DOC2569.htm9. Amnesty Internationalhttp://web.amnesty.org/pages/treaty-cedaw-eng10. Human Rights Watchhttp://hrw.org/campaigns/cedaw/

11. Asian Women’s Resource Exchangehttp://www.aworc.org/bpfa/pub/sec_h/pol00003.html12. CONVENTION ON THE ELIMINATION OF ALL FORMS OFDISCRIMINATION AGAINST WOMEN (CEDAW)http://www.undp.org/rblac/gender/cedaw.htm13. Toolkit for Womenhttp://www.earthsummit2002.org/toolkits/women/un-doku/otherun/cedaw.htm14. The United States Committee for the United Nations DevelopmentFund for Womenhttp://www.unifemusa.org/cedaw.html15. Stop Violence Against Womenhttp://www.stopvaw.org/Convention_on_the_Elimination_of_All_Forms_of_Discrimination_against_Women4.html16. IWRAWhttp://iwraw.igc.org17. IWRAW-Asia Pacifichttp://iwraw-ap.org

Hunongon ang diskriminasyon sa kababayen-an:Ang diskriminasyon sa kababayen-an naglapas saprinsipyo sa pagkapatas sa tawhanong katungodug pag-respeto sa tawhanong dignidad.Samtang aduna nay kalambuan sa daghang nasud kabahin sa pagwagtang sadiskriminasyon sa kababayen-an, wala pa gihapoy katilingban diin ang kababayenanadunay patas nga kahimtang ug pagtagad sa kalalaken-an. Sa pagsulod sa 21stcentury, ang kababayen-an sa tanang parte sa kalibutan padayon nga nag-batok satanang matang sa diskriminasyon. Nia ang pipila ka mga datos:* Setenta y singko porsyento sa mga hamtong nga walay edukasyon sa tibuokkalibutan mga kababyen-an* Mas daghang batang lalaki kaysa sa babaye ang nang-eskwela* Ang kababayen-an naghimo og trabaho nga walay bayad mas gipilo ogkaduha kaysa trabaho sa lalaki* Ang kita sa kababayen-an setenta y singko porsyento sa kita sa kalalaken-an* Ang mga hisgutanan sa kahimsug sa kababayen-an kanunayng mataligaman* Ang kababayen-an kasagaran walay igong representasyon sa posisyon sapangkagamhanan* Ang pagpanghasi batok sa kababayen-an usa ka pangkalibutanongepidemyaSukad pa sa sinugdanan, ang Nagkahiusang Nasud nag-taguyod sa pagka-patas sakalalaken-an ug kababayen-an. Nagpatawag na kini og upat ka internasyonal ngakomperensya aron mapatunhay ang katungod sa kababayen-an. Sa pagkakaron, adunay5 ka mekanismo sa sistema Nagkahiusang Nasud nga nag-tutok sa isyu sa kababayenan:ang Commission on the Status of Women, the Committee for the Eliminationof Discrimination against Women, ang Division for the Advancement of Women,ang United Nations Development Fund for Women (UNIFEM), ug ang InternationalResearch and Training Institute for the Advancement of Women (INSTRAW). Adunayusay Inter-Agency Committee nga naga-koordinar ug nag-sagol sa panglantaw sagender diha sa tanang programa ug polisiya sa Nagkahiusang Nasud.Ang kinamahinungdanon mao nga ang Nagkahiusang Nasud nigamit sa mgainternasyonal nga instrumento aron pag-hiusa sa mga legal nga basihanan alang sapag-kab-ot sa pagkapatas sa kababayen-an ug kalalaken-an. Ang nag-una niiningmaong mga instrumento mao ang Convention on the Elimination of All Forms ofDiscrimination Against Women.Ang Kombensyon sa Pagwagtang sa Tanang Porma sa Diskriminasyon Batok saKababayen-anGisagop sa United Nations General Assembly, ang Kombensyon sa Pagwagtangsa Tanang Porma sa Diskriminasyon batok sa Kababayen-an mao angkinakomprehensibong kasabutan kabahin sa katungod sa kababayen-an. Sagadnga gitawag nga pangkalibutanong pahayag sa katungod sa kababayen-an, ang

Kombensyon legal nga naga-bugkos sa tanang obligasyon aron mahunong angdiskriminasyon.Ang Kombensyon naga-hatag og patas nga kahimtang alang sa kababayen-an ugkalalaken-an sa sibil, politikanhon, ekonomikanhon, ug kulturanhong katungod. AngKombensyon nag-mando nga ihunong ang tanang matang sa diskriminasyon, bisansa publiko o pribadong kinabuhi, sa atubangan sa balaod o sa inadlaw-adlaw ngakinabuhi – hangtud nga ang kababayen-an madawat na nga patas sa kalalaken-an.Ang Kombensyon mao lamang ang kasabutan sa tawhanong katungod nga nagataguyodsa reproductive nga katungod sa kababayen-an ug natutok sa kultura ugtradisyon nga nag-umol sa mga papel ug relasyon sa pamilya basi sa gender.Ang Kombensyon namugna niadtong Septembre 3, 1981 ug niadtong Marso 2005, giratifyo gidawat sa 180 ka gobyerno sa mga nasud, o state parties. Ang Kombensyonmao ang ikaduhang pinakadaghang ni-ratify nga internasyonal nga kasabutan kabahinsa tawhanong katungod. Ang artikulo 1 – 16 sa Kombensyon naghisgot og mgaparticular nga kalihukan nga buhaton sa mga nasud nga ni-ratify sa Kombensyon.Ang artikulo 17-30 nag-latid sa mga pamaagi sa pagpatuman sa Kombensyon.Diskriminasyon (Artikulo 1)Ang diskriminasyon mao ang pagpalahi, pagwalay labot, o pagdumili sa pagsalmotnga gibase lamang sa “sex” o “gender”. Ang maong diskriminasyon adunay epektoo tumong sa pag-piang o pagwala pag-ila o pagpatuman sa kababayen-an sa ilangtawhanong katungod. Ang maong mga katungod wala mag-agad sa estado sibil sakaminyoon, nagtungtong sa basihanan nga patas ang babaye ug lalaki, ug nga silamay batakan nga katungod ug kagawasang political, sosyal, kultural, sibil, o sa bisanunsa nga larangan.Mga pamaagi sa polisiya (Artikulo 2)Ang tanang porma sa diskriminasyon sa kababayen-an gi-kondenar ug ang mgapartido estado nagkahiusa nga:* Magpatunhay sa kaangayan sa kalalaken-an ug kababayen-an sa ilangnasudnong batakang balaod, mga sibil nga balaod, ug uban pang mga balaodaron mapasiguro ang pagpatuman niining maong prinsipyo;* Pag-mugna og mga haom nga balaod nga nag-dumili sa diskriminasyon sakababayen-an;* Pagpundar og mga hukmanan ug uban pang mga pampublikong institusyonalang sa epektibo nga pagproteher sa kababayen-an batok sadiskriminasyon;* Pagpa-siguro nga ang mga pampublikong institusyon sa gobyerno ug mgaopisyales sa gobyerno dili magahimo og aksyon nga may diskriminayon sakababayen-an;

* Pagpasiguro nga mahunong ang tanang paglihok nga may diskriminasyonbatok sa kababayen-an sa mga indibidwal, organisasyon, ug mga patigayon;* Pagwagtang sa mga nagtunhay nga balaod, pamaagi, ug tradisyon nga maydiskriminasyon sa kababayen-an;* Pagtangtang sa mga probisyon sa silot nga may diskriminasyon sakababayen-an.Ang pagpasiguro sa batakang tawhanong katungod ug kagawasan (Artikulo 3)Ang mga partido estado mobuhat sa tanang haom nga pamaagi, lakip na anglehislatura, sa tanang larangan aron mapasiguro ang batakang tawhanong katungodsa kababayen-an patas ra sa kalalaken-an.Mga Espesyal nga Pamaagi (Artikulo 4)Temporaryo nga mga espesyal nga pamaagi aron mopa-paspas sa pagkapatas sakababayen-an ug tanang mga pamaagi alang sa proteksyon sa pagpanganak dili makadiskriminarsa kababayen-an.Sex Roles (Artikulo 5)Ang tanang mga partido estado naga-uyon niining maong mga pamaagi:* Pagwagtang sa mga prejudices ug mga pamaagi basi sa pagtan-awng labawo ubos ang mga tawo basi sa ilang gender o stereotyped nga mgakatungdanan.* Pagpasiguro nga ang pampamilyang edukasyon nagatudlo sa saktongpagsabot sa pagpanamkon isip usa ka katilingbanong buhat ug nga ang angkababayen-an may patas nga katungod ug responsibilidad sa kalalaken-an sahisgutanan sa kaminyoon ug pamilya.Prostitusyon (Artikulo 6)* Ang tanang pamaagi, lakip na ang lehislatura, kinahanglan himuon aronmahunong ang tanang porma sa trafficking ug pagpahimulos.Pulitikanhon ug Pampublikong Kinabuhi (Artikulo 7)Ang kababayen-an, patas sa kalalaken-an, adunay katungod pag-ambit sa pulitikanhonug pampublikong kinabuhi sa nasud ug may katungod nga:* Mobotar sa tanang piniliay ug referenda ug magpapili sa tanang pampublikonga pinili nga buhatan;* Mosalmot sa paghimo og mga balaod ug mohupot og pampublikongopisina sa tanang ang-ang sa gobyerno;

* Mosalmot sa non-government organizations ug mga asosasyon nga maykalabutan ang pampubliko ug pulitikanhong kinabuhi sa nasud.Representasyon (Artikulo 8)Ang kababayen-an hatagan og oportunidad nga mo-representar sa gobyerno sapang-kalibutanong ang-ang ug pagsalmot sa gimbuhaton sa mga pangkalibutanongorganisasyon.Nasyonalidad (Artikulo 9)Ang kababayen-an adunay patas nga katungod sa kalalaken-an sa pag-kuha, pag-bago,o pag-pabilin sa ilang nasyonalidad ug ang nasyonalidad sa ilang mga anak. Angpagminyo ngadto sa tawo nga may lahi nga nasyonalidad dili direktang maka-apektosa nasyonalidad sa asawa.Edukasyon (Artikulo 10)Ang kababayen-an nahatagan og patas nga katungod sa kalalaken-an sa larangan saedukasyon, particular niini:* Career ug vocational guidance;* Curricula, examinations, kwalipikadong magtutudlo, ug ang standard saeskwelahan ug mga ekipos;* Coeducation ug ang pag-bag-o sa mga libro aron ma-tangtang ang mgastereotype o kinahon nga pang-lantaw;* Scholarships ug mga study grants;* Nagpadayong edukasyon, lakip na ang mga literacy programs;* Pagpaminus sa pag-drop out sa eskwelahan ang kababyen-an;* Patas nga higayon sa pagsalmot sa mga guimbuhaton sa pagpa-ugnat sakusog ug physical education;* Pag-kab-ot sa impormasyon aron ang kahimsug sa kababayen-an, lakip natambag sa pagplano sa pamilya.Panarbaho (Artikulo 11)Maghimo og mga pamaagi aron mawagtang ang diskriminasyon sa kababayen-an salarangan sa panarbaho ug ang ilang mga musonod nga mga katungod mapatuman:* Sa pagtrabaho;* Sa susamang oportunidad sa pag-panarbaho sa kalalaken-an;

* Sa libreng pagpili sa propesyon ug panarbaho, sa promosyon, sakasigurohan sa pagpanarbaho, sa mga benepisyo ug kondisyon sa serbisyo,ug pagdawat og pagbansay nga vocational ug mga re-training sama saapprenticeships, advanced vocational training, ug recurrent training;* Sumasamang bayad, lakip na ang mga benepisyo ug patas nga pagtratar saparehong trabaho nga may patas nga bili, ug ang patas nga pag-evaluate sakalidad sa trabaho;* Sa katilingbanong seguridad;* Sa proteksyon sa panglawas ug kasigurohan sa gi-trabahoang palibot.Aron malikayan ang diskriminasyon sa kababayen-an sa basihanan sa kaminyoon opagsabak, ang mga estado partido magpatuman niining mga pamaagi:* Dili pagkataktak sa trabaho nga ang basihanan mao ang pagsabak,pagpanganak, o pagminyo;* Pagtugot og maternity leave nga may bayad o may susamang social benefitsnga walay pagkawala sa trabaho, seniority, ug mga social allowances;* Pag-awhag sa paghatag og social services sama sa child care facilities aronang mga ginikanan maka-balanse sa mga responsibilidad sa pamilya ugtrabaho;* Paghatag og espesyal nga proteksyon sa kababayen-an sa panahon sa ilangpagsabak sa tanang matang sa trabaho nga madaut kanila.Ang mga balaod nga naga-proteher sa kababayen-an kinahanglang nga balik-tan-awonmatag panahon ug usbon basi sa bag-ong sientipiko ug teknolohiyan-ong kasayuran.Kahimsug (Artikulo 12)Mga pamaagi alang sa pag-wagtang sa diskriminasyon sa larangan sa kahimsugangay ipatuman aron ang kababayen-an adunay patas nga pagkab-ot sa serbisyo sapanglawas, labot na ang pagplano sa pamilya.Haom nga mga serbisyo ihatag sa kababayen-an sa ilang pagsabak, pagka-ospital ugpagkahuman pag-panganak, hatagan og libreng serbisyo kon gikinahanglanon, ugpaghatag og insaktong nutrisyon sa ilang pagsabak ug pag-patotoy sa anak.Ekonomikanhon ug Katilingbanong Benepisyo (Artikulo 13)Ang kababayen-an, patas sa kalalaken-an, may katungod ning mosunod:* Pag-angkon sa mga benepisyo alang sa pamilya;* Ang katungod sa pag-kab-ot sa pautang ug uban pang porma sa pagpahulamnga pinansyal

* Ang katungod sa pagsalmot sa paglulinghayaw, paugnat sa kusog, ugkulturanhong mga guimbuhatonKababayen-an sa Kabanikan-han (Artikulo 14)Ilhon ang mga suliran sa kababayen-an sa kabanikanhan kinahanglan ug ang ilangkatungdanan sa pang-ekonomikanhong kinabuhi sa pamilya, lakip na ang trabahonga wala bayari. Ang ilang mga katungod mao ning mosunod:* Pagsalmot sa pagplano ug pagpatuman sa kalambuan sa tanang ang-ang;* Pag-kab-ot sa komprehensibong serbisyo sa kahimsug, lakip na angimpormasyon, tambag, ug Pagplano sa Pamilya;* Pagkadawat sa benepisyo sa mga katilingbanong serbisyo;* Edukasyon ug pagbansay, formal/non-formal ug functional literacy;* Pag-organisa og mga self-help nga grupo ug mga kooperatiba aron sapagkab-ot sa ekonomikanhong kahigayonan;* Pagsalmot sa mga guimbuhaton sa komunidad;* Patas nga pagkab-ot sa mga ekonomikanhong oportunidad, pautang,marketing facilities, haom nga teknolohiya, ug patas nga pagtratar ilalom sareporma sa yuta ug repormang agraryo;* Igo o hamugaway nga pagpuyo – may panimalay, kalimpyo sa palibot,elektrisidad, sakyanan, ug komunikasyonBalaod (Artikulo 15)Ang kababayen-an patas sa kalalaken-an sa mata sa balaod niining mosunod nga mgalarangan:* Susamang legal nga kakayahan sa kalalaken-an ug ang kahigayonan sa pagpatumansa kapasidad sa mga kontrata, pagdumala og mga propriedad, ugmga pamaagi sa korte;* Ang tanang kontrata ug legal nga instrumento nga nag-pugong sa legal ngakapasidad sa kababayen-an ideklara nga walay epekto;* Ang kababayen-an makalihok nga libre ug libre usab pagpili sa ilang pinuyanan.Kaminyuon ug Pamilya (Artikulo 16)Ang kababayen-an may patas nga katungod ug katungdanan sa kalaken-an sakaminyuon ug relasyon sa pamilya, partikular sa :

* Pagminyo;* Pagpili kinsa ang minyuan;* Sa panahon sa kaminyuon ug pag-hilis niini;* Isip ginikanan, bisan pa man sa marital nga kahimtang;* Libre sa pagdeterminar sa gidaghanon ug ispasyo sa mga anak, adunay pagkab-otsa impormasyon, edukasyon, ug pamaagi sa pag-patuman niiningmaong mga katungod;* Sa hisgutanan sa pagbantay, pag-amuma, pagbilin, ug pag-sagop og mgabata;* Patas nga personal nga katungod isip bana ug asawa sa pagpili og apelyido,propesyon, ug trabaho;* May pag-panag-iya, pag-angkon, pag-dumala, administrar, ug pagpahimulossa mga kabutangan.Ang minimum nga edad sa kaminyuon kinahanglan nga ipartikularisa ug ang pagrehistrosa kaminyuon kinahanglang obligado.Paghimong Realidad sa Katungod: Ang Komite sa CEDAW (Artikulo 17-30)Ang pagpatuman sa Kombensyon gi-monitor sa Komite sa Pagwagtang saDiskriminasyon sa Kababayen-an nga napundar niadtong 1982. Ang Komitegilangkoban sa 23 ka mga miembro nga gipili sa mga partido estado nga may upatka tuig nga pagserbisyo. Ang kriteria mao nga sila mga eksperto ug may “high moralstanding” ug kakayahan sa gilangkoban sa Kombensyon. Bisan kon sila gipili sa ilangmga gobyerno, nagsilbi sila sa indibidwal nga kakayahan.Ang Komite nagatigom kaduha sa usa ka tuig sulod sa 3 ka semana aron pag-balik tanawsa kalambuan nga nahimo sa mga nasud nga mi-ratify sa Kombensyon. Sa panahonsa pag-balik-tan-aw, ang mga gobyerno naga-presentar sa ilang nga nasudnong tahokabahin sa pagpatuman sa ilang mga obligasyon. Kining maong mga taho gi-sumitesa Komite usa ka tuig human nipirma ang nasud nahimong estado partido ug kausakada upat ka tuig. Ang matag taho ginahisgutan sa mga miembro sa Komite ug mgarepresentante sa gobyerno. Ang Komite makadawat usab og taho gikan sa mga nongovernmentnga organisasyon. Basi sa taho, ang mga miembro sa Komite maghimoog mga rekomendasyon sa matag nasud.Ang Komite makahimo usab og Heneral nga Rekomendasyon sa mga partido estadosa mga pamaagi pag-wagtang sa diskriminasyon sa kababayen-an. Gigamit niiniang maong gahum sa larangan sa diskriminasyon nga wala partikular mapuntingsa Kombensyon, sama sa isyu sa HIV/Aids ug ang pagdagmal sa kababayen-an. Sapagkahuman sa ika-20 nga sesyon niadtong 1999, ang Komite nakahimo og 23 kaHeneral nga Rekomendasyon.

Optional Protocol sa KombensyonAng Optional Protocol sa Kombensyon gi-pasar niadtong Oktobre 1999 sa Heneralnga Asembliya. Gihatagan niini ang babaye o grupo sa mga babaye nga wala nilampossa ilang pagpa-ngayo og hustisya sa gobyerno bisan pa sa pag-gamit na niya sa tanangpamaagi sa balaod nga mo-sang-at sa ilang petisyon sa Komite.Ang Komite ang mohimo og mga imbestigasyon sa grabe o sistematikong pagpanglapassa katungod sa kababayen-an sa mga partido estado sa Kombensyon ug OptionalProtocol.Ang Division for the Advancement of WomenAng United Nations Division for the Advancement of Women (DAW), nga naga-basesa New York, naga-serbisyo sa Komite sa CEDAW. Ang DAW usab nagalambigitsa uban parte sa United Nations system aron mapatunhay ug masuportahan angKombensyon ug ang mga gimbuhaton sa Komite, ug aron mapasiguro nga angkatungod sa kababayen-an natubag sa mga kasabutang internasyonal.Alang sa dugang kasayuran kabahin sa Kombensyon ug katungod sa kababayen-an,bisita sa http://www.un.org/womenwatch/daw, o mag-email sa daw@un.org.Maka-tawag usab sa:Development and Human Rights SectionDepartment of Public InformationRoom S-1040, United NationsNew York, NY 10017Tel. (212)963-3771 Fax (212) 963-1186 Email: vasic@un.org

Naa mangsukod sa panghuna-hunaMay kagawasan alang ni Aida, Lorna, ug FeNi Marivir R. MontebonKasagaran, ang kawad-on ug ang kawalay kalipay sa kaminyoon nagasilot sakababayen-an sa pagka-miserable sa tibuok nilang kinabuhi. Apan sa ulahi, sila ragihapon ang magbuot sa ilang kahimtang. Sama kini sa estorya nilan ni Aida, Lorna,ug Fe (gitago ang ilang tinuod nga mga ngalan), pulos nagbuhi sa pamilya, pulos anaasa 40 ang panuigon.Nangayo sila og tambag sa organisasyon sa kababayen-an, ang Gabriela aron ilangmasugakod ang ilang lisod nga kaminyoon samtang ilang gibalanse ang pagpangitaog panginabuhian. Wala sila modangop sa legal nga pamaagi tungod kay wala mansilay kwarta nga ikagasto sa korte.Matud pa ni Vida Arcamo, secretary-general sa Gabriela, taas ang gikinahanglangpanahon aron ang kababayen-an makalingkawas sa kawad-on ug sa mga problemasa kaminyoon. Ang iyang organisasyon nagedukar sa kababyen-an kabahin sa mgabalaod nga local, nasyonal, ug internasyonal aron masabtan nila ang ilang mgakatungod. Apan sa kaulahian, ang babaye ra gayud ang mag-buot sa iyang buotmahitabo.Nag-ingon si Arcamo nga ang katungod sa kababayen-an nga gi-ila sa Kombensyonsa Pagwagtang sa Tanang Porma sa Diskriminasyon Batok sa Kababyen-an nahimolamang mabulukon sa dihang ang gobyerno ug ang civil society naghimog mgapolisiya ug programa nga nakatabang pag-pausbaw sa kahimtang sa kababayen-an.“Daghan na ang mga balaod nga nag-protektar sa katungod sa kababayen-an. Apandaghan pa usab angayan buhaton, sama sa pag-edukar kanila sa mga balaod.”Sa kaso ni Aida, Lorna, ug Fe, ilang gihimo ang tanan aron maluwas ang ilangkaminyoon, ug nga niabot na ang panahon nga ila nang luwason ang ilang kaugalingonug ipatigbabaw ang respeto sa kaugalingon.AidaSi Aida nanimuyo uban sa iyang pamilya diha sa pundok sa mga barong-barong duolsa Kapitolyo sa Sugbo. Iyang gipanag-iya ug gidumala ang usa ka carenderia. Kadakaadlawon, mobangon si Aida aron mangopra og mga lab-as nga luto-on ug maglutosiya og lain-laing klase nga sud-an sa dili pa mosidlak ang adlaw.Siya mismo ang naningamot niini, samtang ang iyang bana natulog ug ang ilang mgaanak nag-andam alang sa panarbaho ug pag-eskwela.Inig abli sa karenderia sa 6:30 sa buntag, siya ug ang iyang bana mag-sugod na sailang negosyo. Si Aida mao ang waitress ug ang iyang bana ang cashier. Maniradosila alas 6 sa gabii, bisan pa man kon dili angayan sa usa ka negosyo, tungod kaydili gusto ang bana ni Aida nga iyang atimanon ang mga kustomer nga constructionworkers.

Pagtiklop sa adlaw, ang iyang bana mao ang magahipos sa halin ug tagaan lamangniya si Aida og igo kantidad para ipangompra pagka-ugma sa kaadlawon. Siya usabang magahatag sa ilang mga anak og allowance gikan sa halin sa ilang negosyo.Sulod sa 22 ka tuig, mao ni ang kinabuhi ni Aida. Ang iyang bana, kada human sa alas6 sa gabii makig-lulinghayaw na uban sa iyang mga amigo samtang sila mag-inom ugmanganta sa karaoke hangtud gabii o kaadlawon. Gi-antos usab ni Aida ang iyangpagka-seloso ug ang iyang pagdagmal sulod sa 22 ka tuig.Niadtong duha ka tuig nga milabay, si Aida ug ang iyang mga anak nibiya sa iyangbana human sila nag-away kabahin sa usa ka problemang pam-pamilya. Nibalhin silasa lugar nga gi-abangan sa iyang kamagulangang anak. Nidesider si Aida sa pag-biyahuman gibunalan ang iyang nawong, tiyan, ug paa og usa ka dakong kahoy nga maoyhinungdan nga siya na-ospital.Pipila ka adlaw human sila milayas, ang iyang bana milangyaw didto sa Manila ugwala na mibalik. Karon si Aida nibalik na sa iyang negosyo sa karenderia, ug nagpadaganniini sa mas hamugaway ug maalambuong pamaagi.Niingon siya nga dili na niya dawaton ang iyang bana kon ugaling mobalik man kini.Dugang pag-ingon nga maghimo siya og kasulatan nga “Mga hingulata, pahawa.”Ang mga anak ni Aida supak sa pagbalik sa ilang amahan. “Mas maayo pa ang amongkahimtang nga wala siya,” matud pa sa 16 anyos nga anak nga lalaki ni Aida.LornaAng kaso ni Lorna mao ang pagdagmal sa emosyon. Nagtrabaho siya isip clerk sabuhatan sa gobyerno ug minyo sa 15 ka tuig sa usa ka lalaki nga naa lamang sa balaynag-dumala sa ilang mga boarders. Aduna siya part-time nga trabaho sa airport isiputility nga trabahante.Sama ni Aida, ang iyang bana palahubog ug hingulata, ug seloso nga wala sa lugar.Masuko siya kon si Lorna walay kwarta ug magduda nga kini iyang gihatag sa iyanglaki.Sa akong tan-aw may sakit sa panghunahuna siya kay kanunay jud nga suspichoso.Gamay ra man akong sweldo isip clerk, ug kon may gastuan ako sa tambal ug ubanpang mga repair sa balay, dili niya mahinumduman. Mag-duda hinuon nga akonggihatag sa akong laki. Sige gyud nig balik-balik nga kahimtang.”Nidiseder siya nga biyaan ang iyang bana ug mo-trabaho sa gawas sa dihang nag-selosang iyang bana ug gipaka-ulawan ug gibun-og siya atubangan sa mga boarders.(Niingon si Lorna ang imbis iyang igasto ang iyang kwarto sa annulment sa iyangkaminyoon, iya na lang kining tigumon. “Ang importante layo na ko niya.”)FeGihimong ulipon si Fe sa iyang mother-in-law sa dihang niipon sila kaniya sa iyangbalay niadtong 1984. Mao kadto ang mga sayo pa nga pakigbisog sa sayong bahin saiyang kaminyoon. Human sa 5 ka nag-sunod sunod nga mga gagmayng anak, abi niya

nahigot na gayud sila sa pag-puyo uban sa iyang mother-in-law. Apan nilampus siyasa iyang pagkombinser sa iyang bana na mag-lain sila.Apan sa iyang bag-ong panimalay, si Fe giabusohan usab sa iyang bana nga kanunayngnaghubog ug may babaye. Ang pangita ni Fe sa pagpaninda og utanon sa merkadodili igo alang sa iyang lima ka anak.Midesider si Fe nga mobalik sa iyang lungsod sa isla sa Negros ug gidala niini angduha niya ka mga kamanghurang anak.Milabay ang pipila ka bulan, niapas ang iyang 3 ka mga anak ug misumbong kaniyanga ang ilang amahan may gikapuyo nga laing babaye sulod mismo sa ilang balay.Si Fe nidisider nga manimuyo na lang sa Negros uban sa iyang 5 ka mga anak. Mibaliksiya sa Cebu pulo ka tuig human sa iyang pag-biya aron lamang pagkuha sa insuranceug kabutangan sa iyang bana nga namatay tungod sa sakit sa kasingkasing.Matud pa ni Vida Arcamo, secretary-general sa Gabriela, nga 6 sa 10 ka babaye ngagidagmalan ug gi-tabangan sa ilang counseling program mobalik gayud sa ilang mgabana bisan pa man sa ilang intensyon nga malibre na sa ilang kaminyoon.Taas nga panahon ang gikinahanglan nga ang babaye mo-desider nga i-lingkawasang kaugalingon gikan sa kaminyoon. Kasagaran, mobalik sila kaduha ug mobiya nagayud kon dili na nila ma-angwanta ang pagpangdagmal, matud pa ni Arcamo.Matud pa ni Arcamo ang pang-ekonomiya dakong hinungdan ngano ang babayemopabilin sa usa ka lisud nga kaminyoon. “Kon duna lang silay ika-suporta sakaugalingon, dali ra unta silang makalingkawas sa kaminyoon.”Personal ang pagtuo ni Arcamo nga mas maayo nga hunungon sa kababayen-an angkaminyoon aron ma-undang ang nag-balikbalik nga kahimtang sa pag-dagmal kanilasa dili pa kini mosangpot sa ilang kamatayon o pagkasakit.