PROSTORNI PLAN REPUBLIKE CRNE GORE ... - Vlada Crne Gore

PROSTORNI PLAN REPUBLIKE CRNE GORE- Nacrt -Podgorica, Decembar 2006. godine

Naslov dokumenta: Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine – NacrtNaručilac: Ministarstvo zaštite životne sredine i uređenja prostora (ugovor br. 01/367/2/02 od 09.12.2002. g.)Nosilac ugovora: „Montenegroinženjering” PodgoricaTehnička pomoć: GTZ Njemačka organizacija za tehničku pomoćObrađivači:„Montenegroinženjering”, Podgorica, direktor Ratimir MugošaInstitut za arhitekturu i urbanizam Srbije, Beograd, direktor dr Nenad SpasićUrbanistički inštitut Republike Slovenije, direktor dr Kaliopa Dimitrovska AndrewsUži tim za izradu i sintezu Plana:Ratimir Mugoša, diaIvan Stanič, udia,dr Miodrag Vujošević, dipl. ecc.Predrag Bulajić, dipl. ing. el.mr Svetislav Popović, diadr Vasilije Radulović, dipl. ing. geo.Širi tim za izradu i sintezu Plana:Vasilije Đurović, diadr Kaliopa Dimitrovska Andrews, udiadr Nenad Spasić, diaKsenija Vukmanović, diaDragana Čenić, diadr Vasilije Radulović, dipl. ing. geo.dr Maja Baćović, dipl. ecc.mr Vasilije Bušković, dipl. biologdr Ljubiša Kuzović, dipl. ing. saob.dr Draženko Glavić, dipl. ing. saob.Simeun Matović, dipl. ing. građ.Vukašin Radičević, dipl. ing. građ.Zoran Dašić, dipl. ing. građ.dr Nenad Đajić, dipl. ing. rud.Radovan Maretić, dipl. ing. hidro.Veselin Perović, dipl. ing. hidro.dr Božidar Šišević, dipl. ecc.dr Rade Ratković, dipl. ecc.dr Ilija Lalošević, diaTanja Vujović, dipl. etnologSandra Manojlović, dipl. ecc.Željko Maraš, dipl. ing. el.Zoran Marković, dipl. ing. el.Koordinatar izrade, glavni planerOrganizacija i uređenje prostoraPrirodne karakteristike prostoraDemografijaKvaliteti prirodne sredine i zaštita prirodeSaobraćaj – privredna djelatnostSaobraćaj – tehnička infrastrukturaEnergetikaVodoprivredaPoljoprivredaTurizamKulturna baštinaMeđunarodno okruženjeTelekomunikacije

Slađana Vujović, dipl. ing. saobr.dr Batrić Milanović, dipl. ing. el.mr Veliša Šupić, dipl. ing. geo.Jadranka Mihaljević, dipl. ing. građDušan Pavićević, dipl. ing. meteoBranka Gogić, dipl. planerPredrag Bulajić, dipl. ing. el.Ivana Ivanović, dipl. mat.Mladen Stojanović, dipl. ing. el.Konsultanti:dr Veljko Martinović, dipl. ing. šum.dr Božidar Stojanović, dipl. ing. tehn.dr Slavka Zeković, dipl. planerdr Ksenija Petovar, dipl. sociologdr Vladimir Depolo, dipl. ing. saobr.dr Vlada Stevanović, dipl. biolog.dr Breda Mihelič, istoričar umjetnostidr Richard Sendi, udiamr Milena Tržan, dipl. ecc.Tehnička obrada i grafički prilozi:Saša ŠljivančaninIgor VlahovićDavid PrenkočevićPoštanski saobraćajElementarne nepogode, hazardi i riziciPodneblje i klimaProstorno planiranjeGIS (Baza podataka, tabele i indikatori)ŠumarstvoUpravljanje otpadomOrganizacija prostoraDemografijaSaobraćajPrirodna sredinaSpomenici kultureStambena politikaUrbana ekonomijaKartografijaLektor:Jelena MartinovićMontenegroinženjering,direktor, Ratimir Mugoša

Predstavnici Sektora za prostorno planiranje,Ministarstvo zaštite životne sredine i uređenja prostoraVesna Rakčević, dipl. arh.Budislava Kuč, dipl. arh.Ana Jovetić, dipl. planerTehnička pomoć - GTZ tim:dr Stefan Draeger, prostorni planermr Sanja Lješković Mitrović, pejzažni arhitektaAleksandra Kiković, dipl. ecc.Komisija za stručnu ocjenu Prostornog Plana Republike Crne Gore (PPRCG):Prof. dr Radovan Bakić, dipl. geograf , Predsjednik KomisijeProf. dr Mihailo Burić, dipl. hidrogeologProf. dr Božidar Milić, dipl. ing. arh.Mileta Bojović, dipl. ing. arh.Ljubica Lazarević, dipl. ing. građ.Prof. dr Branislav Glavatović, dipl. ing. geoph.Prof. dr Branko Radojičić, dipl. geografProf. dr Vukić Pulević, dipl. biologdr Radomir Milović, dipl. ing. el.Prof. dr Borislav Uskoković, dipl. ecc.Prof. dr Milinko Pasinović, dipl. geografProf. dr Veselin Vukotić, dipl. ecc.Prof. dr Novak Jauković, dipl. ing. el.dr Čedomir Marković, dipl. arheologAna Mišurović, spec. toks. hem.Prof. dr Staniša Ivanović, dipl. geologmr Gojko Nikolić, dipl. geografBranislav Šoć, dipl. ing. šumarstvaMilan Bošković, dipl. ing. građ.dr Miodrag Kaluđerović, dipl. ing. rudarstvamr Dragica Mijanović, prof. geografije i istorijemr Ratko Andrijašević, dipl. ing. el.Radosav Martinović, generalVesna Radovanović, dipl. pravnik, sekretar Komisije

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPROJEKAT SS –AESEKTORSKE STUDIJE-ANALIZE I EKSPERTIZEZA POTREBE PROSTORNOG PLANA REPUBLIKE CRNE GORESTRUKTURA I SASTAV PLANERSKOG TIMA PROJEKTA SS-AEPROJEKTNI TIMProf. dr Radenko Pejović, rukovodilac timaProf. dr Mitar Mišović, član timaSvetlana Kostić - Jovanović, član timaTanja Perović, sekretar timaGLAVNI EKSPERT PROJEKTAProf Božidar S. PavićevićKLJUČNI EKSPERTI SEKTORSKIH (SS-AE)Prof. dr Mićko RadulovićProf. dr Jelisava Kalezićmr Zlatko BulićProf. dr Aleksandar ĆorovićProf. dr Petar ŽivkovićProf. dr Janko GogićProf. dr Ratomir ŽivaljevićProf. dr Rade Ratkovićdr Budimir FuštićProf. dr Marija RadulovićProf. dr Miodrag BulatovićProf. dr Božo MihailovićProf. dr Ljubiša Kuzović, dipl. inž.dr Milica Kostić, član CANUDoc. dr Žarko Božovićmr Svetislav G. Popovićmr Ilija Laloševićdr Božidar S. Pavićevićdr Vukajlo VlahovićProf. dr Miroljub Kojović(SS-AE) 4.1. :Prirodne karakteristike(SS-AE) 4.2.: Organizacija i uređenje prostora(SS-AE) 4.3.: Prirodne i pejzažne vrijednosti prostora i zaštita prirode(SS-AE) 4.4.: Vodoprivreda i hidrotehnički sistemi(SS-AE) 4.5.: Upravljanje otpadom(SS-AE) 4.6.: PRIVREDASintetička (SS-AE) 4.6/0: Ocjena stanja i pravci privrednog razvojaCrne GoreSubsektorska (SS-AE) 4.6/1: EnergetikaSubsektorska (SS-AE) 4.6/2: TurizamSubsektorska (SS-AE) 4.6/3: Poljoprivreda, šumarstvo, lov i ribolovSubsektorska (SS-AE) 4.6/4: Pomorska privredaSubsektorska (SS-AE) 4.6/5:Rudarstvo i industrijaSubsektorska (SS-AE) 4.6/6: Trgovina, bankarstvo, agencije i ostale usluge(SS-AE) 4.7: Saobraćaj i komunikacije(SS-AE) 4.8: Razvoj društvenih djelatnosti(SS-AE) 4.9: Demografski razvoj Crne Gore(SS-AE) 4.10: Urbanizacija, razvoj naselja i funkcija urbanih centara(SS-AE) 4.11: Kulturna baština(SS-AE) 4.12: Seizmički rizik i rizik od drugih akcidenata(SS-AE) 4.13. Odbrana i civilna zaštitaStudijska osnova SS-AE

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtS A D R Ž A JA – OCJENA STANJA PROSTORNOG RAZVOJA1. OCJENA OSTVARIVANJA PROSTORNOG PLANA REPUBLIKE CRNE GORE ......................... 31.1. Prirodne vrijednosti i kulturna baština ................................................................................................................31.2. Demografska kretanja i prostorne i urbanističke strukture................................................................................31.3. Privredni razvoj .....................................................................................................................................................41.4. Infrastrukturni i komunalni sistemi.....................................................................................................................61.5. Seizmički rizik i rizik od drugih akcidenata .........................................................................................................71.6. Predviđeni i ostvareni razvoj regiona...................................................................................................................72. ISKUSTVA IZ PROCESA PLANIRANJA I DOSADAŠNJEG UPRAVLJANJA RAZVOJEM ......... 92.1. Sistem prostornog planiranja i uređenja prostora na republičkom i lokalnom nivou......................................92.2. Stanje izrade prostorno planske dokumentacije...............................................................................................102.3. Zemljišna politika ................................................................................................................................................112.4. Bilans površina po namjeni.................................................................................................................................112.5. Informatička podloga za upravljanje prostorom...............................................................................................133. GLAVNI FAKTORI PROSTORNOG RAZVOJA ...........................................................................153.1. Položaj Republike Crne Gore.............................................................................................................................. 153.2. Prirodni uslovi..................................................................................................................................................... 153.2.1. Geološka osnova .......................................................................................................................................... 153.2.2. Mineralne sirovine ......................................................................................................................................163.2.3. Geoseizmički uslovi.................................................................................................................................... 203.2.4. Geomorfološki faktori .................................................................................................................................213.2.5. Klima kao potencijal razvoja.......................................................................................................................213.2.6. Hidrološka osnova razvoja......................................................................................................................... 223.2.7. Pedološki potencijali .................................................................................................................................. 223.2.8. Flora i fauna kao činioci razvoja.................................................................................................................453.2.9. Pejzažne i ambijentalne vrijednosti............................................................................................................453.3. Stanovništvo....................................................................................................................................................... 463.3.1. Broj stanovnika Republike po regionima i opštinama............................................................................. 463.3.2. Stanje razvijenosti osnovnih demografskih struktura ............................................................................. 483.3.3. Glavni demografski problemi .................................................................................................................... 493.4. Naselja ................................................................................................................................................................ 503.4.1. Sistem i mreža naselja ................................................................................................................................. 503.4.2. Dostignuti nivo urbanizacije i glavni problemi gradova ...........................................................................533.4.3. Stanje razvoja seoskih naselja ....................................................................................................................543.5. Privredni razvoj...................................................................................................................................................553.5.1. Opšte odlike privrednog razvoja .................................................................................................................553.5.2. Glavni procesi u globalnom razvoju privrede ............................................................................................553.5.3. Nivo razvoja po privrednim granama i glavni problemi ...........................................................................563.5.3.1. Rudarstvo i industrija ..........................................................................................................................563.5.3.2. Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvo ..................................................................................................573.5.3.3. Turizam ............................................................................................................................................... 583.5.3.4. Pomorska privreda ..............................................................................................................................59

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.5.3.5. Ostala privreda .................................................................................................................................... 603.6. Opremljenost prostora društvenim djelatnostima i dostignuti nivo razvoja..................................................603.6.1. Opšte stanje opremljenosti i razvijenosti .................................................................................................. 603.6.2. Nivo razvoja obrazovno vaspitnih institucija.............................................................................................613.6.3. Stanje razvoja naučnih djelatnosti............................................................................................................. 633.6.4. Opšte stanje razvoja kulture i fizičke kulture............................................................................................ 653.6.5. Nivo razvoja zdravstva................................................................................................................................ 663.6.6. Stanje razvoja socijalne i dječje zaštite...................................................................................................... 673.7. Opremljenost prostora tehničkim infrastrukturnim sistemima i nivo razvoja............................................... 683.7.1. Saobraćaj...................................................................................................................................................... 683.7.1.1. Drumski saobraćaj ............................................................................................................................... 683.7.1.2. Željeznički saobraćaj ........................................................................................................................... 693.7.1.3. Vodni saobraćaj ................................................................................................................................... 693.7.1.4. Vazdušni saobraćaj..............................................................................................................................703.7.1.5. Telekomunikacije................................................................................................................................. 733.7.1.6. Poštanski i telegrafski saobraćaj......................................................................................................... 743.7.2. Energetski sistemi....................................................................................................................................... 743.7.2.1. Ocjena stanja razvoja........................................................................................................................... 743.7.2.2. Potencijali i ograničenja ..................................................................................................................... 753.7.3. Vodni resursi............................................................................................................................................... 783.7.3.1. Korišćenje voda u hidroenergetske svrhe........................................................................................... 783.7.3.2. Korišćenje voda za vodosnabdijevanje............................................................................................... 783.7.3.3. Korišćenje voda za navodnjavanje ..................................................................................................... 783.7.3.4. Korišćenje voda za akvakulturu.......................................................................................................... 783.7.3.5. Korišćenje voda u industriji................................................................................................................ 793.7.3.6. Flaširanje vode .................................................................................................................................... 793.7.3.7. Zaštita voda od zagađivanja................................................................................................................ 793.7.3.8. Zaštita od voda ....................................................................................................................................803.7.4. Upravljanje otpadom..................................................................................................................................803.7.5. Odbrana i zaštita .........................................................................................................................................803.7.6. Seizmički hazard i seizmički rizik ...............................................................................................................813.8. Stanje životne sredine i kulturnog nasljeđa, glavni problemi ......................................................................... 823.8.1. Opšte stanje i problemi životne sredine .................................................................................................... 823.8.2. Stanje i problemi prirodne baštine............................................................................................................ 833.8.3. Stanje i problemi kulturnog nasljeđa ........................................................................................................ 833.9. Sintezna ocjena stanja po regionima................................................................................................................. 843.9.1. Južni region................................................................................................................................................ 843.9.2. Središnji region........................................................................................................................................... 853.9.3. Sjeverni region............................................................................................................................................ 863.10. Specifični problemi i konflikti razvoja ............................................................................................................ 873.10.1. Problemi nivoa otvorenosti prema okruženju ......................................................................................... 873.10.2. Problemi unutrašnje povezanosti ............................................................................................................ 873.10.3. Kontrola upravljanja seizmičkim rizikom ............................................................................................... 883.10.4. Problemi usklađivanja održivog razvoja.................................................................................................. 883.10.5. Ublažavanje regionalnih razlika............................................................................................................... 923.10.6. Investiciona ograničenja .......................................................................................................................... 923.10.7. Konflikti u namjeni i korišćenju prostora................................................................................................ 92B - PROJEKCIJA RAZVOJA I KONCEPTI ORGANIZACIJE, UREĐENJA I KORIŠĆENJAPROSTORA REPUBLIKE CRNE GORE1. OSNOVNE POSTAVKE PROSTORNOG PLANA (OSNOVE DUGOROČNE ORGANIZACIJEPROSTORA) ....................................................................................................................................971.1. Polazišta koncepta dugoročnog prostornog razvoja ......................................................................................... 971.2. Projekcija globalnog razvoja .............................................................................................................................. 97

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt1.2.1. Vizija održivog razvoja .................................................................................................................................971.2.2. Projekcija ekonomskog i društvenog razvoja ............................................................................................ 981.2.3. Ekonomska razmjena sa inostranstvom i projekcija uvoza i izvoza roba i usluga.................................. 981.3. Ciljevi razvoja...................................................................................................................................................... 991.3.1. Globalni ciljevi razvoja................................................................................................................................ 991.3.2. Posebni i specifični ciljevi razvoja po oblastima ..................................................................................... 1001.3.2.1. Privredni razvoj ................................................................................................................................. 1001.3.2.2. Društveni razvoj ................................................................................................................................. 1011.3.2.3. Tehnički infrastrukturni sistemi .......................................................................................................1031.3.2.4. Specifični aspekti prostornog razvoja ...............................................................................................1041.3.3. Opšti ciljevi prostornog razvoja Crne Gore ..............................................................................................1041.4. Polazišta i principi organizacije uređenja i korišćenja prostora.....................................................................1061.5. Položaj i pravci prostornog razvoja Republike u odnosu na okruženje..........................................................1071.6. Primjena međunarodnih konvencija u prostornom razvoju...........................................................................1071.7. Oblasti i modaliteti prekogranične saradnje u oblasti prostornog planiranja ...............................................1082. KONCEPT ORGANIZACIJE UREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA.................................. 1092.1. Opšta struktura i strategija uravnoteženog prostornog razvoja......................................................................1092.2. Projekcija stanovništva i njegovog razmještaja u prostoru ..............................................................................1112.3. Koncept prostornog razvoja mreže naselja i javne infrastrukture ................................................................. 1132.3.1. Osnove dugoročne politike urbanizacije .................................................................................................. 1132.3.1.1. Razvoj vitalnih i uređenih gradova i drugih naselja ......................................................................... 1132.3.1.2. Racionalno korišćenje zemljišta i objekata u naseljima................................................................... 1152.3.2. Policentrični razvoj urbanog sistema i seoskih naselja........................................................................... 1162.3.3. Očuvanje urbanističke i graditeljske prepoznatljivosti gradskih i seoskih naselja Crne Gore.............. 1192.3.4. Osnovi koncepta razvoja stanovanja.........................................................................................................1202.4. Prostorni koncept razvoja privrednih djelatnosti ........................................................................................... 1212.4. 1. Prostorni koncept razvoja industrije i rudarstva ................................................................................... 1212.4.2. Prostorni koncept razvoja poljoprivrede i šumarstva .............................................................................1222.4.3. Prostorni koncept razvoja turizma............................................................................................................1232.4.3.1. Južni region........................................................................................................................................1242.4.3.2. Sjeverni i Središnji region ................................................................................................................. 1272.4.4. Prostorni koncept razvoja pomorske privrede ........................................................................................1292.5. Prostorni koncept razvoja društvenih djelatnosti...........................................................................................1302.5.1. Opšte polazište koncepta prostornog razvoja ...........................................................................................1302.5.2. Prostorni koncept razvoja vaspitno-obrazovnih institucija.....................................................................1302.5.3. Prostorni koncept razvoja naučnih djelatnosti.........................................................................................1322.5.4. Prostorni koncept razvoja kulture i fizičke kulture ..................................................................................1322.5.5. Prostorni koncept razvoja institucija zdravstva........................................................................................1332.5.6. Prostorni koncept razvoja socijalne i dječje zaštite..................................................................................1342.6. Prostorni koncept razvoja tehničkih infrastruktura sistema..........................................................................1352.6.1. Prostorni koncept razvoja saobraćajne infrastrukture.............................................................................1352.6.1.1. Koncept razvoja putne mreže.............................................................................................................1352.6.1.2. Razvoj željezničke mreže ................................................................................................................... 1372.6.1.3. Razvoj vodnog saobraćaja..................................................................................................................1382.6.1.4. Razvoj vazduhoplovne infrastrukture...............................................................................................1382.6.1.5. Razvoj drugih saobraćajnih sistema .................................................................................................1382.6.1.6. Razvoj telekomunikacionog sistema.................................................................................................1392.6.1.7. Razvoj poštantskog i telegrafskog saobraćaja...................................................................................1392.6.1.8. Razvoj informacionog sistema ..........................................................................................................1392.6.2. Prostorni koncept razvoja energetske infrastrukture ..............................................................................1402.6.2.1. Opšta polazišta razvoja – energetska infrastruktura – energetski sistemi......................................1402.6.2.2. Razvoj energetike ............................................................................................................................... 1412.6.3. Prostorni koncept razvoja hidrotehničke infrastrukture.........................................................................142

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt2.6.4. Prostorni koncept upravljanja otpadom ...................................................................................................1432.7. Područja i zone od javnog interesa...................................................................................................................1442.8. Koncesiona područja.........................................................................................................................................1442.9. Koncept zaštite životne sredine i kulturnog nasljeđa (osnove zaštite prirodne i kulturne baštine).............1452.9.1. Koncept zaštite kulturne baštine...............................................................................................................1452.9.2. Preporuke i mjere za zaštitu kulturnog nasljeđa .....................................................................................1452.9.3. Koncept zaštite prirodne baštine..............................................................................................................1462.9.4. Preporuke i mjere za zaštitu prirodne baštine.........................................................................................1462.9.5. Dugoročna projekcija zaštićene prirodne baštine – mreža zaštićenih područja prirode ......................1462.10. Koncept uređenja degradirane i ugrožene životne sredine...........................................................................1472.11. Koncept kontrole i smanjenja seizmičkog rizika i osnove zaštite od drugih prirodnih hazarda iindustrijskih havarija............................................................................................................................................... 1482.11.1. Prostorna ograničenja razvoja na područjima potencijalnih nepogoda, hazarda (rizika), ili drugihnesreća.................................................................................................................................................................. 1482.11.2. Mjere za smanjenje seizmičkog rizika .................................................................................................... 1482.12. Osnove zaštite od interesa za odbranu...........................................................................................................1492.12.1. Odbrana i zaštita.......................................................................................................................................1493. SMJERNICE I MJERE ZA REALIZACIJU PROSTORNOG PLANA......................................... 1513.1. Način, faze i dinamika realizacije ..................................................................................................................... 1513.2. Smjernice za sprovođenje plana i etapnost ostvarivanja Prostornog plana .................................................. 1513.3. Smjernice za korišćenje zemljišta i zemljišna politika ....................................................................................1533.4. Smjernice i postavke za izradu prostornih planova opština i generalnih urbanističkih planova.................1533.4.1. Politike za prostorni razvoj Crne Gore.......................................................................................................1533.4.2. Južni region ................................................................................................................................................1553.4.2.1. Politike za prostorni razvoj Južnog regiona.......................................................................................1553.4.2.2. Razvojne zone Južnog regiona...........................................................................................................1563.4.3. Središnji region.......................................................................................................................................... 1613.4.3.1. Politike za prostorni razvoj Središnjeg regiona................................................................................. 1613.4.3.2. Razvojne zone Središnjeg regiona.....................................................................................................1633.4.4. Sjeverni region............................................................................................................................................1663.4.4.1. Politike za prostorni razvoj Sjevernog regiona..................................................................................1663.4.4.2. Razvojne zone Sjevernog regiona .................................................................................................... 1683.4.5. Funkcionalne cjeline –prekogranične razvojne zone ..............................................................................1743.5. Smjernice za izradu planova područja od posebnog značaja..........................................................................1753.6. Smjernice za izbor programa održivog razvoja ................................................................................................1783.7. Smjernice lokalnoj samoupravi za sprovođenje plana.....................................................................................1793.8. Institucionalna informatička podrška za ostvarivanje prostornog plana......................................................1794. PREPORUKE ZA REALIZACIJU PLANA .................................................................................1834.1. Zakonsko obezbjeđenje uslova za sprovođenje plana .................................................................................... 1834.2. Predlog prioritetnih akcija................................................................................................................................ 1834.3. Aspekti institucionalne podrške realizaciji Prostornog plana Republike ................................................... 1834.3.1. Obaveze organa, oranizacija i institucija u realizaciji PPR-a.................................................................. 1834.3.2. Obezbjeđenje potrebnih studija, istraživanja neophodnih za realizaciju PPR-a............................... 184C – SADRŽAJ MAPE GRAFIČKIH PRILOGA ...............................................................................187Anex – Pregled namjene korišćenja prostora i bilansa prirodnih resursa i potencijala............189Izvori/Literatura........................................................................................................................... 191

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtSPISAK PREGLEDNIH KARATAPregledna karta 01. Administrativna podjela CG......................................................................... str. 17Pregledna karta 02. Litološko-stratigrafska karta CG ................................................................. str. 23Pregledna karta 03. Hidrogeološka karta CG.............................................................................. str. 25Pregledna karta 04. Pregledna inžinjersko geološka ................................................................... str. 27Pregledna karta 05. Pregledna karta važnijih i većih ležišta pozemnih voda ..............................str. 29Pregledna karta 06. Rudna bogatstva........................................................................................... str. 31Pregledna karta 07. Erozija .......................................................................................................... str. 33Pregledna karta 08. Klimatske zone ........................................................................................... str. 35Pregledna karta 09. Karta izohijeta ........................................................................................... str. 37Pregledna karta 10. Ambijentalne zone ....................................................................................... str. 39Pregledna karta 11. Pedološka karta ........................................................................................... str. 41Pregledna karta 12. Vegetacijska karta ........................................................................................ str. 43Pregledna karta 13. Postojeća mreža naselja ............................................................................... str. 51Pregledna karta 14. Saobraćajna infrastruktura .......................................................................... str. 71Pregledna karta 15. Koncept prostornog razvoja Crne Gore, policentričan i ekološki održivregionalni razvoj ........................................................................................... str. 117SPISAK TABELATabela 1. Stanovništvo Crne Gore prema popisima ..............................................................................str. 46Tabela 2. Regionalna struktura stanovništva Crne Gore (1961-2003) – procentualni udio ................str. 47Tabela 3. Stanovništvo Crne Gore prema popisima i broj građana u inostranstvu .............................. str. 47Tabela 4. Ekonomska struktura stanovništva Crne Gore po opstinama 2003. godine ........................str. 48Tabela 5. Stanovništvo Crne Gore staro 15 i više godina prema školskoj spremi u %......................... str. 49Tabela 6. Uporedni pregled kategorija sela po broju stanovnika (1948/2003.) ..................................str. 50Tabela 7. Distribucija smještajnih kapaciteta po regijama i opštinama ............................................... str. 59Tabela 8. Lučka infrastruktura ............................................................................................................... str. 70Tabela 9. Proizvodnja električne energije u Crnoj Gori po obimu i tipu u GWh .................................. str. 74Tabela 10. Potrošnja električne energije u Crnoj Gori po obimu i tipu u GWh ...................................... str. 75Tabela 11. Pregled potencijalnih akumulacija za izgradnju hidroelektrana .......................................... str. 76Tabela 12. Količina otpada po vrsti nastanka .......................................................................................... str. 80Tabela 13. Postojeći razmještaj vojnih kompleksa po regionima ........................................................... str. 81Tabela 14. Postojeći razmještaj vojnih kompleksa po opštinama .......................................................... str. 81Tabela 15. Projekcija stanovništva Crne Gore 2021. god. ..................................................................... str. 111Tabela 16. Projekcija stalnog stanovništva Crne Gore po opštinama .................................................... str. 111

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtTabela 17. Projekcija stalnog stanovništva po regionima ...................................................................... str. 112Tabela 18. Projekcija važnijih starosnih, funkcionalnih kontigenata stanovništva .............................. str. 112Tabela 19. Pregled ukupnog smještajnog kapaciteta (ležaji) u primorskoj zoni (zaokruženo) ............ str. 124Tabela 20. Distribucija hotelskog ležajnog kapaciteta po kategorijama i opštinama(uključuje dograđene i nove kapacitete) ................................................................................ str. 124Tabela 21. Stanje i predviđanje nekih pokazatelja razvoja obrazovanja u Crnoj Gori............................ str. 131Tabela 22. Predviđanja nekih pokazatelja razvoja naučnoistraživačke djelatnosti Crne Gore............... str. 132Tabela 23. Stanje i predviđanje nekih pokazatelja kulture Crne Gore............. ....................................... str. 133Tabela 24. Stanje i predviđanja nekih pokazatelja razvoja fizičke kulture Crne Gore............................ str. 133Tabela 25. Stanje i predviđanje nekih pokazatelja razvoja zdravstvene zaštite Crne Gore ................... str. 134Tabela 26. Stanje i predviđanje nekih pokazatelja razvoja socijalne zaštite Crne Gore ........................ str. 134Tabela 27. Pregled magistralnih putnih pravaca ..................................................................................... str. 136Tabela 28. Pregled regionalnih putnih pravaca........................................................................................ str. 136Tabela 29. Pregled povrišina po namjeni korišćenja............................................................................... str. 189Tabela 30. Pregled najvažnijih neobnovljivih mineralnih sirovina ......................................................... str. 189Tabela 31. Pregled najvažnijih izvorišta vode procjenjene izdašnosti................................................... str. 190Tabela 32. Pregled korišćenja voda crpljenjem iz podzemnih izdani ..................................................... str. 190Tabela 33. Pregled obnovljivih hidroenergetskih resursa ....................................................................... str. 190Tabela 34. Pregled neobnovljivih elektroenergetskih resursa ................................................................. str. 190SPISAK GRAFIKONA I SLIKAGrafik 1. Učešće industrije u formiranju društvenog proizvoda 1952. - 2003. godine........................ str. 56Grafik 2. Stepen urbanizacije po opštinama ......................................................................................... str. 112Slika 1. Seizmički hazard .................................................................................................................... str. 20Slika 2. Seizmička regionalizacija ...................................................................................................... str. 20Slika 3. Međuopštinske deponije za čvrsti komunalni otpad i reciklažni centri .............................. str. 144

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPredgovorProstornim planom Republike Crne Gore do 2020. godine, utvrđuju se osnove dugoročne organizacije i uređenjaprostora. Planom su određeni državni ciljevi kao i mjere prostornog razvoja u skladu sa ukupnim ekonomskim,socijalnim, ekološkim i kulturno-istorijskim razvojem Republike.Struktura i sadržaj Plana proizašli su iz metodologije definisane Radnim projektom i organizacije rada koja jezasnovana na prethodnoj i prilagođena sada važećoj zakonskoj regulativi. Postupak prilagođavanja izvršen je krozsveobuhvatno razmatranje i usaglašavanje između Naručioca, Komisije za stručnu ocjenu Plana i Obrađivača, i ukonačnom, uz izmjene strukture i dopunu sadržaja, definisan od strane Naručioca aktom broj 08-1226/06 od03.04.2006. godine.Plan je iskazan kao logično povezan sklop opisnog i grafičkog dijela.Kroz prvi, opisni dio Plana „Ocjena stanja prostornog razvoja” prezentirani su rezultati analize ostvarivanjaprethodnog Prostornog plana Republike Crne Gore i dat je osvrt na dosadašnja iskustva u planiranju i upravljanjurazvojem. Izvršeno je sagledavanje aktuelne organizacije uređenja i korišćenja prostora, počev od prirodnih uslovado prikaza po svim oblastima dostignutog stepena razvoja. Na kraju, data je ocjena stanja sa potencijalima,ograničenjima i uočenim konfliktima u razvoju, prvenstveno iskazanih kroz analizu stanja životne sredine.U drugom dijelu data je „Projekcija razvoja i koncepti organizacije, uređenja i korišćenja prostora Republike CrneGore”. Projekcija razvoja je zasnovana na polazištima i ciljevima definisanim kroz izvršenu analizu dostignutogstepena razvoja, novog međunarodnog položaja Crne Gore i nastale promjene u političkom i društveno-ekonomskomrazvoju.Koncepti organizacije i uređenja prostora u polaznom dijelu su oslonjeni na sadašnju strukturu organizacije iuređenja prostora, a u skladu sa aktuelnim principima održivog razvoja.Na tim principima Planom je izvršeno međusobno sektorsko usaglašavanje razvoja čime je kroz smjernice za izradeplanova nižeg hijerarhijskog reda, na integralan i skladan način usmjeren prostorni razvoj Crne Gore. Time se uprostornom smislu stvaraju uslovi za ubrzaniji i uravnoteženiji društveno-ekonomski razvoj.Plan je urađen na osnovu raspoložive građe. Od mnogobrojnih, veoma raznovrsnih materijala, najviše su korišćeni:— Prethodni Prostorni plan Republike Crne Gore— Pripremni i kasniji radni materijal za Prostorni plan Republike Crne Gore, a posebno dokument „Ocjenastanja i perspektive prostornog razvoja Crne Gore – Strategija”— Istraživačka građa koja je dobijena u okviru rada na raznim sektorskim studijama urađenim od strane timaUniverziteta Crne Gore i RZUP-a Podgorica— Materijali iz raznih faza rada na dokumentu „Pravci razvoja Crne Gore ekološke države”, iz perioda 1997-2002. godine— Dokumenti koje je usvojila Vlada Crne Gore, ili su u pripremi za donošenje, u oblasti makroekonomskepolitike, makrosocijalne politike, opšte razvojne politike i smanjivanja siromaštva, sektorskih politika i dr.— Istraživačka i druga građa Obrađivača Prostornog plana (Montenegroiženjeringa, Instituta za arhitekturu iurbanizam Srbije i Urbanističnog instituta Slovenije) iz ranijeg rada na raznim istraživanjima, planovima,programima i projektima u Crnoj Gori— Primjedbe i sugestije članova Komisije za stručnu ocjenu Plana— Sugestija i ocjena dobijenih od međunarodnog konsultanta Ministarstva zaštite životne sredine i uređenjaprostora GTZ Njemačka

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt— Vodoprivredna osnova Crne Gore— Nacionalna strategija održivog razvoja (NSOR) - Nacrt— Prostorni plan Republike Srbije, Službeni glasnik sa p.o, Beograd, (1996. godina)— Prostorni plan Republike Hrvatske, Republički sekretarijat za urbanizam, građevinarstvo, stambene ikomunalne poslove, (2000. godina).Pored navedenog, korišćena je i obimna građa koja je navedena u poglavlju Izvori i literatura, na kraju ovogmaterijala.Značajan radni i stručni doprinos na izradi Plana dali su zvanično angažovani učesnici:— Sektor za prostorno planiranje Ministarstva zaštite životne sredine i uređenja prostora;— Komisija za stručnu ocjenu PPRCG;— GTZ, njemački državni institut za tehničku pomoć.

A – OCJENA STANJA PROSTORNOG RAZVOJA

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt1. OCJENA OSTVARIVANJA PROSTORNOG PLANA REPUBLIKE CRNEGOREPrvi prostorni plan Republike Crne Gore 1 donešen je 1986. godine, a u dva navrata, 1991. i 1997. rađene su izmjene idopune. Analiza planiranog te stepen ostvarenosti, u nastavku je data po oblastima.1.1. Prirodne vrijednosti i kulturna baštinaPrirodne i pejzažne vrijednosti.- Posmatrajući period od donošenja PPRCG do danas, može se konstatovati danijesu izvršena proglašavanja planiranih zaštićenih područja prirode, posebno onih veće površine - osimNacionalnog parka „Skadarsko jezero” 1986. godine. Naime, sva novoformirana zaštićena područja prirode u ovomperiodu su relativno skromnih površina, pa se ne mogu smatrati značajnijim doprinosom u povećanju zaštićenihpodručja prirode u ukupnoj teritoriji Crne Gore. Po osnovu nacionalnog zakonodavstva, u Crnoj Gori je zaštićeno106.655 ha što čini 7,72% teritorije. Međunarodno zaštićena područja prirode obuhvataju 237.899 ha ili 17,2%teritorije Republike. Ukupno zaštićena područja prirode po oba osnova obuhvataju 19,6% teritorije.Kulturna baština.- U toku realizacije PPRCG nijesu konačno realizovane preporuke i predlozi mjera zaštitekulturne baštine. Naprotiv, očita su veoma česta odstupanja, kako od principa zaštite registrovane kulturne baštine,tako i njenog neposrednog, takođe evidentiranog i potencijalno zaštićenog okruženja.1.2. Demografska kretanja i prostorne i urbanističke struktureOcjena stanja demografskih kretanja.- Prema izmjenama i dopunama PPRCG iz 1997. godine, predviđeno jeda će u Crnoj Gori živjeti 648.000 stanovnika: u Južnom regionu 149.000; u Središnjem 279.000; i u Sjevernom220.000. Prema Popisu iz 2003. godine, ta projekcija nije ostvarena, budući da je ukupno stanovništvo dostiglo620.145. U Sjevernom regionu je došlo do pada ukupnog broja stanovnika na 194.879, a osim toga, ovaj region bilježinegativne promjene za sve ključne demografske parametre. Negativan prirodni priraštaj ostvaren je u svimopštinama Sjevernog regiona, osim u opštini Rožaje. U tom regionu je naglašen i porast učešća starog stanovništva uukupnoj populaciji.Planska projekcija demografskih kretanja skoro je u potpunosti potvrđena za Središnji region, a približno jeostvarena za Južni. Smanjena je gustina naseljenosti u vangradskim naseljima i u ruralnim područjima.Organizacija i uređenje prostora.- Iako je od donošenja PPRCG urađen i donijet veliki broj prostornih iurbanističkih planova na nižim nivoima planiranja, ciljevi organizacije i uređenja prostora nijesu u potpunostirealizovani, iako je, nesumnjivo, samo postojanje tih planova izvršilo pozitivan uticaj. Odstupanja od planskihpostavki PPRCG u najvećoj mjeri su rezultat dejstva faktora iz tri grupe: 1) Ekonomskih ograničenja u proteklomperiodu; 2) Nepostojanja zaokruženog implementacijskog instrumentarijuma u prostornom i urbanističkomplaniranju; 3) Neusklađenosti prostorno-planske i razvojne politike, naročito u dijelu implementacije.Izmjenama i dopunama PPRCG iz 1997. godine definisan je policentrični model organizacije i uređenja prostora. Kaovodeći urbani centri u ovom modelu organizacije označeni su Podgorica (republički centar), Bar, konurbacijagradova Boke Kotorske, Nikšić, Cetinje, Bijelo Polje, Berane i Pljevlja (centri sa regionalnim i subregionalnimfunkcijama). Za ostale opštinske centre planirano je da osim opštinskih, imaju i neke specijalizovane funkcije.Definisan je i veći broj subopštinskih centara. Ovim modelom bilo je predviđeno da se oko većih urbanih centaraformiraju funkcionalne cjeline koje će obuhvatiti i ruralna područja u zoni definisanih polova razvoja. Rang urbanihcentara iz PPRCG je samo donekle ostvaren. Rang centra subregionalnog značaja dostigao je Kotor, dok su Cetinje,Pljevlja i Berane demografski i privredno izrazito zaostajali. Podgorica se razvijala kao centar nacionalnog ranga, aBar kao regionalni centar šireg značaja.1 U nastavku PPRCG.Strana 3

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtU PPRCG definisana su tri regiona, koji se izdvajaju po prirodnim karakteristikama, načinu korišćenja i uređenjaprostora, privrednim aktivnostima i različitim komparativnim prednostima za razvoj: 1) Južni region (opštineHerceg Novi, Kotor, Tivat, Budva, Bar i Ulcinj). 2) Središnji region (opštine Podgorica, Danilovgrad, Nikšić iCetinje). 3) Sjeverni region (opštine Plužine, Šavnik, Žabljak, Pljevlja, Mojkovac, Kolašin, Bijelo Polje, Berane,Andrijevica, Plav i Rožaje). Planom predviđena regionalna izdiferenciranost potvrdila se samo jednim dijelom.Predviđeni demografski rast urbanog stanovništva ostvaren je samo u Središnjem regionu, u nešto manjoj mjeri i uJužnom regionu, dok je Sjeverni region dodatno smanjio svoje učešće u ukupnom broju stanovnika (uprkos dolaskuizbjeglica i raseljenih lica). U Središnjem regionu formira se urbano-ruralni kontinuum na pravcu Tuzi – Podgorica –Danilovgrad – Nikšić, i na pravcu Podgorica – Cetinje – Budva. U Južnom regionu već je poodmaklo formiranjeplanski predviđene konurbacije gradova.U pogledu društveno-ekonomskog razvoja, regionalne razlike su povećane. I ovdje najviše zaostaje Sjeverni region,čije opštine raspolažu neznatnim dijelom prihoda od koncesija na sirovine, što je zapravo njihov jedini stabilniprihod. (Od 2004. godine opštine raspolažu i prihodima od poreza na nekretnine.)Društvene djelatnosti.- Osim za nauku, u svim drugim oblastima društvenih djelatnosti većinom su ostvarenapredviđanja iz Izmjena i dopuna Plana (1997). Veliki problem, međutim, ostaje regionalna (prostorna)neravnomjernost u mreži usluga.Ekosistem kao komponenta prostorne strukture.- U PPRCG određena su područja na kojima se zasnivaekološka ravnoteža prostora Crne Gore, sa sljedećim specijalnim funkcijama: 1) Područja suštinski važna zaodržavanje i zaštitu hidroloških uslova (slivna područja, izvorišta glavnih rijeka i zaštitni pojasevi oko jezera i vodnihakumulacija). 2) Područja važnih mikroklimatskih uticaja (planinski vijenci i veliki šumski kompleksi). 3) Područjaposebnih ambijentalnih vrijednosti. 4) Područja značajna za zaštitu flore i faune, posebno rijetkih, endemskih iugroženih vrsta. 5) Koridori koji povezuju različite zaštićene zone, nacionalne i regionalne parkove, koji su čvorištaekosistema.Planirani sistem primarnih i sekundarnih ekoloških koridora, međutim, još uvijek nije uspostavljen na neophodnimnivoima: 1) U institucionalnom pogledu, nijesu utvrđene nadležnosti i mjere za realizaciju planskih opredjeljenja zaformiranje ekoloških koridora, kao i kontrola tih mjera. 2) U planskom pogledu, kasni izrada PPPN za ekološkekoridore, a usklađivanje sa planovima nižeg reda na konkretnom prostoru nije dovoljno koordinisano. 3) Uoperativnom, izostaje prostorno, pejzažno i drugo uređivanje područja ekoloških koridora.Integritet prostorne strukture.- U PPRCG (1986) i Izmjenama i dopunama (1997), predviđena je većaintegrisanost strukture uređenja prostora Republike. Osnovne poluge ovakvog koncepta trebalo je da budu: 1)Poboljšanje tehničke infrastrukture. 2) Osnivanje mreže subopštinskih servisnih centara. 3) Unaprjeđenje maleprivrede i turizma. Evidentno je da ovi ciljevi nijesu ostvareni.Povezanost sa susjednim područjima.- Ocjena ostvarivanja: 1) U izmjenama i dopunama PPRCG (1997)naglašeno je da‚ u periodu koji je obuhvaćen Planom (do 2000. godine), neće biti moguće obezbijediti značajnijepoboljšanje veza između Crne Gore i okruženja, pa time ni potpuno aktiviranje kapaciteta Luke Bar, što se kasnije iostvarilo. 2) I dalje ostaje poseban i veoma složen problem regulacije Skadarskog jezera i rijeke Bojane. 3) U toku jeformiranje turističkih zona u području Durmitora i Bjelasice, dok je za osnivanje Nacionalnog parka „Prokletije”neophodna saradnja sa Srbijom i Albanijom. 4) Razrješenje statusa Kosovu i Metohiji je preduslov za uspostavljanjenormalnih saobraćajnih veza sa ovim dijelom Republike Srbije, te sa Grčkom, Makedonijom, Bugarskom i dalje.Otvorenost ka postplanskom razvoju.- U PPRCG i Izmjenama i dopunama, posebno je naglašena neophodnoststrogog rezervisanja prostora za realizaciju projekata koji nijesu mogli biti započeti do 2000. godine, zbogekonomskih teškoća tokom devedesetih godina. Istaknuta je potreba čuvanja koridora definisanih za razvojsaobraćajnica, prostora za hidroakumulacije, zona ležišta ruda i mineralnih sirovina i područja za razvojpoljoprivrede i turizma. Ove planske postavke samo su djelimično realizovane, ali nijesu napuštene.1.3. Privredni razvojRealizovan je veoma mali broj strateških ciljeva PPRCG iz 1986. godine i Izmjena i dopuna iz 1997. godine: 1) Od1989. do 1995. godine BDP je prepolovljen, naglo se povećao broj nezaposlenih, narasla je tzv. siva ekonomija,drastično opao životni standard većeg dijela stanovništva, nije došlo do ublažavanja teritorijalnih razlika urazvijenosti, već do njihovog povećanja, intenzivirane su migracije iz Sjevernog u Središnji i Južni region, raspoloživiStrana 4

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtrazvojni resursi koriste se nedovoljno, itd. 2) Tek nakon 1996. godine došlo je do postepenog oporavka privrede, iakoje ona 2004. godine dostigla samo 72% društvenog proizvoda iz 1989. godine. 3) Posljednjih godina privodi se krajuproces privatizacije, čime se stvaraju preduslovi za funkcionisanje integralnog tržišta i ostvarivanje trajnogprivrednog i drugog rasta. 4) U toku su institucionalna i organizaciona prilagođavanja u oblasti zaštite životnesredine i organizacije i uređenja prostora.Energetika.- U odnosu na odredbe PPRCG, nije realizovan nijedan planirani energetski objekat, prvenstveno zbogekonomske situacije i nedostatka sredstava za investicije.Turizam.- Nakon pada u prvoj polovini devedesetih godina, i postepenog oporavka u drugoj polovini decenije,posljednjih godina zabilježen je znatan rast u ovoj oblasti. 2Poljoprivreda.- Ciljevi i postavke PPRCG i Izmjena i dopuna, kao i Zelene strategije (1991), nijesu u svemurealizovani: 1) Poljoprivredna proizvodnja je stagnirala ili nazadovala zbog razgradnje agrokompleksa društvenogsektora ali i vraćanaja zemljišta prvobitnim vlasnicima. 2) Projektovana prosječna godišnja stopa rasta od 7%,evidentno, nije bila realna. 3) Nijesu ostvarena predviđena očekivanja u pogledu aktiviranja zemljišta, izgradnjeprerađivačkih pogona i aktiviranja drugih potencijala. 4) Nije došlo do potpunijeg korišćenja raspoloživih potencijalani u privatnom sektoru, na primjer, u prerađivačkoj industriji, ribarstvu i dr. 5) Kao krajnji rezultat, umjestoplaniranog smanjenja deficita hrane, on je povećan, izuzev kod svega nekolikog proizvoda (krompir i drugo sezonskopovrće, jagnjeće meso i ljekovito bilje i šumski plodovi), gdje su ostvareni tržišni viškovi.Šumarstvo.- U posljednjih petnaest godina obim radova u ovoj oblasti stalno opada kako kod proizvodnje drvnihasortimenata tako i kod uzgoja šuma. Prosječno je realizovano 66% planiranih radova, kod proizvodnje drvnihasortimenata a samo 40% u uzgoju šuma. Najveće zaostajanje bilo je u obnovi i podizanju novih šuma, što se odraziloi na unaprjeđenje šuma. Minimalna investiranja u tehničko-tehnološki razvoj šumarstva i drvne industrije, te sporiproces njihove tranzicije, nepovoljno su uticali na ostvarivanje planiranih radova i stanje šumskog fonda. Obim ikvalitet izgrađenih šumskih puteva zaostaje za planiranim obavezama, predviđenim Osnovom za gazdovanješumama, a time je manja i proizvodnja. Stepen otvorenosti šuma daleko je od poželjnog nivoa. Međutim, uposljednje vrijeme bilježi se trend rasta u svim segmentima. Sječa se kreće u granicama dozvoljenog sječivog etata,otvorena su dva nova rasadnika koji sada proizvode 2 miliona sadnica, značajno se investiralo u razvoj tehnologije.Posvećuje se značajna pažnja planiranju u šumarstvu i rasadničkoj proizvodnj,i te nabavci opreme u šumarstvu idrvopreradi, što se odrazilo na pozitivne finansijske efekte i nova upošljavanja.Otpočeo je proces uvođenja priznatih FSC standarda u šumarstvu, kao i primjena GIS-a, započelo sa nacionalnominventurom šuma, a prišlo se i izradi nacionalnog šumarskog programa.Lov.- Održivo gazdovanje šumama podrazumijeva istovremeno održivo gazdovanje divljačju, odnosno stvaranjeoptimalnih uslova za unapređivanje stanja autohtone divljači. U tom pogledu se planirani ciljevi samo djelimičnoostvaruju.Ribolov.- U ovoj oblasti ostvaren je znatan napredak: 1) Izrada ribarskih osnova i njihova primjena, doprinijela jeracionalnijem gazdovanju pojedinih ribolovnih revira. 2) Poboljšan je odnos prema životnoj sredini. 3) Procedurapostavljanja i proglašavanja opštih i specijalnih rezervata prirode nije sprovedena do kraja. 4) Još uvijek problempredstavlja nedovoljna kontrola i sprječavanje krivolova.Pomorska privreda.- Nijedan od ključnih ciljeva u ovoj oblasti nije ostvaren: 1) Učešće brodarstva u BDP-u CrneGore, koje je 1980. godine iznosilo 24% i za koje se smatralo da predstavlja njegovu gornju kvantitativnu granicu, pada zbog toga treba insistirati na kvalitativnom razvoju brodarstva, ne samo da nije povećano, već je 1989. godinesmanjeno na 16,4%, da bi danas Crna Gore u potpunosti ostala bez trgovačke flote, 2) Izostalo je pozitivno djelovanjemorskog brodarstva na razvoj spoljne trgovine i tranzita zemlje. 3) Izostalo je pozitivno djelovanje morskogbrodarstva na veće korišćenje Luke Bar, željezničkog i drumskog saobraćaja, kao i drugih pomorsko-privrednihuslužnih djelatnosti. 4) Planirano povećanje prevoznih kapaciteta i proširenje izgradnje dijela operativne obale naprelazu „Verige”, samo je djelimično realizovano, kroz parcijalno uređenje dijela operativne obale. 5) Planiranopovećanje kapaciteta obalne plovidbe do granice koja omogućava realizaciju do 15% ekonomskog efekta odprekomorske plovidbe -takođe nije ostvareno.2 Detaljna analiza data je u dijelu o dosadašnjem razoju turizma, kao i u djelu o regionalnom razvoju.Strana 5

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt1.4. Infrastrukturni i komunalni sistemiProstornim planom SR Crne Gore do 2000. godine, utvrđena je, po prvi put, opšta osnova organizacije i uređenjaprostora Republike u cjelini. Definisana je i prostorna koncepcija dugoročnog razvoja saobraćajne infrastrukture,koja je, kroz predviđeno poboljšanje veza Republike sa ekonomskim prostorom zemlje (ondašnje SFRJ), regionalnihi međuopštinskih veza i lokalne pristupačnosti, tretirana kao jedan od ključnih preduslova za postizanje Planompostavljenih ciljeva razvoja, posebno u odnosu na ravnomjerniji regionalni razvoj.Drumski saobraćaj.- Po Prostornom planu Republike Crne Gore do 2000 godine iz 1986 godine, dugoročni razvojdrumskog saobraćaja do 2000. godine i dalje zasnivao se na razvoju putne mreže čiju okosnicu čine jedan jakitransverzalni pravac magistralnog značaja (Petrovac-Titograd-Mateševo-Andrijevica, sa krakom od Mateševa za vezusa putem Kolašin-Mojkovac-Bijelo Polje-Prijepolje) i tri longitudinalna pravca.Izmijenjeni i dopunjeni prostorni koncept dugoročnog razvoja putne mreže iz 1991. godine, uvodi drugi jakitransferzalni pravac (Priboj-Pljevlja-Žabljak-Nikšić-Trebinje-Dubrovnik, sa krakom iz Pljevalja za Prijepolje i izNikšića za Cetinje, odnosno Boku Kotorsku). Sa potvrđenim ranije definisanim longitudinalnim pravcimapovezivanja, formiran je osnovni sistem puteva magistralnog značaja na teritoriji Crne Gore. Izmjenama i dopunamaPlana iz 1991. godine, osim magistralnih i regionalnih puteva, predviđaju se i autoputevi i tkz. magistrala za brzimotorni saobraćaj u primorju.Kao autoputevi su predviđeni pravci:− Jadranski autoput: Debeli Brijeg - padine iznad Herceg Novog - Čevo - Titograd - zapadni obilazak Titograda– Smokovac – varijantno do Mateševo – Andrijevica – tunel u reonu Čakora - Peć− Autoput Beograd-Crnogorsko primorje: granica Srbije u rejonu Boljara – Crnča – Berane – Andrijevica –idalje Jadranskim autoputem do Titograda (Tološi) – i dalje pravcem Virpazar – tunel Sozina - Bar− Autoput Titograd-Skadar: Farmaci- južni obilazak Titograda-Tuzi-albanska granica, sa obavezom detaljnijegprostornog i projektnog istraživanja optimalnog koridoraPut rezervisan za saobraćaj motornih vozila – brza saobraćajnica je: Ulcinj - zaleđe Bara - zaleđe Budve - zaleđe Tivta– varijantni prelaz preko Bokokotorskog zaliva - priključak na Jadranski autoput u rejonu Herceg Novog.Izmjenama i dopunama Prostornog plana Republike iz 1997, sa stanovišta drumskog saobraćaja, u potpunosti supreuzeta rješenja položaja budućih autoputeva iz ranijih izmjena i dopuna PPR-a (1991. god.).Mreža magistralnih i regionalnih puteva uglavnom je ostala nepromijenjena. Jedina veća izmjena vezana je zaizmjene dijela trase puta: Priboj-Pljevlja-Žabljak-Šavnik-Brezna (veza sa magistralnim putem Nikšić-granica BiH)-Nikšić-Vilusi-Grahovo-Risan i njihov uticaj, u tim područjima, na manju izmjenu mreže regionalnih puteva.Ključni nalazi o realizaciji Plana su sljedeći: 1) U odnosu na strateške ciljeve, do sada nije potpuno izgrađena nitijedna nova dionica primarne putne mreže, izuzev tunela „Sozina’’ sa priključnim putevima (kao i priključak namagistralni put Petrovac – Podgorica), što će imati veoma pozitivne efekte za ukupni saobraćaj i razvoj Crne Gore.2) U prethodnim prostornim planovima postojale su određene dileme po pitanju koridora budućeg autoputa, napotezu Mateševo – Podgorica - Tanki rt (tunel „Sozina”, zapadna ili istočna obilaznica Podgorice). Bilo je i dilema popitanju prelaza tjesnaca Veriga, kao i položaja tunela „Čakor”. Sve one su uglavnom otklonjene, daljom razradomprojektno-planske dokumentacije.Željeznički saobraćaj.- U odnosu na ciljeve PPRCG, izuzev izgradnje pruge Titograd - granica sa Albanijom, ništadrugo nije realizovano u razvoju željezničke mreže.Vazdušni saobraćaj.- U odnosu na planirano: 1) Zadržan je koncept razvoja vazdušnog saobraćaja. 2) Postojineusklađenost između razvojnih planova aerodroma i urbanističkih planova za prostorne cjeline oko lokacijaaerodroma. 3) Glavni radovi na rekonstrukciji aerodroma u Podgorici i Tivtu su završeni.Specijalni vidovi transporta.- U Izmjenama i dopunama PPRCG pominje se mogućnost izgradnje gasovodnogsistema Crne Gore, sa ciljem da se on poveže sa gasovodnim sistemom Srbije i šire sa međunarodnim sistemom. Utu svrhu, bili su predviđeni koridori u zoni budućeg autoputa. Te odredbe još nijesu realizovane.Telekomunikacije.- U odnosu na stanje kada su donijete Izmjene i dopune Plana (1997), sadašnje stanje je znatnobolje, posebno u oblasti fiksne i mobilne telefonije.Strana 6

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPoštanski i telegrafski saobraćaj.- U odnosu na planirano, stanje je (u 2005. godini, u odnosu na 1986. godinu)sljedeće: 1) Planirano je da se broj JPM poveća sa 109 na 242, ali je ostvareno svega 139. 2) Broj dostavnih rejona čakse smanjio, sa 323 na 308, pretežno prateći migraciju stanovništva iz sela u gradove. 3) Broj automatizovanih poštaporastao je sa 39 na 74, a broj automatizovanih šaltera sa 175 na 255. 4) Ukinuta su 2 poštanska centra za preradu iprevoz poštanskih pošiljki (u Baru i Bijelom Polju), nakon čega se prešlo na korišćenje avioprevoza (umjestoželeznicom). 5) Telegrafski saobraćaj gotovo se u potpunosti odvija na osnovu nove računarske tehnologije. 6)Zbirno, iako se poštanska mreža nije razvijala prema planovima, ona se osavremenjuje primjenom novihtehnologija. Takođe su primijenjena nova rješenja u organizaciji poštanske mreže, kao što su govorne pošte i mobilnapošta, čime se Pošta Crne Gore približila korisniku na zadovoljavajući način, iako nije proširila mrežu. Ostvareno jepoboljšanje poslovanja u pogledu kvaliteta, pouzdanosti i brzine.Vodoprivreda i hidrotehnički sistemi.- Ocjena ostvarivanja: 1) Dok u većini opština u Središnjem i Sjevernomregionu razvoj naselja, u manjoj ili većoj mjeri, prati razvoj sistema za snabdijevanje vodom, u Južnom regionuranije planirana izgradnja regionalnog vodovodnog sistema je izostala, što predstavlja kočnicu razvoja tog područja.2) Nije realizovan nijedan planirani hidroenergetski objekat. 3) Na planiranom osposobljavanju postojećih iizgradnji novih melioracionih sistema, praktično nije ništa rađeno. 4) Ranijim planom zahtijevano je definisanjepriobalne zone Skadarskog jezera, ali je to tek započeto. 5) Razvoj sistema za odvođenje otpadnih voda i dalje jedaleko od planiranog, što se, pored pokrivenosti kanalizacionim mrežama, posebno odnosi na prečišćavanjeotpadnih voda, gdje, osim postrojenja manjeg kapaciteta u Virpazaru, nije izgrađeno nijedno novo postrojenje.Upravljanje otpadom.- U Planu iz 1986. godine nije posebno tretirano pitanje vrste i načina tretmana otpada, većje ovaj problem dat u okviru opštih konstatacija, pa se ne može dati informacija o realizaciji. Izmjene i dopunePPRCG iz 1997. godine u načelu su tretirale izradu sanitarnih deponija za čvrsti komunalni otpad, izgradnju centraza sagorijevanje otpada i proizvodnju električne energije u Podgorici, formiranje centra za preradu organskog otpada(kompostiranje) na lokaciji između Bijelog Polja i Berana i problematiku industrijskih i opasnih materijala.Preporučeno je da, za slučaj ponovnog aktiviranja rudnika Brskovo i Šuplja stijena, treba uključiti poboljšanjatehnološkog procesa i izabrati odgovarajuća tehnološka rješenja za sanaciju industrijskog otpada ovih rudnika. U2004. godini urađena je prva međuopštinska privremena sanitarna deponija Lovanja za opštine Kotor, Tivat i Budvai stvoreni su uslovi za sanaciju i izgradnju sanitarne međuopštinske deponije u Podgorici.1.5. Seizmički rizik i rizik od drugih akcidenataNa osnovu preko 30 izrađenih baznih studija za razne oblasti (geologije, morfologije, seizmologije i drugih),uključujući i posebnu Studiju vulnerabiliteta za potrebe Prostornog plana Republike Crne Gore, i korišćenja obimnedokumentacione osnove o pregledu preko 64.000 objekata i njihovoj klasifikaciji, prema opaženom stepenuoštećenja nastalih u Crnogorskom zemljotresu 1979. godine (analizirano je ukupno 40.000 objekata, uz njihovudiferencijaciju prema namjeni, tipu konstrukcije, spratnosti, materijalu, tipu temelja i uslovima temeljnog tla), uPlanu je definisan koncept integralnog razmatranja i kontrole seizmičkog rizika. Posebna uloga bila je namijenjenaprostornom i urbanističkom planiranju u ostvarivanju ciljeva upravljanja seizmičkim rizikom u širem smislu.Predviđen je veliki broj opštih i posebnih mjera za smanjenje posljedica prirodnih hazarda, i/ili za primjenuekonomski opravdanih mjera zaštite, i/ili za usmjeravanje izgradnje u okviru manje povrijedljivih prostornihrazvojnih šema (sa nižim i različitim nivoima hazarda).Većina ključnih postavki i propozicija PPRCG je zanemarena, a često i ignorisana, uključujući i one koje su bilezakonski podržane. U tom kontekstu, izostankom odgovarajućeg institucionalnog sistema, kao i nepoštovanjemdonijetih prostornih i urbanističkih planova nižeg reda, nivo seizmičkog rizika se veoma povećao u odnosu naprvobitne postavke Plana. Ovdje su naročito nepovoljno uticale voluntarističke izmjene planova, kao i tolerisanjemasovne bespravne izgradnje, nekontrolisano povećanje gustine i koncentracije izgrađenosti u urbanimaglomeracijama i sl. U tim okvirima, ostaje otvoreno pitanje koliko je postojeći građevinski fond siguran useizmičkom pogledu, naročito u slučajevima kada se preduzima rekonstrukcija.1.6. Predviđeni i ostvareni razvoj regionaJužni region.- Zone intenzivne poljoprivrede na područjima Ulcinja, Bara i Boke Kotorske nijesu realizovane, dokje uzgoj stoke, posebno koza, u porastu posljednjih godina.Strana 7

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtRealizacija razvoja lučko-industrijskog kompleksa, kao i odgovarajućih servisa i skladišta je intenzivirana. Turističkikapaciteti su pojačani posljednjih godina u sklopu turističkih centara, kao i razvoj rekreativnih područja. Primjetnoje usmjerenje lokacije vikend-kuća ka ruralnim područjima, sa ciljem da se doprinese revitalizaciji sela.Realizacija rasta, razvoja i uređenja gradova Bara, Ulcinja i Budve na osnovu smjernica Plana nije dosljedna, što seodnosi i na neskladan razvoj gradova u zalivu Boke Kotorske, kao i na zaštitu ruralnih naselja.Takođe su samo djelimično ostvarivani ciljevi u pogledu zaštite voda, izgradnje kanalizacionih sistema sa tretmanomotpadnih voda i održavanja ekoloških koridora duž linije primorskih planina.Zaštita pejzaža sprovodi se kroz izdvajanje zona specijalne zaštite prostornim i urbanističkim planovima, ali se teodredbe često ne implementiraju.Središnji region.- Izvršena je promjena u odnosu na zadatu smjernicu očuvanja i namjene poljoprivrednogzemljišta u zoni Zetsko–bjelopavlićke ravnice, Nikšićkom polju i Župi nikšićkoj. Riječ je o znatnom devastiranomprostoru. Realizovan je program eksploatacije ukrasnog kamena na području Danilovgrada i Spuža. Rad na zonamapredviđenim za izgradnju akumulacija u srednjem toku Morače je u zastoju od 1998. godine. Rezervisanje zemljištaza nove industrijske kapacitete nije realizovano. Ostvaren je razvoj poslovnih funkcija i trgovine na veliko uPodgorici i Nikšiću. Razvoj Podgorice, Nikšića i Cetinja međusobno nije usklađivan. Nije smanjen pritisak na širenjePodgorice. Danilovgrad nije obezbijedio stabilnu poziciju kao centar poljoprivredne zone intenzivnog razvoja. Tuzi,Golubovci i djelimično Spuž, postaju sastavne komponente urbane aglomeracije Podgorice.Sjeverni region.- Samo je djelimično realizovano intenziviranje poljoprivrede i stočarstva, dok nije izvršenoplansko konsolidovanje šumskih kompleksa i stvaranje zaštitnih šuma. Sistem zaštite šuma, šumski pojasevi zazaštitu od vjetra, održavanje i unaprjeđenje kvaliteta vode Lima, zaštite kvaliteta vazduha i podzemnih voda, kao izaštita područja njihovog porijekla, samo je djelimično realizovan.Uslovi za kontinuiranu i potpunu eksploataciju nalazišta uglja u Pljevljima i izmiještanje korita rijeke Ćehotinesprovedeni su kroz plansku dokumentaciju PPO i GUP-a Pljevlja.Djelimično su ostvareni ciljevi razvoja zimskog i seoskog turizma. Formiranje sistema komplementarnih centara napotezu Plav – Rožaje – Berane - Bijelo Polje nije realizovano.Nije realizovana izgradnja željezničke pruge prema Prijepolju i magistralnih pravaca prema Foči i Priboju, kao nipoboljšanje veze sa Bijelim Poljem.Strana 8

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt2. ISKUSTVA IZ PROCESA PLANIRANJA I DOSADAŠNJEGUPRAVLJANJA RAZVOJEM2.1. Sistem prostornog planiranja i uređenja prostora na republičkom i lokalnomnivouTokom osamdesetih godina, planiranje i uređenje prostora u Crnoj Gori zasnivalo se na tada važećem sistemusamoupravnog društvenog planiranja. Zakon o planiranju i uređenju prostora oslanjao se na sistem društvenogplaniranja sa cjelovitim planiranjem privrednog i društvenog razvoja, prvenstveno kroz pravila za planiranje razvojadjelatnosti u prostoru i zaštitu opštih dobara. Napuštanjem sistema društvenog planiranja, zakoni su se dopunjavali iprilagođavali novim zahtjevima. Donošenjem novog prostornog zakonodavstva postavljaju se temelji za ostvarivanjepolitike održivog prostornog razvoja, međusobno usklađivanje sektorskog planiranja u prostoru, pripremanjestručnih podloga, cjelovito tretiranje prostora, uključivanje javnosti i demokratizaciju odlučivanja.Sistem prostornog planiranja u Crnoj Gori, međutim, još nije izgrađen do te mjere da može obezbijediti cjelovite isvestrano usklađene prostorne intervencije, odnosno zahvate. Kao posljedica, javlja se nepotpuno međusektorskousklađivanje, ili njegov izostanak. Nedostaje horizontalno i vertikalno povezivanje i usklađivanje među raznimplanskim akterima. Nepotpunost sistema se ogleda i u niskoj institucionalnoj organizovanosti u oblasti organizacije iuređenja prostora. U tom pogledu, praksa u Crnoj Gori ne razlikuje se mnogo od one u većini bivših socijalističkihzemalja.U sadašnjem sistemu prostornog planiranja nedovoljno su definisani odnosi između razvojne i normativne sadržineprostornih planova, što predstavlja jedan od većih nedostataka. Prostorni planovi i generalni urbanistički planovi sunaime, prije svega, normativni i razvojni dokumenti, pa je neophodno međusobno uskladiti te dvije dimenzije. Stogaje važno da u planovima bude definisan i implementacijski instrumentarij za ostvarivanje strateških vizija, makar zaodređeni period.Zbog dugotrajnog postupka izmjena prostornih planova i generalnih urbanističkih planova, prilagođavanjepostojećem stanju izaziva negodovanje velikog broja učesnika, zbog čega se korisnici zauzimaju za fleksibilnije,odnosno komotnije odluke, koje omogućavaju više manevarskog prostora kod realizacije, a time i odstupanja odplanskih smjernica. Nedovoljno regulisan odnos između javnih i privatnih interesa, kao i nedovoljno određen pojamjavnog dobra, dodatno smanjuju značaj planskih odluka i njihovu obaveznost.Nadalje, ni zakonodavstvo ni prostorno-planska praksa ne prate u dovoljnoj mjeri razvojne promjene. Brojniopštinski i urbanistički planovi se često mijenjaju, pri čemu se u dijelu o namjenskom korišćenju prostoraneizgrađeno građevinsko zemljište prikazuje u obimu koji znatno premašuje srednjoročne potrebe, čime se, zapravo,efektivno dozvoljava da se bespravna izgradnja zasniva na odgovarajućim planskim odredbama (na primjer, uslučaju Bara, Budve, itd.).U tome veliki problem predstavlja nerazvijenost sistema pokazatelja o korišćenju prostora i prostornom razvoju.Generalno uzevši, nadzor nad sprovođenjem planova je nedovoljan, a često i neefikasan.U novom Zakonu se računa na kombinovano korišćenje podsticajnih i ograničavajućih instrumenata. Podsticajniinstrumenti će biti korišćeni, prije svega, kroz razne oblike subvencioniranja, dodjeljivanja pomoći i koncesija, dok ćeograničavajući biti primijenjivani kroz ograničavanje ulaganja, parcelaciju građevinskog zemljišta, itd.Novi Zakon o planiranju i uređenju prostora, kao i prateći propisi, treba da omoguće postizanje novog pristupa uusmjeravanju prostornog razvoja, izgradnji i upravljanju korišćenjem prostora. Ovdje su naročito važne sljedećemjere i instrumenti: finansijski podsticaji (kreditna politika, poreske olakšice i subvencije); odgovarajućeinformisanje; praćenje stanja (monitoring) i stalna evaluacija; obrazovanje svih aktera; formiranje razvojnih centara;učešće javnosti; uređenje sistema i razvoj tržišta nekretnina i dr.Čvrst pravni poredak čini osnovnu pretpostavku za funkcionisanje sistema koji polazi od tržišno motivisanih izasnovanih odluka, gdje upravo planski mehanizam treba da omogući da djelovanje tržišta ne izazove negativnesocijalne, ekološke i druge posljedice koje se ne mogu kontrolisati.Strana 9

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtZbirno, osnovne karakteristike dosadašnjeg sistema uređenja prostora su:−−−−−−Sekundarno zakonodavstvo (prateći propisi) za sprovođenje i nadzor nad primjenom zakona nije u cjelostipripremljeno, a naročito nedostaje međusektorsko usklađivanje.Nedovoljno je definisan odnos između razvojne i normativne sadržine prostorno-planskih i urbanističkihdokumenata.Promjene opštinskih prostornih planova i generalnih urbanističkih planova su česte, a uz to i dugotrajne.Nedostaju kriterijumi i pokazatelji za praćenje stanja i promjena u prostoru, kao i za praćenje i evaluacijuostvarivanja primjene zakonskih i planskih odredbi.Nadzor nad ostvarivanjem planova je nedovoljan, a djelovanje inspekcijskih službi nije dovoljno efikasno.Nedostaju posredni instrumenti za obezbjeđivanje efikasnijeg uređenja prostora.Regionalni i lokalni aspekti sistema planiranja.- Postojeće planiranje prostora u Crnoj Gori sprovodi se nadva nivoa - državnom i lokalnom. Podjela nadležnosti definisana je većim brojem zakona, a u ovoj oblasti konkretnoZakonom o planiranju i uređenju prostora i Zakonom o lokalnoj samoupravi. U organizacionom pogledu, upravljanjeprostorom na državnom nivou nije dovoljno povezano i koordinirano sa onim na opštinskom nivou.Regionalni nivo planiranja je gotovo potpuno zapostavljen, iako je bio predviđen zakonskim rješenjima iz 1995.godine, a djelimično i novim Zakonom. Ovo predstavlja veliki nedostatak sistema i prakse, budući da je upravoregionalni nivo (ili više njih) najpogodniji za usklađivanje interesa između lokalnih zajednica i države, o čemusvjedoči i evropska praksa u posljednjih 10-15 godina. Naime, zajedničke interese lokalnih zajednica, izražene kroz,ili kao interes konkretnog regiona, mnogo je lakše iskazati na ovom nivou, te uskladiti sa državnim interesima, anaročito u oblastima upravljanja i zaštite životne sredine, razvoja privrednih aktivnosti, definisanja infrastrukturnihprioriteta i upravljanja infrastrukturnim sistemima.Regionalni upravljački i planski nivo je jednako važan i kao mogućnost za uspješnije uključivanje u procese evropskesaradnje i integracije. U tom smislu, uključivanje Crne Gore u tzv. „evropsku regionalnu plimu” olakšalo bi joj dadefiniše svoje razvojne prioritete u odnosu na prioritete regionalnog i prostornog razvoja a koji su već utvrđeni umnogim sveevropskim i regionalnim dokumentima. Prioritet treba da ima uključivanje:−−−−Najmanje razvijenih regionalnih područja, a naročito onih koja u pogledu dostignutog BDP-a ili zaposlenostiznatnije zaostaju iza nacionalnog prosjeka.Područja sa posebnim razvojnim problemima, kao što su resursno i privredno siromašna područja, područja sastrukturnim problemima i visokom nezaposlenošću i granična i druga područja sa ograničenim razvojnimpotencijalima i nerazvijenim djelatnostima.Ekološki naročito dragocjenih i/ili osjetljivih i/ili ranjivih područja, a posebno onih koja su već kao takvaodređena u odgovarajućim međunarodnim dokumentima i šemama.Područja gdje žive manjinske zajednice drugih narodnosti, te romska etnička zajednica.Regionalni nivo razvojnog upravljanja i planiranja nije razvijen, dok je u porastu broj lokalnih inicijativa kojeodgovor traže upravo na regionalnom nivou. Postojeća situacija može prerasti u stanje kada je pripremanje idonošenje kvalitetnih i demokratski zasnovanih odluka veoma otežano, pa čak i blokirano. Takve situacije, tipično,imaju veći broj negativnih posljedica, pa je neophodna institucionalizacija planiranja na regionalnom nivou. Problempredstavlja i to što važeći Zakon o prostornom planiranju i uređenju prostora ne poznaje nivo izrade regionalnihplanova.2.2. Stanje izrade prostorno planske dokumentacijeU dosadašnjem periodu na nivou Republike rađeni su sljedeći prostorni planovi:− Prostorni plan SR Crne Gore do 2000. god. - (1986.)− Prostorni plan SR Crne Gore do 2000. god. Izmjene i dopune u mreži drumskog saobraćaja - (1991. god.)− Prostorni plan Republike Crne Gore do 2000. godine - Izmjene i dopune (1997.).Uz njih su rađene brojne studije kao informaciona i istraživačka osnova. Na osnovu njih urađeni su svi prostorniplanovi posebne namjene: Durmitor, Skadarsko jezero, Lovćen, Biogradska gora i Morsko dobro, kao i većinaprostornih planova opština. Prostorni planovi u prethodnom periodu nijesu urađeni za opštine: Andrijevica, Bar,Strana 10

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtDanilovgrad, Mojkovac i Šavnik. Ukupna površina ovih opština je 2302 km², odnosno 16,66% prostora Republike. Unarednom planskom periodu treba istaći važnost izrade prostornih planova opština, što je i zakonska obaveza, kaopreduslova ravnomjernijeg uređenja i korišćenja prostora.Generalni urbanistički planovi urađeni su za sve opštinske centre, izuzev Šavnika. Regulacionim planovima supokriveni različiti djelovi GUP-ova u pojedinim opštinama.2.3. Zemljišna politikaZemljište kao prostorna, privredna i politička kategorija doživljava vidljive pomake sa promjenomdruštvenopolitičkog i ekonomskog sistema u Crnoj Gori i sa sve većom ekološkom sviješću društva. U takvimokolnostima, ipak, ostaju još otvorena pitanja odgovarajuće uređenosti zemljišne politike.Prioritetno, treba nastaviti sa ubrzanim razvojem stručnog kadra za sistematsko, trajno i kompetentno vođenje izaštitu javnih interesa u ovoj oblasti. To je od naročite važnosti u situaciji kada je u porastu broj špekulacijazemljištem, pa kroz zakonom regulisano, odnosno legalno tržište nekretnina i postojeći poreski sistem, nije mogućeostvariti pripadajuću finansijsku dobit, koja bi omogućila gradskim, odnosno opštinskim upravama ili državi da vodidugoročnu politiku prostornog razvoja i uređivanja prostora.2.4. Bilans površina po namjeniOd ukupne teritorije Republike (13.812 km²), aproksimativna struktura korišćenja je: poljoprivredno zemljište oko5180 km² ili 37,5% teritorije; šume oko 5450 km² ili 40% teritorije, a naselja, putevi, vode, kamenjar i drugekategorije oko 3195 km² ili 23% teritorije. Kako nije uspostavljen katastar poljoprivrednog i šumskog zemljišta i kakonijesu usaglašeni standardi njihovog evidentiranja, jedan dio teritorije se vodi i kao šumsko (neobraslo šumsko) i kaopoljoprivredno zemljište (livade).Prema stepenu šumovitosti (40%) u odnosu na bivše jugoslovenske republike veću šumovitost ima Slovenija (50%),a od evropskih država Finska i Švedska.Ravnice zauzimaju ukupno oko 700 km² ili 5% teritorije Republike. Od ovoga je svega oko 150 km² bez ograničenja ismetnji za intenzivno korišćenje u poljoprivredi, a ostalo, 550 km² je sa neregulisanim vodnim režimom, plavi, ili jezemlja previše vlažna ili suva.Na osnovu podataka iz 2003. godine oranice i bašte čine oko 448 km², voćnjaci oko 95 km², vinogradi oko 38 km² ilivade oko 1314 km². Ukupna površina obradivog zemljišta iznosi 1897 km² ili 0,31 ha po stanovniku, pa Crna Gorapripada zemljama koje nemaju dovoljno obradivog zemljišta, a kada bi se u obradivo računale samo njive, voćnjaci ivinogradi, kao u zemljama EU, ona je vrlo siromašna (0,09 ha/st).Crna Gora ima samo 741 km² kvalitetnijeg poljoprivrednog zemljišta (5,4% teritorije), što ukazuje da ono za CrnuGoru ima poseban značaj. Najveći dio kvalitetnijeg zemljišta, 75,6%, se nalazi u opštinama: Podgorica 17%, Pljevlja14,5%, Bijelo Polje 14,2%, Berane 9,5%, Bar 7,4%, Nikšić 7,3%, Ulcinj 5,7%, a ostale opštine 0,8 - 3,9%.Naselja, površine izgrađenih struktura i planirane površine.- U Crnoj Gori ima 39 gradska i 1216 seoskonaselje. Po popisu iz 1991, 15 sela je bilo bez stalnih stanovnika. Po popisu iz 2003, bez stalnih stanovnika je ostalojoš 20 sela (u opštini Bar 4, Budva 5, Danilovgrad 1, Kotor 2, Nikšić 1, Pljevlja 3, Cetinje 4 sela), ali je 11 seoskihnaselja koja su 1991. god. bila ispražnjena u popisu od 2003. imalo stalno stanovništvo (opština Budva 1 seoskonaselje, Žabljak 1, Kolašin 2, Kotor 3, Nikšić 2). Urbanističkim planovima je obuhvaćena teritorija 176,74 km 2 .Gustina mreže naselja u tri regiona Republike veoma je neujednačena (u zavisnosti od gustine naseljenosti i površineteritorije). Najgušća mreža naselja je u primorskom dijelu sa prosječno 15 naselja na 100 km 2 (Budva 27 i Tivat 26).Najrjeđa mreža je u sjevernom dijelu sa prosječno 7,8 naselja na 100 km 2 , a naročito rijetka u opštinama Mojkovac,Plav i Šavnik. Opštine središnjeg područja imaju gustinu mreže u prosjeku oko 8,8 naselja na 100 km 2 , što jepribližno prosječnoj gustini mreže naselja za nivo Republike koja iznosi 8,98 naselja na 100 km 2 .Proces i karakter urbanizacije se u regionalnom smislu razlikuje. Sjever je ostao manje urbanizovan i na nižem nivoukvaliteta, Središnji region visoko urbanizovan, ali sa naslijeđenim i novostvorenim problemima urbanog razvoja, iStrana 11

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtjug Republike sa relativno zadovoljavajućim nivoom i kvalitetom urbanizovanosti, uz sve izraženije pojave stihijskogširenja naselja.Osnovna karakteristika mreže centara na području Republike je: Podgorica kao republički i Nikšić kao regionalnicentar imaju u svojim gradskim zonama 32% od ukupnog broja stanovnika Republike.Procenat učešća gradskog stanovništva u ukupnom stanovništvu opštine odražava karakteristike regiona: na sjeveruRepublike je srazmjerno manji procenat urbanog stanovništva, a u centralnom i južnom dijelu je osjetno veći.Posmatrano po regionima, stepen urbanizacije ostvaren je u središnjem dijelu Republike preko 78%, na Primorjuoko 62%, dok je stepen urbanizacije najniži na sjeveru Republike i iznosi 41,38% gradskog stanovništva.Posmatrano po opštinama, najviši stepen urbanizacije ima opština Budva, preko 85% stanovništva, zatim slijediCetinje 83,07%, Podgorica 82,93%, Nikšić 77,32% a najniži Andrijevica 18,55% i Šavnik 19,34%. Može se očekivati dase ove tendencije nastave. U nekim slučajevima je visok stepen urbanizacije rezultat velike depopulacije ruralnogpodručja (primjer Cetinja).Na području Republike postoji 21 opštinski centar, od kojih (sa izuzetkom Šavnika) svi imaju generalne urbanističkeplanove. Osim opštinskih centara, generalne i/ili regulacione planove ima i jedan broj subopštinskih centara.Površine koje zauzimaju ruralna naselja dobijene su kao suma prosječnih površina okućnica jednog domaćinstva.Zavisno od regiona varira i površina okućnice:−−−Sjeverni region - pretpostavljena veličina okućnice 2000m², ukupno 100,22 km²Centralni region - pretpostavljena veličina okućnice 1200m², ukupno 32,94 km²Južni region - pretpostavljena veličina okućnice 600m², ukupno 31,04 km²Ukupna površina koju zauzimaju seoska naselja u Republici, po ovakvom obračunu, je 164,2 km² ili 1,19% teritorijeRepublike.Vodozahvati i zone zaštite.- U prethodom dokumentu PPR glavni akcenat je bio na korišćenju hidropotencijalazbog razumljivo velikog uticaja na organizaciju, uređenje i korišćenje prostora Republike. Ovo se posebno odnosi napodručja predviđena za akumulacije.U dokumentu „Vodoprivredna osnova RCG” obrađena su različita rješenja sa stanovišta potreba i interesa pojedinihprivrednih grana i korisnika: vodoprivreda, elektroprivreda, turizam, poljoprivreda, industrija.Ovom studijom se posebno ističe važnost uspostavljanja širih zona zaštite izvorišta i vodozahvata, kao preduslovaočuvanja značajnog resursa pijaće vode kojim Crna Gora raspolaže.Ističe se podatak da je potrebno štititi oko 2000 km² površine Republike kao šire zone zaštite izvorišta ivodozahvata.Rječni tokovi i zaštitni pojas uz rijeke.- Urbanizacija, gradnja objekata i saobraćajnica, bitno mijenjageohidrološke uslove za upijanje i oticanje površinskih voda. Već više godina postoje indikacije o ugroženosti naselja,što je uzrokovano nepoštovanjem zaštitnih pojaseva uz rijeke.Uočena je tendencija gradnje u zaštitnom pojasu uz rijeke i u urbanizovanim područjima i van njih. UrbanizovanjePažićkog polja kod Danilovgrada je primjer nepoštovanja informacija o režimu velikih voda. U periodu od 1980. do2005. god. znatan dio ovog naselja je plavljen tri puta, od čega su poplave iz 1980. i 2001. bile „stogodišnje vode”.Slične pojave postoje u dolini Lima, na ušću Morače i u Zetskoj ravnici. Zakonom o vodama su propisane širinezaštitih pojaseva uz rijeke u kojima nije dozvoljena gradnja. Aproksimacija površine ovih zaštitnih koridora dobija sekada se dužina glavnih i srednjih rijeka pomnoži sa 2 x 15m (prosječna širina zaštitnog pojasa).Zone nalazišta ruda i mineralnih sirovina.- Zone nalazišta ruda i minerala su brojne i na velikim površinama.U dosadašnjim prostornim planovima nijesu prikazani ukupni bilansi površina koje treba rezervisati radiStrana 12

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrteksploatacije. Ističe se podatak da su pojave i ležišta boksita (bijeli i crveni) registrovane na skoro 1/3 površineRepublike. Površina pod tresetom je 1400 ha, a površinski kopovi lignita u okolini Pljevalja su na nekoliko stotinahektara.Ističe se potreba za preciznim zoniranjem ovih nalazišta jer se već javljaju konflikti urbanističkih planova i planovaza eksploataciju ruda. Primjer iz Pljevalja je indikativan. U toku je izmjena GUP-a da bi se omogućilo širenjepovršinskog kopa rudnika uglja u prostoru privredne zone Pljevalja ali i Berana.2.5. Informatička podloga za upravljanje prostoromNekoliko upravljačkih, planskih i informatičkih problema su zajednički za čitavu Crnu Goru, pa rješavanje trebapreduzeti na republičkom nivou, uz dodatnu regionalnu diferencijaciju, odnosno specifikaciju:−−Postojeći sistem pripremanja, donošenja i ostvarivanja odluka nije adekvatan sa stanovišta implementacijeprincipa, kriterijuma i programa koncepcije „Crna Gora ekološka država”, a još manje je adekvatan sastanovišta primjene i ostvarivanja paradigme održivog razvoja. O tome najbolje svjedoče upravo brojnenavedene karakteristike sredine, prostora i razvoja. Stoga je prioritetno da se, na osnovu novije prakse i tzv.dobrih primjera, prije svega iz Evropske unije, počnu uvoditi proceduralni standaradi i obrasci koji bizadovoljili naznačene zahtjeve. Kako postojeći institucionalni i organizacioni aranžmani u planiranju i zaštitiživotne sredine nijesu u svemu adekvatni, jer ne omogućavaju ostvarivanje deklarisanih opštih ciljeva razvoja izaštite, treba istražiti alternativne mogućnosti i doći do boljih rješenja.Uprkos određenom napretku u posljednjih nekoliko godina, naročito u pogledu primjene GIS-a i srodnihtehnika u prostornom i urbanističkom planiranju i u zaštiti životne sredine, u mnogim pogledima raspoloživainformatička i druga saznajna građa u ovoj oblasti još ne zadovoljava sve potrebe sistematskog i trajnogupravljanja razvojem, uređenjem prostora i zaštitom životne sredine. Postojeći segmenti mahom sumeđusobno nestrukturisani i nepovezani. Oni su formirani za razne svrhe, i to međusobno nekoordinisano, izsljedećih osnovnih grupa: (1) Najveći dio tiče se raznih prikaza i procjena stanja. (2) Postoje pojedini sistemipodataka za monitoring specifičnih aktivnosti. (3) Manje je podataka o socio-ekonomskim aspektimakorišćenja prostorno-ekoloških resursa. (4) Takođe je malo informatičke podrške namijenjene donošenjuodluka u užem smislu. (5) Najnerazvijeniji su sistemi indikatora za potrebe stalne planske evaluacije upripremanju, donošenju i sprovođenju odluka o održivom razvoju i zaštiti životne sredine. Postojeća saznajnagrađa često ne omogućava izradu složenijih, zaokruženih i potpunih ocjena i donošenje kvalitetnih strateškihodluka o prostornom i drugom razvoju i o zaštiti životne sredine.Kao posljedica dejstva faktora iz dvije navedene grupe, kao i brojnih drugih faktora, plansko-urbanistička i pejzažnazapuštenost i devastiranost životne sredine je velika (u odnosu na dostignuti stepen razvoja), a naročito u pojedinimdjelovima Crne Gore. Ovo je posljedica upravo tzv. neplanske izgradnje. Ovakva izgradnja se manifestuje na mnogonačina, preko raznih oblika intervencija koje su planski, tehnički i zakonski neprihvatljive, poput: raznih vrstarekonstrukcija, dogradnji i izgradnji individualnih objekata; postavljanja privremenih objekata; građevinskihintervencija u kolektivnim stambenim zgradama, a na štetu zajedničkih i javnih interesa; rada raznih privrednihjedinica na način da se, direktno i indirektno, a uz to u dugom periodu, krše propisi o zaštiti sredine; i dr. Svim ovimoblicima nelegalnih intervencija je, manje ili više, zajedničko to što oni ugrožavaju javni odnosno opšti interes.Evidentno je da rješavanje ovog pitanja nije moguće bez strožije i dosljedne prostorno-urbanističke i ekološkepolitike, kao i bez odgovarajuće politike preusmjeravanja zainteresovanih aktera da investiraju na mjestima koja suza to određena planovima i drugim pravnim odlukama.Svim navedenim područjima, prioritetno treba pristupiti rješavanju sljedećih problema, odnosno kontroli ključnihfaktora:1) Nedovoljan broj detaljnih/regulacionih planova. 2) Nizak kvalitet velikog broja urbanističkih planova, naročito upogledu propozicija koje se odnose na njihovo sprovođenje. 3) Nedovoljno ažurne i precizne promjene urbanističkihplanova. 4) Samovolja i osionost jakih i uticajnih investitora i njihova sprega sa vlastima, odnosno, nerijetkabahatost moćnika i ignorisanje zahtjeva republičkih i lokalnih organa vlasti i šire javnosti. 5) Nedovoljna ekonomskamoć većeg broja pridošlica, zbog čega nastoje da dođu do stambenog i drugog smeštaja prečim putem. 6)Neodgovarajuća procedura u pribavljanju urbanističke i tehničke dokumentacije. 7) Nerijetko neefikasan ineodgovoran rad djelova lokalnih urbanističkih vlasti i glavnih urbanista. 8) Nerijetko neefikasan, spor, nesavjestan iStrana 13

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtneodgovoran rad urbanističkih, građevinskih i komunalnih službi, kao i urbanističkih inspekcija. 9) Neodgovoranrad javnih preduzeća u davanju saglasnosti za priključivanje neplanski podignutih objekata na mrežu tehničkeinfrastrukture. 10) Nedovoljno oštra kaznena politika i, posebno, spor sudski postupak u uklanjanju neplanskipodignutih objekata i naplati šteta. 11) Različiti nivoi obrade pojedinih planova i tamo gdje to nije nužno iopravdano.Strana 14

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3. GLAVNI FAKTORI PROSTORNOG RAZVOJA3.1. Položaj Republike Crne GoreCrna Gora je jadransko–sredozemna, dinarska zemlja jugoistočne Evrope, smještena između 41º39' i 43º32'Sjeverne geografske širine, i 18º26' i 20º21' Istočne geografske dužine. Sa zapade strane se graniči sa Hrvatskom iBosnom i Hercegovinom, sa sjevera i sjeveroistoka sa Srbijom, sa jugoistoka i istoka sa Albanijom i na jugozapaduizlazi na Jadransko more. Njena površina iznosi 13.812 km 2 , a površina morskog akvatorija oko 2540 km 2 . Premapopisu iz 2003. godine, Crna Gora imala je 620.145 stanovnika, što daje gustinu naseljenosti od 44,8 stanovnika na1 km 2 površine.Najveću komparativnu prednost položaja Crne Gore čini njena pomorsko-mediteranska pozicija koja je obilježilanjene istorijske tokove i kulturološki razvoj. Kroz njen primorski položaj, posebno preko luka Bar i Kotor ostvaruje seneposredna veza sa drugim zemljama Mediterana i pomorskim zemljama. Ovakva pozicija daje brojne prednosti, uprvom redu za razvoj turizma i pomorske privrede. Druga važna karakteristika geografskog položaja Crne Gore jenjena veza sa širim zaleđem – područjem Beograda koje leži na raskrsnici evropskih magistralnih koridora VII i X ivezama prema Nišu i Skoplju.S obzirom na svoj položaj, Crna Gora je relativno po strani od kopnenog zaleđa Balkanskog poluostrva, jer se nenalazi neposredno na glavnim pravcima magistralnih evropskih koridora (I–X). Izgradnjom Jadranske magistrale, anaročito pruge Bar-Beograd (sa krakom Podgorica-Skadar) i Luke Bar, relativno periferni saobraćajni položaj CrneGore u odnosu na glavne evropske tokove je ublažen. Njen položaj je znatno poboljšan rekonstrukcijom postojećeJadranske magistrale, tekućom rehabilitacijom željezničkog pravca Bar–Beograd, kao i modernizacijom aerodromau Podgorici i Tivtu. Za poboljšanje dostupnosti područja u unutrašnjosti Crne Gore i aktiviranje njenih resursa(naročito za alternativne oblike turizma) od suštinske je važnosti izgradnja jednog aerodroma (Berane) u sjevernojCrnoj Gori i nekoliko savremenih heliodroma, uz osposobljavanje nekog od postojećih malih aerodroma (Nikšić ieventualno Žabljak) u tom dijelu Republike.U administrativnom smislu Crna Gora je podijeljena na 21 opštinu površine: Nikšić 2065 km 2 , Podgorica 1441 km 2 ,Pljevlja 1346 km 2 , Bijelo Polje 924 km 2 , Cetinje 910 km 2 , Kolašin 897 km 2 , Plužine 854 km 2 , Berane 717 km 2 , Bar598 km 2 , Šavnik 553 km 2 , Danilovgrad 501 km 2 , Plav 486 km 2 , Žabljak 445 km 2 , Rožaje 432 km 2 , Mojkovac 367km 2 ,Kotor 335 km 2 , Andrijevica 283 km 2 , Ulcinj 255 km 2 , Herceg Novi 235 km 2 , Budva 122 km 2 , Tivat 46 km 2 .3.2. Prirodni uslovi3.2.1. Geološka osnovaStratigrafsko-litološki sastav. – Terene Crne Gore izgrađuju stijene mlađeg paleozioka, mezozoika i kenozoika.Mlađe paleozojske stijene su predstavljene manje ili više škriljavim, glinovito-laporovito pjeskovitim slojevima iraznovrsnim škriljcima sa rjeđim proslojcima i sočivima krečnjaka i konglomerata. Ove stijene najvećim dijelomučestvuju u izgradnji sjeveroistočnog dijela Crne Gore.Mezozojske stijene su predstavljene sa više poznatih facija, među kojima se u izgradnji terena Crne Gore ističu:karbonatna, magmatska, vulkanogeno-sedimentna, dijabas-rožna i flišna. Karbonatnu faciju čine krečnjaci i neštomanje, dolomiti. Stijene ove facije u središnjem pojasu Crne Gore izgrađuju poznatu geotektonsku jedinicu zvanu„Zona visokog krša” a javljaju se i u drugim djelovima Crne Gore. Magmatsku faciju čine brojni ekvivalentieruptivnih stijena i njihovi tufovi. Vulkanogeno-sedimenta facija je predstavljena rožnjacima, tufovima, tufitima,bentonitima, krečnjacima sa muglama i proslojcima rožnjacima. Dijabas-rožnu faciju čine sedimentne, vulkanske iintruzivne magmatske stijene. Flišnu faciju izgrađuju glinci, laporci, pješčari, krečnjaci i prelazni varijeteti ovihlitoloških članova sa pojavama breča i konglomerata.Strana 15

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtKenozojske stijene su predstavljene karbonatnom i flišnom facijom paleogena; neogenim marinskim islatkovodnim sedimentima, a kvartar nevezanim-neokamenjenim pjeskovima, šljunkovima, većim blokovima sa ibez glina.Geotektonski sklop Crne Gore. – Dosadašnjim istraživanjima je utvrđeno da u izgradnji terena Crne goreučestvuju četiri poznate regionalne geotektonske jedinice jugoistočnih Dinarida: Jadransko-Jonski sistem bora,Pindos-Cukali zona (kod nas: Barsko-Budvanska zona), zona visokog krša i Durmitorska navlaka.Hidrogeološke odlike.-Najveći dio terena Crne Gore izgrađuju karbonatne stijene, kavernorzno-pukotinske, istijene intergranularne poroznosti (oko 70%). Tereni izgrađeni od ovih stijena su veoma vodopropusni. To su terenibez površinskih tokova. Atmosferski talozi brzo poniru i prihranjuju vodama razbijene karstne i zbijene izdani kojese pune u zonama erozionih bazisa, priobalju mora, Skadarskom jezeru sa obodom Zetske i Bjelopavlićke ravnice,Nikšićkim poljem i duž korita vodotoka.Manje učešće u izgradnji terena Crne Gore imaju litološki kompleksi u kojima se smjenjuju porozne sedimentnestijene sa magmatskim stijenama koje su bez značajnije efektivne poroznosti. Tereni izgrađeni od tih stijena sunosioci manjih ležišta podzemnih voda u vidu razbijenih i zbijenih izdani. Ove izdani se prazne duž erozionih bazisa,a preko izvora manjih izdašnosti i na višim kotama iznad tih bazisa.U izgradnji terena Crne Gore učestvuju stijene glinovito-škriljavih flišnih magmatskih, vulkanosedimentacionih,dijabaz rožnih facija i slatkovodni glinovito – laporoviti neogeni i sedimenti bez značajnije efektivne poroznosti. Testijene izgrađuju djelove terena koji su vododrživi – neprobojni za površinske i podzemne vode.Dominantne hidrogeološke odlike teritorije Crne Gore se manifestuju procesima i pojavama karstne erozije -holokarsti iza koje dolaze pojave i procesi riječne i glečerske erozije i abrazije mora. Uz ovo, svakako, karakterističnahidrogeološka odlika terena Crne Gore je njena priobalnost moru i njene pripadnosti slivovima Crnog i Jadranskogmora.Inženjersko-geološke odlike. – Teritoriju Crne Gore većim dijelom izgrađuju vezane, krute i okamenjenestijene. To terene čini stabilnim i nosivim, a time i povoljnim za svaku gradnju u njima i na njima, osim duž kanjona,gdje je, zbog odronjavanja, korišćenje prostora znatno otežano ili ograničeno.Manje djelove teritorije Crne Gore izgrađuju flišne, škriljave i klastične stijene manje okamenjenosti, vezanosti ikrutosti. Tereni ovih stijena su podložni spiranju, jaružanju, kidanju i klizanju. Ovo je nepovoljnost terena izgrađenihod ovih stijena, što otežava gradnju, a naročito održavanje i eksploataciju saobraćajnica.Priobalna polja, manje djelove kraških polja, Bjelopavlićku i Zetsku ravnicu i terase pored vodotoka izgrađujuraznovrsni glinovito-pjeskoviti-šljunkoviti sedimenti. Takav sastav ove terene čini ograničeno nosivim. Ovi tereni suuglavnom ravničarski, ili sa malim nagibom, što ih čini stabilnim i što je njihova glavna povoljnost.3.2.2. Mineralne sirovineNa teritoriji Crne Gore otkriveno je 28 vrsta mineralnih sirovina. Među njima su zastupljene: energetske,metalične, nemetalične i tehnogene mineralne sirovine, morska so i podzemne vode. Do sada seeksplatisalo 16, dok se danas eksplatiše 12 vrsta.Ugalj je jedna od najznačajnijih mineralnih sirovina u Crnoj Gori. Utvrđene su bilansne rezerve mrkolignitnog ugljau okolini Pljevalja (230 mil. tona) koji se proizvodi površinskim načinom u ležištu „Potrlica” za potrebe TE „Pljevlja”i široke potrošnje, i mrkog uglja u okolini Berana (32 mil. tona) koji se proizvodi podzemnim načinom u ležištu„Petnjik”, za potrebe industrije i široke potrošnje.Treset je od energetske postao značajna agromineralna i hemijska sirovina. U Crnoj Gori je istraživano samo jednoležište u Podhumskom zalivu, čije su procijenjene rezerve oko 40 mil. m 3 .Geološka istraživanja nafte i gasa ukazuju na perspektivnost podmorja na teritoriji Crne Gore. Ukupno naftnomatični potencijal iznosi 12,5 x 10 9 tona.Crveni boksiti su najznačajnija metalična mineralna sirovina u Crnoj Gori, a zajedno sa ugljem, najznačajnijamineralna sirovina uopšte za razvoj Crne Gore. Otkriveno je preko 90 ležišta i pojava. Ukupne bilansne rezerveStrana 16

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPrilog 01 – str2Strana 18

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtiznose oko 34 mil. tona. Proizvodnja se obavlja površinskim ili podzemnim načinom u ležištima: Zagrad, Đurakov doblok I i blok II, Biočki stan, Štitovo II, Borovnik i Borova brda, koja se nalaze u rejonu Nikšićke Župe. Koristi se zapotrebe Kombinata aluminijuma Podgorica.Rude olova i cinka pronađene su u 15 ležišta i pojava u rudnom rejonu Ljubišnje i 6 ležišta i pojava u rudnomrejonu Bjelasice. Proizvodnja se odvijala u dva rudnika: „Šuplja stijena” – Gradac kod Pljevalja (1954-1987 i 1997-200) i „Brskovo” kod Mojkovca (1976-1991). Ukupne bilansne rezerve ovih ruda iznose oko 8 mil. tona. Postojeobjektivne mogućnosti za ponovno otvaranje rudnika „Šuplja stijena”.Rudno ležište bakra „Varine” na Kosanici ima 5,3 mil. tona vanbilanskih rezervi. Možda će novim tehnološkimrješenjima postati rentabilno.Rudne pojave žive, koje su otkrivene u okolini Spiča, Bjelojevića kod Mojkovca i Krnje Jele, nemaju ekonomskiznačaj. Isti je slučaj sa pojavama ruda hroma i titana u okolini Ulcinja, kao i pojava ruda gvožđa na Sozini i dr.U okviru nemetaličnih mineralnih sirovina u Crnoj Gori je izdvojeno 14 vrsta sa preko 150 ležišta i rudnih pojava.Redosljed prikazivanja dat je prema njihovim strateškom značaju za razvoj Crne Gore.Ukrasni (arhitektonsko-građevinski) kamen je najznačajnija nemetalna mineralna sirovina u Crnoj Gori. Dosada je registrovano 40 ležišta i pojava. Proizvodnja i prerada se vrši na ležištima: „Klikovače”, „Maljat”, „Visočica” i„Radujev krš” u Bjelopavlićima, „Krute” kod Ulcinja i „Kamenari” u Boki Kotorskoj. Ukupna godišnja proizvodnja sekreće oko 60.000 m 2 finalnih proizvoda.Bigar je ustvari ukrasni kamen koji pored dekorativnih ima dobra svojstva izolatora zvuka i toplote. Najpoznatijaležišta su „Tavani” i „Zjiva” kod Šavnika koja se povremeno eksplatišu. Ukupne bilansne rezerve iznose oko 250.000m 3 .Tehničko – građevinski kamen je registrovan u oko 30 ležišta – pojava. Eksplatacija i prerada se vrši u 20ležišta krečnjaka i jednom ležištu eruptiva, od kojih se 13 nalazi u crnogorskom primorju. Krečnjak iz ležištaukrasnog kamena „Visočica” kod Danilovgrada se koristi za proizvodnju kreča, dok se iz ostalih ležišta drobi i melje ufrakcije razne veličine. Pored toga, odobrena su istraživanja ove sirovine u još 6 pojava.Šljunak i pijesak, kao osnovna mineralna sirovina, vadi se iz brojnih ležišta u koritima rijeka Morače, Cijevne,Lima i Tare, kao iz ležišta u Grahovu, Nikšićkom, Dragaljskom i Ćemovskom polju.Opekarske gline su uglavnom vezane za ugljonosne basene u okolini Pljevalja (5) i Berana (1), zatim se javljaju uokolini Kolašina, Bijelog Polja, Spuža, Tivta i Ulcinja. Njihova eksplatacija i prerada se vrši u blizini Pljevalja iBerana.Cementni laporac se javlja u 5 ležišta u Pljevaljskom ugljenosnom basenu, gdje predstavlja krovinu ugljenihslojeva, koji se pri proizvodnji uglja odlaže kao jalovina. Na bazi ove sirovine izgrađena je fabrika cementa koja neradi već više godina. Pored pljevaljskog basena ova sirovina se javlja u okolini Berana, Spuža, te od Bojane doBokokotorskog zaliva. Ukupne bilansne rezerve iznose 91,5 mil. tona.Bijeli boksiti su specifična i kompleksna mineralna sirovina, koja se rijetko javlja u prirodi. U Crnoj Gori jeotkriveno preko 100 ležišta i pojava između Nikšića, Čeva, Grahova, Hercegovine i planine Golije. Njihovaeksplatacija je počela i vršena je od 1948. godine, za potrebe industrije visokovatrostalnog materijala. Danas se nevrši eksplatacija. Najznačajnija ležišta se nalaze u okolini Bijelih poljana (Lazine, Trebovinskih pod i Ravna aluga).Ukupne bilansne rezerve iznose 240.000 tona.Dolomiti su u Crnoj Gori istraživani u 4 ležišta i to za potrebe industrije visokovatrostalnog materijala („Virpazar” i„Vranjina”) i za potrebe crne metalurgije („Šume” i „Bršno” u okolini Nikšića). Utvrđene bilansne rezerve iznose oko88 mil. tona.Barit se javlja u rejonu planine Kovača, gdje su registrovana ležišta i dvije pojave. Utvrđene bilansne rezerve iznose310.000 tona. Eksplatacija je vršena od 1953. do 1956. godine.Bentonit se javlja u prostoru Bijelog Polja na Paštrovačkoj gori kao i u Gornjoj Bukovici kod Šavnika. Eksplatacija jevršena iz ležišta i Bijelom Polju od 1958. do 1970. godine. Utvrđene bilansne rezerve iznose 3,1 mil. tona.Strana 19

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtKvarcni pijesak se javlja u jednom uležištu i dvije pojave u okolini Ulcinja. Perspektivne rezerve su procijenjene naoko 5 mil. tona.Rožnaci su istraživani u ležištu „Vrdola” kod Tivta; bilansne rezerve iznose oko 1,2 mil. tona i potencijale oko 1,5mil. tona.Morska so se proizvodi iz zahvaćene morske vode koja isparava u specijalnim basenima koji se nalaze na površiniod oko 15 mil. m 2 . Od 1979. godine morska so se još proizvodi i primjenom nove tehnologije, uparavanjem morskevode putem mehaničke termokompresije.Podzemne vode (pitke, mineralne i termalne) su Crnoj Gori nedovaljno poznate. Registrovano je 126 ležištapodzemnih voda, od kojih se 121 odnosi na pitke vode, poznato je jedno ležište termalne vode danas pod vodamavještačkog Pivskog jezera, i 4 ležišta mineralne vode. Posljednjih godina veći broj ležišta pitke vode se koristi, kaopitke vode svih urbanih područja (21 opština) sem Herceg Novog koji u turistističkoj sezoni koristi i površinske vodeiz Bilećkog jezera. U pripremnoj fazi je 8 ležišta za flaširanje vode. Sada se flaširaju vode sa izvora Gornje Bukovice iGornje Plašnice. Mineralna voda se, za sada, koristi iz ležišta Čeoče kod Bijelog Polja, odakle je odvedena do Fabrikemineralne vode „Rada”, čiji su instalisani kapaciteti 5000 flaša/litara na sat. Pored toga, izvor mineralne vodeNjivice koristi banja „Dr Simo Milošević” u Igalu.Izvori i ležišta tehnogenih sirovina su zahvaljujući pionirskoj ulozi Crne Gore u pogledu ekološkog opredeljenjai razvoja, ravnopravno uvršteni sa prirodnim geogenim ležištima. Poseban značaj inaju deponija crvenog mulja KAPa,deponija flotacijske jalovine rudnika „Šuplja stijena”, deponija flotacijske jalovine rudnika „Brskovo” i razne drugedeponije KAP-a.3.2.3. Geoseizmički usloviCrna Gora se nalazi u jugoistočnim Dinaridima poznatim po seizmičkoj aktivnosti i geološkom hazardu. Najveći diospoljašnjeg dijela jugoistočnih Dinarida i sjeverni obod južnog Jadrana, tokom geološke istorije, bili su potresanirazornim i katastrofalnim zemljotresima. Savremena istraživanja potvrđuju trajnu egzistenciju visokog stepenaseizmičke aktivnosti i seizmičkog hazarda u ovom dijelu litosfere, ali praktično i cijelog prostora Crne Gore. Kaoizrazito seizmički aktivan prostor Crne Gore, svakako treba apostrofirati Primorje, Zetsko-skadarsku depresiju ikotlinu Berana sa neposrednom okolinom.Slika 1. - Seizmički hazard -Slika 2. - Seizmička regionalizacija-Na slikama 1. i 2. su pregledne karte seizmičkog hazarda (očekivano maksimalno horizontalno ubrzanje tla udjelovima sile teže, u okviru povratnog perioda vremena od 100 godina, sa parametrom očekivanog maksimalnogubrzanja tla i sa vjerovatnoćom od 70% neprevazilaženja događaja) i seizmičke regionalizacije.Strana 20

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtAnalizom vrlo izraženih razornih efekata zemljotresa (od 15. aprila 1979. godine) na prostoru crnogorskog primorja išireg prostora Skadarskog jezera, identifikovano je intenzivno manifestovanje destruktivnih geoloških pojava pridejstvu snažnih zemljotresa: likvifakcije, aktiviranja velikih klizišta i velikih odrona stijena.3.2.4. Geomorfološki faktoriNa maloj površini koju zauzima Crna Gora, teško da se negdje drugo može naći raznovrsniji i specifičniji reljef,pojave, procesi i sve ono što čine geomorfološke odlike terena. To je posljedica duge geološke evolucije terena ipromjenljivih izraženih endogenih i egzogenih sila koje su stvarale i uobličavale reljef Crne Gore.Svakako, jedna od markantnih geomorfoloških odlika teritorije Crne Gore je izlaz na more. Južni region karakterišu:raznovrsni geološki sastav i složeni geotektonski sklop; niz priobalnih polja sa plažama; naglo dizanje kota terena uplaninske masive Orjena, Lovćena i Rumije (koji ga, regionalno gledano, odvajaju od središnjeg regiona Crne Gore);kratki vodotoci usmjereni ka moru preko priobalnih polja, dijeleći region na manje geomofološke cjeline i naročito,poznati Bokokotorski zaliv (sa više manjih zaliva) u čijoj genezi je dominantna geotektonska evolucija tog dijelalitosfere.Tereni Južnog regiona, naglo prema sjeveru i sjeveroistoku prelaze u brdsko-planinske terene. Granica tog regiona jeu primorskim planinama Orjen (k. 1985 mnm), Lovćen (k. 1740 mnm) i Rumija (k. 1593 mnm). Ovi planinski masiviprema sjeveru i sjeveroistoku prelaze u karstnu površ zapadne Crne Gore koja gubi kote prema sjeveru isjeveroistoku – Nikšićkom polju (k. preko 600 mnm) i Bjelopavlićkoj ravnici (k. oko 50 mnm) i prema jugoistoku –Zetskoj ravnici (k. ispod 80 mnm) sa basenom Skadarskog jezera čiji najniži djelovi predstavljaju kriptodepresiju.Karstnu površ zapadne Crne Gore karakterišu pojave, procesi i oblici karakteristični za holokast. Prostor Nikšićkogpolja, Bjelopavlićke ravnice – Zetske ravnice sa Skadarskim jezerom, karakterišu najniže kote središnjeg regionaCrne Gore. Taj region predstavlja geotektonski i erozioni bazis za površinu od oko 4500km 2 , a izgarđuju ga, poredmezozojskih krečnjaka, i manje okamenjeni i neokamenjeni flišni i klastični sedimenti paleogena i kvartara.Od Nikšićkog polja, Zetske i Bjelopavlićke ravnice, kote terena rastu u planinski region sa nizom planina u koridorupo pravcu Golija (k. 1942 mnm) – Žijevo (k. 2184 mnm). Duž ovog koridora se završava središnji region Crne Gore.Prostori ovih visokih planina sa kotama između 800 mnm i 2000 mnm karakterišu pojave, procesi i oblicikarakteristični za karstnu glečersku i riječnu eroziju.Sjeverni region obuhvata terene sliva Pive, Gornje Morače, Tare, Lima, Ibra i dalje na sjeveroistok do granice CrneGore sa susjednim državama. Ovo je region sa nizom viskoih planinskih masiva preko 2000 mnm među kojima seističe Durmitor (k. 2523 mnm). Ovaj region je raščlanjen dolinama, sutjeskama i kanjonima vodotoka: gornjeMorače, Pive, Tare, Ćehotine, Lima, Ibra i njihovih pritoka, u više manjih geomorfoloških cjelina. Karakteriše ga iprostor visokih planinskih masiva sa dubokim kanjonima koji ilustruju jako izraženu rječnu eroziju, te pojave i oblicikarakteristični za karstnu i glečersku eroziju. Uz ovo, u ovom regionu znatni djelovi terena su izgrađeni od klastičnihi flišolikih glinovito-pjeskovito-laporovitih sedimenata u kojima su česte pojave ubrzanog spiranja, jaružanja, kidanjai klizanja.3.2.5. Klima kao potencijal razvojaKlimatske prilike u Crnoj Gori dominantno su pod uticajem Jadranskog mora planinskog reljefa. Sa odstojanjem odmora, zavisno od nadmorske visine, klima se mijenja, te se otuda, u ovom relativno malom prostoru, susrijećurazličita podneblja: od sredozemnog do alpskog. Trajanje sijanja sunca povećava se sa blizinom obale. Padavine suneujednačene, a najviše su na djelovima primorskog planinskog lanca (prosječno oko 4500 mm godišnje), odakle sesmanjuju i ka obali, i naročito idući ka sjeveru i sjeveroistoku. Uz pomenute glavne činioce, prisutni su i brojniuticaji, koji, u većoj ili manjoj mjeri, djeluju na stvaranje varijeteta lokalne klime. Ovakvi klimatski uslovi pogodni surazvoju skijaškog turizma, kupališnog turizma, uzgoja subtropskih kultura, maslinarstva i vinogradarstva dužprimorja, stočarstva te razvoj kontinetalnog voćarstva (šljiva, jabuka, kruška, malina i dr.) u kontinentalnom iplaninskom dijelu.Strana 21

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.2.6. Hidrološka osnova razvojaMorski akvatorij naspram obale Crne Gore, širok oko 200 km, čini dio južnojadranske kotline, u kojoj su izmjerene inajveće dubine Jadranskog mora — oko 1400 m. Salinitet vode Južnog Jadrana (38,6%o) nešto je niži od prosjeka zavode Sredozemnog mora (39%o). Dok je hemijski sastav vode sličan ostalim morima, sadržaj hranljivih soli je nizaku poređenju sa vodama okeana, što negativno utiče na organsku proizvodnju. Po temperaturi vode (do 27 °C ljeti),Jadran se svrstava u topla mora. Morske struje, relativno slabe, teku paralelno sa obalom — ka sjevero-zapadu(stalna priobalna struja ima brzinu od 0,7 čvorova). Plima i osjeka su neizrazite (prosječna amplituda je 35 cm.). Sakoeficijentom razuđenosti oko 3, ukupna dužina morske obale Crne Gore iznosi 293,5 km. Uz preovlađajućekamenitu obalu, more je po pravilu duboko, dok je na svega 20% dužine obalne linije, uz niska žala i pristupačnedjelove kamenite obale, relativno plitko i, sa pjeskovito-šljunkovitim dnom, pogodno za kupališne aktivnosti.Hidrografske, hidrološke i hidrogeološke karakteristike Crne Gore imaju velikog uticaja na korišćenje njenogprostora. Ove odlike pružaju povoljnosti koje se manifestuju izlazom na more; pripadnošću teritorije velikimslivovima (Jadranskom i Crnomorskom), u koje otiče oko 600 m 3 /s; što su to skoro sve domaće, odnosno unutrašnjevode (tranzit je oko 30 m 3 /s, tj. oko 5%, a ako se uračunaju i vode Drima onda on iznosi 170 m 3 /s, tj. oko 28%);rekreativnim mogućnostima na vodama i njihovom korišćenju za proizvodnju energije; uzgojem riba i ribolovom;prisustvom brojnih glečerskih jezera koja oplemenjuju planinski pejzaž i kontroli većeg dijela Skadarskog jezera saznatnim zalihama slatke vode i specifičnom faunom i florom.Slivu Jadranskog mora sa teritorije Crne Gore pripadaju:− tereni sliva Crnogorskog primorja;− zapadni i jugozapadni djelovi planine Orjena daju vode Hrvatskom primorju;− zapadni i sjeverozapadni karstni tereni opštine Nikšić daju vodu slivu Trebišnjice;− istočne padine planine Čakora daju vode Pećkoj Bistrici i dalje rijeci Drim;− tereni sliva Skadarskog jezera;Tereni slivova rijeka Pive, Tare, Ćehotine, Lima i Ibra daju vode Crnom Moru.Crnoj Gori pripada veći dio Skadarskog jezera (najveće jezero po vodnoj površini na Balkanskom poluostrvu). Šasko iZoganjsko jezero su jezera depresije. Na terenima Crne Gore ima 33 glečerska jezera. U drugoj polovini prošlogvijeka izgrađeno je 7 vještačkih jezera.Znatan je uticaj mora na vode zbijenih i razbijenih izdani, priobalja crnogorskog primorja tako da se u ljetnimmjesecima vode mnogih izdani ne mogu koristiti za piće, zbog povećane koncentracije Cl jona.3.2.7. Pedološki potencijaliU Crnoj Gori dejstvom prirodnih faktora klime, geološke podloge, reljefa, vegetacije i čovjeka, obrazovala su seraznovrsna zemljišta. Izdvajaju se sljedeći tipovi zemljišta:− Kamenjar (Litosol) i sirozem (Regosol), površine 38.470 ha, su inicijalna zemljišta na kompaktnim stijenama irastrošenom regolitu;− Krečnjačko-dolomitna crnica (Kalkomelansol), površine 660.000 ha, je najrasprostranjenije zemljište u CrnojGori;− Rendzina, površine 31.205 ha, slična krečnjačkoj crnici, građom profila i osobinama, ali se obrazuje narastresitom karbonatnom supstratu. Sadrži više skeleta nego crnica, a obradive površine su dublji varijetetivrtača, kraških polja i manjih zaravni;− Humusno silikatno zemljište (Ranker), neznatne površine (6825 ha), jer se obrazuje na silikatnim podlogamaiznad 1500 mnm. Odlikuje se jako kiselom reakcijom i visokim sadržajem humusa;− Smeđe kisjelo zemljište (Distrični kambisol), površinom od 394.825 ha dolazi na drugo mjesto, najvišerasprostranjeno u sjevero-istočnoj Crnoj Gori;− Smeđe eutrično zemljište (Eutrični kambisol), površine 118.275 ha, zauzima najniže djelove rječnih dolina(stare rječne terase), kotlina i kraških polja;− Smeđe zemljište na krečnjaku (Kalko kambisol), površine 35.000 ha, je prelazna forma između krečnjačkecrnice u crvenice;− Crvenica (Terra rossa), površine 84.000 ha, rasprostranjena u Crnogorskom primorju u basenu Skadarskogjezera do oko 500-600 mnm;Strana 22

Strana 24Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Strana 26Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Strana 28Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Strana 30Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Strana 32Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Strana 34Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Strana 36Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Strana 38Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Strana 40Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Strana 42Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Strana 44Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt−Deluvijalna, aluvijalna i močvarna zemljišta, oko 43,500 ha, zauzimaju najniže terene, podnožja brda ialuvijalne ravni uz vodotoke i na obalama Šaskog, Plavskog i Skadarskog jezera;3.2.8. Flora i fauna kao činioci razvojaDosadašnja istraživanja pokazuju da je područje Crne Gore jedan od značajnih centara biodiverziteta u Evropi. Nateritoriji Crne Gore rasprostranjen je veliki broj raznovrsnih ekosistema:− zastupljeni su različiti elementi flore i faune, od mediteranske, submediteranske termofilne vegetacije, prekomezofilnih, kserofilnih ili frigorifilnih listopadnih šuma, do četinarskih šuma evro-sjeverno-američkog regionasa različitim biološkim vrstama;− visokoplaninska vegetacija sa elementima alpsko-visokonorijske regije je razvijena na planinskim masivima;− slatkovodni i morski ekosistemi;− smjenjuju se gotovo svi kopneni biomi Evrope, u okviru kojih je rasprostranjen veliki broj azonalnih iintrazonalnih tipova ekosistema;− na teritoriji Crne Gore potencijalna vegetacija uključuje više različitih fitogeografskih regiona;− osim različitih regiona na teritoriji Crne Gore su u vidu horionskih enklava ili određenih areal tipovazastupljena još 3 floristička horiona Evrope: Cirkumarktički, Cirkumborealni i Makronezijsko-Mediteranskifloristički region;− posebnu vrijednost biodiverziteta čine endemične i reliktne vrste i ekosistemi koji su u svom rasprostranjenjuograničeni samo na teritoriju Crne Gore, pa su samim tim i od globalnog značaja;− približno 20% ukupne flore pripada endemičnim i subendemičnim biljkama, od kojih su endemirasprostranjeni samo na teritoriji Crne Gore ili njihovi areali neznatno zalaze u teritorije susjednih republika idržava;− biogeografski položaj Crne Gore na glavnim pravcima migracije velikog broja migratornih vrsta životinja naputu od kontinentalne Evrope ka Mediteranu i dalje ka Africi i Aziji, uslovljava u velikom dijelu godineprisustvo ovih vrsta, među kojima su mnoge međunarodnog značaja;− u Crnoj Gori je na osnovu raspoloživih podataka ustanovljeno da je od ukupno oko 3250 vrsta vaskularne flore,oko 20% ugroženo, od kojih su samo neke vrste sasvim išćezle (Ephedra major);− fauna beskičmenjaka, s obzirom na to da nastanjuje sve ekosisteme, praktično je izložena svim negativnimuticajima ljudskih djelatnosti, a posebno raznim oblicima zagađivanja vazduha, voda i zemljišta;− stanje faune kičmenjaka, naročito pojedinih taksonomskih grupa, više je nego nezadovoljavajuće sa izraženomtendencijom daljeg pogoršanja;− prema nepotpunim podacima, u kategoriju iščezlih vrsta ptica, sa područja Crne Gore, može da se uvrsti blizu10%, dok su lokalno, za manja područja, ti procenti dostigli izuzetno visoke vrijednosti.Bez obzira na izuzetno visok diverzitet, recentna vegetacija, a samim tim i ekosistemi Crne Gore danas su u velikojmjeri ugroženi. Stepen ugroženosti pojedinih vegetacijskih oblika – ekosistema nije isti i zavisi prije svega od vrste iintenziteta antropozoogenog pritiska, prostornog položaja i ekonomskog interesa čovjeka za njihovu eksploataciju.3.2.9. Pejzažne i ambijentalne vrijednostiRaznovrsnost pejzažnih oblika u Crnoj Gori kao element kulture i identiteta.- Raznovrsnost pejzažapredstavlja vrijednost i bogatstvo neke zemlje. U Crnoj Gori je ta raznovrsnost nastala kroz kombinaciju izuzetnihprirodnih vrijednosti sa različitim lokalnim tradicijama korišćenja prostora, koje su se razvile kao odraz kulturnoistorijskihi socioekonomskih prilika.Tipični pejzaži u Crnoj Gori – Pejzažni tipovi/pejzažne jedinice.- Biogeografsko-ekološkom analizomprostora Crne Gore prepoznaje se 10 pejzažnih tipova i to: eumediteranski, niži submediteranski, mediteranskoflišni,ravničarsko-močvarni, viši submediteranski, brdsko-silikatni, mezofilni, planinski, visokoplaninski iantropogeni pejzažni tip. Definisanje pejzažnih jedinica treba da uzme u obzir kako prirodne karakteristike prostora,tako i efekte čovjekovog prisustva u njemu, pa se u Crnoj Gori prepoznaje 21 osnovnih pejzažnih jedinica i to: (1)Bokokotorski zaliv; (2) Obalno područje srednjeg i južnog Primorja; (3) Tivatska Solila; (4) Dine ulcinjskog područja;(5) Dolina Bojane, Zogajsko blato i Šasko jezero; (6)Planinski masivi Orjen, Lovćen i Rumija; (7) Kraška zaravanzapadne Crne Gore; (8) Područje Skadarskog jezera; (9) Zetsko-Bjelopavlićka ravnica; (10) Nikšićko polje; (11)Kanjonske doline u slivu Morače; (12) Kanjon Cijevne; (13) Dolina Tare; (14) Durmitor i Sinjajevina; (15) PivskoStrana 45

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtpodručje; (16) Pljevaljska površ; (17) Polimlje; i (18) Rožajsko područje, (19) Masiv Prokletija, (20) Bjelasica i (21)Komovi. U ovu podjelu su uključene i prostorno manje pejzažne jedinice, koje uglavnom obuhvataju osjetljiveekosisteme sa izraženim posebnostima i identitetom.Polazna stanovišta za dalje uređenje prostora sa stanovišta zaštite pejzaža obuhvataju:− Raznovrsnost pejzažnih oblika predstavlja osnovu za razvoj određenih privrednih grana, prema principimaodrživog razvoja.− Zaštitom drugih vrijednih prirodnih cjelina sa izvornim mediteranskim biodiverzitetom, očuvaće se karakterpejzaža na Crnogorskom primorju i u njegovom zaleđu.Pregled postojećih zaštićenih područja prirode.- Na osnovu primjene domaćih propisa, zaštićena područjaprirode u Crnoj Gori su obuhvatila 106.655 ha ili 7,72% državne teritorije. U toj površini najveći udio imaju 4nacionalna parka: Skadarsko jezero, Lovćen, Durmitor, Biogradska gora i Skadarsko jezero dok je učešće ostalihkategorija (spomenici prirode, posebni prirodni predjeli) po broju veliko, ali po površini koju zauzimaju izuzetnomalo. S druge strane, međunarodno zaštićena područja prirode su: (1) Dolina rijeke Tare (UNESCO, Svjetski rezervatbiosfere); (2) Durmitor sa Kanjonom Tare (UNESCO, Svjetsko prirodno nasljeđe); (3) Kotorsko-risanski zaliv(UNESCO, Svjetsko prirodno i kulturno nasljeđe); i (4) Skadarsko jezero (Ramsarsko područje, stanište pticamočvarica) zauzimaju 237 899 ha ili 17,2% državne teritorije.Morska obala – posebno značajno područje prirode.- predstavlja „pojas kopna ograničen linijom do kojedopiru najveći talasi za vrijeme najjačeg nevremena, ali i dio kopna koji po svojoj prirodi ili namjeni služi korišćenjumora za pomorski saobraćaj i morski ribolov i za druge svrhe koje su u vezi sa korišćenjem mora, a koji je široknajmanje 6 metara”. Prirodne i pejzažne vrijednosti Primorja odavno trpe pritisak narastajućeg turizma iurbanizacije, što prouzrokuje osiromašivanje prirodnih predjela koji daju mediteranski karakter ovom području iugrožavanje pojedinih komponenti biodiverziteta.3.3. Stanovništvo3.3.1. Broj stanovnika Republike po regionima i opštinamaPosljednju deceniju 20. vijeka obilježili su umjereno pozitivni trendovi kretanja stanovništva u Crnoj Gori. U perioduizmeđu dva popisa (1991-2003), broj stanovnika u zemlji porastao je ukupno za 4,8%, odnosno, prosječni godišnjirast je ostvaren po stopi od 0,34%. Generalno, rast stanovništva usporen je u ovom periodu u odnosu na nekolikodecenija poslije II svjetskog rata, i istovremeno je praćen ukupnim starenjem stanovništva.Tabela 1. - Stanovništvo Crne Gore prema popisimaStanovništvou zemlji(prisutnostanovništvo)Stanovništvou zemlji(prethodniperiod=100)UkupnostanovništvoGustinanaseljenosti(br. stanovnikana km 2 )BrojdomaćinstavaBrojženskih na1000muškihstanovnika1921 311.341 - 311.341 22,5 55.463 1004,761931 360.044 115,6 360.044 26,1 62.836 1002,861948 n.a - 377.189 27,3 83.639 1118,111953 n.a - 419.873 30,4 92.152 1081,481961 n.a - 471.894 34,2 106.569 1058,211971 n.a - 529.604 38,3 121.911 1043,151981 565.467 - 584.310 42,3 142.692 1016,681991 591.269 104,5 615.035 44,5 163.274 1010,362003 620.145 104,8 673.078 48,7 191.047 1031,76Izvor: Monstat: Statistički godišnjak Crne Gore (2004.)Kretanje stanovništva, pored bioloških činilaca, bilo je uslovljeno i socio-ekonomskim dešavanjima u ovom periodu.Na ukupan rast stanovništva pozitivno je uticalo prirodno kretanje stanovništva - godišnja stopa prirodnog priraštajabila je u padu od 9,7‰ (1991.) na 4,3‰ (2003.). Stopa nataliteta bila je na nivou od 16,5‰ u 1991, da bi u 2003.godini opala na 13,5‰, dok je stopa mortaliteta rasla od 6,8‰ (1991.) do 9,2‰ (2003.). Pored faktora socioekonomskeprirode, rast stope mortaliteta u ovom periodu dominantno je određen ukupnim starenjem crnogorskogstanovništva, i po tom osnovu uticajem specifičnih stopa mortaliteta starnovništva starijeg od 60 godina.Strana 46

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtGustina naseljenosti je veoma različita u Crnoj Gori, naročito posmatrano po regionima. Na površini od 13.812 km 2živi 620,145 stanovnika, te prosječna naseljenost po km 2 iznosi 44,8 stanovnika. S druge strane, sjeverno područječini 52,9% Republike i ima manju gustinu naseljenosti koja iznosi 26,6 stanovnika po km 2 . Koncentracijustanovništva u središnjem i južnom dijelu pokazuje i gustina naseljenosti od 56,8 stanovnika za središnji dio i 91,8stanovnika za Primorje. Treba reći da je riječ o procesima koji su u dobroj mjeri proistekli iz procesa urbanizacije imehaničkog kretanja stanovništva sa sjevera prema središnjem dijelu i Primorju.Interne migracije, odnosno preseljavanja stanovništva unutar Republike, su veoma intenzivne. U nekoliko opština usjevernom dijelu (Šavnik, Žabljak, Plužine, Berane, Andrijevica, Pljevlja, ...) prisutno je kontinuirano opadanje brojastanovnika, dok Podgorica i opštine na Primorju imaju stalan mehanički priliv stanovnika. Naime, odavno suprisutne tendencije pražnjenja Sjevernog regiona koji obuhvata 11 opština, sa skoro 53% teritorije Republike. Sadruge strane, Središnji i Južni region pokazuju stalan porast stanovništva po svim popisima poslije II svjetskog rata.Tabela 2. - Regionalna struktura stanovništva Crne Gore (1961. - 2003. god.) – procentualni udio (%)1961. 1971. 1981. 1991. 2003.Sjeverni region 46,19 43,44 39,19 37,17 33,01Centralni region 36,13 38,28 41,0 42,56 43,30Južni region 17,68 18,28 19,81 20,27 23,69UKUPNO 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0Izvor: GTZ, Vlada RCG, Univerzitet Crne Gore: Projekat SS-AE, Sektorska studija 4.9 - Demografski razvitak CrneGore, jun 2005.Najveći odliv stanovništva zabilježen je u opštini Bijelo Polje, gdje se broj stanovnika koji žive u inostranstvu povećaoza 714% u odnosu na 1991 godinu. Sličan trend prisutan je i u ostalim opštinama na sjeveru (Andrijevica, Berane,Žabljak, Mojkovac, Pljevlja, Rožaje i Šavnik).Tabela 3. - Stanovništvo Crne Gore prema popisima i broj građana u inostranstvuBroj stanovnika Broj CG građana u inostranstvu „ino” share in total (ino+dom)1991. 2003. 2003/1991. 1991. 2003. 2003/1991. 1991. 2003. 2003/1991.Crna Gora 591.269 620.145 4,88% 23.766 54.816 130,65% 3,86% 8,12% 110,17%Andrijevica 6552 5785 -12,01% 144 686 376,39% 2,15% 10,63% 394,48%Bar 34.282 40.037 16,79% 3039 5502 81,05% 8,14% 12,08% 48,37%Berane 37.473 35.068 -6,42% 1480 5922 300,14% 3,80% 14,45% 280,25%Bijelo Polje 54.437 50.284 -7,63% 831 7015 744,16% 1,50% 12,24% 714,24%Budva 11.538 15.909 37,88% 179 410 129,05% 1,53% 2,51% 64,46%Danilovgrad 14.573 16.523 13,38% 145 119 -17,93% 0,99% 0,72% -27,42%Zabljak 4900 4204 -14,20% 14 39 178,57% 0,28% 0,92% 222,63%Kolašin 11.044 9949 -9,91% 76 104 36,84% 0,68% 1,03% 51,37%Kotor 22.112 22.947 3,78% 298 763 156,04% 1,33% 3,22% 142,00%Mojkovac 10.725 10.066 -6,14% 105 251 139,05% 0,97% 2,43% 150,93%Nikšić 73.878 75.282 1,90% 828 1522 83,82% 1,11% 1,98% 78,80%Plav 15.684 13.805 -11,98% 3621 7879 117,59% 18,76% 36,34% 93,72%Plužine 5219 4272 -18,15% 28 23 -17,86% 0,53% 0,54% 0,35%Pljevlja 39.188 35.806 -8,63% 405 1098 171,11% 1,02% 2,98% 190,87%Podgorica 145.696 169.132 16,09% 6329 10.352 63,56% 4,16% 5,77% 38,54%Rožaje 22.330 22.693 1,62% 646 5003 674,46% 2,81% 18,06% 542,50%Tivat 11.146 13.630 22,29% 283 510 80,21% 2,48% 3,61% 45,66%Ulcinj 19.667 20.290 3,17% 4550 6202 36,31% 18,79% 23,41% 24,60%Herceg Novi 27.006 33.034 22,32% 587 1137 93,70% 2,13% 3,33% 56,41%Cetinje 20.139 18.482 -8,23% 168 243 44,64% 0,83% 1,30% 56,86%Šavnik 3680 2947 -19,92% 10 34 240,00% 0,27% 1,14% 320,87%Strana 47

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.3.2. Stanje razvijenosti osnovnih demografskih strukturaTrendovi u kretanju fertiliteta imaju silaznu putanju. Ukupna stopa fertiliteta opala je sa 63,1‰ (1991.) na 54,5‰2002. godine. Pored smanjenja ukupne stope fertiliteta, dolazi do promjena u specifičnim stopama. Stopeefektivnog fertiliteta za majke starosne dobi ispod 30 godina se smanjuju, dok žene starije od 30 godina karakterišeporast stope fertiliteta. Prosječna starost majke pri rođenju prvog djeteta porasla je sa 24,7 godina (1991.) na 25,9godina (1999.).Starosna struktura stanovništva je izmijenjena, i poraslo je učešće stanovništva starijeg od 60 godina u ukupnomstanovništvu sa 13,3% (1991.) na 16,8% u 2001. godini. Istovremeno, broj stanovnika u dobi od 0 do 19 godina jeopao sa 33,9 na 28,8%, dok je procenat stanovništva starosne dobi od 20 do 59 godina porastao za 1,6%.U narednom periodu (do 2021. godine) očekuje se nastavak starenja crnogorskog stanovništva, odnosno porastučešća starijeg stanovništva u ukupnom stanovništvu Crne Gore. Prosječan broj stanovnika u domaćinstvu smanjiose sa 3,8 člana u 1991. godini na 3,25 članova u 2003. U gradskim naseljima 2003. godine broj članova podomaćinstvu iznosio je 3,24 člana, a u ostalim naseljima 3,26 članova. U pojedinim regionima smanjenje je bilo vrloneujednačeno i različitoU ekonomskoj strukturi stanovništva u zemlji dominiraju aktivna lica, koja čine 42,62% (2003.), zatim izdržavanostanovništvo– 40,58%, dok lica sa ličnim prihodom čine 16,48% stanovništva. U aktivnom stanovništvu,poljoprivredno stanovništvo učestvuje sa 8,86%. 3Tabela 4. – Ekonomska struktura stanovništva Crne Gore po opstinama 2003. godineOpštinaUkupnoLica na radu -do 1 god.Aktivno Lica s ličnim Izdržavano boravku ustanovništvo prihodom stanovništvo inostranstvu1. Andrijevica 5785 2320 1079 2365 212. Bar 40.037 16.914 6827 16.123 1733. Berane 35.068 13.447 5924 15.591 1064. Bijelo Polje 50.284 20.607 7170 22.239 2685. Budva 15.909 7379 2625 5884 216. Danilovgrad 16.523 6889 3124 6506 47. Žabljak 4204 1788 753 1659 48. Kolašin 9949 4260 1734 3950 59. Kotor 22.947 9828 4871 8103 14510. Mojkovac 10.066 4171 1789 4077 2911. Nikšić 75.282 32.134 12.699 30.333 11612. Plav 13.805 4561 1886 7249 10913. Plužine 4272 1965 668 1639 014. Pljevlja 35.806 16.562 5722 13.483 3915. Podgorica 169.132 75.557 26.341 66.899 33516. Rožaje 22.693 8105 2107 12.310 17117. Tivat 13.630 6068 2621 4799 14218. Ulcinj 20.290 7661 2891 9659 7919. Herceg Novi 33.034 14.280 6799 11.783 17220. Cetinje 18.482 8483 4097 5875 2721. Šavnik 2947 1297 496 1151 3UKUPNO 620.145 264.276 102.223 251.677 19693 U skladu sa rezultatima popisa iz 1991 godine, učešće aktivnog stanovništva je iznosilo 40,1%, izdržavanog 47,26% dok su lica sa ličnimprihodom učestvovala sa 12,6%. Učešće poljoprivrednog stanovništva iznosilo je 9,38%.Strana 48

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtStruktura stanovništva prema školskoj spremi imala je najbržu transformaciji u odnosu na transformaciju ostalihstruktura, što se naročito odnosi na stanovništvo sa višim stepenima obrazovanja (srednje, više i visoko). Učešćestanovništva sa visokim obrazovanjem poraslo je sa 5% (1991.) na 7,5% u 2003. godini, sa višim obrazovanjem sa3,8% na 5,09%, dok je učešće stanovništva sa srednjim obrazovanjem poraslo sa 34,9% na 48,44%, respektivno.Stopa nepismenog je opala sa 5,6% (1991.) na 2,5% u 2003. godini.Tabela 5. - Stanovništvo Crne Gore staro 15 i više godina prema školskoj spremi u %Crna Gora Sjeverni region Središnji region Južni region1991. 2003. 1991. 2003. 1991. 2003. 1991. 2003.Bez školske spreme 8,9 4,9 11,3 5,88 7,5 3,62 8,5 3,541-3 razreda škole 2,3 1,39 2,88 1,98 2,1 1,12 2,1 1,124-7 razreda škole 13,9 8,20 18,0 12,55 10,7 5,77 14,7 7,40Osnovno obrazovanje 29,5 22,45 30,7 28,25 30,7 21,50 26,2 18,85Srednje obrazovanje 34,9 48,44 30,7 41,37 37,3 52,03 35,7 50,52Više obrazovanje 3,8 5,09 2,6 3,47 3,8 4,67 5,4 7,75Visoko obrazovanje 5,0 7,50 3,0 4,23 6,6 9,44 4,7 8,16Nepoznato 1,7 2,03 0,82 2,27 1,3 1,85 2,7 2,66UKUPNO 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,03.3.3. Glavni demografski problemiSa aspekta demografskih problema može se konstatovati nekoliko bitnih faktora:− Nastavljeno je povećavanje ukupnog broja stanovnika u Crnoj Gori, ali uz usporavajući rast, sa sve manjimbrojem naselja u kojima je zabilježen porast stanovništva;− Nastavljeno je ranije ispoljeno opadanje prirodnog priraštaja zbog naglog povećavanja mortaliteta. Kaoposljedicu takvih kretanja imamo opadanje vitalnog indeksa (sa 2,842 u 1980. na 1,458 u 2003. godini, što je1,95 puta manje);− Opadanje broja sklopljenih brakova. Paralelno ovim procesima imamo povećanje broja razvedenih brakova(po članu porodice sa 4,1 po popisu iz 1981, 3,7 po popisu iz 1991. na 3,5 prema popisu iz 2003. godine);− Prelazak mlađe populacije iz ruralnih u urbana naselja i obrnuto, u slučaju starije populacije. Time dolazi doizmjene strukture naselja. Od ukupno 1256 naselja, nenaseljenih naselja je bilo 28 ili 2,23%, do 10 stanovnikabilo je 100 naselja ili 7,96%, naselja od 10 do 30 stanovnika bilo je 175 ili 13,93%, naselja od 30 do 50stanovnika bilo je 123 ili 9,79%, između 50 i 100 stanovnika bilo je 234 naselja ili 18,63%. Sa preko 100stanovnika bilo je 596 naselja ili 47,45% od ukupnog broja naselja;− U većini opštinskih centara došlo je do porasta broja stanovnika: Andrijevica (15%) Bar (27,2%) Budva (51,5%)Danilovgrad (16,1%) Žabljak (5%), Kolašin (19,8%) Nikšić (4,9%) Plužine (2,8%) Pljevlja (6,8%) Podgorica(17,5%) Rožaje (3,8%) Tivat (16,2%) Ulcinj (8,3%) i H.Novi (13,1%). Ostali opštinski centri: Berane, BijeloPolje, Kotor, Mojkovac, Plav, Cetinje i Šavnik bilježe pad broja stanovnika;− Nastavljena je tendencija premještanja stanovništva iz Sjevernog u Južni region tako da svaka opština naPrimorju ima pozitivan migracioni saldo. Pozitivan migracioni saldo imaju još opštine Podgorica iDanilovgrad. Neznatan pozitivan saldo ima i opština Plav;− Nastavljena je tendencija starenja stanovništva;− Dalji nastavak depopulacije u ruralnom području (ilustrovano Tabelom 6. )Strana 49

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtTabela 6. – Uporedni pregled kategorija sela po broju stanovnika (1948/2003.)Kategorija selaBrojstanovnikaBroj sela1948. 2003.Učešće u brojunaselja u CrnojGori (u %)Broj selaUčešće u brojunaselja u CrnojGori (u %)1. 0 – 25 7 0,6 260 21,42. 26 – 50 31 2,6 165 13,63. 51 – 100 174 14,5 234 19,34. 101 – 200 400 33,3 236 19,45. 201 – 300 260 21,7 112 9,26. 301 - 500 219 18,2 102 8,47. 501 – 1000 105 8,8 76 6,28. preko 1000 4 0,3 31 2,5UKUPNO 1200 12163.4. Naselja3.4.1. Sistem i mreža naseljaMreža naselja, urbanizacija i prostorni procesi.- Od prve polovine devedesetih godina, ojačali su procesikoncentracije i centralizacije stanovništva i aktivnosti u pojedinim regionima Crne Gore i bržeg razvoja pojedinihopštinskih centara središta, uz istovremeni sporiji razvoj perifernih područja. Naseljavanje i nastanjivanje u CrnojGori karakterišu procesi unutrašnjih, a u manjem obimu i spoljašnjih migracionih promjena. Kao što je to većpokazano, u već podužem periodu nastavlja se pražnjenje stanovništva iz Sjevernog regiona, izrazita koncentracija uSredišnjem regionu i stalni rast u Južnom. Pojedini gradovi, a naročito Podgorica, Nikšić, Herceg Novi, Budva i Bar,rastu usljed povećanja ukupnog broja stanovnika, mahom na račun pražnjenja okolnog prostora opštinskih središta.Kao posljedica, jača trend suburbanizacije, u porastu je prostorna razuđenost, čime se mijenjaju tipološke i ekološkoprostornekarakteristike većeg broja naselja. To se manifestuje kroz novi prostorni razmještaj stambenih zgrada ilokacija za proizvodnju i servise u predgrađima većih naselja i gradova. Suburbanizovana naselja formiraju se kaonove aglomeracije, uglavnom individualnih porodičnih kuća neagrarnog stanovništva u blizini gradskih središta, ilistrukturno preobraženih nekadašnjih tradicionalnih sela, dok su na primorju to uglavnom razni oblici sekundarnihstanova. Ta naselja su nezavisna od seoskog zaleđa i imaju uglavnom stambene funkcije, a djelimično i funkcijeusluga i snabdijevanja. Pri tom, većina radnih mjesta ostaje u najbližem većem naselju. Za naselja ovog tipakarakteristična je monofunkcionalnost, pretjerana potrošnja prostora, niska infrastrukturna opremljenost i znatninegativni uticaji na životnu sredinu.Stepen urbanizacije je dostigao 62,8% za čitavu Crnu Goru, sa znatnim regionalnim varijacijama.Bespravna i neplanska izgradnja naselja – faktor ugrožavanja prirodnih resursa i privrednograzvoja.- U osnovi, svaka bespravna izgradnja ne samo da predstavlja protivpravno prisvajanje prava raspolaganja ikorišćenja zemljišta, već, tipično, i izbjegavanje da se namire nadoknade za razne oblike korišćenja javneinfrastrukture, čime se troškovi prebacuju na one aktere koji grade i rade u skladu sa zakonom. Poseban problempredstavlja bespravna izgradnja na najatraktivnijim područjima, na primjer, uz morsku obalu i u zaštićenimprirodnim područjima, naročito kada je masovna i kada graditelji stiču veliku materijalnu korist, mahom na štetujavnih interesa i uz ugrožavanje javnih dobara. Nerijetko, osim izbjegavanja da se plate nadoknade, u ovakvoj vrstiizgradnje ne poštuje se veći broj tehničkih, saobraćajnih, ekoloških i drugih zahtijeva, a pri tom se često zanemarujeili ignoriše javna korist. Sličan problem predstavlja i raštrkana izgradnja, jer je ona neracionalna zbog relativnovelikog korišćenja prostora u odnosu na gustine naseljenosti, odnosno pragove koji omogućavaju ekonomičnoobezbjeđivanje komunalnih i drugih usluga. Uz to, raštrkana izgradnja vrši dodatan pritisak na prirodne resurse iživotnu sredinu, naročito u pogledu zagađivanja voda. Iako je u pojedinim djelovima Crne Gore takva izgradnjatipična i autohtona (tradicionalna), to nije slučaj sa novijim oblicima takve izgradnje, jer oni nemaju nikakav osnov udanašnjem načinu privređivanja, korišćenja prostora ili životnog stila.Strana 50

Strana 52Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPromjene gradskih struktura.- Kao posljedica širenja suburbanih područja i mogućeg povezivanja pojedinihfunkcija i njihovog međusobnog povezivanja i prožimanja, u nekim područjima je već moguće formiranje pojedinihgradskih regiona. Iako još nema jednoznačne evidencije o tome da se urbanizovana područja u Crnoj Gori spajaju,osim u pojedinim djelovima Primorja, već je moguće predvidjeti buduće formiranje i rast urbanih aglomeracija napravcima Podgorica – Danilovgrad – Tuzi – Golubovci, Herceg Novi – Tivat, Budva – Petrovac i Sutomore – Bar –Ulcinj.Grupisanje radnih mjesta u centrima zapošljavanja.- Gradovi i druga urbana naselja su glavna središtazapošljavanja. Većina radnih mjesta je u najvećim naseljima. Takav prostorni razmještaj predstavlja glavni izvorvisokog učešća dnevnih radnih migracija. Mnogi zaposleni ne rade u naselju gdje imaju stalno prebivalište.Razmještaj privrednih i društvenih djelatnosti u gradovima i drugim naseljima.- Koncentracija idisperzija manifestuju se i preko razmještaja djelatnosti po naseljima. U urbanim i pretežno urbanim naseljima,registrovana je velika većina svih djelatnosti. U pogledu vrste djelatnosti, u urbanim naseljima su to uglavnomtercijarne i kvartarne djelatnosti (trgovina, ugostiteljstvo, turizam, finansijske usluge, školstvo, zdravstvo, socijalneustanove, državna uprava i organi lokalne vlasti i samouprave, kultura i sport). U pojedinim gradovima još suznačajne industrijske i druge prerađivačke djelatnosti, iako se njihovo učešće u BDP-u smanjuje, nakon višegodišnjestagnacije ili restruktuiranja, a tako i učešće saobraćaja i pratećih usluga. U vezi sa tim, u posljednjih desetak godinamala dostupnost pojedinih perifernih područja, odnosno centara, predstavljala je znatan ograničavajući faktor zaprestrukturiranje privrede, ili za uvođenje novih privrednih programa, što je izazvalo porast dnevnih radnihmigracija, a često i dodatno iseljavanje sa tih područja. Niska dostupnost za usluge višeg ranga (obrazovanje,zdravstvena zaštita i dr.) naročito je karakteristična za planinska i/ili prigranična područja.3.4.2. Dostignuti nivo urbanizacije i glavni problemi gradovaGradovi kao centri i nosioci privrednog razvoja.- Gradovi i druga urbana naselja u Crnoj Gori čine centre inosioce privrednog i društvenog razvoja, a u manjoj mjeri i pojedina seoska, turistička i područja posebnogprirodnog značaja. U njima je, međutim, koncentrisana i većina ključnih razvojnih problema. Razmještaj, veličina idanašnje stanje većih (centralnih) naselja u strukturi urbane mreže ne omogućavaju optimalan privredni razvoj iveću gustinu javne infrastrukture. Mnogi gradovi imaju jednostranu funkcionalnu strukturu, sa dodatnimograničenjima koja su nastala kao posljedica ekonomske, socijalne i druge krize i nedovoljnog privrednog rasta uperiodu od početka devedesetih godina, odnosno sa umanjenim kapacitetima u privredi. Ovi problemi su dodatnousloženi zbog migracionih procesa, koji su doveli do toga da je demografski pritisak najveći upravo na gradove,odnosno najveća urbana naselja.Zagađenost životne sredine u gradovima i regionalne razlike.- Gradovi su najveći potrošači prostora,energije i resursa, a tako i najveći generatori raznih polutanata koji opterećuju životnu sredinu u urbanim i drugimapodručjima, a naročito vodu i vazduh. U sistem organizovanog odlaganja i tretmana raznih otpadnih materijauključen je manji dio stanovništva, što se odnosi i na otpadne vode. Poseban problem predstavljaju otpadne vode izproizvodnje. U većini područja kvalitet vode za piće je zadovoljavajući, ali je stanje infrastrukturnih i objekata iuređaja za vodosnabdjevanje mahom loše, pa se velike količine vode gube u sistemima. U najvećim gradovima jevisok nivo buke od saobraćaja i proizvodnih djelatnosti, što smanjuje kvalitet životne sredine. Turizam je, takođe,jedan od faktora zagađivanja životne sredine.Urbana bezbjednost i sigurnost.- Budući da stanje urbane bezbjednosti i sigurnosti nije uvijek na traženomnivou, naročito u većim urbanim područjima, ovim pitanjima treba posvetiti više pažnje, a u prvom redu raznimoblicima kažnjivih djela, saobraćajnih nesreća, kršenja javnog reda i mira i sl. Naročito treba štititi i povećatibezbjednost javnog prostora u gradovima i naseljima, te omogućiti sigurnu upotrebu prostora za različite legalnenamjene i korisnike.Neplanski rast gradskih i drugih naselja i stanje planske dokumentacije i informatičke podrške zaplaniranje.- U najvećem broju slučajeva, rast i razvoj gradskih i drugih naselja odvijali su se spontano, u čemu jeveliko učešće bespravne izgradnje. Ovo je velikim dijelom posljedica nedovoljne i neodgovarajuće planskedokumentacije, a jednim dijelom i posljedica niske planske discipline u ostvarivanju postojećih planova. Imajući uvidu vrijeme kada su usvojeni, većina prostornih planova opština i generalnih urbanističkih planova rađena je naosnovu razvojnih i društvenih pretpostavki koje se bitno razlikuju od današnjih. Stoga, takvi planovi nijesu mogli daspriječe negativne razvojne pojave u prostoru u proteklom periodu, a u novije doba su se uglavnom pokazali kaoneodgovarajući, u izmijenjenim društvenim, socijalnim i privrednim uslovima. Uz to, stara generacija planova,Strana 53

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrttipično, ne sadrži sav implementacijski mehanizam koji je inače neophodan za dosljedno i efikasno ostvarivanjeključnih planskih odredbi, pa i to predstavlja važan razlog zbog kojeg je velik broj planova manje upotrebljiv.Ukupno, kao posljedica radikalno promijenjenih pretpostavki i uslova, često i neadekvatnih planova i kašnjenja udonošenju planske dokumentacije, u Crnoj Gori dominira neracionalno korišćenje postojećih građevinskih isaobraćajnih površina. Naročito je nepovoljno to što se veoma često gradi u prostoru koji po urbanističkimkriterijumima nije najprimjereniji za pojedine vrste djelatnosti, odnosno za koji ne postoje odgovarajući urbanističkidokumenti (planovi, lokalni propisi i sl.).Degradirana urbana područja i područja koja nijesu aktivirana za savremeni razvoj.- Pojedinanapuštena industrijska, rudarska, vojna i druga slična područja još nijesu obuhvaćena lokalnim prostornim i drugimrazvojnim dokumentima, iako mogu biti od važnosti za budući razvoj. To je, međutim, neophodno učiniti što prije,naročito ako se za duži budući period računa da primarna namjena neće biti obnovljena, da bi se spriječiloizmještanje vitalnih gradskih funkcija iz manjih urbanih centara. Takođe je neophodno zaštititi prigradske djelovegradskih centara od dalje nekontrolisane suburbanizacije. Naznačene procese tzv. „urbane reciklaže” treba ubrzati, aodredbe o tome što prije treba izraditi u odgovarajućim planovima i drugim lokalnim dokumentima.Stambena problematika.- Po popisu 2003. godine, Crna Gora je imala oko 180.000 domaćinstava i 240.000stanova. Iz takvih podataka bi se moglo zaključiti da u Crnoj Gori nema stambenog deficita. Međutim, stanje jedrugačije. Veliki broj stanova namijenjen je povremenoj upotrebi, dok je u demografski ugroženim i ekonomskiperifernim područjima veliki broj stanova napušten. Velike su regionalne razlike u cijeni stanova, koje prate tražnju,pri čemu cijene stanova u Podgorici i na Primorju znatno premašuju cijene u drugim regionima.Značajno je i smanjivanje kvaliteta (građevinsko-tehničkih karakteristika) stambenih zgrada, naročito poslijeprivatizacije stambenog fonda i ukidanja društevnih stambenih fondova. Kao posljedica, u novijem perioduodržavanje stambenog fonda bilo je nedovoljno, što bi imalo i veoma nepovoljne posljedice u slučaju elementarnihkatastrofa. Poseban aspekt predstavlja pojava naselja za marginalizovane grupe stanovništva, tipično sa nižimstepenom infrastrukturne opremljenosti i nezadovoljavajućim kvalitetom stambenih jedinica.Osnovna polazišta za dalje rješavanje stambene problematike su:− Stambena tražnja znatno nadmašuje ponudu, naročito u najvećim gradovima i turističkim primorskimsredištima;− Primjetan je nedostatak socijalnih stanova u vlasništvu i upravljanju opštinskih fondova;− U mnogim područjima zahtijevi i pritisci za individualnu izgradnju nadmašuju prostorne mogućnosti;3.4.3. Stanje razvoja seoskih naseljaZa seoska područja karakteristična je niža gustina naseljenosti i pretežna zaposlenost stanovništva u poljoprivredi išumarstvu. Mrežu naselja u seoskim područjima, po pravilu, čine manja naselja sa manjim brojem usluga i urbanihdjelatnosti. Pretežni dio seoskih naselja u Crnoj Gori spada u tip razbijenih naselja, sa raštrkanom prostornomstrukturom, kao i sa određenim stepenom koncentracije izgradnje u seoskim centrima. Veću koncentraciju izgradnjei bolju opremljenost imaju naselja u ravnicama, odnosno u blizini većih gradova.Crnogorska seoska područja mogu se podijeliti u pet osnovnih grupa, i to:− Seoska područja u blizini gusto urbanizovanih mjesta ili blizini većih gradova;− Seoska turistička područja;− Seoska područja sa mješovitim djelatnostima, koja još zavise od poljoprivrednih djelatnosti, ali je primjetan irazvoj drugih, na primjer, turizma, industrije i usluga;− Pretežno poljoprivredna seoska područja;− Teško dostupna seoska područja u brdskim i planinskim područjima, gdje su tipične djelatnosti šumarstvo iekstenzivno stočarstvo;Polazišta za dalje uređenje prostora su:− Stepen očuvanosti kulturnog pejzaža u seoskim područjima vrlo je različit, što upućuje na neophdonostpreduzimanja diferenciranih mjera;− Poljoprivreda je još uvijek značajan faktor oblikovanja pejzaža u seoskim područjima, što ubuduće trebaposebno stimulisati;− Značajan dio seoskih područja ima ograničenja za razvoj, dijelom i zbog nepovoljnih opštih trendova u pogledustanovništva, privrednog rasta, itd;Strana 54

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt−−Demografsko pražnjenje većeg dijela brdskog i planinskog područja predstavlja znatno ograničenje za ukupnirazvoj Crne Gore, što zahtijeva preduzimanje većeg broja novih mjera;U mnogim seoskim naseljima prostorna stuktura znatno je izmijenjena zbog nebrige za tradicionalne kulturneobrasce, što iziskuje uvođenje novih politika u ovoj oblasti, da se ne bi nastavili negativni procesi.3.5. Privredni razvoj3.5.1. Opšte odlike privrednog razvojaEkonomska recesija devedesetih godina zajedno sa ne-efikasnostima i strukturnim neprilagođenositma naslijeđenimiz perioda planske ekonomije doprinijeli su nezadovoljavajućem stanju u crnogorskoj ekonomiji.Međutim u drugoj polovini devedesetih godina, pad privrednih aktivnosti je zaustavljen. Poslije 2000. godine, dolazido ubrzanijeg oporavka privrede. Privredni rast je dinamičniji i stabilniji. BDP u 2004. godini je iznosio 1565,1milion € ( MONSTAT ) i veći je za 53,1% od ostvarenog u 2000. godini. U istom periodu ukupni broj zaposlenihporastao je na oko 144.000 hiljade u 2005. godini. Istovremeno je broj nezaposlenih smanjen na oko 49.000 ( čimeje stopa nezaposlenosti smanjena na oko 19% ). Prosječna neto zarada iznosila je 213 €. Vidljiv napredak ostvaren je iu suzbijanju sive ekonomije, čije je učešće u BDP-u značajno smanjeno i ne prelazi 20% u 2004. godini. Smanjena jestopa inflacije na 4,3% u 2004., odnosno 1,8% u 2005. godini. Učešće deficita državnog budžeta u BDP je smanjeno iispod je 3%.Crna Gora je u 1989. godini ostvarila suficit u robnoj razmjeni sa inostranstvom, da bi u posljednjim godinamaostvarivala deficit robne razmjene sa inostranstvom. Deficit predstavlja trajnu (strukturnu) karakteristikuprivređivanja u Crnoj Gori, koju će biti moguće rješavati samo na srednji i dugi rokOsnovni uzroci velikog deficita su:− nedovoljna konkurentnost domaćih proizvoda;− porast domaće tražnje (preko rasta plata i potrošačkih kredita);− liberalan spoljnotrgovinski režim;− nizak stepen iskorišćenosti kapaciteta;− znatan iznos neregistrovanih prihoda.Učešće spoljnog duga u BDP je u 2003. i 2004. godini bilo na nivou 30 - 33% (u apsolutnom iznosu, spoljni dug jeiznosio 438 odnosno 502 miliona € ). Ostali pokazatelji makro-ekonomskih kretanja govore o još uvijek visokomučešću javnih rashoda u BDP i nedovoljnim (iako rastućim) stranim direktnim investicijama (oko 70 miliona € u2004. i 383 miliona € u 2005. godini ). Ostvareni su pozitivni trendovi u bankarskom sektoru sa rastom kreditneaktivnosti, depozita i štednjeOstvareni su značajni rezultati restrukturiranja i visok stepen privatizacije. Prema najnovijim podacima i analizivlasničke strukture kapitala, u crnogorskim akcionarskim društvima od 368 preduzeća, koliko ih je registrovano uCrnoj Gori, država ima vlasnički udio u 115 kompanija, odnosno u 29,5%. Pri tom država još uvijek ima više od 50%vlasniškog učešća, odnosno moć odlučivanja u kapitalu samo u 13,4% ukupnog broja registrovanih akcionarskihdruštava u Crnoj Gori. Drugim riječima, 70,5% od ukupnog broja registrovanih akcionarskih preduzeća u Crnoj Goriima u svojoj vlasničkoj strukturi 100% privatni kapital.3.5.2. Glavni procesi u globalnom razvoju privredeNajznačajniji procesi koji karakterišu globalni razvoj privrede u tržišnom ambijentu su:− Jasno izražena vlasnička struktura i počeci ukrupnjavanja vlasnika;− Kontinuirano suzbijanje sive ekonomije;− sve veće prisustvo afirmisanih preduzeća i investitora iz inostranstva;− Liberalizacija spoljnotrgovinskog prometa i cijena, afirmisali su tržišne uslove privređivanja i stabilizacijuopšteg nivoa cijena;− Pripremanje novih zakonskih propisa u ovoj oblasti, koji će omogućiti sistematsko eliminisanje ili kontroluograničavajućih faktora;− Pokrenute inicijative i izgradnja institucija neophodnih za privrednu integraciju u EU i STO.Strana 55

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.5.3. Nivo razvoja po privrednim granama i glavni problemi3.5.3.1. Rudarstvo i industrijaPoslije pada rudarske i industrijske proizvodnje, od 1996. godine postignuta su određena poboljšanja, koja se nakontoga održavaju bez znatnijih kolebanja.Od kraja osamdesetih godina znatno je promijenjena i struktura zaposlenosti u rudarstvu i industriji. U 1989. godiniprerađivačka industrija zapošljavala je oko 42.000 radnika, a 2002. godine manje od 17.000. U proizvodnji i preradimetala bilo je oko 17.000 zaposlenih u 1989. godini, a 2002, manje od 11.000.U pogledu strukture industrijskog proizvoda, do kraja osamdesetih godina, dominirala je proizvodnja čelika ialuminijuma (25,44%), zatim proizvodnja mašina i električnih uređaja (15,8%), proizvodnja raznih metalnihproizvoda (13,32), proizvodnja električne energije (9,19%), proizvodnja tekstilnih prediva i tkanina (7,35) i vađenjeruda i kamena (6,06%).U posljednjih petnaestak godina, rudarska i industrijska struktura znatno je promijenjena, pa u 2002. godinidominira proizvodnja čelika i aluminijuma (43,5%), zatim proizvodnja električne energije (21,6%), proizvodnjaprehrambenih proizvoda i pića (8,2), proizvodnja soli (7,4%), vađenje rude i kamena (7,2%) i proizvodnja duvanskihproizvoda (6,4%).403530252015Učešće industrije u DP Crne Gore1952-2002105052 55 60 65 70 75 80 85 89 91 92 93 94 96 98 99 0 1 3Grafik 1. - Učešće industrije u formiranju društvenog proizvoda 1952 - 2003. godineOsnovne karakteristike strukturnih promjena u rudarskoj i industrijskoj proizvodnji su sljedeće:− Prema stanju iz 2002. godine, još dominira ekstrakcija ruda, proizvodnja metala, aluminijuma, energije, kaoi industrija koja predstavlja osnovu za egzistenciju stanovništva (proizvodnja hrane, pića i duvana);− Jedan dio industrijskih aktivnosti, od kojih su neke imale značajnu ulogu u stvaranju dohotka (na primjer,proizvodnja mašina i električnih uređaja, proizvodnja finalnih proizvoda u preradi drveta, tekstilnaindustrija i dr.), praktično je nestao;− Privatizovan je, ili je pred privatizacijom, jedan dio industrije koja se očuvala (na primjer, prerada metala,proizvodnja kože i kožnih proizvoda, hemijska industrija i dr.).Uz znatan pad tokom devedesetih godina, industrijska proizvodnja je održavana najviše u proizvodnji energije i uprerađivačkoj industriji, na bazi domaćih sirovina i za potrebe domaćeg tržišta.Kao jedna od glavnih manifestacija negativnih kretanja u periodu 1989-2003. godine, izvoz je prepolovljen, a upogledu strukture izgubljen je ranije dostignuti nivo diversifikacije.Strana 56

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.5.3.2. Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvoU ranijim dokumentima o razvoju ove oblasti, kao i u drugim strateškim dokumentima, poljoprivreda, zajedno saturizmom, stavljana je u prioritetne pravce razvoja. Planirani rast poljoprivredne proizvodnje zasnivan je na štoboljem korišćenju raspoloživih resursa, uz postepeno unaprjeđenje poljoprivredne proizvodnje i skroman rastproduktivnosti. Osnovu poljoprivredne proizvodnje trebalo je da čine privatna gazdinstva, što je pretpostavljalosvođenje migracija sa sela i iz poljoprivrede na minimum.Crna Gora ima samo 741 km 2 kvalitetnijeg poljoprivrednog zemljišta (5,4% teritorije), što ukazuje da ono za CrnuGoru ima poseban značaj. Najveći dio kvalitetnijeg zemljišta, 76,5% se nalazi u opštinama: Podgorica 17%, Pljevlja14,5%, Bijelo Polje 14,2%, Berane 9,5%, Bar 7,4%, Nikšić 7,3%, Ulcinj 5,7%, ostale opštine 0,8-3,9%.Razvoj poljoprivrede i sela u posljednjih 10-15 godina može se zbirno opisati na sljedeći način:− Učešće poljoprivrede i ribarstva u ukupnom društvenom proizvodu Crne Gore kretalo se od 17,9% (1989.) do13,16% (2003.), odnosno oko 15% (u 2004.), a zajedno sa prerađivačkom industrijom (agrokompleksom), toučešće dostiglo je oko 25%.− Glavni proizvodni kapaciteti su mala privatna gazdinstva sa sitnim razbacanim parcelama i posjedomprosječne veličine oko 2 ha. U posjedu 60.043 gazdinstava (2003.) nalazi se oko 96,3% obradivog zemljišta iisto toliko stočnog fonda. Preduzeća i zadruge raspolažu (2003.) sa svega 7040 ha obradivih površina, odčega su 828 ha oranice, 376 ha voćnjaci, 1891 ha vinogradi i 3945 ha livade, dok su pašnjaci činili 172.827 ha,− Fond obradivog zemljišta ostao je skoro na istom nivou (oko 189.000 ha), ali su smanjene površine oranica ibašti, sa 52.725 ha (1989) na 44.818 ha (2003), s tim što je učešće agrara i neobrađenih oranica visoko, ikretalo se od 6400 do 14.826 ha. Ostatak zemljišta se koristio za voćnjake (9580 ha), vinograde (3864 ha) ilivade (131.483 ha)− Uprkos smanjenju poljoprivrednog i seoskog stanovništva došlo je do pogoršanja ionako nepovoljneposjedovne strukture, kao i do usitnjavanja prosječnog posjeda. Nepovoljnost je u tome što ne postojizakonska regulativa koja bi onemogućila dalje usitnjavanje posjeda.− Nedovoljno je izgrađena infrastruktura na selu.− Nedovoljno je prisustvo stručnih službi u samoj proizvodnji.− Nedovoljno je izgrađena vertikalna integracija između primarne poljoprivrede i prerađivačke industrije− Gusta hidrografska mreža vodotoka (oko 2100 ha), vještačkih akumulacija (oko 2300 ha) i prirodnih jezera(oko 26.600 ha) predstavlja značajan, a nedovoljno iskorišćen potencijal za razvoj ribarstva.− Stočni fond drastično je smanjen u brdsko-planinskom području (npr. ovaca sa 488.000 (1989. god.) na243.000 (2003. god.))− Osnovna karakteristika poljoprivrede Crne Gore je nemogućnost da se domaćom proizvodnjom hranezadovolje potrebe stanovništva. Ovu situaciju ilustruju podaci o uvozu poljoprivredno-prehrambenihproizvoda u 2003. godini od preko 200 miliona eura i izvoz od oko 50 miliona, što znači da je ostvarendeficit od oko 150 miliona eura.− Prema popisu iz 2003. godine, aktivno poljoprivredno stanovništvo iznosilo je 7,3%, što je manje nego u bilokojoj zemlji u okruženju, a niže je nego u nizu razvijenih zemalja. Nije u pitanju samo smanjenje brojapoljoprivrenog stanovništva, već ukupnog seoskog stanovništva, koje čini oko 35%. Problem je utoliko većišto su migracije stanovništva i deagrarizacija regionalno i po tipu naselja veoma neravnomjerni. Došlo je dointenzivnih migracija iz Sjevernog ka Središnjem i Južnom regionu.Vlasničkom i upravljačkom transformacijom preduzeća u poljoprivredi i vraćanjem zemljišta iz društvene svojine(oko 5000 ha, po Zakonu iz 1992. godine) propali su zasadi voćnjaka i vinograda, stočni fond, poljoprivrednamehanizacija, skladišni i drugi objekti, i zapušteni su melioracioni sistemi. Cijepanje kompleksa poljoprivrednihpreduzeća, od Ulcinja do Pljevalja i Rožaja, sa najvrednijim poljoprivrednim zemljištima, više je škodilo negodoprinijelo razvoju poljoprivrede, a naškodilo je i prerađivačkim kapacitetima.Prihvatanjem i dosljednom primjenom principa i mehanizama moderne agrarne politike, usklađene sa pravilimaSvjetske trgovinske orgnizacije (STO) i Zajedničke agrarne politike Evropske Unije (CAP) i uz realizaciju projekataMinistarstva poljoprivrede, Zavoda za zapošljavanje, Agencije za mala i srednja preduzeća i najvažnijih donatora(EU, USAD-CHF i IRD, GTZ, UNDP i dr.), stvara se društveni i ekonomski ambijent koji utiče na promjenunaslijeđenog negativnog shvatanja o poljoprivredi. To se najbolje ogleda kroz interes za dobijanje kredita zainvestiranje u poljoprivredni sektor, i sve veće prihvatanje gledišta da bavljenje poljoprivredom može biti porodičnibiznis od kojeg se može solidno zarađivati, ostvarivati pristojan životni standard.Strana 57

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtKao rezultat promjene shvatanja i preduzetih mjera, došlo je do većeg broja promjena nabolje (formiranjeporodičnih farmi; povećanje broja plantaža južnog voća; rast površina pod plastenicima; organizovanje proizvodnjeu privatnim rasadnicima; širenje uzgoja ribe)Šumarstvo kao privredna grana oslanja se na značajnu prirodnu osnovu, što najbolje ilustruje apsolutnašumovitost od 40%. Ovakav procenat šumovitosti ocjenjuje se kao velika povoljnost sa aspekta zaštite i unaprjeđenjaživotne sredine, tim više što relativna šumovitost, zahvaljujući slabijoj naseljenosti većeg dijela Crne Gore, iznosi oko1,0 ha po stanovniku.Prema visinskom rasprostranjenju, šumska vegetacija može se podijeliti na tri osnovna tipa, od kojih prvi pripadanižem ili primorskom (sredozemnom), a druga dva višem, tj. brdovitom i planinskom tipu. U nižem, primorskomtipu, nalazi se pojas zimzelene vegetacije, iznad njega u višem brdovitom dijelu pojas mješovitih listopadnih vrsta sadominacijom hrastova i graba, i najzad, iznad ovoga, planinski pojas bukovih i četinarskih vrsta drveća.Kao privredna grana šumarstvo ostvaraje sve veće učešće u BDP.. Obim šumsko uzgojnih radova, u čitavomanaliziranom periodu, značajno je zaostajala za predviđenim obimom, utvrđenim Osnovama za gazdovanje šumama(posebno kod obnove i podizanja šuma). Ukupna dužina izgrađenih šumskih puteva do 2000. godine iznosi oko2620 km šumskih puteva sa tvrdom podlogom i 620 km puteva sa mekom podlogom. Stepen otvorenosti šuma,mjeren putevima, koji prolaze kroz ekonomske šume obezbjeđuje prosječnu otvorenost u iznosu od oko 7,0 km na1000 ha, što je nedovoljno.Ribarstvo kao privredna grana zasnovana je na potencijalima mreže manjih potoka, rječica, rijeka, nizijskih iplaninskih jezera i akumulacije. Ukupna dužina tekućica iznosi 1715 km, ili 2062 ha vodene površine. Ove vode dajuizuzetno male količine ribe u odosu na potencijalne količine koje zaista mogu da daju. Razlog je u neracionalnomgazdovanju i zagađenosti ovih voda (prije svega industrijsko zagađenje). Površina planinskih jezera koja sunastanjena ribom iznosi ukupno 547 ha, a bare, trstici i ribnjaci 995 ha. Na području Crne Gore u posljednjih 30godina sagrađeno je nekoliko akumulacija. Površina ovih akumulacija pri srednjem vodostaju iznosi oko 2000 ha.Od nizijskih jezera riba se proizvodi u Skadarskom i Šaskom jezeru. Za intenzivnije vršenje ribolova nedostajusredstva, pa je i ulov mali (oko 250-300 t goduišnje). U oko 20 ribnjaka i dva kavezna sistema vrši se uzgoj pastrmki.Za razliku od slatkovodnog, u morskom ribarstvu ostvaruje se godišnji ulov od 477 t ribe. Ribarsku flotu čine 14ribarskih brodova i 170 motornih čamaca. Morskim ribarstvom se bavi 7 preduzeća odnosno zadruga i 84individualna ribara. Ulov morske ribe, posebno plave, ispod je mogućeg bez posljedica izlovljavanja. Ribarska flota jetehnološki zastarjela.3.5.3.3. TurizamU turizmu postoji nesklad između izgrađenih smještajnih kapaciteta i nedovoljne razvijenosti tzv. vanpansionskeponude. Uz to, poseban problem predstavlja nedovoljno razvijena tehnička infrastruktura, u prvom redu vodovodnai putna, a zatim i nepostojanje uređenog sistema kanalisanja i tretmana i odlaganja/ispuštanja otpadnih voda nanajvećem dijelu crnogorske teritorije, odnosno u najvećem broju gradskih i drugih naselja.I pored vrlo uspješnih rezultata na modernizaciji/izgradnji turističke suprastrukture poslednjih godina, funkcionalnoi tehničko stanje najvećeg broja hotela i drugih smještajnih kapaciteta je još uvijek nepovoljno. Takođe, turističkaponuda nije dovoljno razgranata, mjereno potencijalima i turističkim motivima koji postoje. Turizam vidno zaostajeu Sjevernom regionu, iako tamo postoje izvanredni prirodni uslovi za razvoj konvencionalnih oblika ljetnjeg izimskog planinskog turizma, kao i za brojne vidove alternativnog turizma.Zbirno, alternativni, odnosno, noviji oblici turizma nijesu dovoljno razvijeni, a posebno kulturni, religiozni, nautički,ekološki i sl.Vikend kuće i stanovi, kao svojevrstan vid lošijeg korišćenja turističkih resursa, učestvuju sa čak 44% u ukupnimsmještajnim kapacitetima, a osnovni smještajni kapaciteti sa svega 13,62% (hoteli sa samo 9,68%).Stepen koncentracije izgradnje, naročito neturističke, dobio je alarmantne razmjere, što se, naročito ogleda u slučajuBudve.Strana 58

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtTabela 7. - Distribucija smještajnih kapaciteta po regijama i opštinamaredniStanje - avgust 2004. godine % %Regionbrojosnovni komplem. ukupni br.ho.i sl ukupno osnovniI Južni 35.193 76.528 111.721 159 96,18 88,161 opština Nerceg Novi 4843 16.519 21.362 28 19,12 13,762 opština Kotor 1555 3094 4649 11 4,16 4,423 opština Tivat 1820 1598 3418 12 3,06 5,174 opština Budva 13.751 16.913 30.664 56 27,45 39,075 opština Bar 6414 19.134 25.548 32 22,87 18,236 opština Ulcinj 6810 19.270 26.080 20 23,34 19,35II Središnji 1883 360 1523 23 1,31 4,721 opština Podgorica 951 120 1071 15 70,32 50,502 opština Cetinje 420 240 660 1 43,34 22,303 opština Danilovgrad 60 0 60 2 3,94 3,194 opština Nikšić 452 0 452 5 29,68 24,00III Sjeverni 2845 66 2911 28 2,51 7,131 opština Žabljak 968 66 1034 6 35,52 34,022 opština Plužine 40 0 40 1 1,37 1,413 opština Šavnik 57 0 57 1 1,96 2,004 opština Kolašin 483 0 483 5 16,59 16,985 opština Mojkovac 122 0 122 3 4,19 4,296 opština Pljevlja 164 0 164 4 5,63 5,767 opština Bijelo Polje 140 0 140 1 4,81 4,928 opština Berane 275 0 275 3 9,45 9,679 opština Andrijevica 99 0 99 1 3,40 3,4810 opština Plav 274 0 274 1 9,41 9,6311 opština Rožaje 223 0 223 2 7,66 7,84IV UKUPNO 39.921 76.954 116.155 210 100 100Navedeni trendovi su se ustalili, tako da je došlo do daljeg pogoršanja indikatora održivosti turizma na Budvanskojrivijeri, što se proširilo i na susjedne destinacije (Boka Kotorska, posebno Herceg Novi, Bar i Ulcinj).Postojeća struktura smještajnih kapaciteta protivna je strateškim ciljevima razvoja turizma u Crnoj Gori, naročito uodnosu na planirani porast učešća osnovnih smještajnih kapaciteta (na oko 40%).Unutar osnovnih smještajnih kapaciteta dominiraju hoteli (2* i 3*). Pored hotela u osnovnom smještaju zastupljenisu moteli, turistička naselja, pansioni i ostale ugostiteljske jedinice.3.5.3.4. Pomorska privredaPomorska privreda Crne Gore servisira više od 2,5 miliona tona robe iz trgovinske razmjene i oko 66000 putnikagodišnje. Moguće je veće korišćenje lučkih, željezničkih i drumskih kapaciteta, kao i pratećih pomorskih privrednihdjelatnosti. U Crnoj Gori postoje adekvatne institucije za obrazovanje pomoraca. Zaposleno je više od 4500pomoraca svih kvalifikacionih profila - uglavnom na stranim brodovima.U pojasu Morskog dobra postoje dva brodogradilišta: u Bijeloj i Tivtu. Jadransko brodogradilište Bijela zahvata 12,1ha i površinu akvatorija od 35 ha i obavlja remont brodova i servisiranje opreme (motora, turbina, regulatora i sl).Brodoremontni zavod „Sava Kovačević” Tivat, poslovao je u okviru vojske i bio namijenjen prevashodno remontuvojnih brodova. Oba brodogradilišta se nalaze u procesu restrukturiranja i privatizacije.Ostali sadržaji pomorske privrede obrađeni su kroz sektore privrede Crne Gore.Strana 59

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.5.3.5. Ostala privredaTrgovina odslikava sve karakteristike socioekonomskog okruženja, pokazujući se kao najvitalnija oblast utranzitornim uslovima. U 2004. godini u trgovini je registrovano 7275 preduzeća, od čega u trgovini na veliko 4452,trgovini na malo 2787 i spoljnoj trgovini 35 preduzeća. Trgovinska preduzeća učestvuju sa preko 40% ukupnog brojapreduzeća i zapošljavaju oko 11000 radnika ili 10% ukupnog broja zaposlenih u Republici. Ona je, u proteklomdesetogodišnjem periodu, učestvovala između 12 i 18% u stvaranju DP privrede Crne Gore.Osnovna aktuelna obilježja trgovine su:−−−−−Usitnjenost preduzeća i objekata;Visoki troškovi poslovanja i neadekvatan menadžment;Visoka nelikvidnost i nedostatak obrtnih sredstava;Neregularni tržišni uslovi, posebno pristunost sivog tržišta;Opšta privredna nelikvidnsot i nizak nivo standarda, koji se direktno odražavaju na trgovinu.Aktuelni bankarski sistem je reformski i ekonomski sasvim zaokružen, sa sve većim prisustvom privatnogkapitala. Sada na bankarskom tržištu transakcije obavlja 8 banaka. U protekle tri godine stalno raste depozitna ulogabanaka. Bilansna suma banaka se stalno povećavala tako da u 2004. godini iznosi 27%. Likvidnost stalno raste, pa jekrajem prošle godine bila povećana za 72%. Kamatne stope su i dalje visoke, ali sa tendencijom pada.Kao učesnike na tržištu kapitala potrebno je napomenuti i Komisiju za hartije od vrijednosti, Centralnudepozitarnu agenciju, berze, brokerske kuće, privatizacione investicione fondove i osiguravajuća društva. Njihovauloga i obim transakcija iz godine u godinu raste. U Crnoj Gori je registrovano šest osiguravajućih društava, i dvijeagencije za poslove posredovanja u osiguranju. U pripremi je Zakon o osiguranju. Lider na tržištu osiguranja je„Lovćen”, sa transakcijama četiri puta većim od najbližeg konkurenta.Slobodne zone.- Crna Gora se opredijelila za stimulisanje priliva inokapitala gdje bi slobodne zone bile posebnoprivlačne. U tom smislu se i očekuju brojne carinske, poreske, lokacione, organizacione i druge olakšice, te ćeslobodne zone biti vrlo traženi centri razvoja ali strogo usmjereni na održivi kapacitet prostora.Slobodna zona Bar ima izvanredne prostorne uslove pošto je, sa 250 ha i izgrađenim prostorom od 10.000 m 2koliko sada ima, obezbijeđen ukupan prostor od 600 ha u zaleđu.Slobodna zona Kotor se sastoji iz dva dijela. Prvi dio je Poslovni centar Škaljari, na mjestu stare industrijske zone,od oko 20.000 m 2 i planira se za izgradnju modernog poslovno trgovačkog centra. Središna pozicija u naselju dajevelike mogućnosti za razvoj ovog centra, posebno što se zona oslanja na Luku Kotor. U Grbaljskom polju, privrednazona takođe zahvata oko 20.000 m 2 , a nalazi se u slobodnom prostoru. Prostor ove zone se može koristiti za potrebeproizvodnje, obrade, dorade i sortiranje robe, kao i kompletiranje već izgrađenih industrijskih kapaciteta. Ostavlja semogućnost da se u sklopu luke Zelenika, organizuje slobodna zona, s tim da bi veći dio kapaciteta trebalo predvidjetiu dijelu iza Jadranske magistrale, a ne na samoj obali, koja je ionako prezagušena.3.6. Opremljenost prostora društvenim djelatnostima i dostignuti nivo razvoja3.6.1. Opšte stanje opremljenosti i razvijenostiKadrovska baza i njena kvalifikaciona struktura je stalno mijenjana, sa tendencijom smanjenja ukupnog brojazaposlenih u dužem periodu, a blagog povećanja u čitavoj sferi u pojedinim godinama. Od svih djelatnosti, jedino jeu obrazovanju evidentno smanjenje ukupnog broja zaposlenih. Ukupan broj zaposlenih u svim društvenimdjelatnostima iznosi oko 27.000. Godine 2003. iznosio je 26.756, tj. 23,9% ukupno zaposlenih u Crnoj Gori. Najvećibroj zaposlenih je u obrazovanju (13.016, tj. 48,6%), zatim u zdravstvu i socijalnom radu (10.021, odnosno 37,5%), au ostalim djelatnostima 3719, tj. 13,9% ukupno zaposlenih u društvenim djelatnostima.Materijalna baza je bila skromna u odnosu na potrebe, prije svega kao rezultat skromnih izdvajanja iz republičkogbudžeta Crne Gore. Najviše sredstava izdvojeno je za obrazovanje, zdravstvo, socijalno staranje i socijalnu zaštitu, aStrana 60

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtnajmanje za nauku. Predviđeni izdaci za društvene djelatnosti su u porastu, a za 2005. godinu iznosili su 149,66miliona €.3.6.2. Nivo razvoja obrazovno vaspitnih institucijaSistem obrazovanja u Crnoj Gori, koji je bio u primjeni od 1991. godine do sprovođenja reforme obrazovanja, bio jenaglašeno centralizovan (na republičkom nivou). Od početka procesa tranzicije, preduzete su radikalne promjene,često uz pomoć međunarodnih institucija i organizacija, donatora i drugih aktera i na osnovu odgovarajućihmeđunarodnih dokumenata. Osnovni pravci promjena tiču se većeg broja ključnih pitanja, tj. strukture obrazovnihinstitucija; razvoja nastavnog plana (kurikuluma); rukovođenja, upravljanja i finansiranja obrazovanja i statusa iobrazovanja nastavno-vaspitnog kadra.Okosnicu promjena, koje se zasnivaju i programirane su na osnovu većeg broja strateških dokumenata, čini:−−−−−−−Decentralizacija sistema i prakse, koja je omogućila demokratizaciju odnosa i veću participacijupredstavnika lokalne uprave, građana, njihovih asocijacija i roditelja u svim obrazovnim promjenama, čimeim je omogućeno da direktno utiču na rad u školama i na odvijanje obrazovnog procesa;Dugoročna informatizacija, odnosno uvođenje ICT (informacione i komunikacione tehnologije) u obrazovnisistem Crne Gore, predstavlja dugoročan proces, budući da su za nju neophodna velika sredstva, kako zatehničku infrastrukturu i odgovarajuće informatičke tehnologije, tako i za profesionalni razvoj nastavnogkadra. U tim okvirima, računa se da će implementacija trajati najmanje pet godina, a u tome na učešće svihaktera, intenzivnu interakciju i komunikaciju i razne oblike partnerstva;Razvoj sistema i prakse obrazovanja, koji čine sastavni dio, a ujedno i podršku strateškim ciljevima CrneGore u izgradnji demokratskog, ekonomski prosperitetnog i otvorenog društva;Radikalno povišenje kvaliteta profesionalnog kadra, i u neposrednom procesu obrazovanja i u upravi;Racionalizacija mreže ustanova;Stavljanje u prvi plan razvoj ličnosti i individualnosti, bez obzira na pol, socijalno i kulturno porijeklo inacionalnu i vjersku pripadnost;Bolja struktura ulaganja u materijalne uslove, kako bi se poboljšali postojeći uslovi, koji su u mnogimpogledima nepovoljni. 4Predškolsko vaspitanje i obrazovanje.- Od 1. septembra 2004. godine počeo se primjenjivati sistemdevetogodišnjeg osnovnog obrazovanja. Postupno uvođenje ovog sistema treba da traje do školske 2008/2009.godine. Granica obuhvata predškolske generacije, pomjera se naniže, na djecu do 6 godina starosti, čime se brojpredškolske djece smanjuje za oko 5000.Zakonom o predškolskom vaspitanju i obrazovanju predviđeno je da se predškolske ustanove mogu osnivati i uprivatnoj svojini, u skladu s određenim principima, što je uticalo na formiranje raznih vrtića u privatnom sektoru.Studije vaspitača za rad u predškolskim ustanovama u skladu sa promjenama u obrazovanju produžene su na trigodine. Polaznici su žene, dok je potrebno stimulisati i upis osoba muškog pola.U prethodnom desetogodišnjem periodu ostvaren je veći broj promjena nabolje, ali još nedovoljno:−−Prije svega, povećan je ukupan broj predškolskih ustanova i korisnika (i u odnosu na odgovarajuću grupustanovnika i zaposlenih), dok je istovremeno smanjen broj korisnika po vaspitnom radniku. I pored toga,broj predškolskih ustanova u Crnoj Gori izuzetno je mali (75) i, zbirno nedovoljan, mjereno porastom brojadjece na jednu predškolsku ustanovu i stepenom obuhvatnosti ove generacije. Posebno je nedovoljan stepenobuhvaćenosti predškolskim vaspitanjem i obrazovanjem djece iznad 3 godine starosti;Najčešće, objekti predškolskih ustanova locirani su na područjima većih gradova (Podgorica, Nikšić, BijeloPolje i dr.), gradova na Primorju (Bar, Budva, Kotor, Tivat, Herceg Novi i dr.) i prigradskih naselja, a rjeđe umanje razvijenim opštinama, na seoskom području i u manjim mjestima i naseljima. Izrazit je nedostatakpredškolskih ustanova, a tako i nedovoljan prostor u odnosu na potrebe, u pojedinim većim gradskimaglomeracijama (Podgorica, Nikšić, Bijelo Polje i Bar).4 Za školsku godinu 2004/2005. raspolaže se sa 612 objekata u kojima se odvija nastavni proces (ukupne površine 567.381 m 2 ), kao i sa 153objekta (površine 18.695 m 2 ) koji se sada ne koriste. S obzirom na to da ulaganja u školsku infrastrukturu u prošloj deceniji nijesu mogla dazadovolje stvarne potrebe, većina školskih objekata ne zadovoljava tražene uslove. Uz to, a imajući u vidu stalne migracije stanovništva, uosnovnom obrazovanju ima viška neiskorišćenog prostora školskih objekata, pretežno u Sjevernom regionu, dok su istovremeno kapacitetiobjekata vaspitno-obrazovnih ustanova preopterećeni u gradskim sredinama, naročito u Podgorici.Strana 61

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtOsnovno obrazovanje.- Po novom obrazovnom programu, u prvi razred upisuju se djeca koja do krajakalendarske godine pune šest godina, sa obuhvatom djece do četrnaest godina. Obuhvatnost generacije ovimoblikom obrazovanja je potpuna, a ovaj vid obrazovanja, odnosno školovanja, je najrazvijeniji i zastupljen je, kaoobavezan i besplatan. Novim konceptom devetogodišnje osnovne škole kontingent školske djece – osnovaca bićepovećan za oko 5000.Kao posljedica opadanja stope nataliteta i prirodnog priraštaja stanovništva, a naročito u nekim opštinama CrneGore, broj učenika i škola osnovnog obrazovanja se smanjuje. U 2003. godini u 474 redovne osnovne škole (3481područno odjeljenje) bilo je 74.005 učenika i 4942 nastavnika, što označava primjetno manje škola u odnosu na1993. godinu, uz povećanje broja odjeljenja i smanjenje broja učenika. Istovremeno je povećan broj učenika koji suzavršili osnovnu školu, kao i broj nastavnika. Time je smanjen broj učenika na jednu školu, na jednog nastavnika i najedno odjeljenje.U oblasti specijalnog osnovnog obrazovanja, broj škola je povećan (sada ih ima 13), smanjen je broj odjeljenja iučenika (42), a povećan je broj učenika koji su završili školu (273) i broj nastavnika.Prostorni raspored škola, učenika i nastavnika je neravnomjeran, bilo na regionalnom, ili na opštinskom nivou. Onprati osnovna demografska kretanja. U pogledu regionalnog razmještaja, budući da je koncentracija stanovništvanajveća u Središnjem regionu, u njemu broj učenika po stanovniku pripadajućeg područja tendencijski raste, dokopada u Sjevernom i Južnom. U posmatranom periodu, učešće broja učenika u ukupnom broju značajno se povećavau Središnjem regionu (sa 40,8% na 44,7%), neznatno u Južnom (sa 22,2% na 22,4%), dok se u Sjevernom znatnosmanjuje (sa 37,0% na 32,9%). Dok, dakle, u Sjevernom regionu obje veličine opadaju, a u Središnjem obje rastu, uJužnom je kretanje divergentno (broj stanovnika raste, a smanjuje se broj učenika). U tom pogledu, nepovoljnakretanja u Sjevernom regionu su već alarmantna, dok se u preostala dva regiona očekuje nastavljanje, pa iintenziviranje navedenih tendencija.Na opštinskom nivou, najveća koncentracija škola, učenika i nastavnika je u Podgorici, Bijelom Polju, Nikšiću iPljevljima, a zatim u Baru i Rožajama.Srednje obrazovanje.- Prema najnovijim promjenama u školskom sistemu, jača uloga srednjih škola, koje mogubiti organizovane kao gimnazije, umjetničke ili stručne škole. U gimnaziji se stiče opšte obrazovanje za rad i dalješkolovanje, u trajanju od četiri godine. U umjetničkoj školi stiče se srednje obrazovanje za rad i dalje školovanje, utrajanju od četiri godine. U stručnoj školi stiče se srednje obrazovanje za rad i dalje školovanje, u trajanju od tri, iličetiri godine.U Crnoj Gori su 44 škole za redovno srednje obrazovanje, odnosno 1151 odjeljenje, sa 31.257 učenika i 2007nastavnika. U periodu od 1993. do 2003. godine ostvareno je nekoliko pozitivnih promjena: povećana jeobuhvatnost, odnosno generacije, kao i broj srednjih škola, učenika, svršenih učenika i nastavnika.U Crnoj Gori rade tri srednje škole za specijalno obrazovanje (sa 23 odjeljenja, 131 učenikom i 48 nastavnika), uPodgorici i Kotoru. Riječ je o školama za tjelesno invalidnu, slijepu, mentalno retardiranu, gluvu i nagluvu djecu idjecu sa poremećajima u ponašanju i ličnosti, koja ne mogu da prate redovne nastavne programe. Za njih jeorganizovana nastava i boravak u školama zavodskog tipa, koje pored škole imaju i domove za smještaj i školskeradionice. U njima učenici najčešće stiču sva tri nivoa obrazovanja (predškolsko, osnovno i srednje).Obuhvatnost generacije od 15 do 19 godina redovnim srednjim obrazovanjem iznosi 63,3%, a kada se uključe iučenici srednje specijalne škole 63,5%. I prostorni razmještaj srednjih škola je neravnomjeran, posmatrano naregionalnom i opštinskom nivou.Broj učenika po stanovniku pripadajućeg područja povećava se u svim područjima, a naročito u Sjevernom regionu.Učešće broja učenika pojedinih područja u ukupnom broju stanovnika regiona povećava se u Južnom, dok sesmanjuje u Centralnom i, još više, u Sjevernom.Najveći broj srednjih škola je u Podgorici (10), Nikšiću i Beranama (po četiri) i Bijelom Polju (tri škole).Više i visoko obrazovanje.- Postojećim sistemom redovnog visokoškolskog obrazovanja obuhvaćen je značajanbroj mlade populacije stanovništva. Školske godine 2002/2003. obuhvatnost je iznosila 21,0% starosne grupe od 20do 24 godine, odnosno 74,6% svršenih srednjoškolaca. Posljednjih godina nastavni planovi i programi suStrana 62

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtosavremenjeni. U toku je reforma sistema i prakse visokoškolskog obrazovanja prema Bolonjskoj povelji, a ECTS(Evropski sistem prenosa bodova) primjenjuje se na Univerzitetu Crne Gore od školske 2003/2004. godine.Mrežu visokoškolskih jedinica, sa 10.270 studenata i 699 nastavnika u 2005. godini, čini 11 fakulteta i tri instituta, triakademije i fakulteta umjetnosti i tri više škole. Od studijske godine 2004/2005. počinju da rade i prvi privatnifakulteti u Baru i Podgorici sa formiranjem od ove godine privatnog univerziteta (Mediteran).U posljednjih desetak godina ostvaren je velik broj pozitivnih promjena, u pogledu broja institucija/organizacija,studenata i nastavnika, otvaranja novih univerzitetskih jedinica, povećanja broja studenata u odnosu nareprezentativan broj stanovnika i zaposlenih, itd. Uopšte uzevši, u ovoj oblasti trend promjena je nabolje.Znatan broj mladih iz Crne Gore studira na univerzitetima izvan Republike, a tako i studenti iz bivših jugoslovenskihrepublika na Univerzitetu Crne Gore.Prostorni kapaciteti visokog obrazovanja za posljednjih deset godina znatno su povećani, čime su poboljšaniprostorni strandardi po studentu. U Podgorici su sagrađeni objekti za Medicinski fakultet (3400 m 2 ) i Pretkliničkoodjeljenje Medicinskog fakulteta (2300 m 2 ), a izvršena je i nadogradnja na zgradi Ekonomskog i Pravnog fakulteta(3000 m 2 ).Neformalno obrazovanje odraslih.- Vanškolsko i neverifikovano obrazovanje odraslih odvija se u okviru onihobrazovnih centara iz ranijeg sistema narodnih i radničkih univerziteta, koji su se organizovali na ekonomskimosnovama i opstali na tržištu (u Nikšiću, Podgorici i Herceg Novom). Pored toga, odrasli se obrazuju i u srednjim ivišim školama, na fakultetima i akademijama, u centrima za obuku u preduzećima, u Zavodu za zapošljavanje,pojedinim nevladinim organizacijama, profesionalnim udruženjima.Dok ovi vidovi obrazovanja dobijaju sve veći značaj, naročito u najrazvijenijim zemljama, u Crnoj Gori još ne uživajusvu neophodnu zakonsku, institucionalnu, finansijsku i drugu podršku. Naročito je nedovoljno izdvajanjematerijalnih sredstava, pa je obuhvat ovog vida obrazovanja veoma mali, između 5000 i 10.000 osoba, što jedrastično nedovoljno. 5Uključivanje izbjeglica i interno raseljenih lica u obrazovni sistem.- Od početka dolaska izbjeglica u CrnuGoru, Ministarstvo prosvjete i nauke, u saradnji sa međunarodnim institucijama i organizacijama, nacionalniminstitucijama, nevladinim organizacijama i drugim akterima, vršilo je njihovo konstantno uključivanje u sve vidoveredovnog obrazovnog sistema. Donijelo je i posebne uredbe, zarad lakšeg uključivanja izbjeglica u procesobrazovanja u Crnoj Gori, čime bi se obezbijedio nastavak njihovog obrazovanja. Izbjeglim licima je omogućenouključivanje u obrazovni sistem i bez odgovarajuće dokumentacije koja je neophodna za nastavak školovanja (ako imje ostala u mjestima odakle su izbjegli). S obzirom na to da je u Crnoj Gori već postojala migracija domicilnogstanovništva iz Sjevernog regiona u Središnji i Južni, dolazak izbjeglica dodatno je opteretio ionako popunjeneškolske kapacitete u tim djelovima Republike. Ovdje su škole inače preopterećene, a naročito u područjima gdje živeRomi. Najveće opterećenje srednjih škola je u Podgorici, dok najviše kapaciteta u osnovnim školama i predškolskimustanovama nedostaje u opštinama Podgorica, Bar i Budva.Ukupan broj interno raseljenih lica sa Kosova koja su upisana u osnovne škole u 2003. godini iznosio je 1692, a usrednjim školama 493 osobe.Sprovodi se i obrazovanje odraslih interno raseljenih lica, uglavnom Roma, čime se nastoji ublažiti jedan odosnovnih uzroka ekstremnog siromaštva Roma, tj. nepismenost velikog dijela romske populacije. U okviru projektaREI, sprovodi se program obuke nastavnog osoblja koje zatim obrazuje romsku djecu u predškolskom i osnovnomobrazovanju.3.6.3. Stanje razvoja naučnih djelatnostiIako u ogromnom porastu, društvena briga za razvoj nauke, kao jednog od ključnih faktora individualnog idruštvenog napretka, još je nedovoljna, pa je stoga i nauka nedovoljno razvijena da odgovori na brojna složenapitanja funkcionisanja i razvoja društva. Ovo predstavlja poseban hendikep za Crnu Goru, koja je još privrednonedovoljno razvijeno područje. Nauka treba da ima ključnu ulogu u rješavanju velikog broja razvojnih problema5 Primjera radi, u Sloveniji, u posljednjih nekoliko godina, preko 50% zaposlenih i preko 20% nezaposlenih prođe određeni vid usavršavanja iobuke.Strana 63

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtCrne Gore, a u prvom redu da olakša prevazilaženje niskog stepena privrednog i socijalnog razvoja, pozitivno utičena obnovu privrednih aktivnosti i privrednog rasta i stvori saznajne pretpostavke za uspostavljanje održivog razvojaCrne Gore i podizanje životnog standarda, odnosno kvaliteta življenja stanovnika.Kao rezultat nepovoljnijih uslova za razvoj nauke (u odnosu na druge države - bivše republike SFRJ), crnogorskanauka znatno zaostaje, u pogledu raširenosti naučnoistraživačkog rada i naučnih rezultata (posebno, u produkcijinaučnih radova). Osim sveopšte društvene krize od kraja osamdesetih godina, potonje međunarodne izolacije zemljei malih i nedovoljnih ulaganja, nepovoljno je uticala i nestabilnost institucionalnog okvira od početka procesatranzicije, koja nije pogodovala uspostavljanju trajno povoljnih uslova za razvoj nauke.Mjereno čak i u odnosu na manje razvijene zemlje, a još više ako se poredi sa razvijenijim zemljama (na primjer, sazemljama – članicama Evropske unije), broj i kvalitet naučnih institucija/organizacija i naučnog kadra nedovoljni suu odnosu potrebe, tj. u odnosu na savremeni imperativ da nauka postane ključni faktor razvoja. Materijalnaizdvajanja za nauku su mala i nedovoljna, budući da u BDP-u Crne Gore učestvuju sa manje od 0,1%, čime je naučnadjelatnost marginalizovana u sistemu društvene raspodjele, odnoso rashoda. Osim toga, još nije donijeta dugoročnastrategija razvoja naučno-istraživačke djelatnosti i rada, koja je inače neophodna i kojom se definišu svi strateškielementi koji su ovdje važni (kao što je to praksa u velikom broju zemalja koje imaju i primjenjuju ovakav strateškidokument).Mrežu institucija i organizacija u ovoj oblasti čine:− Crnogorska akademija nauka i umjetnosti (CANU);− Univerzitet Crne Gore i fakulteti i instituti koji mu pripadaju;− Tri naučna instituta (Istorijski institut, Biotehnički institut i Institut za biologiju mora);− Posebni istraživački centi: IRJ Institut za crnu metalurgiju AD Nikšić (koji je postao samostalno privrednodruštvo, sa definisanim vlasnicima, nakon reorganizacije i restrukturiranja HK Željezara), JU Centar zaekotoksikološka ispitivanja Crne Gore (koja je u Crnoj Gori jedina sertifikovana i akreditovana institucija zaimplementaciju propisa Evropske unije u ovoj oblasti), JU Zavod za geološka istraživanja Crne Gore, JUSeizmološki zavod Crne Gore i dr.Pored navedenih institucija, u proteklom periodu je i Dukljanska akademija nauka i umjetnosti, inače registrovanakao NVO, kroz svoju istraživačku i izdavačku djelatnost, već značajno doprinijela jačanju naučne osnove i kulture uCrnoj Gori.Tokom devedesetih godina bilo je velikih promašaja u odlučivanju o nauci u Crnoj Gori. Kao jedna od posljedica,došlo je do smanjenja kadrovskog potencijala pojedinih naučnih instituta, naročito poslije 1996. godine, jer sukrajem 1995. godine ukinute tri naučne institucije, tj. Biološki zavod, Medicinski institut i Institut za društvenoekonomskaistraživanja, IDEI, kao naučna jedinica Ekonomskog fakulteta iz Podgorice. Istu sudbinu doživjela su idva istraživačko-razvojna instituta u privredi, tj. Agro-ekonomski institut (ukinut još ranije) i Institut za aluminijum(ukinut krajem devedesetih godina), kao i Institut za pomorstvo i turizam u Kotoru.Osim što je ukidanjem pojedinih naučnih instituta i drugih istraživačkih organizacija smanjen broj stalnoangažovanih naučnika, nemali broj istraživača je napustio Univerzitet Crne Gore, što je dodatno smanjilo obimnaučno-istraživačkog rada i naučnu produkciju. Istovremeno, poslije donošenja Zakona o nevladinimorganizacijama, formiran je veliki broj nevladinih organizacija (NVO), naime, preko 1500, od kojih je oko 80 izoblasti nauke, kulture i umjetnosti.U 2004. godini u Crnoj Gori bilo je 553 doktora nauka i 803 magistra (ukupno 1356), koji su zaposleni: nafakultetima (327 doktora nauka i 332 magistra); u naučnim institutima (46 doktora nauka i 28 magistara); i udrugim ustanovama i organizacijama, u zdravstvu, kulturi, državnoj upravi, sudstvu i drugdje (180 doktora nauka i443 magistra). Od ukupnog broja, na fakultetima i naučnim institutima Univerziteta Crne Gore zaposleno je 67,4%doktora nauka i 44,8% magistara. Među malim brojem pozitivnih promjena u posljednjih nekoliko godina, dvije suveoma važne: prvo, u porastu je mladi naučni kadar koji se opredjeljuje za rad na Univerzitetu; i drugo, takođe je uporastu učešće ukupnog naučnog kadra u odnosnom (reprezentativnom) broju stanovnika, a tako i u ukupnom brojuzaposlenih. Kao negativnost se može navesti odlazak stručnih i naučnih radnika na rad van Crne Gore.Strana 64

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.6.4. Opšte stanje razvoja kulture i fizičke kultureUprkos nepovoljnim uslovima, u razvoju kulture bilo je više kontinuiteta nego u većini drugih društvenih djelatnosti.Iako je pažnja posvećivana svim oblicima kulturno-istorijskog stvaralaštva (tj. književnom, scenskom i likovnomstvaralaštvu, izdavačkoj, muzejskoj i arhivskoj i bibliotečkoj djelatnosti, muzičkoj kulturi i umjetnosti, sistemujavnog i društvenog informisanja, kulturno-umjetničkom amaterizmu i dr.), inače skromna materijalna sredstvapromišljeno i selektivno su korišćena, i usmjeravana, prvo, na zaštitu, odnosno obnovu i revitalizaciju spomenikakulture i, drugo, na prezentaciju i afirmaciju kulturne baštine Crne Gore u svijetu. U toku su pripreme za izraduStrategije kulturne politike Crne Gore.Tranzicijske promjene značajno su zahvatile i oblasti kulture, prije svega u pogledu vlasničke i organizacionestrukture pojedinih vidova kulturnog stvaralaštva, a naročito informativne djelatnosti. Otvorene su brojne privatneradio i TV stanice, listovi i nedjeljnici. Pored državne TV i radija, postoji i pet privatnih TV stanica, kao i veći brojradio stanica, dnevnih listova i nedjeljnika. Privatna inicijativa došla je naročito do izražaja u izdavačkoj djelatnosti,književnom, scenskom i likovnom stvaralaštvu, iako još dominantnu poziciju u oblasti kulture drže institucije iorganizacije sa dužom tradicijom - republičke i opštinske javne ustanove.Mjereno na osnovu dvadesetak relevantnih pokazatelja, u gotovo svim oblicima kulturnog stvaralaštva ostvaren jenapredak. Pojedine nepovoljne promjene, kao što je smanjenje broja posjetilaca muzeja, zbirki i pozorišnihpredstava u dječjim pozorištima, broja korisnika naučnih i stručnih biblioteka, broja bioskopa 6 i broja školskihbiblioteka, očekivane su, imajući u vidu uslove i okolnosti u kojima su ostvarivani programi institucija, ali inepovoljna demografska kretanja u pojedinim opštinama i regionima.Nosioci aktivnosti u oblasti kulture su republičke javne ustanove koje se finansiraju iz budžeta, dok značajandoprinos razvoju kulture daju i opštinske institucije kulture, razna udruženja i amaterski oblici djelovanja.U posmatranom periodu izrađeno je i rekonstruisano nekoliko objekata kulture, a najviše u opštini Podgorica,Crnogorsko narodno pozorište (5300 m 2 ), Dom kulture u Tuzima (1700 m 2 ) i Dom kulture u Sukuruću (940 m 2 ). Utoku je izgradnja Dječjeg pozorišta, tj. adaptacija ranijeg objekta i promjena njegove namjene. U drugim opštinama,odnosno mjestima, izgrađeni su: Dom kulture u Ulcinju (3600 m 2 ); Dom kulture u Gusinju (1040 m 2 ), i Domkulture u Petnjici (850 m 2 ), u opštini Berane. Započet je objekat doma kulture u Andrijevici, površine od 1900 m 2 .Fizička kultura.- Razvoj fizičke kulture komplementaran je razvoju nekih drugih društvenih djelatnosti, naročitoobrazovanja i zdravstva, a ove aktivnosti ostvaruju se na raznim nivoima (u školama, preduzećima, opštinama, itd.).Ipak, još je relativno skroman broj stanovnika koji kroz ovaj vid opšte kulture zadovoljava potrebe na adekvatannačin, a nedovoljno bavljenje sportom i rekreacijom negativno se odražava na zdravlje ljudi, naročito djece iomladine.Tokom proteklih desetak godina povećan je broj sportskih klubova, ali se njihova struktura ne mijenja na način kojiodgovarajuće prati ovaj porast. S druge strane, opada ukupan broj aktivnih članova u sportskim organizacijama.Najbrojniji su aktivni članovi u sportskim organizacijama u fudbalu, šahu, stonom tenisu i tenisu.Stanje u oblasti fizičke kulture je nepovoljno, a naročito u amaterskim sportskim aktivnostima, prevashodno kaorezultat malog obima izdvojenih sredstava po korisniku, male površine u objektima fizičke kulture po stanovniku idr.Prostorni raspored aktivnosti fizičke kulture je neravnomjeran, naročito na opštinskom nivou. Ove aktivnosti najvišesu razvijene u većim gradovima (u Podgorici, Nikšiću, Bijelom Polju, Pljevljima i Baru), naime, tamo gdje je najvišestručnog kadra i zatvorenih i otvorenih sportskih objekataNajviše aktivnosti fizičke kulture i sporta ostvaruje se kroz školski (vaspitno-obrazovni) sistem, kojim je obuhvaćenooko 128.000 djece i omladine. Kada se uzme u obzir i broj aktivnih članova i sportskih klubova, raznim oblicimafizičke kulture i sporta obuhvaćeno preko 146.000 članova razne starosne dobi. To čini 23,5% ukupnog stanovništvaCrne Gore, što je malo u odnosu na potrebe, zdravstvene standarde i druge zahtjeve.Dok je u preduzećima i mjesnim zajednicama nedovoljno sportskih aktivnosti, odnosno sportske rekreacije, sport ivrhunski sport sve su popularniji i sve više dobijaju na značaju.6 Primjera radi, Andrijevica, Žabljak, Cetinje i Šavnik uopšte nemaju bioskope, kao ni sopstvenu radio stanicu (osim Cetinja), kao što je nemaju niPlužine.Strana 65

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtU periodu l993-2005. godine, u oblasti fizičke kulture ostvareno je sljedeće:− Izgrađene su sportske dvorane u Budvi (površine 4700 m 2 ), Nikšiću (4900 m 2 ), Bijelom Polju (4500 m 2 ),Kolašinu ( 4200 m 2 ) i Pljevljima (4500 m 2 );− Još su u izgradnji sportski bazen u Budvi (4200 m 2 ), sportski centar u Herceg Novom (4200m 2 ) i sportskedvorane u Baru (5000 m 2 ) i Rožajama (4000 m 2 );− U toku je dogradnja i adaptacija sportskog centra na Cetinju (sportske površine od 4500 m 2 ) i sportskog centrau Podgorici.3.6.5. Nivo razvoja zdravstvaI u ovoj oblasti su opšte prilike bitno uticale na ključne aktivnosti. Zdravstvena djelatnost u cjelini, a posebno nekioblici zdravstvene zaštite, naročito su dobili na značaju u uslovima sveopšte krize, ratova u regionalnom okruženju isankcija međunarodne zajednice prema SRJ, pa je uloga ove djelatnosti, slično socijalnoj zaštiti, unekolikoizmijenjena u odnosu na redovne i normalne uslove. Posebni zahtjevi za zdravstvenim uslugama su povećavani, kaoposljedica retrogradnih pojava obolijevanja odgovarajućih kategorija stanovništva od bolesti koje su izraz siromaštva(tuberkuloza, anemija, bolesti nervnog sistema, kožne bolesti, itd.), širenja bolesti zavisnosti i dr.U naznačenim okvirima, u organizacionom, kadrovskom i prostornom pogledu, u pogledu stručne osposobljenosti isa stanovišta efekata zdravstvene zaštite, u ovoj oblasti postignuti su znatni rezultati. U posljednjih desetak godinaima veći broj pozitivnih kretanja, gdje su najvažnija: smanjenje umrle odojčadi (ukupno i na 1000 stanovnika);povećanje ukupnog broja ljekara, stomatologa i ljekara specijalista (na 1000 stanovnika); i smanjenje brojastanovnika na jednog ljekara i stomatologa. U ukupnom broju ljekara, povećan je broj specijalista na 890 (tj. za25,0%), a u bolničkim ustanovama na 416 (tj. za 22,0%). Njihovo učešće u ukupnom broju iznosi 75,2%, ljekara opšteprakse je 10,9%, dok 15,9% čine ljekari na specijalizaciji.Istovremeno je bilo i negativnih tendencija, od kojih su najlošije: povećanje broja umrlih (na 1000 stanovnika);povećanje broja mrtvorođenih (na 100 živorođenih); i smanjenje broja bolesničkih postelja (na 1000 stanovnika).Takođe, pogoršan je i pokazatelj „očekivano trajanje života na rođenju” 7. U 1999/2000. godini, očekivano trajanježivota na rođenju iznosilo je za žene 76,27 godina, a za muškarce 71,05 godina. Očekivano trajanje života na rođenjuu periodu od 1950/1951. godine naovamo ima tendenciju rasta. Kritičan pad ostvaren je 1997/1998. godine, a od1999/2000. godine vrijednost indikatora ponovo počinje da raste. U čitavom periodu od 1950. do 2000. godinevrijednost ovog bila je veća za ženski dio ukupne populacije.Slično drugim društvenim djelatnostima, i kapaciteti i usluge u oblasti zdravstvene zaštite imaju neravnomjeranprostorni razmještaj (u pojedinim opštinama i regionima), iako osnovni kapaciteti zdravstvene zaštite postoje u svimopštinama. Najviše je zdravstvenih radnika, pa tako i ljekara, stomatologa i farmaceuta, u opštinama sa najvećimbrojem stanovnika (u Podgorici, Nikšiću, Herceg Novom, Baru i Bijelom Polju). Zbog velikog broja domicilnogstanovništva i priliva izbjeglih lica, međutim, u ovim opštinama je odnos broja stanovnika i broja ljekara,stomatologa i zdravstvenih radnika nepovoljniji nego u nekim drugim opštinama (na primjer, u Kotoru).Najveći ukupan broj ljekara u odnosu na reprezentativan broj stanovnika je u Centralnoj Crnoj Gori (tj. u Podgorici,Nikšiću i Cetinju) – mahom zbog najveće koncentracije stanovništva i zdravstvenih objekata u državnom i privatnomsektoru u ovim gradovima – a nešto manji u Sjevernom regionu. U centralnom dijelu je i najveći porast broja ljekara,dok je broj ljekara a u Južnom regionu smanjen, i u apsolutnom i u relativnom izrazu, što je izgledno da postaneograničavajući faktor za budući razvoj ovog područja (naročito za turizam).Novi sistem zdravstva se zasniva na racionalizaciji sistema zdravstvene zaštite, gdje su prioriteti razvoj preventivnedjelatnosti i primarne zdravstvene zaštite. S tim ciljem, definisan je tzv. Model primarne zdravstvene zaštite.Izvršene su pripreme i analize za izradu „Master plana ljudskih resursa” i osnovnog paketa usluga. U toku jerealizacija pilot projekta „Izabrani ljekar”, kao i strateški dokumenti iz oblasti reproduktivnog zdravlja, prevencije ikontrole pušenja, HIV-a (AIDS-a), transfuzije, bezbjedne hrane i sprovođenja Nacionalnog plana akcije za djecu.7 Ovo je jedan sveobuhvatan pokazatelj zdravstvenog stanja stanovništva, i označava broj godina života koje će doživjeti novorođenče na osnovuvjerovatnoće istih rizika smrtnosti koja su postojala na rođenju, izračunat iz postojećih specifičnih stopa mortaliteta po uzrastu (tzv. “skraćeneaproksimativne tablice mortaliteta”).Strana 66

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtVanbolničko liječenje za stanovništvo iz Crne Gore obezbijeđeno je kroz razgranati sistem primarne zdravstvenezaštite ( domovi zdravlja sa isturenim organizacionim jedinicama ), čije je osnovno načelo podjednakadostupnost.Bolničko liječenje se obavlja u sedam opštih bolnica, tri specijalne i u Kliničkom centru Crne Gore –Podgorica. Medicinska rehabilitacija obavlja se u Institutu za fizikalnu medicinu i rehabilitaciju „Dr Simo Milošević“– Igalo..Prema skoro svim ključnim zdravstvenim pokazateljima, Crna Gora zaostaje za zemljama Evropske unije. Tako,očekivano trajanje života u 15 „starih” zemalja Unije dostiže 78 godina, a u Crnoj Gori je svega 73,4 godina. Ismrtnost novorođenčadi, koja u posljednjih nekoliko godina opada i u Crnoj Gori (u 2000. godini iznosila je 11 na1000 živorođene djece) i u Evropi (5 na 1000 živorođene djece), još je 2,2 puta veća od one u Evropi. Slično, brojljekara i ukupnog medicinskog osoblja u odnosu na reprezentativan broj stanovnika u Crnoj Gori niži je ne samo odevropskog, nego i od prosjeka za zemlje u tranziciji. Nadasve, ni srednjeročni i dugoročni izgledi nijesu dobri, jerraste učešće starih lica u ukupnoj populaciji. Sada već ima više od 25 osoba starijih od 60 godina na 100 radnosposobnih lica.3.6.6. Stanje razvoja socijalne i dječje zaštiteOpšti aspekti.- Socijalna zaštita se ostvaruje preko postojećih institucija. U Crnoj Gori ima 17 raznih ustanova kojese bave socijalnom i dječjom zaštitom i finansiraju se iz budžeta. U okviru toga, postoji šest ustanova za djecu iomladinu, jedna ustanova za zbrinjavanje odraslih i deset centara za socijalni rad. Pored ovih, angažuju se i raznenevladine organizacije.Zaštita djece i omladine.- U sistemu i praksi dječje zaštite (zaštite djece i omladine), odnedavno su uvedene bitnenovine u pogledu korišćenja prava, a pogotovo za dječju zaštitu. U jednom dijelu, promjene su motivisaneneefikasnošću sistema, jer nije doprinio boljoj biološkoj reprodukciji stanovništva, pa natalitet i nadalje neprekidnoopada. Takođe, novine su zasnovane na uvidima da zaštita djece i omladine u Crnoj Gori nije na odgovarajućemnivou. Broj ustanova ove vrste mali je u odnosu na potrebe, naročito imajući u vidu mehanički priliv stanovništva izbivših jugoslovenskih republika i prateći porast broja korisnika socijalnih usluga.Dok se broj predškolskih ustanova na 10.000 stanovnika povećava, istovremeno se smanjuje mjereno u odnosu na1000 zaposlenih, što ukazuje da zaposleni imaju sve veću potrebu da koriste ovaj vid brige o djeci, dok potrebnihkapaciteta nema dovoljno.Broj domova učenika i studenata manjeg kapaciteta podjednak je (4 i 4), ali je broj korisnika – studenata 5,5 putaveći od broja korisnika – učenika.Mrežu ustanova za socijalni rad čine:− Dječji dom „Mladost” u Bijeloj (od 4027 m 2 , kapaciteta 200 mjesta).− Zavod za školovanje i rehabilitaciju lica sa poremećajima sluha i govora u Kotoru (kapaciteta 250 mjesta) jeustanova u kojoj se vrši osposobljavanje djece kroz predškolsko, osnovno i srednje obrazovanje. Djeca seosposobljavaju za 22 zanimanja.− Specijalni zavod za djecu i omladinu u Podgorici (2400 m 2 ) osnovan je za smještaj djece i omladine koja jeautistična, odnosno umjereno i teško ometena u mentalnom razvoju. Zbog objektivnih okolnosti, tokomdevedesetih godina u ovoj ustanovi borave odrasli i stare osobe.− U Zavodu za vaspitanje i obrazovanje djece i omladine u Podgorici, gdje boravi oko 30 djece, bave sevaspitanjem i obrazovanjem djece koja imaju probleme u društvenom ponašanju.− Centar „1. jun” u Podgorici (od 3000 m 2 , kapaciteta 130 učenika, od čega 60 u internatu) je ustanova zavaspitanje i osposobljavanje djece ometene u razvoju.− Zavod za školovanje i profesionalnu rehabilitaciju invalidne djece i omladine u Podgorici (od 3420 m 2 , sa 88učenika, od kojih 46 u internatu) bavi se obrazovanjem i rehabilitacijom djece – invalida.− Ustanova za odmor i rekreaciju djece „Lovćen-Bečići” u Cetinju je odmaralište koje služi za odmor i rekreacijudjece u zimskom i ljetnjem periodu. Objekti se nalaze na Ivanovim koritima i u Bečićima.Osnovna prava iz pet oblika dječje zaštite ostvarilo je više od 30.000 korisnika u 2004. godini.Strana 67

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtZaštita ostarelih lica.- Crnogorsko društvo pripada grupi onih koja brzo stare, među prvih trideset zemalja usvijetu. Prosjek starosti je 35,9 godina, prosječno trajanje života 71 godina, a broj građana starijih od 80 godinaiznosi skoro 13.000 lica. Populaciju preko 60 godina života čini više od 1/6 ukupnog broja stanovnika, što se skoroizjednačilo sa brojem najmlađe populacije, a samim tim i piramida ukupnog stanovništva poprimila je drastičan ineželjeni oblik. Navedeni pokazatelji ukazuju na veoma složene, duboke i trajne probleme socijalne zaštite.Dom za penzionere i druga stara lica „Grabovac” u Risnu (od 5800 m 2 , kapaciteta 315 ležaja) jedina je ustanova uCrnoj Gori koja se bavi zbrinjavanjem starih, iznemoglih, hronično oboljelih i invalidnih lica. Takođe je nedovoljnorazvijena i služba za pružanje pomoći u kući (po jedna u Podgorici i Baru).Postojeći institucionalni i vaninstitucionalni oblici zaštite su drastično ispod realnih potreba, na stranu to da seuopšte ne mogu porediti sa stanjem u razvijenim zemljama.Zaštita lica u stanju socijale potrebe.- Pored institucionalnog dijela pomoći preko centara socijalne zaštite,pojavljuju se i volonterski oblici pomoći kroz NVO, kao nadopuna tradicionalnog sistema pomoći u Crnoj Gori(rođačka i komšijska pomoć) .3.7. Opremljenost prostora tehničkim infrastrukturnim sistemima i nivo razvoja3.7.1. SaobraćajPostojeći saobraćajni podsistemi u Crnoj Gori razvijali su se nezavisno tako da u postojećem stanju funkcionišumanje ili više nezavisno. Naime, u postojećem stanju različiti saobraćajni podsistemi ne funkcionišu u cjelini kaojedinstven transportni sistem sa tehničko-tehnološkog i organizacionog aspekta. Pozitivni izuzetak čini tehnološkapovezanost različitih vidova transporta u morskim lukama.3.7.1.1. Drumski saobraćajUkupna dužina putne mreže Crne Gore iznosi 6928 km (846 km magistralnih, 950 km regionalnih i 5132 kmlokalnih puteva). Savremeni kolovoz zastupljen je kod magistralnih puteva 79%, kod regionalnih 37% i kod lokalnih60%.Razvijenost putne mreže Crne Gore mjerena ukupnom dužinom puteva (km) prema površini zemlje (km 2 ),posmatrano u odnosu na 14 država iz okruženja, Srednje i Zapadne Evrope spada u nerazvijene, a prema brojustanovnika (u 1000), spada u srednje razvijene zemlje. Međutim, sa aspekta razvijenosti mreže autoputeva, kao i saaspekta tehničko-eksploatacionih karakteristika postojećih puteva, Crna Gora spada u najnerazvijenije zemlje uEvropi.U periodu od usvajanja PPR-a iz 1986. godine, od novih dionica primarne putne mreže, samo je nedavno izgrađenadionica poluautoputa sa tunelom „Sozina” sa privremenim vezama na postojeću mrežu. Izgrađena dionica Jasenovopolje - Kruševice još zvanično nije puštena u saobraćaj. Na grafičkim prilozim, postojećeg stanja, privremene veze satunelom „Sozina” tretirane su kao magistralni put, a putu Jasenovo polje - Kruševice dat je rang regionalnog puta.Kada se uzmu u obzir godine izgradnje (projektni period je 20 godina) i činjenica da su, uglavnom, mala sredstvaulagana u održavanje, onda je jasno u kakvom je stanju putna infrastruktura. Posebno ako se zna da se oko 25%mreže nalazi na nadmorskoj visini većoj od 1000m. Dodatni problem su prolasci magistralnih i regionalnih putevakroz gradove. Još planom iz 1986. godine, naglašena je potreba za izgradnjom obilaznica. Odlaganje izgradnjezaobilaznica čini da je njih kasnije još teže realizovati, jer se gradovi neplanski šire, čime su ranije odabrane lokacijeza obilaznice sve više ugrožene i dovedene u pitanje.U posljednjih nekoliko godina ostvarena su povećana ulaganja u putnu infrastrukturu. Tokom 2005. godine završenaje izgradnja poluautoputa na dionici Đurmani-Virpazar, sa tunelom „Sozina” i privremenim vezama na Jadranskumagistralu kod Virpazara i Sutomora. Značajnija sredstva uložena su i u sanaciju pojedinih dionica, uglavnom zaizgradnju dodatnih traka na usponima. Ali, još postoji veliki broj kritičnih tačaka (117).Strana 68

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.7.1.2. Željeznički saobraćajPostojeću željezničku mrežu u Crnoj Gori čine jednokolosiječne pruge normalne širine:−−−Vrbnica - Bar, dio pruge Beograd - Bar koji prolazi kroz Crnu Goru.Podgorica - Tuzi – državna granica (dio pruge Podgorica - Skadar).Podgorica - Nikšić.Ukupna dužina pruga iznosi 248,6 km, a sa staničnim kolosijecima 327,6 km od čega je elektrificirano 167,4 km ili67,34%.Pruga Vrbnica-Bar u cjelosti je elektrificirana monofaznim sistemom 25 kV 50Hz,dok pruge Nikšić-Podgorica iPodgorica-Tuzi-državna granica nijesu elektrificirane.Pruge Vrbnica-Bar i Podgorica-drž. gr. su kategorisane kao pruge D4 (najveće dopušteno opterećenje 22,5t/osoviniili 8t/m') dok je pruga Podgorica-Nikšić kategorisana kao pruga B2 (najveće dopušteno opterećenje 18t/osovini ili6,4t/m'). Projektovane brzine, uslovljene minimalnim radijusom krivine i maksimalnim nagibom nivelete, kreću seod 70 do 90 km/h na pruzi Vrbnica- Bar, 100 km/h pruzi Podgorica - Skadar i 70 km/h pruzi Nikšić - Podgorica.Najveće dopuštene brzine, uslovljene stanjem elemenata gornjeg stroja (geometrije kolosijeka) kao i stanjemobjekata i trupa pruge, kreću se od 60 do 90 km/h na pruzi Vrbnica-Bar 30km/h, na pruzi Podgorica-Nikšić i80km/h na pruzi Podgorica-drž.gr. sa Albanijom. Zbog tehničkog stanja pruga na određenim djelovima uvedene susmanjene brzine sa 10, 30, i 50km/h. Trase pruga na željezničkoj mreži obiluju velikim brojem vještačkih objekata(120 mostova, 121 tunel, 441 propust)Željeznička mreža obuhvata veliki broj staničnih i poslovnih objekata. Industrijskim kolosijecima u Baru, Podgorici,Spužu, Danilovgradu, Kruševu i Bijelom Polju, povezani su na željezničku mrežu značajni privredni subjekti.Stanje željezničke mreže u Crnoj Gori nije zadovoljavajuće ni po gustini ni po kvalitetu mreže, uz stalnu prijetnjupovredljivosti sistema naglašenu koncentracijom drumskog i željezničkog saobraćaja u jednom koridoru koji prolaziizuzetno teškim terenom. Gustina mreže pruga iznosi 1,8 km/100 km 2 , što ukazuje na činjenicu da će u narednomperiodu njenom razvoju biti potrebno posvetiti veću pažnju.3.7.1.3. Vodni saobraćajSaobraćaj u postojećem stanju odvija se u lukama za međunarodni pomorski saobraćaj: Luka Bar, Luka Kotor, LukaZelenika, Luka Risan i Luka Budva, kao i u lukama za domaći pomorski saobraćaj, marinama i privezištima namorskoj obali. U Luci Bar je izvršena diferencijacija terminala prema karakterističnim vrstama tereta koji supredmet manipulisanja. U domenu aktivnosti Luke Bar su: pretovar tereta, promet putnika, skladištenje tereta,dodatne radnje na teretima, pilotaža, privez i odvez brodova, snabdijevanje brodova, održavanje tehničkih sistema,trgovačke aktivnosti, hotelijerstvo i turizam, proizvodnja hrane. Luka Kotor, je isključivo putničko-turistička, zabrodove u linijskom putničkom saobraćaju i brodove na izletničkim i kružnim putovanjima. Luka ostvaruje 100%prometa na kružnim putovanjima u Crnoj Gori i 84% prometa nautičkih plovila. Luka Zelenika i Luka Risan imajuznačajno uži opseg usluga, koje mogu pružati korišćenjem sopstvenih resursa, u odnosu na Luku Bar. Jedina razlikaizmeđu njihovih mogućnosti je što se u Luci Zelenika može vršiti i skladištenje tereta. Ostvareni stepen iskorišćenjakapaciteta luka u proteklom periodu je izuzetno nizak, što je uslovljeno brojnim faktorima. Luka Budva je nedavnodobila status međunarodne luke prevashodno za nautička plovila.Shodno značaju Skadarskog jezera, kao Nacionalnog parka i zavisno od realizacije projekta regulacije nivoa voda,treba predvidjeti mogućnost uspostavljanja putničke i izletničke plovidbe jezerom i rijekom Bojanom, sapristaništima u Plavnici, Rijeci Crnojevića, Virpazar, Krnjicama i Ckla.Plovni putevi se dijele na prekomorske, obalne i lučke plovne puteve. Ukupna dužina plovnog puta u obalnompojasu Crne Gore iznosi 66 Nm, odnosno 122,2 km, koliko iznosi rastojanje između krajnjih luka na ovom putu, odSv. Nikole (ušće Bojane) do Kotora. Od ukupne dužine ovog puta na otvoreno more otpada 50 Nm (92,6 km) dokdužina plovnog puta u Bokotorskom zalivu iznosi 16 Nm (29,6 km). Za obezbjeđenje plovnih puteva u Crnoj Goripostoji niz objekata.Strana 69

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPosebno mjestu u dijelu pomorske infrastrukture zauzimaju lučke kapetanije i Uprava pomorske sigurnosti.Na području Crne Gore postoje dvije lučke kapetanije:−−Lučka kapetanija Kotor sa ispostavama H. Novi, Zelenika i Tivat.Lučka kapetanija Bar sa ispostavama u Budvi, Ulcinju i Virpazaru.U smislu izgrađenosti lučke infrastrukture, vrste i nivoa pružanja usluga, izgrađena lučko-operativna obala semože kategorisati na sljedeći način: poste, mandraći, privezišta (pristaništa), marine i luke:−−−−Poste su prostori na izgrađenoj obali koji služe za izvlačenje ribarskih mreža. Uglavnom su zastupljeni u BokiKotorskoj. Shodno postojećoj planskoj dokumentaciji, preporuke su da se poste, u najvećoj mogućoj mjeri,očuvaju u izvornom obliku.Mandraći su vještački ograđeni djelovi mora koji svojom površinom i dubinom akvatorija omogućavaju vez izaštitu od nevremena plovilima koji ih dimenzijama i gazom mogu koristiti. Načinom gradnje i materijalomkorišćenim za gradnju (kamen) predstavljaju specifičnu ambijentalno-arhitektonsku krakteristiku BokeKotorske u kojoj su gotovo isključivo zastupljeni.Privezišta (pristaništa) u odnosu na ukupnu dužinu crnogorske obale iskazuju visoku prostornukoncentraciju u zalivu Boke Kotorske (oko 90% ukupne privezišne obale). Tako npr. u opštinama Kotor,Herceg Novi i Tivat postoji 45 ovakih objekata sa ukupnom dužinom operativne obale od 2844 metra, površineplatoa 24.176 m 2 i površine otvorenog skladišta od 15.909 m 2 .Na prostoru Crnogorskog primorja postoji određeni broj već izgrađenih marina, kao i značajan broj projekataza izgradnju novih. Najznačajnije već izgrađene marine su: „Sveti Nikola” u Baru, marina u Budvi, „Kaliman” uTivtu, Luka Kotor, „Kordić” u Prčanju, Gradska luka u H. Novom, Lučica Meljine i privezište u Risnu.Uzimajući u obzir rezultate analize izgrađene lučke infrastrukture, odrednice postojećih prostornih planova,zaključke brojnih studija, istraživanja i zvanično usvojenih strategija, mogu se sagledati osnovni elementi prostornogaspekta crnogorskih morskih luka u priloženoj tabeli.Tabela 8. - Lučka infrastrukturaElementi Luka Bar Luka Kotor Luka Zelenika Luka RisanDužina operativne obale(m)Površina koju lukatrenutno zauzima (m 2 )Odrednice postojećeprostorno-planskedokumentacije3484 512,6 267 751 300 000 4 000 25 000 2 320600 harezervisano zarazvoj lučkoindustrijskogkompleksa- izgradnja nautičko-turističkogcentra sa 1300 m operativne obale(kod hotela „Fjord”);- izgradnja pristanišne zgrade uprodužetku zgrade Lučke kapetanije;- 20000 m 2 rezervisano za razvojjednog dijela Slobodne zone Kotor(prostor se oslanja na Luku Kotor);- razvoj luke prvenstveno kaoputničke sa dodatnim robnimkapacitetima (što zahtijevaposebnu razvojnu studiju);- izgradnja marine sa 200vezova;- neophodnaposebnastudijaperspektivarazvoja;Luka Budva je putničko-turistička luka i uglavnom služi nautičkim plovilima. Luka obezbjeđuje snabdijevanjestrujom, vodom i pogonskim gorivom za plovila. Njena orijentacija odnosi se na prihvat jahti i čamaca, odnosnouočljiv je trend pretvaranja u marinu. Međutim, Luka Budva ima tradicionalno veliki značaj i kao ribarska luka.3.7.1.4. Vazdušni saobraćajPrimarnu mrežu aerodroma Crne Gore čine aerodrom Podgorica i aerodrom Tivat:− Aerodrom Podgorica ima poletno-sletnu stazu dužine 2500m i širine 45 m.− Generalna konstatacija je da kompleks aerodroma ima zadovoljavajući prostorni kapacitet za sadašnje potrebe.− Aerodrom Tivat ima poletno-sletnu stazu dužine 2500m, širine 45m. Osnovna staza je široka 150m i njenoproširenje na 300m nije moguće zbog već izgrađenih objekata u pristanišnom dijelu aerodroma (putničkazgrada, kontrolni toranj, itd.). Da bi se perspektivno riješio problem odgovarajuće širine osnovne staze,predložena je izgradnja nove poletno-sletne staze koja će biti dovoljno udaljena od objekata, s tim što bi sepostojeća staza koristila kao rulna staza.Strana 70

Strana 72Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtSekundarnu mrežu aerodroma čine:− Aerodrom Berane je u periodu od 1961. do 1976. godine korišćen za javni prevoz u vazdušnom saobraćaju.Trenutno se koristi samo kao sportski aerodrom. Aerodrom ima izgrađenu osnovnu saobraćajnuinfrastrukturu: poletno-sletnu stazu sa asfaltnim zastorom dužine 1900m, rulnu stazu i platformu, takođe saasfaltnim zastorom;− Aerodrom Nikšić (Kapino polje) se koristi kao sportski aerodrom, ima travnatu poletno-sletnu stazu dužine1200m;− Aerodrom Žabljak trenutno postoji samo kao lokacija. Nekadašnje započete aktivnosti na izgradnji poletnosletnestaze su zaustavljene zbog potrebe velikog finansijskog ulaganja zbog slabe nosivosti tla;− Letilište Ulcinj ima travnatu stazu dužine 760m i koristi se za sportske aktivnosti i poljoprivrednu avijaciju.Ograničenje lokacije aerodroma je blizina državne granice.3.7.1.5. TelekomunikacijeAktuelno stanje u telekomunikacijama determinisano je Zakonom o telekomunikacijama i Zakonom o radiodifuzijikao i djelovanjem dvije regulatorne agencije (Agencija za telekomunikacije i Agencija za radio-difuziju). Unavedenom zakonskom okviru razvijaju se javni telekomunikacioni sistemi:− Fiksna telefonija (postoji samo jedan operator, ne postoji konkurencija);− Mobilna telefonija (postoje dva operatora, postoji konkurencija);− Radio-difuzija (javni servis i privatni emiteri);− Internet (postoji dominantni operator, konkurencija je djelimična) i funkcionalni telekomunikacioni sistemi.Povezivanje svih mrežnih grupa oslanja se na fiber-optičku infrastrukturu. Koriste se kablovi sa 12, 18, 24, 36, 38 i48 monomodnih vlakana. Modulacija je IP. Koristi se PDH i SDH hijerarhija. Sinhrona hijerarhija (SDH) koristiring topologiju i redundantna je. Očigledno, na ovoj izuzetno kvalitetnoj i pouzdanoj transmisionoj infrastrukturipostoje ogromne rezerve relevantne za dalje proširenje kapaciteta, a što je ostvarivo intervencijom samo naperifernoj opremi (na bazi optičkog multipleksiranja), tj. bez revizije kablovske infrastrukture.Takođe, na bazi fiber-optičkih kablova ostvarene su veze sa zemljama u okruženju i to uglavnom sa po dva kablakomparativnog kapaciteta (36+24 vlakna prema Republici Srbiji; 36+12 vlakana prema Republici Hrvatskoj; 24vlakna prema Bosni i Hercegovini; 18 vlakana prema Republici Albaniji).Interkonekcioni kapaciteti prema operatorima mobilne telefonije i prema telekomunikacionim resursima EP CGtakođe su realizovani na bazi fiber-optičkih kablova i potpuno su usaglašeni sa aktuelnim zahtjevima. Većinalokalnih mreža realizovana je u proteklih desetak godina na bazi savremenih bakarnih kablova.Trenutno postoje dva operatora mobilne telefonije (Promonte i Monet) koji koriste 2G GSM tehnologiju. Operatoriimaju slične karakteristike i to u pogledu:− Broja korisnika (Promonte mreža može da podrži oko 500000 korisnika u VLRu sa 10mE u BH popretplatniku, dok je Monet mreža licencirana za 210000 pretplatnika, sa mogućnošću proširenja).− Pokrivenosti teritorije (71% Promonte, 69% Monet).− Pokrivenosti stanovništva (98,3% Promonte; 98% Monet ).− U pogledu infrastrukture baznih stanica (166 Promonte, 140 Monet).Penetracija mobilne telefonije je 68% (prema Izvještaju o četvrtom monitoringu država za pristup EU).Dominantni internet provajder je Internet CG. Aktuelni broj korisnika Interneta CG koji pristupa preko komutiranihlinija je oko 52.500. Međutim, ukupni procijenjeni broj korisnika Interneta u RCG iznosi oko 99.000. PenetracijaInterneta iznosi 12,5% (prema Izvještaju o četvrtom monitoringu država za pristup EU).Internet CG oslanja se na transmisionu infrastrukturu Telekoma CG. Trenutno je raspoloživ i bežični pristupInternetu u dijelu Podgorice (pet pristupnih tačaka), na Svetom Stefanu (jedna pristupna tačka), u Budvi (jednapristupna tačka ), u Herceg Novom (šest pristupnih tačaka).Telekomov MipNet predstavlja kičmu CG data mreže sa ciljem da obezbijedi pristup (iznajmljene linije, Ethernet,DSL, wireless, komutirane linije, internet IPSec) i transmisione usluge za poslovne i rezidencijalne korisnike.Strana 73

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtRadio-difuzni centar vrši usluge prenosa i distribucije signala radija i TV za potrebe Javnog servisa RTV CrneGore. Signal Radija Crne Gore (Prvi program) emituje se sa 18 lokacija, a signal Radija 98 sa 14 lokacija. Oba radijskaprograma dopiru do oko 97% stanovništva Crne Gore. Prvi program se takođe prenosi posredstvom satelita Hotbird13°E, za evropski region, kao i putem ST-AM predajnika snage 300 kW, lociranog na Gornjoj Plavnici (Podgorica)koji, kada emituje punom snagom, u toku dana pokriva centalni i južni dio Crne Gore, kao i djelove sjeverne regije. Utoku noći pokriva samo široko područje oko glavnog grada. Prvi i Drugi program TVCG emituju se sa 106 lokacija,preko dvije odvojene zemaljske analogne mreže. Oba programa imaju nacionalnu pokrivenost i dopiru do oko 93%stanovništva Crne Gore. Jedan program (kombinacija emisija Prvog i Drugog programa, kao i specijalnih emisija)emituje se preko satelita Hotbird 13°E za evropsku regiju.3.7.1.6. Poštanski i telegrafski saobraćajOsnovne karakteristike ovog sistema su slijedeće:− Pošta Crne Gore ima dobro razvijenu mrežu i veoma dobru informatičku podršku;− Pošta i dalje ima dominantnu ulogu i učešće na tržištu poštanskih i srodnih usluga;− Pozicija Pošte Crne Gore kao privrednog subjekta će se iz osnova promjeniti sa novim Zakonom o poštanskimuslugama, kojim je ukinut njen monopol i propisana mogućnost da se i druga pravna lica mogu bavitipoštanskom djelatnošću.3.7.2. Energetski sistemi3.7.2.1. Ocjena stanja razvojaProblem energetike više nije samo problem energetskih potencijala, njihove eksploatacije, transformacije ikorišćenja, već i međusobne zavisnosti između tri „E”: (Energetike, Ekologije i Ekonomije). Zato su danas EEE uCrnoj Gori, kao u ostalom i na najširem međunarodnom planu, postali jedan od najbitnijih, jedinstvenih ivišedimenzionalnih problema razvoja.U elektroenergetskom sistemu Crne Gore od suficita električne energije od 97 GWh u 1980. godini došlo do deficitaod 1324 GWh u 2004. godini. Proizvodnje i potrošnja električne energije data je u priloženim tabelama.Tome treba dodati i probleme sa prenosnom mrežom (konfiguracija terena, česte vremenske nepogode, dotrajalost islaba propusna moć vodova na nekim područjima koji uzrokuju česte kvarove i ispade iz sistema). Razneneracionalnosti u korišćenju električne energije i niska energetska efikasnost postojećih postrojenja i uređaja uindustriji i domaćinstvima dodatno otežavaju elektroenergetsku situaciju.Tabela 9. - Proizvodnja električne energije u Crnoj Gori po obimu i tipu u GWhHidroelektrane Termoelektrane UkupnoProcenat uodnosu napotrošnju1998. 1709 855 2564 72,371999. 1693 924 2617 61,692000. 1579 951 2530 66,092001. 1768 647 2415 58,642002. 1096 1099 2195 51,872003. 1532 1074 2606 59,322004. 2231 955 3186 70,64Strana 74

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtTabela 10. - Potrošnja električne energije u Crnoj Gori po obimu i tipu u GWhDirektnipotrošačina 110 kVPotrošačina 35 i 10kVDomaćinstvaOatali na0,4 kVGubicidistribucijeGubiciprenosaUKUPNO1998. 1581 263 940 223 409 127 35431999. 1511 243 965 957 417 149 42422000. 1711 256 1112 278 321 150 38282001. 1885 344 1101 286 347 155 41182002. 1999 373 1053 293 359 155 42322003. 2025 363 1079 308 446 172 43932004. 2105 332 1059 320 501 193 4510U Republici Crnoj Gori do sada nije izgrađen nijedan metar gasovodne mreže, mada je do sada bilo urađeno višestudija i elaborata koji je trebalo da dokažu opravdanost tih investicija.3.7.2.2. Potencijali i ograničenjaU Crnoj Gori postoje istražene geološke rezerve (kategorija A, B i C1) samo uglja. Rezerve ostalih fosilnih goriva(nafta, prirodni gas, uljni škriljci) i dio rezervi uglja su potencijalne (C2), prognozne (D1) i pretpostavljene (D2).Termoenergetski potencijal uglja u Republici Crnoj Gori je značajan. U Crnoj Gori registrovane su dvije vrste uglja ito: mrko-lignit u široj okolini Pljevalja, a rezerve mrkog uglja na prostoru opštine Berane. Mrko-lignitski ugljevi seeksploatišu površinskom eksploatacijom (područje Pljevalja), a mrki ugalj u Beranama iz rudnika „Berane” jamskomtehnologijom eksploatacije. Potpuno je definisan u pljevaljskom području, nešto manje u beranskom.Ležišta uglja u pljevaljskom području kako u energetskom smislu tako po tehničko-tehnološkim cjelinama mogu sepodijeliti na prostor pljevaljskih basena i basena „Maoče”. Ukupne bilansne rezerve ugljeva iznose 216.516.242 tone(Maočki basen: 118.882.670 tona) i eksploatacione rezerve 200.557.014 tone (Maočki basen: 112.938.000 tone).Definisanost rezervi uglja u pljevaljskom ugljenom basenu i stepen izučenosti razvoja kapaciteta, daju mogućnostprognoze proizvodnje uglja, a samim tim i razvoja energetike (proizvodnja električne i toplotne energije) u narednomperiodu.Dokumentovanost rezervi i kvaliteta uglja u beranskom i poličkom ugljenom basenu nije na zadovoljavajućem nivou.Eksploatacione rezerve beranskog basena procijenjene su u iznosu od 18.511.870 t.Hidropotencijal je najvažniji energetski resurs Crne Gore. Raspoloživi (teorijski) hidroenergetski potencijal naglavnim vodotocima je reda veličine 9846 GWh /god. Po raspoloživosti HE potencijala Crna Gora zauzima visokomjesto, a po dostignutom stepenu njegovog korišćenja sa svega 17%, zauzima posljednje mjesto u širem regionu.Osnovni razlog za takvo stanje je u nemogućnosti obezbjeđenja uslova za njegovo korišćenje. Pored ekonomskog,posebno se eksponira ekološki uslov, kao ograničavajući za realizaciju ključnih HE rješenja u Crnoj Gori.Tehnički iskoristivi hidroenergetski potencijal može se realizovati izgradnjom većih brana sa odnosnimakumulacijama na glavnim vodotocima ne isključujući izgradnju malih i srednjih elektrana. Ukupni tehničkoraspoloživihidroenergetski potencijal koji se može realizovati ili je već realizovan sa HE-objektima na i van teritorijeCrne Gore, iznosi od 5219 GWh do 6202 GWh korišćenjem u prirodnom pravcu toka (u zavisnosti od varijanterješenja), odnosno, 5775 GWh do 6370 GWh sa prevođenjem dijela voda Tare u Moraču. Ovo upućuje na mogućnosti opravdanost izgradnje većih akumulacija.Osim opštih hidroenergetskih pogodnosti slivova (vodnost, podužni potencijal, reljefne karakterstike i visinskarazlika), jedna od značajnih karakteristika je i mogućnost izgradnje većih akumulacionih basena za sezonskoregulisanje voda.Strana 75

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtTabela 11. – Pregled potencijalnih akumulacija za izgradnju hidroelektranaR.br.Naziv vodotokaNazivhidroelektraneKota usporaakumulacije -mnmR.br.Naziv vodotokaNazivhidroelektraneKota usporaakumulacije -mnm1. Morača Ljevišta 1028 26. Ćehotina Mekote 6572. Morača Krušev Lug 590 27. Ćehotina Milovac 6503. Morača Ljuta 463 28. Lim Plav 9074. Morača Andrijevo 285 29. Lim Ržanice 8785. Morača Raslovići 155 29. Lim Murino 8506. Morača Milunovići 119 30. Lim Mostine 8407. Morača Zlatica 81 31. Lim Jagnjilo 8008. Ibrištica Ibrija 481 32. Lim Bukva 7759. Mrtvica Velje Duboko 800 33. Lim Trešnjevo 75010. Brskut i Nožica Brskut 948,5 34. Lim Navotine 72511. Cijevna Prifta 200 35. Lim Berane 72012. Komarnica Komarnica 918 36. Lim Poda 64513. Bukovica Bukovica 1080 37. Lim Građevica 62014. Šavnik Šavnik 1150 38. Lim Prinčići 59515. Šavnik Šavnik II 980 39. Grnačar Grnčar 106016. Tara Opasanica 1160 40. Đurička rijeka Đurička 110017. Tara Mateševo 1050 41. Zlorečica Zlorečica 88018. Tara Brana Žuti Krš 1000 42. Trebačka rijeka Trebač 136019. Tara Bakovića Klisura 932 43. Šekularska rijeka Šekulari 88520. Tara Trebaljevo 903 44. Bistrica Bistrica 85021. Tara Ljutica 770 45. Kaludarska rijeka Kaludra 103022. Tara Tepca 740 46. Lješnica Lješnica 74023. Drina Buk Bijela 500 47. Ljuboviđa Ljuboviđa 75024. Ćehotina Otilovići 860 48. Bistrica Bistrica 69825. Ćehotina Gradac 742 49. Ibar Bać 971Podaci u tabeli preuzeti su iz Vodoprivredne osnove. Kote uspora akumulacija treba utvrditi kroz nivelman visoke tačnostiDosadašnja istraživanja ukazuju na značajnu perspektivnost kopna i podmorja Crne Gore za otkrivanje ležišta nafte iprirodnog gasa od ekonomskog interesa. Istražno područje kopna i podmorja Crne Gore zauzima površinu od cca21.500 km 2 , od čega na kopno otpada cca 13.000 km 2 , a na podmorje cca 8500 km 2 . Istraživanja nafte i gasa počelasu 1950. godine i sa manjim prekidom (1966. –1972. god.) traju i danas. Najveći dio naftno-geoloških istraživanjaodnosio se na duboka istražna bušenja. U periodu 1950-1992. godine na kopnu do sada je snimljeno oko 1250 kmseizmičkih profila i izvedeno je 17 dubokih istražnih bušotina (neke preko 4000 m) ukupne dubine 43.000 metara i16 strukturnih bušotina ukupne dubine oko 4000 metara. U podmorju je urađeno cca. 10.000 seizmičkih profila iizbušene četiri istražne bušotine. U svim bušotinama u podmorju registrovani su tečni i/ili gasoviti ugljovodonici:nafta u eocensko-krednim karbonatima, a gas u pješčarima eocenske starosti, što ukazuje na visoku naftno-matičnupotencijalnost područja. S obzirom na to da su sada utvrđene rezerve samo potencijalne (C2), prognozne (D1) ipretpostavljene (D2) potrebna su značajna finansijska sredstva za definisanje ovog energetskog potencijala. (Naperspektivnost prostora Crne Gore, naročito podmorja ukazuje i eksploatacija nafte u Albaniji, kao i otkrivena nafta igas u podmorju italijanskog dijela Jadrana.)Uljni škriljci registrovani su kao pojave u Crnoj Gori i na bazi sadašnjih saznanja može se zaključiti da nepredstavljaju energetski resurs od ekonomskog značaja.Pojave treseta u Crnog Gori registrovane su na lokalitetima Jezera na Lovćenu, Plavskog jezera, uz rijeku Bojanu i upredjelu Skadarskog jezera. Kao energetski resurs nema značaja.Od svih obnovljivih izvora energije, za sada se u Crnoj Gori koriste sunčeva energija, energija vjetra i biomasa, alinedovoljno. Shodno konceptu održivog razvoja, obnovljivi izvori energije omogućavaju da se smanji potrošnjakonvencionalnih i neobnovljivih energetskih resursa. Imajući, međutim, u vidu njihovu raspoloživost i potencijal, udoglednoj budućnosti oni su bez većeg značaja za energetski bilans Republike Crne Gore.Tehničko iskoristivi hidroenergetski potencijal pritoka izučavanih na nivou studija za izgradnju malihhidroelektrana iznosi 599,2 GWh (65 mHE ), a za pritoke koje do sada nijesu izučavane sa aspekta energetskogStrana 76

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtkorišćenja indirektno sračunati iznosi 358 GWh/god. Do sada je izgrađeno samo sedam malih hidroelektrana sagodišnjom proizvodnjom od oko 20 GWh, što pretstavlja samo oko 2% tehnički raspoloživog kapaciteta.Energija Sunčevog zračenja bi mogla da bude veoma značajan energetski izvor u Crnoj Gori. Područje Crne Gore jeizloženo direktnom sunčevom zračenju oko 1500 do 2550 časova godišnje. To se naročito odnosi na obalni dio CrneGore i područje oko Podgorice. U području Crne Gore prosječna godišnja suma globalnog zračenja kreće se između3500 i 4450 Wh/m 2 dnevno, dok mjerenja pokazuju da ona u ljetnjim mjesecima dostiže do 8 kWh/m 2 dnevno.Ovaj vid energije sve više se koristi za pripremu potrošnje tople vode, klimatizaciju i grijanje, ali bez većeg uticaja naenergetski bilans. Međutim, daljim razvojem tehno-ekonomskih performansi sunčevih kolektora i s obzirom na visokstepen solarizacije razvojno propulzivnih djelova teritorije Crne Gore, očekuje se značajniji i bilansno relevantan rastkorišćenja sunčeve energije za zadovoljenje dijela energetskih potreba privrede i domaćinstava.Na prostoru Crne Gore kao biomasa jedino je relevantno šumsko drvo, naročito bukva. Šume u Crnoj Gori pokrivajuoblast od oko 6750 km 2 , što predstavlja oko 42% ukupne teritorije Crne Gore. Ukupne količine drvne mase koju činiotpad u šumi eksploatacijom šuma, godišnje se kreće oko 150-200.000 m 3 . Njihovo skupljanje i korišćenje kaoenergetsko gorivo nema ekonomsku opravdanost. Otpad koji je predmet industrijske prerade u drvoprerađivačkimkapacitetima, već se djelimično koristi kao energetsko gorivo za sopstvene potrebe.U Crnoj Gori do sada nijesu sprovođena opsežnija namjenska mjerenja vjetra u cilju određivanja globalnogvjetropotencijala. Iako analize energetskog potencijala vjetra u Crnoj Gori nijesu kompletne, postoje veomaoptimističke procjene energetskog potencijala, uslovljenog kombinacijama planinskih terena i mediteranskih uticaja.Na osnovu dosadašnjih istraživanja, zasnovanih na podacima iz meteoroloških stanica, potencijalno dobre oblasti, usmislu korišćenja energije vjetra, su: područja oko Nikšića, jugozapadni region, planinski lanac i prevoji iznad mora ioblast primorja. Prva elektrana na vjetar u Crnoj Gori (Ilino brdo, Vučje kod Nikšića), snage 500 kW i očekivanegodišnje proizvodnje 1,25 do 1,8 GWh/god. završena je 2004. godine. Imajući u vidu svetski trend razvojavjetroenergetskih kapaciteta neophodna su intenzivnija istraživanja potencijala vjetra u cilju njegovog što većegkorišćenja na području Crne Gore.Komunalni otpad predstavlja ekološki problem u Crnoj Gori, tako da bi njegovo korišćenje imalo i energetski iekološki efekat. Procjenjuje se da se na prostoru Republike godišnje formira 200-250000 tona čvrstog komunalnogotpada (1 kg dnevno po stanovniku). Ove količine stvaraju osnovu za izgradnju 3-5 industrijskih postrojenja zanjegovo sagorijevanje. Imajući u vidu da je danas ekonomska granica za korišćenje postrojenja za sagorijevanjesmeća, grad od oko 150.000 stanovnika, realno je očekivati da će u početku doći do izgradnje savremenih postrojenjaza uklanjanje otpadaka prije svega u Podgorici, u kojoj već danas postoje značajni ekološki problemi vezani zakomunalni otpad.Prema dosadašnjim saznanjima, geotermalna energija i energija mora za sada nemaju veći značaj.Težnja za većim snabdijevanjem iz sopstvenih izvora je vezana za povećanje proizvodnje, što je u Crnoj Gori sadamoguće samo putem povećanja proizvodnje mrkolignita u pljevaljskom basenu i većeg korišćenja hidropotencijala,jer su raspoloživi potencijali drugih energetskih sirovina relativno mali ili nedovoljno istraženi.Međutim povećanje proizvodnje lignita je vezano u prvom redu za proizvodnju električne energije, tako da ono nemože da supstituiše sve potrebe za kvalitetnijim vrstama energije, a posebno nafte i prirodnog gasa. Za većekorišćenje uglja u industriji i širokoj potrošnji je potrebno ubrzati aktivnosti na proširenju kapaciteta rudnika„Berane” i otvaranju novih jama sa podzemnom eksploatacijom.Neophodno povećanje stepena korišćenja raspoloživog hidropotencijala moraće da se razmatra u širem kontekstuukupnog razvoja svih relevantnih segmenata opcije razvoja Crne Gore, zbog ekoloških problema, višenamjenskeprirode prostora i funkcije vodotokova.Veće učešće nafte i prirodnog gasa u energetskom bilansu Crne Gore treba očekivati tek sa pronalaženjem ekonomskiisplativih količina, a to zahtijeva značajna sredstva za nastavak istraživanja.Strana 77

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.7.3. Vodni resursi3.7.3.1. Korišćenje voda u hidroenergetske svrheDo sada je od ukpno 9846 GWh raspoloživog (teorijskog) potencijala, preko dvije izgrađene velike hidroelektrane(HE „Perućica” i HE „Piva”) na rijekama Zeti i Pivi i sedam malih hidroelektrana (HE „Glava Zete”, HE „Slap Zete”,na rijeci Zeti, HE „Rijeka Mušovića” - Kolašin, HE „Šavnik”, HE „Lijeva Rijeka”, HE „Podgor” na rijeci Orahovštica iHE „Rijeka Crnojevića” na Obodskom vrelu), realizovano oko 1665 GWh (prosječna proizvodnja za period 1976.-2004.).3.7.3.2. Korišćenje voda za vodosnabdijevanjePrema raspoloživim podacima, od ukupnog stanovništva Crne Gore 65-70% stanovništva se snabdijeva vodom prekovodovodnih sistema opštinskih centara i značajnijih lokalnih centara, dok se nešto preko 30% stanovništva useoskim naseljima snabdijeva putem sopstvenih vodovoda i individualno.Vodovodni sistemi gradova uglavnom opslužuju i druga gradska, prigradska i seoska naselja sa njihovog područja.Neki od njih se mogu tretirati kao opštinski vodovodni sistemi, s obzirom na to da obuhvataju gotovo sva naselja napodručju opštine. Gradskim vodovodnim sistemima obuhvaćeno je, pored 40 gradskih, još 174 prigradskih i seoskihnaselja – ukupno 214 naselja.Sprovođenje mjera sanitarne zaštite izvorišta korišćenih za snabdijevanje vodom stanovništva, u skladu sazakonskim obavezama, u cjelini posmatrano je daleko od potrebnog nivoa. Do sada nijesu izvršena zakonompropisana istraživanja i određivanja zona zaštite za većinu vodoizvorišta koja su u korišćenju. Kako pored ovoga nijeobrađen katastar vodnih objekata, to u ovom trenutku nije moguće izvršiti preciznu identifikaciju i kartiranje svihvodoizvorišta i zona njihove zaštite.Regionalni vodovod Primorja, zasnovan na zahvatanju voda iz bazena Skadarskog jezera, nije završen ni doveden ufunkciju i pored već izvedenog niza objekata za njegove potrebe (hidrotehnički tunel L=4,2km, raspodjelna komora„Đurmani”, V=10000 m 3 , komore od po 1000 m 3 iznad Petrovca, Svetog Stefana i Radanovića, pumpna stanica„Bijeli Do” sa rezervoarom od 1000 m 3 te cjevovod 500 mm od Budve do Tivta dužine oko 30 km i cjevovod 450 mmod Radanovića do tunela Vrmac).3.7.3.3. Korišćenje voda za navodnjavanjeI pored povoljnih prirodnih uslova, navodnjavanje kao hidrotehnička mjera uređenja vodnog režima zemljištaprimjenjuje se samo na 2000 ha. Svi predhodno izvedeni sistemi za navodnjavanje nikad nijesu stavljeni u funkciju,znatan dio njih je degradiran (naprimjer Sutorinsko polje, Mrčevo polje, Crmnica, Kokotsko polje, Bjelopavlići,Ovsine-Berane, Brezojevica-Plav). Zbog ovakve situacije dolazi do nenamjenskog trošenja vode iz vodovoda štousložnjava probleme snabdijevanja stanovništva vodom za piće.3.7.3.4. Korišćenje voda za akvakulturuU Južnom regionu funkcioniše više ribarskih zadruga („K. Cvetković”, Baošići; „B.Pivljanin”, Orahovac; zadruga izBigove; zadruga iz Vladimira sa lovom na Bojani i Šaskom jezeru) i pogona za preradu ribe (fabrika „L.Mitrović”,Bijela, „Ribarstvo” Rijeka Crnojevića). Uzgoj marikultura u Crnoj Gori bio je više simboličan sa vrlo malim prinosimai efektima, posebno u odnosu na ogromne mogućnosti. Istraživanja Instituta za biologiju mora iz Kotora ukazuju daakvatorij, posebno Boka imaju izvanredne prirodne pogodnosti za prirodni razvoj i vještački uzgoj marikultura. To seodnosi kako na sakupljanje mrkih i crvenih algi, tako i na uzgoj dagnji i kamenica. Tako se procenjuje kapacitet Bokeza uzgoj dagnje na 300 vagona godišnje. Danas su razvijeni programi koji nude velike razvojne mogućnosti za odgojmarikultura, putem plutajućih parkova – infrastrukture koja najviše odgovara uzgoju dagnji i drugih vrsta školjki.Na osnovu prirodnih mogućnosti, procenjuje se da je kapacitet Crne Gore za lagunasti uzgoj ribe 3000 tona, akavezni uzgoj 2000 tona godišnje.Uzgoj slatkovodne ribe se vrši u oko 20 ribnjaka i dva kavezna sistema u kojima se vrši uzgoj pastrmki. Sada se uCrnoj Gori osjeća nedostatak mlađi za poribljavanje više vrsta, a kako se radi o specifičnim crnogorskim vrstama -njihova nabavka nije moguća iz drugih regionaStrana 78

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtCrna Gora raspolaže sa znatnim i raznovrsnim vodenim objektima u kojima se sprovode ove aktivnosti. Ukupnadužina riječnih tokova (velike rijeke i njihove pritoke) iznosi oko 1700 km ili oko 2100 ha vodene površine. Planinskajezera imaju površinu oko 5,5 km 2 i koriste se samo za sportski ribolov, ravničarska jezera oko 25.000 ha iakumulacije oko 3000 ha.I za uzgoj riba u kavezima u Crnoj Gori takođe postoje uslovi, a za najpogodnija mjesta smatraju sehidroakumulacije. Posebno pogodna i sa najvećim kapacitetom je Pivska, zatim akumulacija Otilovići i Liverovići.Akumulacije iz nikšićkog regiona takođe pružaju optimalne uslove ali su skromnijih kapaciteta. U Skadarskom jezerupogodna mjesta su sublakustrični izvori („oka”) i mogli bi se iskoristiti za uzgoj i čuvanje matičnog materijala - stadanekih rijetkih vrsta kao glavatica ili strun.3.7.3.5. Korišćenje voda u industrijiZa potrebe industrije i rudarstva, uključujući i termoenergetske objekte koji koriste vodu za hlađenje u periodunjihovog najintenzivnijeg razvoja i rada (od 1978 do 1993. godine), koristilo se prosječno godišnje između 60 i 142miliona m 3 vode. Prosječno zahvaćena godišnja količina vode je bila oko 97 miliona m 3 (oko 3,1 m 3 /s). Potrošnjavode za potrebe industrije iz javnih vodovoda u analiziranom periodu kretala se oko 5-12 miliona m 3 /god, prosječnooko 9,5 miliona m 3 /god, dok se najveći dio obezbjeđivao iz sopstvenih izvora (uključujući i reciklažu iskorišćenevode). Usljed ekonomskih sankcija, odnosno smanjenog obima proizvodnje mnogih industrijskih grana, ukupnakoličina vode se znatno smanjuje, tako da već 1996. godine, iznosi oko 55 miliona m 3 /god, od čega 51 milion m 3 /god,iz sopstvenih izvora.3.7.3.6. Flaširanje vodeIzvorske vode Crne Gore se veoma malo koriste za flaširanje. Za sada postoje samo dva pogona za flaširanje(Bukovica – Šavnik i Radigojno - Kolašin). Izdato je još 8 koncesija za korišćenje i flaširanje izvorskih voda. Odmineralnih voda za sada se jedini koriste vode izvorišta u Bijelom Polju.3.7.3.7. Zaštita voda od zagađivanjaPreovlađujuća zagađenja su otpadne vode koncentrisanih izvora – naselja i industrija. U poređenju sa klasamakvaliteta koje su predviđene Uredbom o kategorizaciji i klasifikaciji voda, utvrđeno stanje kvaliteta voda (vodotoka,jezera, mora i podzemnih voda) je zadovoljavajuće.Kvalitet podzemne vode u prirodnim uslovima, izuzimajući primorske izdani pod uticajem mora, u najvećem dijelugodine odgovara I klasi. U kontinentalnom dijelu prirodni kvalitet voda u vodonosnim izdanima intergranularnestrukture ugrožen je na manjem broju lokaliteta, nizvodno od većih naselja i industrije.U javnu kanalizacionu mrežu otpadne vode ispušta oko 60% gradskog stanovništva, ili 37% od cjelokupnogstanovništva Republike, što se smatra daleko od zadovoljavajućeg stanja. Izuzetno loše je stanje u pogledu tretmanaupotrijebljenih otpadnih voda, koje se tretiraju propisno samo u naselju Virpazar i djelimično u Podgorici.Otpadne vode se u primorju disponiraju u more preko podmorskih ispusta (ispust Herceg Novi L-1000m, ZalivTrašte L-3200 m, Budva – Rt Zavala L-2500 m, Bar Volujica i drugi manji) takođe bez prethodnog tretmana.Prečišćavanje industrijskih otpadnih voda vrši se u vrlo malom broju industrijskih pogona, a i u tim slučajevima nemože se garantovati da se proces obavlja na korektan način.Stanje u ovoj oblasti već duži period karakteriše izostanak većih investicionih aktivnosti, što je uzrokovalonavedene probleme i nizak nivo kvaliteta pruženih usluga. Uvažavajući, s jedne strane ograničenja kapaciteta sakojima raspolažu jedinice lokalne samouprave i visinu investicija koje je potrebno obezbijediti, i s drugeneophodnost očuvanja životne sredine i smanjenje rizika za zdravlje ljudi, Vlada Republike Cme Gore je, uz podrškuEvropske agencije za rekonstrukciju, pripremila dva važna planska dokumenta u oblasti upravljanja otpadnimvodama: Master plan za odvođenje i prečišćavanja otpadnih voda Crnogorskog primorja i opštine Cetinje i Strateškimasterplan za kanalizaciju i otpadne vode centralnog i sjevernog regiona Republike.Strana 79

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.7.3.8. Zaštita od vodaPotreba odbrane od poplava uglavnom je vezana za priobalja većih vodotoka (Morača, Zeta, Lim, Tara, Ćehotina,Ibar i Bojane) i polja (Barsko, Cetinjsko, Nikšićko, lugovi doline Matice i dr). Dosadašnji obim izvedenih radova nauređenju vodotoka i odbrani od poplava je vrlo skroman i sveden je na objekte lokalnog karaktera, koji nijesudovoljni i funkcionalni.Na području Crne Gore javljaju se najraznovrsniji oblici erozije i bujičnih tokova, jer su sve rijeke u Crnoj Gori, usvom gornjem toku, a neke i cijelom dužinom, bujičnog karaktera. Dosadašnji radovi na uređenju bujičnih područjauglavnom su se odnosili na tehničke mjere uređenja bujica, dok su se biološke mjere na zaštiti od erozija rijetkoprimjenjivale.Suvišna voda različitog porijekla ugrožava na teritoriji Crne Gore oko 24.500 ha, plodnog i urbanizovanogzemljišta (Cetinje). Ta pojava je posebno izražena na površinama uz Skadarsko jezero i rijeku Bojanu, u Zetskojravnici, Bjelopavlićima, Plavskoj kotlini i rječnim dolinama Lima, Tare i Ćehotine. Većina izgrađenihmeliorizacionih sistema nije u funkciji. Specifičan slučaj potrebe zaštite od voda predstavlja Kotor, koji je zavrijeme izuzetnih kiša i juga, djelimično pod vodom, jer je visina njegovog pločnika 96 cm iznad mora, a gornja tačkaamplitude plime dostiže 130 cm.3.7.4. Upravljanje otpadomOtpad je ozbiljan problem u Crnoj Gori, sa kritičnim i dugotrajnim uticajem kako na životnu sredinu, tako i naljudsko zdravlje. Otpad podrazumijeva nepotrebno iscrpljivanje prirodnih resursa, nepotrebne troškove i uništavanjeokoline, a sve to se može izbjeći održivim upravljanjem otpadom i efikasnijim korišćenjem resursa.Do 2004. godine u Crnoj Gori nije postojala nijedna sanitarna deponija, već samo gradska i nelegalna smetlišta,kojima niko nije gazdovao, niti vršio kontrolu odlaganja. Ne postoji tačna evidencija broja nelegalnih odlagališta, alise zna da svako gradsko naselje u Crnoj Gori ima bar po jedno glavno smetlište – deponiju i više rasutih odlagališta.Tabela 12. - Količina otpada po vrsti nastankaOpština u kojojće se deponovatiČ.K.O.Opštine sa kojih se sakuplja otpadBroj stanovnika(Monstat)Količina t/god. 2004.(Master plan)Količina t/god.2004.(autori Studije)Bar Bar, Ulcinj 60.327 11.400 11.400Berane Berane, Plav, Andrijevica, Rožaje 77.351 7750 8350Budva Budva, Kotor, Tivat 52.486 13.200 13.800Herceg Novi Herceg Novi 33.034 7800 8000Mojkovac Mojkovac, Bijelo Polje, Kolašin 70.299 6200 7000Nikšić Nikšić, Plužine, Šavnik 82.501 15.800 18.200Pljevlja Pljevlja, Žabljak 40.010 4800 7100Podgorica Podgorica, Cetinje, Danilovgrad 204.137 41.600 76.700UKUPNO 620.145 108.550 150.550Strateška opredjeljenja u oblasti upravljanja otpadom - Postoji direktan uticaj smetlišta na površinske,podzemne vode i aerozagađenja. Da bi se poboljšalo stanje u ovoj oblasti, Vlada Republike Crne Gore usvojila jeNacionalnu politiku upravljanja otpadom (februar 2004), Master plan upravljanja otpadom na republičkom nivou(decembar 2004).3.7.5. Odbrana i zaštitaPodaci u postojećoj evidenciji prostorne infrastrukture u Crnoj Gori, a koja se koristi za vojne potrebe, nijesuidentični u državnom i vojnom katastru. Promjene u vojnom nijesu uknjižavane u državnom katastru. Takvo stanjeima negativne refleksije na značajan dio sadržaja PPRCG. Beogradskim sporazumom (mart 2002. godine) iUstavnom poveljom državne zajednice Srbija i Crna Gora (februar 2003. godine), stanje u postojećoj dokumentacijise nije poboljšalo.Strana 80

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtKao osnova za utvrđivanje stvarnog stanja, koristio se Dokument Ministarstva odbrane Srbije i Crne Gore -Generalštab Vojske Srbije i Crne Gore „Obim i struktura nepokretnih stvari za vojne potrebe”. NavedenoMinistarstvo za prezentovane podatke navodi da su djelimično sravnjeni sa podacima javnih katastarskih evidencija.Takođe, navodi da su podaci o vlasništvu i veličini zemljišta dati na osnovu podataka katastarskih evidencija uRepublici Crnoj Gori.Stanje imovine za vojne potrebe na dan usvajanja Ustavne povelje državne zajednice Srbija i Crna Gora na teritorijiRepublike Crne Gore, prikazano je u Tabelama.Tabela 13. - Postojeći razmještaj vojnih kompleksa po regionimaRegionBrojkompleksaZemljište ( u ha)Državno Pravnog lica Privatnog licaUkupnapovršinaObjektivisokogradnjePovršinaBroj(m 2 )Sjeverni 62 171,7276 28,3304 2,1777 212,2357 297 55.584Centralni 67 999,8316 30,0215 20,9800 1050,8331 616 201.918Južni 215 1053,7715 779,4199 14,6654 1847,8568 774 334.878Prema projekciji budućeg razmještaja kompleksa za potrebe snaga bezbjednosti Crne Gore (Tabela 2. Sektorskestudije „Odbrana i zaštita”), potrebe za zemljištem odbrana i zaštite iznose 11,95% postojećeg stanja površina,odnosno 6,69% broja kompleksa, ili 19,21% ukupnog broja objekata visokogradnje (9,98% njihove površine)postojećeg stanja. Stvorenu razliku između postojećeg stanja vojnih kompleksa i perspektivnih potreba za snageodbrane moguće je upotrijebiti za funkcionisanje i razvoj civilnog društva Crne Gore.Tabela 14. - Postojeći razmještaj vojnih kompleksa po opštinamaOPŠTINABrojkompleksaUkupna površina(u ha)Objekti visokogradnjeBroj objekata Površina (m 2 )Andrijevica 12 7,5676 41 3396Bar 11 136,6263 46 16.384Berane 29 62,2561 29 3533Bijelo Polje 1 31,9517 22 6924Budva 9 9,7202 10 1654Danilovgrad 2 101,2490 50 27.210Žabljak 31 7,5859 50 5921Kolašin 5 5,2814 37 4883Kotor 41 319,7136 63 11.856Nikšić 21 314,0350 175 49.403Plav 23 11,1606 37 10.554Pljevlja 12 86,4324 81 21.373Podgorica 42 631,5800 378 123.741Tivat 18 293,1547 286 169.052Ulcinj 28 478,4023 131 19.112Herceg Novi 108 610,2391 238 116.820Cetinje 2 3,9691 13 1564UKUPNO 344 3110,9256 1687 592.3803.7.6. Seizmički hazard i seizmički rizikSeizmički hazard teritorije Crne Gore determinišu brojna autohtona seizmogena žarišta, ali i veći broj uticajnihseizmogenih zona cijelog zapadnog dijela Balkana, posebno sa prostora jugoistočne Hrvatske, istočne Hercegovine,sjeverne Albanije i južne i jugoistočne Srbije. Kao izrazito seizmički aktivan prostor Crne Gore, svakako trebaapostrofirati dio crnogorskog primorja koji obuhvata seizmogene zone oko Ulcinja i Bara, Budve i Brajića, BokeKotorske, ali i seizmogenu zonu u neposrednoj okolini Berana, zatim cio region Zetske ravnice sa Skadarskimjezerom, planinski masiv Maganika i brojne druge, o čemu svjedoče istorijski zapisi i posebno – seizmološkiinstrumentalni podaci o brojnim trusnim razaranjima na tim područjima.Strana 81

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtSa aspekta seizmičke rejonizacije, na prostoru Crne Gore jasno se izdvaja nekoliko aktivnih seizmogenih pojaseva:− Južni region koji obuhvata: Ulcinjsko-skadarsku seizmogenu zonu, kao i Budvansku i Boko-Kotorsku zonu,koje karakteriše mogući maksimalni intenzitet zemljotresa od IX stepeni po (EMS981);− Podgoričko-Danilovgradski pojas, sa mogućim maksimalnim intenzitetom od VIII stepeni EMS98 skale;− Središnji i sjeverni dio Crne Gore koji karakteriše umjereni seizmički hazard, izražen intenzitetom od VIIstepeni EMS98 skale.Zbirno, u cijeloj Crnoj Gori, ljudi i njihova imovina, kao i sva društvena dobra, stalno su izloženi dejstvu manjih isrednje jakih zemljotresa, a povremeno i dejstvu razornih zemljotresa velike magnitude. Stoga, kod definisanjaočekivane povrjedljivosti i prihvatljivog seizmičkog rizika, nužno je analizirati uticaj očekivanog seizmičkog hazardana povrjedljivost objekata, određene urbane sadržaje i infrastrukturne sisteme.3.8. Stanje životne sredine i kulturnog nasljeđa, glavni problemi3.8.1. Opšte stanje i problemi životne sredineGledano u cjelini kvalitet životne sredine je očuvan, što omogućava sveobuhvatan i dinamičan održivi razvojCrne Gore.Kvalitet vazduha u Crnoj Gori, ocjenjivan sa aspekta globalnih pokazatelja (sumpordioksida i ukupnih azotnihoksida), je zadovoljavajućeg, odnosno veoma dobrog kvaliteta, osim sadržaja čestica prašine. Osnovni pokazateljiukazuju na neophodnost preduzimanja mjera za sprječavanje zagađenja na pojedinim lokalitetima. To se prije svegaodnosi na emisiju lebdećih čestica (prašine i aerosola) i ograničavanje sadržaja teških metala i PAH-s u njima. Naosnovu višegodišnjih ispitivanja, može se konstatovati da postoji trend značajnog povećanja sadržaja lebdećih česticai PAH-s u njima. Od specifičnih zagađujućih materija najviši nivoi zagađenja vazduha vezani su za industrijskuproizvodnju (KAP, TE Pljevlja i Željezara Nikšić, Mojkovac), nekontrolisano spaljivanje otpada na gradskoj deponiji isaobraćaj, koji izduvnim gasovima značajno zagađuje atmosferu urbanih naselja.Stanje zemljišta u odnosu na sadržaj opasnih i štetnih materija, može se okarakterisati kao dobro. Na osnovuizvršenog praćenja, na ciljano odabranim lokacijama, konstatovan je u sedam opština (Podgorica, Herceg Novi,Ulcinj, Bar, Pljevlja, Plužine) povećan sadržaj polutanata (organskih i neorganskih). Ovo je rezultat neadekvatnogodlaganja komunalnog otpada. U opštini Nikšić neadekvatno odlaganje industrijskog otpada uzrokuje povećansadržaja neorganskih (kadmijum, olovo, hrom, nikal, bakar, cink, bor, molibden) i organskih toksikanata(poliaromatičnih ugljovodonika i polihlorovani bifenili). U većini opština postoji uticaj saobraćaja odnosno emisijeizduvnih gasova kroz povećan sadržaj i organskih i neorganskih polutanata tj. policikličnih aromatičnihugljovodonika (PAH), olova (Pb) i kadmijuma (Cd).Na osnovu redukovanog programa ispitivanja voda Crne Gore teško je izvesti zaključak o opštem stanju njihovogkvaliteta. Tako da na osnovu praćenih parametara, ocjena stanja nije potpuno objektivna. I pored pokazatelja kojiukazuju na pojedinačna odstupanja u odnosu na zahtjevane klase, može se konstatovati da su vode u Crnoj Goridobrog kvaliteta. U prilog ovakvoj konstataciji ide činjenica što je klasifikacija izvršena po namjeni vode za piće, anaše rijeke, jezera i more ne koriste se za te namjene. Izuzetak iz opšteg dobrog stanja vode čine vode rijeke Ćehotinei Vezišnice kao i vode Morače i Ibra nizvodno od Podgorice i Rožaja i to u malovodnom periodu. Podzemne vodeZetske ravnice su opterećene dominantno sa nitratima i fosfatima dok su vode na lokalitetu Vranj najlošijegkvaliteta.Stanje biodiverziteta se prati šest godina, tako da se do sada sakupljene informacije ne mogu koristiti za ozbiljnuanalizu trendova. Naime tek nakon 10-te godine moći će se raditi na detalnim analizama trenda o stanju populacijaindikatorskih vrsta, tako da je neophodno nastaviti praćenje stanja biodiverziteta. Uzroci ugrožavanja biodiverzitetau narednom periodu moraju se pažljivo analizirati kako bi se mogle predlagati mjere za poboljšanja stanjabiodiverziteta, što je potrebno uključivati u sektorske planove i strategije. Zaštitu biodiverziteta treba usmjeriti uuspostavljanju sistema zaštićenih područja prirode u skladu sa međunarodnim kriterijumima, zatim neophodno jeodrživo korišćenje resursa divlje flore i faune koja podrazumjeva uspostavljanje kontrole lova i skupljanja, tekontrola prometa rijetkim i ugroženim vrstama divlje flore i faune.Radiološko opterećenje stanovništva, kao posljedica izlaganja radonu je na nivou evropskog prosjeka. Aktivnostkako prirodnih tako i dugoživećih radionuklida vještačkog porijekla (nakon černobilske havarije), u različitimStrana 82

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtvrstama uzoraka (vazduh, padavine, zemljište, riječne, jezerske, morske i pijaće vode, prehrambeni proizvodi,građevinski materijal), kretala se u niskim nivoima, odnosno daleko ispod maksimalno dozvoljenih vrijednosti, a umnogim slučajevima i ispod granice detekcije. Na osnovu urađenih i statistički obrađenih rezultata analiza, može sesa sigurnošću reći da je stanje životne sredine, sa stanovišta radiološke ispravnosti, u Crnoj Gori očuvano.3.8.2. Stanje i problemi prirodne baštinePrirodna baština je i dalje očuvana u značajnoj mjeri, ali je prisutan narastajući trend pritisaka na njene vrijednosti, ito kroz: iskorišćavanje prirodnih resursa, konverziju prirodnih staništa u poluprirodna i vještačka, intenzivniji razvoju određenim sektorima (npr. turizam) i zagađivanje (otpadne vode i otpad).Posmatrajući period od donošenja prvog Prostornog Plana Republike (PPR) 1985/86 i njegovih izmjena i dopuna1997, do danas, konstatuje se značajna stagnacija u ustanovljavanju novih zaštićenih područja prirode, posebno onihsa većom površinom. Stoga se zaključuje da projekcija plana u ovom sektoru nije izvedena.U pogledu upravljanja, jedino je za kategoriju nacionalnih parkova ustanovljen upravljač. Za druge kategorijezaštićenih područja prirode, nominalno je prepoznata opština kao nadležna za njihovo osnivanje i upravljanje, patime i ustanovljavanje upravljača, međutim, isti nijesu ustanovljeni izuzev u rijetkim slučajevima.Postojeći zakonski i institucionalni okvir ne obezbjeđuje zadovoljavajući nivo efikasnosti u zaštiti područja prirodekoja su stavljena pod zaštitu. Pored slabe efikasnosti i nedovoljnog nivoa izvršavanja domaćih propisa, brojne su iobaveze iz međunarodnih ugovora (konvencije i protokoli) koje takođe čekaju odgovarajuća rješenja kako u domaćimpropisima, tako i u boljoj institucionalnoj organizovanosti.Imajući u vidu opredjeljenje Crne Gore da se kao ekološka država izgrađuje na principima održivog razvoja, trebauzeti u obzir dosadašnje iskustvo (neuravnoteženi sektorski razvoj zasnovan na korišćenju prirodnih resursa), kakobi se budući razvoj podredio realnim uslovima, prvenstveno potrebama lokalnog stanovništva kroz ekološkiprihvatljive razvojne aktivnosti sa odgovarajućim obimom (limiti prihvatljivih promjena – limits of acceptablechanges). Koncept održivog razvoja treba da bude primjenjen i kroz reviziju Prostornih planova opština i revizijuGeneralnih urbanističkih planova svih urbanističkih centara koja treba da uslijedi nakon donošenja ovog PPR-a.3.8.3. Stanje i problemi kulturnog nasljeđaNepokretna kulturna baština u Crnoj Gori nalazi se u izuzetno lošem stanju i nepovoljnom položaju, jer su nanjenom velikom dijelu, kao i na najznačajnijim spomeničkim jedinicama, ugrožene osnovne spomeničke vrijednosti,sa tendencijom dalje promjene integriteta, gubitka spomeničkih vrijednosti i istorijske izvornosti.Spomenici kulture, tj. pojedine spomeničke jedinice koje nijesu privedene namjeni, nalaze se u potpuno zapuštenomili ruševnom stanju i zbog odsustva organizovane i osmišljene zaštitne aktivnosti prema njima, prepušteni suneposrednom i neminovnom uticaju zuba vremena i vandalskom odnosu pojedinaca.Za zaštitu nepokretne kulturne baštine od presudnog značaja su dokumentaciona osnova i permanentna istraživanja,na osnovu kojih se formira nova dokumentacija i postojeća upotpunjava informacijama o spomeničkimvrijednostima i identitetu spomeničkih jedinica. Stanje dokumentacije ukazuje na potrebu istraživanja svihspomenika kulture, a naročito arheoloških lokaliteta. Stručna istraživanja su jedini pravi način da se pretpostavljenaspomenička svojstva objekata potvrde i da se materijalnim dokazima opravda njihovo stavljanje pod režim zaštite.Pri tome, neophodno je stvoriti uslove da se dokumentaciona baza podataka radi u digitalnoj formi i u skladu saevropskim standardima u ovoj oblasti.Centar za arheološka istraživanja nije formirao dokumentaciju o arheološkim istraživanjima i arheološkommaterijalu, a poseban problem predstavlja to što nije izvršeno prepoznavanje terena i izrađena Arheološka kartaCrne Gore koja, kao strateški dokument, treba da sadrži prikaz svih postojećih i potencijalnih arheoloških lokalitetau Crnoj Gori i na taj način omogući njihov adekvatan tretman u postupku izrade i donošenja planova i investicionihprograma.Neadekvatan odnos organa lokalne vlasti prema nepokretnoj kulturnoj baštini ispoljava se naročito kroz procesizrade urbanističkih planova u koji se institucije zaštite spomenika kulture ne uključuju blagovremeno. ObrađivačiStrana 83

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtplanova, ne uvažavajući principe zaštite, prilikom tretmana postojećeg stanja, uglavnom nameću rješenja zalegalizaciju bespravne gradnje, neprimjerene dogradnje i nadgradnje objekata, a infrastrukturna i druga razvojnarješenja naselja sa zaštićenim cjelinama ili spomeničkim jedinicama pretpostavljaju njihovom ambijentalnomizgledu i skladu.Na zaštitu pojednih spomeničkih cjelina, jedinica, sakralnih objekata i arheoloških lokaliteta, nepovoljno utiče to štonijesu određene granice njihove zaštićene okoline. Kod arheoloških lokaliteta ovaj problem je u toliko veći, jer aktomo proglašenju, nijesu utvrđene njegove granice. Najdrastičniji primjeri su lokalitet arheološkog nalazišta Dukljapreko kojega prelazi željeznička pruga Podgorica – Nikšić i Stari grad Kotor uz čije je zidine provučena Jadranskamagistrala.Postojeća rješenja o arheološkim istraživanjima i iskopavanjima nijesu cjelovita, a pitanje podvodne arheologije jepraktično neuređeno.Posebnu opasnost i nadolazeći problem za nepokretnu kulturnu baštinu, a naročito za zaštićeno područje Kotora,predstavlja sve veća i nekontrolisana urbanizacija koja može da ugrozi vrijednosti zbog kojih je Kotor uvršten naListu svjetske kulturne baštine UNESCO-a. Aktivnosti i mjere koje u smislu predupređivanja negativnih trendovatreba preduzeti, definisaće „Menadžment plan zaštićenog područja Kotora”, čija je izrada u toku.Iako je u Crnoj Gori period institucionalne zaštite spomenika kulture relativno dug, zaštiti crnogorske tradicionalneruralne arhitekture (sela, kuća, kula, ekonomskih objekata i odgovarajućih ruralnih ambijentalnih cjelina) nijeposvećeno dovoljno prostora, iako je ova kategorija kulturne baštine veoma značajna.Objekti koji su već decenijama zaštićeni, a imaju vrijednosti tradicionalnog narodnog graditeljstva, primarno suzaštićeni kao istorijski spomenici i memorije na znamenite ličnosti naše prošlosti (mlin Crnojevića, rodne kućedinasta Petrovića, narodnih heroja i sl.). Izuzetak od navedenog je Kula Redžepagića u Plavu, Kula Camovića uVuksanlekićima i naselje Vranjina na obali Skadarskog jezera.Kulturni pejzaž, kao posebni segment nepokretne kulturne baštine, Zakonom nije definisan i zaštićen.3.9. Sintezna ocjena stanja po regionima3.9.1. Južni regionBrojni razvojni i prostorno-ekološki problemi Južnog regiona nameću potrebu da se što prije pristupi traženjuodgovora i pristupanju konkretnim aktivnostima za njihovo rješavanje.Velika sezonska antropopresija prostora, potencirana uskošću primorskog pojasa i njegovom lošomkomunikacijskom povezanošću sa zaleđem, jedan je od glavnih problema. Slijedi pretjerana suprastrukturna, aponegdje i infrastrukturna izgrađenost. Južni region je preopoznat po nelegalnoj izgradnji. Intezitet izgradnje upojedinim djelovima već dobija sve odlike tzv. „zaziđivanja” obale, što bi, nastavi li se dosadašnjim intezitetom,vodilo konačnom gubitku atraktivnosti obalnog područja.Pored problema nelegalne gradnje i njegovih posljedica, postoji i veliki broj nerješenih pitanja u oblasti tehničkeinfrastrukture, a u prvom redu vezanih za drumski saobraćaj. Generalno uzevši, stanje nije povoljno, čime je veomaotežavano povezivanje obale sa djelovima turističkog zaleđa: (a) Nedostatak obilaznica oko gradova/naselja na obalipredstavlja veliki problem u turističkoj sezoni. (b) Nedovoljna je i mreža lokalnih saobraćajnica u zaleđu, uz to velikidio postojeće mreže čine nekvalitetni i nedovoljno održavani putevi. (c) Regionalne saobraćajnice ne zadovoljavaju nibrojem ni kvalitetom, pri čemu izgradnja planiranih novih i rekonstrukcija postojećih znatno kasni. (Dio navedenihproblema riješen je izgradnjom tunela Sozina i rekonstrukcijom tunela Vrmac koja je u toku).Tehnički parametri željezničke pruge Beograd - Bar su substandardni, naročito mjereno očekivanim širenjemdjelatnosti i prometa Luke Bar, što iziskuje rehabilitaciju pruge. Nekompletirana je infrastruktura za pješačkisaobraćaj, a mreža energetske infrastrukture je preopterećena u pojedinim djelovima primorja. Stanjetelekomunikacione i poštanske infrastrukture je relativno povoljno (iako i ovu mrežu treba modernizovati, radipovećanja standarda življenja domicilnog stanovništva Primorja, nivoa usluga koje se pružaju gostima i opštegdoprinosa razvoju kvalitetnijih oblika turističke ponude).Strana 84

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPored navedenih ekoloških i razvojnih problema, potrebno je istaći i:− Teškoće u očuvanju mediteranskog bio-geodiverziteta, u prvom redu zbog nekontrolisane izgradnje objekata,kao i nedozvoljene sječe vegetacije u pojedinim djelovima primorja, koja mora biti isključivo u okvirimasanitarne i/ili ekološki dozvoljive granice;− Krivolov na moru, naročito najkvalitetnijih vrsta, dobija prijeteće razmjere (gubljenje dijela biološkogdiverziteta akvatorija). Neophodno je hitno preduzimanje zakonom predviđenih sankcija i drugih mjera, sajedne, kao i stimulativnih mjera usmjerenih ka promjeni strukture izlova, sa druge strane;− Visok seizmički rizik, koji iziskuje preduzimanje mjera predviđenih za njegovo smanjivanje;− Nedostatak pijaće i tehničke vode (tj. vode za komunalne i tehnološke potrebe), u uslovima visoke zapuštenostisistema za vodosnabdijevanje, velikog gubitka vode na mreži;− Nedovoljan tretman kanalisanih otpadnih voda i problemi zagađivanja akvatorija, naročito u Boki Kotorskoj iluci u Baru;− Opasnost i rizik od šumskih požara, koja nalaže održavanje, odnosno uvođenje sistema zaštite koja bi bilaznatno efikasnija od postojeće, a naročito na najugroženijim područjima (okolina Herceg Novog, Kotor injegova okolina, Luštica, Donji Grbalj, okolina Budve i Petrovca, okolina Bara i dr.);− Znatno zaostajanje pomorskog saobraćaja za potrebama, a u tome naročito priobalne plovidbe (dok sumeđunarodne pomorske veze razvijene jedino sa Italijom);− Nedovoljna revitalizacija starih urbanih jezgara i otklanjanje posljedica zemljotresa iz 1979. godine;− Pojave netradicionalnih arhitektonskih i urbanih formi u izgradnji i uređenju naselja i drugog prostora.Ako ne budu preduzete odgovarajuće prostorno-planske, urbanističke i mjere zaštite životne sredine, treba očekivatisljedeće konflikte u prostoru ovog područja:− Dalje degradiranje akvatorija i djelova obale u Boki Kotorskoj, kao posljedica ulivanja netretiranih komunalnihotpadnih voda, industrijskih otpadnih voda i otpadnih voda iz hotelskih kompleksa, ekološki štetnih postupaka(na primjer, u Bijeloj i Tivtu), havarija tankera nafte i drugih saobraćajnih sredstava, nekontrolisanog bacanjačvrstog otpada, neizgrađenosti lučke infrastrukture (međunarodnih luka, marina i brodogradilišta) za prihvatbalastnih i ostalih otpadnih voda i čvrstog otpada i roba u transportu sa brodova koje mogu ugroziti životnusredinu i td;− Izgrađenost građevinskih objekata (kolektivnih ili individualnih, turističkih i ostalih) u Budvi, Bečićima,Svetom Stefanu i na djelovima barske i ulcinjske obale, posljedično nastavlja veliku antropopresiju na prostor uljetnjim mjesecima i izostajanje regulisanja zagađivanja vode, tla i vazduha, buke i dr.− Opasnost od izlivanja naftnih derivata u akvatorij i opasnost od eksplozija i požara (skladište naftnih derivataLipci u Boki Kotorskoj i uz Luku Bar)− Ekološki rizik od zagađivanja vazduha u barskom području, kao posljedica dovoza i odvoza, pretovara iskladištenja pojedinih materija (boksita, sintermagnezita, aditiva za KAP i dr.)− Opasnost od neregulisanih klizišta (na primjer u području Herceg Novog, Babin Do u Budvi )− Neprilagođenost izgradnje seizmičkom riziku− Iako je reaktiviranje sela u primorskom pobrđu (i primorskom zaleđu) još sporo i ne toliko rašireno, u većembroju tih sela počinje nagla izgradnja, mahom bez usmjeravanja i kontrole. Kako je riječ o naseljima i prostorukoji su od najvećeg značaja za očuvanje i povećavanje atraktivnosti crnogorskog primorja u skoroj budućnosti ina dugi rok, prije svega putem selektivnog razvoja alternativnih i komplementarnih oblika najkvalitetnijeg i uzto veoma isplativog turizma, to iziskuje hitno preduzimanje odgovarajućih mjera, a u prvom redu izraduplanskih programa i projekata razvoja, uređenja i ekološke zaštite tih naselja (prostora). Ako to ne budeurađeno, moguće je da nastanu brojni konflikti u aktiviranju, odnosno korišćenju ovog prostora, sa jedne, kao ida komparativne prednosti šireg područja obale budu ubrzano smanjivane, sa druge strane (Luštica, DonjiGrbalj, sela u Paštrovićima, sela u zaleđu Barske rivijere).− Neusklađenost između nove izgradnje i zahtijeva zaštite prirodnog i kulturnog nasljeđa.3.9.2. Središnji regionSredišnji region se srijeće sa velikim i brojnim razvojnim i prostorno-ekološkim problemima.Migracije stanovništva i deagrarizacija su karakteristične za ovo područje, i javljaju se u ruralnim naseljimasjeverozapadnog dijela. Može se reći da je deagrarizacija i depopulacija prisutna u svim djelovima ruralnog područja,izuzev Zetske ravnice, a sa druge strane, u toku je snažan proces doseljavanja stanovništva u Podgoricu, kao i rastprigradskih naselja.Strana 85

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtSezonsko plavljenje priobalja Skadarskog jezera, djelova lugova i Bjelopavlićke ravnice, te zagađivanje ovog jezera izindustrijsko-komunalnih postrojenja Podgorice, Cetinja, Danilovgrada i Nikšića i poljoprivrede u Zetskoj ravnicipredstavlja problem u brojnim sferama razvoja i ekologije i zahtijeva rješenje u što kraćem roku.Bezvodnost karstnog područja sa jedne, i povremeno plavljenje Cetinjskog i Nikšićkog polja sa druge strane, kao inestajanje šumskih zemljišta („deforestacija”), te nedostatak kvalitetnog zemljišta u karstnom području su pitanja iteškoće karakteristične za Središnji region.Cijela teritorija Crne Gore je pod seizmičkim rizikom, a u ovom regionu su naročito problematični Cetinje, Zetska iBjelopavlićka ravnicaKao glavni ekološki problemi se mogu izdvojiti teškoće u ostvarivanju šire i sistematske zaštite inače ranjivih iosjetljivih ekosistema, a posebno kada su u pitanju nacionalni parkovi Skadarsko jezero i Lovćen. Zagađenost rijekeZete i podzemnih voda (pretežno iz nikšićke industrije i gradske kanalizacije) i zagađenost zemljišta usljednedovoljne kontrole korišćenja agrohemijskih sredstava u Zetskoj i Bjelopavlićkoj ravnici, kao i produženo nestajanješumskog pokrivača u Nikšićkom polju, te zagađenost vazduha od rudarskih i industrijskih aktivnosti u Nikšiću iPodgorici - predstavljaju ekološke probleme koji utiču i na razvoj ovog regiona.Pored navedenog, potrebno je pozabaviti se i pitanjima nedovoljne kontrole eksploatacije boksita, neiskorišćenostihidroenergetskih potencijala Morače i uslovno Cijevne, a povećana erozija posebno u gornjem toku Morače, dolinirijeke Zete i u Nikšićkoj Župi, pored ekološkog, predstavlja i razvojni problem na koji bi trebalo reagovati.Ako ne budu preduzete odgovarajuće prostorno-planske, urbanističke i mjere zaštite životne sredine, treba očekivatisljedeće konflikte:− Dalje zagađivanje od aktivnosti KAP-a, u prvom redu vazduha i vode, kao i neriješen problem deponije crvenogmulja između Srpske i Botuna i drugih deponija i otpada. Ostaje opasnost od mogućeg nekontrolisanogprosipanja transformatorskih ulja. Urađena je Studija nultog stanja emisija iz KAP-a i Okvirni program zaštiteživotne sredine nakon privatizacije;− Neriješeni problemi zagađivanja vazduha u Nikšićkom polju i nepostojanja sistema toplifikacije naselja;− Dalje zagađivanje rijeke Zete i izvorišta Rijeke Crnojevića, kao posljedica industrijskog i komunalnogzagađivanja u Nikšiću i Danilovgrada odnosno Cetinju;− Postojanje velikog broja objekata (visoke izgrađenosti prostora) u zonama budućih akumulacija u dolini rijekeMorače.3.9.3. Sjeverni regionSjeverni region se srijeće sa sličnim problemima kao i Južni i Središnji, ali zbog svoje specifičnosti, uslovno rečeno,karakteriše se i pitanjima na koja je neophodno dati odgovore u smislu rješavanja razvojnih i prostornoekološkihproblema.Kao i Središnji, i ovaj region se srijeće sa naglašenom depopulacijom i deagrarizacijom ruralnog područja, kao i saintenzivnom imigracija u opštinske centre, što može biti dijelom i posljedica visoke rascjepkanosti teritorije i slabepovezanost unutar ovog područja. Primjetna je i nedovoljna zaštita izuzetno vrijednih, osjetljivih i ranjivihekosistema.Bezvodnost na planinskim površima i u prosjeku nepovoljni klimatski uslovi (neprohodnost u zimskom periodu zbogsniježnih nameta) za funkcionisanje sitema saobraćaja, poloprivrede i stočarstva su problemi specifičnosti regiona.Neadekvatno korišćenje, inače izdašnih šumskih resursa, a sa druge strane nedovoljna kontrola postojećeeksploatacije tih resursa, te raširenost parazitskih oboljenja u šumskim ekosistemima su smjernice rješavanja pitanjanerazvijenosti šumarstva i ekoloških problema.Kada je razvoj ovog podneblja u pitanju, potrebno je osvrnuti se i na nedovoljno i/ili neracionalno korišćenje resursaza stočarstvo, kao i na djelimičnu iskorišćenost resursa za razvoj skijaškog turizma, naročito za razvoj alternativnihoblika turizma, te na neiskorišćavanje hidroenergetskog potencijala na svim vodotocima, djelimično iskorišćenpotencijal za regionalno specifičnu i ekološki posebnu voćarsku i stočarsku proizvodnju. Kada se govori o postojećimresursima i njihovoj (ne)eksploataciji, potrebno je naglasiti i nedovoljnu iskorišćenost olovno-cinkove rude, u doliniĆehotine i masivu Bjelasice (zatvoreni rudnici Šuplja Stijena i Brskovo), kao i rezervi kvalitetnog uglja posebno uStrana 86

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPljevljima i Beranama, a razvojni problem je i neracionalno korišćenje poljoprivrednog zemljišta i, posebno,nedovoljno korišćenje livada za stočarstvo.Goruća ekološka tema je i visoka zagađenost svih elemenata životne sredine u Pljevaljskoj kotlini, intenzivna erozijazemljišta i česta klizišta posebno u slivu gornje Tare i Lima te neriješeno pitanje zagađivanja rijeke Tare iz postojećeflotacije, kao i deponije Gradac na Ćehotini. Neregulisanost korita Lima i njegovih pritoka i potreba očuvanjaagrobiodiverziteta, zaokružili bi predloženu listu pitanja na koja treba dati odgovor.Ako ne budu preduzete odgovarajuće prostorno-planske, urbanističke i mjere zaštite životne sredine, treba očekivatisljedeće konflikte u prostoru ovog područja:− Produženo nepovoljno stanje životne sredine u Pljevaljskoj kotlini (od eksploatacije uglja, termoenergetskihkapaciteta i eventualnog reaktiviranja proizvodnje cementa);− Opasnost od zagađenja vazduha od ekološki-prostorno nekontrolisane proizvodnje u oblasti termoenergetikeu Beranama;− Opasnost za rijeku Taru od neriješenog problema flotacije u Mojkovcu, kao i od mogućeg reaktiviranjarudnika i prerade olovno-cinkove rude, iako je u toku realizacija projekta sanacije flotacije;− Zagađenje sredine usljed impregnacije pragova i asfaltne baze u Trebaljevu;− Nepovoljni ekološko-prostorni uticaji od mogućeg intenziviranja željezničkog i putnog saobraćaja na veomavrijedne i fragilne ekosisteme u dolinama Tare, Lima i drugih rijeka;− Opasnost za rijeku Ćehotinu od neriješenog problema flotacije u Gradcu, kao i od mogućeg reaktiviranjarudnika i prerade olovno-cinkove rude, koja ne bi bila ekološki-prostorno kontrolisana;− Nepovoljni ekološko-prostorni, sociološki, klimatski i drugi uticaji od predviđene izgradnje hidroenergetskihobjekata.3.10. Specifični problemi i konflikti razvoja3.10.1. Problemi nivoa otvorenosti prema okruženjuPostoji veći broj ograničavajućih faktora koji otežavaju funkcionalno, odnosno komplementarno povezivanjeCrne Gore sa neposrednim okruženjem, među kojima su najvažniji sljedeći:− Prirodni uslovi, nepovoljna topografija terena i planinski prevoji sa otežanim prelazima, predstavljajuograničenje za povezivanje Crne Gore sa njenim okruženjem;− Nedovoljno razvijena saobraćajna infrastruktura, rang i stanje saobraćajnica i nedovoljan broj graničnihprelaza;− Neodgovarajuće stanje željezničke pruge Bar-Beograd, koju treba rekonstruisati i modernizovati, aelektrifikovati prugu Podgorica-Skadar;− Iako je to bilo predviđeno Prostornim planom Republike Crne Gore iz 1986. godine, odnosno Izmjenama idopunama iz 1997, Jadransko-jonski autoput i autoput Beograd – Južno primorje, još uvijek nijesuizgrađeni. Ovo je, međutim, neophodno ostvariti da bi se omogućilo povezivanje Crne Gore sa neposrednim iširim evropskim okruženjem;− Nepostojanje priobalne plovidbe, koja bi povezivala crnogorske luke i pristaništa sa Dubrovnikom i Dračom;− Nedovoljna dostupnost informacijama;− Na međudržavnim nivoima nije završeno usaglašavanje sa evropskim prostornim i strukturnimpolitikama, u dijelu zaštite prirode i životne sredine i korišćenja prirodnih resursa;− Uspostavljanje međunarodnog plovnog saobraćaja na Skadarskom jezeru.3.10.2. Problemi unutrašnje povezanostiOstvaren nivo unutrašnje integrisanosti prostora je osnovni uzrok neravnomjernog razvoja, kako u strukturiprivrede, tako i u nivou društveno-ekonomskog razvoja pojedinih područja.Planirani nivo razvoja sistema saobraćaja, čija je prvenstvena uloga da obezbijedi preduslove za ravnomjernijiprostorni razvoj kroz bolje međunarodno, regionalno, međuopštinsko i lokalno povezivanje - nije ostvaren.Strana 87

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtProblemi nastali izostankom realizacije aktuelnog Plana prvenstveno u dijelu drumskog (magistralnog puta BokaKotorska – Nikšić –Pljevlja, Cetinje – Nikšić i drugih) i željezničkog a u manjoj mjeri i pomorskog saobraćaja,djelimično su ublaženi modernizacijom pojedinih dionica magistralnog puta Budva-Podgorica, Kolašin-Bijelo Polje,izgradnjom tunela Sozine i priključaka na postojeće magistralne puteve.Planom zacrtana integrisanost strukture organizacije i korišćenja prostora, u dijelu uspostavljanja i funkcionisanjapolicentričnog sistema razvoja urbanih i ruralnih područja, ne ostvaruje se u potpunosti, što se manifestuje krozneusklađenost razvoja urbanih centara i ruralnih oblasti. Tendencija je da se većina privrednih aktivnosti istanovništva koncentriše u gradovima, dok se privreda ruralnih oblasti ne širi, a zaostaje i razvoj subopštinskihcentara. Subregionalna međuopštinska saradnja, koja u početnoj etapi može omogućiti brži razvoj mnogih područjakoja se suočavaju sa zajedničkim problemima i ograničenjima, a potencijalno imaju i zajedničke interese, nijeuspostavljena što se odnosi i na uspostavljanje prekogranične saradnje.Funkcionalna integrisanost privrede nije zadovoljavajuća. Razvoj industrije u Središnjem regionu još uvijek sedovoljno ne odražava na industrijalizaciju Sjevernog regiona. Turizam i poljoprivreda koji mogu proizvesti višestrukeefekte, nijesu odgovarajuće povezani. Razvoj društvene infrastrukture je orjentisan na zadovoljavanje lokalnihpotreba, a međuopštinske institucije veoma su rijetke. U oblasti saobraćaja nema potrebne saradnje pa je formiranjeintegrisanog sistema još uvijek daleko.Osnovna pitanja unaprjeđenja funkcionalne integrisanosti prostora Republike su: prevazilaženje relativneizolovanosti Pljevalja; ojačavanje interne povezanosti široke oblasti Durmitora i njenih veza sa razvijenim centrima;obezbjeđivanje boljih veza Gornjeg Polimlja sa središnjim dijelom Republike te međusobnih veza Pljevalja, BijelogPolja i Berana, kao i veza između Bokokotorskog zaliva, Nikšića i Cetinja.3.10.3. Kontrola upravljanja seizmičkim rizikomTeritorija Republike izložena je znatnom seizmičkom hazardu, posebno njen Južni region, Zetsko – Skadarskadepresija i Beranska kotlina. Idući ka sjeveru, tj. udaljavanjem od obale, seizmički hazard se u pravilu značajnosmanjuje.Prostorni raspored materijalnih dobara i stanovništva, u okviru teritorije Republike, sasvim je suprotan distribucijiseizmičkog hazarda. Primorski region sa svojim starim gradovima, turističkim razvojem i Lukom Bar je najgušćenaseljen, dok je u Središnjem regionu, a posebno u oblasti Podgorice i Cetinja, ostvarena visoka koncentracijastanovništva, industrijskih i drugih privrednih, društvenih i kulturnih aktivnosti. Stoga se može zaključiti dapostojeća struktura organizacije uređenja i korišćenja prostora Republike utiče na povećanje seizmičkog rizika, bezobzira na specifičnu otpornost konkretnih objekata na seizimičke uticaje.Seizmološka aktivnost na prostoru Crne Gore, naročito prostoru primorja, zetsko-skadarske depresije i Beranskekotline sa okolnim terenima, predstavlja jedan od kompleksnih specifičnih ograničenja prostornog razvoja, štouslovljava konflikte i zahtijeva posebne aktivnosti i mjere za ostvarenje moguće kontrole upravljanja seizmičkimrizikom. U tom smislu posle zemljotresa 1979, ostvaren je vidan napredak u institucionalnom organizovanju(Seizmološka stanica je dignuta na nivo Zavoda) i opremanju opremom i instrumentima za registraciju zemljotresa.Nasuprot ovome, izostala su sva studijska, terenska i laboratorijska istraživanja i ispitivanja, koja bi omogućilapotpunije i svestranije definisanje seizmičkog rizika, na osnovu čega bi se stvorili uslovi za definisanje njegovogprihvatljivog nivoa a time i kontrola upravljanja istim.3.10.4. Problemi usklađivanja održivog razvojaDosadašnji prostorni razvoj, iako planski zacrtan, nije se odvijao u skladu sa paradigmom održivog razvoja, što seogleda kroz ekonomski razvoj, životnu sredinu, prirodne resurse i društveni razvoj.Pored ubrzanog oporavka privrede poslije 2000. godine, dalje se ispoljavaju velike regionalne razlike u stepenurazvijenosti, koje se manifestuju kroz nerazvijeni Sjeverni region u odnosu na Srednji i Južni region.Strana 88

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtSjeverni region, koji čini nešto više od polovine teritorije Crne Gore, karakterišu:− Učešće od svega 18% u BDP (početkom 1990. godine to je bilo 25,5%); u ovom regionu su i opštine (npr.Andrijevica, Rožaje) u kojima je BDP po glavi stanovnika u 2002. godini bio oko ili ispod nivoa od 500 EUR;− Stopa nezaposlenosti od blizu 30% (stopa nezaposlenosti je prema istom izvoru bila nešto ispod 21% uJužnom regionu);− Depopulacija – broj stanovnika u periodu između popisa 1991. i 2003. godine smanjen je za 9 indeksnihpoena; u Sjevernom regionu inače živi nešto manje od trećine ukupnog stanovništva;− Značajno viša stopa siromaštva od prosjeka u Republici – 19,3%;− Nerazvijenost saobraćajne (i druge) infrastrukture, posebno u ruralnim područjima.Na drugoj strani, resursi kojima raspolaže ovaj region su značajni, posebno kada se radi o poljoprivredi (67%obradivih površina i 70% stočnog fonda) i šumarstvu (71% drvne mase). Sjeverni region takođe raspolaže značajnimpotencijalima za razvoj različitih vidova turizma, posebno onih koji bi mogli doprinijeti upotpunjavanju turističkeponude (trenutno dominantno vezane za Južni region) i ukupnoj održivosti sektora turizma. Južni region jeistovremeno i najgušće naseljeni dio Crne Gore, u koji se (zajedno sa Središnjim) i dalje doseljava značajan brojstanovnika.Pored ekonomskog usklađivanja održivi razvoj ogleda se kroz životnu sredinu i prirodne resurse u dijelu korišćenja iočuvanja zemljišta, korišćenja i zaštitu voda i zaštitu vazduha.Korišćenje i očuvanje zemljištaZemljište je jedan od najvažnijih prirodnih resursa. Od ukupne površine Republike Crne Gore na šume i šumskozemljište otpada oko 53%, pri čemu šume pokrivaju oko 40% ukupne teritorije. Šume imaju izuzetan značaj kako zaočuvanje prirodne ravnoteže, biodiverziteta i kvaliteta životne sredine, tako i za ekonomski razvoj, pogotovo usjevernom, nerazvijenom regionu. Istovremeno, šumski ekosistemi su izloženi višestrukim pritiscima koji prijete dadovedu do neodrživog korišćenja, prije svega kroz nekontrolisane, neplanske aktivnosti i prekomjerne eksploatacijeprirodnih resursa.Problemi koji imaju negativan uticaj na stanje šuma u Crnoj Gori su:− šumskim ekosistemima se ne gazduje integralno (lovstvo, ribolov, turizam; šumski proizvodi koji nijesu oddrveta - ljekobilje i sl.; razvoj agro-šumarstva);− sredstva za eksploataciju šuma su dotrajala i neprilagođena uslovima i potrebama rada, dok većinu radovaizvode lica koja nemaju potrebne stručne kvalifikacije (problem koji se pojačao sa prelaskom sa sistema sječepod državnom upravom na koncesije);− slaba ili neadekvatna otvorenost šuma;− za obnavljanje šuma se ne koriste visoko kvalitetne vrste;− neadekvatno upravljanje zaštitnim zonama;− neadekvatan sistem protivpožarne zaštite.Poseban problem za upravljanje predstavlja nedostatak pouzdanih i ažuriranih podataka o šumskim resursimaodnosno nepostojanje nacionalne inventure šuma. Sistem praćenja zdravstvenog stanja šuma takođe nijeuspostavljen.U cilju poboljšanja upravljanja i dobijanja sertifikata o održivom šumarstvu, prioritetne mjere su donošenjeNacionalne politike šumarstva Crne Gore i relevantnih zakonskih propisa, nacionalna inventura šuma, uvođenjegeografskog informacionog sistema, poboljšanje planiranja, uspostavljanje pouzdanog sistema praćenja i kontrolesprovođenja planova i gazdovanja u šumarstvu i lovstvu.Crna Gora raspolaže sa malom površinom poljoprivrednog zemljišta, svega oko 37% teritorije 0,84 ha postanovniku u čijoj strukturi je mali udio obradivih ravničarskih površina. Uprkos ograničenosti ovog resursa,prisutno je njegovo stalno smanjenje (posebno smanjenje njegovog najkvalitetnijeg i najproduktvnijeg dijela). Trajnakonverzija poljoprivrednog zemljišta vrši se promjenom namjene u građevinsko zemljište izgradnjom gradskih iseoskih naselja, saobraćajnica, industrijskih i drugih objekata.Uništenje kvalitetnog površinskog sloja odvija se kroz niz ljudskih djelatnosti koje uključuju:− eksploataciju pijeska i šljunka na više mjesta u rijekama i kraškim poljima (donji tok Morače Platije);− eksploataciju čvrstih mineralnih sirovina – boksita, uglja, kamena, cinka i olova;− preradu mineralnih i ostalih sirovina u industrijskim postrojenjima;Strana 89

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt−−proizvodnju cigle i crijepa od sirovina sa površinskih kopova u Tivatskom polju, Beranama, Kolašinu, iPljevljima;deponovanje jalovine.Eksploatacija mineralnih i ostalih sirovina u Crnoj Gori iznosi oko 18.000 tona godišnje. Uz dodatak gotovo istezapreminske količine jalovine, devastira se količina od oko 25.000 kubnih metara zemlje.Značajni faktori degradacije zemljišta su još i erozija (vodom, vjetrom) i in-situ (unutar samog profila) oštećenjazemljišta (fizička, hemijska i biološka).Smanjenje plodnosti zemljišta, degradacija zemljišta i neodgovarajuća eksploatacija zemljišnog resursa, koja dovodido degradacije ekosistema i ugrožava biodiverzitet, smatraju se oblicima nestabilnog ili neodrživog razvoja. Stogapostoji realna potreba optimalnog upravljanja zemljištem, radi adekvatne zaštite, racionalnog korištenja iunaprjeđenja.Obala kao prostor specifične vrijednosti Crne Gore, u velikoj mjeri je „potrošen” za razne privredne i druge ljudskeaktivnosti, budući da je pretrpio značajnu izmjenu prirodnih i pejzažnih vrijednosti.Veoma značajan izvor pritisaka na resurse i kvalitet životne sredine mora i obalnog područja su neriješena pitanjetretamana otpada i otpadnih voda, a pored toga tu su i luke i druga infrastruktura pomorske privrede, i u neštomanjoj mjeri ribarstvo, marikultura, poljoprivreda i industrija.Korišćenje i zaštita vodaKada je riječ o vodosnabdijevanju, treba istaći da je prosječna potrošnja u Crnoj Gori izuzetno velika, dva puta većaod potrošnje u zapadnoj Evropi (gdje se u prosjeku troši oko 150 l po stanovniku na dan). Na veću potrošnju vode uCrnoj Gori (pored klimatskih uslova) utiče nenamjensko trošenje vode (naročito u domaćinstvima ali i kod drugihpotrošača), kao i nerealno veliki gubici u sisitemima za vodosnabdijevanje.Pored neracionalnog trošenja, problemi u oblasti vodosnabdijevanja odnose se na nedostatak vode u primorskomregionu i većem dijelu ruralnih područja.Industrija se vodom snabdijeva uglavnom iz sopstvenih izvora. Više od polovine voda koje se troše u industriji supodzemne vode. Najveći industrijski potrošači vode su metalurška postrojenja KAP, Željezara Nikšić iTermoelektrana Pljevlja. Poljoprivreda nije značajan potrošač vode.Ispuštanje kako komunalnih, tako i industrijskih otpadnih voda u prirodne recipijente, vrši se gotovo bez ikakvogprečišćavanja (izuzetak su neka industrijska postrojenja i dio komunalnih otpadnih voda Podgorice). Dodatniproblem predstavlja i nedostatak pred-tretmana industrijskih otpadnih voda koje se ispuštaju u javne kanalizacionesisteme, čemu treba dodati i nizak stepen priključenosti stanovništva na kanalizacione sisteme.Površinske vode su, generalno posmatrano, dobrog kvaliteta. Ipak se kod izvjesnog broja vodotoka bilježeodstupanja od zakonom predviđenih kategorija kvaliteta (npr. rijeke Vežišnica i Ćehotina, rijeke Ibar, Lim i Moračanizvodno od naselja/gradova, Skadarsko i Plavsko jezero, pojedini djelovi priobalnog mora), uglavnom zbogkoncentracija zagađujućih materija koje potiču od kanalizacionih voda.Podzemne vode su takođe dobrog kvaliteta ali su ugrožene širenjem gradova, neodgovarajućom urbanomkomunalnom infrastrukturom, prekomjernom upotrebom hemikalija u poljoprivredi i sl.Sa stanovišta održivog razvoja, veoma je važno da se postojeća zagađenja površinskih i podzemnih voda (usledniskog stepena tretmana otpadnih voda i industrije, neadekvatnog odlaganja otpada) efikasno kontrolišu i smanje.Zaštita vazduhaGlavni aero-zagađivači u Crnoj Gori rade bez ili sa zastarjelim uređajima za prečišćavanje gasova koji se ispuštaju uatmosferu. Od prirodnih činilaca - pojava termičkih inverzija u kraškim poljima (Cetinjsko i Nikšićko) i kotlinama(Pljevaljska, Beranska i Bjelopoljska) onemogućava provjetravanje i eliminaciju zagađujućih materija.Srednje godišnje koncentracije zagađujućih materija u većini naselja u Crnoj Gori su daleko ispod zakonomdozvoljenih granica zagađenosti. Izuzetak je sadržaj fluorida u Podgorici, Nikšiću i Pljevljima, koji tokom čitavegodine znatno prelazi propisanu normu, i to od 3 i više puta. Ostali paramteri koji ponekad prelaze dozvoljeneStrana 90

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtkoncentracije su SO2, koje nastaju kao rezultat izduvnih gasova motornih vozila – maksimalne koncentracije azotmonksida, azot dioksida i ukupnih azotnih oksida koje prelaze kratkotrajne dozvoljene granice zagađenosti i do 5puta. Takođe, maksimalne dnevne koncentracije prizemnog ozona prelaze zakonom dozvoljene norme u više gradova– Berane, Budva, Herceg Novi, Kotor, Pljevlja, Podgorica, Tivat i Žabljak.Društvene djelatnostiDruštvene djelatnosti (vaspitno-obrazovna, naucna djelatnost, djelatnost kulture, zdravstvena djelatnost, socijalnazaštita, fizička kultura) pružaju usluge svim stanovnicima Cme Gore (domicilnom stanovništvu, izbjeglicama iraseljenim licima, kao i stranim licima koja borave u Crnoj Gori. Pošto sfera društvenih djelatnosti obuhvata višedjelatnosti (a u okviru pojedinih djelatnosti više vidova) njena struktura je veoma heterogena. Zbog toga ne postojijedinstvena metodologija za sve, niti mogućnost upoređivanja pojedinih djelatnosti na bazi zajedničkih pokazateljarazvoja. Svaka djelatnost ima različitu specifičnu ulogu u ostvarivanju osnovnih i civizilacijskih funkcija u urbanim iruralnim sredinama.Većina školskih objekata je u nezadovoljavajućem stanju i time nijesu u stanju da odgovore na postojeće značajnepotrebe koje se tiču optimalnih uslova potrebnih za odvijanje nastavnog procesa. Imajući u vidu stalne migracijestanovništva, osnovni obrazovni sistem suočava se sa problemom viška neiskorišćenog prostora školskih objekata nasjeveru, uz istovremenu preopterećenost kapaciteta objekata vaspitno-obrazovnih ustanova u gradskimsredinama, posebno Podgorici.Postojeći objekti predškolskih ustanova locirani su, najčešće na području većih gradova (Podgorica, Nikšić, BijeloPolje), gradova na primorju (Bar, Budva, Kotor, Tivat, Herceg Novi) i prigradskih naselja, a rjeđe u manje razvijenimopštinama, na seoskom području i u manjim mjestima i naseljima.Izraziti nedostatak predškolskih ustanova i nedovoljan prostor u odnosu na potrebe, naglašen je u većim gradskimaglomeracijama u Crnoj Gori (Podgorica, Nikšić, Bijelo Polje, Bar). Raspored škola, učenika i nastavnika jeneravnomjeran. Najveći broj je u opštinama: Podgorica, Bijelo Polje, Nikšić, Pljevlja, a zatim Bar i Rožaje . Najvećibroj srednjih škola, učenika i nastavnika je u opštinama: Podgorica (10), Nikšiću i Beranama (po 4) i Bijelom Poljutri škole. (Vidi tabelu 21. u prilogu). Institutcije višeg i visokog obrazovanja koncentrisane su u nekoliko opština.Najviše ih je u Podgorici, gdje je locirano osam fakulteta (Ekonomski, Pravni, Elektro-tehnički, Mašinski,Metalurško-tehnološki, Građevinski, Prirodno-matematički, Medicinski i dvije više škole: Poslovna škola naEkonomskom i Viša računarska na Elektro-tehničkom fakultetu). Na Cetinju su: Muzička akademija, Fakultetlikovnih umjetaosti i Fakultet dramskih umjetnosti. U Kotoru rade dva fakulteta (Fakultet za pomorstvo i Fakultet zaturizam i hotelijerstvo, u Nikšiću Filozofski fakultet i u Herceg-Novom Viša fizioterapeutska škola).Nosioci aktivnosti u oblasti kulture su republičke javne ustanove, opštinske institucije kulture, razna udruženja iamaterski oblici djelovanja u urbanim i ruralnim sredinama.Poslije 1993. godine izgrađeno je nekoliko objekata kulture, najznačajnih u opštini Podgorica: Crnogorsko narodnopozorište, domovi kulture u Tuzima i Sukuruću, a u toku je izgradnja Dječjeg pozorišta, tj. prenamjena ranijegobjekta. U ostalim opštinama izgrađeni su domovi kulture: u Ulcinju, u opštini Plav-Gusinje, opštini Berane - uPetnjici, a u Andrijevici je započet objekat.Zdravstvena djelatnost raspolaže sa kapacitetima u svim opštinama (domovi zdravlja, ambulante, kadrovi,oprema), gdje se obavlja vanbolničko liječenje. Bolničko liječenje se obavlja u sedam stacionarnih zdravstvenihcentara i službi, jednom kliničkom centru u Podgorici, tri specijalizovane bolnice, (Nikšić, Kotor, Risan) i Institutu„Dr Simo Milošević” u Igalu.Prema svim pokazateljima, naša zemlja zaostaje za zemljama EU. Broj ljekara i ukupnog medicinskog osoblja niži je iod prosjeka za zemlje u tranziciji. Za zdravstvo u Crnoj Gori poseban problem je što se povećava broj starih lica uukupnoj populaciji. Više od 25 osoba starijih od 60 godina dođe na 100 radno sposobnih.Socijalna zaštita se ostvaruje preko postojećih institucija. U Cmoj Gori ima 17 raznih ustanova koje se bavesocijalnom i dječijom zaštitom, a finansiraju se iz budžeta (6 ustanova za djecu i omladinu, jedna za zbrinjavanjeodraslih i 10 centara za socijalni rad). Pored ovih, postoje i razne nevladine organizacije koje daju doprinosrješavanju problema socijalnih potreba. Pokazatelji o korisnicima ustanova za socijalni rad ukazuju da se ovaj brojznačajno povećava, što znači da sve više ljudi ima potrebe za raznim socijalnim uslugama.Pojedini oblici fizičke kulture najviše su razvijeni u većim gradovima (Podgorici, Nikšiću, Bijelom Polju,Pljevljima, Baru).Strana 91

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtU periodu 1993.-2005. godine, u oblasti fizičke kulture izgrađeni su sljedeći objekti: sportske dvorane u Budvi,Nikšiću, Bijelom Polju, Kolašinu, Pljevljima. U izgradnji su: Sportski bazen u Budvi, Sportski centar u HercegNovom, sportske dvorane i Rožajama. Dogradnja i adaptacija je u toku na sljedećim objektima: Sportskom centru naCetinju, adaptacija Sportskog centra u Podgorici i dr.3.10.5. Ublažavanje regionalnih razlikaKrupne promjene u političkom i ekonomskom smislu koje su se dešavale na ovim prostorima, glavni su razlogneostvarivanja PPRCG–om zacrtanih ublažavanja regionalnih razlika u razvoju Crne Gore. Nasuprot tome, može sereći da je u navedenom periodu, usljed prekida rudarske aktivnosti, industijske proizvodnje ili gašenja (likvidacije)nekih rudarskih i industrijskih postrojenja, te zbog smanjenja turizma, došlo do produbljivanja razlika u razvijenostipodručja. Pri tome, nije se pristupilo izgradnji nijednog novog elektroenergetskog objekta; opale su investicije naodržavanje infrastrukturnih, turističkih i drugih vitalnih objekata; došlo je do nepredviđenih aktivnosti vezanih za(zbrinjavanje izbjeglica iz okruženja) itd.U zadnjih pet godina, došlo je do stabilnosti i ekonomskog oporavka Crne Gore. Ovim su otpočele aktivnosti napoboljšanju privrednog razvoja Crne Gore. Taj privredni razvoj uvažava i ublažavanje regionalnih razlika i preduzimaekonomske i druge mjere ka njihovom ujednačenju. To se manifestuje naročito u izgradnji infrastrukturnih,telekomunikacionih, medijskih, školskih objekata, društvenih, sportskih i svih drugih objekata. Ovo prati i otvaranjeniza školsko-obrazovnih institucija, turističkih objekata, dogradnja i opremanje medicinskih ustanova, itd. Taj trendsmanjenja regionalnih razlika prostornog razvoja sve više napreduje, a postiže se planskim i ekonomskim mjerama.3.10.6. Investiciona ograničenjaPromjena društveno-političkog okruženja Crne Gore u prvih 15 god. od donošenja PPRCG uslovila je nužnepromjene u svim oblastima, pa i u investicijama za održavanje i izgradnju planom predviđenih objekata. Investicionaograničenja su uticala na zastoj izgradnje i razvoja turističkih, prosvjetnih, kulturnih institucija. Ovo je posljedica nesamo smanjenja privredne djelatnosti većine organizacija Crne Gore (sopstvene akumulacije) već i kidanja saradnjesa eksternim investitorima i bankama i nužnom preorjentacijom raspoloživih sredstava za rješavanje nepredviđenihokolnosti i potreba. Crna Gora će se u planskom periodu razvijati u finansijki ograničenom ambijentu. Ona seogledaju u visini BDP koji je u 2004. godini iznosio oko 1.500.000.000 eura i koji će postepeno rasti do oko4.000.000.000 eura 2020. godine. Imajući u vidu prepoznate potrebe u razvoju privredne i društveneinfrastrukture, očeglidno je ograničenje finansiranja iz sopstvenih izvora.3.10.7. Konflikti u namjeni i korišćenju prostoraKonflikti koji su identifikovani u korišćenju i namjeni prostora, bili su predmet analize i osnova za opredjeljenjarazvoja u prostoru po oblastima (grafički prilog: Područja sa razvojnim ograničenjima).Orografske karakteristike-urbanizacija.- Oko 95% teritorije Republike je brdovito i planinsko područje, sabrojnim ograničenjima sa stanovništa gradnje hidrotehničke i saobračajne infrastrukture, a istovremeno, ovo je iprednost zbog ambijentalnih vrijednosti.Poljoprivreda - urbanizacija.- Najveći dio kvalitetnog poljoprivrednog zemljišta (5,4% teritorije ili 741 km 2 )nalazi se u opštinama: Podgorica, Pljevlja, Bijelo Polje, Berane, Bar, Nikšić, Ulcinj. Opštine Podgorica, Nikšić, Bar iUcinj imaju pozitivni demografski rast, što ukazuje na vjerovatnu tendenciju daljeg pretvaranja poljoprivrednog ugrađevinsko zemljište.Nalazišta ruda i mineralnih sirovina – urbanizacija.- U dosadašnjim planovima nijesu prikazani ukupnibilansi površina koje treba rezervisati radi ekploatacije ruda i mineralnih sirovina. Konflikti urbanističkih planova iplanova za eksploataciju ruda (primer Pljevalja, promene GUP-a da se omogući širenje površinskog kopa rudnikauglja u prostoru planirane privredne zone grada). Zaštititi pred urbanizacijom područja za rudarsko-geološkeaktivnosti: crveni boksit - rejon Nikšičke župe, bjeli boksit - područje Bijelih Poljana, bakar - područje sela Varinakod Kosanice, olovo i cink- rudno polje „Šuplje stijene” i „Brskova”.Strana 92

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPromjene vlasničkih odnosa - planski rezervisane zone za određene namjene.- Konflikti zbog promjenevlasničkih odnosa u posljednjih deset godina, odražavaju se na mogućnost očuvanja rezervnih zona (primjerpovršine i postrojenja nekadašnjeg vojno-civilnog aerodroma u Beranama su djelimično realizovane kao stambenezone; uz obalu Morače je građeno neusaglašeno sa projektima elektrarna na Morači; postojeća infrastruktura u doliniLima dijelom je na kotama koje če biti potopljene kada se realizuje hidroelektrana na Limu).Zaštita prirodne sredine - druge namjene.- Preklapanja površina čije funkcije generišu međusobne konflikte i/ili destruktivno utiču na prirodnu sredinu te markiranje svih sadržaja koji nijesu u skladu sa usvojenim stepenimazaštite nacionalnih prakova, ekoloških koridora, regionalnih parkova, parkova prirode i posebnih prirodnih predjela.Zaštita vodozahvata i izvorišta - druge namjene zemljišta.- Uspostavljanja širih zona zaštite vodozahvata iizvorišta je od prioritetnog značaja. Ukupna površina tih zona je procijenjena na oko 2000 km 2 . Globalnapredviđanja nestašice vode na mnogim djelovima planete i to do 2020. godine, stavljaju Crnu Goru u dobru poziciju.Bezvodna područja - turizam.- Neposredno zaleđe priobalnog dijela Republike, kao i mnoga planinska područjasu sa ovim ograničavajućem faktorom. Na ovim područjima, a koja su planirana za razvoj turizma, postoji velikadepopulacija.Saobraćaj - hidroenergetika, urbanizacija.- Neusklađenost planova i projekata saobraćajnica saakumulacijama i korišćenjem vode (trasa magistralnog puta Podgorica-Mateševo djelimično je niža od planiranihakumulacija). Buduće važnije saobraćajnice treba da predstavljaju intermodalne koridore (pored saobraćaja, TKinstalacije, gasovode, dalekovode) Prilikom dalje razrade projektno-planske dokumentacije moraju se uzeti u obzirplanirane akumulacije i urbani razvoj.Energetika - zaštita prirodne sredine.- Druga faza izgradnje TE Pljevlja treba da bude uslovljena prethodnimrješavanjem aktuelnih ekoloških problema. Izgradnja novih hidro-elektrana takođe nosi sa sobom i ozbiljnenegativne posljedice po životnu sredinu, pa je odluke o njihovoj gradnji potrebno donositi uz detaljnju i obuhvatnuprocjenu uticaja na životnu sredinuStrana 93

Strana 94Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtB - PROJEKCIJA RAZVOJA I KONCEPTI ORGANIZACIJE, UREĐENJA IKORIŠĆENJA PROSTORA REPUBLIKE CRNE GOREStrana 95

Strana 96Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt1. OSNOVNE POSTAVKE PROSTORNOG PLANA (OSNOVEDUGOROČNE ORGANIZACIJE PROSTORA)1.1. Polazišta koncepta dugoročnog prostornog razvojaProstor Crne Gore je osnova za razvoj stanovništva, jačanja samobitnosti, osmišljenog korišćenja prostornihpotencijala, te očuvanja pejzažnih i bioloških raznolikosti (biodiverziteta). Regionalne posebnosti su osnova zapostizanje lokalne, regionalne i međunarodne prepoznatljivosti Crne Gore i njenih sastavnih područja. Položaj CrneGore u Evropi je oduvijek odlučujuće uticao na prostorne i društveno-ekonomske odnose u Republici. Načinkorišćenja prostora je važan segment u određivanju nacionalne kulture.Glavni procesi, odnosno faktori koji utiču na prostorni razvoj su globalizacija, evropeizacija, liberalizacija, brzi razvojinformacione tehnologije, razvoj urbanih sistema, podizanje ekološke svijesti i paradigma održivog razvoja. Sve tozahtijeva definisanje adekvatnih odgovora u prostornom planiranju i politici.Glavna polazišta za opredeljenje opštih ciljeva sveukupnog razvoja Crne Gore:−−−−Strukture prostornog razvoja podstiču i unaprjeđuju status Crne Gore kao ekološke države, obezbjeđivanjemracionalnog korišćenja zemljišta i prostora, te kroz valorizaciju pejzaža.Primjena principa održivog razvoja se zasniva na preporukama Rio Deklaracije, vodećih principa evropskihperspektiva prostornog razvoja (ESDP), Hanoverske povelje, Mediteranske strategije održivog razvoja iMilenijumskih razvojnih ciljeva (UN).Prostorni razvoj doprinosi očuvanju i unaprjeđenju identiteta prostora, posebno njegovog prirodnog ikulturnog nasljeđa.Koncept prostornog razvoja uvažava razvojne i druge dokumente Crne Gore.1.2. Projekcija globalnog razvoja1.2.1. Vizija održivog razvojaOdrživi razvoj podrazumijeva balansiranje ekonomskih, socijalnih, ekoloških i kulturnih zahtjeva da bi se„osiguralo zadovoljavanje potreba sadašnjih generacija bez ugrožavanja prava budućih generacija da zadovolje svojepotrebe”.Projekcija održivog razvoja Crne Gore je jedan od segmenata implementacije Mediteranske strategije održivograzvoja (MSSD) na nacionalnom nivou. MSSD prepoznaje održivi razvoj kao neminovnost u prevazilaženjurazvojnih izazova na Mediteranu (očuvanje životne sredine, demografski, ekonomski, socijalni i kulturni izazovi,globalizacija, regionalna saradnja i upravljanje).Projekcija ekonomskog razvoja polazi od potrebe ubrzavanja ekonomskog rasta i zaokruživanja procesatranzicije i usmjerenja ka tržišnoj privredi (stimulisanje inovacija i produktivnosti, osnaživanja preduzetništva,sprječavanja odlaska kvalitetnih i perspektivnih kadrova iz zemlje). Neophodno je voditi računa o ispunjavanjuzahtijeva održivosti, a kroz integrisanje politike zaštite životne sredine i ekonomske politike - ublažiti negativneefekte ekonomskog rasta na životnu sredinu.Socijalna projekcija podrazumijeva smanjenje siromaštva i zaštitu najugroženijih grupa stanovništva, kao iobezbjeđenje pravične raspodjele koristi od ekonomskog razvoja u svim segmentima društva.Ekološka projekcija pretpostavlja neophodnost očuvanja životne sredine i održivog upravljanja prirodnimresursima, pospješujući pri tom sinergiju između razvoja i očuvanja životne sredine.Strana 97

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtEtička projekcija podrazumijeva izgradnju kapaciteta svih aktera (centralne vlasti, lokalnih vlasti, privatnogsektora i građanskog društva), prelazak sa centralizovanog načina upravljanja na pregovore i saradnju, te poštovanjaljudskih prava kroz reafirmaciju prava na razvoj u zdravom i pravičnom okruženju.Kulturna projekcija je fokusirana na neophodnost očuvanja kulturne raznolikosti i identiteta, uz jačanje koheziječitavog društva.Izrada Prostornog plana Crne Gore je u cjelosti zasnovana na navedenim projekcijama održivog razvoja, koje suformulisane u pripremnim dokumentima Nacionalne strategije održivog razvoja Crne Gore (NSOR).1.2.2. Projekcija ekonomskog i društvenog razvojaStrateški prioritet Crne Gore je proces evropskih integracija i punopravno članstvo u EU. Projekcija ekonomskog idruštvenog razvoja u tokom okviru podrazumijeva da se ispune određene pretpostavke:− obezbjeđivanje znatnijeg priliva stranih direktnih investicija;− povećanje domaće štednje i njeno aktiviranje kroz bankarske i druge mehanizme investiranja;− održavanje procesa institucionalne i ekspertske pomoći Crnoj Gori (institucionalno-organizacione, ekološkorazvojne,tehničke i ekonomske).Projekcija rasta BDP-a.- Polazeći od ocjene BDP-a za 2005. godinu na nivou od 1644 miliona €, broja stanovnikau 2005. godini ( 623.199 ) i BDP-a per capita 2638 €, procjenjuje se da se u petnaestogodišnjem periodu možeostvariti prosječna godišnja stopa rasta od 6,5%.Projekcija rasta investicija.- Osnovna pretpostavka projekcije je da, prateći obrazac koji je ostvaren u državamakoje su uspješno prošle kroz prve faze tranzicije, u Crnoj Gori udio javne potrošnje u BDP-u treba da bude uintervalu 30-35%, dok udio investicija treba da iznosi 15-20%. Ovo pretpostavlja odgovarajuće usklađivanjesocijalnih potreba i neophodnu fiskalnu odgovornost.Računa se na ključnu ulogu privatnog kapitala u povećanju investicija, odnosno porast obima direktnih stranihinvesticija.1.2.3. Ekonomska razmjena sa inostranstvom i projekcija uvoza i izvoza roba i uslugaEkonomska politika Crne Gore, u okvirima otvorenog sistema, predviđa izvoznu orijentisanost privrede kao trajnoopredjeljenje. Izrađena je Strategija podsticanja izvoza RCG, u kojoj prioritet ima generisanje i izvoz proizvoda višihfaza prerade, povećavanje konkurentnosti crnogorske privrede, obezbjeđivanje participacije u kreditnom potencijaluposlovnog bankarstva koji je usmjeren na finansiranje izvoznih poslova.Projekcije kretanja u ovoj oblasti obuhvataju:− Porast vrijednosti izvoza po prosječnim godišnjim stopama od 5 do 7%. Imajući u vidu brojne problemespoljno-trgovinskog deficita, zvanična politika kao imperativ nameće njegovo ublažavanje. Realno se možeočekivati rast uvoza na oko 5%− Postepeno smanjivanje stope rasta uvoza, čime bi nakon 2015. godine bilans spoljno-trgovinske razmjenepostao pozitivan, a zatim nastavio postojano da raste;− Sve veći izvoz u zemlje Evropske unije, koji prati ubrzan proces pridruživanja Crne Gore Uniji 88 Ovdje treba imati u vidu dva protivurječna momenta. Sa jedne strane, proces pridruživanja omogućiće pristup pojedinim evropskim fondovima,olakšan pristup tržištu zemalja Unije, lakše zapošljavanje u Uniji, obuhvatniju tehničku pomoć i sl. Sa druge, to takođe znači da će crnogorskotržište biti znatno otvorenije za nastup preduzeća iz Evropske unije, čime će dodatno biti zaoštren problem konkurentske sposobnosti i složenostiuslova poslovanja za crnogorske privredne i druge aktere, u odnosu na konkurente iz Evrope.Strana 98

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt1.3. Ciljevi razvojaPobrojani ciljevi nijesu strukturisani po rangu značaja, već od širih ka detaljnijim.1.3.1. Globalni ciljevi razvojaStrateški pravci razvoja privrede Crne Gore definisani su u dokumentima Vlade Republike Crne Gore, a prije svega„Agendom ekonomskih reformi”, „Strategijom razvoja i redukcijom siromaštva Crne Gore” i „Pravcima razvoja CrneGore - ekološke države”. U njima je, kao osnovni cilj razvoja definisan održivi ekonomski rast, uz odlučujući uticajprivatnog sektora.Perspektive budućeg društvenog i privrednog razvoja Crne Gore leže u širem uvođenju onih principa koji dominirajuu Evropskoj uniji, tj. konkurentnosti, a koja počiva na znanju, inovacijama i preduzetništvu. U tome se možeračunati i na određenu ulogu države, više indirektnu, dok se mnogo manje može računati na tradicionalnu Vladinupolitiku podsticaja (kroz posebne stimulacije, poreske olakšice, razne protekcionističke mjere i sl.).Kako se proces privatizacije privodi kraju, uskoro je moguće očekivati pozitivna kretanja, budući da će nakon kraćegprilagođavanja nastupiti period boljih privrednih rezultata i trajnog ekonomskog rasta.Crna Gora nalazi se u fazi postsocijalističke tranzicije. U zemlji se već preduzimaju reforme u većem broju oblasti, saciljem da se temeljno promijene društvene institucije. Opšti pravac promjena poznat je i definisan - razvoj efikasnogekonomskog i demokratskog političkog („otvorenog”) društva. Ovdje su od ključne važnosti dva momenta. Prvo,zemlja će biti izložena oštroj međunarodnoj konkurenciji u uslovima globalne političke, ekonomske i kulturneutakmice. Drugo, opseg i dubina državnih intervencija u oblasti planiranja i upravljanja razvojem biće vidnopromijenjeni. Imajući u vidu stepen dostignutog razvoja Crne Gore i svu složenost njenih razvojnih prilika,neophodno je da državne ingerencije ostanu u stvaranju preduslova za obezbjeđivanje ekonomskog i društvenograzvoja prema principima održivog razvoja i izjednačavanja infrastrukturnih uslova, kako bi se ublažile regionalnerazlike.U pogledu intenziteta privrednog rasta, do 2020. godine treba dostići nivo BDP per capita od oko 8000€. Dabi ovaj strateški cilj bio dostignut, neophodno je ostvariti određena prilagođavanja institucionalnog i organizacionogokvira. Stvaranje instrumentarijuma koji bi omogućio trajan rast i prilagođavanje pojedinih aspekata umeđunarodnom nastupu Crne Gore su takođe važni segmenti u dostizanju planiranog BDP-a per capita .Prioriteti:− Zaokruživanje pravnog i institucionalnog okvira za efikasno funkcionisanje integralnog tržišta idominaciju privatnog sektora u privredi. Potrebno je stvoriti uslove da Crna Gora postane jedna od privlačnijihbiznis-destinacija u ovom dijelu Evrope. U okviru toga, veoma je važno obezbijediti pravnu i ekonomskusigurnost za privlačenje stranog kapitala i investitora, kao i uspostavljanje tehničko-tehnoloških standarada uproizvodnji roba i usluga.− Prepoznavanje komparativnih prednosti Crne Gore na međunarodnom tržištu. Alternativnioblici turizma, ekološki zdrava hrana, finalna prerada drveta koja se ne zasniva na ugrožavanju biološkogdiverziteta šuma Crne Gore, industrijska eksploatacija vode za piće, pomorski saobraćaj, proizvodnja vršneelektrične energije – samo su neke vrijednosti koje bi obezbijedile prepoznatljivost Crne Gore nameđunarodnom tržištu. Potrebno je osigurati načine za njihov stimulans i podršku, u skladu sa uspostavljenimtržišnim i preduzetničkim okvirom. U tome su, kao prioritet, kroz državne agencije i zavode (Agencija zarazvoj malih i srednjih preduzeća, Zavod za zapošljavanje i dr.), već prepoznate oblasti: 1) mala i srednjapreduzeća. 2) projekti i programi za zapošljavanje mladih. 3) programi i projekti koji doprinose smanjivanju„sive ekonomije”.− Prilagođavanje na evropske standarde i kriterijume. Neophodno je, prije svega, uvođenje ekološkoprostornihkriterijuma u postupak pripremanja, donošenja i ostvarivanja razvojnih odluka, odnosno uvođenjastandarda i kriterijuma održivog razvoja u sistem odlučivanja o razvoju.− Ublažavanje negativnih demografskih kretanja, kroz uravnoteženje regionalne raspodjelestanovništva, stvaranje društvenih i ekonomskih uslova za očuvanje regionalnog demografskog potencijala,kao i ublažavanje odlaska viskoobrazovanog i specijalizovanog kadra iz zemlje.− Razvoj tehničke infrastrukture, kao osnove ekonomskog i društvenog razvoja, a kao efikasno sredstvousmjeravanja razvoja u prostoru služi ravnomjernijem regionalnom razvoju u Crnoj Gori, boljem povezivanjuaktera u regionalnom, evropskom i drugom okruženju.Strana 99

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt−−−−Zaustavljanje povećanja regionalnih disproporcija u stepenu razvijenosti. Posebnu pažnjuzahtijeva razvoj Sjevernog regiona, pri čemu treba izraditi nove organizacione aranžmane za partnerstvo urazvoju.Participacija javnosti u pripremanju, donošenju i ostvarivanju strateških razvojnih odluka, kao iosposobljavanje građana za kompetentno donošenje demokratskih, i uz to, kvalitetnih odluka.Razvoj intelektualnog kapitala, čime bi se stvorile pretpostavke za suštinsko prestrukturiranje privrede,za veće učešće usluga i drugih djelatnosti koje se zasnivaju na korišćenju intelektualnog kapitala. Na ovaj načinbi se Crna Gora brže kretala ka osavremenjavanju društva. Za bolje korišćenje ljudskog kapitala, prevashodnoje potrebno raditi na njegovom poboljšanju. Ubrzano opismenjavanje, opšte obrazovanje, povećanje strukturekvalifikovanosti, neophodni su koraci za sticanje kvalitetnog intelektualnog kapitala.Razvoj preduzetničkog kapitala, podsticanje preduzetništva, inovacija i kreacije; podsticanje nastankanovih privatnih preduzeća i nove domaće preduzetničke klase, takođe je jedna od osnova za dostizanje želejnogcilja.1.3.2. Posebni i specifični ciljevi razvoja po oblastima1.3.2.1. Privredni razvojOsnovni principi za osnivanje i razvoj djelatnosti u privredi su:−−−−−−Razvoj slobodnog tržišta i otvorene ekonomije sa niskim carinama i niskim porezima;Saglasnost sa principima i kriterijima održivog razvoja;Zaštita životne sredine, bio-diverziteta i pejzaža;Zasnovanost na komparativnim prednostima područja na kom se nalaze;Primjena adekvatnih tehnologija i proizvodnih procesa;Obaveznost definisanja postupka završetka djelatnosti i pripreme prostora za korišćenje nakon te djelatnosti.Industrija i rudarstvoU razvoju industrije, na osnovu domaćih resursa, moguće je razviti metaloprerađivačku industriju, a pored nje iprehrambenu, prerađivačke pogone za eksploataciju pitke vode, preradu nemetalnih minerala, kapacitete preradedrveta (na osnovu bazne proizvodnje drveta), proizvodnju kože, krzna, obuće i kožne galanterije. Pored navedenog,jedan od ciljeva je i proširenje i intenziviranje proizvodnje građevinskog materijala.U rudurstvu je, pored intenziviranja istraživanja poznatih ležišta i razvoja kapaciteta za eksploataciju uglja, lignita,laporca, olova i cinka, boksita, građevinskog kamena, potrebno izvršiti i istraživanja terena u cilju otkrivanja novihrudnih nalazišta.Poljoprivreda, šumarstvo i ribarstvoCilj razvoja poljoprivrede je omogućavanje raznovrsnijeg i kvalitetnijeg korišćenja raspoloživog poljoprivrednogzemljišta. Podizanje životnog standarda seoskog stanovništva uz očuvanje tradicionalnih vrijednosti, zaustavilo binegativne trendove depopulacije ruralnih regiona i smanjenja obradivih površina. Pored navedenog, ciljevipoljoprivrednog razvoja su: gazdovanje resursima na održiv način, uz promociju poljoprivrede, sakupljanje i preradaljekovitog bilja i šumskih plodova.Koncept prostornog razvoja poljoprivrede treba da se zasniva na regionalizaciji prostora prema prirodnimkarakteristikama. Specijalizacija poljoprivredne proizvodnje na bazi utvrđenih poljoprivrednih kompleksa, krozformiranje mreže centara poljoprivrednih servisa, takođe je jedno od polazišta prostornog razvoja poljoprivrede.Neophodno je, takođe, uspostaviti koordinaciju razvoja poljoprivrede sa programima razvoja prehrambeneindustrije i komplementarnih djelatnosti.U razvoju šumarstva prioritet treba dati sljedećim ciljevima: zaštiti i revitalizaciji postojećeg stanja šuma, efikasnijojsjemenskoj i rasadničkoj proizvodnji, racionalizaciji korišćenja šumskih resursa sa naglaskom na korišćenje biomaseza proizvodnju toplotne i pogonske energije, kao i drugih djelatnosti koje se naslanjaju na šumarstvo.Strana 100

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtU ribarstvu neophodno je mjerama i instrumentima odgovarajuće politike stimulisati razvoj modernizacijomribarske flote, otkupom i preradom ribe i planiranjem luka posebne namjene.TurizamProduženjem trajanja sezone i izgradnjom kvalitetnih smeštajnih kapaciteta, treba dopuniti ponude usluga iprograma (npr. razvoj sporta i rekreacije u funkciji turizma, kulturnih programa, ugostiteljske ponude, zabavnihsadržaja i dr.). Uz razvoj nautičkog, planinskog i seoskog turizma, potrebno je ubrzati razvoj kvalitetnijih oblikaturizma i ugostiteljstva, kao i komplementarnih trgovinskih, saobraćajnih i drugih uslužnih djelatnosti.Prioritet u razvoju planinskog turizma Crne Gore treba dati održivom zimskom planinskom skijaškom turizmu, kao iseoskom turizmu, odnosno agroturizmu. Na ovaj način bi se obnovio život na selima i katunima, uz kreiranjeautohtone gastronomske i smještajne ponude. Više sela i katuna bi bilo tržišno povezano kroz ljetnje turističke ture(berba ljekovitog bilja, istraživanje flore i faune, pješačenje, jahanje i sl.). Sezona ovakvog turizma bi bila produženaljetnja sezona (maj-oktobar).Pomorska privreda i saobraćajCiljevi razvoja pomorske privrede i saobraćaja leže u razvoju brodarstva, luka, kao i lučkih i agencijskih službi zaservisiranje učesnika u pomorskom prevozu, lučkim i transportnim djelatnostima. Neophodno je osigurati i lučkekapacitete za prijem, utovar, pretovar i transport robe. Uz to, potrebno je izvršiti tehničko-tehnološku modernizacijuluka za međunarodni saobraćaj, izvršiti specijalizaciju luka po namjeni, izgraditi robno-transportne centre i uskladitinacionalno pomorsko zakonodavstvo sa zahtjevima i propisima IMO-a (Međunarodne pomorske organizacije).1.3.2.2. Društveni razvojStrateški okvir razvoja društvenih djelatnosti treba da čine:−−−−Širenje i produbljivanje političke pluralizacije i demokratizacije, ljudskih prava i mogućnosti za razvojgrađanskog društva.Dalja vlasnička i upravljačka transformacija, kako u privredi, tako i u drugim oblastima, pa i u sferi društvenihdjelatnosti, u uslovima ekonomske i političke opšte stabilnosti.Bolje povezivanje privrednih odluka sa onim u društvenim djelatnostima, kako bi se bolje iskoristili ljudskiresursi.Povećanje životnog standarda i kvaliteta življenja domicilnog i doseljenog stanovništva, zasnovano nadinamičnom privrednom rastu, održivom razvoju, kontinuitetu u radu društvenih djelatnosti i primjenimilenijumskih razvojnih ciljeva Evropske unije, prilagođenih uslovima, potencijalima i ograničenjima CrneGore.Vaspitno-obrazovna djelatnostPotrebno je povećati obuhvat djece predškolskog uzrasta, povećanjem broja privatnih i javnih ustanova.Usklađivanje mreže predškolskih ustanova sa demografskim i regionalnim potrebama je takođe jedan odneophodnih koraka.Osnovnim obrazovanjem treba obuhvatiti cjelokupnu populaciju djece od 6 do 14 godina, srednjim od 14 do 18godina, tj. ne manje od 98% generacije, a višim i visokim obrazovanjem do 2020. godine obuhvatiti 30% do 40%generacije od 20 do 24 godine starosti, odnosno ne manje od 80% svršenih srednjoškolaca.NaukaU oblasti nauke potrebno je definisati naučne i istraživačke prioritete u međunarodnoj saradnji Crne Gore, krozodgovarajuće projekte i programe (ESPON, COST, UNESCO/HP, UNESCO/OECDE, FPG, CEI, TEMPUS,INTERREG i dr.), ali i stvarati nove institucionalne i organizacione aranžmane za povezivanje istraživačkog rada saprivrednim preduzećima i ustanovama u društvenim djelatnostima. U prioritetnim oblastima potrebno je osnivatiistraživačke institute (seizmologija, životna sredina i održivi razvoj, korišćenje bio-geo-diverziteta Crne Gore i sl.).Potrebno je ubrzati razvoj nauke i obrazovanja, ali i očuvati i razvijati opšti fond znanja.Strana 101

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtKulturaRazvijanje kulture kao sastavnog dijela životne sredine podrazumijeva jačanje osnovnih poluga kulturnog života.Segmenti kulturne osnove, koje treba unaprijediti i razvijati su unaprjeđivanje kulture slobodnog vremena,kultivisanje i humanizacija radnog i životnog ambijenta, razvijanje i afirmacija nacionalne i kulture svih naroda inarodnosti Crne Gore, stvaranje povoljnijih uslova za razvoj kulturnih djelatnosti i usluga kulture na teritorijiRepublike, širenje i sadržajno obogaćivanje kulturno-umjetničkog amaterizma i međunarodne saradnje u ovojoblasti, i na kraju, ali ne manje važno - očuvanje prirodne i kulturne baštine.Fizička kulturaRazvoj oblasti fizičke kulture treba povezati i uskladiti sa zdravstvenim standardom, humanizacijom uslova života irada, povećanjem radne i obrazovne sposobnosti stanovništva i akcijama koje se preduzimaju za prevenciju bolestizavisnosti kod mladih.Razvoj mreže objekata fizičke kulture činiće osnovu razvoja vrhunskog sporta, a prioritet treba staviti na sportskeaktivnosti mladih. Kao nosioce razvoja ove djelatnosti treba odrediti škole, fakultete, sportske klubove i organizacije .Potrebno je omasoviti članstvo u sportskim klubovima, podići standard pojedinih sportskih aktivnosti, naročito uvrhunskom sportu. Treba proširiti i produbiti bazu fizičke kulture, tako što bi se potpuno obuhvatio uzrast djece iomladine od 7 do 19 godina (svih nivoa vaspitanja i obrazovanja), ali i studenti (generacija od 19 do 25 godina).Fizička kultura bi trebalo da obuhvati i veći procenat stanovništva između 25 i 55 godina.ZdravstvoCilj razvoja zdravstva je ostvarivanje sveobuhvatne, kontinuirane i efikasne zdravstvene zaštite koja će bitipristupačna svim kategorijama stanovništva. Kao prioriteti se izdvajaju sprječavanje i rano otkrivane bolesti, brzo iefikasno liječenje i rehabilitacija oboljelih.Dovršavanjem izgradnje mreže zdravstvenih objekata, dopunjenih širenjem privatne ljekarske prakse u gradovima imjesnim područjima, pružiće se efikasnija zdravstvena zaštita. U ovome, prioritet treba dati primarnoj zdravstvenojzaštiti, sa naglaskom na razvoj kućnog liječenja.Zdravstvenu djelatnost Crne Gore ubuduće treba razvijati kao integralni dio evropskog zdravstvenog sistema.Sistem zdravstvenih ustanova mora da bude zasnovan na povezivanju, udruživanju i podjeli rada.Socijalna i dječja zaštitaSistem i praksu zaštite potrebno je prilagoditi standardima predviđenim evropskim zakonodavstvom, ekonomskimmogućnostima Crne Gore, demografskim promjenama, promjenama u životnom standardu, ubrzanoj urbanizaciji isl.Potrebno je stvoriti nove oblike zaštite djece i starih lica (zbog očekivanog porasta ovih grupa i promjena u navikamaživota), ali i podići nivo zaštite ranjivih kategorija stanovništva, (u skladu sa međunarodnim standardima iočekivanim demografskim promjenama). Za bolju socijalnu zaštitu je neophodno naći načine za postizanje višegstepena socijalne sigurnosti materijalno neobezbijeđenih lica i metode koje bi ubrzale razvoj savremenih oblikapreventivne socijalne zaštite onog dijela stanovništva, koji neće biti u stanju (zbog prirodnih uzroka) da radomostvari minimum životnih potreba.Uz izmjene načina i uloge savjetodavnog rada institucionalne i vaninstitucionalne socijalne zaštite, treba definisatiodgovarajuću nacionalnu strategiju koja će biti izrađena kroz saradnju i pomoć međunarodnih agencija iorganizacija, Vladinih organa, nevladinih organizacija i drugih.Neophodan je ubrzan razvoj ustanova i službi za socijalnu zaštitu, a naročito u oblasti preventivne zaštite isprječavanja uzroka nastajanja socijalne potrebe, jer je primjetan trend rasta staračkih domaćinstava i osiromašenjavelikog broja stanovnika.Strana 102

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt1.3.2.3. Tehnički infrastrukturni sistemiSistemi tehničke infrastrukture treba da doprinesu razvoju policentrične mreže gradova i drugih naselja i njihovomkvalitetnijem razvoju. Infrastrukturni sistemi treba da povežu urbana i seoska područja ali i nacionalne, regionalne ilokalne infrastrukturne mreže sa evropskim mrežama, odnosno sa mrežama u neposrednom regionu.Razvoj privredne javne infrastrukture treba usmjeriti u zajedničke koridore, uz uvažavanje ograničenja kojaproizilaze iz zahtjeva za očuvanje biološke raznovrsnosti, prirodnih vrijednosti i zaštite prirodnih resursa i kulturnognasljeđa.Saobraćajnu infrastrukturu treba razvijati kroz:− povećanje sigurnosti i bezbjednosti saobraćaja na postojećoj putnoj mreži;− dogradnja nedostajuće putne mreže radi bolje integracije prostora Crne Gore;− povezivanje na mrežu panevropskih multimodalnih koridora;− poboljšati kvalitet postojeće željezničke mreže, kvalitet prevoznih usluga i kapacitet željezničkemreže;− Potrebno je povećati opseg domaćeg i međunarodnog vodnog saobraćaja (pomorskog, jezerskog irječnog), kao i pomorske veze između pristaništa za domaći saobraćaj;− u razvoju vazduhoplone infrastrukture treba uspostaviti međunarodni aerodrom u Podgorici (klase 4E),aerodrom u Tivtu (klase 4D ) i aerodroma Berane, Žabljak, Nikšić i Ulcinj (najmanje klase 3C)Ostale saobraćajne siteme poput žičara, biciklističkih i pješačkih puteva, treba razvijati na mjestima gdje nijemoguće uspostaviti druge saobraćajne podsisteme, zbog reljefa i vremenskih uslova, kao i na mjestima kojima bi sena ovaj način podigla atraktivnost turističke ponude. Prioritet u postavljanju žičara treba da imaju planinskituristički centri, kao i specifične industrijske, šumarske i rudarske lokacije, odnosno objekti. Biciklističke stazetreba da postoje u gradovima i turističkim područjima, a mreže pješačkih puteva treba planirati u turističkimpodručjima tako da budu povezane sa mrežom biciklističkih staza.Telekomunikacionu infrastrukturu (satelitska mreže, mreže fiksne i mobilne telefonije, govorne mreže, mrežeradio-televizijske difuzije (emisije) i mreže kablovske televizije ) treba razvijati kao jedan od glavnih generatorarazvoja na svim nivoima, a naročito na lokalnim i regionalnim, kao i za potrebe zaštite i odbrane.Poštansku mrežu treba održavati i poboljšavati sa ciljem dostizanja visokog kvaliteta svih segmenata mreže.Uspostaviti informacioni sistem o prostoru, kao dio informacionog sistema Elektronska vlada.Energetsku infrastrukturu je potrebno razvijati kroz funkcionalno i prostorno objedinjene sisteme: proizvodnjaelektrične energije, prenos, transformacija i distribucija, sitem gasovoda, mreža objekata za skladištenje derivata,centralni sistem toplifikacije i dr. Sve planove i druge razvojne dokumente u ovoj oblasti treba praviti polazeći odsaznanja o tome da Crna Gora raspolaže ograničenim energetskim resursima (naročito u odnosu na do sadarazvijenu privrednu strukturu) te da korišćenje treba da bude racionalno i efikasno. Prednost treba dati obnovljivimi djelimično obnovljivim energetskim resursima. U kontrolisanju negativnih efekata, prednost treba da imaneutralizacija, odnosno smanjivanje čvrstih čestica i polutanata iz grupa SO2 i Nox.Hidrotehnička infrastruktura treba da obezbijedi: snabdijevanje vodom gradskog stanovništva i 90%seoskog stanovništva, snabdijevanje tehnološkom vodom industrije, vodu za navodnjavanje kvalitetnog i zapoljoprivredu namijenjenog zemljišta, odvodnjavanje suvišnih voda sa oko 50% površine, ribarstvo, hidroenergetiku,korišćenje voda za turizam, sport i rekreaciju.Zaštita i unaprjeđenje kvaliteta površinskih i podzemnih voda i voda priobalnog mora treba da budena nivou propisanih klasa kvaliteta. U skladu sa tim potrebno je obezbijediti tretman komunalnih i industrijskihotpadnih voda. Neophodno je uspostavljanje zona sanitarne zaštite na svim korišćenim i potencijalnim izvorištima.Potrebno je preduzeti mjere zaštite od velikih voda kao što su bujice, poplave, kao i od abrazije, erozije i dr.Odgovarajućim sistemom upravljanja otpadom treba obezbijediti potpunu pokrivenost čitave teritorije, pričemu prioritet treba da ima: izgradnja sanitarnih deponija, smanjivanje količine otpada; ponovna upotreba(„recikliranje”) otpada; kontrola na izvoru potencijalno opasnog otpada; i uklanjanje („gašenje”) neuređenihodlagališta.Strana 103

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt1.3.2.4. Specifični aspekti prostornog razvojaBudući prostorni razvoj i izgradnju objekata treba prilagoditi uslovima prihvatljivog seizmičkog rizika. U ovomsmislu je potrebno formulisati opštu politiku smanjenja seizmičkog rizika, zasnovanu na integralnom pristupu.Upravljanje seizmičkim rizikom zahtijeva uspostavljanje i razvijanje multidisciplinarnog pristupa. Poštovanjekoncepta prostornog i urbanističkog planiranja obezbjeđuje ublažavanje i smanjivanje rizika od zemljotresa.Jedan od aspekata zaštite je i identifikovanje elemenata seizmičkog rizika, kao i istraživanje i utvrđivanjevulnerabiliteta ovih elemenata. Primjenjivanje aseizmičkog urbanistističkog planiranja, projektovanja i građenjamora biti obavezno, kao i uspostavljanje sistema sveobuhvatne pripremljenosti na zemljotres. Ne manje važan aspektje i razvijanje kolektivne svijesti u društvu u odnosu na seizmički rizik.Za odbranu države treba stvarati prostorne uslove koji bi omogućili funcionisanje odbrambenih sistema.Za zaštitu stanovništva i materijalnih dobara u vanrednim okolnostima, treba obezbjediti odgovarajućumrežu zaštitnih objekata i službi.1.3.3. Opšti ciljevi prostornog razvoja Crne GoreUključivanje Crne Gore u evropski prostor(1) Crna Gora, kao dio velikih evropskih regija, mediteranske i jugoistočne Evrope, treba da preuzmeaktivnu ulogu i iskoristi svoj položaj. Sa susjednim državama podstiče se uspostavljanje prekograničnihrazvojnih zona, pogotovo na brdovitim i teško dostupnim područjima sa sličnim problemima ekonomskog idemografskog razvoja, te na područjima zaštite pejzaža, prirode i kulturnog nasljeđa. Na osnovu zajedničkihprograma za razvoj tih zona, moguće je dobiti dodatna sredstva iz strukturnih fondova Evropske unije. Kako bi u timpovezivanjima Crna Gora bila ravnopravan partner, treba jačati pogranična urbana naselja i time povećavati uticajcrnogorskih pograničnih područja.(2) Crna Gora se zbog zajedničkog rješavanja prostornih razvojnih problema uključuje umeđunarodnu saradnju u okviru različitih inicijativa, programa i radnih grupa. Države se povezuju uskladu sa zajedničkim interesima na području uređenja prostora, privrednog i društvenog razvoja, kulture,saobraćaja, zaštite životne sredine i slično. U okviru Jadransko-jonske inicijative rješava se pitanje prostornograzvoja duž Jadranskog i Jonskog mora. U okviru regionalne saradnje u jugoistočnoj Evropi, predviđa se saradnjakroz inicijativu EU IPA (integralna pomoć u fazi koja prethodi pristupu u EU) koja će uključiti postojeće programena obnavljanju demokratije te institucionalnog i zakonodavnog prilagađavanja, održivog ekonomskog i socijalnograzvoja, iniciranje integralne pogranične politike, razvijanje integralnog pristupa izgradnji regionalne infrastrukturei razvoju obrazovanja. (INTERREG, CARDS, SAPARD ISPA i sl.)(3) Crna Gora se svojom privrednom javnom infrastrukturom uključuje u evropsku infrastrukturnumrežu preko morskog i saobraćajnog koridora Jadransko-jonske inicijative, a stvaraju se i uslovi za boljepovezivanje sa evropskim saobraćajnim koridorima VII, X i Vc, kao i sa područjima u neposrednom okruženju.Planira se bolja povezanost elektro i drugih energetskih mreža sa mrežama susjednih zemalja, kao i poboljšanjetelekomunikacionih mreža, prije svega obezbjeđivanjem pokrivenosti cijele teritorije i boljim povezivanjem sameđunarodnim telekomunikacionim mrežama. Crna Gora je pristupila Energetskoj zajednici Jugoistočne Evrope štoće u dobroj mjeri definisati odnose i puteve razvoja energetike.(4) Podstiče se konkurentnost prostora Crne Gore u evropskom okruženju stvaranjem uslova da onapostane jedna od važnijih biznis destinacija u ovom dijelu Mediterana, prije svega sa efikasanim prostornim inaseljskim razmještajem djelatnosti, uz strogo vođenje računa o lokacionim mogućnostima i ograničenjima. Razvojnekoliko regionalnih privrednih zona za proizvodne i uslužne djelatnosti, koje su kompatibilne sa prioritetima uregionalnom i širem evropskom okruženju, obezbijedilo bi prepoznatljivost Crne Gore na međunarodnom nivou.Povećanje konkurentnosti crnogorskih gradova u odnosu na gradove u regionalnom okruženju, ostvarivaće se krozpovezivanje sa evropskim infrastrukturnim mrežama. Značajno je očuvanje posebnosti biološkog i prostornog(geografskog) diverziteta Crne Gore, koji čini jednu od najvećih komparativnih prednosti za ekonomski, kulturni idrugi razvoj (npr. eko-turizam, jedinstvena kombinacija primorskog i planinskog, kao i kulturnog turizma u širojregiji, eksploatacja i prerada pitke vode, biopoljoprivreda i sl.).Strana 104

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtUblažavanje regionalne disproporcije u ekonomskom i društvenom razvojuDa bi se ublažila oštra regionalna disproporcija, kada je razvoj Crne Gore u pitanju, neophodno je preduzetiodređene aktivnosti za što hitnije rješavanje ovog, možda najvažnijeg zadatka:(1) Dinamičniji ukupni privredni i socijalni razvoj Crne Gore detaljnije su obrađeni u ciljevima istrategijama u pojedinim oblastima(2) Smanjenje razlika u nivou razvijenosti pojedinih područja omogućilo bi se stvaranjem uslova za trajani održiv razvoj, prema mjeri razvojnih resursa i potencijala datog područja, smanjenjem razlika u uslovima življenjameđu područjima, razvojem saobraćajne infrastrukture, razvojem mreže društvenih servisa u manje razvijenimsredinama, razvojem preduzetništva i njegovom promocijom, razvojem seoskog područja i tzv. „održive”poljoprivrede i razvojem ljudskih resursa.(3) Skladan razvoj područja, sa sličnim ili zajedničkim razvojnim mogućnostima i/ili problemima (obalna ibrdska područja, zaštićena područja i ona koja su ugrožena, a inače predviđena za zaštitu, šira područja najvećihgradova i sl.)(4) Očuvanje naseljenosti u regionima Crne Gore, sa naglaskom na razvoj demografski ugroženihpodručja.(5) Koordinacija svih nivoa upravljanja i odlučivanja, prije svega međusektorsko usklađivanje razvojnihodluka, i njihovo usklađivanje sa potrebama regionalnog i lokalnog razvoja, formiranje regionalnih razvojnihagencija za podršku preduzetništvu i održivom lokalnom razvoju, te usklađivanje sa inače predviđenim osnivanjemregionalnih i lokalnih biznis-centara za mala i srednja preduzeća.(6) Institucionalna i organizaciona prilagođavanja, za potpuno i konstruktivno učešće Crne Gore u evromediteranskojsaradnji i integracijama.Racionalan i efikasan prostorni razvoj(1) Usmjeravanje prostornog razmještaja aktivnosti i stanovništva, tako da se ostvare najveći pozitivniefekti i minimiziraju negativni efekti za prostorno uravnotežen i održiv privredni razvoj, socijalni razvoj i koheziju tekvalitetnu prirodnu i životnu sredinu.(2) Obezbjeđivanje racionalnog korišćenja prostora i sigurnosti stanovništva primjenom odgovarajućihplanskih postupaka, višenamjenskim korišćenjem prostora i povezivanjem i usklađivanjem sektorskih politika.(3) Poboljšanje kvaliteta života ublažavanjem negativnih uticija proisteklih iz karakteristikaprostora, preduzimanjem i ostvarivanjem odgovarajućih razvojnih i zaštitnih mjera.(4) Usklađenost prostornog razvoja sa prostornim ograničenjima, prije svega usmjeravanje prostornograzvoja u skladu sa visokim rizicima od prirodnih i drugih nesreća (seizmičkih, poplavnih, erozivnih, požarnih,akcidentnih i dr.) i izmještanjem postojećih djelatnosti iz područja koja su ugrožena zbog prirodnih ili drugihhazarda, kao i poboljšanje zaštite od posljedica prirodnih i drugih nesreća.Razvoj urbanih i ruralnih područja u skladu sa njihovim potencijalima i ograničenjima(1) Razvoj policentrične mreže gradova i drugih naselja moguće je ostvariti podsticanjem razvoja urbanihcentara od nacionalnog, regionalnog i lokalnog značaja, kao i obezbjeđivanjem povezanosti sa njihovim zaleđem. Ovosve kroz efikasnu mobilnost stanovništva, pouzdan transport robe i efikasne usluge, pri čemu prednost ima javnisaobraćaj.(2) Međusobno dopunjavanje funkcija urbanih i seoskih područja korišćenjem prostornih potencijalaseoskih područja za razvoj raznovrsnih i međusobno usklađenih privrednih djelatnosti i kompletiranjem funkcijapojedinačnog grada i njegovog seoskog područja, kroz razvoj dopunskih (komplementarnih) djelatnosti(3) Kvalitativan razvoj i privlačnost gradova i drugih naselja kroz :− Obezbjeđivanje kvalitetne životne sredine, uređenje, obnovu i revitalizaciju gradova i drugih naselja, uzpromišljeno korišćenje kulturnog nasljeđa, kao važnog razvojnog resursa;− Obezbjeđivanje kvalitetne životne i radne sredine na osnovu odgovarajuće, racionalne, infrastrukturneopremljenosti, razvijene mreže privrednih i uslužnih djelatnosti i visoke dostupnosti javne infrastrukture;− Obezbjeđivanje odgovarajućeg, kvalitetnog i pouzdanog, vodosnabdijevanja stanovništa na cjelokupnomprostoru Republike;− Povećanje bezbjednosti ljudi i imovine, kulturnog nasljeđa i prirodne sredine, kao i njihova zaštita odprirodnih i drugih opasnosti i rizika.Strana 105

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtRacionalno i osmišljeno korišćenje prirodnih resursa(1) Štedljiva i višenamjenska upotreba prirodnih resursa, a naročito zemljišta.(2) Očuvanje proizvodnog potencijala zemljišta za raznovrsne oblike poljoprivredne proizvodnje, a naročitoza razvoj tzv. „prirodne hrane” i poljoprivrednih proizvoda za koje Crna Gora ima najveće komparativne prednosti.(3) Racionalno korišćenje prostora za urbanizaciju i kontrola i ograničavanje intenzivnijeg širenjaurbanih područja.(4) Uravnotežena i razumna eksploatacija mineralnih sirovina, uz primjenu propisanih mjera prostornoekološkezaštite.(5) Ostvarivanje prostornog razmještaja djelatnosti tako da se obezbijedi usklađenost potreba za vodom samogućnostima odgovarajućeg vodosnabdijevanja.(6) Podsticanje korišćenja obnovljivih resursa, gdje god je to prostorno prihvatljivo, odnosno kada je tomoguće uz razumne ekonomske troškove.(7) Očuvanje obalnog prostora kao opšteg interesa Crne Gore, koja podrazumijeva prioritetno rješavanjenajvažnijih, inače brojnih problema i protivurječnosti, naročito u dijelu prostorno-planskog usmjeravanja razvojamorskog akvatorijuma i bolje valorizovanje i korišćenje posebno vrijednog resursa i potencijala.Očuvanje i povećanje kulturne raznovrsnosti prostora (kulturnog nasljeđa) kao osnovenacionalnog prostornog identiteta(1) Podsticanje očuvanja i razvoja kulturne raznovrsnosti, kao osnove za kvalitetnu nacionalnu prostornuprepoznatljivost, kvalitet životne sredine i socijalnu integraciju.(2) Njegovanje tradicije i povećanje identifikacionih, vaspitnih, obrazovnih i privrednih potencijala i njihovo održivokorišćenje.Očuvanje prirode i biološke raznovrsnosti(1) Podsticanje očuvanja biodiverziteta, geodiverziteta i prirodnih vrijednosti i procesa, kao bitnihelemanata kvalitetne prirodne sredine i prirodne posebnosti Crne Gore, kroz obezbjeđivanje odgovarajućeuključenosti biodiverziteta, geodiverziteta i prirodnih vrijednosti u upravljanju prirodnim resursima i prostorom anaročito uspostavljanjem mreže zaštićenih područja prirode sa naročito vrijednim i/ili osjetljivim područjima.(2) Prioritetna zaštita i očuvanje ekosistema najvišeg ranga (zaštićenih po osnovu međunarodnihdokumenata).Unaprjeđenjenje komunalne infrastrukture(1) Obeveznost uključivanja u prostornom planiranju i razmještaju djelatnosti odgovarajućih mjera očuvanja životnesredine.(2) Obezbjeđivanje komunalne opremljenosti postojećeg i novoplaniranog gradskog/građevinskog zemljišta zaizgradnju vodovoda, kanalizacije, sistema za prećiščavanje otpadnih voda, sistema za klimatizaciju (u naseljima), itd.(3) Racionalno upravljanje komunalnim i drugim otpadom.1.4. Polazišta i principi organizacije uređenja i korišćenja prostoraCrnogorski prostor treba da postane prepoznatljiv po razvoju gradova i urbanih naselja u kompatibilnu i dopunjućumrežu. Osnovu principa organizacije uređenja i korišćenja prostora treba da čini konsolidacija razvoja naselja, takošto će se dati prednost unutrašnjem razvoju gradova, nasuprot proširenju na nova područja.Revitalizacija sela i seoskih područja, kao i povezivanje urbanih centara sa njihovim okruženjem je takođe jedno odpolazišta na kojima treba da počiva uređenje prostora Crne Gore, kao i uz razvoj djelatnosti koje najviše odgovarajubio-geografskim prilikama i drugim karakteristikama datog prostora.Neophodna je unutrašnja integracija prostora Crne Gore sa efikasnom saobraćajnom i transportnom mrežom, kao ipovezivanje sa regionalnim i evropskim infrastrukturnim sistemima.Prednost u odnosu na izgradnju/osnivanje nove privredne javne infrastrukture, treba dati upravljanju i efikasnomkorišćenju one koja već postoji.Strana 106

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt1.5. Položaj i pravci prostornog razvoja Republike u odnosu na okruženjePravci prostornog razvoja države Crne Gore u odnosu na okruženje, opredjeljuju se kroz savladavanje postojećihograničavajućih faktora i kroz mehanizme untrašnjeg razvoja, kao i kroz budući razvoj prekogranične razvojne zone.Prioritetni zadaci u tom smislu biće:− Razvoj drumske saobraćajne infrastrukture, kroz izgradnju novih saobraćajnica i podizanjem ranga postojećih(autoput Beograd-Južni Jadran sa krakom prema Nišu, Jadransko-Jonski autoput i brze saobraćajnicePodgorica-Nikšić-Šćepan Polje, Ulcinj-Bar-Budva-Herceg Novi-Debeli Brijeg);− Povećavanje broja graničnih prelaza;− Rekonstrukcija i modernizacija željezničke pruge Bar–Beograd, elektrifikacija pruga Podgorica–Skadar iPodgorica–Nikšić kao i izgradnja pruga Nikšić-Bileća, Plevlja-Prijepolje i Bijelo Polje-Berane-Peć;− Kompleksno rješenje regulacija rijeka Bojane, Kiri i Drima, u cilju regulacije voda Skadarskog jezera iuspostavljanja međunarodnih plovnih puteva na Jezeru i rijeci Bojani;− Uspostavljanje priobalne plovidbe, koja bi povezivala crnogorske luke i pristaništa sa Dubrovnikom i Dračom;− Usaglašavanje na međudržavnim nivoima u dijelu zaštite prirode i životne sredine i korišćenja prirodnihresursa sa evropskim prostornim i strukturnim politikama;− Jače uvezivanje u međunarodnu elektroenergetsku mrežu izgradnjom dalekovoda 400 kV Podgorica-Elbasan.1.6. Primjena međunarodnih konvencija u prostornom razvojuU Evropi je u posljednjih 10-15 godina stvorena nova generacija zakonskih, razvojnih i drugih dokumenata u oblastikorišćenja, uređenja i organizacije prostora, u okviru discipline koja se zbirno označava kao „prostorno planiranje”.Svrha ovih dokumenata jeste da se stvori jedinstvena i usklađena politika uređenja prostora.U navedenom periodu se počelo sa usklađivanjem terminologije i ujednačavanjem instrumenata za implementacijuprostorno-planskih politika. Pojavio se veliki broj ideja i koncepata. Početkom osamdesetih godina stvorena jeEvropska regionalno-planerska povelja (tzv. Povelja iz Toremolinosa, 1983.). Njen osnovni cilj je bilo isprobavanjemogućnosti za koordinaciju razvojno-istraživačkih, političkih i administrativnih odluka na tadašnjem prostoruEvropske zajednice. Nakon većeg broja posljednjih inicijativa i pokušaja, impuls za pripremanje jedinstveneprostorne politike pružio je Ugovor iz Mastrihta (1993.), kao i na njemu zasnovana, dodatna ovlašćenja Evropskekomisije za usklađivanje nacionalnih politika u oblastima zaštite životne sredine, transevropske transportne mreže ipolitike regionalnog razvoja (uključujući i znatno povećanje sredstava za tu svrhu, u okviru politike socijalne kohezijei drugih strukturnih politika). Intenzivna internacionalizacija i globalizacija privrednih aktivnosti i brzina političkihpromjena u Istočnoj i Jugoistočnoj Evropi, dodatno su ubrzale pripremanje i donošenje novih dokumenata ove vrste.Nekoliko dokumenata Evropske komisije kao što su tzv. Lajpciški dokument (1994), EVROPA 2000 i EVROPA2000+, uporedo sa periodskim izvještajima o stepenu razvijenosti za pojedinačna nacionalna i regionalna područja,postali su najznačajnija stručna podloga za izradu i usvajanje sveevropskog strateškog okvira u oblasti prostornograzvoja, tj. navedenog ESDP-a, koji je prihvaćen maja 1999. godine u Potsdamu. Polazeći od njega, nekoliko mjesecikasnije u Tampereu je donijeto dvanaest mjera, usredsrijeđenih na tri osnovna područja zajedničkog upravljanjaprostornim razvojem evropskog kontinenta, tj. na:− Ubrzanu primjenu zajedničkih jedinstvenih principa koji sadrže prostornu dimenziju na cijeloj evropskojteritoriji;− Poboljšanje međusobnog informisanja i znanja o cjelovitosti prostornog uređenja u Evropi;− Pripreme za širenje Evropske unije na Istočnu i Jugoistočnu Evropu;Nakon toga, u Hanoveru je 2000. godine, od strane Evropske konferencije ministara za uređenje prostora(Conference Europeenne des Ministres Responsables de l'Amenagement du Territoire, CEMAT), usvojen dokument„Vodeći principi za održivi prostorni razvoj evropskog kontinenta” (Guiding Principles for Sustainable SpatialDevelopment of the European Continent) – tzv. Hanoverska povelja, čime je težište evropskih prostornih istrukturnih politika prebačeno na implementaciju projekata u okviru programa-incijative INTERREG III.Time je stvoren novi instrument planiranja, tj. transnacionalnih prostornih vizija, odnosno svojevrsnih razvojnoistraživačkihprograma za nekoliko evropskih regiona, kao što su, na primjer, VASAB 2010+ (za 11 država baltičkeregije), VISION PLANET (za 12 država, odnosno regiona u području Srednje Evrope, Jadranskog basena, Dunava iJugoistočne Evrope). Navedenim, i srodnim dokumentima definišu se strateške mogućnosti, odnosno smjernice,koje su prilagođene konkretnim nacionalnim, regionalnim i lokalnim prostornim potrebama za dobijanje sredstavaStrana 107

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtiz fondova Unije – sve u okviru tzv. „pretpristupne” pomoći, tj. pomoći državama Centralne i Istočne Evrope zapristupanje Unije (mahom kroz programe PHARE, ISPA i SAPARD).U praksi treba implementirati sljedeća dokumenta:− Konvencija o biološkoj raznolikosti – Agenda 21 ( 1992. godina )− Okvirna Konvencija Ujedinjenih nacija o klimatskim promjenama ( UNFCCC ) ( 1992. godine )− Konvencija o međunarodnoj trgovini ugroženim vrstama ( CITES ) (2001.godina )− Rezolucija Ministarske konferencije o zaštiti šuma (2003. godine )1.7. Oblasti i modaliteti prekogranične saradnje u oblasti prostornog planiranjaZa Crnu Goru od vitalnog značaja je uspostavljanje prekogranične saradnje u oblastima infrastrukturnogpovezivanja, turizma, zaštite životne sredine i dr.U dosadašnjoj praksi prostornog planiranja, ostvarivana je institucionalna saradnja u okviru državne zajednice saSrbijom. U planiranju sa ostalim susjedima nije postojala institucinalna povezanost, već su se planska rješenjaanalizirala uvidom u prostorne planove susjeda, sa izuzetkom Albanije koja nema prostorni plan države.Radi buduće sveevropske i regionalne saradnje u oblasti korišćenja, organizacije i uređenja prostora, potrebno jeugraditi evropske principe o održivom prostornom razvoju iz dokumenata Savjeta Evrope i Evropske unije unacionalne dokumente.Konkretizaciju prostornog planiranja u prigraničnom području treba ostvariti sa susjednim zemljama, a na osnovupredloga saradnje i zajedničkog interesa iskazanog kroz sedam definisanih prekograničnih zona.Strana 108

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt2. KONCEPT ORGANIZACIJE UREĐENJA I KORIŠĆENJA PROSTORA2.1. Opšta struktura i strategija uravnoteženog prostornog razvojaKroz aktuelnu strukturu uređenja prostora može se prepoznati formiranje razvojnih cjelina - zona, koje su nastalekao rezultat veće integrisanosti teritorije, odnosno permanentne i sve veće saradnje opština, kroz prostorni iskaznjihovih zajedničkih interesa. Ove zone su izdvojene u okviru prirodno definisanih regionalnih cjelina. Takoizdvojene, uz pretpostavku o demografskom razvoju, odražavaju tri principa na kojima se zasniva struktura uređenjaprostora:− Policentrični razvoj organizacije prostora,− Regionalna diferencijacija strukture i− Integrisanost prostora.Policentrični model organizacije prostora proizilazi iz kontinuiteta planiranja i uređenja prostora Crne Gore.Zasniva se na prirodnim uslovima koji uslovljavaju koncentraciju većine stanovništva i aktivnosti u ograničenombroju područja, međusobno izdvojenih izraženim morfološkim preprekama, najčešće velikim planinskim masivimasa malim brojem prevoja. Upravo je preko njih i ostvareno uvezivanje ovih područja u prostorni sistem,infrastrukturnim razvojnim koridorima, koji su nastali kao rezultat najpogodnijeg savladavanja razdaljina iprepreka.Policentrični model organizacije prostora zasniva se na mreži naselja koju sačinjavaju gradovi različitog nivoacentralnosti i naselja u njihovom gravitacionom području.Uspostavljanje realnog policentričnog modela prostornog razvoja ogleda se kroz afirmaciju srednjih i malih naseljasa funkcijama prema centralitetu, osobito u područjima rijetke naseljenosti, velikih udaljenosti između naselja i napodručjima izvan glavnih prometno-razvojnih koridora.Posebno su izdvojene razvojne zone čija su jezgra nacionalni parkovi i područja za razvoj turizma u njihovomokruženju: visokoplaninske karstne površi sa Nacionalnim parkom „Durmitor” i basen Nacionalnog parka„Skadarsko Jezero”.Ovako dat oblik strukture prostora je najpogodniji za ublažavanje teritorijalnih dispariteta društveno-ekonomskograzvoja, aktiviranje lokalnih prirodnih resursa i smanjivanje migracionih tokova.Regionalna diferencijacija strukture.- izvršena je prema „geografskim karakteristikama, razmještaju prirodnihuslova za razvoj, već izvršenoj društvenoj podjeli rada i prostornom razmještaju proizvodnih snaga, nekim bitnimobilježjima ekonomske i socijalne strukture užih područja i njihovoj homogenosti, opštem nivou razvijenosti iperspektivama za budući razvoj”. 9Početkom osamdesetih godina definisana su tri karakteristična regiona u Crnoj Gori: Sjeverni, Središnji i Južni iliPrimorski.Južni region čine razvojne zone zaliv Boke Kotorske, centralno primorje i južno primorje. Relativno gusto naseljen,ovaj region ima privredu zasnovanu na tercijarnim djelatnostima, koja je obezbjeđivala najviši DP per capita uRepublici, najvišu stopu naseljenosti i najveći životni standard. Većina aktivnosti distribuirana je linearno duž obale,a u kontinuirano formiranim naseljima, urbani centri snažnije se ne ističu.Središnji region čine razvojne zone Zetskoj i Bjelopavlićkoj ravnici, Nikšičkom i Cetinjskom polju, nastale unajizrazitijem nizijskom prostoru okruženom karstnim površima. U ovom regionu koncetrisan je najveći dioindustrije, najbolje poljoprivredno zemljište i glavni centri servisa, kulture i ostalih tercijarnih djelatnosti,isključujući turizam. I pored znatnih ulaganja, društveni proizvod po stanovniku je ispod onog u Južnom regionu, jer9 O regionalnom aspektu razvoja Crne Gore (postojeća klasifikacija) konsultovani su sljedeći radovi domaćih autora i istraživačkih timova: drRisto Vukčević, Izabrana djela, CID, Podgorica,1995; dr Marija Ivanović, Kombinacija faktora proizvodnje - regionalni aspekt,Univerzitetska riječ, Nikšić, 1987; dr Janko Gogić, Regionalna ekonomija- teorija i iskustva u razvoju, Univerzitet Crne Gore, Ekonomskifakultet, Podgorica, 1993; Stretegija razvoja SR Crne Gore (zbornik radova, red. B.Gluščević), Univerzitetska riječ, Titograd,1986; Razvoj CrneGore do 2000. godine, IDEI,Ekonomski fakultet,Podgorica,1996;Strana 109

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtje veći dio investicija usmjeren na bazne, kapitalno intenzivne industrije sa niskom stopom vraćanja uloženihsredstava.Sjeverni region čine razvojne zone formirane u dolinama Lima, Tare, Ćehotine, Pive i Ibra sa kontaktnimplaninskim područjima. Poljoprivreda je, iako angažuje značajan dio stanovništva, nedovoljno razvijena, a ostaliprirodni resursi još uvijek nijesu dovoljno aktivirani. Koncentracije stanovništva su ostvarene u nekoliko urbanihcentara formiranih u dolinama pomenutih rijeka.Pored razvojnih zona, koje obuhvataju urbanizovane i poljoprivredne oblasti, u strukturi uređenja prostoraprepoznata su su područja na kojima se zasniva ekološka ravnoteža prostora i to:− područja suštinski važna za održavanje i zaštitu hidroloških uslova (slivna područja podzemnih voda, izvorištaglavnih rijeka, vododjelnice i zaštitni pojasevi oko jezera i vodnih akumulacija);− područja od uticaja na miroklimatske uticaje (planinski vijenci i veliki šumski kompleksi);− područja zaštićena zbog svojih izuzetnih ambijentalnih vrijednosti i ljepote pejzaža;− podučja značajna za zaštitu divljači;− koridori kroz koje se obezbeđuje kontinuitet eko-sistema, oslobođeni intenzivnih ljudskih aktivnosti.Čvorišta ekosistema činiće posebno zaštićene oblasti sa statusom nacionalnih i regionalnih parkova. To su:Lovćen, Biogradska Gora, Durmitor i Skadarsko Jezero, te određeni djelovi Prokletija, kao nacionalni parkovi; iOrjen, Komovi, Maganik, Sinjajevina sa Šarancima, Maglić, Bioč i Volujak, Ljubišnja, i Turjak sa Hajlom, kaoregionalni parkovi.Crnogorski dio Jugoistočnih Dinarida pretežno se nalazi u sjevernom dijelu Republike i učestvuje u velikombiokoridoru Jugoistočnih Dinarida („Dinarski luk”) koji se proteže od Alpa do Prokletija i Šarsko-Pindskog masiva. Uzoni Prokletija ovaj biokoridor se povezuje sa, takođe, velikim regionalnim biokoridorom koji je nazvan „Green Belt”.Ovaj koridor je područje počev od sjeverne granice Hrvatske prema Mađarskoj, granicom bivše SFRJ premaRumuniji, Bugarskoj i Albaniji do kraja granice Crne Gore sa Albanijom na moru. Zbog specifičnog režima korišćenjau prošlosti, ovaj pojas je postao utočište i koridor značajan za biodiverzitet. Ovim koridorima se pridružuje, od ranijepoznat kao značajan, i biokoridor primorskih planina Orjen – Lovćen – Rumija.Većina oblasti čvorišta ekosistema uključena je u dva već pomenuta primarna ekološka koridora. Četvrti koridorformira se pravcem Orjen - Pusti Lisac - Maganik – Sinjajevina - Kovren.Sekundarni koridori, koji razdvajaju funkcionalne cjeline povećavaju prirodnu otpornost sistema prema negativnimefektima ljudske aktivnosti.Integrisanost prostora će se prema redosljedu prioriteta ostvarivati kroz izgradnju krupnih infrastrukturnihkoridora, koji su ključni generatori ravnomjernog razvoja i povezivanja svih struktura u prostorni sistem, kao i krozpromjenu odnosa u dinamici razvoja između urbanih i ruralnih područja.Izgradnjom krupnih infrastrukturnih koridora (saobraćaj, energetika, TT. ) izvršiće se integracija Južnog,Središnjeg i Sjevernog regiona formiranjem dva transferzalna koridora:− Bar - Podgorica - Mateševo - Berane – Boljari;− Risan - Nikšić - Žabljak - Pljevlja.Unutar regionalno povezivanje razvojnih zona, izvršiće se formiranjem koridora:− Sjeverni region: Pljevlja - Bijelo Polje – Berane – Rožaje, Kolašin – Boan – Šavnik;− Središnji region: Plužine – Nikšić – Podgorica;− Južni region: Herceg Novi - Budva - Bar.Značajnu nadopunu integracije prostora čini i predviđena izgradnja novih i rekonstrukcija postojećih regionalnihputeva.Promjena odnosa u dinamici razvoja između urbanih i ruralnih područja, ostvaruje se jačanjemmeđuopštinske saradnje u funkcionisanju razvojnih zona i regiona, čime se postiže veća integrisanost struktureuređenja prostora od postojeće, i to kroz:− osnivanje mreže lokalnih servisnih centara, posebno poljoprivrednih, povezanih sa sistemom otkupa iaktivnim učešćem prehrembene industrije i turističke privrede;− unaprjeđenje male privrede i turizma.Strana 110

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPored neophodne međuopštinske saradnje, vezane za razvoj infrastrukture, servisnih centara, zaštite i unaprjeđenjaprirodne sredine, integracija strukture uređenja prostora na nivou Republike a naročito Sjevernog regionapretpostavlja:− razvoj turističkih kapaciteta, uz angažovanje primorskih turističkih preduzeća;− podsticanje razvoja poljoprivrede i njene optimalne strukture, kako bi se došlo do suštinskog poboljšanja ubilansu hrane u Republici;− podsticanje razvoja proizvodnih djelatnosti u skladu sa prirodnim i ljudskim resursima područja (npr.koordiniranje programa razvoja u drvnoj industriji, sa fokusom na viši nivo prerade i sl.)− unaprjeđenje sistema tehničke infrastrukture, prije svega energetske, hidrotehničke, TT i druge.Preko Luke Bar, kao logističkog centra za razvoj trgovačke i proizvodne djelatnosti, ostvariće se integracija saneposrednim okruženjem (npr. južnim dijelom Bosne i Hercegovine, Srbije i sjeverne Albanije). Treba stvoriti usloveza uspostavljanje putničke i izletničke plovidbe Skadarskim jezerom i rijekom Bojanom, u okviru međunarodnesaradnje sa Albanijom, uz poštovanje uspostavljenih režima zaštite životne sredine.2.2. Projekcija stanovništva i njegovog razmještaja u prostoruOsnovni cilj demografske politike Crne Gore, koju treba definisati posebnom strategijom, je ublažavanje negativnihdemografskih kretanja u posljednjih 20 godina, a naročito u pogledu regionalne raspodjele stanovništva.Korišćenjem metoda ekstrapolacije (1991. - 2003. godine) i kombinovanog analitičkog metoda (linearni i paraboličnitrend), urađena je projekcija stalnog stanovništva Crne Gore do 2021. godine.Tabela 15. - Projekcija stanovništva Crne Gore 2021. god.Godina Br. stanovnika2021. 685.000Tabela 16. - Projekcija stalnog stanovništva Crne Gore po opštinamaGradsko Prisutno2003. god.stanovništvo stanovništvo –(stanje) 2003. god 2021. godGradskostanovništvo –2021. godAndrijevica 5785 1073 4720 1610Bar 40.037 17.347 53.170 34.990Berane 35.068 11.776 36.310 15.450B. Polje 50.284 15.883 52.750 34.020Budva 15.909 13.585 20.210 18.630Danilovgrad 16.523 6737 17.750 8790Žabljak 4204 1937 4950 3190Kolašin 9949 2989 9800 4470Kotor 22.947 13.176 19.180 15.090Mojkovac 10.066 4120 7100 3250Nikšić 75.282 58.212 75.530 63.130Plav 13.805 5319 19.680 11.230Plužine 4272 1494 2850 1530Pljevlja 35.806 21.741 32.880 24.360Podgorica 169.132 140.262 198.710 177.450Rožaje 22.693 9121 28.590 12.520Tivat 13.630 10.200 16.440 13.570Ulcinj 20.290 10.828 27.850 17.670H. Novi 33.034 21.685 37.670 33.700Cetinje 18.482 15.353 16.450 15.320Šavnik 2947 570 2400 770UKUPNO 620.145 383.408 684.990 510.740Strana 111

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt1009080706050403020100AndrijevicaBeraneBijelo PoljeŽabljakKolašinMojkovacPlavPlužinePljevljaRožajeŠavnikDanilovgradPodgoricaNikšicCetinjeBarBudvaKotorTivatUlcinjHerceg noviGrafik 2. – Stepen urbanizacije po opštinamaProjekcija kretanja stanovništva Crne Gore predviđa rast broja stanovnika do 685.000. Projekcija kretanjastanovništva Crne Gore po opštinama ukazuje da će se trend smanjenja broja stanovnika u većini opština sjevernogdijelu nastaviti. Uočava se porast stanovništva u svim regionama sa različitim stopama.Tabela 17. - Projekcija stalnog stanovništva po regionimaPrisutno2003. god.stanovništvo –(stanje)2021. godProcenat rastaod 2003.do 2021.Gradskostanovništvo -2021. godSjeverni region 194.879 202.040 3,67% 112.400Središnji region 279.419 308.440 10,39% 264.690Južni region 145.847 174.520 19,66% 133.650Ukupno 620.145 685.000 10,46% 510.740Tabela 18. - Projekcija važnijih starosnih, funkcionalnih kontigenata stanovništva po opštinamaOpštinaStalnostanovništvoPredškolskadjeca0 - 6 godinaDjeca školskoguzrasta7 - 14 godinaRadno sposobnostanovništvo15 - 65 godinaŽene ufertilnomdobu15 - 49 godinaStarostanovništvo65 i višegodinaAndrijevica 4720 440 530 3010 1180 740Bar 53.170 5100 6270 33.200 13.300 8600Berane 36.310 3300 4100 23.400 9100 5490Bijelo Polje 52.750 4950 5900 34.000 13.200 7900Budva 20.210 1910 2650 13.050 5100 2850Danilovgrad 17.750 1650 2000 11.500 4400 2600Žabljak 4950 450 550 3200 1300 750Kolašin 9800 850 1100 6350 2500 1500Kotor 19.180 1750 2200 12.300 4800 2930Mojkovac 7100 650 800 4600 1800 1050Nikšić 75.530 6850 8500 48.700 18.700 11.480Plav 19.680 1800 2200 12.700 4900 2980Plužine 2850 250 320 1840 720 440Pljevlja 32.880 2940 3940 21.200 8200 4800Podgorica 198.710 18.100 22.700 128.200 49.500 29.710Rožaje 28.590 2860 3450 18.300 4800 3980Tivat 16.440 1480 1850 10.580 3400 2530Ulcinj 27.850 2800 3400 17.100 6300 4550Herceg Novi 37.670 3430 4200 24.050 9400 5990Cetinje 16.450 1450 1800 10.610 4200 2590Šavnik 2400 220 300 1560 700 320UKUPNO 684.990 63.230 78.760 439.450 167.500 103.780Strana 112

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtU pogledu projekcije starosne strukture stanovništva (osnovnih funkcionalnih kontigenata) na nivou Republike,predviđa se dalji porast učešća starog stanovništva, a takođe i radnog kontigenta i žena u fertilnom periodu.Projekcija polazi od blagog povećanja relativnog učešća predškolske djece i djece školskog uzrasta u odnosu naprethodni period.2.3. Koncept prostornog razvoja mreže naselja i javne infrastrukture2.3.1. Osnove dugoročne politike urbanizacijeRazvoj urbanizacije se planira u skladu sa prostornim mogućnostima i ograničenjima, tako da se u što većoj mjerispriječe prostorni konflikti, obezbijedi kvalitetnija i privlačnija prirodna i stvorena sredina i ostvare mogućnosti zaprivredni razvoj koji je što pravičniji u socijalnom pogledu. Dogoročna politika urbanizacije mora da obezbijediracionalno širenje i unutrašnji razvoj naselja. U tome, najznačajnije je da se stvori nova, kvalitetnija strukturaurbanog prostora, očuva i unaparijedi kulturna baština i sačuvaju prirodne vrijednosti i biološka raznovrsnost.Dugoročna politika urbanizacije biće zasnovana na podsticanju razvoja policentričnog sistema naselja, sastavljenogod mreže centara različitih hijerarhijskih rangova i usklađenog razvoja širih gradskih područja. Prednost će imatirazvoj vitalnih i uređenih gradova i naselja i racionalno korišćenje zemljišta i objekata u naseljima.2.3.1.1. Razvoj vitalnih i uređenih gradova i drugih naseljaU planiranju razvoja i uređenju prostora u gradovima i drugim naseljima, polazi se od nekoliko osnovnih principa:− Izbor i određivanje najpogodnije vrste planske intervencije u suštini zavisi od tipa naselja, njegove uloge umreži naselja i njegovih funkcija;− Novije iskustvo upućuje na zahtjev da se u planiranju i uređenju naselja mora voditi računa o očuvanjubiološke raznovrsnosti, prirodnih vrijednosti, kulturnog nasljeđa i drugih vrijednosti. U tome, naročito sekulturno nasljeđe uzima kao faktor koji bitno determiniše kvalitet životne sredine i razvojnih potencijalanaselja;− Naselja se planiraju i uređuju u skladu sa prirodnim i drugim ograničenjima, tako da stanovnici i njihovopotomstvo ne budu ugroženi i da nema opasnosti u pogledu mogućih šteta za privredni razvoj;− Naselja se planiraju tako da posljedice mogućih požara, poplava, potresa, erozije i vojnih konflikata budu štomanje;− Za postojeća naselja, zaštitu od poplava treba planirati uređenjem tekućih i stajaćih voda u zaleđu (širemokruženju) naselja. Takođe je potrebno planirati zalihe vode za gašenje požara;− U naseljima bi trebalo planirati što više zelenih površina, zbog izjednačavanja velikih temperaturnih ekstrema iomogućavanja postupnog oticanja atmosferskih voda, kao i zbog drugih ekoloških razloga;− Naselja se planiraju tako da se obezbijedi planirano korišćenje energije. Kod definisanja urbanističkihstandarda i normativa, izbora arhitektonskih rješenja i izbora građevinskog materijala, principi i kriterijumiracionalnog korišćenja energije treba da imaju primat. Pored planiranja izgradnje novih, energetski štedljivihobjekata, racionalizacija korišćenja energije obezbjeđuje se i kroz kontinuirano planiranje, odnosnoprogramiranje postojećih zgrada, odnosno objekata, i efikasno ostvarivanje tih planova i programa.Unutrašnji razvoj gradova treba da dobije prednost u odnosu na širenje na nova područja. Prioritet imaupotreba slobodnog i neodgovarajuće korišćenog zemljišta u gradskim naseljima (napuštene i ranije ranijenepovoljne lokacije, ranijih industrijskih kompleksa i sl.). Takođe, unutrašnji razvoj gradova i racionalno korišćenjezemljišta ostvaruju se promjenom namjene postojećih objekata i zemljišta, kroz obnovu, tzv. reurbanizaciju („novuurbanizaciju”) i rekonstrukciju i sanaciju degradiranih područja. Pored prostornih i socijalnih kriterijuma i ciljeva,treba uključiti i kvalitet življenja, zaštitu od rizika zbog potencijalne ugroženosti i postizanje ravnoteže izmeđuizgrađenih i zelenih površina u gradskom naselju.Obnova naselja je oblik uređenja urbanističkog naselja koja uključuje, pored prostornih kriterijuma i ciljeva, imogućnosti za privredni razvoj, rješavanje socijalnih problema, kvalitetnije življenje i potencijalnu ugroženost. Onase planira i izvodi u područjima koja su morfološki i funkcionalno zaokružena. Obnovom naselja, djelova ilipojedinačnih zgrada, čuva se i poboljšava kvalitet okoline za boravak, omogućava ponovno korišćenje napuštenihpodručja i sanira degradirano područje.Strana 113

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtU naseljima koja nemaju posebnog kulturnog nasljeđa, a u postojećem stanju ne omogućavaju promjenu namjene,prioritet ima obnova u pojedinim djelovima naselja, naročito ako se time omogućava racionalnije i novo korišćenjepostojećih objekata, odnosno prostora, finansijske uštede i/ili smanjivanje upotrebe energije. Kod obnove se uvažavaočuvani identitet naselja ili dijela naselja i vodi briga o uravnoteženom odnosu između izgrađenih i zelenih površinau naselju.Obnova kulturnog i graditeljskog nasljeđa u naseljima.- Posmatrano sa stanovišta mogućnosti prostornoguređenja, naselja se dijele na ona koja imaju vrijedno građevinsko, odnosno kulturno nasljeđe koje čini dio širegprostornog identiteta, i ona čiji građevinski fond predstavljaju vrijednost, prije svega, u urbanističkom smislu.Obnova se izvodi na svim područjima sa kvalitetnim građevinskim nasljeđem. Prilikom uređenja i planiranja razvojanaselja sa kvalitetnim građevinskim nasljeđem primjenjuju se i zaštitni i razvojni principi planiranja.Obnova degradiranih urbanih područja se primjenjuje u urbanim područjima sa smanjenim, odnosnoograničenim razvojnim i drugim potencijalima, bilo zbog toga što su ta područja napuštena, ili je sredina u njimazagađena, ili su zapuštena zbog nebrige. Ovdje prije svega spadaju područja građevinskih aktivnosti i rudarstva, onagdje se nalaze skladišta, vojni objekti, željeznička infrastruktura i zapuštena, odnosno stara stambena područja.Sanacija degradiranih područja, bez obzira na vrstu sanacije koja se preduzima, izvodi se u prostornozaokruženim područjima, na osnovu usklađenih programskih polazišta i prostornih planova i sa unaprijedobezbijeđenim finansijskim izvorima. Ovdje je posebno značajno da se usklade interesi svih aktera, tj. planeragradske, odnosno opštinske (lokalne) uprave, vlasnika nekretnina, investitora i dr.Postupak obnove se sprovodi tako da se ona preduzima planski i osmišljeno, kroz obnovu postojećih građevinskihstruktura i njihovo uključivanje u nove strukture, kao i kroz postepenu izgradnju i dogradnju infrastrukturnih mreža.Dodatnim interevencijama u oblasti saobraćajne infrastrukture može se poboljšati dostupnost područja obnove.Kod obnove starih industrijskih i rudarskih područja, pokreće se funkcionalna, socijalna, društvena,ekološka i arhitektonska revitalizacija industrijskih i rudarskih područja, odnosno cijelih naselja, u kojima jeprostorna degradacija nastala kao posljedica nestajanja određenih djelatnosti (aktivnosti) i društvenogprestrukturiranja (npr. Podgorica, Nikšić, Pljevlja, Berane, Mojkovac, Cetinje, Kotor, Tivat i dr.).Područja nekadašnje industrije, gdje je to moguće sa stanovišta prostornih, infrastrukturnih i drugih uslova, ponovose osposobljavaju za proizvodne namjene. U skladu sa potrebama ukupnog razvoja naselja, ona se mogu namijenitiza nove privredne aktivnosti i/ili za širi, integralni razvoj drugih djelatnosti (kulture, sporta, trgovine, turizma, itd.),na način da to bude u skladu sa razvojem seoskog okruženja tih područja.Širenje naselja.- Postojeća neurbana naselja mogu biti određena za razvoj kao urbana naselja, pod uslovom daimaju potencijal da se razviju u centar određenog područja. Naselja na područjima koja su značajna za razvojturističkih djelatnosti mogu naseljeno područje povećati na osnovu posebnog razvojnog programa. Širenje naselja jedopustivo ako je u skladu sa osnovnim ciljevima uređenja prostora, principima za usmjeravanje naseljavanja,odgovarajućim programom opremanja zemljišta i ocjenom ugroženosti od prirodnih i drugih nepogoda, odnosnorizika.Kod planiranja širenja naselja za stambenu izgradnju, proizvodne aktivnosti i centralne, odnosno javne funkcije,istovremeno se planira i usklađuje razvoj integralnog, a posebno međugradskog i gradskog javnog saobraćaja.Prigradska naselja se mogu širiti samo na ona područja gdje se može organizovati efikasan javni putnički saobraćaj igdje je moguća sanacija postojeće mreže komunalne infrastrukture. Treba podsticati otvaranje novih radnih mjesta iosmišljeno formiranje manjih proizvodnih područja, u skladu sa tipom i veličinom naselja.Izgradnja izvan naseljenih područja.- Kod uređenja naseljenih površina izvan naseljenih područja, uzimaju seu obzir veličina i raspored zgrada u prostoru, kao i kriterijum odgovarajućeg formiranja novih struktura. Novimuređenjem treba postići prepoznatljiv red u prostoru i racionalnu prostornu organizaciju aktivnosti.Način uređenja naseljenih površina definiše se polazeći od karakteristika postojeće izgradnje, prije svega na osnovulokacione analize, pejzažnih karakteristika i strukture te funkcije i tipa objekata.Područja sanacije rasute izgradnje definišu se na osnovu tipa rasutosti, stepena degradacije i mogućnosti sanacije.Strana 114

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtGlavna svrha izgradnje izvan naseljenih područja jeste da se povisi kvalitet uslova za stanovanje i povećajumogućnosti za zapošljavanje. U donošenju odgovarajućih odluka, organi lokalne vlasti i drugi akteri treba da uzmu uobzir i istorijsko nasljeđe. Ovo je naročito značajno za uspješan razvoj seoskih područja i područja sa razvojnimproblemima, gdje treba postići visok kvalitet urbanističkih i arhitektonskih rješenja koja treba da omogućeformiranje vrijednih i zanimljivih cjelina.Izgradnja objekata za sportsko-rekreativne namjene izvan naseljenih područja, dozvoljena je ako je takvo prostornouređenje u skladu sa osnovnom namjenom i povredljivosti tog područja, kao i prostornih kapaciteta.U ruralnim naseljima- selima i zaseocima dozvoljena je izgradnja unutar postojećih građevinskih parcela, saciljem da se poboljšaju uslovi za boravak i obavljanje poljoprivrednih i dopunskih djelatnosti. Prednost se dajeobnovi i sanaciji, koja je usmjerena na modernizaciju poljoprivrede i ostvarivanje uslova za razvoj dopunskihdjelatnosti. Kod planiranja i uređenja ruralnih naselja i sela, treba uvažiti razvojne motive, ali i istovremeno sačuvatinjihovu tradicionalnu strukturu.Turistička naselja i područja izletničkih objekata.- Kod razvoja turističkih mogućnosti u naseljimaodgovarajućeg tipa, uzimaju se u obzir mogućnosti uspostavljanja odgovarajuće infrastrukture, u odnosu na prirodnekarakteristike i građevinsko nasljeđe. U seoskim naseljima i selima u kojima se razvija turizam treba očuvati,odnosno unaprijediti, prepoznatljivost dominantnih urbanističkih i arhitektonskih formi i pejzažnih obrazaca.Područja tradicionalnih ambijentalnih objekata.- Objekte namijenjene za izlet i odmor treba planirati uambijentalno privlačnim prirodnim sredinama, koji su u skladu sa regionalnom i lokalnom arhitekturom ismjernicama za zaštitu životne sredine. Po obliku, načinu izgradnje i komunalnoj opremljenosti, oni treba da serazlikuju od drugih objekata namijenjenih za stalni boravak.2.3.1.2. Racionalno korišćenje zemljišta i objekata u naseljimaPlaniranje namjene zemljišta i objekata obuhvata sve namjene zemljišta i aktivnosti na datom području, uz primjenuodgovarajućih instrumenata za realizaciju planiranog razvoja.Namjensko korišćenje treba da omogući razvoj i prostorni razmještaj međusobno usklađenih aktivnosti, naročitoonih koje se međusobno dopunjuju i ne utiču negativno na stanje životne sredine, biodiverziteta i prirodnihvrijednosti.Stambena područja.- Na osnovu odgovarajućih istraživanja, u urbanim naseljima planiraju se i obezbjeđujukomunalno opremljene površine za stambenu izgradnju i obnovu postojećih stambenih područja. Učešće površina zaplansku stambenu izgradnju treba povećati. U stambenim područjima treba stvoriti različite tipove stanovanja, kojiće omogućiti mješovitu socijalnu strukturu stanovnika, uzimajući u obzir i estetsko formiranje čitavog stambenogpodručja. U stambenim područjima treba obezbijediti adekvatnu opremljenost uslužnim djelatnostima, sportskorekreativnimobjektima i zelenim površinama. Tu je moguće locirati razne aktivnosti iz navedenih grupa, poduslovom da one ne utiču negativno na uslove života i stanovanja, i da omoguće racionalno korišćenje prostora ikomunalne i saobraćajne mreže.Područja centralnih aktivnosti.- U naseljima treba formirati atraktivna i dostupna centralna područja, u kojimaima mogućnosti za razvoj uslužnih (servisnih), ugostiteljskih, poslovnih i drugih centralnih aktivnosti.Trgovačke i druge specijalizovane centre treba planirati i locirati izvan područja aktivnosti, tako da imaju dobarsaobraćajni pristup, uz uslov da dopunjuju funkcije naselja i ne ugrožavaju vitalnost gradskih centara.Ukoliko popunjavaju i zaokružuju gradsko jezgro, centralne aktivnosti se mogu locirati i na degradiranim i manjeiskorišćenim površinama. Za određivanje ovakvih lokacija bitno je da one doprinesu vitalnosti i privlačnostigradskog središta.Područja proizvodnih aktivnosti.- Kod razvoja privrednih zona, pored društveno-ekonomskih uslova,raspoloživog znanja iz oblasti visokih tehnologija i obezbijeđenog kapitala, treba uzeti u obzir sljedeće prostornekriterijume: optimalnu povezanost sa saobraćajnom i energetskom mrežom i drugom infrastrukturom; veličinunaselja; saobraćajnu dostupnost lokacija koje su predviđene za privredne zone; i prostorne mogućnosti i ograničenjakoja se tiču uslova za očuvanje životne sredine.Strana 115

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPrivredne zone treba planirati na onim lokacijama koje su dobro povezane u drumskom i željezničkom saobraćaju,pri čemu bi trebalo uzeti u obzir i blizinu postojeće infrastrukture (naročito pristaništa i aerodrome) i raspoloživostelektične energije. Kod izbora lokacije se provjeravaju mogućnosti za sanaciju napuštenih industrijskih, saobraćajnihi sličnih područja.U skladu sa smjernicama za uređenje naselja, država obezbjeđuje uslove za savremeno opremanje privrednih zonaod nacionalnog i regionalnog značaja.Javne površine u naselju.- Kod planiranja i razvoja naselja u obzir se, prije svega, uzimaju saobraćajne površine,trgovi, pješačke staze, površine za evakuaciju stanovništva, pijace, parkovi, šume, vodene površine i prirodne cjeline- odnosno vrijednosti.Zelene površine.- Od planiranja i uređenja čitavog naselja ili njegovih pojedinačnih djelova, definišu se zelenepovršine u obimu koji odgovara veličini područja i broju stanovnika. Formira se zeleni sistem naselja, koji obuhvatazelene površine, sistem za vodosnabdijevanje i odvođenje voda, i posredno poljoprivredne i šumske površine.Planiranim očuvanjem zelenih površina održava se veza između urbanog i prirodnog prostora. Kod obnovepostojećih objekata i izgradnje novih, postojeća stabla ili grupe, uzimaju se u obzir prema njihovom ekološkomznačaju u urbanoj strukturi ili zelenom sistemu naselja i na osnovu odgovarajuće ekološko-prostorne procjeneuticaja na životnu sredinu.Saobraćajne površine u naseljima.- Kod planiranja saobraćajnih površina, treba insistirati na širenjucentralnih pješačkih površina (zona, pravaca i sl.) i razvoju gradske mreže biciklističkih staza, kao i na razvoju javnogputničkog saobraćaja. Pored ovih, potrebno je osigurati dostupnost javnim sadržajima invalidnim licima. Razvojsaobraćaja, posebno kada su u pitanju nove površine za parkiranje vozila, ne smije ugroziti postojeće značajne zelenepovršine.Komunalno opremanje zemljišta.- Zemljišta naseljenih područja opremaju se neophodnom komunalnominfrastrukturom, koja obezbjeđuje snabdijevanje pitkom vodom i energijom, odvođenje otpadnih voda i uklanjanje iodlaganje otpada, kao i priključivanje na putnu mrežu. Nedovoljno izgrađena komunalna infrastruktura sedograđuje, a dotrajala sanira.2.3.2. Policentrični razvoj urbanog sistema i seoskih naseljaKoncepcija razvoja i uređenja naselja zasniva se na jačanju policentričnog sistema centara, slično sistemu u važećemplanu, koje čine osnovni predmet planskog strateškog usmjeravanja, sa ciljem da se ostvari odgovarajuća struktura ifunkcije naseljskog sistema u dugoročnom periodu. Osnovu mreže centara čine:Centar republičkog značaja, najrazvijeniji tip urbanog naselja. Pored funkcija koje sadrže centri nižih rangova,on obezbjeđuje i funkcije najvišeg urbanog nivoa, kao i određene državne i međunarodne funkcije (Podgorica –glavni grad Crne Gore).Republički centar posebnog značaja u pogledu funkcionalnih karakteristika i veličine gravitacionog područja,od posebnog je značaja zbog delegiranih administrativnih (Rezidencija Predsjednika Republike, Državni arhiv,Centralna biblioteka, Zavod za zaštitu spomenika Crne Gore i dr.) i istorijskih, simboličkih, kulturološko-etnoloških idrugih specifičnih razloga (Cetinje – prijestonica Crne Gore).Centri regionalnog značaja obezbjeđuju odgovarajuće aktivnosti za šira regionalna područja. Funkcije centrašireg regionalnog značaja, locirane u opštinskom centru i njegovoj okolini, obuhvataju, tipično: ekološki-prostornoprihvatljive proizvodne aktivnosti; obrazovanje višeg ranga; aktivnosti kulturnih centara; odgovarajuće zdravstveneusluge; usluge socijalnog staranja; posebne sportske i turističke programe; i razvijeniju trgovinu i druge komercijalneaktivnosti. To su naselja koja opslužuju gravitaciona područja sa preko 40.000 stanovnika (Bar, Bijelo Polje, Berane,Nikšić i Pljevlja, Herceg Novi i Kotor, Budva).Centar opštinskog značaja je tip razvijenog urbanog naselja, koji obuhvata kompaktno područje grada i koje imauslužne funkcije za opštinsko područje, a u pojedinim slučajevima i za uže ili, ne toliko često, šire regionalnopodručje. Razne urbane funkcije u ovim centrima obuhvataju stambena područja većih gustina i raznih oblika,industrijske zone, izgrađene zelene površine, prostore za rekreaciju i razonodu, i dr. Opštinski centar mora bitiformiran kao fizička struktura sa sopstvenim identitetom, gravitacionim područjem i relativno samodovoljnimfunkcionalnim sistemom u oblasti usluga i snabdijevanja. Gravitaciono područje opštinskog centra obuhvata većibroj centara nižeg ranga, kao i pojedinačnih naseljenih područja. Po pravilu, opštinski centar ima više od 1500stanovnika, a njegovo gravitaciono područje obuhvata do 10.000 stanovnika. Ako se u opštinskom centru obavljajuStrana 116

KONCEPT PROSTORNOG RAZVOJA CRNE GOREPolicentrièan i ekološki održiv regionalni razvoj%#FOÈA%#PRIBOJSARAJEVO"%U%U%UGRADACPLJEVLJAPRIJEPOLJE%#TREBINJE"DUBROVNIK"HRVATSKA%U%U%U%#BOSNA I HERCEGOVINA%UGACKO%UHERCEG NOVIVILUSI%U%U%U%U%U%UPLUŽINE%U%U%U%Ue ÎJadransko moreGRAHOVOTIVAT%U%Ue%U%U%U%U%U%%a%%URISAN%U%UKOTOR%U%U%UÎeŠAVNIKNIKŠIÆ%U%UCETINJEŽABLJAK%UR. CRNOJEVIÆABUDVAVIRPAZAR%UPETROVAC%U%U%USPUŽ%U%UGOLUBOVCIDANILOVGRADSUTOMORJE%U%BAR%UeULCINJ%U%UTUZISkadarsko jezero%U%U%U%Ue%U%U%UPODGORICA"%#%U%U%U%UKOLAŠINALBANIJA"TIRANASKADARSRBIJA%UMOJKOVACMATEŠEVO%U%U%Ue%UBIJELO POLJE%U%U%U%UBERANEANDRIJEVICA%UGUSINJENASELJA%UPLAV%a"granica RCGBEOGRAD%UROŽAJE%U%#PEÆ%Ucentar republièkog znaèajacentar posebnog znaèaja%Ucentar regionalnog znaèaja%U centar opštinskog znaèaja%U znaèajniji lokalni centarrazvojna zonaprekogranièna razvojna zonaSAOBRAÆAJNI I RAZVOJNI KORIDORauto putbrza saobraæajnicamagistralni pravacregionalni pravacglavni željeznièki koridor%U saobraæajni terminalmeðunarodni aerodrome drugi aerodromÎ meðunarodna lukaZAŠTIÆENA PODRUÈJAnacionalni parkregionalni parkposebni prirodni predjelsvjetska prirodna i kulturna baštinasvjetska prirodna baštinapoljoprivredno zemljište 1. kategorijezaštiæena šumamorsko dobro - podruèje posebne namjeneKOSOVSKA MITROVICA"PRIŠTINA, NIŠ"

Strana 118Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtfunkcije koje nadmašuju njegov funkcionalni nivo i veličinu gravitacionog područja, on dobija regionalni značaj(Andrijevica, Danilovgrad, Kolašin, Mojkovac, Plav, Plužine, Rožaje, Šavnik, Tivat, Ulcinj, Žabljak). Opštinski centriAndrijevica, Plužine, Šavnik i Žabljak ne dostižu opisane standarde, te ih je zato potrebno razviti u skladu samogućnostima funkcionalno-gravitacionog okruženja.U značajnijim lokalnim centrima, koji su urbana, seoska naselja ili turistička naselja, biće podstican razvojodgovarajućih uslužnih i snabdijevačkih funkcija, kao i stvaranje radnih mjesta za stanovništvo iz tog centra i ono iznjegovog okruženja. Značajniji lokalni centar mora da omogući pružanje osnovnih obrazovnih, zdravstvenih isocijalnih usluga, kao i odgovarajuće sportske i kulturne aktivnosti. U značajnijim lokalnim centrima takođe trebapodsticati razvoj tercijarnih i kvartarnih aktivnosti i zapošljavanje u različitim djelatnostima, sa ciljem da se formiravlastita osnova privrednog rasta i razvoja (Golubovci i Tuzi u Podgorici; Gradac u Pljevljima; Petnjica uBeranama; Gusinje u Plavu; Petrovac u Budvi; Risan, Perast i Radanovići u Kotoru; Bijela u Herceg Novom;Spuž u Danilovgradu; Sutomore i Virpazar u Baru; Rijeka Crnojevića u Cetinju; Grahovo i Velimlje u Nikšiću).Lokalni centri su manja naselja sa najosnovnijim snabdijevanjem stanovništva, kojima se održava tradicionalnisistem naseljenosti seoskih područja. (Ostros u Opštini Bar; Dragalj i Crkvice u Opštini Kotor; Radovići u OpštiniTivat; Vladimir u Opštini Ulcinj; Sutorina i Kruševice u Opštini Herceg Novi; Vilusi, Vraćenovići, Krstac, MioljePolje i Vir u Opštini Nikšić; Ubli i Lijeva Rijeka u Opštini Podgorica; Njeguši, Čevo i Trešnjevo u Opštini Cetinje;Tomaševo, Pavino Polje i Lozna u Opštini Bijelo Polje; Njegovuđa u Opštini Žabljak; Manastir Morača, Mateševo iDragovića Polje u Opštini Kolašin; Brezna i Trsa u Opštini Plužine; Vrulja i Kosanica u Opštini Pljevlja; Boan uOpštini Šavnik; Biševo u Opštini Rožaje; Lubnice u Opštini Berane i Murino u Opštini Plav).Za integraciju predloženih centara u policentričnom modelu prostornog razvoja Crne Gore i u aktuelnom Planuprepoznatih razvojnih zona, definisani su razvojni koridori (osovine) koji su dominantno podržanipostojećom i budućom mrežom drumskih saobraćajnica na pravcima:− Bar – Podgorica – Mateševo – Andrijevica - Berane – Boljari;− Risan – Grahovo – Nikšić – Šavnik – Žabljak – Pljevlja;− Budva - Cetinje – Čevo – Nikšić;− Ulcinj – Bar – Budva – Boka Kotorska;− Tuzi – Podgorica – Danilovgrad – Nikšić – Plužine;− Rožaje – Berane – Bijelo Polje – Pljevlja;− Mateševo – Kolašin – Boan – Šavnik;Razvojna zona je područje međusobno povezanih gradova i naselja, u kojima su aktivnosti prostorno razmještenetako da se dopunjuju, čime uključena naselja jačaju svoju ulogu u ukupnom urbanom sistemu. Na području CrneGore to su: Boka Kotorska, Budvansko-Petrovačko primorje, Barsko-Ulcinjsko primorje, Zetsko-Bjelopavlićka zona,Cetinjska zona, Područje Skadarskog jezera, Nikšićka zona, Gornje i Srednje Potarje, Polimska zona, Pivska zona,Područje Durmitora, Pljevaljska zona i Rožajska zona.Prekogranična razvojna zona je zona šireg obuhvata oko državne granice koju mogu sačinjavati gradovi, naseljaili opštine sa sličnim razvojnim potencijalima i/ili problemima u susjednim državama. To su:− Berane, Andrijevica, Rožaje – Peć, Kosovska Mitrovica;− Pljevlja, Bijelo Polje – Prijepolje, Priboj;− Pljevlja, Gradac – Foča;− Maglić - Bioč - dolina Sutjeske (Plužine - Foča).− Nikšić, Vilusi - Trebinje, Bileća, Gacko;− Boka Kotorska – Dubrovnik - Trebinje;− Bazen Skadarskog jezera (Podgorica, Danilovgrad, Bar, Ulcinj-Skadar);− Prekogranični park Prokletije (Plav, Gusinje - Albanija);2.3.3. Očuvanje urbanističke i graditeljske prepoznatljivosti gradskih i seoskih naselja CrneGoreKod planiranja i uređenja prostora u gradovima i drugim naseljima treba nastojati da se obezbijedi arhitektonskaprepoznatljivost, koja polazi od postojećeg kvaliteta i karakteristika prostora, odnosno od graditeljskog (kulturnog)nasljeđa. U pogledu visina, gabarite treba prilagoditi postojećim, naslijeđenim strukturama. Razvoj naselja seprilagođava geometriji reljefnih oblika, mreži vodotoka i ostalih elemenata predjela. Naročito pažljivo treba planiratiuređenje predjela (zaobilaznica, uličnog, putnog i prostora uz puteve, zelene površine i druge otvorene površine).Strana 119

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtOčuvanje arhitekturne prepoznatljivosti izvodi se planiranim uređenjem i obnovom naselja, a realizuje se krozčuvanje predjela.Uvažava se očuvano i prepoznatljivo građevinsko nasljeđe i njemu se prilagođavaju i sa njim usklađuju savremenatehnološka rješenja i dizajnerske interpretacije. Detaljne smjernice određuju se u odgovarajućim stručnimosnovama, prilikom izrade opštinskih i regionalnih prostornih dokumenata.2.3.4. Osnovi koncepta razvoja stanovanjaCiljevi nove, aktivne stambene politike u Crnoj Gori definisani su tako da polaze od savremenih razvojnih principa ismjernica, prihvaćenih odgovarajućim međunarodnim razvojnim dokumentima (kao što su, na primjer, AgendaHabitat, Evropska socijalna deklaracija i sl.). U tim dokumentima naglasak se stavlja na sedam grupa pitanja:− Razvoj i pružanje kvalitetnih stambenih usluga;− Zaštitu korisnika u ostvarivanju stambenih prava;− Zaštitu i ostvarivanje čovjekovih prava;− Razvoj lokalne demokratije i participacije u definisanju, sprovođenju i evaluaciji stambene politike;− Razne oblike partnerstva sa neprofitnim sektorom u ovoj oblasti;−−Sprječavanje, odnosno smanjivanje i postupno otklanjanje beskućništva (broja beskućnika);Obezbjeđivanje stanovanja koje je „prihvatljivo’’ u pogledu cijene, naročito za one ljude koji ne raspolažuodgovarajućim finansijskim sredstvima;Vlada Republike Cme Gore je krajem aprila 2005. godine, usvojila Akcioni plan politike stanovanja u Crnoj Gori (kojije pripremljen uz konsultantsku podršku Pakta stabilnosti i uz pridržavanje gore pomenutih načela).Najvažniji problemi karakteristični za oblast stanovanja sa kojima je danas suočena Cma Gora mogu se svesti nasljedeće:− oko 27.000 domaćinstava u Craoj Gori nema riješno stambeno pitanje na adekvatan način, što znači da suprinuđeni da u postojećim uslovima plaćaju izuzetno visoku zakupninu za stan u odnosu na ostvarenamjesečna primanja;− u periodu do 1990. godine, uprkos činjenici da su izdvajali sredstva za stambeni fond, značajan broj zaposlenihnije uspio da riješi stambeno pitanje;− vlasničkom transformacijom stambenog fonda iz dominantno drištvenog u dominantno privatni nije formiranStambeni fond koji bi omogućio aktivnosti države u ovoj oblasti;− nelegalna gradnja;− neadekvatno održavanje i ubrzano propadanje postojećeg stambenog fonda;− nepovoljni kreditni uslovi koji se nude građanima za rješavanje stambenih pitanja;− neodgovarajuće rješavanje stambenog pitanja socijalno ugroženih domaćinstava,− nepoštovanje postojećih propisa u dijelu odnosa između zakupca i zakupodavca stana, itd.Ovakva situacija nametnula je potrebu izrade strateškog dokumenta kojim bi se definisali pravci djelovanja uuspostavljanju bitno drugačijih odnosa u oblasti stanovanja, tako da je Vlada Republike Cme Gore usvojila Akcioniplan politike stanovanja u Crnoj Gori. U okviru ovog plana, date su ključne tačke na koje je potrebno djelovati:neujednačena distribucija stambenog fonda u Crnoj Gori, prostorno planiranje, administrativne barijere, upravljanjezemljištem, stambeno finansiranje, aspekt infrastrukture, održavanje postojećeg stambenog fonda, regulisanjenelegalne gradnje i problemi posebnih društvenih grupa.Stanovanje je po svojoj prirodi veoma složeno i ne može biti prepušteno isključivo slobodnom formiranju cijena, naosnovu ekonomskih zakonitosti. Država treba da se, putem kreditiranja, finansiranja i drugih oblika podrške, aktivnoangažuje na realizaciji stambene politike. Politikom kreditiranja država treba da podstiče izgradnju i kupovinustanova, ka i da stimuliše zadržavanje cijena građenja stanova, u cilju smanjenja učešća troškova stanovanja udohocima domaćinstava.Tržišni stambeni sistem pretpostavlja odgovarajući sistem finansiranja tj. postojanje različitih bankarskih inebankarskih institucija, izvora i načina prikupljanja sredstava, kao i razvijene mehanizme. Međutim, zbogdiskontinuiteta koji je nastao u ovoj oblasti, ukidanjem obaveznog izdvajanja sredstava za stambenu izgradnjukrajem 1991. godine i posljedica uticaja visoke inflacije na obezvrjeđivanje stambenih kredita, kao i neadekvatnogpoložaja privrede i većeg dijela stanovništva, kao potencijalnim osnovnim izvorima štednje, dalje aktivnosti trebaStrana 120

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtusmjeriti na: razvijanju finansiskih mehanizama i institucija i državnih potsticajnih mehanizama. Akcioni planpolitike stanovanja u Cmoj Gori defmiše glavne pravce razvoja ove oblasti u pravcu uspostavljanja tržišnihmehanizama u oblasti stanovanja:−−−−−Uspostavljanje precizne evidencije nepokretnosti (broj, veličina, tržišna vrijednost legalnost izgradnje, namjenobjekta- stanovanje, odmor, i sl.);Stvaranje zakonskih pretpostavki za uspostavljanje odnosa koji će unaprijediti stanje u oblasti stanovanja(izmjene i dopune postojećih propisa i eventualno donošenje novih u oblasti upravljanja građevinskimzemljištem; donošenjem novih propisa za legalizaciju bespravno izgrađenih objekata; institucionalno jačanjepostojećih i formiranje nove institacije, koja će se baviti pitanjem razvoja stambenog sektora; izmjene i dopunepostojećih i donošenje novih zakona u oblasti fiskalne politike);Obezbjeđivanje institucionalnih sredstava za finansiranje stambenog tržišta (dodjeljivanje kredita od stranebanaka, osiguravajućih društava, direktno kreditiranje, hipotekarai krediti i dr.).Obezbjeđivanje sistema stambene štednje (podsticanje štednje za stan putem povoljnih kredita- hipotekarnikrediti, sa umanjenom kamatom).Stambene subvencije (aktivnosti tržišne ekonomije usmjeravati ka javnim intervencijama).Akcioni plan politike stanovanja u Crnoj Gori definiše veliki broj aktivnosti kako na republičkom,tako i na lokalnom nivu. Prioriteti su:−−−−−Izmjena postojećih i donošenje novih propisa kojima će se stvoriti zakonski okvir za realizaciju Akcionog planapolitike stanovanja;Formiranje posebnog subjekta za stambenu politiku. Potrebno je sagledati, sa jedne strane, mogućnosti koje ćese otvoriti pred Crnom Gorom nakon usvajanja Akcionog plana, i sa druge strane nedostatak iskustva ikapciteta koji bi stvorili pretpostavke za njegovu uspješnu i efikasnu realizaciju, neophodno je formiratiposeban subjekat za stambenu politiku;Formiranje Nacionalnog stambenog fonda, koji podrazumijeva fondove na lokalnom (opštinskom) nivou iposeban fond na republičkom nivou;Realizacija Akcionog plana u kroz pilot projekat u 5 jedinica lokalne samouprave;Realizacija projekta „Stanovi solidarnosti”, itd.2.4. Prostorni koncept razvoja privrednih djelatnosti2.4. 1. Prostorni koncept razvoja industrije i rudarstvaU svim regionima je odlučujuće važno da se u rastu i razvoju industrijskih i rudarskih kapaciteta posebno vodiračuna o načelima i kriterijumima ekološke i prostorne zaštite, jer je samo tako moguće očuvati posebnost biološkogi prostornog (geografskog) diverziteta Crne Gore, koja čini jednu od njenih najvećih komparativnih prednosti umeđunarodnoj ekonomskoj, kulturnoj i drugoj utakmici. U skladu sa raspoloživim resursima (prirodnim i ljudskim)uz očuvanje životne sredine, kulturnog i urbanog pejzaža za različite regione i subregione Crne Gore kao ipojedinačno opštine i njihova šira područja, dati su sljedeći kriterijumi:a) Eksploatacija i rudarske djelatnosti preporučuju se u sljedećim opštinama:− Bar – građevinski kamen;− Berane – ugalj, građevinski kamen;− Bjelo Polje – mermer i pijesak;− Danilovgrad – ukrasni kamen, krečnjak;− Kolašin – građevinski kamen, mermer i pijesak;− Nikšić – boksit, građevinski kamen, mermer i pijesak;− Plav – građevinski kamen;− Pljevlja – ugalj, cink, olovo, antimon, barit, gips, kvarc i laporac;− Podgorica – mermer i pijesak;− Herceg Novi – građevinski kamen, tehnički kamen, kameni agregati;− Cetinje – bijeli boksit,− Andrijevica – građevinski kamen, mermer.Strana 121

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtEksploatacija mineralnih sirovina ima i svoje nepovoljne strane, koje se manifestuju kroz više aspekata.Eksploatacija pojedinih mineralnih sirovina zahtijeva veliko područje, čime se narušava pejzaž i onemogućavakorišćenje tog prostora za druge namjene. Uz to, velike površine treba rezervisati za buduće korišćenje (eksploatacijui preradu). Usljed neprimjerene eksploatacije, odnosno primjene zastarjelih tehnologija i korišćenja nepovoljnesaobraćajne infrastrukture, eksploatacija je u mnogim slučajevima dovela do znatnijeg zagađenja prirodne i životnesredine (olovo i cink, boksit, ugalj, ukrasni građevinski kamen, glina, šljunak i pijesak, itd.). Tačna lokacija zaeksploataciju i rudarske djelatnosti se mora definisati u odgovarajućim nacionalnim ili lokalnim prostorno planskimdokumentima odgovarajućih opština. Ovako definisana područja moraju biti zabranjena za druge građevinskenamjene.Moguće lokacije za eksploataciju nafte i gasa nijesu uključene u gore navedeni spisak.b) Osnivanje i razvoj industrijskih djelatnosti sa ozbiljnim uticajem na životnu sredinu, prirodne i urbane strukturekao i na postojeće i buduće privredne strukture opštine i/ili šireg područja se moraju isključiti iz ekološki iekonomski osjetljivih područja. Posebno, osnivanje i razvoj takvih djelatnosti kao što su teška industrija,željezare, metaloprerada, proizvodnja eksploziva, cementa preporučuje se u opštinama: Bar, Berane, Bjelo Polje,Danilovgrad, Nikšić, Plužine, Pljevlja, Podgorica.c) Sve ostale industrijske djelatnosti kao i rudarske i industrijske djelatnosti manjeg obima, koje nijesu pokriveneopisanim kategorijama a) i b), mogu se razvijati u svim opštinama, uz poštovanje planskih propisa pojedinačnihopština i potreba zaštite životne sredine, prirodnih resursa, urbanih struktura i kulturno-istorijskih vijednosti.Strategija i projekcije razvoja industrije u priobalnom podneblju je vrlo osjetljivo pitanje koje najdirektnijeopredjeljuje ukupnu razvojnu strategiju ovog područja, uzimajući u obzir usklađivanje vrlo suprotstavljenih interesai razvojnih opredjeljenja.Uvažavajući sve faktore rizika i opredjeljenja Crne Gore kao ekološke države, nužno je maksimalno tj. rigoroznodefinisati uslove zaštite sredine za svaki razvojni program pojedinačno koji se predlaže, kako bi se ova privrednaoblast uklopila u opštu razvojnu strategiju Primorja. U protivnom, posljedice bi bile razorne po ukupan razvojpodručja.Strateška industrijska područja Južnog regiona su: Lučko-industrijski kompleks u Baru sa slobodnom zonom teIndustrijska i slobodna zona u Grbaljskom polju. Zone od lokalnog značaja za razvoj industrije su manji prostori uTivtu, te Sutorinskom i Ulcinjskom polju.S obzirom na raspoložive resurse, posebno treba povesti računa o oživljavanju postojećih i razvoju novihprerađivačkih kapaciteta iz oblasti mediteranske poljoprivrede (proizvodnja sokova, maslinovog ulja), kapaciteta zapreradu ribe kao i proizvodnju i preradu morske soli, razvoju prerađivačkih kapaciteta, onih za razvoj transportnihsredstava i lučke mehanizacije, kao i metaloprerađivačkih, te kapaciteta mašinogradnje.U funkciji održivog razvoja neophodan je razvoj industrijskih kapaciteta za preradu i korišćenje sekundarnihsirovina (otpada), posebno sa energetskog aspekta.2.4.2. Prostorni koncept razvoja poljoprivrede i šumarstvaPoljoprivredaU razmatranju razvojnih mogućnosti poljoprivrede polazi se, između ostalog, od tri osnovne pretpostavke:−−−Stanja raspoloživih resursa poljoprivrednog zemljišta i njihovog proizvodnog potencijala.Veličine i strukture poljoprivrednih gazdinstava.Dostignutog stepena razvoja – stanja modernizacije i nivoa intenzivnosti u proizvodnji.Koncept prostornog razvoja je formiran u skladu sa izdvojenim funkcionanim cjelinama, a na bazi izvršenepoljoprivredne regionalizacije prostora Republike.Poljoprivreda će biti usmjerena na proizvodnju povrća i južnog voća u Južnom regionu, kontinentalnog voća i povrćau područjima Središnjeg i Sjevernog regiona, te mlijeka i mesa na brdsko-planinskom području.Strana 122

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtJužni region je orjentisan na proizvodnju južnog voća (agrumi), ranog povrća, maslina, cvijeća, ljekovitog bilja,sadnog materijala subtropskih kultura, te ribolova i marikulture.Za zone intenzivne poljoprivrede je potrebno sačuvati oko 8900 ha u Vladimirskom i Ulcinjskom polju (oko 8900ha), kao i oko 3000 ha u djelovima Grbaljskog, Mrčevog i Tivatskog polja, Treba razriješiti potencijalne konfliktevezane za širenje industrije u Grbaljskom polju i sprovesti melioracione radove.U ravničarskom dijelu Središnjeg regiona koji čini Zetsko-bjelopavlićka ravnica, treba sačuvati za intenzivnuproizvodnju oko 33.000 ha. Na njima treba proizvoditi povrće i voće, duvan, mlijeko i meso u zaleđu, te razvijatiuzgoj ribe. Realizacija koncepta, pored regulisanja širenja Podgorice i drugih gradskih naselja, kao i određivanjazona stambene izgradnje na ruralnom području, zahtijeva definisanje režima korišćenja i zaštite zemljišta napodručju Ćemovskog polja, Bjelopavlića i Zete, posebno priobalne zone Skadarskog jezera.U brdsko planinskom dijelu središnjeg regiona treba sačuvati za intenzivnu proizvodnju oko 7500 ha Nikšićkompolju i Župi, Grahovskom polju. Ostatak od oko 8800 ha uglavnom ekstenzivnih pašnjaka koristiti za proizvodnjumesa i mlijeka, krompira, živinarstvo, i pčelarstvo, te sakupljanje ljekovitog bilja i šumskih plodova razvoj stočarstva.Prostor na području Gornje Tare, Polimlja, plavsko - gusinjske kotline i doline Ibra i Čehotine treba orjentisati naproizvodnju mlijeka, mesa, vune, krompira, uzgoj ribe te sakupljanje šumskih plodova. Za visokoplaninske pašnjakei stočarsku proizvodnju koristiti platoe Sinjajevine, Durmitora, Pivske planine, Stožca i Lole, površinu od oko 64.000ha. U narednom planskom periodu, pored ulaganja u infrastrukturu i podrške razvoju seoskog turizma, posebno sezahtjeva izgradnja odgovarajućih sistema za vodosnabdijevanje. U Polimlju na prostoru doline rijeke Lima iLjuboviđe, treba sačuvati oko 19.000 ha za potrebe intenzivne poljoprivredne proizvodnje prvenstveno: žitarica,mesa i mlijeka, voća i povrća, te uzgoj ribe. Realizacija koncepta zahtijeva, prije svega, intenziviranje stočarstva nabazi mini farmi u individualnom sektoru i neophodnu podršku razvoju seoskog turizma. U području plavskogusinjskekotline i područje Ibarske doline, za intenzivniji razvoj poljoprivrede treba sačuvati oko 19.000 ha saorjentacijom na proizvodnju mesa, mlijeka, vune, krompira i uzgoj ribe. Hidromelioracionim radovima trebasačuvati visokokvalitetna dolinska zemljišta ugrožena erozijom i bujicama. Na Pljevaljskoj površi i područjuKosanice, na oko 9000 ha poljoprivrednog zemljišta, potrebno je fokusirati se na razvoj stočarstva.ŠumarstvoZa naredni period od 15 godina, planirano je podizanje novih šuma sa prioritetetom pošumljavanja obešumljenihzemljišta u većim kompleksima i sanacija previše iskorišćenih prirodno-ekonomskih šuma sa razgrađenomstrukturom. U smislu zaštite životne sredine, treba pošumljavati zemljišta ugrožena erozijom i plavljenjem, kao i uokolini gradskih naselja, radi unaprjeđenja lokalne mikroklime i pejzažnog izgleda; Biološka i ekološka stabilnost ćese osigurati njegom postojećih mladih šuma i šumskih kultura. Pounjavanje prirodnog podmlatka na površiniposječenih šuma će osiurati uspostavljanje prekinutog roka organske produkcije drveta.Planovima gazdovanja šumama predvidjeti takvu godišnju sječu, kojom se doprinesi poboljšanju stanja šuma ipribližavanju optimalnom stanju. Pored korišćenja drvne mase iz šuma se koriste znatne količine drugih šumskihproizvoda: jestive gljive, ljekovito bilje, šumsko sjeme i plodovi.Planira se povećanje otvorenosti šuma izgradnjom novih šumskih puteva i rekonstrukcijom postojećih u sladu sauslovima staništa. Šumski putevi značajno doprinose razvoju poljoprivrede, turizma i lovstva, te prilikom njegoveizgradnje treba usaglasiti i interese drugih korisnika.2.4.3. Prostorni koncept razvoja turizmaCentralno mjesto u izboru povlašćenih oblasti razvoja u Crnoj Gori, svakako pripada održivom turizmu. Zbogizuzetnih prirodnih pogodnosti, propulzivnosti i profitabilnosti u sve masovnijim turističkim tokovima u svijetu, ovaoblast se nameće kao jedna od osnovnih u dugoročnoj razvojnoj strategiji Crne Gore.Usvajajući i primjenjujući osnovne razvojne strategije, definisane u Master planu za razvoj turizma (2001.), turizamće kao privredna grana biti u stanju da obezbijedi promet u direktnim uplatama u visini od 500.000.000 eura do2010, i milijardu eura do 2020. godine.Dinamika i obim turističkog razvoja.- Prema Master planu za razvoj turizma, strateški cilj je da se povećakapacitet na 50.000 hotelskih ležaja do 2010, da bi se udvostručio do 2020. godine, kako bi se realizovao ekonomskiStrana 123

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtpotencijal u turističkoj grani privrede. Pored osnovnih, potrebno je formirati ponudu komplementarnih kapacitetaobima oko 150000, što ukupno čini oko 250000 ležaja u 2020 godini.2.4.3.1. Južni regionPrema dugoročnoj projekciji do 2020. god. planiraju se kapaciteti turističke ponude:Tabela 19. - Pregled ukupnog smještajnog kapaciteta (ležaj) u primorskoj zoni (zaokruženo)Herceg Novi Kotor Tivat Budva Bar Ulcinj TotalHoteli * 15.000 7000 6500 24.000 11.500 36.000 100.000Odmarališta 2000 500 200 1000 1000 500 5200Kampovi 500 500 500 500 500 500 3000Privatnismještaj **20.000 8000 10.000 15.000 40.000 15.000 108.00037.500 16.000 17.200 40.500 53.000 52.000 216.200(*) hoteli uključuju sve hotele i turistički smještaj hotelskog tipa, (**) ovaj kapacitet već postoji kao registrovanTabela 20. - Distribucija hotelskog ležajnog kapaciteta po kategorijama i opštinama (uključuje dograđene i nove kapacitete)HercegNoviKotor Tivat Budva Bar Ulcinj TotalHotelski ležaji 15.000 7000 6500 24.000 11.500 36.000 100.000Pet * 2000 500 500 4500 1500 5500 14.500Četiri * 6500 2500 3000 9500 3500 14.500 39.500Tri * 4500 3500 2500 7500 4500 13.000 35.500Dvije * 2000 500 500 2500 2000 3000 10.500Ukupan kamperski prostor u primorskoj oblasti treba da bude smanjen na 3000 mjesta. Njegovo pozicioniranje uturističkim zonama treba da bude – jedno kampersko polje za tranzitne, mobilne kampere i prikolice, organizovanoprema „međunarodnom standardu”, u svakoj od primorskih opština. Svi ostali postojeći tereni za kampovanje uprimorskoj regiji treba da imaju drugu upotrebu u periodu od tri godine.Lokacije određene u regionalnom Master planu za terene za golf uključuju Sutorinu i Veliku plažu, Buljaricu iTivat.Pretvaranje vojnih kompleksa u turističke zone.- Prodaja zemljišta na primorju koje je koristila vojskaobezbijediće potencijal za nove turističke zone unutar priobalja, a koje toj namjeni treba privesti razvojnimprogramima i prostornim planovima Morskog dobra i lokalih zajednica. Takve lokacije mogle bi da uključe Kumbor,Remontni zavod – Tivat, kompleks iza Krašića u Tivtu, preko puta Kumbora na Luštici - Pristan, Rt Trašte kodBigova, Ostrvo cvijeća, Platamuni, Maljevik/Crni rt, dio unutar luke Bar, Volujica, Valdanos, Karaula na Bojani,Mamula, Donja i Gornja Arza, Ada Bojana.Dodatne lokacije mogu da budu razmotrene kao prioritet turističkog razvoja, ukoliko se tokom narednog periodapokaže da nijesu više neophodne kao one sa specijalnom namjenom. Tu je moguće, pored smještajnih kapaciteta,predvidjeti i ostale prateće komercijalne, sportsko-rekreativne, nautičke sadržaje.Distribucija sadržaja.- Na kvalitet i kategorije objekata ulogu će imati i kvalitet zona u kojima će se oni graditi,(Boka, Jaz, Miločer-Sveti Stefan, Buljarica-Ulcinj), kao i karakter objekata koji će se revitalizovati.U priobalnom dijelu opštine Herceg-Novi na lokacijama: Kobila, Njivice, Savina, Meljine-Lalovina, Zelenika,Kumbor, Baošići, Arza-Mirište-Žanjice, sela na Luštici, predviđa se izgradnja oko 10.000 ležaja pretežno u višimkategorijama smještaja, što bi sa registrovanim i procijenjenim iznosilo oko 37.500 ležaja.Na području opštine Tivat planira se izgradnja novih smještajnih kapaciteta na lokacijama: Pržno-Plavi horizonti,Župa i Bonići, revitalizacija seoskih naselja predviđenih odgovarajućom planskom dokumentacijom i turističkihnaselja, „Ostrvo cvijeća” i „Sveti Marko”, oko 4500 ležaja, što bi sa registrovanim i procijenjenim iznosilo oko 17.200ležaja.Strana 124

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtU primorskom dijelu opštine Kotor u Zalivu, na lokacijama Rtac (Risan) i Raškov brijeg (Ljuta) i na obaliotvorenog mora u Bigovu, na lokacijama iznad klifova od Žukotrlice do Trstena u Donjem Grblju, u novosagrađenimobjektima kao i revitalizacijom Perasta, Gornjeg Stoliva i kapetanskih palata u Zalivu, planira se ukupno oko 5500ležaja, što bi sa registrovanim i procijenjenim iznosilo oko 16.000 ležaja.U primorskom dijelu opštine Budva planira se oko 10.000 novih ležaja prije svega na području Jaza, Bečića,potezu Kamenovo-Miločer, Lučica i Buljarice, kao i u revitalizovanim paštrovskim ruralnim naseljima, što bi ukupnoiznosilo oko 40.500 registrovanih ležaja.Na prostoru priobalnog dijela opštine Bar predviđa se izgradnja oko 5000 novih ležaja, prije svega na prostoruČanja, Velikog pijeska, Utjehe i Maljevika, što bi ukupno iznosilo 53.000 registrovanih ležaja.U priobalnom dijelu opštine Ulcinj predviđa se izgradnja na lokacijama: Valdanos, bivši hotel „Jadran” Velikaplaža, i Ada, ukupno oko 32.000 ležaja. Ukupan zbir sa registrovanim kapacitetima bi iznosio oko 52.000 ležaja.Kompleksi zdravstvenog i wellness turizma treba da budu razvijani u jedan kompetetivni segmentdestinacijskog proizvoda Crne Gore, kako na domaćem tako i na globalnom turističkom tržištu.Neophodno je definisati zone zdravstvenog turizma, namjenjene za boravak posjetilaca i za eksploataciju prirodnihresursa. U tom definisanju zona, mora se prioritetno rukovoditi posebnom kompozicijom rijetkih prirodnihljekovitih faktora, što je osnovni kriterijum za njihovo izdvajanje iz cjeline teritorije. Ove zone je potrebno tretirati ipo međunarodnim standardima, ukoliko se u budućnosti žele privući strane direktne investicije.Zone zdravstvenog turizma, definisane po međunarodnim standardima, uticale bi na stvaranje preduslova zasprječavanje poremećaja ekološkog bilansa u ovim prostornim cjelinama, kao potencijalno najznačajnijemograničenju njihovog razvoja, odnosno stvorili bi se neophodni preduslovi za primjenu koncepta održivog razvojaturizma. Zdravstveni turizam razvijaće se u okviru programa „Sunčana obala zdravlja”.Glavni centri zdravstvenog turizma i dalje će biti Igalo, Prčanj, Petrovac sa perspektivom razvoja u zoni Solila(ukoliko bude kompatibilan sa strožijim režimima zaštite) i Ulcinj.Nautički turizam predstavlja jedan od „favorizovanih” selektivnih vidova turizma, zbog čega razvoj ovog vidaturizma treba posebno potencirati sa obzirom na prirodne i antropogene vrijednosti, pogodnosti morske i jezerskeobale, položaj primorja, rastuću potražnju, a naročito zbog ekonomskih efekata koji se ostvaruju realizacijom ovogvida turističkog prometa.Predlog sistema nautičkog turizma („Studija nautičkog turizma u Crnoj Gori, GTZ”, 2005.) je pokušao damaksimalno vodi računa o potrebama Crne Gore u cjelini, ali i pojedinih lokalnih sredina. Uz uvažavanje tihčinjenica izdvojena su tri ključna kriterijuma koja bi trebala da izdvoje prioritetne dijelove tog sistema:−−−Obezbijeđenje održivog razvoja i očuvanja ekološke ravnoteže;Izbjegavanje korišćenja plaža i drugih važnih turističkih resursa;Procijenjena ekonomska opravdanostData je posebna prednost preduzetničkim poduhvatima koji podrazumijevaju prenamjenu vojnih i industrijskihobjekata, te devastiranih područja u marine. Naime, lokacije kao što su Remontni zavod u Tivtu ili vojni kompleks uKumboru prenamjenom u marine zadovoljavaju sva tri kriterijuma:−−−Ekološki zbog toga što je funkcija marine manje štetna po okolinu od njihove sadašnje funkcije;Prostorno-turistički zbog toga što prenamjenom unaprjeđuju imidž destinacije i nemaju ozbiljnijih sukobasa drugim korisnicima;Ekonomski jer dijelom već imaju riješenu infrastrukturu (pogotovo operativnu obalu), ne bi trebali bitivlasnički komplikovani, a država ima interes i može da reguliše posebne uslove njihove prodaje potencijalniminvestitorima.Strana 125

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtU skladu sa svim navedenim, predložena je osnovna mreža marina u Crnoj Gori sa oko 2000 vezova:Dvije velike servisne marine bi uz dovoljno velik kapacitet trebale nautičarima da pruže sve potrebne sadržaje.Jedna takva lokacija je postojeća marina u Baru. Drugu takvu marinu bi bilo najbolje locirati u području Tivta, pomogućnosti na lokaciji sadašnjeg Remontnog zavoda, a tek ukoliko to nije moguće na lokalitetu Bonići.Četiri standardne marine bi trebalo da zadovolje potrebe nautičara na ostalim ključnim lokacijama. U tom sekontekstu izdvaja lokacija na rtu Kobila kao najsjevernija, Liman u Ulcinju, kao najjužnija lokacija, Bigovo iKumbor.Tri specijalne marine odnose se na lokacije za koje , pretpostavlja se, postoji razmjerno veliki interes nautičara, alije zbog određenih ekoloških ograničenja potreban krajnji oprez pri planiranju izgradnje. To se naročito odnosi nanajjužniju i zbog jedinstvenosti okruženja veoma atraktivnu lokaciju Ada Bojana, jer bi tu potencijalna marina moglaugroziti bogatu ptičju faunu i tok rijeke Bojane. Iz sličnih je razloga veoma osjetljiv i lokalitet Buljarica.Iako manje, zbog zatvorenosti zaliva i statusa Svjetske baštine UNESCO-a veoma je osjetljiva i lokacija Kotor. No, tase činjenica može iskoristiti i kao prednost, jer bi marina uz stari istorijski grad Kotor mogla biti jedna od rijetkih uCrnoj Gori koja ima uslove za orijentaciju u većoj mjeri na ekskluzivnu („VIP”) nautičku potražnju. To onda možeznačiti i potencijalno veće prihode nego što bi mogla da ostvari veća „masovna” marina, koja bi mogla da budeprepoznata i kao zagađivač životne sredine.Lokacije koje bi trebalo da pružaju samo usluge komercijalnog vezivanja trebalo bi razvijati duž cijeleobale. Među njima posebnu ulogu ima Budva koja, slično kao i Herceg Novi, predstavlja gradsku luku u kojoj jeključan problem konflikt u korištenju prostora. Tome treba dodati i prostore koji su djelimično uređeni za prihvatnautičkih plovila i nautičara u postojećim lukama Risan, Kotor i Kalimanj-Tivat.Komercijalni vezovi su predviđeni u privezištima, kao posebno izgrađenim i uređenim prostorima za privezplovila, uz turističke komplekse i sadržaje. Predviđene lokacije su: Njivice, Lazaret - Meljine, Zelenika, Glavati -Prčanj, Bonići - Župa, Rose, ostrvo Sveti Nikola, Perazića do i na potezu Rt Đerane – Port Milena.U funkciju nautičkog turizma moguće je uključiti, kroz pažljivu revitalizaciju, mandraće i stara pristaništa u Boki.Revitalizacijom i opremanjem pristaništa u Rijeci Crnojevića i Virpazaru stvoriće se uslovi razvoja nautičkog turizmana Skadarskom jezeru.Prioritet treba dati sadržinskom opremanju postojećih nautičkih punktova koji se nalaze u sastavu izgrađenih ioperativno osposobljenih djelova obale, kao što su Kotor, Tivat, Bar i Budva. Čini se najhitnijim kompletiranjeizgradnje marine unutar prostora luke Bar, jer je već obavljen veliki dio radova.Na Primorju postoje izgrađeni sportsko rekreacioni kapaciteti i uslovi koji, uz dodatna ulaganja,modernizaciju i proširenja, te usmjerenjem na sportski menadžment, mogu biti izvanredna komplemenarnadjelatnost ekoturizmu i odnose se na avanturističke sportove, aktivno i rekreativno bavljenje sportovimaVažan dio turističke ponude su kupališta, kao mjesta za sunčanje, kupanje i ostale oblike rekreacije.Planira se dalje uređenje dijelova gradskih obala u Boki Kotorskoj na potezu Igalo - Kamenari, kroz Risan i Dobrotu,na potezima Muo - Prčanj - Stoliv Lepetani - Župa te Đuraševići - Krašići. Tu se misli na adaptaciju postojećih igradnju novih ponti i mandraća, kao i postavljanje pontona.Po pitanju gradskih kupališta na području otvorenog mora (Budva, Bečići, Petrovac, Sutomore, potez Žukotrlica -Topolica) predviđa se proširenje zaleđa kroz veće uključivanje zelenih i slobodnih površina sa pratećim sadržajima ivodenim zabavnim parkovima.U skladu sa razvojem novih turističkih kapaciteta na spoljnoj obali mora, predviđaju se adekvatni kupališni sadržaji -Luštica, zaliv Trašte i Bigova, Donji Grbalj, potez Sveti Stefan - Petrovac, Maljevik, potezi Veliki pijesak - StariUlcinj, Valdanos - Ulcinj, zona Pinješa. Dio ovih kupališta može imati i izletnički karakter.Kao najjači izletnički kupališni punkt u zalivu predviđa se Kalardovo, a na otvorenom moru ostrvo Sveti Nikola,preko puta Budve, sa nizom kupališnih jedinica. Ostala mala ostrva i školjeve je moguće uključiti u izletničkeprograme, bez izgradnje objekata na njima.Strana 126

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtSpecijalne kupališta se predviđaju na lokacijama od posebnog interesa ili značaja - plaže namjenjene za nudizam(ispod Pećina kod Njivica, Arza - Mirišta, Jaz, Crvena glavica, Ada Bojana, manji skroviti punktovi u produženjujavnih ili hotelskih plaža), plaže za korišćenje ljekovitog blata (Igalo, Ulcinj...).U okviru Vodoprivredne osnove Crne Gore (2001.), analizom postojećeg stanja navedeno je moguće povećanje 47plaža sa ukupnom dužinom od 32 km, sa ukupnom površinom od 830.050 m 2 i zbirnom procjenom opterećenosti od82.390 osoba. Povećanje ovih kupališta u budućnosti je usko povezano sa izgradnjom novih turističko smještajnihkapaciteta i one će se formirati i opremati istovremeno sa građenjem novih turističkih objekata. Tako se na osnovupostojećeg stanja i procjena povećanja postojećih i izgradnje novih kupališta dobija ukupna maksimalna dužina odoko 100 km odnosno oko 270 ha, što daje jednovremeni broj kupača od 270.000.Kompaktnost neprekidne linije teritorije Morskog dobra daje mogućnost uspostavljanja dugolinijskih biciklističkopješačkihtrasa.Za biciklističke potrebe, predlažu se tri zone u priobalju, duž čijih obala se pružaju pješačko-biciklističke staze, a kojepružaju specifične usluge:− Elitna: Paštrovići (Budva, Pržno, Sveti Stefan, Rijeka Reževića, Petrovac);− Morska: Luštica (Rose, Žanjice, Bigovo);− Sportska: Tivatski zaliv (Tivat - okolina, zaliv i nizina).Mogu se izdvojiti četiri zone u kojima se ovi sportovi mogu upražnjavati sa vrlo malim intervencijama:− Tivat - uređeni (a zapostavljeni) predjeli Lučice i Župe koji uz revitalizaciju napuštenih objekata mogu postatiizuzetno jaka zona ponude Crne Gore;− Budva - Petrovac - mnoštvo uređenih pješačkih staza duž obala;− Sutomore - Bar - izgrađene staze duž cijele obale pogodne za bicikliste;− Ulcinj - Ušće Bojane - kilometarska pješčana obala za kondicioni trening pješaka i sportista svih vrsta ukombinaciji sa plivanjem, veslanjem, ronjenjem.Uređenost ovih terena treba svakako usmjeriti ka punom korišćenju, kroz aktuelnu evropsku akciju EuroVelo, jer suvećinom u okviru Mediteranske trase broj 2.02.4.3.2. Sjeverni i Središnji regionNa osnovu ranije pomenutih kriterijuma, u razvoju planinskog turizma izdiferencirane su sljedeća turističkapodručja: Durmitora, Bjelasice i Komova, Moračkih planina, Prokletija, između dolina Tare i Ćehotine i primorskihplanina (Orjen i Lovćen).U turističkom području Durmitora treba:− Podržati postojeću skijašku infrastrukturu (Mali Štuoc, Savin kuk, Javorovača);− Izgraditi žičare, skakaonice i skijališta na padinama Šljemena i Ivice (prema Bukovici), što bi omogućiloskijanje za oko 10 do 12 hiljada skijaša;− Predvidjeti do kraja planskog perioda nivo turističke ponude od oko 6000 turističkih smještajnih jedinica -ležaja u svim kategorijama smještajnih kapaciteta;− Planirati razvoj skoro svih vidova savremenog ljetnjeg i zimskog turizma i turističke rekreacije;− Planirati, u pivsko-komarničkoj zoni, u drugoj fazi razvoja, nakon adekvatnog infrastrukturnog opremanja,maksimum turističke ponude od oko 2000 ležaja, a razvoj turizma čvrsto povezati sa proizvodnjom hrane imale privrede;− U mikrozoni opštine Šavnik razviti turističku ponudu agroturističkog tipa, kao i sportsko-rekreativni, lovni iribolovni turizam, a procijenjeni maksimum kapaciteta, u svim vrstama smještaja, je od oko 1000 ležaja;− Planirati, za cijelu zonu (Žabljak, Šavnik, Plužine), maksimum kapaciteta od oko 9000 ležaja, od čega suosnovni 5089 ležaja (57%, 3, 4 i 5 zvijedica), a komplementarni 3911 ležaja (43%), u čemu područje Žabljakatreba da učestvuje sa dvije trećine.Turističko područje Bjelasice i Komova treba da prihvati programe koji će zadovoljiti sljedeće motiveturističke tražnje:Strana 127

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt−−−−−Obilazak i upoznavanje autentičnih prirodnih vrijednosti, raznovrsnog biodiverziteta i ekoloških specifičnostikoje pružaju planinski predjeli, rijeke, jezera i naročito NP „Biogradska gora”;Razni tzv. „wellness’’ programi za poboljšanje fizičkog i umnog zdravlja, korišćenjem relaksirajućeg dejstvaklime i očuvane prirode;Savremena skijališta i odgovarajuća zimsko-sportska infrastruktura uključujući i skakaonice, kao oprema kojabi se, osim u zimskoj, koristili i u ljetnjoj turističkoj sezoni;Sportsko-rekreativni objekti i tereni i odgovarajuća infrastruktura za razne vidove ljetnjih i zimskih sportova irekreacije, uključujući i pojedine programe tzv. adrenalin turizma;Programi i izletničke ture na relaciji more – planina, koji su naročito interesantni za inostrane turiste.U prostorima ovog područja, a naročito u izradi novih prostornih planova opština, treba polaziti od vrijednosnediferencijacije pojedinih mikrolokaliteta: Marinkovac (kapaciteta od oko 1000 ležaja u svim vrstamasmještaja); Suvodo – Šiška, koja zahvata atraktivni visokoplaninski prostor drugog lanca Bjelasice sa njenimnajvišim vrhovima (kapaciteta oko 1000 ležaja); Jelovica smještena je na južnim padinama trećeg lanca Bjelasice,gdje treba formirati polivalentan sportsko-rekreativni centar sa oko 1100 ležaja (u ovaj bi centar bili uključeni okolniplaninski katuni u kojima se proizvode kvalitetni lokalni specijaliteti); Jezerine – Ključ - Vranjak zahvata jako velikiprostor skoro čitavog trećeg i četvrtog bjelasičkog lanca sa smještajnom, servisnom i logističkom bazom u Kolašinu(postojeći kapacitet žičara je 3700 osoba na sat, a mogući oko 11.000 skijaša); Kolašin, koja zahvata područje grada ibrojna ruralna i vikend naselja u okruženju, posjeduje sve uslove da se razvije u jedno od najvažnijih žarištaplaninskog turizma, sa potencijalnom ponudom od oko 3000 ležaja. Na ovom prostoru planirani su i lokalitetiGradišnica-Lisa.Kapacitet ove zone se procjenjuje na broj ležaja od 6300 (u čemu kvalitetni smještajni kapaciteti i 3 i 4 zvjezdice-oko65%) u 2020. godini, naspram 1130 u 2004. godini.U području Komova planirani su turistički kapaciteti na lokalitetima Štavna i Kuti.Turističko područje crnogorskih Prokletija, sa mikrolokalitetima: Cmiljevica - Turjak (skijaški potencijalTurjak i Lokve, 10.000 skijaša, logistički centri Berane i Rožaja); Rožaje – Hajla - Štedin (potencijalni centar naHajli, kapaciteta 10 do 15 hiljada skijaša na dan i kvalitetan smještaj od oko 1500 ležaja; Plavsko - gusinjska (skijaškipotencijal za oko 5000 skijaša na dan i sa smještajnim kapacitetima od oko 1500 ležaja); Veruša - Mokro (potencijalirazvoja u mogućih 3500 ležaja 2020. godine, naspram postojećih 678 ležaja).Turističko područje Moračkih planina zahvata prostor prostranih i tipičnih površina i visokoplaninskih lanacau izvorištima rijeka Morače, Bijele, Gračanice i Mrtvice, a koja će vremenom biti važna turistička baza. Turističkavalorizacija ovog atraktivnog prostora sa prostranim skijaškim terenima treba da se očekuje u nešto daljojbudućnosti, nakon saobraćajnog otvaranja i infrastrukturnog opremanja.Turističko područje između dolina Tare i Čehotine, ima potencijal za formiranje skijališta i ljetnji planinskiturizamTurističko područje Moračkih planina i Turističko područje između dolina Tare i Čehotine su potencijala razvojaturističkih kapaciteta oko 1500 ležaja (2020. godine).Turističko područje primorskih planina, ima potencijale nadopune ponude kupališnog turizma, kao iskijaškog turizma (Subra na Orjenu i Ivanova korita na Lovćenu).Sumirajući cjelokupnu analizu razvojnih mogućnosti planinskog turizma i sintetičke parametre projekcije do 2020.godine, može se zaključiti da se stvara sve veći broj realnih pretpostavki za njegov dinamičan razvoj, naročito uposljednjoj deceniji planskog perioda.U Središnjem regionu dominira tranzitni turizam, sa svojim specifičnostima u Podgorici, Cetinju, Nacionalnimparkovima „Skadarsko jezero” i „Lovćen”. U Podgorici se ostvaruje kontunuitet međunarodnih poslovnih i državnihaktivnostu, dopunjenih sportskim dešavanjima. Na Cetinju dominira kulturni i rekreacioni turizam. Na Skadarskomjezeru nedovoljno je razvijen izletnički turizam. U čitavom regionu značajnu nadopunu čini ponuda religioznogturizma (Manastir Ostrog, Cetinjski manastir, Manastiri i crkve na arhipelagu i obali Skadarskog jezera i dr.).Potencijali razvoja turističkih kapaciteta su mogućih oko 6000 ležaja 2020. godine.Strana 128

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt2.4.4. Prostorni koncept razvoja pomorske privredeIstraživanje, eksploatacija i moguća buduća proizvodnja nafte i gasa. - Rezultati dosadašnjih istraživanjana kopnu i podmorju ukazuju na naftno-gasnu potencijalnost područja. Kao moguća zona u kojoj bi se mogloočekivati pronalaženje nafte ili gasa spada Južni region sa bližim zaleđemPostojeće kapacitete u Bijeloj i Tivtu treba ograničavati, a nove potrebe rješavati kroz razvoj brodoremontnih iuslužnih kapaciteteta u sklopu druge servisne marine na obali - u Baru.Saobraćajne pogodnosti slobodnih privrednih zona su izvanredne, kako pomorske (naprimjer Bar i Kotor), tako ivazdušne (aerodromi u Tivtu, Podgorici, Dubrovniku i Tirani), putevi su poboljšani probijanjem tunela kroz Sozinu.Na temeljima postojeće lučke infrastrukture, pomorske tradicije i velikog broja školovanog pomorskog kadra u tokuje rehabilitacija domaće trgovačke flote, koja će se u budućnosti razvijati u skladu sa interesima domaćih iinostranih investitora.Marikultura. - Zone marikulture predstavljaju šira područja koja su definisana prema stepenu ispunjenostipotrebnih uslova u tri kategorije.Zona I kategorije je predodređena samo za marikulturu i komplementarne djelatnosti. S obzirom na pogodneprirodne uslove, Bokokotorski zaliv određuje se u zonu I kategorije, te se zbog ovakvih uslova treba tretirati kaopodručje od posebnog značaja za marikulturu:− uvala Solila u Tivatskom zalivu;− potez od naselja Andrići u Stolivu do rta Gospa od Anđela;− potez od rta Banovina do Turskog rta u Kostanjici;− potez od Vitoglava do Strpa;− potez od Perasta do rta Banja;− potez od Dražinog Rta do Perasta;− zona rijeke Ljute, od kraja naselja Ljuta do početka naselja Donji Orahovac;− uvala Luka i dio morskog dobra na potezu od naselja Lipci do Morinja;Riblja mlađ se može uzgajati na pojedinim lokalitetima u estuarskim područjima Sutorine, Jaške rijeke i desnogkraka Bojane.Zona II kategorije je ona za eksperimentalnu marikulturu ili marikulturu u naučne svrhe, ili zona na kojoj se možeobavljati marikultura do realizacije drugih planiranih aktivnosti i to:− Plagenti - akvatorijum ispred Instituta za Biologiju mora, kao zona za naučna istraživanja;− Raškov Brijeg - uvala sa adekvatnim uslovima za marikulturu do realzacije planiranih turističkih objekata iaktivnosti;− Morinj - ušće Morinjske rijeke, do realizacije planiranih turističkih aktivnosti;− Bijela - dio morskog dobra, od rta Sv. Neđelja do početka donjeg puta za Bijelu, do realizacije planiranihturističkih aktivnosti na ulazu u Bijelu i izgradnje mosta preko Veriga− Njivice - do realizacije planiranih turističkih aktivnosti;− Rose - do realizacije planiranih turisitčkih aktivnosti, a nakon prestanka vojnih aktivnosti;− uvala Brdišta - do realizacije planiranih tuističkih aktivnosti;− uvala Kukuljina - do realizacije planirane marine u Bonićima;Na otvoreno priobalno more za marikulturu, u obzir se mogu uzeti: Dobra Luka, uvala Žukovica, Zagorski Pijesak,Krimovički potok, Uvala Valdanos i Port Milena do realizacije planiranih nautičko-turističkih aktivnosti ( a zaValdanos, po prestanku vojne aktivnosti).Zona III kategorije je zona u kojoj se ne može obavljati marikultura ni pod kojim uslovima.Područja Morskog dobra koja predstavljaju zone III kategorije su generalno naseljena mjesta, akvatorijumi luka,brodogradilišta, industrijski centri, lokacije sa neadekvatnim kvalitetom vode i hidrdinamikom, zone izraženogzagađenja, lokacije turističkih i rekreativnih djelatnosti, zone intenzivnog pomorskog saobraćaja, zone vojnihaktivnosti, zaštićena područja i područja od posebnog značaja.Strana 129

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt2.5. Prostorni koncept razvoja društvenih djelatnosti2.5.1. Opšte polazište koncepta prostornog razvojaRazvoj društvenih djelatnosti pratiće obnovu privrednog rasta na tržišnim principima, ali će u prvom periodu njihovrast biti nešto sporiji od ekonomskog, odnosno od rasta BDP-a. Ne čini se izglednim, niti mogućim, da bi materijalnaosnova društvenih djelatnosti mogla da se širi brže. Posljedično, u pristupu, definisanju i implementaciji razvojadruštvenih djelatnosti, neophodna je određena selektivnost i pomno određivanje prioriteta. Ovo se naročito odnosi,dakle, na period do 2010. godine, tokom kojeg će biti neophodno savladati ključne početne teškoće u harmonizacijinacionalnog zakonodavstva i standarda sa zahtjevima Evropske unije. Pod pretpostavkom da se ove teškoće uspješnosavladaju, nakon toga bi znatno intenzivniji rast BDP-a, kao i lakši pristup pojedinim izvorima finansiranja u Uniji,omogućili i bolje materijalne uslove za razvoj društvenih djelatnosti.Pod navedenim pretpostavkama, opšti okvir razvoja društvenih djelatnosti činiće sljedeće odrednice:− Širenje i produbljivanje političke pluralizacije i demokratizacije, ljudskih prava i mogućnosti za razvojgrađanskog društva;− Razvoj institucija, mehanizama i instrumenata otvorene i ekonomski efikasne privrede, na principimaodrživog razvoja i tržišno zasnovanih odluka uz selektivnu primjenu pojedini planskih principa, kriterijuma ipostupaka;− Obnova privrednih aktivnosti i dinamičan i stabilan ekonomski rast;− Dalja vlasnička i upravljačka transformacija, kako u privredi, tako i u drugim oblastima, iako ne toliko kao uprivredi, pa i u sferi vanprivrede, u uslovima ekonomske i političke opšte stabilnosti;− Efektivno ostvarivanje strateškog koncepta Crne Gore kao ekološke države, u okviru paradigme održivogprostornog i drugog razvoja;− Bolje povezivanje privrednih odluka sa onima u društvenim djelatnostima, da bi se bolje iskoristili ljudskiresursi u ovoj oblasti za opšti društveni razvoj;− Povećanje životnog standarda i kvaliteta življenja domicilnog i doseljenog stanovništva, zasnovano nadinamičnom privrednom rastu, održivom razvoju, kontinuitetu u radu društvenih djelatnosti i primjenimilenijumskih razvojnih ciljeva Evropske unije, prilagođenih uslovima, potencijalima i ograničenjima CrneGore;Drštvene djelatnosti će se do 2020. godine godine razvijati u ambijentu stabilnijih prilika u Crnoj Gori. Ukupan brojstanovnika će rasti sporije, a takva će biti i koncentracija stanovništva u mjestima koja su u prethodnom perioduimala natprosječno povećanje stanovnika. Naredni period će biti prepoznat i po brzom obnavljanju privrednograzvoja, te njegovim održavanjem na visokim stopama rasta u posljednjem planiranom periodu. Kontinuiranoobnavljanje i izgradnja tehničke infrastrukture i objekata suprastrukture, kao i stvaranje zakonskog iinstitucionalnog okvira, koji omogućava povoljne uslove za razvoj društvenih djelatnosti, a u prvom redu za razvojnauke – planirane su slike crnogorskog društva. Obezbjeđenje visokog stepena participacije zaposlenih uvanprivrednim djelatnostima u pripremanju, donošenju i ostvarivanju odluka o transformaciji i noviminstitucionalnim rješenjima u ovoj oblasti, te na kraju potpuno ostvarivanje Programa javnih radova u Crnoj Gori iPrograma Evropske agencije za rekonstrukciju, naročito u dijelu koji se odnosi na društvenu infrastrukturu (objektesuprastrukture), zaokružuje sliku planiranih društvenih prilika. Naravno, ne smiju se zaboraviti ni kadrovsko jačanjei bolje tehničko pripremanje društvene djelatnosti kao ni znatan porast broja visokoobrazovanih, povećano učešćeove kategorije u ukupnom broju stanovnika i ogroman porast pokretljivosti ka tzv. „evropskom obrazovnomprostoru”.Kriterijumi za prostorni razmještaj objekata društvenih djelatnosti su: projekcija demografskih kretanja do 2020,stanje razvijenosti u pojedinim područjima, kao i korektivni faktor stimulisanja ravnomjernije regionalne raspodjele.Na konkretna opredjeljenja značajno će uticati kretanja u privatno-javnom partnerstvu u oblasti društvenihdjelatnosti.2.5.2. Prostorni koncept razvoja vaspitno-obrazovnih institucijaOsnova postojećeg sistema biće sačuvana, a postojeće reforme biće nastavljene, tako da se postigne povećanje vrsta,nivoa i kvaliteta znanja za uključivanje u evropski obrazovni i drugi prostor („obrazovanje za Evropu”), a u prvomredu informatičkog znanja i znanja svjetskih jezika. Kompatibilnost sa drugim opštim i posebnim strateškimStrana 130

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtrazvojnim opredjeljenjima i ciljevima reformi u Crnoj Gori, te podudaranje sa evropskim rješenjima i tzv. uspješnompraksom, pravci su po kojima će se reforme odvijati.U predškolskom vaspitanju treba postojano povećavati broj javnih i privatnih ustanova i obuhvat djece. Oblikepredškolskog vaspitanja za djecu od pet i više godina starosti u sve većoj mjeri treba organizaciono i prostornovezivati za osnovne i specijalne osnovne škole. Mreže predškolskih institucija će funkcionisati u svim opštinama i uskladu sa intencijama reforme obrazovnog sistema. Ove organizacije imaće neophodan, normirani prostor. Ulokacionom pogledu, one treba da budu što bliže mjestu stanovanja djece, odnosno roditelja, a u skladu saprostornim standardima i normativima u pružanju usluga.Osnovnim obrazovanjem biće obuhvaćena cjelokupna populacija djece od šest, odnosno sedam, do 14 godina. Nataj način, biće riješen problem osnovnog obrazovanja cjelokupnog stanovništva i problem nepismenosti (migranata idrugih). Povećavaće se broj osnovnih škola uključenih u implementaciju reformskih rješenja, tako da će od školskegodine 2009/2010. sve osnovne škole u Crnoj Gori raditi u skladu sa reformom. Ovo se u znatnoj mjeri odnosi i naspecijalne osnovne škole. Broj učenika u osnovnom obrazovanju će rasti prema stopi prirasta stanovništva. Najmanje98% učenika koji započinju osnovnu i specijalnu osnovnu školu će je i završiti.Srednjim obrazovanjem biće obuhvaćena skoro cjelokupna generacija od 14 do 18 godina, tj. oko 98% generacije.Opredjeljenje za budući poziv vršiće se prilikom upisa, čime će se usmjeravati kadrovi prema ličnom afinitetu ipotrebama privrede. Postupno će biti rješavan i problem manjka objekata u opštinama sa najvećom populacijomuzrasta za srednju školu.Višim i visokim obrazovanjem biće obuhvaćeno u 2020. godini 30% do 40% generacije, 20-24 godine starosti,odnosno više od 80% svršenih srednjoškolaca. Struktura visokog obrazovanja će se usklađivati sa potrebama opštegdruštvenog i privrednog razvoja. Prednost će imati razvoj naučnoistraživačkog rada, uz neophodnu specijalizaciju upojedinim naučnim oblastima. Prioritet ima inoviranje sadržinskih i metodskih znanja zaposlenih nastavnika iistraživača („edukacija edukatora i istraživača”), kao i osposobljavanje za komunikaciju i interakciju u tzv.„evropskom obrazovnom i istraživačkom prostoru”.Novi objekti koji će dominantno biti građeni za potrebe srednjeg i visokog obrazovanja biće locirani u regionalnim irepubličkim centrima. Polazeći od prethodnih komentara, kao i od demografskih projekcija, stanje u 2003. godini ihipotetička prognoza za 2020. godinu prikazani su, preko nekoliko ključnih pokazatelja, u priloženoj tabeli.Tabela 21. - Stanje i predviđanje nekih pokazatelja razvoja obrazovanja u Crnoj GoriSelektivni pokazatelji/godina Stanje u 2003.Prognoza za2020.Predškolske ustanove 75 85- Polaznici 12.173 16.230- Vaspitači 665 890Osnovne škole 474 465- Redovni učenici 74.005 75.600- Nastavnici 4942 5200Osnovne škole za polaznike raznih grupa 27 29- Učenici 2789 3000- Nastavnici 271 350Srednje redovne škole 44 50- Redovni učenici 31.253 37.000- Nastavnici 2207 2500Srednje specijalne škole 3 5- Redovni učenici 131 300- Nastavnici 48 105Fakulteti 12 19- Studenti 6875 15.000- Nastavno osoblje 593 1200Akademije i fakulteti umjetnosti 3 4- Studenti 277 1080- Nastavno osoblje 44 120Više škole 3 6- Studenti 982 2652Strana 131

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtIz navedenog se da uočiti da će na jednog nastavnika dolaziti 8-12 učenika, odnosno studenata.Prostorni koncept razmještaja ovih institucija uskladiće se sa policentričnim modelom razvoja centara, a dat je i nasinteznim kartama prostornog razvoja.2.5.3. Prostorni koncept razvoja naučnih djelatnostiPolazeći od strateškog opredjeljenja da naučno-istraživački rad treba da zadobije veću ulogu u društvenom razvoju, atako i prioritet u razvoju društvenih djelatnosti, težište naučno-istraživačke aktivnosti u periodu do 2020. godinetreba da bude na onim oblicima koji najznačajnije i najneposrednije utiču na dalje izgrađivanje sistema tržišneprivrede. Takođe,ne smije se zanemariti ni uticaj na opšti društveno-ekonomski i održivi razvoj i brže prevazilaženjeniskog stepena ukupne razvijenosti. Uz to, primat treba da ima i brže, šire i kvalitetnije uključivanje u naučne iistraživačke mreže u Evropi i svijetu.Tabela 22. - Predviđanja nekih pokazatelja razvoja naučnoistraživačke djelatnosti Crne GoreSelektivni pokazatelji/godina Stanje u 2004.Prognoza za2020.Naučni instituti 3 6Stalno angažovani istraživači 89 180- Doktori nauka 46 76- Magistri 28 60Istraživačko razvojne jedinice(instituti) 1 3Stalno angažovani istraživači 12 50- Doktori nauka 4 18Visokoškolske ustanove- Nastavnici-saradnici 659 1770- Doktori nauka 327 980- Magistri 332 790Izdvajanja iz BDP-a za nauku manja od 0,1% 2,5-3,0%Iz planiranih sredstava za finansiranje naučno-istraživačkih djelatnosti (2% BDP do 2010. i 3% BDP do 2020, uskladu sa Lisabonskom strategijom) prioritetno će se realizovati prebacivanje težišta na razvojna istraživanja (tj.sistematsko korišćenje rezultata fundamentalnih i primijenjenih istraživanja, kao i postojećeg proizvodnog iskustva),i sporiji razvoj primijenjenih istraživanja (u užem smislu). Nosioci raznih istraživanja treba da budu organizovani uokviru mreže mreže: 1) Univerzitet Crne Gore, odnosno njegovi samostalni naučni instituti i fakulteti. 2) Centri –posebne organizacione jedinice Univerziteta Crne Gore, fakulteta ili instituta (na primjer, Ekološki fakultet, centriizvrsnosti za transfer tehnologija, inovacioni centri, poslovno - tehnološki inkubatori i dr.). 3) Razvojni centri uprivredi. 4) Privatni fakulteti (univerziteti) i istraživački instituti.Prema navedenom, u periodu do 2020. godine znatno treba da poraste ukupan broj zaposlenih u naučnoj djelatnosti,broj naučno-istraživačkih organizacija i jedinica, broj istraživača (naučnika, nastavnika i saradnika), broj doktoranauka i magistara, broj stalno angažovanih istraživača na 10.000 stanovnika, kao i njihov broj na 10.000 zaposlenihi broj stalno angažovanih nastavnika na 100 stalno angažovanih istraživača. Novi objekti za naučnih djelotnasti bićelocirani u republičkim i regionalnim centrima.2.5.4. Prostorni koncept razvoja kulture i fizičke kulturePlanira se poboljšanje mreža institucija u oblasti kulture, koje će omogućiti unaprjeđenje pozorišnog, filmskog,likovnog i muzičkog života, bibliotekarstva, kinofikacije i stvaranja uslova za širenje amaterizma.Republičke javne ustanove u Podgorici i na Cetinju imaće prednost u razvoju kulturnih djelatnosti, jer su u ova dvagradska centra koncentrisane najvažnije reprezentativne republičke ustanove nacionalne kulture, tj. institucije kojerade na programima kulture od šireg društvenog interesa. Centar za savremenu umjetnost Crne Gore u Podgoricizadržaće ulogu vrhunske institucije, kao i druge javne ustanove od republičkog značaja. Uz to, biće završenaadaptacija postojeće zgrade Dječjeg pozorišta u Podgorici.Strana 132

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtU manje razvijenim opštinskim centrima, kulturna djelatnost će biti obogaćivana kroz razne pokretne oblikekulturnih aktivnosti.Najveći dio kulturnih potreba zadovoljavaće se kulturnim centrima opštinskog i gradskog ranga. Opštinski kulturnicentri predstavljaće i ubuduće najznačajnija središta kulturnog života. Sve funkcije koje će se formirati na ovomnivou spadaće u red osnovnih funkcija u djelatnosti kulture. U narednom periodu posebne funkcije kulturnihaktivnosti imaće kulturni centri u najvećim opštinama: Pljevljima, Bijelom Polju i Beranama, u Sjevernoj Crnoj Gori;Podgorici, Nikšiću i Cetinju, u Središnjoj Crnoj Gori; i Ulcinju, Baru, Budvi, Tivtu, Kotoru i Herceg Novom naCrnogorskom primorju.Tabela 23. - Stanje i predviđanje nekih pokazatelja kulture Crne GoreSelektivni pokazatelji/godina Stanje u 2003.Prognoza za2020.Narodni i radnički univerziteti i domovi kulture 21 25Muzeji i zbirke 22 24Pozorišta- Profesionalna 3 4- Dječja 2 4- Amaterska 2 6Naučne i stručne biblioteke 21 30Javne biblioteke 21 25Bioskopi 22 24Radio 31 36Televizija 13 16U mreži objekata fizičke kulture, koji treba što ravnomjernije da budu raspoređeni u svim opštinama i većimnaseljima, i nadalje će najveća koncentracija aktivnosti biti u Podgorici, Nikšiću, Pljevljima i Bijelom Polju. U ovimopštinama će biti izgrađeno najviše zatvorenih i otvorenih objekata. U najvećem broju drugih opština, postojećiobjekti biće adaptirani, i povećana njihova tehnička opremljenost. U privredno nedovoljno razvijenim opštinama(Plužine, Šavnik i dr.) treba uređivati prvenstveno otvorene terene. Izgradnjom objekata u turističkim centrima bićeproširena turistička ponuda. Slično, bržim razvojem pojedinih oblika sporta i fizičke kulture na Primorju, turističkaponuda ovog područja treba da bude znatno diverzifikovana i poboljšana.Tabela 24. - Stanje i predviđanja nekih pokazatelja razvoja fizičke kulture Crne GoreSelektivni pokazatelji/godina Stanje u 2003.Prognoza2020.Sportski klubovi 208 230- Aktivnih članova 18.118 28.500Broj objekata 240 255- Zatvoreni 80 85- Otvoreni 163 171Broj sportskih klubova na 10.000 stanovnika 3,4 3,7Broj aktivnih članova na 10.000 stanovnika 296 460Učešće aktivnih članova u ukupnom stanovništvu (u %) 3,0 4,6za2.5.5. Prostorni koncept razvoja institucija zdravstvaU dugoročnom periodu razvijaće se pojedini oblici sva tri nivoa zdravstvene zaštite, tj. I (primarne medicinskezaštite), II (sekundarne medicinske zaštite) i III (tercijarne – visoko-diferencirane medicine). Prvenstvo uostvarivanju zdravstvene zaštite imaće:− Završetak izgradnje započetih objekata, kao i izgradnja novih zdravstvenih objekata, kako bi seobezbijedilo pružanje zdravstvene zaštite stanovištva čitave Republike i nekih gravitacionih područja. UStrana 133

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtfunkcionalnom pogledu, mreža će imati sljedeće službe: 1) Lokalne, u selima, mjesnim zajednicama ipreduzećima, biće zastupljene u svim djelovima opština (kao organizacioni djelovi zdravstvenih ustanova). 2)Opštinske funkcije, tj. domovi zdravlja, privatne ordinacije i apoteke, funkcionisaće u svim opštinskimcentrima.3) Republička i međuopštinske službe (opšte bolnice), sa sjedištima na Cetinju, u Baru, Kotoru,Nikšiću, Bijelom Polju, Beranama i Pljevljima. 4) Međuregionalna i republička služba, sa sjedištem u Igalu,Risnu, Kotoru, Nikšiću i Podgorici. 5) Republički Klinički centar u Podgorici. 6) Visokoškolske ustanove uzdravstvu, tj. Medicinski fakultet u Podgorici, i naučno-istraživačke organizacije (Institut za zdravlje Crne Goreu Podgorici, Institut „Dr Simo Milošević” u Igalu). U pogledu proširivanja mreže, biće povećani kapacitetisamo nekih postojećih stacionarnih zdravstvenih ustanova i dopunskih objekata u nekim domovima zdravlja.− Do 2020. godine (a i kasnije), osnovna (primarna) zdravstvena zaštita. Potrebno je postaviti u osnovsistema (sa naglaskom na razvoj kućnog liječenja). Ovu zaštitu ostvaruju domovi zdravlja i dispanzeri, anosioci su izabrani ljekari, specijalisti opšte i urgentne medicine, ostali specijalisti i prateće medicinskoosoblje.U narednom periodu intenzivno će se proširivati privatna ljekarska praksa u gradovima, a otvaraće se i privatneordinacije i u mjesnim područjima.Tabela 25. - Stanje i predviđanje nekih pokazatelja razvoja zdravstvene zaštite Crne GoreStanje u 2003. Prognoza zaSelektivni pokazatelji/godina2020.Opšte bolnice 8 8Stacionari 6 7Specijalne bolnice 6 6Ljekari 1184 2980Stomatolozi 266 930Farmaceuti 103 520Zdravstveni radnici (viši, srednji, niži) 4170 6105Bolesničke postelje 4077 4800Živorođeni na 1000 stanovnika 13,6 13,0Umrli na 1.000 stanovnika 9,2 8,5Umrla odojčad na 1000 živorođenih 11,0 7,0Mrtvorođenih na 100 živorođenih 0,5 0,52.5.6. Prostorni koncept razvoja socijalne i dječje zaštiteU zbrinjavanju i zaštiti svih kategorija, prednost će imati gradovi sa najvećim brojem lica za određenu kategoriju.U dječjoj zaštiti, prednost će imati osnivanje/izgradnja jaslica, vrtića i zabavišta, prioritetno u gradovima gdje je većibroj zaposlenih žena.Tabela 26. - Stanje i predviđanje nekih pokazatelja razvoja socijalne zaštite Crne GoreSelektivni pokazatelji/godina Stanje u 2003. Prognoza za 2020.Korisnici prava penzijsko-invalidskog osiguranja- Penzioneri 89.235 115.000Ustanove za socijalnu zaštitu 7 12- Korisnici 41.859 51.150Ustanove za djecu i omladinu (ukupno) 6 9- Za djecu lišenu roditeljskog staranja 1 2- Za ometene u psihofizičkom razvoju 4 5- Za vaspitno zapuštenu djecu 1 2Ustanove za zbrinjavanje odraslih 1 3Ustanove za zbrinjavanje samohranih majki - 1Objekti za odmor i rekreaciju djece, omladine 3 5Objekti za rekreaciju za penzionere, invalide rada i ostale invalide 3 5Ustanove za stručni i socijalni rad 10 13Samački hoteli za privremeno zbrinjavanje porodica u stanju socijalne potrebe - 5Strana 134

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt2.6. Prostorni koncept razvoja tehničkih infrastruktura sistema2.6.1. Prostorni koncept razvoja saobraćajne infrastrukturePlanirani sistem saobraćaja doprinijeće realizaciji ciljeva prostornog razvoja, posebno onih u dijelu dostizanjaravnomjernijeg regionalnog razvoja, unutrašnje integracije i integracije u međunarodnu saobraćajnu mrežu. Sistemće poboljšanjem regionalnih i međuopštinskih veza, kao i lokalne pristupačnosti omogućiti konsolidovanje,disperziju i diverzifikaciju privrednih aktivnosti, pa time i negativne trendove u demografskim kretanjima.Dominantan doprinos u uspostavljanju planiranog koncepta prostornog razvoja daće drumski saobraćaj, uključujućii organizovani gradski i prigradski prevoz koji svojom fleksibilnošću i gustom mrežom integriše sva naselja i značajnelokalitete. Željezničkim saobračajem će se vršiti daljinska distribucija ljudi i roba. Pomorski saobraćaj će imati uloguuvezivanja u međunarodne privredne tokove prevozom tereta i putnika, kao i uspostavljanja privrednih aktivnosti uslobodnim lučkim zonama. Jezerski i rječni saobraćaj biće prvenstveno u funkciji turizma i rekreacije. Vazdušnisaobraćaj će omogućiti lakšu dostupnost Crnoj Gori putnicima-posjetiocima (turistima) iz inostranstva i timeublažiti hendikep zbog njene pozicije u Evropskoj saobraćajnoj mreži.2.6.1.1. Koncept razvoja putne mrežeImajući u vidu pokazatelje i ciljeve postojećeg razvoja Crne Gore, kao i uloge koju ima putna mreža u ostvarenjuistih, a s obzirom na postojeće stanje putne mreže i očekivane saobraćajne tokove do 2020. godine, kao i predloženogkoncepta prostornog razvoja, definisan je koncept putne mreže Crne Gore. U tom konceptu kao dominantne osovineu razvojnim koridorima su magistralni putevi na dva transverzalna i tri longitudinalna pravca. Istočni transverzalnipravac Bar-Podgorica-Kolašin-Mojkovac-Bijelo Polje-Srbija, funkcioniše kao dio Jadranske magistrale. Ukonačnom, na ovom pravcu će funkcionisati budući autoput Bar-Podgorica-Mateševo-Andrijevica-Berane-Boljari,paralelno sa rekonstruisanim postojećim magistralnim putem, koji će pri izgradnji elektrana na Morači bitidjelimično izmješten, te poprimiti rang regionalnog puta na dionici Smokovac-Manastir Morača-Kolašin.Zapadni transverzalni pravac Risan-Nikšić-Žabljak-Pljevlja treba završiti izgradnjom nedostajućih dionica.Južni longitudinalni pravac duž primorja funcioniše kao dio Jadranske magistrale. Ulcinj-Herceg Novi ćefunkcionisati kao magistrala za brzi motorni saobraćaj sa međunarodnim priključcima na Debelom Brijegu premaHrvatskoj i u području Sukobina prema Albaniji. Postojeća saobraćajnica ostaće u funciji lokalnog povezivanjapriobalnih naselja. Središnji longitudinalni pravac funcioniše kao magistralni put na pravcu Božaj (granicaAlbanije)-Podgorica-Danilovgrad-Nikšić-Plužine-Šćepan Polje (granica BiH), sa priključcima Nikšić-Trebinje,Nikšić-Bileća i Nikšić- Gacko.Sjeverni transverzalni pravac Šula (granica Bih)-Pljevlja-Bijelo Polje-Berane-Rožaje-Bać (granica Srbija) trebazavršiti rekonstrukcijom regionalnog u magistralni put dionica Šule-Gradac i Pljevlja-Bijelo Polje.Kao posljedica regionalne evropske inicijative, kaja je djelimično realizovana dionicima autoputeva u Hrvatskoj iAlbaniji, anlizirani su koridori kroz Crnu Goru. Priključne tačke biće definisane međudržavnim sporazumima CrneGore, Hrvatske, Bosne i Hercegovine i Albanije. Kao polazišta za opredjeljenje predložen je koridor (jedan od trirazmatranih u prethodnom Prostornom planu, a predložen Studijskom osnovom) na pravcu širi rejon Nudola premaBosni i Hrvatskoj, Grahovo–Čevo–Podgorica – širi rejon Božaja prema Albaniji. Trasa je opredijeljena na osnovukriterijuma minimalne povredljivoste terena, zaštite životne sredine, pozitivnosti uticaja na uspostavljenu mrežunaselja i saobraćajnica. Predložena trasa prolazi kroz rijetko naseljen i bezvodni kraj. Autoput će prvenstveno bitu ufunkciji tranzitnog međunarodnog saobraćaja i pospješiće prateće djelatnosti (trgovina, skladištenje i druge usluge) aznačajno popraviti međunarodni položaj Crne Gore i povećati dostupnost turističke ponude.Buduću mrežu sačinjavaju: 10A. Koridori budućih autoputeva su:− Dionica autoputa Beograd – južni Jadran kroz Crnu Goru: Boljare-Andrijevica-Mateševo-Bratonožići-zapadnaobilaznica Podgorice-Tanki rt-Bar− Dionica autoputa od veze sa autoputem Beograd - Bar do granice sa Srbijom (Kosovo i Metohija): Andrijevica– Murino – Čakor - Bjeluha.− Dionica Jadransko – jonskog autoputa: granica sa Bosnom i Hercegovinom (u rejonu Trebinja) – Čevo –Podgorica (sjeverna obilaznica – potrebno detaljnije istraživanje trase) – Božaj (granica sa Albanijom).10 Vidi projekcije - List br.3 u grafickim prilozima.Strana 135

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtB. Magistrale za brzi motorni saobraćaj su:− Jadranska magistrala za brzi motorni saobraćaj: Debeli brijeg – Herceg Novi – Kamenari – Budva – Bar –Ulcinj – granica Albanije.− Šćepan Polje – Plužine – Nikšić – Podgorica.− Pljevlja – Žabljak – Nikšić – Boka Kotorska u postplanskom perioduTabela 27. - C. Pregled magistralnih putnih pravacaOznakaOD – DOputaM – 2M – 2.3M – 2.4M – 6Debeli brijeg (gr. Hrvatske)-H. Novi(ulaz)-Petrovac-Podgorica-Kolašin-Mojkovac - Bijelo Polje – Berane -Rožaje-Špiljani (gr.Srbije)Zavala-Cetinje-PodgoricaPetrovac – Sutomore – Sukobin (gr.Albanije)Vilusi (gr.BiH)-NikšićPREDLOG IZMJENApojedine dionice gube rang i dobijaju rang regionalnog putaposlije izgradnje autoputeva i magistrale za brzi motornisaobraćaj.postaje regionalni put poslije izgradnje magistrale za brzimotorni saobraćajM – 8 Gradac-Pljevlja- gr.Srbije predlaže se nastavak puta do granice BiHM – 9M – 18M – 21Kolašin - Mateševo- Bjeluha (gr.Srbije)Šćepan Polje (gr.BiH)– Nikšić - Podgorica- Božaj (gr. Albanije)gr. Srbije-BijeloPolje- RibarevinaM Herceg Novi-Petijevići- Sitnica (gr. BiH) novi magistralni putMMMFoča (gr. BiH)– Pljevlja-BijeloPolje-Berane-Rožaje-Bać (gr. Srbije)Priboj(gr. Srbije)-Pljevlja –Žabljak –Nikšić – Boka KotorskaCetinje – Nikšićdionica od Mateševa do Bjeluhe dobija rang regionalnog putaposlije izgradnje dionice autoputadobija rang magistrale za brzi motorni saobraćajnovi magistralni put koji će koristiti djelove postojećihmagistralnih pravacanovi magistralni put koji će koristiti djelove postojećihmagistralnih pravaca, a koji će u postplanskom periodu prerastiu magistralu za brzi motorni saobraćajnovi magistralni put koji će koristiti djelove postojećegregionalnog putaTabela 28. – D. Pregled regionalnih putnih pravacaOznakaputaOD – DOPREDLOG IZMJENAR – 1Cetinje-Čekanje-KotorTrojica-RadanovićiR – 2 Berane – AndrijevicaR – 3Pljevlja-Metaljka (gr. BiH)Dajevića Han-Čemerno (gr. Srbije)R – 4 Pljevlja-Đurđevića Tara-Mojkovac dionica Pljevlja-Đurđ. Tara dobija rang magistralnog putaR – 5Đurđevića Tara-Žabljak-Šavnik-NikšićR – 6 Vir - Krstac (gr. BiH) postojeća veza za Gacko preko AvtovcaR – 7 Most Zeleni-Vuča (gr. Srbije)R – 8 Rožaje-Kula (gr. Srbije - AP Kosovo)R – 9 Murino-PlavR – 10 Slijepač Most-Trlicaumjesto na M8 veže se na put Pljevlja-Đurđevića Tara idobija rang magistralnog putaR – 11 Risan-Grahovo-Vilusina središnjem dijelu poklapa ga nova dionica magistralnogputa Pljevlja-Herceg NoviR – 12 Vilusi-Deleuša (gr. BiH)R – 13 Cetinje-LovćenR – 14 Virak ( Žabljak)-Trsa-PlužineR – 15 Čekanje-Čevo-Riđanigubi rang, a dijelom preko njega ide magistralni putCetinje-NikšićStrana 136

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtOznakaputaR – 16OD – DOVirpazar-Ostros-VladimirPREDLOG IZMJENAprodužava se preko Rijeke Crnojevića do magistralnogputa Podgorica-CetinjeR – 17 Ulcinj-AdaR – 18 Mioska-Tušina (Boan)R – 19 Bioče-Lijeva Rijeka-MateševoR – 20 Rudeš (Berane)- KalačeR – 21 Gradac-Poros-Šula (gr. BiH) nalazi se u koridoru magistralnog putaR – 22Kotor – Trojica - RadanovićiR – 23Danilovgrad-Markovina-ČevoResna- Grahovo-Nudo (gr. BiH)R Berane-Kolašin novi regionalni putRRRBerane-MojkovacDanilovgrad-Gostilje-Semolj-NjegovuđaMaočići-Velimlje-Petrovićidionica od Kotora do magistrale za brzi motorni saobraćajdobija rang magistralnog putanovi regionalni put - obaveza detaljnjijeg prostornog iprojektnog istraživanja trasenovi regionalni put - obaveza detaljnjijeg prostornog iprojektnog istraživanja trasenovi regionalni putR Gusinje/Plav-Veruša izgradnja novog regionalnog putaU narednom periodu prioriteti su:− Kompletiranje transverzalnih putnih pravaca, što se prvenstveno odnosi na:o izgradnju poluautoputa Bar-Podgorica-Mateševo sa rekonstrukcijom dijela magistralnog puta Kolašingranicasa Srbijom (sa obilaznicom Bijelog Polja), kao apsolutni prioritet do realizacije autoputa Bar-Podgorica-Beograd;o izgradnju magistralnog puta Pljevlja – Žabljak – Nikšić - Boka Kotorska (kompletiranje dionice Pljevlja-Nikšić sa izgradnjom kraka od Pošćenja do Šavnika, te nastavak od puta Nikšić - Trebinje iz Podbožura,preko Grahova do Morinja);o izgradnja dionice poluautoputa Mateševo-Andrijevica.− Kompletiranje longitudinalnih putnih pravaca, što se prvenstveno odnosi na:o izgradnju dionice magistralnog puta Pljevlja – Slijepač most, kao apsolutni prioritet u realizaciji putnogpravca Foča – Pljevlja – Bijelo Polje – Rožaje – Špiljani – Kosovska;o izgradnju dionice Plužine - Šćepan Polje, kao dio putnog pravca Nikšić - Šćepan polje - Foča koji jeRegionalnom balkanskom infrastrukturnom studijom - REBIS prepoznat kao dio osnovne balkanskemreže;o izgradnju brze saobraćajnice duž primorja sa priključcima za naselja, sa prioritetom gradnje dioniceTunel Sozina - obilazak Budve;o završetak izgradnje magistralnog puta Herceg Novi – Trebinje;o Realizacija Jadransko-jonskog autoputa.Za realizaciju navedenih prioriteta neophodno je preciznije definisati položaj auto puta Beograd – Bar i Jadranskojonskogautoputa u zoni Podgorice u okviru koridora datih ovim planom.Daljom razradom projektno-planske dokumentacije definisaće se mikrolokacije novih djelova saobraćajnih koridora.2.6.1.2. Razvoj željezničke mrežeKod planiranja željezničke mreže koristi se princip zadržavanja koridora svih ranije ukinutih pruga. Jedan odprioriteta u Srbiji je izgradnja pruge Valjevo-Loznica, što je od strateškog značaja za crnogorsku željezničku mrežu iLuku Bar. Albanija planira modernizaciju pruge Drač-Tirana i Tirana –Skadar- drž. gr. (veza u Podgorici sa prugomBeograd-Bar), kao i izradnju određenih studija vezano za koridor VIII.Planovi i koncepti razvoja željezničkih mreža susjednih država od bitnog su uticaja i na razvoj željezničke mreže uCrnoj Gori, koja treba da se razvija kao primarna i sekundarna mreža. Primarnu mrežu činiće rekonstruisani diopruge Beograd – Bar kroz Crnu Goru sa kracima Podgorica – Nikšić (sa izmiještanjem dijela trase preko lokacijeStrana 137

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtDuklja) i crnogorski dio pruge Podgorica – Skadar. Sekundarnu mrežu činiće eventualno novoizgrađene pruge:Pljevlja – Prijepolje (alternativa Ravna Rijeka), Bijelo Polje – Berane – Peć i Nikšić – Trebinje. Za sekundarnu mrežutreba izgraditi studije opravdanosti.U okviru Jadransko-jonske inicijative, potrebno je uzeti u obzir uspostavljanje brzog voza (veze) od Slovenije doGrčke, koji bi prolazio crnogorskom rivijerom.Prioitet, u planskom periodu, je modernizacija pruge Beograd-Bar, remont i elektrifikacija pruge Nikšić-Podgorica,(radovi su u toku) i izgradnja intermodalnih terminala u Bijelom Polju, Podgorici i Baru.2.6.1.3. Razvoj vodnog saobraćajaNajznačajnija luka je Luka Bar, koja mora da preuzme i druge privredne funkcije, npr. transportno logističkogterminala, slobodne carinske zone, određenih proizvodnih funkcija i sl, kao i da se preoblikuje u značajanintermodalni saobraćajni centar. Uz to se razvijaju različite logističke funkcije.Druge luke za međunarodni pomorski saobraćaj su: Kotor, Risan, Zelenika i Budva, koje će se razvijati u skladu saograničenjima zaštite životne sredine, prirodne i kulturne baštine i međunarodne zone zaštite Kotorsko-Risanskizaliv (UNESCO, Svjetsko prirodno i kulturno nasljeđe).Uz obalu je moguća izgradnja pristaničkih objekata za nautički turizam, čiji su kapaciteti usklađeni sa ekološkim iprostornim mogućnostima pojedinih lokacija, a koji su predviđeni Prostornim planom posebne namjene za područjeMorskog dobra.Jezerski i rječni saobraćaj.- Prioritet ima uspostavljanje putničke i izletničke plovidbe Skadarskim jezerom irijekom Bojanom, sa pristaništima: Plavnica, Rijeka Crnojevića, Virpazar, Krnjice i Ckla.2.6.1.4. Razvoj vazduhoplovne infrastruktureAerodromi u Podgorici i Tivtu su objekti od primarnog značaja za saobraćajnu infrastrukturu u Crnoj Gori.Aerodrom u Podgorici treba da bude atraktivan i visokokvalitetan međunarodni aerodrom klase 4E. Treba da sedalje razvija kao glavni međunarodni aerodrom, koji će opsluživati 60-70% ukupnog aviosaobraćaja i koji mora imatisnagu da opsluži sve vidove vazdušnog saobraćaja, počev od redovnog, čarter, poslovne avijacije do prevoza robe.Aerodrom u Tivtu je drugi po značaju aerodrom u Crnoj Gori koji obezbjeđuje direktan pristup turističkim centrimana primorju i ima ključnu ulogu za razvoj turizma. Pored ove osnovne uloge, Tivat je alternativni aerodrom zaaerodrome u okruženju, a posebno za aerodrom u Podgorici.Aerodromi Berane, Žabljak, Nikšić i Ulcinj (kategorije najmanje 3C) tek treba da nađu svoje mjesto u vazdušnomsaobraćaju. Ovi aerodromi će se razvijati prvenstveno kao aerodromi za specijalne potrebe: rekreativno letjenje,sportsko letjenje i sezonski regionalni saobraćaj. Za obezbjeđenje prostornih uslova lokacije aerodroma neophodnoje prognozirati maksimalnu kategoriju aerodroma u budućnosti.Po prognozama, aerodrom Podgorica će do 2023. dostići od 1,17 do 1,78 miliona putnika godišnje i do 770 tonaprevezene robe, a aerodrom u Tivtu 500-760 hiljada putnika i 1220 tona robe godišnje.2.6.1.5. Razvoj drugih saobraćajnih sistemaŽičare se postavljaju na mjestima gdje tehnički i tehnološki nije moguće uspostaviti druge saobraćajne podsisteme,zbog reljefa i vremenskih uslova. Prioritet u postavljanju žičara imaju planinski turistički centri, kao i specifičneindustrijske, šumarske i rudarske lokacije, odnosno objekti.Biciklistički saobraćaj ima prioritet u velikim i drugim gradovima i u pojedinim turističkim područjima. Takođega treba uspostaviti na pojedinim napuštenim trasama starih željezničkih pravaca.Mreža pješačkih puteva treba da se razvija prije svega u turističkim područjima, povezano sa mrežombiciklističkih staza.Strana 138

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt2.6.1.6. Razvoj telekomunikacionog sistemaDigitalna tehnologija će ne samo povećati izbor, kvalitet i kontrolu televizijskog sadržaja za korisnike već će, takođe,otvoriti čitav niz novih poslovnih mogućnosti i mogućnosti za razvoj širokopojasnih telekomunikacionih servisa zakompanije (emitere, kabl-operatore, telekomunikacione operatore i dr.) i uopšte preduzetnički sektor u ovoj oblasti.Imajući u vidu reljef Crne Gore, i probleme u pogledu adekvatnog pokrivanja sa UHF (DAB na 1,5GHz) radiodifuznimsignalom, revitalizacija ST-AM predajnika (Plavnica, Nikšić, Pljevlja, Ulcinj), radi implementiranja DRM zapotrebe javnog servisa, biće kvalitetno opredjeljenje kako sa funkcionalne tako i sa ekonomske tačke gledišta.Dalji razvoj i izgranja objekata telekomunikacione infrastrukture treba da se prilagodi opredeljenjima u vezi saočuvanjem prirodnog ambijenta, objekata i područja kulturnog nasljeđa i drugih tehničkih i ekoloških zahtjeva ovogplana.2.6.1.7. Razvoj poštantskog i telegrafskog saobraćajaBudući razvoj pošte:− Planira se dostizanje bolje pokrivenosti povećanjem broja JPM/šaltera u gusto naseljenim gradskim zonama.Ovo se postiže korišćenjem kompjuterske tehnologije i dobro razvijenog aplikativnog softvera koji dajuneograničene mogućnosti na samo jednom šalteru;− Planira se dalji razvoj računarsko-komunikacione mreže sa ciljem povezivanja svih JPM, odnosno šaltera idalji razvoj novih usluga na bazi informacione tehnologije;− Planira se osavremenjavanje sistema za sortiranje poštanskih pošiljaka i uvođenjem sistema elektronskogregistrovanja i sistema pretraživanja (track&trace) za njihovo praćenje;− Povećanje obima poslova dostave na adresu u funkciji potreba poslovnih banaka pratiće poboljšanje dostave iulaganje u njen razvoj, odnosno preprojektovanje procesa dostave i potrebnih kapaciteta u većim gradskimcentrima;− Moćna i razgranata računarsko-komunikaciona mreža Pošte ima sve predispozicije da pruži podršku drugimuslugama za račun državnih organa, tzv. e-government, npr. izdavanje ličnih identifikacionih dokumenata,uvjerenja o građanskom statusu, o imovinsko-pravnom statusu, u zdravstvu, školstvu, itd;− Planira se razvoj sredstava poštanske mreže za samoposluživanje, pripremu prerade i preradu poštanskihpošiljaka u unutrašnjem i spoljašnjem transportu.2.6.1.8. Razvoj informacionog sistemaInformacioni sistem za upravljanje prostorom je jedan od tri osnovna podsistema Informacionog sistema državnihorgana, kojima se u okviru projekta „Elektronska Vlada” uspostavljaju osnovni registri (građana, privrednihsubjekata i prostornih jedinica). Podsistem je podeljen na tri osnovna nivoa:− Upravljanje razvojem prostora, u kome se posmatra prostorno i urbanistčko planiranje prostora, kao irealizacija detaljnih planova razvoja prostora;− Upravljanje eksploatacijom i održavanjem prostora, u kome se posmatra evidentiranje svih geometrijskih,prostornih i eksploatacionih parametara, zatim evidentiranje, analiziranje i zaštita kvaliteta svih elemenataprostora;− Vršenje upravnih funkcija države u vezi razvoja, eksploatacije i zaštite prostora.Procesi normativnog regulisanja i standardizacije u oblasti upravljanja prostorom, odnosno poslovi u vezi razvoja ikontrole primjene pravila poslovanja u ovoj oblasti, zatim poslovi planiranja aktivnosti za upravljanje prostorom uokviru posebnih planskih perioda, kao i poslovi u vezi vršenja inspekcijskog nadzora nad realizacijom svih aspekataupravljanja prostorom, posmatraju se jedinstveno na sva tri nivoa. Poslovi vršenja inspekcijskog nadzora u okvirurealizacije funkcije upravljanja prostorom sastavni su dio ovog podsistema, radi postizanja koegzistentnosti utretiranju funkcije upravljanja prostorom. Svi ostali procesi tretirani su u okviru pojedinih nivoa, u okviru kojih jepoštovan životni ciklus pri dekomponovanju. Izvršeno je uopštavanje procesa u oblasti evidentiranja, analiziranja izaštite životne sredine u odnosu na sve parametre i pokazatelje kvaliteta prostora.Strana 139

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt2.6.2. Prostorni koncept razvoja energetske infrastrukture2.6.2.1. Opšta polazišta razvoja – energetska infrastruktura – energetski sistemiRazvoj energetske infrastrukture treba da bude podređen ostvarivanju ciljeva prostornog razvoja i ekološkoprostornezaštite i uređenja Crne Gore. U svim infrastrukturnim sistemima, generisanje, pretvaranje, prenos,distribucija i korišćenje energije treba da se odvijaju u skladu sa principima i kriterijumima održivog razvoja,naročito kada bi mogli prouzrokovati neželjene posljedice sa dugoročnim negativnim dejstvom.Da bi se što bolje uvažili principi zaštite životne sredine, prostorni razvoj i razmještaj kapitalne (magistralne)prenosne energetske infrastrukture, treba usmjeriti u nekoliko zajedničkih infrastrukturnih koridora, a zatim u timkoridorima kontrolisati prostorni i ekološki režim, kako bi se umanjile negativne sinergijske posljedice.Obnovljivi izvori energije i efikasna upotreba energije.- Upotrebu obnovljivih izvora energije treba uključitiu energetske planove gradova i lokalnih zajednica, te podsticati njihovo korišćenje, sa ciljem da poraste njihovoučešće u bilansu primarne energije.Elektroenergetski sistemi.- Elektroenergetski sistem bi trebalo razvijati, odnosno dopunjavati tako da obezbijedisigurno i dovoljno snabdijevanje električnom energijom u svim područjima i naseljima Crne Gore. Kod planiranjasnabdijevanja električnom energijom, pored energetske efikasnosti, privredne i ekološke prihvatljivosti, mora sepostići i pozitivan uticaj na regionalni i urbani razvoj u područjima prioritetnog razvoja.Proizvodnja električne energije.- Prioritet ima obnavljanje, rehabilitacija i osavremenjavanje i ekološkasanacija postojećih postrojenja, uvođenjem savremenih tehnoloških, proizvodnih, prenosnih i distributivnih sistemau ovoj oblasti, sa ciljem da se sistem prilagodi potrebama privrede i domaćinstava.Imajući u vidu evidentni nedostatak električne energije, kao i zastoj u izgradnji elektroenergetskih kapaciteta udužem periodu, neophodno je na osnovu „Strategije razvoja energetike Crne Gore” i ovog Plana, stvoriti uslove kakoza donošenje odluke o izgradnji novih izvora električne energije i što bržem počinjanju izgradnje, tako i rezervisatiprostor za izgradnju novih izvora u postplanskom periodu. Ovakvim pristupom poštuje se princip održivog razvojajer je hidropotencijal obnovljivi resurs.Prenos i distribucija.- U definisanju novih trasa, pored funkcionalnih i tehnoloških kriterijuma, treba uzeti uobzir i prostornu prilagođenost urbanom razvoju, odnosno usklađenost sa prostornim mogućnostima iograničenjima.Po pravilu, elektroenergetske koridore treba udruživati sa koridorima infrastrukture. Na izgrađenim područjima i napodručjima sa vrijednim kulturnim nasljeđem, prednost treba da imaju kablovski vodovi. Sa usvajanjem novihtehnologija na području prenosa i distribucije električne energije, treba maksimalno iskoristiti postojeće trase iinfrastrukturne koridore, a nove planirati tamo gdje nema drugih mogućih rješenja.Gasovodni sistem.- Ako se potvrdi da postoje interesi za postavljanje gasovoda, u razmatranju su sljedećevarijante: 1) Za potrebe gasovodne mreže Crne Gore, izgradnja južnog magistralnog gasovoda Niš – Priština –Berane – Podgorica - Bar, gdje bi se koristio predviđeni koridor autoputa Niš – Podgorica. 2) Izgradnja magistralnoggasovoda Užice – Prijepolje – Podgorica - Bar, koji bi bio u zoni budućeg autoputa Beograd – Podgorica - Bar.Alternativa prethodnim varijantama je snabdijevanja gasom iz tranzitnog gasovoda za Italiju, zatim mogućnostisnabdijevanja preko Hrvatske, Albanije i Bosne i Hercegovine. Do izgradnje gasovoda rezervisati prostor u Luci Barza eventualni LNG terminal.Skladištenje derivata.- Skladištenje se određuje na saobraćajno dostupnim i prostorno prihvatljivim lokacijama,u skladu sa propisima o zaštiti životne sredine.Centralni sistem toplifikacije.- Savremeni centralizovani sistemi toplifikacije u zonama velike koncentracijepotrošača (centralne zone gradskih naselja povezane u zajednički sistem sa koncentrisanim proizvodnim zonama)snabdijevane preko centralnog izvora energije (termoelektrane-toplane ili industrijske energane) omogućavajukombinovanu proizvodnju toplotne i električne energije sa svim ekonomskim, energetskim i ekološkim prednostima.U tom pogledu veliki značaj imaće povezivanje Pljevalja sa bliskom termoelektranom putem daljinskog toplovoda.Ostali gradovi mogu koristiti otpadnu toplotu industrijskih i energetskih postrojenja, ili spaljivanje komunalnogotpada za centralizovano snabdijevanje toplotnom energijom (npr. Podgorica, Nikšić).Strana 140

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPoseban značaj mogu da imaju mali sistemi centralizovanog snabdijevanja toplotnom energijom stambenih i radnihzona orijentisani na korišćenje biomase ili bijnih odpadaka kao goriva, takođe mnoge stočne farme u ruralnimprijedelima treba izgraditi ili rekonstruisati tako da proizvode biogas. Zbog toga se očekuje da novi i obnovljivi izvoribudu veoma brzo bilansna kategorija, naročito za lokalne potrebe i decentralizovano snabdijevanje energijom saučeščem od preko 10%.2.6.2.2. Razvoj energetikeRazvoj energetike Crne Gore je snažan modifikator privredne strukture i propulzivni faktor ekonomskog razvoja, ali isnažan generator ekoloških problema. To je posebno potencirano zadnjih godina sa razvojem Crne Gore kaoekološke države. Da bi se postigao visoki stepen ukupne energetske efikasnosti društva, uz poštovanje kriterijumaekološke održivosti, dosadašnje centralizovano planiranje energetskih struktura moraće ubuduće da se dopunjujepojačanim planiranjem energetskih struktura, uglavnom na nivou lokalnih aglomeracija potrošača energije, uzaktivnu podršku države i njene zakonske regulative i u skladu sa pozitivnom međunarodnom praksom.Osnovna orijentacija razvoja elektroenergetike Crne Gore bazira se na racionalnom korišćenju sopstvenihenergetskih potencijala, vodeći računa da se postigne što veća ekonomičnost proizvodnje u elektroenergetskomsistemu. Imajući u vidu da tokom više od dvadeset godina nije izgrađen nijedan novi kapacitet, prioritetan zadatak jedefinisanje novih elektroenergetskih objekata i raspisivanje tendera za njihovu izgradnju, kako bi domaći ili straniinvestitori započeli izgradnju tih objekata. Izgradnjom bloka i termoelektrane „Pljevlja” urađeni su i značajniinvesticioni radovi i za blok II snage 210 MW (deponija uglja, akumulaciono jezero, HPV, dimnjak i dr.), što svakakodaje prioritet i izgradnju novog izvora energije iz uglja u pljevaljskom području, i to za kombinovanu proizvodnjuelektrične i toplotne energije. Sve to u cilju snabdijevanja Pljevalja toplotnom energijom, uz popratne tehnološkemjere za poboljšanja i zaštitu životne sredine.Proizvodnja električne energije korišćenjem hidropotencijala vodotoka je „najčistiji” oblik energije, što je posebnoznačajno sa obzirom na usvojenu strategiju razvoja Crne Gore kao ekološke države. Najvažniji objekti zahidroenergetsko korišćenje vodotoka su akumulacije, bez čije izgradnje nije moguće koristiti hidropotencijal uznačajnoj mjeri. Izgradnja adekvatnih akumulacija, koje mogu da izravnaju godišnje neravnomjernosti protoka,zajednički je interes i elektroprivrede i vodoprivrede u okviru integralnog vodoprivrednog sistema Republike CrneGore. Ukupni vodni bilans, kao i teorijski i tehničko iskoristivi potencijal Crne Gore, definasan je „Vodoprivrednomosnovom Crne Gore”. U ovom trenutku, kada još uvijek nije završena nova „Strategija razvoja energetike Crne Gore”,potrebno je zaštititi sve potencijalne lokacije budućih hidroelektrana (iz Vodoprivredne osnove) i termoelektrana dodonošenja odluke o prioritetima njihove gradnje. Nacrtom Strategije razvoja energetike Crne Gore, predviđeni suobjekti kao prioritetni za realizaciju:− Hidroenergetski objekti u gornjem toku Tare, zavisno od varijante prevođenja dijela voda Tare u Moraču saHE (RHE) Koštanica (1300 GWh);− Hidroenergetski sistem na Morači (HE Andrijevo, HE Raslovići, HE Milunovići i HE Zlatica – u zavisnosti odprevođenja dijela vode Tare 700-11oo GWh) ;− Hidroelektrana na Komarnici (HE Komarnica – 240 GWh);− Druga faza TE Pljevlja (1100 GWh).Izgradnjom ovih objekata ostvarila bi se nova proizvodnja u iznosu od 3340-3740 GWh, čime bi se zadovoljiledomaće potrebe.Moguća je izgradnja TE Berane, gasne elektrane (varijantno Luka Bar-industrijska zona, Podgorica-KAP ili nekadruga lokacija nakon ispitivanja mogućnosti i opravdanosti), vjetroelektrana, srednjih i malih hidroelektrana kao ikorišćenje solarne energije i biomase. Korišćenje energetskih potencijala će opredjeljivati kompleksne analize kojeće uvažavati sve prednosti, ali i ograničenja i preuzete zakonske obaveze i rješavanje međusobnih odnosa sa drugimstranama.Deficit u potrošnji električne energije u 2004 toj godini iznosi 1324 GWh. Prema podacima iz stručne osnove zaStrategiju razvoja energetike Crne Gore procjena je da će potrošnja električne energije u planskom periodu do 2020godine dostići 5372 GWh. Ukoliko ne bude izgradnje novih objekata deficit bi porastao na oko 2186 GWh.Važno je napomenuti da se izgradnjom srednjih i malih elektrana ne može pokriti sagledani deficit, uz sve neželjeneposljedice koje bi proizvele.Strana 141

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtU prioritetne ciljeve spada i održavanje i poboljšanje kvaliteta rada i pouzdanosti postojeće elektroprenosne idistributivne mreže i dalji razvoj tih sistema i mreža. Elektroenergetski sistem Crne Gore bio je dio jedinstvenogtehničko-tehnološkog elektroenergetskog sistema bivše SFRJ, te je u skladu sa njim i građen. Izgrađena je osnovnaelektroenergetska mreža napona 400 kV, 220 kV i 110 kV i odgovarajuća distributivna mreža koja omogućava da seskoro sva naselja u Crnoj Gori (osim teško pristupačnih sela u središnjem i sjevernom dijelu) snabdijevajuelektričnom energijom. Mrežom dalekovoda napona 400 kV i 220 kV, sa objektima koji su u pogonu, uključene supostojeće elektrane, ostvarena je veza sa elektroenergetskim sistemima u okruženju. U tom smislu započeta jerealizacija dalekovoda 400 kV Podgorica-Elbasan. Izgradnja novih izvora podrazumijeva definisanje koridora zaizgradnju dalekovoda odgovarajućeg naponskog nivoa koji će povezivati te izvore sa elektoenergetskim sistemom.Mreža dalekovoda napona 110 kV i 35 kV (u opštinama sa manjom potrošnjom električne energije), uz odgovarajućetrafostanice, predstavlja osnovnu razvodnu mrežu Crne Gore. Zbog toga što mnoga područja i gradovi u Crnoj Gori(posebno oni sa jednostranim napajanjem), nemaju kvalitetno snabdijevanje električnom energijom, neophodan jedalji razvoj prenosne i distributivne mreže.U pogledu zaštite životne sredine veliki značaj će imati intenzivnija proizvodnja hidroelektrične energije, predviđenagasifikacija Crne Gore, veće korišćenje novih i obnovljivih izvora energije i razvoj centralizovanih sistemasnabdijevanja toplotnom energijom.Potrebno je podsticati razvoj naučno-istraživačkih, obrazovnih, projektantskih i radnih organizacija i njihovomosposobljavanju, da savremenim naučnim, stručnim i tehnološkim dostignućima prate razvoj energetike, uz stalnopovećanje energetske efikasnosti.2.6.3. Prostorni koncept razvoja hidrotehničke infrastruktureProstorni koncept razvoja hidrotehničke infrastrukture obuhvata korišćenje voda, zaštitu voda i slivova iprečišćavanje voda.Snabijevanje vodom stanovništva.- U ovoj oblasti cilj je snabdijevanje kvalitetnom vodom cjelokupnoggradskog stanovništva i oko 90% seoskog stanovništva, putem javnih vodovoda. Do ovog cilja se dolazi smanjivanjemgubitaka i racionalizacijom potrošnje, korišćenjem lokalnih izvorišta podzemnih i površinskih voda, obezbjeđenjemnedostajuće količine vode u Južnom regionu putem fazne realizacije Regionalnog sistema dovođenjem voda izbasena Skadarskog jezera u skladu sa Master planom vodosnabdijevanja opština Craogorskog primorja i opštineCetinje, kao i flaširanjem kvalitetne vode u cilju ostvarivanja komercijalnih efekata u korišćenju voda.Snabdijevanje vodom industrije. - Za tehnološke potrebe industrijskih korisnika, neophodno je gdje je god tomoguće, obezbjediti snabdijevanje zahvatanjem prvenstveno površinskih voda. Preporučuje se primjena recirkulacijei korekcije u tehnološkim procesima, u cilju racionalizacije potrošnje vode.Korišćenje vode za navodnjavanje.- Za kvalitetno i za poljoprivredu namjenjeno zemljište neophodno jeomogućiti navodnjavanje na oko 80% površine i odvodnjavanje suvišnih voda sa oko 50% površine. Usitnjenostpoljoprivrednog zemljišta predstavlja ograničavajući faktor za razvoj hidrotehničkih sistema. Mjerama eventualnihbudućih komasacija zemljišta, smanjuje se prethodno isakazano ograničenje.Ribarstvo.- Razvoj ribarstva treba uskladiti sa očuvanjem i unaprjeđenjem režima voda u vodotocima i jezerima, asve u sklopu opšteg očuvanja i unaprjeđenja životne sredine u Republici.Hidroenergetika.-Kroz planiranu izgradnju strategije razvoja energetike Crne Gore, odrediće se ključni energetskiobjekti u domenu obnovljenih i neobnovljenih energetskih izvora. Preporučuje se da HE potencijal dobije mjesto uskladu sa definisanom strategijom održivog razvoje Crne Gore.Korišćenje voda za urizam, sport i rekreaciju.- Stvaranje uslova za efikasnije korišćenje kopnenih vodnihresursa (mora, jezera, rijeka, potoka), i njihovog okruženja za turizam, sport i rekreativne namjene.Zaštita voda.- Zaštita i unaprjeđenje kvaliteta površinskih i podzemnih voda i voda priobalnog mora do nivoapropisanih klasa kvaliteta je glavni zadatak. Obavezno je uvažavanje kriterijuma kvaliteta efluenta naselja uzavisnosti od vrste i karaktera prirodnog recipijenta, a efluenta industrija i kod upuštanja u javne kanalizacije.Otpadne vode naselja treba tretirati u zavisnosti od veličine naselja i vrste (osjetljivosti), recipijenta. Potrebno jeizgraditi postrojenja za prečišćavanje otpadnih voda u slivovima izvorišta voda za piće, Skadarskog jezera i Bokakotorskog zaliva, kao i u područjima zaštićenih prirodnih dobara (nacionalni parkovi i rezervati prirode). Neohodnoje priključenje najmanje 80% stanovništva Crne Gore na javne kanalizacione sisteme. Sva urbana naselja sa prekoStrana 142

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt2000 stanovnika treba da imaju uređaje za tretman otpadnih voda. Neophodno je uspostavljanje zona sanitarnezaštite na svim korišćenim i potencijalnim izvorištima.2.6.4. Prostorni koncept upravljanja otpadomUpravljanje otpadom je privredna djelatnost koja je danas podvrgnuta velikim razvojnim promjenama.Odgovarajućim sistemima treba obezbijediti potpunu pokrivenost čitave teritorije. Prioritet ima: smanjivanjekoličine otpada; ponovna upotreba („recikliranje”) otpada; kontrola na izvoru potencijalno opasnog otpada; iuklanjanje („gašenje”) neuređenih odlagališta.Odlaganje otpada vrši se na prostorno racionalan način, na prihvatljivim lokacijama i uz uvažavanje zahtjeva zaštiteživotne sredine. Konkretne lokacije biće provjerene i definisane izradom Detaljnog prostornog plana za svih sedammeđuopštinskih deponija.Treba definisati posebne prostore za sakupljanje, odnosno primarno deponovanje čvrstog komunalnog otpada, takoda se formiraju zaokružena funkcionalna područja, sa sastavnim centrima za upravljanje otpadom. Područja seodređuju na osnovu odgovarajućeg broja potencijalnih korisnika, homogene unutrašnje transportne veze, što kraćerazdaljine i postojećeg sistema odlaganja, odnosno upravljanja otpadom.Prioritet ima sanacija postojećih, mahom neodgovarajuće uređenih odlagališta otpada koje predstavljaju najvećuopasnost kao potencijalni izvor zagađenja. Programima treba predvidjeti preduzimanje odgovarajućih ekološkotehničkihmjera, kako bi se spriječilo potencijalno zagađivanje prirodnih resursa, kao i sanaciju prostora, u okvirukoje treba predvidjeti odgovarajuću novu namjenu za sanirani prostor.Opasni i drugi otpad.- Nisko i srednje radioaktivan otpad odlaže se i tretira u skladu sa propisima o zaštiti odjonizirajućeg zračenja i međunarodnim konvencijama i ugovorima, čija je potpisnica Crna Gora. U skladu sameđunarodnim smjernicama, lokacije se definišu kroz istraživanje varijanti, uz pomno ocenjivanje opcija sastanovišta uticaja na životnu sredinu i urbani razvoj, ekonomskih efekata i socijalne i opšte društvene prihvatljivosti.Izbor lokacije sprovodi se na osnovu iscrpnih i obuhvatnih ekspertskih ocjena, uz intenzivno uključivanje najširejavnosti.Sistem sakupljanja čvrstog komunalnog otpada podrazumjeva organizovano selektivno prikupljanje otpada iobuhvata kontejnere za čvrsti komunalni otpad iz domaćinstva i preduzeća, opremu sa vozilima za primarno isekundarno sakupljanje, organizaciju, formiranje timova radnika za sakupljanje. Planskim unaprjeđenjem iadekvatnom primjenom sistema predviđa se povećanje stope prikupljanja svake godine, tako da bi u narednih 10godina u urbanim područjima bila sakupljena sva količina otpada, a u ruralnim 75%. Tako da se može računati saprosječnom pokrivenošću od 92%.Planirana je sljedeća mreža međuopštinskih deponija za selektivno sakupljanje i tretman otpada:−−−−−−−−−−−Međuopštinske deponije za opštine: 1. Bar i Ulcinj, 2. Kotor Tivat i Budvu (uz mogućnost priključenje HercegNovog), 3. Herceg Novi, 4. Podgorica, Danilovgrad i Cetinje, 5. Nikšić, Plužine i Šavnik, 6. Pljevlja i Žabljak, 7.Kolašin, Mojkovac i Bijelo Polje i 8. Berane, Rožaje, Andrijevica i Plav.Međuopštinski reciklažni centri predviđeni su u: Baru, Podgorici, Nikšiću, Mojkovcu, Beranama i PljevljamaPretovarne i transfer stanice za sakupljanje čvrstog komunalnog otpada predviđene su u svim opštinskimcentrima izuzev: Bara, Herceg Novog, Podgorice, Nikšića, Berana, Mojkovca i Pljevalja.Centri za kompostiranje predviđeni su u Baru, Podgorici i Mojkovcu.Deponije medicinskog otpada predviđaju se u Kotoru, Podgorici, Nikšiću i Beranama.Deponije opasnog otpada iz domaćinstava predviđaju se u Baru, Herceg Novom, Podgorici, Nikšiću, Beranamai Pljevljima.Deponije građevinskog otpada, šuta i materijala iz otkopa predviđaju se u svim opštinskim centrima.Deponovanje mulja iz fekalnih otpadnih voda predviđa se u svim opštinskim centrima.Deponovanje mulja iz industrijskih otpadnih voda predviđaju se u Ulcinju, Baru, Kotoru, Herceg Novom,Podgorici, Nikšiću, Beranama i Pljevljima.Deponovanje vozila van upotrebe predviđa se u Baru, Podgorici, Nikšiću, Beranama i Pljevljima.Deponovanje životinjskog otpada predviđa se u Baru, Podgorici, Nikšiću, Bijelom Polju i Pljevljima.Predviđanja proizvodnje čvrstog komunalnog otpada za 2015. godinu je 266.000 t/god.Strana 143

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtMeđuopštinska deponijaMeđuopštinski reciklažni centarSlika 3. – Međuopštinske deponije za čvrsti komunalni otpad i reciklažni centriPostojeća situacija u oblasti komunalnog otpada može se poboljšati širenjem teritorija sa kojih se sakuplja otpad, kaoi povećanjem broja kontejnera za sakupljanje otpada, te uvođenjem kontejnera za selektivno sakupljanje papira,kartona, metala, stakla, plastike i organskih materijala. Neophodno je nabaviti veći broj transportnih sredstava iformirati mreže međuopštinskih deponija za tretman i deponovanje sakupljenog otpada. Na kraju, neophodno jeizgraditi zvanični sistem za recikliranje otpada i sav proces početi donošenjem srednjoročnih i dugoročnih planova,ali i obezbijediti njihovu realizaciju.2.7. Područja i zone od javnog interesaOd javnog interesa su sva područja koja su zaštitćena nacionalnim, regionalnim i međunarodnim dokumentima, kaoi ona koja su to postala na osnovu donešenih zakonskih regulativa (Zakon o zaštiti prirode, Zakon o nacionalnimparkovima, Zakon o planiranju i uređenju prostora, Rješenje o upisu u centralni registar zaštićenih objekata prirode)Područja od javnog interesa su: nacionalni parkovi; regionalni parkovi; morsko dobro; područja pod zaštitomUNESCO ( Svjetski rezervat biosfere, Svjetsko prirodno i kulturno nasljeđe); područja obuhvata urbanih naseljaGUP-ova; koridori infastrukturnih sistema (autoputevi, brze saobraćajnice, željezničke pruge, dalekovodi, i dr.);akumulacije, brane i prateći objekti; obale rijeka, jezera i mora.Zone od javnog interesa su: posebni prirodni predjeli, rezervati prirode, spomenici prirode, zaštićeni objektikulturnog nasljeđa, rudarski reviri i ležišta (ugalj, boksit, olovo, cink...), izvorišta pitke vode, aerodromi, luke ipristaništa, slobodne carinske zone i zone za odbranu zemlje, kao i sve one u kojima se nalaze objekti od javnoginteresa.2.8. Koncesiona područjaPrirodni resursi i druga državna – nacionalna dobra, mogu biti davana na koncesiono korišćenje ako je to od interesaza razvoj privrede, standarda građanja, ili iz nekog drugog interesa. Te interese određuju nadležni državni organi,kao i uslove pod kojima se može ostvariti koncesiono pravo. U pogledu uslova korišćenja prostora kocensionar imasva prava i obaveze kao i svi ostali investitori odnosno privredni subjekti.Prirodni resursi koji imaju potencijalnu ekonomsku vrijednost, ili koji obezbjeđuju sredstva za život, kao što sudrvna građa, minerali, nafta, vode, biljni i životninjski svijet, obilježja čovjekovog okruženja koja služe za dobrobitStrana 144

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtzajednice ili u rekreativne svrhe, kao što su parkovi - mogu se dati na koncesiono korišćenje na određeno vrijeme,kao i javne usluge.Javne usluge su projekat ili bilo koja vrsta usluga koju obično finansira ili vrši javni sektor, kao što su elektrane,autoputevi, luke, aerodromi, kanali, brane, hidroelektrane, vodosnabdijevanje, navodnjavanje, telekomunikacije,željeznice i željeznički transport, sistemi transporta, stambene djelatnosti, državne zgrade, turistički projekti, pijace,gradska čistoća, obrazovne i zdravstvene ustanove, kao i druge usluge koje Vlada može da odredi.2.9. Koncept zaštite životne sredine i kulturnog nasljeđa (osnove zaštite prirodne ikulturne baštine)2.9.1. Koncept zaštite kulturne baštineNajznačajnija karakteristika budućeg prostornog razvoja Crne Gore trebalo bi da bude integralni pristup zaštitiprirodne i kulturne baštine.Područja nacionalnog značaja definisana su na osnovu broja, strukture i kvaliteta građevinskog nasljeđa;prepoznatog kulturnog nasljeđa; kvaliteta etnografskog prostora; očuvanosti prostora; i prostornog identiteta ireprezentativnosti konkretnog područja na nivou Crne Gore.Poseban kulturni i simboličan značaj ima more, odnosno morski akvatorij Crne Gore, pa njegova zaštita, čuvanje iodrživo korišćenje treba da imaju prioritet.Nužno je napraviti veoma značajan iskorak na polju integralne zaštite prirodne i kulturne baštine, što je danaspraktično jedinstven pojam. Zaštiti prirodne i kulturne baštine pridodaju se različite forme tradicionalnog načinaživota, kao integralni dio graditeljske baštine i prirodnog ambijenta.Nemoguće je razdvojiti kulturni pejzaž i arhitektonski ambijent. Naprotiv, insistiranje na integralnom pristupudoprinosi uvećanju značaja sveukupnog prostora, autentičnih vrijednosti pejzaža, koji je i tvorevina ljudskih ruku, idrugih kategorija kulturne baštine, kao resursa održivog razvoja. Uređenje pejzaža je odraz civilizacijskog razvoja,njegovog nivoa, društvenog uređenja, orografskih i klimatskih karakteristika i najbitniji uslov za opstanakekosistema. Štiteći i unaprjeđujući autentični kulturni pejzaž i ambijent, omogućava se integralna zaštita prostornihcjelina i pojedinačnih kompleksa i objekata sa svojstvom kulturne baštine.Istorijski gradovi Crne Gore, kao dio kulturnog nasljeđa čine njegov najreprezentativniji dio, pa samim tim i veomaznačajan resurs prostornog razvoja Republike. Velika spomenička vrijednost i potencijal starih gradova leži i uraznovrsnosti kulturnih dobara koje posjeduju.Stara urbana jezgra sadrže, osim urbanističkih vrijednosti, brojne kategorije arhitektonskog nasljeđa, pokretnispomenički fond, objekte i prostore s očuvanom prvobitnom dispozicijom i namjenom. Upravo je pitanje održavanjaautentične, ili izbora odgovarajuće nove perspektivne i kompatibilne namjene, jedno od krucijalnih u postupkuzaštite i revitalizacije starih urbanih jezgara.Naprotiv, neadekvatan izbor namjene u praksi posljedično povlači degradiranje spomeničkih vrijednosti i izlaženje izželjenog okvira revitalizacije i integralne zaštite.O neodgovarajućoj i nepoželjnoj prenamjeni prostora koja je uslovila drastično preoblikovanje spomeničke cjeline igubljenje brojnih izvornih atraktivnih karakteristika najbolje svjedoči danas Stari grad Budva, (previše uslužnihdjelatnosti u nesrazmjeri sa drugim funkcijama, nove namjene u preoblikovanim prostorima sa brojnim izlozima,reklamama, prizemlja izmijenjenih otvora, podova i drugih elemenata enterijera).2.9.2. Preporuke i mjere za zaštitu kulturnog nasljeđaObzirom na zabrinjavajuće stanje u kome se kulturna baština nalazi, kao i na konstataciju da je njeno dalje očuvanjedovedeno u pitanje najčešće neodgovornim odnosom različitih subjekata, potrebno je preduzeti odgovarajuće mjereza formiranje kvalitetne i na savremenim osnovama sazdane dokumentacije o kulturnoj baštini. Pored toga,neophodno je stvoriti uslove za preduzimanje potrebnih istraživanja spomenika i posebno arheoloških lokalitetaStrana 145

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtkako bi formirana dokumentacija počivala na pouzdanim podacima. Prikupljanje i formiranje dokumentacije oizvršenim arheološkim istraživanjima za potrebe izrade Arheološke karte Crne Gore, njena izrada i mjere kadigitalizaciji dokumentacije o kulturnoj baštini su koraci koji vode kompletnijoj zaštiti kulturnog nasljeđa.Regulisanje pitanja zaštite podvodnih arheoloških lokaliteta jedan je od primarnih zadataka, s obzirom na njihovutrenutnu potpunu nezaštićenost. Lokalne vlasti bi trebalo da pri izradi urbanističkih planova obavezno uključe inadležne službe koje se bave zaštitom kulturne baštine. Svim registrovanim i novoproglašenim spomenicima jepotrebno utvrditi i granice zaštićenog područja, a sve one koji nijesu privedeni namjeni i koji se nalaze u ruševnomstanju sanirati i revitalizovati.Nekontrolisana gradnja ugrožava kulturno nasljeđe, pa je potrebno uvesti mjere za zaštitu tradicionalne arhitekture,definisati definisati kulturni pejzaž i obezbijediti preduzimanje i drugih mjera zaštite, koje su uskladu sa usvojenimprincipima i savremenim standardima.2.9.3. Koncept zaštite prirodne baštineKoncept zaštite prirodne baštine je zasnovan na primjena modela održivog razvoja, koji u pojedinim prostorima CrneGore mora uvijek biti specifičan, usklađen sa lokalnim uslovima i zasnovan na nosivim karakteristikama prostora.Razvoj mora biti kompatibilan s ekološkim karakteristikama prostora i mora ih unaprijeđivati, a prostorni iurbanistički planovi na svim nivoima moraju biti zasnovani na očuvanju kvaliteta životne sredine.Pritom je neophodno da se smanji devastacija prostora (kontrolom rizičnih aktivnosti), a da se zadrži postojeći nivoučešća antropogenog prostora (eventualno povećanje se uslovljava saniranjem odgovarajućeg dijela u postojećemprostoru). Na kraju, mora da obezbijedi saniranje degradiranih i ugroženih područja.Radi razrješavanja konflikata između prirodne baštine i razvojnih projekata obezbijediće se:− Primjena raspoloživih mehanizama kojima se procjenjuju uticaji na životnu sredinu i posebno zaštićenuprirodnu baštinu;− Prostorno lociranje velikih razvojnih kapaciteta i projekata (tzv. „krupna infrastruktura” – putevi, vodovodi,cjevovodi, željezničke pruge, deponije za otpad, vodene akumulacije i dr.) van zaštićenih područja prirode,posebno onih koja imaju međunarodni značaj;− Sanacija degradirane i ugrožene životne sredine.2.9.4. Preporuke i mjere za zaštitu prirodne baštinePreduslov za postizanje održivog razvoja je efikasna zaštita prirodne baštine, što se može postići uz povećanjenacionalno zaštićenih područja prirode kojima se efikasno upravlja. Pri identifikaciji zaštićenih područja koriste seevropske tioplogizacije staništa koja su značajna za zaštitu (EMERALD, Natura 2000), vodeći računa da se obuhvatesvi reprezentativni ekosistemi. Revizija statusa postojećih zaštićenih područja prirode, i imenovanje upravljača za svekategorije zaštićenim područja prirode i definisati optimalni model upravljanja (uključujući participativni pristup) zaodgovarajuće nacionalne kategorije zaštićenih područja su koraci u mjerama zaštite prirodne baštine.Prilikom sprovođenja aktivnosti za postizanje gore navedenih ciljeva, radiće se i na efikasnijem sprječavanjugubljenja biodiverziteta.2.9.5. Dugoročna projekcija zaštićene prirodne baštine – mreža zaštićenih područja prirodeIako je postojećom mrežom zaštićenih područja prirode obuhvaćen značajan broj prepoznatih centara biodiverziteta,u cilju daljeg jačanja njihove zaštite pristupiće se, fazno, ustanovljavanju novih zaštićenih područja prirode.Predlozi dugoročne projekcije novih zaštićenih područja prirode daju se po sljedećim kategorijama zaštite:Rezervati prirodePostojeća mreža rezervata prirode treba da bude redefinisana u skladu sa nalazima revizije zaštićenih područjaprirode, a kao prioritetna područja se predlažu Skadarsko jezero i Ulcinjsko primorje koje treba posmatratiStrana 146

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtintegrisano. Koliko god je to moguće, koncept rezervata treba integrisati u šira zaštićena područja prirode(nacionalni park, regionalni park), kao što je to bio slučaj i do sada.Nacionalni parkoviPlanira se formiranje novog nacionalnog parka Prokletije (14.000 ha) što je i predloženo kao prioritet u periodu do2009. godine. Pored ove inicijative, predlaže se (i) proširivanje granica NP Durmitor (sjeverozapadni dio) u ciljunjegovog povezivanja sa predloženim regionalnim parkom Bioč – Maglić – Volujak i NP Sutjeska u BiH, te (ii)formiranje novog nacionalnog parka „Orjen”. Sva tri prijedloga treba da omoguće stvaranje prekograničnihzaštićenih područja sa sa susjednim područjima u Albaniji (Tethi), BiH (Sutjeska, Orjen) i Hrvatskoj (Snježnica-Orjen).Regionalni parkovi / parkovi prirode: Rumija, Komovi, Sinjajevina, Maglić, Bioč i Volujak, Ljubišnja i Turjaksa Hajlom. Formiranje regionalnih parkova Komovi i Maglic, Bioč i Volujak je i predloženo kao prioritet za perioddo 2009. godineSpomenici prirode: Platije, kanjon rijeke Cijevne do sela Dinoša, i kanjon Male Rijeke, kanjon Mrtvice, TivatskaSolila, Luštica, Morinjski zaliv, Šasko jezero, i Ulcinjska solana sa knetama i Ada Bojana, uz sugestiju da sesagledaju i mogućnosti za zaštitu novih speleoloških objekata, visokoplaninskih glečerskih jezera, hidrološkihfenomena (estavele - Gornjepoljski vir i dr, potajnice - Vidov potok i dr.), geoloških i geomorfoloških fenomena(nalazišta sedre (siga, bigar) - Podmalinsko i Zukva, izuzetni kanjoni - kanjon Nevidio), pojedinih botaničkih izooloških lokaliteta (zone kod Platamuna, ostrva Stari Ulcinj i ostrva Katići) , reprezentativnih/monumentalnihstabala i sl. Za područja koja su predložena da budu zaštićena do 2009. god: Tivatska solila; Ulcinjska Solana, Šaskojezero, Knete i Ada Bojana, zone kod Platamuna, ostrva Stari Ulcinj i ostrva Katići, u postupku evaluacije trebasagledati mogućnosti za stavljanje u veću kategoriju zaštite (regionalni park, rezervat).Predjeli posebnih prirodnih odlika: Visitor i Zeletin, Bukove šume na Obzovici i Slivno područje rijeke Moračeili samo Kanjonske doline u Slivu Morače.Proces revizije treba da obuhvati i spisak zaštićenih vrsta biodiverziteta, u skladu sa najnovijim saznanjima izpojedinih specijalističkih oblasti.Pri reviziji statusa postojećih zaštićenih područja prirode treba sagledati i mogućnosti za proširivanja granicapostojećih zaštićenih područja prirode na područja koja se predlažu za stavljanje pod zaštitu u istoj ili drugoj / sličnojkategoriji zaštite (npr. proširivanje NP Skadarsko jezero na sjeverne padine RP Rumije, područje Šaskog jezera kaoRP-spomenika prirode, ili pak povezivanje NP Biogradska gora sa planinskim masivom regionalnog parka Komovi islično).Prethodno navedene revizije (zaštićena područja prirode, spisak zaštićenih vrsta biodiverziteta), pored primjenestandardnih tehnika evaluacije i saznanja iz tradicionalne prakse, trebaju da budu uključe i primjenu IUCN –ovihkriterijuma i standarda: a) za kategorije upravljanja zaštićenim područjima prirode i b) za primjenu kriterijuma zacrvene liste na nacionalnom nivou.2.10. Koncept uređenja degradirane i ugrožene životne sredineU područjima u kojima je degradirana i ugrožena životna sredina (hot-spotovi), neophodno je preduzetiodgovarajuće aktivnosti kroz angažovane projekte koji će sanirati posljedice njihovog rada i unaprijediti tehnologijudo nivoa da ne zagađuju životnu sredinu (primjena BAT / BREF). Shodno zakonskim obavezama, kao iuspostavljenim vlasničkim odnosima za sljedeće prioritetne hot-spotove, treba pokrenuti projekte rješavanja uzrokanjihovog ugržavanja životne sredine.Industrijski hot-spotovi− Kombinat aluminijuma Podgorica (KAP) – promjena tehnologije i prioritetno rješavanje problema zagađivanjatla, površinskih i podzemnih voda od crvenog mulja, drugog čvrstog, tečnog i gasovitog otpada.− Termoelektrana Pljevlja – prioritetno filterska postrojenja za izduvne gasove, kao i rješavanje toplifikacijePljevalja od termoelektrane− Željezara Nikšić – kompleksno rješavanje izvora zagađenja tla, voda i vazduha, rješavanje otpada, promjena iunaprjeđenje tehnologijeStrana 147

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtRudarski hot-spotovi−−−−−Aktivni kopovi lignita u Pljevaljskom basenu: Borovica i Potrlica, kao i neaktivni kopovi Maoče, Mataruge iOtilovići;Neaktivna podzemna eksploatacija mrkog uglja u Beranama / Polici;neaktivni kopovi olovo-cinkane rude: u Pljevljima („Šuplja stijena“, Gradac), Mojkovcu (Brskovo, Bjelojevići,Razvršje i Žuta prla);Kopovi crvenih boksita sjevernim obodom Nikšićke župe (Đurakov do, Štitovo);Kamenolomi u Pljevljima (Pliješ), Ulcinj (Brivska gora), Sutomore (Haj Nehaj), Bar (Volujica), Budva (Brajići,Nalježići), Nikšić (iznad Carevog mosta), kao i kamenolomi ukrasnog kamena u Andrijevici (Žoljevica), Spužu(Visočica, Vinići) i Luštici (kod Opatnog), itd...Degradiranost životne sredine otpadnim vodama i čvrstim otpadom biće riješen programima razvoja regionalnemreže opisane u poglavljima 2.6.4 i 2.6.3.2.11. Koncept kontrole i smanjenja seizmičkog rizika i osnove zaštite od drugihprirodnih hazarda i industrijskih havarija2.11.1. Prostorna ograničenja razvoja na područjima potencijalnih nepogoda, hazarda (rizika),ili drugih nesrećaSprovođenje odbrane od poplava treba da se zasniva na integralnom rješenju zaštite od poplava, definisanomna nivou sliva, a ne na parcijalnim rješenjima sa lokalnim efektivama. Samo na taj način može da se definiše tehničkiizvodljivo, ekonomski i ekološki opravdano i održivo rješenje zaštite od poplava.Zaštita od vodne erozije radi sprječavanja gubitaka zemljišta, zasipanja akumulacija, ugrožavanjasaobraćajnica i drugih objekata, sprovodiće se organizovano i sistematskim tehničkim i biološkim mjerama.Posebne mjere za smanjenje rizika od požara i eksplozija obuhvataju:− Prostorno i urbanističko planiranje dići na viši nivo, uključivanjem pri izradi svih tih akata stručnih lica izoblasti zaštite od požara;− Pojačati inspekcijsku kontrolu na nivou lokalne samouprave i na republičkom nivou;− Pri projektovanju naselja, stambenih blokova, višespratnica i sl. obavezno je učešće stručnog lica iz oblastizaštite od požara;− Izgradnja požarnih prepreka: ispresijecanost urbanog tkiva, slobodne-neizgrađene površine i sl;− Donošenje odluke na nivou države o mjerama konzervacije ili uklanjanja eksplozivno i požarno opasnihpostrojenja iz napuštenih i zatvorenih fabričkih kompleksa;− Izrada planova zaštite od požara nacionalnih parkova i šumskih kompleksa Bjelasice, Turjaka, Smiljevice iMokre planine i dr. sa prosijecanjem i pravljenjem požarnih puteva te parcelisanjem u smislu požarnihprepreka i sprječavanja širenja požara na čitave komplekse;− Postavljanje adekvatnih zaštitnih ograda, kontrola pristupa i aktivna kontrola požarne bezbjednosti;− Pri izradi projektne dokumentacije obavezno obezbijediti : snabdijevanje požarnom vodom, propisnomširinom pristupnih saobraćajnica i slobodnih površina, aktivne mjere zaštite od požara u objektima gdje seskuplja veći broj ljudi (automatska dojava požara, automatsko gašenje požara, evakuacioni putevi, propisnavatrootpornost konstrukcija, unutrašnja i vanjska hidrantska mreža odimljavanja i ventilacije i sl.).− Pristupiti izradi novih zakonskih akata koja uređuju ovu materiju.2.11.2. Mjere za smanjenje seizmičkog rizikaU uslovima zemljotresne ugroženosti Republike, dva bitna zahtijeva za obezbjeđenje adekvatne seizmičke sigurnostiizgrađene sredine su sljedeća:Uvođenje aseizmičkog upravljanja fondom postojećih objekata (u smislu dijagnoze njihove seizmičke sigurnosti) ustandardno urbanističko planiranje. Naznačena problematika mora predstavljati područje suštinske i dugoročnebrige društvene zajednice, na svim nivoima (od lokalnog do državnog), čemu se mora pristupiti hitno, organizovano,Strana 148

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtefikasno i efektivno. Na taj način, sistematski bi se prišlo rješavanju tri ključna problema: 1) Nedovoljne seizmičkesigurnosti pretežnog dijela fonda postojećih objekata. 2) Nedovoljnog uvažavanje zahtjeva zemljotresne otpornosti isigurnosti prilikom promjene namjene, nadgradnje i rekonstrukcije objekata. 3) Nedostatka adekvatne zakonske itehničke regulative, primjerene savremenim konceptima seizmičke evaluacije i ojačanja ovih objekata, kao inedostatka prostornih i urbanističkih planova u kojima se ovaj problem riješava na adekvatan način.Makro i mikrozoniranje i kartiranje vulnerabiliteta (zasnovanog na adekvatnim istraživanjima). Pored korišćenjadrugih uobičajenih karata, u planiranju zemljotresne zaštite na urbanom nivou, obavezno treba koristiti i: 1) Mapeseizmičkog makro i mikrozoniranja pratećih seizmički indukovanih geoloških hazarda (za pojave likvifakcije, odrona,klizišta i dr). 2) Mape seizmičkog vulnerabiliteta zgrada i drugih objekata komunalne infrastrukture, koje adekvatnoprikazuju sadašnje stanje, primjenom savremenih metodologija istraživanja u ovim oblastima.Kao osnovna područja integralnog pristupa smanjenju seizmičkog rizika, mogu se označiti:− Utvrđivanje seizmičkog rizika i njegovog prihvatljivog nivoa.− Aseizmičko projektovanje i izgradnja objekata i infrastrukturnih sistema.− Prostorno-urbanističko planiranje u seizmičkim uslovima.− Mitigacija (ublažavanje) seizmičkog rizika kroz zakonodavno i institucionalno-organizaciono prilagođavanje.− Pripremljenost na zemljotres, u širem i savremenom značenju.− Korišćenje integrisanog informacionog sistema sa bazom podataka o prostoru i izgrađenoj sredini (GIS&IS).2.12. Osnove zaštite od interesa za odbranu2.12.1. Odbrana i zaštitaPrema projekciji budućeg razmještaja kompleksa za potrebe snaga bezbjednosti Crne Gore predviđa se smanjenjeopsega površina i njihovo prestrukturiranje za civilne potrebe urbanizacije.Smjernice za organizaciju budućeg razvoja prilagođavanja potrebama odbrane i zaštite odnose se uglavnom na opšteuslove i uslove planiranja mjera zaštite.Opšti uslovi obuhvataju uređenje teritorije za potrebe odbrane i zaštite od raznovrsnih izazova, rizika i prijetnji,obezbjeđenje prostornih uslova za funkcionisanje kompleksa u kojima se nalaze objekti od posebnog značaja zaodbranu i zaštitu, te uređenje posebnih prostora – rezervacije lokacija za potrebe Vojske.Infrastruktura se prilagođava potrebama odbrane i zaštite prema kriterijumima datim u odgovarajućoj studiji SS-AE.Uslovi planiranja mjera zaštite obuhvataju sljedeće grupe mjera:− Smanjenje povredivosti urbanističkih i građevinskih sadržaja− Brza revitalizacija sadržaja nužnih za život i rad, odbranu i civilnu zaštitu− Obezbjeđenje zahtjeva za uspješnu realizaciju mjera civilne zaštite, s naglaskom na preventivni karakter.Prostornim planovima utvrđuju se urbanističko-tehnički uslovi izgradnje skloništa, potrebe usklonišnom prostoru, vrsti skloništa, kapacitet, otpornost, mikrolokaciju, mirnodopska namjena, položaj u odnosuna površinu tla i dr. Obim zaštite skloništa je od neposredne zavisnosti utvrđenog stepena zaštite određenoggradskog naselja i ekonomskih mogućnosti. Prema tome, pri planiranju skloništa treba imati u vidu da su opštine uCrnoj Gori, u odnosu na procjenu ugroženosti i povredljivosti prostora, sa aspekta zaštite, svrstane u tri kategorije,što je značajno sa aspekta određivanja vrste i otpornosti skloništa. Preporučuje se „isključivo” planiranjedvonamjenskih skloništa i to: u opštinama prve kategorije skloništa osnovne zaštite otpornosti od 100 kPa do 200kPa, druge kategorije skloništa osnovne zaštite od 100 kPa i opštine treće kategorije, jednostavnija skloništa samanjim stepenom zaštite, tzv. dopunska skloništa i zakloni.Kroz prostorno i urbanističko planiranje treba razriješiti problematiku lokacije zbornih mjesta prihvata, odnosnomjesta prikupljanja stanovništva predviđenog za evakuaciju, propusnu moć i vrste saobraćajnica koje će koristiti zapotrebe prevoza kod evakuacije, uređenje teritorije i druge sadržaje koji će pratiti planska rješenja.Radiološko-hemijsko-biološka zaštita (RHB) uspostavlja se kroz razvijenu saobraćajnu mrežu za brzu evakuaciju saprostora ugroženog RHB agensima, lokacija zdravstvenih i drugih ustanova za prihvat i hospitalizacijuStrana 149

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtkontaminiranih, kroz planiranje vodosnabdijevanja za dekontaminaciju, za gradnju objekata, za dekontaminacijulaboratorija i dr.Zaštita i spasavanje od požara sprovodiće se kroz urbano rješenje protivpožarnih puteva i prilaza vodnim objektima,smanjenje požarne opterećenosti protivpožarnih prepreka, uslova za efikasnu intervenciju vatrogasnih snaga, dobrodimenzionisanje vodovodne i hidrantske mreže, lokacije vatrogasnih objekata, obezbjeđenje sistema veza i dr.Zaštita i spasavanje od eksplozija organizovaće se kroz određivanje prostora za uništavanje neeksplodiranih ubojnihsredstava (NUS), ukopavanje radiološko-hemijskih sredstava i dr.Asanacija terena sprovodiće se kroz određivanje prostora za masovna sahranjivanja ljudi i uginule životinje, objektekomunalnih službi, prostore za uništavanje ili uklanjanje svih štetnih i otpadnih materija i materijala.Zaštita i spasavanje iz ruševina organizovaće se preko karakteristika gradskih saobraćajnica, karakteristikaprocijenjenih ruševina i ostalih elemenata datih kroz uređenje urbane strukture.Zaštita i spasavanje od poplava organizovaće se kroz obezbjeđenje prilaza za brzu intervenciju na prostoru plavljenja,kroz gradnju objekata za efikasnu zaštitu od poplava i odbrana od poplava, posebno za zone plavljenja nizvodno odakumulacija i dr.Opšti zaključak sa preporukom za organizovanje sistema odbrane i zaštite zasniva se napretpostavkama: da raznovrsni izazovi, rizici i prijetnje bezbjednosti Crne Gore, mogućnosti nastanka akcidentnihsituacija, elementarnih nepogoda, tehničko-tehnoloških katastrofa i sl. na određenom prostoru, mogu izazvatisložene pojave, sa teškim posljedicama po stanovništvo, materijalna i kulturna dobra, te da subjekti društva nijesu udovoljnoj mjeri organizovani za akcije zaštite i spasavanja većih razmjera. Iz navedenog proizilazi da pripreme zaodbranu i civilnu zaštitu, kao cjelovit sistem, treba integralno organizovati i planski sprovoditi, kako za mirnodopskeuslove, tako i za uslove ugrožene bezbjednosti, u nadležnosti Ministarstva odbrane Crne Gore.Strana 150

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3. SMJERNICE I MJERE ZA REALIZACIJU PROSTORNOG PLANA3.1. Način, faze i dinamika realizacijePPRCG će se realizovati preko sektorskih strategija i razvojnih programa po oblastima, sprovođenjem pojedinihsegmenata PPRCG preko opštinskih planova i programa te izvođenjem projekata i programa opštinskog imeđuopštinskog razvoja po razvojnim zonama. Naravno, krajnja tačka je izvođenje projekata i programa uprekograničnoj (međunarodnoj) saradnji u prekograničnim razvojnim zonama.Dinamika realizacije Prostornog plana, zavisiće od brojnih faktora, među kojima će presudni biti stope privrednograsta, obim inostranih investicija i uravnoteženje razvoja po regionima.Faze realizacije plana, za period do 2020. godine, utvrdiće Skupština RCG, donošenjem petogodišnjeg programashodno članu 14. Zakona o planiranju i uređenju prostora. U prvom petogodišnjem programu najznačajnija pitanjasu: poboljšanje saobraćajne mreže, poboljšanje stanja životne sredine, uspostavljanje i/ili poboljšanje centralnihfunkcija po gradovima i naseljima i razvoj sistema energetike. Značajno je i uspostavljanje informacionog sistemaPPRCG, za poslove evidentiranja i planiranja prostornih činjenica i praćenje prostornog razvoja.Smjernice za donošenje programa su:− Srednjoročni planski ciljevi, prioriteti i razvojne politike sa sastavnim mjerama;− Poštovanje i primjena obaveza koje proističu iz međunarodnih ugovora i konvencija;− Način usklađivanja važećih prostornih planova i razvojnih programa sa planskim ciljevima i prioritetima ovogProstornog plana;− Organizaciono-institucionalna podrška ostvarivanju Prostornog plana, u prvom redu nadležnih državnihorgana, lokalne samouprave, naučnih i stručnih institucija ovlašćenih za obavljanje poslova praćenja iostvarivanja plana;− Formulisanje načina izvještavanja o stanju uređenja prostora prema članu 13. Zakona o planiranju i uređenjuprostora, propisivanje postupka, određivanje nadležnih organa, ovlašćenih organizacija i institucija;− Stvaranje baza podataka i sistema pokazatelja za praćenje i ocjenu ostvarivanja Prostornog plana.Za ostvarivanje razvojnih opredjeljenja koja su definisana u Prostornom planu, kao priritetno se izdvajaju aktivnosti:− Integralni razvoj Sjevernog regiona, koji uključuje saobraćajno uvezivanje i omogućavanje novih, inovativnih idugoročno perspektivnih privrednih grana u skladu sa humanim resursima;− Poboljšanje stanja životne sredine sa infrastrukturnim komunalnim opremanjem izgradnjom sistemaprečišćavanja otpadnih voda, izgradnjom međuopštinskih sanitarnih deponija čvrstog otpada i smanjivanjezagađenja vazduha, od strane krupnih industrijskih sistema;− Postizanje dogovora Republike Crne Gore sa susjednim zemljama o saobraćajnim pravcima, zajedničkoj zaštitiživotne sredine i izgradnji energetskog sistema;− Sprovođenje odrednica PPRCG sa detaljnim opredjeljenjima u Prostornim planovima opština Prostornihplanova područja posebne namjene.3.2. Smjernice za sprovođenje plana i etapnost ostvarivanja Prostornog planaSvi učesnici u procesu sprovođenja opredjeljenja definisanih u Prostornom planu Republike, kao opšte osnoveorganizacije i uređenja prostora, treba da se pridržavaju smjernica i ispune preduslove, kako slijedi:−−−Poštovanje i primjena obaveza koje proističu iz međunarodnih ugovora i konvencija;Usklađivanje prostornih planova jedinica lokalne samouprave sa opredjeljenjima utvrđenim u Prostornomplanu Republike, kako bi se, uz uvažavanje određenih specifičnosti, zaokružio sistem prostornog planiranja uRepublici i osigurala komplementarnost funkcija prostornog planiranja na svim nivoima. To nameće potrebuutvrđivanja jedinstvene sadržine svih prostornih planova, kao uslova za primjenu zajedničkih parametara,kriterijuma i standarda kod planiranja, uređivanja i korišćenja prostora u funkciji razvoja;Usklađivanje razvoja privrede i društvenih djelatnosti sa opredeljenjima utvrđenim u Prostornom planuRepublike, kako bi se obezbijedio skladan razvoj i eleminisali konflikti u njihovom razvoju;Strana 151

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt−−−−−−−−Usklađivanje planova razvoja pojedinih djelatnosti sa opredeljenjima Prostornog plana Republike, uzdosljedno poštovanje zahtjeva za zaštitu životne sredine i kriterijuma za smanjivanje seizmičkog rizika. Uskladu sa tim, nužno je prije otpočinjanja realizacije nekih krupnih objekata, a posebno objekata iz oblastikapitalne infrastrukture (saobraćaja i energetike), izvršiti studijska istraživanja opravdanosti i izvodljivostitakvih opredeljenja, ne samo sa aspekta društveno-ekonomske opravdanosti, nego i sa aspekta cjelishodnostiprostornog razmještaja tih objekata i njihovog uticaja na životnu sredinu;Izdvajanje u prostornim planovima jedinica lokalne samouprave, saglasno opredeljenjima iz ovog Plana,građevinskih, poljoprivrednih i šumskih zemljišta i utvrđivanje uslova za njihovo uređenje i korišćenje. Uokviru tako definisanih namjena prostora, u prostornim planovima jedinice lokalne samouprave trebaprecizno odrediti: zone zaštite prirode, zone sa specifičnim namjenama, zone intenzivne poljoprivrede, zoneintenzivnog turizma i rekreacije, kao i zone od interesa za odbranu;Sprovođenje opredjeljenja iz ovog Plana treba da prati usaglašavanje odnosno izmjene i dopune propisakojima se uređuju uslovi i način korišćenja prostora, a posebno propisa o poljoprivrednom zemljštu, šumama,građevinskom zemljištu, o zaštiti prirode, voda i morskom dobru;Realizovanje opredjeljenja ovog Plana u velikoj mjeri zavisi od aktivnosti i ostvarene saradnje svih organa iinstitucija, koje operativno i kompetentno učestvuju u procesu realizacije Plana;Isto tako od posebnog je značaja kontinuitet planskog procesa, kao i činjenica da prostorne planove rade samospecijalizovane institucije kojima je to osnovna djelatnost i koje su u stanju da kod pripreme i izrade tihplanova, primjenom naučnih metoda, obezbijede trajnu vrijednost i kvalitet planova;Mjere ekonomske politike na noviou Republike, moraju biti u funkciji realizacija opredjeljenja ovog plana.Njima je, prije svega potrebno obezbijediti ravnomjeran regionalni razvoj, prvenstveno kroz brži razvojSjevernog regiona i sela;Inventarisanje prostora i formiranje jedinstvenog informacionog sistema su bitne pretpostavke savremenogplaniranja, organizacije i kontrole realizacije razvoja prostora, što zahtijeva odgovarajuće prilagođavanje,kadrovsku i tehničku osposobljenost organa i institucija za uspješno i kvalitetno obavljanje ovih poslova;Smanjenje seizmičkog rizika, primjenom aseizmičkog urbanističkog planiranja, projektovanja i građenja.Za ostvarivanje PPRCG-a kao projekta održivog razvoja jako je važan redosljed realizacije pojedinih sektorskihprograma u relizaciji definisanih prioriteta.Od infrastrukturnih projekata republičkog značaja treba realizovati autoput Virpazar-Podgorica-Mateševo,magistralni put Risan – Nikšić – Žabljak - Pljevlja, magistralni put Herceg Novi – Trebinje, obilaznice Primorskihgradova po trasi magistrale za brzi motorni saobraćaj i po usaglašavanju sa susjedima izgradnja Jadransko-jonskogautoputa. Poslije završetka rekonstrukcije pruge Podgorica – Nikšić, koja je u toku, treba izvršiti rekonstrukcijupruge Bar – Bijelo Polje, kao i rehabilitaciju pruge Podgorice - Skadar. Za potrebe kvalitetnijeg snabdijevanje vodomCrnogorskog primorja potrebno je završiti Regionalni vodovod. U Pljevljima, Podgorici i Nikšiću radi poboljšanjakvaliteta vazduha potrebno je preduzeti mjere kontrole emisije gasova iz industuskijskih postrojenja TE Pljevlja,KAP-a i Željezare Nikšić. U cilju smanjenja deficita električne energije neophodno je u skladu sa Strategijomenergetske efikasnosti sprovesti mjere racionalizacije potrošnje električne energije, a zatim u skladu sa Strategijomrazvoja energetike sprovesti aktivnosti na otpočinjanju izgradnje HE na Morači (Andrijevo, Raslovići, Milunovići iZlatica), HE Komarnica i II blok TE Pljevlja. Kao prva etapa u sprovođenju PPRCG do 2008. godine treba uraditirevizije ili izrade Prostornih planova opština i revizije Prostornih planova područja posebne namjene.Kao prve projekte u okviru razvoja Sjevernog regiona i njegovog povezivanja sa ostalim razvijenijim regionimaCrne Gore predlažu se unaprjeđenja saobraćajnog povezivanja putevima: Pljevlja – Žabljak - Nikšić (rekonstrukcijaregionalnog puta Pljevlja – Žabljak i izgradnja magistralnog puta Žabljak – Duži-Most preko Komarnice-veza namagistralni put Nikšić-Plužine u mjestu Živa) sa priključkom za Šavnik; Pljevlja – Bijelo Polje (rekonstrukcijaregionalnog u magistralni put Pljevlja – Bijelo Polje). Na zaštiti Tare i životne sredine Mojkovca treba završiti radovena sanaciji i konzervaciji jalovišta rudnika Brskovo.U Središnjem regionu zbog značaja zaštite Skadarskog jezera i kvaliteta životne sredine u Bjelopavlićkoj i Zetskojravnici kao i Cetinjskog polja treba realizovati uređaje za prečišćavanje komunalnih i industrijskih otpadnih vodaNikšića, Danilovgrada, Podgorice i Cetinja, kao i regionalnu sanitarnu deponiju čvrstog otpada u Podgorici.U Južnom regionu sve izraženiji problem ugrožavanja kvaliteta životne sredine u Boki Kotorskoj treba rješavatizavršavanjem integralnog kanalizacionog sistema i dispoziciju otpadnih voda iz Zaliva. Zbog unapređenjaprekogranične saradnje i podrške turizmu Boke Kotorske treba izgraditi magistralni put Herceg Novi – Trebinje. Ucilju rješavanja uskih grla na postojećoj magistrali izgraditi obilaznice Primorskih gradova po trasi magistrale za brzimotorni saobraćaj.Strana 152

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.3. Smjernice za korišćenje zemljišta i zemljišna politikaZemljište je osnovni prirodni resurs Republike Crne Gore. Planski zadatak je racionalno korišćenje, što ujednopodrazumijeva i njegovo očuvanje, zaštitu i unaprjeđenje.Neophodna je zaštita poljoprivrednog i šumskog zemljišta, pejzaža, posebno zemljišta na teriotoriji nacionalnih iprirodnih parkova slivova, izvorišta, vodotoka a posebno njihovih graničnih djelova, svih obalnih područja jezera imora, arheoloških nalazišta, kulturnog nasljeđa i ne manje važno, potrebno je zaštititi i produktivno zemljište uurbanim i ruralnim naseljima;U cilju korišćenja prostora, potrebno je odrediti smjernice za očuvanje prostora i korišćenje:− Prostora za provlačenje krupne infrastrukture;− Zemljišta za korišćenje i eksploataciju rudnih nalazišta;− Gradskog građevinskog zemljišta za razvoj gradova;− Prostora za energetske i vodoprivredne akumulacije.Unaprjeđenje zemljišta je neophodno izvršiti u cilju njegovog daljeg korišćenja i zaštite. Prioritet u smislurevitalizacije i sanacije ima zemljište iskopa, jalovišta, kamenoloma i pozajmišta građevinskog materijala, kao i onodevastirano erozijama i bujicama. Na zagađenom zemljištue je neophodno izvršiti sve mjere daljeg sprječavanja togpocesa.Zemljišna politika je prerogativ države, kako u oblasti ostvarivanja nacionalne (državne) prostorne politike (naprimjer, kroz urbanističko ili regionalno planiranje), tako i u oblasti uređenja odnosa na tržištu. Za njenu aktivnupolitiku odlučujuće je važno da javni sektor, tj. država i lokalne zajednice, ostane vlasnik najvećeg dijelagrađevinskog (urbanog) zemljišta koje je potrebno za razvoj privrede i društvene infrastrukture. U Crnoj Gori jošnema zaokružene i konzistentne zemljišne politike, a za određivanje svega što treba da bude sadržaj te politike(osnovni principi, ciljevi, instrumenti, institucionalna podrška i dr.) neophodno je preduzeti sljedeće:− Izvesti analizu stanja i trendova na području uređenja prostora, prometa, upravljanja i gazdovanja zemljištem;− Identifikovati, opisati i analizirati moguće ciljeve zemljišne politike;− Identifikovati i definisati opšte i posebne instrumente koje bi bilo moguće upotrijebiti za dostizanjeopredijeljenih ciljeva zemljišne politike;− Proučiti izvodljivost i efikasnost različitih mjera i instrumenata u odnosu na postavljene ciljeve, ocjenomdruštvenih oportunitetnih troškova i koristi.Većinu navedenih zadataka treba da obave nadležni državni organi i organi lokalne vlasti, na osnovu nezavisnih inepristrasnih ekspertskih uvida i ocijena kompetentnih stručnih i naučno-istraživačkih institucija i organizacija.Prije toga, međutim, neophodno je da se hitno priđe formiranju odgovarajuće državne evidencije (ili više njih),odnosno podataka koji su neophodni za vrednovanje postojećeg fonda nekretnina. Ovdje prioritet ima sređivanjezemljišnog katastra, katastra objekata i drugih evidencija o nekretninama, jer bez toga nije moguće efikasnoodlučivanje o ulaganjima u prostor i upravljanje građevinskim zemljištem.3.4. Smjernice i postavke za izradu prostornih planova opština i generalnihurbanističkih planovaU skladu sa projekcijama razvoja i konceptom organizacije uređenja i korišćenja prostora Republike do 2020.godine, utvrđene su smjernice i postavke za izradu prostornih planova opština i generalnih urbanističkih planova.Prostorne planove opština i Generalne urbanističke planove centara lokalnih zajednica treba donijeti u skladu saZakonom do 2008. godine, a njhovu razradu sprovesti urbanističkim planovima detaljne razrade, vodeći računa oveličini zahvata primjerenoj specifičnostima i atraktivnostima konkretnih prostora.3.4.1. Politike za prostorni razvoj Crne GoreSaglasno konceptu policentričnog modela organizacije i regionalne diferencijacije strukture, smjernice i postavke zaizradu prostornih planova opština koje pripadaju Južnom, Središnjem i Sjevernom regionu, Planom su definisanekao politike, koje obuhvataju: namjenu površina i distribuciju aktivnosti; mrežu naselja i distribuciju stanovništva; izaštitu i unaprjeđenje prirodne sredine. Integracija regiona vrši se zajdničkom javnom infrastrukturom (autoputevi,Strana 153

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtbrze saobraćajnice, magistralni putevi, željezničke pruge, energetski objekti i dalekovodi, telekomunikacionainfrastruktura, regionalni vodovodi, regionalne sanitarne deponije i dr.). Smjernice za izgradnju ove infrastrukture, akoje se odnose na teritorije pojedinih opština, treba raditi na osnovu definisanih prostornih koncepata njihovograzvoja na nivou Republike uvažavajući potrebu njihovog integralnog i jedinstvenog razvoja.Uspostavljenim nivoom razvoja i konceptom organizacije i uređenja prostora Republike do 2020. godine, prepoznatesu razvojne zone koje zahtjevaju posebnu pažnju prilikom izrade opštinskih prostornih planova. Neke od tih zonaprostiru se na teritoriji dvije ili više opština i njihovo planiranje mora biti predmet međuopštinskog usaglašavanja.Smjernice za izradu prostornih planova opština proizilaze iz smjernica za region kome opštinapripada i odgovarajućih djelova smjernica iz prepoznatih razvojnih zona sa teritorije predmetneopštine. Ovakav metod planiranja je odabran kako bi se obezbijedio kvalitet i kontinuitet planiranja prostornograzvoja, koji bi bio fleksibilan i nezavisan od administrativne podjele.Način uspostavljanja i razvoja održivog policentričnog modela naselja, kriterijumi centralnosti, korišćenja zemljišta iizgradnje javne infrastrukture dati su Planom definisanim konceptom prostornog razvoja Crne Gore.Opštine i gradska područja.- Smjernice, kao sinteza dijela rezultata dobijenih u toku rada na izradi Prostornogplana Republike predstavljaju društveno-ekonomski okvir razvoja za opštine i njihove centre, čije ostvarivanje trebada ima za rezultat skladan razvoj Republke kao cjeline. Smjernice se odnose na opšte pravce razvoja, projekcijestanovništva i zaposlenost i sistem centralnosti, pri čemu se kao opšti indikator gustine urbanog stanovništva po hapredviđa:− za gradove preko 50.000 stanovnika, minimum 35 (poželjno 45);− za gradove od 10.000 do 15.000 stanovnika, minimum 25 (poželjno 35);− za gradove do 10.000 stanovnika, minimum 20 (poželjno 30).Kao zajedničko, treba prihvatiti zahtjev da se izgradnjom objekata u svim područjima, istaknu prirodne karakteristkei konfiguracija zemljišta. Pri tome, izgradnju ne treba predviđati u pojasevima minimalne širine 15 m duž riječne,jezerske i morske obale, a prirodne šume, koje prodiru u izgrađena gradska područja ili ih oivičavaju, trebanaglašavati, štiteći ih i ugrađujući kao gradsko zelenilo.Za područja van naselja način uređenja prostora dat je u poglavlju Uređenje pejzaža i neurbanih područja. Principi inačela izgradnje javne infrastrukture koja integriše mrežu naselje definisani su u poglavlju Razvoj privredne javneinfrastrukture.Razvojne zone definisane su na bazi dosadašnjih trendova i obrazaca razvoja, a posebno na bazi lokalnihpotencijala i ograničavajućih faktora. Za svaku zonu izkazani su samo vodeći prioriteti razvoja, ograničenja,konflikata, izazova okruženja, pragova i preduslova za razvoj. Problematika i komponente razvoja, koje su uobičajeneza sva područja razvoja, kao na primjer: stanovanje, društvena i komunalna infrastruktura, usluge, redovna zaštitasredine, itd. nijesu predmet razmatranja izuzimajući one slučajeve gdje baš te komponente igraju vodećustragegijsku ulogu u globalnom procesu razvoja.Osam speciflčnih karakteristika i obim njihovog razmatranja su kako slijedi:Pod Resursi i potencijali - prezentirani su samo oni prirodni i stvoreni resursi i potencijali koji određuju glavnekomponente programa razvoja, prepoznatih u prioritetima i funkcijama. To mogu da budu, kako specifična klima iprirodne ljepote - što predstavlja prednost za razvoj turizma, tako i prirodni mineralni resursi, što predstavljaprednost za razvoj nekih industrija ili pak visokokvalitetno zemljište, što predstavlja osnov za poljoprivredu.Pod Prioriteti razvoja - prezentirana je samo ona vrsta programa razvoja i funkcija koja može da igra ulogu lokalno,najvažnijeg pokretača razvoja. Ovim programima (komponentama) treba dati prioritet kod izbora lokacije, prirazrješavanju razvojnih i ambijentalnih konflikata, kao i time što će se njihovim potrebama podrediti globalnikoncept prostornog razvoja.Pod Ograničenja - ukazano je na one vrste razvoja i funkcija za koje zona mora biti zatvorena. Odnosi se naprograme razvoja i aktivnosti koje mogu da budu u oštrom konfliktu sa prioritetnom funkcijom.Pod Konflikti - naglašene su one konfliktne situacije i/ili područja konflikata, gdje je nemoguće izbjeći razlike uinteresima, zbog specifičnih alternativa razvoja, lokalnih karakteristika i ambijentalnih ograničenja.Strana 154

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPod Pragovi - ukazano je na one prirodne i/ili stvorene pragove prostornog razvoja koji mogu ograničiti pravilanrazvoj prioritetnih funkcija, a čije prevazilaženje treba predvidjeti i uskladiti sa fazama razvoja prioritetnih funkcija.Pod Zahtijevi okruženja - definisani su najvažniji koraci, orijentisani prema zaštiti ambijentalnih prirodnih istvorenih vrijednosti, ograničeni samo na one zahtjeve koji su prouzrokovani razvojem prioritetnih funkcijaPod Kontrola seizmičkog rizika - prezentirana je opšta težina rizika (za prioritetnu funkciju) i njene posljedice.Pod Preduslovi - ukazano je na one akcije i/ili projekte koji uslovljavaju pravilno uvođenje programa razvoja i/ilipravilno djelovanje prioritetne funkcije i čitavog sistema.3.4.2. Južni region3.4.2.1. Politike za prostorni razvoj Južnog regionaU područjima zaleđa Ulcinja, Bara i Boke Kotorske treba oformiti zone intenzivne poljoprivrede. Poljoprivreda,koristeći prednosti klimatskih uslova, treba da odgovara potražnji turizma za prehrambenim proizvodima.Maslinjake treba unaprjeđivati i štititi od transformacije u ostale vidove korišćenja zemljišta. Uz neophodne mjere zapoboljšanje rodnosti postojećih, treba podsticati podizanje novih maslinjaka. Na višim područjima treba razvijatiuzgoj stoke, posebno koza.Oko 600 ha zemljišta treba rezervisati i sačuvati za razvoj lučko-industrijskog kompleksa u Baru. Pored zone uGrbaljskom polju, treba oformiti i drugu, veću zonu, u području Bara, a manje zone u području Igala (iznadSutorinskog polja) i u blizini Ulcinja.Za nove turističke ležaje u osnovnim kapacitetima, treba obezbijediti odgovarajući prostor. Opredeljenje je da novikapaciteti budu skoncentrisani uglavnom u Ulcinju, Budvi i u području Bara i Boke Kotorske.Nacionalni park „Lovćen” i regionalni parkovi „Orjen” i „Rumija” kao i južna obala Skadarskog jezera, u okviruNacionalnog parka, treba da budu uključeni u razvoj turizma i rekreacije. Ograničeni kapacitet obale, kao i potrebada se obogati turistička ponuda, zahtijeva da se iskoriste pogodnosti susjednih planinskih masiva i jezera u svrhurekreacije, čime bi se pritisak na plaže umanjio.Različita sportska igrališta i ostale zabanve i rekreativne sadržaje treba razvijati i u turističkim centrima i urekreacionim područjima van centara. Prostornim planovima područja posebne namjene, za intenzivni razvojturizma treba utvrditi programe razvoja sportskih i ostalih sadržaja, počev od teniskih i golf igrališta, staze zajahanje, pa do lokaliteta za izlete i kampovanje u planinskom dijelu.Izgradnju vikend kuća na obali treba ograničiti samo na izabrane lokalitete, usmjeravajući je ka ruralnimpodručjima, sa ciljem da se doprinese revitalizaciji sela na padinama susjednih brda.Treba obezbijediti uslove za dinamičan razvoj Bara, koji će postati regionalni centar. S toga je, pored ostalog,potrebno podrediti prostorni razvoj potrebama lučko-urbano-industrijskog kompleksa, a strukturu uređenjaprostora, pogotovo kod tehničke infrastrukture, planirati na način da grad bude u stanju da sa lakoćom prihvatirazvoj.Ulcinj treba da se razvija kao centar prostrane turističke zone, i istovremeno, zone intenzivnog poljoprivrednograzvoja. Svojim servisima Ulcinj treba da podrži intenzivni poljoprivredni razvoj posebno mediteranskih kultura ikombinovanog načina proizvodnje soli, pa je, u tom smislu potrebno kontrolisati razvoj ostalih djelatnosti, posebnoonih koji zagađuju životnu sredinu, a Vladimir, kao lokalni centar, usmjeriti ka razvoju poljoprivrednih servisa.Budva treba da postane prvorazredni turistički centar na međunarodnom nivou. Umjeren porast smještajnihkapaciteta treba da prati brži razvoj aktivnosti vezanih za turizam u sferi kulture, zabave i trgovine. Rekonstrukcija irevitalizacija spomeničnog fonda, glavni je zadatak, a u isto vrijeme i preduslov za uspješan razvoj Budve, čije jeistorijsko nasljeđe posebna atrakcija ovog područja.Strana 155

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtSkladan razvoj gradova u zalivu Boke Kotorske treba obezbijediti kroz odgovarajući prostorni plan i jakumeđuopštinsku saradnju. Predviđa se da će ovi gradovi uspostaviti snažnu konurbaciju, zasnovanu na dobrokoordiniranim programima razvoja. Kotor treba da bude centar poslovnih, naučnih i kulturnih aktivnosti; Tivat,čiji će razvoj biti povezan sa razvojem industrije i vazdušnog saobraćaja, centar za turizam na području Luštice; dokće Herceg-Novi biti glavni turistički centar, specijalizovan za zdravstveni turizam, sa kulturnim funkcijama kaovažnom komponentom njegovog razvoja.Ruralna naselja treba zaštititi od dalje degradacije, a ona na padinama revitalizovati, tako da prihvate stanovanje iza poljoprivredno stanovništvo i za stanovništvo zaposleno u naseljima na obali.Kvalitet voda priobalnog mora treba kontrolisati. Pored obavezne izgradnje kanaliacionih sistema sa tretmanomotpadnih voda, mora se, u svakom slučaju, spriječiti ispuštanje otpadnih voda sa brodova direktno u more.Treba dobro održavati ekološki koridor duž linije primorskih planina, a padine, okrenute ka moru, pošumljavati.Šume i postojeće i novozasađene, uključujući i specifičnu mediteransku vegetaciju (makija), treba da imaju statuszaštitnih šuma, posebno u brojnim bujičnim područjima.U priobalnom dijelu Ulcinjskog polja treba kontrolisano upotrebljavati podzemne vode u poljoprivredi, kako bi seizbjegla salinizacija zemljišta.Zaštiti pejzaža u cjelini treba posvetiti naročtu pažnju. Pejzaž treba štititi kroz izdvajanje zona specijalne zaštite, zakoje će se izgradnja pažljivo planirati. Eksploataciju postojećih i otvaranje novih kamenoloma treba staviti podstrogu kotrolu i isključiti iz zone intenzivnog razvoja turizma. Posebnu pažnju treba posvetiti projektu brzesaobraćajnice duž Primorja, na potezu Herceg-Novi-Bar-Ulcinj. U području Ulcnja treba obustaviti svakueksploataciju pijeska u zonama naznačenim za razvoj turizma.Izgrađena i otvorena područja, koja iz zaleđa treba da prodru sve do obale mora, treba jasno razgraničiti, odvajajućirelativno širokim otvorenim prostorima pojedine zone intenzivnog turističkog i urbanog razvoja. Takvi prekidi ukontinuitetu izgrađenosti posebno su potrebni između Budve i Petrovca i Čanja i Bara, između Bara i turističke zoneUlcinja, te u području Boke Kotorske.Na području Regiona treba:− u opštinama Ulcinj i Kotor sa podmorjem obezbijediti uslove za nastavak istraživanja nafte, kako upodmorju tako i zaleđu;− izgraditi regionalni vodovod za Primorje dovođenjem vode iz basena Skadarskog jezera;− izgraditi kolektore za prečićavanje otpadnih voda;− ustanoviti sistem prikupljanja komunalnog otpada za cio Južni region i stanice za reciklažu, kao i regionalnihsanitarnih deponija neiskoristivog otpada;− ograničiti investiranje u industrijske kapacitete bazne hemije, metalurgije, rafinerija nafte i petrohemijskihpogona, metalurških objekata;− ograničiti sječu drveta osim u uslovima sanitarne sječe koja je kontrolisana od strane ekološke policije;− ograničiti primjenu agrohemijskih sredstava u poljoprivrednim rejonima Sutorine, Grblja i Ulcinjskog polja;− zabraniti prenamjenu kulturno-istorijskih objekata i objekata od nacionalne vrijednosti.3.4.2.2. Razvojne zone Južnog regionaRazvojna zona: BOKA KOTORSKAOva zona, homogena sa geografskog, ambijentalnog i kulturno-istorijskog stanovišta, obuhvata podzone HercegNovi, Kotor i Tivat.Podzona HERCEG NOVISa područjima specifične problematike obuhvata: Njivice, Igalo i Sutorinsko polje (A), Herceg Novi (B), Zelenika—Bijela (C), priobalje na otvorenom moru, poluostrvo Luštica (D).Resursi i potencijali: izgrađeni kapaciteti zdravstvenog centra i kompleks plodnog poljoprivrednog zemljišta (A);atraktivan gradski ambijent sa starim istorijskim jezgrom (B); slikoviti niz malih naselja duž obale, i izgrađeniStrana 156

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtkapaciteti brodogradilišta (C), slikoviti ambijenti Luštičkih sela sa neizgrađenim prostorima za razvoj turizma(pjeskovite plaže i kamenite obale), tradicionalne poljoprivredne proizvodnje mediteranskog tipa, fortifikacijskiobjekti na Arzi i Lastavici, oslobođeni kompleksi koji se više ne koriste u vojne svrhe (D).Prioriteti razvoja: funkcija turizma sa zdravstvenom komponentom i intenzivna poljoprivreda (A); funkcijekulturnog i uslužnog centra i cjelogodišnji turizam (B); proizvodne funkcije vezane za brodogradilište, proizvodnozanatstvo i stanovanje (C), turizam i specijalizovana poljoprivreda (D).Ograničenja: U Njivicama, Igalu i Sutorinskom polju: strogo ograničiti bilo kakve industrijske funkcije i ograničitidalju ekspanziju komercijalnog turizma; ograničiti sve programe razvoja (uključujući stanovanje) u zonizdravstvenog centra; u Sutorini, sprovoditi samo programe koji su strogo povezani sa obrađivanjem zemljišta ikorišćenjem u sportsko rekreativne svrhe, bez izgradnje objekata za stanovanje.U Herceg Novom: ograničiti lociranje novih industrijskih postrojenja; izmjestiti postojeće aktivnosti industrijskogkaraktera u područje C; ograničiti dalje povećanje gustine stambenom i turističkom izgradnjom.Na potezu Zelenika - Bijela: ograničiti razvoj luke Zelenika na djelatnosti koje ne ugrožavaju elemente životnesredine i u istom smislu ograničiti dalji razvoj brodogradilišta Bijela.Na poluostrvu Luštica: ograničiti izgradnju objekata koji na bilo koji način mogu ugroziti visoku vrijednostprirodnog i kulturnog pejzaža i režim korišćenja Luštice kao planiranog spomenika prirode.Konflikti: U čitavoj podzoni postoji konflikt između izgrađenosti i nivoa koncentracije raznih funkcija, s jedne, ivisokog seizmičkog hazarda, s druge strane, kao i konflikt između ograničenog prostora i potreba za ekspanzijom imodernizacijom saobraćajnog sistema (uključujući kontinuiranu pješačku komunikaciju od Igala do Zelenikeugroženu sadržajima kupališta).U Igalu i Sutorinskom polju prisutni su: konflikti između izuzetne privlačnosti područja za intenzivan,multifunkcionalan razvoj i zahtjeva zdravstvenog centra; konflikt između arhitektonskih ambicija i vrijednostiprirodnog pejzaža i konflikt interesa i prioriteta između zdravstvenog i komercijalnog turizma.U Herceg Novom sagledani su: konflikt između već postojeće gustine izgrađenosti i očekivanja turista, u pogleduambijentalnih vrijednosti i vrijednosti pejzaža; turistički smještajni kapaciteti i stambena izgradnja, nasuprotkapacitetu plaža; konflikt između trendova daljeg rasta i postojećeg ograničenja prostora; razni konflikti usvakodnevnom djelovanju prioritetnih funkcija, prouzrokovani preizgrađenošću na pojedinim lokalitetima.U podzoni Zelenika i Bijela prepoznati su: konflikt Luke Zelenika sa naseljskom, saobraćajnom i turističkominfrastrukturom, kao i zaštitom životne sredine; konflikti između već razvijenih funkcija brodogradilišta, zaštiteživotne sredine i turizma; konflikt između pejzaža i ambijenta Boke i razvoja industrije na obalnoj liniji i konfliktširokih razmjera između opštih potreba za zaštitom jedinstvenih kvaliteta sredine i štetnih industrija.Pragovi: U čitavoj podzoni, nedostatak zemljišta za razvoj i potreba da se dio planirane stambene izgradnje locirana nižim padinama brda, zahtijevaće suštinsko prestruktuiranje sistema komunalne infrastrukture. Najkritičnijifunkcionalni prag je vodosnabdijevanje, kao i neadekvatna putna mreža, uključujući tranzitnu saobraćajnu liniju -Jadransku magistralu. Dok se ne riješe saobraćajni problemi, treba razmotriti opravdanost realizacije svih važnijihprojekata.Zahtjevi okruženja: Puna zaštita lokalne mikroklime, do čije promjene može doći zbog veće gustine izgradnje, ipromjene prostornih karakteristika Sutorinskog polja i zaštita lokalne sredine od zagađivanja vazduha i buke (A);zaštita i revitalizacija Starog grada i drugih kulturnih i arhitektonsih obilježja (B); zaštita od buke i zagađenja oddjelatnosti brodogradilišta i luke, kao i kontrola odlaganja otpadnih materija (C); formiranje Nacionalnog parka„Orjen” uz odgovarajuću saradnju sa susjednim opštinama i državama; zaštita morske vode od zagađenja (A, B i C).Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda zahtijeva ispunjenjeodređenih uslova: poboljšanje pristupačnosti, organzovanje otvorenih prostora i izolacionih pojaseva, evakuisanjeopasnih aktivnosti i skladišta zapaljivih materijala i eksploziva iz područja, ograničavanje izgradnje novih objekata —bez istovremenog stvaranja susjednih otvorenih površina; projektovanje objekata i zgrada u skladu sa zahtjevimajednostavnosti i otpornosti na zemljotrese; izradu planova pripremljenosti za slučaj zemljotesa i uspostavljanjesistema i mehanizma pripremljenosti, što je, obzirom na povredljivost urbanog sistema cijele Boke Kotorske,posebno važno.Strana 157

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPreduslov: Definisanje zona pod specijalnom zaštitom u zoni mineralnih izvora i blata (A); formiranje posebnogtijela koje će imati ovlašćenja da kontroliše razvojne aktivnosti i mjere zaštite, u sve tri podzone (A, B i C).Podzona KOTORSa područjima specifične problematike obuhvata: unutrašnji dio Zaliva, sa gradom Kotorom i drugim naseljima(Perast, Risan, Prčanj i dr.) (A); Grbaljsko i Mrčevo polje (B) i priobalje opštine uz otvoreno more sa naseljimaTrsteno, Žukovica i Bigovo (C) .Resursi i potencijali: Veliki broj kulturno-istorijskih spomenika, grad Kotor sa statusom kulturnog dobrasvjetskog značaja i kapaciteti specijalizovanih zdravstvenih institucija (A); formirane proizvodne i društvenefunkcije, servisi i opremljenost područja uključujući lučke kapacitete, i dobru povezanost sa aerodromom u Tivtu(A); kompleksi plodnog poljoprivrednog zemljišta (B), raspoloživi prostor za industrijsku zonu, koja je u formiranjuu Grbaljskom polju Kotorske opštine (B), slikoviti ambijenti sela Donjeg Grblja sa neizgrađenim prostorima za razvojturizma, tradicionalne poljoprivredne proizvodnje mediteranskog tipa i morskog ribarstva (C).Prioriteti razvoja: Turizam, uključujući specifičan vid zdravstvenog turizma u području Prčnja; funkcije kulturnogi akademskog centra šireg značaja, kao i funkcije uslužnog centra; pomorstvo i pomorska privreda, sa tehnološkimunaprjeđenjem luka Risan (putnički, turistički i ograničeni robni saobraćaj) i Kotor (za putnički i turističkisaobraćaj) i njihovom specijalizacijom (A); tehnološki visokospecijalizovana i neškodljiva industrija, intenzivnapoljoprivredna proizvodnja s orjentacijom na izvoz (koristeći blizinu aerodroma Tivat) i šire turističko tržišteGrbaljskog polja (B); turizam i specijalizovana poljoprivreda (C).Ograničenja: Ograničenje stambene, turističke i druge izgradnje koja ugrožava prepoznate vrijednosti kulturnoistorijskognasljeđa i vrijednosti. Dalje ograničavanje razvoja industrijskih i prerađivačkih funkcija, izuzimajućilokalne zanatske pogone – mala privreda, ograničavanje razvoja luke Risan i Kotor na djelatnosti koje ne ugrožavajuelemenata životne sredine (A). Ograničenje urbanizacije u industrijskoj zoni za sve programe, izuzev industrijskih(B). Ograničenje stambene izgradnje - samo za potrebe poljoprivrednih proizvođača, kao i zabrana izgradnje kuća zaodmor (B). Ograničenje izgradnje objekata koji na bilo koji način mogu ugroziti visoku vrijednost prirodnog ikulturnog pejzaža (C).Konflikti: U čitavoj podzoni postoji opšti konflikt između potreba razvoja, s jedne, i zaštite sredine i prirodnog ikulturnog pejzaža Boke Kotorske, s druge strane. Konflikt između potreba saobraćaja i ideje o izgradnji mosta naVerigama sa priključcima, s jedne i pejzažnih vrijednosti Boke Kotorske, s druge strane.Dosadašnim razvojem uspostavljeni su konflikti između: intimnosti istorijskih urbanih ansambala i potrebatranzitnog saobraćaja; konflikti između jedinstvene mješavine prirodnih i kroz istoriju stvorenih pejzaža, s jedne, imodernih obrazaca razvoja i arhitektonskih/građevinskih oblika, s druge strane; konflikt između zahtjeva zaštitekulturno-istorijskih vrijednosti (i oblika) i modernih funkcionalnih zahtjeva; konflikt između interesa i naglašenihželja privatnih vlasnika objekata i zemljišta, s jedne, i širih društvenih interesa u smislu pravilnog upravljanja iodrzavanja istorijskih obilježja, s druge strane; konflikt između oskudne količine zemljišta i potreba (i ambicija)razvoja (A), konflikt između aerodroma i privredne infrastrukture podignute van industrijske zone a posebno uJadransku magistralu i zaštite okruženja (B). Neprimjerenom i masovnom izgradnjom vikend kuća direktno senarušuva prepopoznati razvojni potencijal u turizmu i poljoprivredi slikovitog ambijenta sela Donjeg Grblja (C).Pragovi: Modernizacija i ekspanzija čitavog urbanog sistema i razvoj prioritetnih funkcija, zavisi od izgradnjekompleksnog sistema vodosnabdijevanja i kanalizacije - koji usmjerava otpadne vode u otvoreno more. Opšti prag zaprostorni i funkcionalni razvoj svih sistema u Boki Kotorskoj, ogleda se u kapacitetu postojeće saobraćajne mreže.Taj, veoma ograničeni kapacitet povećava seizmičku povredljivost svih primorskih funkcionalnih i privrednihsistema. Operativne potrebe aerodroma, nameću pragove u odnosu na proširenje i obrasce razvoja industrijske zone .Zahtjevi okruženja: zaštita morske vode od zagađivanja, zaštita tla od kontaminacije otpadom, smanjenje nivoabuke i zaštita prirodnog i kulturnog pejzaža.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena svih mjerapreporučenih za podzonu Herceg-Novi, i mjera formulisanih od UNESCO-a, za Stari grad Kotor i njegovuneposrednu okolinu.Strana 158

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPreduslovi: izrada programa jedinstvene politike prostornog razvoja čitave zone, obuhvatajući područja sve tripodzone, rješenje pitanja prelaza Boke Kotorske drumskom saobraćajnicom, kao i saobraćajnog otvaranja DonjegGrblja.Podzona TIVATSa područjima specifične problematike obuhvata: unutrašnji dio Zaliva, sa gradom Tivtom i susjednim naseljima (A),Tivatskim poljem i dijelom Grbaljskog polja(B), priobalje na otvorenom moru, zaliv Trašte (C).Resursi i potencijali: obale unutar Zaliva pogodne za kupališne i ostale nautičke aktivnosti te za razvojmarikultura, formirane proizvodne i društvene funkcije i dobra povezanost sa Kotorom (A); Aerodrom Tivat,formirane proizvodne funkcije, servisi i opremljenost područja, kompleksi plodnog poljoprivrednog zemljišta,raspoloživi prostor za industrijsku zonu koja je formirana u Grbaljskom polju (B) i formirani turistički kapaciteti uuvali Pržno (C), oslobođeni kompleksi koji se više ne koriste u vojne svrhe (A,C).Prioriteti razvoja: Tehnološki visokospecijalizovana i neškodljiva industrija, turizam, intenzivna poljoprivrednaproizvodnja s orjentacijom na izvoz (koristeći blizinu aerodroma) i šire turističko tržište Grbaljskog polja.Ograničenja: Prekomjerne izgradnje stambenih i turističkih objekata u priobalju i sprječavanje „zaziđivanja” obalei razvoja industrijskih i prerađivačkih funkcija, izuzimajući lokalne zanatske pogone - mala privreda.Konflikti: U čitavoj podzoni prepoznati su: opšti konflikt između potreba razvoja, s jedne, i zaštite sredine i pejzažaBoke Kotorske, s druge strane; opšti konflikt između potreba saobraćaja i ideje o izgradnji mosta na Verigama saprilaznim saobraćajnicama, s jedne, i pejzažnih vrijednosti Boke Kotorske, s druge strane; konflikt između turizma inekih specifičnih funkcija u području; konflikt između privatnih vlasnika zemljišta i njihovih želja, s jedne, iprostorno-planskog uređenja razvoja urbanizovanih i prigradskih zona, s druge strane i konflikt između tranzitnogsaobraćaja i lokalnih potreba.Pragovi: Modernizacija i ekspanzija čitavog urbanog sistema i razvoj prioritetnih funkcija, zavisi od izgradnjekompleksnog sistema vodosnabdijevanja i kanalizacije koja usmjerava otpadne vode u otvoreno more. Opšti prag zaprostorni i funkcionalni razvoj svih sistema ogleda se u kapacitetu postojeće saobraćajne mreže. Taj, veomaograničeni kapacitet predstavlja prag i povećava seizmičku povredljivost svih primorskih funkcionalnih i privrednihsistema.Zahtjevi okruženja: zaštita morske vode od zagađivanja, zaštita tla od kontaminacije industrijkim otpadom,smanjenje nivoa buke i zaštita prirodnog i kulturnog pejzaža.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena svih mjerapreporučenih za podzonu Herceg-Novi.Preduslovi: izrada programa jedinstvene politike prostornog razvoja čitave zone, obuhvatajući područja sve tripodzone i rješenje pitanja prelaza Boke Kotorske drumskom saobraćajnicom.Razvojna zona: BUDVANSKO - PETROVAČKO PRIMORJEUzani pojas u središnjem dijelu Crnogorskog primorja između morske obale i primorskog planinskog lanca u zaleđu.Resursi i potencijali: Izgrađeni turistički kapciteti, tradicija i stvorena reputacija Budve, Bečića, Miločera, SvetogStefana i Petrovca; razuđenost obale, sa specifičnim ambijentalnim karakteristikama pjeskovitih plaža; istorijskourbanicentar Budve i arheološki lokaliteti.Prioriteti razvoja: Ekskluzivni turizam sa raznovrsnom ponudom u neizgrađenim zonama (Jaz, Lučice iBuljarica), kao i podizanje kvaliteta turističke ponude u već izgrađenim.Ograničenja: Čitava zona mora da bude zatvorena za industrijske funkcije. Treba zabraniti lociranje kamenoloma ideponija otpada na obroncima planina i drugim eksponiranim mjestima. Osim toga, treba zabraniti izgradnjuvikendica u zoni, izuzimajući intervencije u okviru struktura ruralnih naselja u zaleđu priobalja, ali samo u skladu saplanovima revitalizacije ovog nasljeđa.Strana 159

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtKonflikti: Vodeći konflikt se javlja između visoke atraktivnosti aluvijalnih ravnih površina duž plaže (Slovenskaplaža, Jaz, Bečići) za razvoj turističkog smještaja i lokalno najvećeg nivoa seizmičkog hazarda u području. Prepoznatje i konflikt između interesa turističkih organizacija da imaju visoku koncentraciju turista u svakom novomhotelskom naselju i u zoni kao cjelini, s jedne, i očekivanja i želje turista da uživaju u pejzažu i u kontaktu saprirodom, s durge strane. Osim ovog, javlja se konflikt između trendova agresivnog, novog razvoja (u blizini Staroggrada Budve i Svetog Stefana) i zahtjeva za zaštitom autentičnog pejzaža.Pragovi: Postojeći izvori za snabdijevanje vodom su nedovoljni, čak za sadašnje potrebe. Najvažniji funkcionalniprag je kapacitet Jadranske magistrale koja je duž čitavog ovog područja pretvorena u primarnu naseljskusaobraćajnicu. Prilaz sa sjevera ograničen je uskim grlom u Boki Kotorskoj. U samoj zoni, već se nameće potreba zaizgradnjom puta kojim bi se zaobišlo priobalno urbanizovano područje. Za privođenje namjeni i izgradnju turističkihkapaciteta potrebno je izvršiti melioracije močvarnog zemljišta u dijelu aluvijalnih ravni Jaza i Buljarice. Specifičniprag je nedostatak radne snage za razvoj prioritetne funkcije.Zahtjevi okruženja: Zaštita pejzaža čitave zone, posebno maslinjaka; zaštita mora od zagađivanja; zaštita irevitalizacija značajnog kulturnog nasljeđa u zaleđu.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Prilagođavanje izgradnjenovih i rekonstrukcije postojećih turističkih i naseljskih struktura nivou seizmičkog hazarda, uvažavajući prihvatljiviseizmički rizik. Ovo podrazumijeva punu primjenu svih urbanističko-arhitektonskih i konstruktivnih mjera u ciljusmanjenja seizmičke povredljivosti objekata.Preduslov: Rješavanje pitanja snabdijevanja vodom i kanalisanja otpadnih voda i iniciranje izgradnje brzesaobraćajnice Crnogorskog primorja.Razvojna zona: BARSKO - ULCINJSKO PRIMORJEPojas najjužnijeg dijela Crnogorskog primorja sa Barskim i prostranim Ulcinjskim poljem. Čina ga dvije podzone Bari Ulcinj.Podzona BARResursi i potencijali: Izgrađeni kompleks Luke Bar sa pratećim sadržajima, formirane društvene funkcije, servisi iopremljenost zone; gravitaciono područje, oslonjeno na izgrađenu željezničku prugu i magistralni pravac kroz tunelSozinu; raspoloživo zemljište za ekspanziju lučkih funkcija i razvoj industrije; prostor za marinu; nekolikopjeskovitih plaža i pristupačni djelovi niske kamenite obale, kao i uz njih izgrađeni smještajni turistički kapaciteti;poljoprivredno zemljište na terasama (za proizvodnju maslina, agruma i dr.), razvoj agrošumarstva, rasadničkaproizvodnja, istorijsko nasljeđe, obuhvatajući Stari Bar.Prioriteti razvoja: Luka Bar, industrija (u oblastima proizvodnje opreme za nautičke aktivnosti, proizvodnjeprehrambenih artikala i dr.) sa slobodnom industrijskom zonom, nautički i kupališni turizam, morsko ribarstvo,poljoprivreda mediteranskog i subtropskog karaktera.Ograničenja: Razvoj turističkih kapaciteta u uticajnoj zoni Luke i industrijskih aktivnosti, ograničiti na potrebetranzitnog turizma. Ograničiti industrijske djelatnosti u skladu sa potrebama očuvanja životne sredine i prekomjernuizgradnju stambenih i turističkih objekata u priobalju i sprječavanje „zaziđivanja” obale.Konflikti: Najvažniji konflikt javlja se između kvaliteta prirodnog i urbanog ambijenta, s jedne, i proširenihindustrijskih i lučkih funkcija, s druge strane. Pri rješavanju ovog konflikta, prioritet treba dati potrebama Luke iindustrije, što je uslovljeno izradom odgovarajućih obrazaca prostornog razvoja i primjenom efikasnih mjerakontrole od zagađivanja. Prepoznat je i konflikt između Jadranske magistrale i urbanih funkcija.Pragovi: Ograničena količina slobodnog zemljišta za razvoj Luke i urbani razvoj; potreba za novim kompleksnimsistemom vodosnabdijevanja, kada se planirane funkcije prošire; potreba za sistemom za prečišćavanje otpadnihvoda; proširenje sistema javnog saobraćaja, povezujući Bar sa područjima koja imaju potencijal radne snage.Strana 160

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtZahtjevi okruženja: Zaštita mora od zagađivanja prouzrokovano radom Luke, industrijskim i gradskim otpadnimvodama; zaštita kompleksa Starog Bara i maslinjaka; zaštita priobalja od nekontrolisane izgradnje stambenihobjekata; zaštita pejzaža u cjelini.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Visok nivo seizmičkoghazarda i visoka koncentracija opreme i stanovništva, ističu povredljivost čitavog sistema, sa implikacijama naprivredu Republike. Seizmički rizik dalje će se povećavati zbog neizbježnosti lociranja lučkih i industrijskihkapaciteta na aluvijalnom zemljištu uz obalu, a djelimično i na nasutom zemljištu (lučki gatovi). Iz tog razloga,neophodno je izraditi kompleksnu studiju, koja će definisatisati sve preventivne i kontrolne mjere u oblastizemljotresnog inženjerstva, prostornog planiranja i građevinskog projektovanja.Preduslovi: definisanje međusobnih odnosa funkcija Luke, industrije i grada odgovarajućom urbanističkoplanskomdokumentacijom i prilagođavanje relevantnim međunarodnim i republičkim propisima, kako bi seudovoljilo međunarodnim standardima za rad slobodnih industrijskih zona, kao i priprema odgovarajućeurbanističke dokumentacije za Dobre Vode, Sutomore i Čanj.Podzona ULCINJResursi i potencijali: Izgrađeni turistički kapaciteti i reputacija Ulcinja kao potencijalnog međunarodnogturističkog centra; velika dužina pjeskovitih žala, sa ljekovitim svojstvima i ljekovitih mineralnih voda; etnografskespecifičnosti i istorijsko urbano jezgro Ulcinja; kompleksi plodnog poljoprivrednog zemljšta; uključujući vrijednekomplekse maslinjaka; bogata staništa faune, posebno ptica i ribe; morska solana.Prioriteti razvoja: Izgradnja turističkih objekata u području Velike plaže i specifične turističke ponude na AdiBojani; izgradnja marine; intenzivna poljoprivreda; morsko ribarstvo i proizvodnja i prerada soli; aerodrom.Ograničenja: Za lociranja bilo kakve teške i/ili štetne industrije; otvaranje kamenoloma i deponija otpada naeksponiranim padinama okolnih brda; stambene izgradnje u poljoprivrednim kompleksima, izuzev za potrebepoljoprivrednih proizvođača i prekomjernu izgradnju stambenih i turističkih objekata u priobalju.Konflikti: Uopšte uzevši - ovo je zona sa relativno ograničenim brojem razvojnih konflikata. U nekim područjimamogu se javiti konflikti između procesa urbanizacije i poljoprivrednog zemljista. Velika atraktivnost morske obale,sjeverozapadno od grada, može da prouzrokuje nekontrolisanu stambenu i turističku izgradnju u tom području,stvarajući konflikt sa prioritetnim zahtjevima okruženja. Konflikt između prava i želja privatnih vlasnika zemljišta iobjekata, s jedne, i sveobuhvatnog koncepta razvoja zone, ističući posebno potrebu rekonstrukcije Starog grada, sdruge strane.Pragovi: Ograničeni kapacitet postojećih sistema komunalne infrastrukture, posebno sistema vodosnabdijevanja isistema za odvođenje i prečišćavanje otpadnih voda.Zahtjevi okruženja: Zaštita obalne linije i pejzaža zone u cjelini; zaštita mora od zagađivanja; očuvanje karakteragrada Ulcinja, kroz završetak obnove Starog grada i cjelovite urbane strukture; podrška stvaranju Regionalnog parka„Rumija”, uz odgovarajuću saradnju sa Opštinom Bar.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena svih urbanističkoarhitektonskoi konstruktivnih mjera za smanjenje seizmičkog rizika.Preduslovi: Pažnju posvetiti zaštiti od plavljenja plodnog poljoprivrednog zemljšita i meliracionim radovima,uključujući desalinizaciju kompleksa poljoprivrednog zemljišta uz Solanu.3.4.3. Središnji region3.4.3.1. Politike za prostorni razvoj Središnjeg regionaZone intenzivne poljoprivrede treba izdvojiti u Zetskoj i Bjelopavlićkoj ravnici, Nikšićkom polju i u Nikšićkoj župi.Promjene namjene poljoprivrednog zemljišta ne treba vršiti, osim u dijelu kontaktnih zona, a kroz odgovarajućiStrana 161

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtobrazac predvidjeti za urbanizaciju naselja. Preostali dio zaštititi i ne dozvoljavati prenamjenu, naročito zemljištaviših bonitetnih kategorija.Poljoprivredne aktivnosti na ruralnom prostoru, posebno na području Katunske nahije, Grahovskog polja, Rudina,Banjana, platoa Krnova i dr. treba pospješiti. Unaprjeđenje poljoprivredne proizvodnje, moguće uz relativnoskromne investicije, treba da uspori dalju deagrarizaciju ovih područja. Od posebnog su značaja obezbjeđenje dobretehničke i društvene infrastrukture, kao i mogućnosti zapošljavanja van poljoprivrede.Eksploataciju građevinskih materijala u području Danilovgrada, treba povezati sa daljim razvojem industrijegrađevinskog materijala, pod uslovom da se, kroz odgovarajući obrazac namjene površina, razriješe potencijalnikonflikti vezani za razvoj poljoprivrede.Nalazišta bijelog boksita u opštinama Cetinje i Nikšić (Bijele Poljane) treba aktivirati do kapaciteta koji mogu daobezbijede tržište i rentabilno poslovanje. Postojeća nalazišta crvenog boksita treba unaprijediti kroz modernizaciju ipovećanje kapaciteta uz mjere zaštite životne sredine.Za potrebe novih industrijskih i skladišno-servisnih kapaciteta u Podgorici, Nikšiću i Danilovgradu trebarezervisati nove površine. Pri rezervisanju zemljišta za nove kapacitete, prevashodno treba imati u vidu izdvojenozemljište za već postojeće kapacitete. U prostornim planovima opština Kolašin i Podgorica, potrebno je rezervisatizemljište za izgradnju akumulacija u srednjem toku rijeka Morače i Cijevne.Treba dobro održavati ekološki koridor (Zeleni koridor u Crnoj Gori) duž linije planina Visitor, Komovi i Prokletije,dolinom Zete i Skadarskog jezera uz granicu Albanije i preko Rumije do Ulcinjske obale.Za rekreaciju gradskog stanovništva, treba obezbijediti prostore i van gradova. Predviđena rekreaciona područja(nacionalni, regionalni parkovi, formirana rekreaciona zona Glava Zete, Mareza i dr.).Izgradnju vikendica treba regulisati planovima uređenja prostora, usmjeravajući je ka određenim područjima.Znatan dio ove izgradnje treba usmjeriti ka ruralnim naseljima, koja su djelimično napuštena, doprinoseći da se ovanaselja održe u životu i da se sačuvaju tradicionalne forme seoske arhitekture.Razvoj Podgorice, Nikšića i Cetinja treba uzajamno koordinirati i učiniti ih komplementarnim. Blizina ispecijalizovanost Nikšića, kao industrijskog i obrazovnog, Cetinja kao kulturnog i obrazovnog centra i prijestonice,treba da smanji pritisak na širenje Podgorice, kao glavnog grada, i pomogne da se njen rast održi u dimenzijamakoje su predviđene Planom. Funkcije centra opštih i poljoprivrednih servisa i razvoj industrije, kao i centraduhovnog okupljanja (Manastir Ostrog), treba da obezbijede stabilnu poziciju Danilovgrada, kao centrapoljoprivredne zone intenzivnog razvoja.Tuzi, Golubovci, Spuž i Danilovgrad treba da postanu komponente urbane aglomeracije Podgorice,sprječavajući preveliku koncentraciju stanovništva u glavnom gradu.Sa unaprjeđivanjem plodnosti zemljišta Ćemovskog polja i Zetske ravnice teba nastaviti, kako bi se isto dovelo dokvaliteta prve ili druge kategorije. U Bjelopavlićkoj ravnici treba nastaviti melioracione radove. U slivu Skadarskogjezera treba uspostaviti regionalni sistem kontrole kvaliteta voda.Rezerve podzemnih voda treba zaštititi. Sistemi vodosnabdijevanja u Regionu, uglavnom se baziraju na upotrebipodzemnih voda, zbog čega je veoma važno zaštititi područja njihovog porijekla.Kvalitet vazduha u području Podgorice, treba dovesti na nivo koji zahtijevaju odgovarajući propisi, posebno upogledu koncentracije fluorida u vazduhu. Prioritetna su ulaganja u ekološke programe. Neophodno je ustanovljenjesistema prikupljanja komunalnog otpada za cio Središnji region i stanice za reciklažu u Podgorici, kao i regionalnihsanitarnih deponija neiskoristivog otpada. Prioritetno ulaganje u ovoj zoni mora biti u ekologizaciju proizvodnjealuminijuma u KAP-u. Potrebna je izgradnja kanalizacionog sistema za evakuaciju voda iz Cetinjskog polja (uzobezbjeđenje od poplava). Prioritetno je kompletiranje kanalizacionih sistema gradova i izgradnja sistema zaprečišćavanje otpadnih voda Nikšića, Danilovgrada, Cetinja i Podgorice. Toplifikacijom Cetinja i Nikšićatreba postići smanjenje zagađenosti vazduha ovih gradova i smanjenje sječe ogrijevnog drveta i obešumljavanjeokolnih prostora.Strana 162

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtIzgradnja zaobilaznog puta oko Podgorice (povezivanje pravca: Beograd-Podgorica sa pravcima za Nikšić, Cetinje,Bar i Petrovac) i tranzitnog puta pored Nikšića (tranzitnog saobraćaja na pravcima Podgorica- Nikšić sa pravcimaza Trebinje, Plužine i Žabljak) treba da obezbijedi dislociranje tranzitnog saobraćaja iz urbanog tkiva.Neophodno je stvoriti zaštitu od plavljenja Morače, Zete, Matice i Skadarskog jezera i investiranje u protiverozionezaštitne mjere u Gornjoj Morači i po obodu Bjelopavlićke ravnice.3.4.3.2. Razvojne zone Središnjeg regionaRazvojna zona: ZETSKO - BJELOPAVLIĆKA ZONADio središnje udoline Crne Gore, koji je veoma naglašena morfološka crta u prostoru Crne Gore i Dinarida u cjelini.Sačinjavaju je Zetska i Bjelopavlićka ravnica a u funkcionalnom smislu dvije podzone: Podgorica i Danilovgrad.Podzona PODGORICAPredstavlja prostor Zetske ravnice sjeverno od Skadarskog jezera, sa pripadajućim značajnim lokalnim centrima Tuzii Golubovci.Resursi i potencijali: Postojeći industrijski kompleksi; formirani društveni servisi i opšta opremljenost zone;plodno poljoprivredno zemljište i plantažni kompleksi voćnaka i vinograda; razvoj agrošumarstva, rasadničkaproizvodnja; društveno-politička, ekonomska i kulturna uloga Podgorice kao glavnog grada Republike i bogatstvokvalitetnih podzemnih voda.Prioriteti razvoja: Političko administrativne, naučne i kulturne funkcije centra republičkog značaja; funkcijeuslužnog centra najvišeg ranga; industrija, sa preuzimanjem vodeće uloge nosioca razvoja u drugim područjimaRepublke; intenzivna poljoprivreda; funkcije saobraćajnog centra i centra za tranzitni turizam, raspoloživost visokostručneradne snage.Ograničenja: Kontrolisanje lociranja štetnih industrija i industrija koje zahtijevaju velike površine zemljista;ograničenje i kontrola daljeg rasta bazne aluminijumske industrije.Konftikti: Vodeći konflikt pojavljuje se između trendova daljeg rasta grada, trendova koncentracije političkih iekonomskih važnih funkcija i dalje koncentracije stanovništva, s jedne, i visokog nivoa seizmičkog hazarda, sa drugestrane i potrebe za ravnomjernijim regionalnim razvojem Crne Gore. Oštar konflikt postoji između urbanizacije ipoljoprivrednog zemljišta izuzetno visokog kvaliteta. Konflikt je uočen između industrijskih aktivnosti ipoljoprivrede (zagađivanje vazduha, vode i tla) kao i između magistralmh saobraćajnica i urbanih funkcija.Pragovi: Nedostatak energije; veoma ograničeni kapacitet gradskog sistema javnog saobraćaja; ograničeni kapacitetpostojećeg osnovnog sistema infrastrukture; teška pristupačnost i nemogućnost intenzivne obrade djelovamočvarnog i povremeno plavljenje područja Mareze i zemljišta u zaleđu Nacionalnog parka Skadarsko jezero (dužsjeverne granice).Zahtjevi okruženja: Stroga kontrola deponovanja otpadnih materijala Kombinata aluminijuma i svih faktora kojiprouzrokuju aktivno i potencijalno zagađivanje, obzirom na veliki hazard zagađivanja vazduha, tla i vode, zbogmikrokimatskih uslova, posebno na području Zete; zaustavljanje dalje degradacije pejzaža i slike gradanekotrolisanom gradnjom; zaštita jedinstvenih ostataka starog grada Duklje i njihovo odgovarajuće eksponiranje ukonceptu urbanističkih planova sa izmiještanjem željezničke pruge; opremanje odgovarajućim uređajima zafiltriranje postrojenja za proizvodnju građevinskih materijala (Cijevna i sl.), koja prouzrokuju zagađenja prašinom, iliizmiještanje istih iz urbanih zona.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Usklađivanje namjenepovršina sa preporukama studija o seizmičkom mikrorejoniziranju; predviđanje gustina izgrađenosti nižih oduobičajenih, uz primjenu svih poznatih mjera kontrole povredljivosti i rizika u urbanističkom planiranju iarhitektonskom projektovanju; uspostavljanje sistema i mehanizama pripremljenosti za zemljotres.Preduslovi: Izrada programa jedinstvene politike prostornog razvoja čitave podzone, obuhvatajući kontaktnapodručja prema Danilovgradu (Spuž, Mareza i dr.) i Skadarskom jezeru; zabrana gradnje na poljoprivrednomStrana 163

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtzemljištu, izuzimajući objekte koji služe kao servis poljoprivredi; postizanje biletaralnog sporazuma sa Albanijom oregulaciji i zaštiti Skadarskog jezera, u cilju aktiviranja značajnih kompleksa plodnog poljoprivrednog zemljišta.Podzona DANILOVGRADPredstavlja prostor Bjelopavlićke ravnice, sa pripadajućim značajnim lokalnim centrom Spuž.Resursi i potencijali: Postojeći industrijski kompleksi, posebno u oblasti građevinskog materijala i mlinskeindustrije; formirani društveni servisi i opšta opremljenost zone; plodno poljoprivredno zemljište sa stočarskimfarmama (svinjogojska, živinarsk i dr.); razvoj agrošumarstva, rasadnička proizvodnja; duhovni i tranzitni turizam ibogatstvo kvalitetnih podzemnih voda.Prioriteti razvoja: Političko administrativne, obrazovne i kulturne funkcije opštinskog centra i specijalizovanavisokoškolska ustanova republičkog značaja (Policijska akademija); funkcije uslužnog centra; industrija; postojećefunkcije industrije građevinskog materijala na području Danilovgrada i Spuža; poljoprivreda; funkcije saobraćajnogcentra i centra za tranzitni turizam.Ograničenja: Kontrola lociranja štetnih industrija i industrija koje zahtijevaju velike površine zemljista.Konftikti: Između urbanizacije i poljoprivrednog zemljišta izuzetno visokog kvaliteta; konflikt između industrijskihaktivnosti i poljoprivrede (zagađivanje vazduha, vode i tla).Pragovi: Ograničeni kapacitet postojećeg osnovnog sistema infrastrukture; povremeno plavljenje zemljišta u dolinirijeke Zete; sistem za odvođenje viška voda i navodnjavanje poljoprivrednog zemljišta.Zahtjevi okruženja: Stroga kontrola deponovanja otpadnih materijala industrijskih postrojenja i svih faktora kojiprouzrokuju aktivno i potencijalno zagađivanje, obzirom na veliki hazard zagađivanja vazduha, tla i vode, zbogmikroklimatskih uslova, zaustavljanje dalje degradacije pejzaža i slike ravnice nekotrolisanom gradnjom i preradomkamena; opremanje odgovarajućim uređajima za filtriranje postrojenja za proizvodnju građevinskog materijala(Spuž, Danilovgrad i sl.), koja prouzrokuju zagađenja prašinom.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Usklađivanje namjenepovršina sa preporukama studija o seizmičkom mikrorejoniziranju uz primjenu svih poznatih mjera kontrolepovredljivosti i rizika u urbanističkom planiranju i arhitektonskom projektovanju; uspostavljanje sistema imehanizma pripremljenosti za zemljotres.Preduslovi: Izrada programa jedinstvene politike prostornog razvoja čitave podzone, obuhvatajući kontaktnapodručja prema Podgorici (Mareza i dr.), Nikšiću (Glava Zete, Bogetići i Ostrog), Cetinju (Čevo) i Kolašin; zabranagradnje na poljoprivrednom zemljištu, izuzimajući objekte koji služe kao servis poljoprivredi.Razvojna zona: CETINJSKA ZONAResursi i potencijali: Kulturno-istorijsko nasljeđe Crne Gore i specifični karakter gradskog ambijenta (prostornogi kulturnog); postojeći kompleks elektro-industrije koji već duži period ne radi; formirane funkcije servisa iopremljenost zone.Prioriteti razvoja: Funkcije prijestonice, kulturnog i akademskog centra republičkog i šireg značaja, uskopovezane sa funkcijama Podgorice; visokospecijalizovani programi na polju očuvanja kulturnih i istorijskihvrijednosti (starog urbanog jezgra Cetinja); specijalizovana turistička ponuda Nacionalnog parka Lovćen i njegovihrazvojnih zona (Ivanova korita, Mauzolej na Lovćenu i dr.).Ograničenja: Zabrana lociranja po okolinu štetne i teške industrije; stroga ograničenja za novogradnju i kontrolaarhitektonskih oblika, da bi se zadržala prostorna dimenzija i zaštitio karakter urbanog ansambla;Konflikti: Vodeći konflikt javlja se između zahtjeva za očuvanjem kulturnog nasljeđa i trendova daljeg privrednograzvoja. Konflikt je moguć između „modernih” arhitektonskih pristupa i karaktera zaštićenog urbanog tkiva. Oštarkonflikt je uspostavljen i između neplanske urbanizacije i poljoprivrednog plodnog zemljišta, čija je količina značajnosmanjena.Strana 164

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPragovi: Izgradnja sistema odvođenja atmosferskih i otpadnih voda sa uređajem za prečišćavanje, mora se smatratiprvim pragom koji treba prevazići na putu daljeg razvoja prioritetnih funkcija i grada u cjelini. Snabdijevanje vodom,posebno tehnološkom, kao i nedostatak radne snage u neposrednom gravitacionom području je prag koji takođetreba prevazići kako bi se omogućio razvoj primarnih funkcija. Oskudna količina ravnog zemljišta za razvoj grada,kombinovana sa zahtjevima očuvanja poljoprivrednog zemljišta i prirodnog i kulturnog pejzaža, predstavljaprostorni i tehnički prag za širenje grada. Alternativni pravac razvoja grada, može se usmjeriti ka nižim dljelovimaokolnih brda.Zahtjevi okruženja: Zaštita slobodnog prirodnog pejzaža oko grada i panorama duž prilaznih puteva od Podgoricei Budve, kao i duž panoramskih ruta prema Lovćenu i Kotoru; zaštita stvorenih seoskih ambijenata; kontrola svihfaktora koji prouzrokuju zagađivanje vazduha; obezbjeđenje odgovarajućeg deponovanja čvrstog otpada, evakuacijeotpadnih voda, a posebno atmosferskih voda koje povremeno izazivaju plavljenje dijela Cetinjskog polja, uz primjenuodgovarajućih tehničkih rješenja.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Smanjenje povrjedljivostisvih komponenti urbanog sistema, uz sprovođenje dodatnih mjera zaštite istorijskih i kulturnih vrijednosti;Preduslovi: Kontrola namjene i korišćenja zemljišta; povezivanje sa Nikšićem, izgradnjom magistralnog puta;poboljšanje pristupačnosti naselja u gravitacionom području i njihovo opremanje minimumom servisa.Razvojna zona: PODRUČJE SKADARSKOG JEZERAResursi i potencijali: Nacionalni park i međunarodno zaštićeno područje (Ramsarska konvencija o zaštitimočvarnog staništa), visoka ambijentalna, ekološka, pejzažna i kulturno-istorijska vrijednost (Rijeka Crnojevića,Vranjina, Lesendro, Žabljak, Virpazar i manastirski kompleksi na arhipelagu), značajna za Evropu i interesantna začitavi Svijet, kompleksi poljoprivrednog zemljišta duž sjeverne obale Jezera; bogatstvo florom i faunom, posebnoribom.Prioriteti razvoja: Turizam i rekreacija, poljoprivreda, uključujući potencijale dobijene regulisanjem nivoa voda, iribarstvo, strogo kontrolisano, radi održavanja ekološke ravnoteže.Ograničenja: Zabrana lociranja industrija koje mogu ugroziti ekološki sistem zone; zabrana upotrebe motornihplovila u zaštićenim prirodnim rezervatima, kao i duž sjeverne obale, izuzimajući naznačene koridore.Konflikti: Najvažniji konflikt je uspostavljen između saobraćajne mreže (putne i željezničke) koja presijecapodručje NP Skadarsko jezero na dva dijela. Može se pojaviti konflikt između zahtjeva projekta isušivanja zemljištavelikih razmjera i zaštite ekoloških sistema. Moguć je konflikt između potencijalnog urbanog širenja izazvanogblizinom buduće aglomeracije Podgorice, s jedne, i zahtjeva zaštite poljoprivrednog zemljišta i ekološke cjeline, sdruge strane.Pragovi: Najvažniji prag u razvoju rekreacionih objekata je nepostojanje sistema kanalizacije i sistema zaprečišćavanje otpadnih voda (izuzev Virpazara). Treba strogo zabraniti direktno ispuštanje otpadnih voda u jezero.Zahtjevi okruženja: Kompleksna zaštita prirodne sredine, posebno ekosistema Jezera (staništa ptica, mrestilišta)i obronaka okolnih planina; zaštita i obnova istorijskih arhitektonskih spomenika i obilježja, uključujući i očuvanjeslikovitih ambijenata naselja; zaštita kestenovih šuma na obroncima uz južnu obalu Jezera; sanacija zagađenog idevastiranog priobalja Jezera izazvana nelegalnom gradnjom, kao i zabrana izgradnje prljavih servisnih zona,rekonstrukcija regionalnog puta obodno po zoni (Vladimir - Ostros – Virpazar – Rijeka Crnojevića – Carev laz)Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena svih propisanihmjera kontrole u uslovima visokog seizmičkog hazarda.Preduslovi: Zaključivanje sporazuma sa Albanijom, koji pored regulacije voda Jezera i rijeke Bojane treba daobuhvati i aspekte zaštite od zagađivanja; formiranje odgovarajuće institucije koja će inicirati relevantne akcije, usmislu održavanja kvaliteta voda u susjednim zonama Podgorice i Cetinja, kao i zoni Nikšića i obezbjeđivanje plovnihputeva i pristana.Strana 165

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtRazvojna zona: NIKŠIĆKA ZONAObuhvata Nikšićko polje sa bližom okolinom.Resursi i potencijali: Već formirani industrijski kompleksi, izgrađeni elektroenergetski kapaciteti, formiranedruštvene funkcije sa univerzitetskim jedinicama, servisi i opremljenost zone; rezerve kvalitetnog boksita; značajnikompleksi poljoprivrednog zemljišta; rasadnička proizvodnja i ljekobilje; raspoloživost visokostručne i kvalifikovaneradne snage.Prioriteti razvoja: Industrija, posebno metaloprerada i mašinogradnja, sa preuzimanjem uloge nosioca razvojametaloprerade u Republici, na bazi čelka; rudnici boksita; intenziviranje poljoprivredne proizvodnje; prehrambenaindustrija; funkcije uslužnog centra visokog ranga.Ograničenja: Dalja ekspanzija industrije čelika treba da se ograniči samo na one poduhvate koji su uzajamnozavisni od punog korišćenja sadašnjeg kapaciteta.Konflikti: Najvažniji konflikt može se pojaviti između urbane i industrijske ekspanzije i zaštite poljoprivrednogzemljišta.Pragovi: Nedostatak energije predstavlja najvazniji prag razvoja; kapaciteti postojećih sistema gradskeinfrastrukture; ograničena saobraćajna pristupačnost sa sjevera i sjeverozapada.Zahtjevi okruženja: Rekultivacija površinskih kopova boksita, kao i površina ugroženih erozijom; svođenje naprihvatljiv nivo već prisutnog zagađivanja vazduha i kontaminacije poljoprivrednog zemljišta i vještačkih jezera,rješavanje otpadnih voda i čvrstog otpada.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena prostornoplanskihi projektanskih mjera, kako bi se ograničila povredljivost komponenti urbanog i privrednog sistema.Preduslovi: Obezbjeđenje dovoljnih količina električne energije; poboljšanje pristupačnosti prema Gacku i Foči,preko Durmitora, ka Pljevaljskom bazenu, kao i prema Boki Kotorskoj i Cetinju izgradnjom planiranih magistralnih ibrzih saobraćajnica; opremanje naselja u gravitacionom području neophodnim servisima; striktna kontrolakorišćenja zemljšta i zabrana izgradnje na poljoprivrednim površinama, izuzimajući onu u funkciji poljoprivrede.3.4.4. Sjeverni region3.4.4.1. Politike za prostorni razvoj Sjevernog regionaIntenziviranje poljoprivrede posebno stočarstva treba da bude glavni pravac razvoja u Regionu. Već razvijenostočarstvo na Pivskoj površi treba unapređivati, a proces razvoja nastaviti i na Jezerskoj površi, Sinjajevini, kao i uoblasti Bihora, gdje će veće farme činiti osnovu ove djelatnosti. U ostalim područjima Regiona, sa manjimkompleksima pašnjačkih površina, treba pospješivati razvoj malih farmi.Treba stvoriti uslove za kontinuirano i potpuno eksploatisanje nalazišta uglja u Pljevaljskom bazenu (Potrlica iMaočko Polje). S tim u vezi, prostorni plan opštine i Generalni plan Pljevalja treba da, kroz odgovarajuće etapiranjeu smislu korišćenja zemljišta, daju rješenja i rezervišu prostor za dislociranje korita rijeke Ćehotine, što će omogućitipotpunu eksploataciju nalazišta uglja i nesmetan razvoj grada. U isto vrijeme, neophodno je nastaviti sa adekvatnimrekultivisanjem zona iscrpljenih kopova. U Beranskoj kotlini treba obezbjediti eksploataciju uglja.Dolina rijeke Lima treba da čini zonu intenzivnog razvoja poljoprivrede. Ravno poljoprivredno zemljište u ovojdolini treba koristiti za uzgoj žitarica i stočne hrane, a strmije padine, terasirane na adekvatan način, za razvoj irehabilitaciju plantaža kontinentalnog voća posebno šljive požegače. Mješovite poljoprivredne aktivnosti treba idalje razvijati na širokom području Pljevalja, a posebno u Pljevaljskoj kotlini. Definisanjem zona zaštite ležištaminerala, treba razriješavati konflikte između eksploatacije minerala i poljoprivrede. Konsolidovanje šumskihkompleksa i pošumljavanje, koje ima za cilj stvaranje zaštitnih šuma, treba da budu glavni pravci razvoja u oblastišumarstva. Bez obzira na značajne šumske resurse Regiona, pošumljavanje i unaprjeđenje degradiranih šuma jeStrana 166

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtneophodno, i sa aspekta reprodukcije i sa aspekta zaštite od erozije i klizanja terena, posebno u područjima vodnihakumulacija.Treba dobro održavati ekološki koridor (Koridor Jugoistočnih Dinarida u Crnoj Gori) koji obuhvata zonunacionalnih parkova Durmitor, Biogradska Gora, Prokletije i regionalne parkove Ljubišnja, Sinjajevina saŠarancima, Komovi i Visitor sa Zeletinom.Prostornim planovima opština treba rezervisati zemljište za izgradnju naznačenih hidroenergetskih sistema,formulišući regulative o namjeni ovog zemljišta u periodu do početka izgradnje akumulacija. Istražiti mogućnostiizgradnje malih akumulacija, na pritokama glavnih rijeka, koje bi se koristile za proizvodnju energije, kao iregulisanje riječnih tokova i obezbjeđenje voda potrebnih poljoprivredi.Razvoj turizma u Regionu, a posebno zimskog, treba usmjeriti na formiranje centara dovoljno jakih da privukuturiste, obezbjeđujući im odgovarajući nivo usluga. Napore treba skoncentrisati na razvoj dva velika centra, od kojihbi jedan bio Žabljak, za područje Durmitora, a drugi Kolašin, za područje Bjelasice i Komova. U ruralnimoblastima treba unaprjeđivati i razvijati seoski turizam, jer većina naselja ima uslove za njegov razvoj. Međutim,pristupačnost i blizina dobro opremljenih turističkih centara je preduslov uspješnog razvoja takvog turizma. Izborruralnih eko-naselja za razvoj seoskog turizma treba kombinovati sa lociranjem ugostiteljskih i rekreacionihkapaciteta, potrebnih i stanovništvu najvećih industrijskih gradova u Regionu.Izgradnja obilaznica oko Bijelog Polja, Rožaja i Berana je jedna od neophodnih aktivnosti za razvoj ovogregiona.Gradovi oko masiva Bjelasice, zajedno sa Plavom i Rožajem, treba da formiraju sistem komplementarnih centara.Bijelo Polje i Berane, dijeleći međupštinske funkcije centara opštih servisa, biće jaki industrijski, poljoprivredni iglavni saobraćajni centri. Kolašin i Mojkovac, dobro locirani u odnosu na Nacionalni park „Biogradska gora”,preuzeće funkciju vodećih centara u oblasti razvoja turizma. Plav i Rožaje treba da budu centri opštih servisa,industrije i poljoprivrednih servisa, unaprjeđujući i podržavajući razvoj male privrede i turizma u područjimaKomova, Hajle (lokaliteti Skrivena i Turjak), Prokletija i Plavskog jezera.Pljevlja treba da ojačaju kao industrijski centar, ali je, isto tako, neophodan njihov sveobuhvatan razvoj. Udaljenostod ostalih centara zahtijeva ubrzan razvoj poslovnih funkcija, trgovine, kulturnih, obrazovnih i naučnih aktivnosti.Započinjanje izgradnje željezničke pruge prema Prijepolju (alternativa Ravna Rijeka) i magistralnog puta premaBijelom Polju i Žabljaku, odnosno Nikšiću, od posebne je važnosti.Privrednu osnovu Plužina, Šavnika i Žabljaka, uz unaprjeđenje funkcionalne integrisanosti ovih gradova, trebaproširiti. Porast stanovništva sva tri grada zahtijevaće jačanje njihove privredne osnove, razvoj turizma u Žabljaku,poljoprivrede u Šavniku i industrije u Plužinama, u kombinaciji sa razvojem male privrede.Sliv Plavskog jezera treba regulisati, u cilju sprječavanja nanosa erodiranih materijala u Jezero. Održavanje iunaprjeđenje kvaliteta vode Lima mora se smatrati zadatkom visokog prioriteta. Tretman industrijskih ikomunalnih otpadnih voda mora se strogo sprovoditi, uz pokretanje široke inicijative za obezbjeđenje uslova izaštite vodotoka za sve gradove Regiona i privredne objekte koji direktno u rijeke ispuštaju tehnološku otpadnuvodu. Posebnu pažnju treba posvetiti poboljšanju kvaliteta vazduha u Pljevljima, Beranama, Mojkovcu iBijelom Polju. Fenomen inverzije, kojem su izložena sva četiri grada, iziskuje, pored neophodne stalne kontrolekvaliteta vazduha, razvoj sistema toplifikacije.Ograničava se izgradnja bilo kakvih kapaciteta industrije, velikih energetskih objekata i kapaciteta koji moguugroziti prirodna i kulturna dobra od međunarodnog i nacionalnog značaja. To se prije svega odnosi na dobra podzaštitom UNESCO-a (dolina Tare i NP Durmitor), kao i teritorije nacionalnih parkova (Biogradska gora i Prokletije);Zabranjuje se izgradnja zagađujućih industrija.Kao glavni ekološki problemi se izdvajaju:−−Sanacija postojećih deponija kao posljedice rudarskih i industrijskih djelatnosti u Mojkovcu, Pljevljima iGradcu, kao i obezbjeđenje buduće eksploatacije uglja i prerade rude polimetala (na bazi olova i cinka);Ustanovljenje sistema prikupljanja komunalnog otpada za cio Sjeverni region i stanice za reciklažu, kao iregionalnih sanitarnih deponija, neiskoristivog otpada;Strana 167

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt3.4.4.2. Razvojne zone Sjevernog regionaRazvojna zona: GORNJE I SREDNJE POTARJEOva zona podijeljena je u dvije podzone: Kolašin i Mojkovac.Podzona KOLAŠINObuhvata područje doline Gornje Tare do Mateševa, dijela NP Biogradska Gora i jugozapadnih padina Bjelasice.Resursi i potencijali: Izgrađeni turistički kapaciteti sa tradicijom i reputacijom za dvosezonsko korišćenje;značajni šumski kompleksi; rasadnička proizvodnja; resursi pitke vode i hidroenergetski potencijal; kompleksikvalitetnih planinskih pašnjaka u neposrednom gravitacionom području i sačuvano obradivo zemljište u dolinamaTare i njenih pritoka; kvalitet voda za uzgoj ribe; izgrađeni kapaciteti prerađivačke industrije i već formiranedruštvene funkcije i servisi; blizina Nacionalnog parka „Biogradska gora”; dobra pristupačnost zoni.Prioriteti razvoja: Turizam usmjeren na formiranje specijalzovane ponude, sa objektima i opremom za zimskesportove, korišćenje hidroenergetskog potencijala; poljoprivreda orjentisana na razvoj stočarstva i specifičnuratarsku proizvodnju (sjemenski krompir i dr.); flaširanje vode, proizvodnja ribe i prerađivačka industrija manjegobima.Ograničenja: Zabrana urbanog razvoja u području potencijalnih hidroakumulacija; ograničenje i stroga kontroladaljeg razvoja industrija, posebno onih koje mogu uticati na zahtijevani kvalitet voda Tare - prije svega, kao i nakvalitet vazduha.Konflikti: Glavni, potencijalni konflikt je između razvoja hidroenergetskog sistema na Tari, s jedne, i postojećemreže naselja i saobraćajnica, s druge strane. Pored ovog, moguć je i konflikt između predložene akumulacije iseizmičkog hazarda gdje, na već postojeći nivo hazarda, treba dodati dvije nove značajne komponente: uticajindukovane seizmičnosti i uticaj razornih posljedica klizanja zemljišta u jezero, koje bi moglo biti prouzrokovanozemljotresom. Evidentan je i manji konflikt između urbanizacije i poljoprivrednog zemljišta.Pragovi: Dalji urbani razvoj grada, zavisan je od odgovarajućeg rješenja i izgradnje sistema vodosnabdijevanja,sistema za odvođenje otpadnih voda - uključujuci i odgovarajuće uređaje za njihovo prečišćavanje.Zahtjevi okruženja: Zaštita rijeke Tare, gdje je imperativ da se najviša klasa kvaliteta vode zadrži, obzirom načinjenicu da, dalje nizvodno, rijeka ulazi u zonu Nacionalnog parka „Durmitor” i zaštita pejzaža, u kojem ne trebadozvoliti izgradnju visokih i arhitektonski agresivnih zgrada.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena prostornoplanskihi projektanskih mjera, kako bi se ograničila povredljivost komponenti urbanog i privrednog sistema usmislu seizmičkog rizika. Uspostavljanje mjera kontrole, poklanjajući i dalje posebnu pažnju impregnari drveta uKolašinu.Preduslovi: Zauzimanje definitivnih stavova o načinu korišćenja hidroenergetskih potencijala i rokovima izgradnjehidroenergetskih objekata.Podzona MOJKOVACObuhvata područje doline Gornje Tare, dijela NP Biogradska Gora i dijela kanjona Tare u području Crnih poda.Resursi i potencijali: Rude polimetala i buduća postrojenja primarne prerade; pozicija glavne kapije za područjeNacionalnog parka „Durmitor”, u odnosu na formirane saobraćajne veze; kompleksi kvalitetnih planinskih pašnjakau neposrednom gravitacionom području i sačuvano obradivo zemljište u dolinama Tare i njenih pritoka; izgrađenikapaciteta prerađivačke industrije i već formirane društvene funkcije i servisi; blizina Nacionalnog parka„Biogradska gora”; dobra pristupačnost zoni.Strana 168

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPrioriteti razvoja: Poljoprivreda orjentisana na razvoj stočarstva i specifičnu ratarsku proizvodnju (sjemenskikrompir i dr.); planinski turizam; rudarstvo i primarna prerada; prerađivačka industrija manjeg obima.Ograničenja: Ograničenje i stroga kontrola daljeg razvoja industrija, posebno onih koje mogu uticati na zahtijevanikvalitet voda, Tare prije svega, kao i na kvalitet vazduha.Konflikti: Konflikt između deponija otpadnih materijala rudnika „Brskovo” iz procesa flotacije naspram zahtjevazaštite rijeke Tare.Pragovi: Dalji urbani razvoj grada, zavisan je od odgovarajućeg rješenja i izgradnje sistema vodosnabdijevanja,sistema za odvođenje otpadnih voda uključujući i odgovarajuće uređaje za njihovo prečišćavanje, kao i saobraćajnootvaranje obodnih planinskih područja predviđenih za razvoj turizma.Zahtjevi okruženja: Zaštita rijeke Tare, gdje je imperativ da se najviša klasa kvaliteta vode zadrži, obzirom načinjenicu da, dalje nizvodno, rijeka ulazi u zonu Nacionalnog parka „Durmitor” i zaštita pejzaža, u kojem ne trebadozvoliti izgradnju visokih i arhitektonski agresivnih zgrada.Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena prostornoplanskihi projektanskih mjera, kako bi se ograničila povredljivost komponenti urbanog i privrednog sistema usmislu seizmičkog rizika. Uspostavljanje mjera kontrole, poklanjajući i dalje posebnu pažnju nasipu taložnog bazenaotpadne vode iz procesa flotacije rudnika „Brskovo”.Preduslovi: Obezbjeđivanje vodosnabdijevanja Mojkovca i saobraćajnica za regionalno uvezivanje unutarmagistralnog prstena Bjelasice.Razvojna zona: POLIMSKA ZONARijeka Lim je životna linija zone, a kvalitet voda Lima uslov biološkog i privrednog razvoja zone, koja je, zbog svojihspecifičnosti, podijeljna u četiri podzone: Plav, Andrijevica, Berane i Bijelo Polje.Podzona PLAVObuhvata područje Plavskog jezera, uključujući i ravne terene duž izvorišnog toka Lima.Resursi i potencijali: Atraktivan prirodni pejzaž, uključujući potencijalni Nacionalni park „Prokletije” i Plavskojezero, specifično graditeljsko nasljeđe i izgrađeni turistički kapaciteti; poljoprivredno zemljište, šumski kompleksi ipojave ležišta mineralnih sirovina; izgrađeni drvoprerađivački i drugi industrijski kapaciteti; raspoloživa radnasnaga; resursi pitke vode; hidroenergetski potencijal Lima i njegovih pritoka.Prioriteti razvoja: Poljoprivreda orjentisana na ratarsku i stočarsku proizvodnju i proizvodnju voća; turizamusmjeren na dvosezonsko korišćenje kapaciteta i valorizacija Plavskog jezera; industrija prerade drveta,prehrambena industrija i flaširanje vode.Ograničenja: Zabrana lociranja svih industrija u slivu Plavskog jezera; ispuštanja netretiranih zagađujućihotpadnih voda u Plavsko jezero, Lim i njegove pritoke; ograničenje razvoja urbanih i industrijskih funkcija upodručjima potencijalnih hidroakumulacija.Konflikti: Evidentan je konflikt između urbanog širenja i pojedinačnih uzurpacija lokacija eksponiranih u prostorui zahtjeva za očuvanjem prirodnih ljepota i poljoprivrednog zemljišta. Isto tako, izražen je konflikt između prirodnogkaraktera i ljepote sistema površinskih voda i mjera za poboljšanje korišćenja potencijala obradivog zemljišta -melioracioni zahvati plavnih površina južno od Plavskog jezera, kao i konflikt između privredne eksploatacije šuma izahtjeva zaštite prirodne sredine i pejzaža.Pragovi: Veoma ograničena pristupačnost podzoni u uspostavljenoj mreži saobraćajnica u Crnoj Gori, posebnodijela Plavsko-gusinjske kotline; neadekvatno riješeni i/ili nedostajući sistemi komunalne infrastrukture.Zahtjevi okruženja: Zaštita pejzaža, vode, vazduha, zemljišta, kao i izabranih sklopova folklorne arhitekture;Strana 169

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtKontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena prostornoplanskihi projektanskih mjera, kako bi se ograničila povredljivost komponenti urbanog i privrednog sistema usmislu seizmičkog rizika.Preduslovi: Poboljšanje pristupačnosti, izgradnjom novih i modernizacijom postojećih saobraćajnica, kao i razvojfunkcija društvene infrastrukture.Podzona ANDRIJEVICA,Obuhvata slivno područje Lima između Plava i Berana.Resursi i potencijali: Kvalitetno poljoprivredno zemljište, kompleksi šuma, ukrasni kamen, industrijski ituristički kapaciteti; formirane društvene funkcije, servisi i opremljenost; atraktivni planinski prostori Bjelasice iRegionalnog parka Komovi.Prioriteti razvoja: Poljoprivreda usmjerena na proizvodnju voća i uzgoj stoke; industrija sa orjentacijom nafinalizaciju; planinski turizam; funkcije uslužnog centra šireg značaja.Ograničenja: Ispuštanja netretiranih zagađujućih otpadnih voda u Lim i njegove pritoke; ograničenje razvojaurbanih i industrijskih funkcija u područjima potencijalnih hidroakumulacija.Konflikti: Između potrebe efikasnog korišćenja potencijala i prisutne tendencije migracije radno sposobnog dijelastanovništva, naglašen evidentnim disparitetom u sadašnjem nivou društvenoekonomskog razvoja između ovepodzone i prosjeka Republike. Prolaskom magistrale stvoren je konflikt između te saobraćajnice i funkcija urbanognaselja. Uočen je konflikt između privredne eksploatacije šuma i zahtjeva zaštite prirodne sredine i pejzaža.Pragovi: Veoma ograničena pristupačnost podzoni u uspostavljenoj mreži saobraćajnica u Crnoj Gori, posebnodijela Limske kotline; neadekvatno riješeni i/ili nedostajući sistemi komunalne infrastrukture.Zahtjevi okruženja: Zaštita voda Lima i kontrola svih faktora koji prouzrokuju zagađivanje zemljišta i vazduha;definisanje i rezervisanje koridora za izgradnju drumskih saobraćajnica (autoputevi i dr.)Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena prostornoplanskihi projektanskih mjera, kako bi se ograničila povredljivost komponenti urbanog i privrednog sistema usmislu seizmičkog rizika.Preduslovi: Poboljšanje saobraćajne povezanosti i razvoj funkcija društvene infrastrukture.Podzona BERANEObuhvata srednji kotlinski dio doline rijeke Lima od Andrijevice do ušća rijeke Lješnice.Resursi i potencijali: Ležišta i rezerve mrkog uglja; kvalitetno poljoprivredno zemljšte i kompleksi šuma;izgrađeni industrijski kapaciteti; formirane društvene funkcije; servisi i opremljenost zone; atraktivni planinskiprostori Bjelasice i Smiljevice; izgrađeni turistički smještajni kapaciteti i oprema; kvalitetna voda za uzgoj ribe ihidroenergetski potencijal rijeke Lima.Prioriteti razvoja: Industrija, s orjentacijom na finalizaciju; poljoprivreda, usmjerena na proizvodnju voća i uzgojstoke; uzgoj ribe; rudarstvo; funkcije uslužnog centra šireg značaja; tranzitni i planinski turizam; aerodrom.Ograničenja: Povećanje kapaciteta i realizacija drugih razvojnih programa uslovljeni su primjenom tehnologijakoje neće zagađivati životnu sredinu; ograničenje urbanizacije, razvoja industrijskih funkcija i tehničkeinfrastrukture u područjima potencijalnih hidroakumulacija i prepoznatih ležišta mrkog uglja.Konflikti: Konflikt između urbanizacije i poljoprivrednog zemljišta. Postoji i konflikt između potrebe valorizacijepotencijala i raspoloživog radno sposobnog dijela stanovništva, usljed evidentnog dispariteta u sadašnjem nivoudruštvenoekonomskog razvoja između ove podzone i prosjeka Republike. Povremeno je prisutan konfliktneregulisanog toka rijeke Lima i djelatnosti u njegovoj dolini (poljoprivreda, ribarstvo, lokalni saobraćaj i dr.).Strana 170

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPragovi: Prag za industrijski razvoj predstavja sadašnja saobraćajna povezanost sa centralnim dijelom Republike isaobraćajnica za regionalno uvezivanje unutar magistralnog prstena Bjelasice, kao i regulisanje toka rijeke Lima.Zahtjevi okruženja: Zaštita Lima od zagađivanja i uspostavljanje mehanizma kontinuiranog praćenja i kontrolesvih faktora koji prouzrokuju zagađivanje vode, zemljišta i vazduha (područje pojave temperaturnih inverzija).Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena svih regularnihmjera za kontrolu rizika u urbanističkom i arhitektonskom projektovanju; uspostavljanje sistema i mehanizamadjelovanja u slučaju zemljotresa; lociranje uzvodno od urbanizovane zone samo onih postrojenja koja ne dovode uopasnost grad zagađenjem vode i vazduha.Preduslovi: Sanacija i rehabilitacija okruženja, kao poduhvat od šireg značaja, obuhvatajući i regulaciju rijeke Limana području grada Berana i njegovog toka kroz Beransku kotlinu; poboljšanje saobraćajne povezanosti sa centralnimdijelom Republike, Bijelim Poljem i područjem Bjelasice saobraćajnicama za regionalno uvezivanje unutarmagistralnog prstena.Podzona BIJELO POLJEObuhvata donji dio doline rijeke, do granice sa Srbijom, uključujući dolinu Ljuboviđe, kao i doline drugih pritokaLima.Resursi i potencijali: Poljoprivredno zemljište, pašnjački tereni i kompleksi izdanačkih šuma; bogat stočni fond,izvori mineralnih voda; prirodni uslovi za razvoj turizma (Bjelasica i Ćalovića klisura); kulturno-istorijsko igraditeljsko nasljeđe; izgrađeni kapaciteti prerađivačke industrije; formirani društveni servisi šireg značaja; položaju odnosu na glavne saobraćajnice.Prioriteti razvoja: Prerađivačka industrija; poljoprivreda usmjerena na uzgoj stoke, ratarstvo i proizvodnju voća;rasadnička proizvodnja u šumarstvu i voćarstvu; tranzitni, planinski i specijalizovani vidovi turizma; funkcijeuslužnog centra šireg značaja, uključujući saobraćaj.Ograničenja: Zabrana razvoja urbanih i drugih funkcija na poljoprivrednom zemijištu izuzev onih koji su u funkcijipoljoprivrede. Zabrana lociranja teške i/ili štetne industrije.Konflikti: Konflikt između urbanog i industrijskog razvoja duž doline Lima i zahtjeva za očuvanje najvrednijegpoljoprivrednog zemljišta. Naglašen je konflikt između urbanizovanih zona i tranzitnog saobraćaja - prolazJadranske magistrale.Pragovi: Prvi prag u urbanom razvoju predstavlja ograničenost opremljenog građevinskog zemljišta u dolini, štonameće potrebu razvoja po nižim obroncima brda, a time i nove sisteme komunalne infrastrukture. Nedovoljnapristupačnost i nerazvijene funkcije uslužnih servisa - posebno vezanih za poljoprivredu u gravitacionom područjupodzone.Zahtjevi okruženja: Stroga kontrola uticaja svih vrsta zagađenja na degradaciju tla i kontaminacijupoljoprivrednih proizvoda;Kontrola seizmičkog rizika, tehničkih akcidenata i elementarnih nepogoda: Primjena svih regularnihmjera za kontrolu rizika u urbanističkom i arhitektonskom projektovanju; uspostavljanje sistema i mehanizamadjelovanja u slučaju zemljotresa.Preduslovi: Poboljšanje pristupačnosti i opremanje ruralnih naselja minimumom potrebnih servisa, u funkcijirazvoja poljoprivrede, stočarstva i turizma u ovom brdskoplaninskom području, kao i dislociranje tranzitnogsaobraćaja Jadranske magistrale van urbanog dijela.Razvojna zona: PIVSKA ZONAOva zona, koja obuhvata doline rijeka Pive (sa hidroakumulacijom Pivsko jezero) i Komarnice sa pritokama,podijeljena je u dvije podzone: Šavnik i Plužine.Strana 171

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPodzona ŠAVNIKResursi i potencijali: Hidroenergetski potencijal Komarnice i njenih pritoka; visokoplaninski pašnjaci; šumskikompleksi u širem području zone; Nacionalni park „Durmitor”; izgrađeni turistički kapaciteti, kvalitetna izvorištapitke vode i kapaciteti za flaširanje voda.Prioriteti razvoja: Poljoprivreda, orjentisana na stočarstvo; planinski turizam; koršćenja hidropotencijala slivaPive i flaširanje vode.Ograničenja: Ograničenje razvoja privrednih djelatnosti koje bi mogle ugroziti kvalitet životne sredine.Konflikti: Konflikt se može pojaviti između načina korišćenja hidroenergetskog potencijala i tekućih opredjeljenjau planiranju razvoja. Potencijalni konflikt postoji između ograničenosti prostora gradskog naselja, s jedne, iodgovarajućih razvoja urbanih funkcija s druge strane.Pragovi: Neadekvatna saobraćajna pristupačnost i povremene blokade (posebno u zimskom periodu) je prvi pragna putu daljeg razvoja, ne samo prioritetnih funkcija već i uopšte; neodgovarajuća rješenja i nedovoljan kapacitetsistema vodosnabdijevanja; nepostojanje adekvatnog sistema za snabdijevanje elektroenergijom;Zahtjevi okruženja: Zaštita pejzaža u cjelini, a posebno duž magistralnih saobraćajnica i akumulacija; zaštita vodaakumulacije do kvaliteta koji omogućava rekreaciono korišćenje i uzgoj ribe.Kontrola seizmičkog rizika: Praćenje indukovane seizmičnosti od budućih akumulacionih jezera i definisanjerezultujućeg seizmičkog hazarda u području hidroakumulacija.Preduslovi: Poboljšanje pristupačnosti podzoni, izgradnjom novih magistralnih i regionalnih saobraćajnica;poboljšanje lokalne pristupačnosti, i opremanje naselja neophodnih servisima.Podzona PLUŽINEResursi i potencijali: Hidroenergetski potencijal gornje Pive i njenih pritoka; izgrađena akumulacija iHidroelektrana „Piva”; kulturno-istorijsko nasljeđe (manastir „Piva”); planirani Regionalni park „Maglić, Bioč iVolujak”; visokoplaninski pašnjaci; šumski kompleksi, u širem području zone; Nacionalni park „Durmitor”, izgrađenituristički i industrijski kapaciteti, kvalitetna voda za uzgoj ribe.Prioriteti razvoja: Poljoprivreda, orjentisana na stočarstvo i ribarstvo; tranzitni i planinski turizam; prerađivačkaindustrija; koršćenje hidropotencijala sliva Pive.Ograničenja: Ograničenje razvoja za industrije koje bi mogle ugroziti kvalitet životne sredine.Konflikti: Morfologija, konfiguracija i ograničenost gradskog zemljišta, s jedne, i funkcije urbanog i privrednograzvoja, s druge strane; potencijalni konflikt, nastaje u nepoštovanju režima pražnjenja hidroakumulacije i prirodnogpejzaža.Pragovi: Neadekvatna pristupačnost je prvi prag na putu daljeg razvoja, ne samo prioritetnih funkcija već i uopšte;neodgovarajuća rješenja i nedovoljan kapacitet sistema vodosnabdijevanja i nepostojanje adekvatnog sistema zasnabdijevanje elektroenergijom.Zahtjevi okruženja: Zaštita pejzaža u cjelini, a posebno duž magistralnih saobraćajnica i akumulacija; zaštita vodaakumulacije do kvaliteta koji omogućava rekreaciono korišćenje i uzgoj ribe.Kontrola seizmičkog rizika: Praćenje indukovane seizmičnosti od Jezera i definisanje rezultujućeg seizmičkoghazarda u području hidroakumulacija.Preduslovi: Poboljšanje pristupačnosti podzoni, izgradnjom novih magistralnih i regionalnih saobraćajnica;poboljšanje lokalne pristupačnosti i opremanje naselja neophodnom infrastrukturom (elektro i vodosnabdijevanje) iservisima.Strana 172

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtRazvojna zona: PODRUČJE DURMITORAResursi i potencijali: Nacionalni park „Durmitor”, sa kanjonom Tare; izgrađeni turistički kapaciteti, te tradicija irenome Žabljaka kao centra za dvosezonsko korišćenje; značajni kompleksi šuma i pašnjaka.Prioriteti razvoja: Turizam, uključujući i specifičnu ponudu seoskog turizma; poljoprivreda, orijentisana na razvojstočarstva; industrija prerade drveta (na postojećoj lokaciji).Ograničenja: Zabrana lociranja novih industrijskih i prerađivafikih funkcija, izuzev pogona male privrede,orjentisanih na lokalno i šire turističko trzište i potrebe stanovništva; ograničenje i stroga kontrola eksploataciješuma, podrazumijevajući apsolutnu zabranu sječe u zoni Parka; ograničenje i stroga kontrola razvoja organizovanihstočarskih farmi, koje bi, lokacijom i veličinom, mogle da ugroze uspostavljenu prirodnu ravnotežu zone u cjelini ikvalitet zone Parka posebno; ograničenje razvoja teškog i tranzitnog saobraćaja u zonama pod strogom zaštitomprirode uz obaveznu kontrolu vođenja trasa saobraćajnica i u okviru šire zaštitne zone Parka.Konflikti: Konflikt koji se javlja između načina korišćenja hidroenergetskog potencijala rijeke Tare i programarazvoja, i strogih zahtjeva zaštite, koje nameće status Nacionalnog parka. Konflikt između potrebe obezbjeđenjakontinuiteta linija tehničkih infrastruktura - putevi, dalekovodi i dr, i potrebe očuvanja kontinuiteta ekosistema podzaštitom. Konflikt između pritiska turista i otpornosti ekosistema. Konflikt između „modernih” - agresivnih ineobičnih arhitektonskih oblika turističkih objekata i ljepote i istančanosti pejzaža.Pragovi: Najvažniji prag predstavija ograničena pristupačnost zoni, iz južnog (Nikšić) i zapadnog (Plužine) pravca,neodgovarajuća rješenja i nedovoljni kapaciteti sistema vodosnabdijevanja.Zahtjevi okruženja: Zaštita prirodne sredine zone u cjelini, sa naglaskom na očuvanje njenog integriteta iintegriteta postojećih eko sistema.Kontrola seizmičkog rizika: Primjena svih mjera kod projektovanja zgrada i drugih inženjerijskih objekata.Preduslovi: Funkcionalno povezivanje ove zone sa Pivskom zonom, imajući u vidu dosadašnji ukupan razvoj ipostojanje šire Durmitorske subregije.Razvojna zona: PLJEVALJSKA ZONAObuhvata Pljevaljsku kotlinu sa širim okruženjem.Resursi i potencijali: Formirani industrijski kapaciteti, društvene funkcije, servisi i opremljenost zone; utvrđenerezerve uglja (Pljevlja i Maočko Polje), hidroenergetski potencijal, ruda polimetala i nemetala (Šuplja Stijena, Kovač idr.); velike rezerve laporca; poljoprivredno zemljište; kulturno – istorijsko nasljeđe; šumski kompleksi i područjapogodna za planinski turizam.Prioriteti razvoja: Rudarstvo, proizvodnja energije i cementa; poljoprivreda, turizam, drvoprerada, opekarskaproizvodnja i druga prerađivačka industrija orjentacijom na viši nivo finalizacije i zapošljavanja radne snage itoplifikacija Pljevalja.Ograničenja: Ograničenje razvoja industrije koja zahtijeva velike površine gradskog zemljišta, kao i industrije kojemogu doprinijeti degradiranju životne sredine; stroga kontrola i planski usmjeren razvoj urbanih funkcija, u ciljuzaštite poljoprivrednog zemljista.Konflikti: Oštar konflikt postoji između industrijskog razvoja i rudarstva, s jedne, i poljoprivrede i zahtjeva zaštiteživotne sredine, s druge strane. Veoma oštar konflikt postoji između postojeće industrije cementa i urbane sredinePljevalja. Konflikt između industrijskog razvoja, rudarstva i energetike, i potencijala za razvoj turističko-rekreacionihfunkcija. Uočava se konflikt između arheološkog nalazišta (Municipium S...) i okolne urbanizacije.Pragovi: Najvažniji prag predstavija opšta ograničenost pristupačnosti zoni. Razlog za ovo je neadekvatansaobraćajni sistem i ograničenje njegovog operativnog kapaciteta, posebno u zimskim uslovima; realizacijatoplifikacije Pljevalja predstavlja prag bez kojeg nije moguće dostići zadovoljavajući nivo kvaliteta vazduha.Strana 173

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtZahtjevi okruženja: Ozdravljenje životne sredine, od do sada već visokog nivoa zagađenosti prouzrokovanogradom industrije; izrada i realizacija kompleksnog programa rehabilitacije i rekultivacije prostora degradiranihpovršinskim kopovima uglja, s posebnim naglaskom na sanaciju i kultivisanje deponija jalovine otpada i pepela;kontrola svih faktora koji prouzrokuju zagađivanje voda, vazduha i zemljišta; i formiranje Regionalnog parka„Ljubišnja”.Preduslovi: Poboljšanje veza sa okruženjem i time opšte pristupačnosti izgradnjom magistralnih drumskihsaobraćajnica prema Žabljaku – Nikšiću i Bijelom Polju i formiranje željezničke veze sa prugom Beograd — Bar;poboljšanje pristupačnosti naselja na ruralnom prostoru i njihovo opremanje minimumom servisa, s osnovnimciljem da se ublaži ili zaustavi dalji odliv stanovništva i koncentracije u opštinskom centru.Razvojna zona: ROŽAJSKA ZONAObuhvata dolinu Ibra u širem području Rožaja.Resursi i potencijali: Kompleksi visokokvalitetnih šuma; značajne površine pašnjaka; izgrađeni industrijskikapaciteti; formirani servisi; izgrađeni turistički kapaciteti i oprema; raspoloživost radne snage; hidroenergetskipotencijal Ibra.Prioriteti razvoja: Šumarstvo; industrija s orjentacijom na finalizaciju; planinski turizam i poljoprivreda,orjentisana na uzgoj stoke.Ograničenja: Ograničenje razvoja za industrije koje bi mogle ugroziti kvalitet životne sredine.Konflikti: Uočava se konflikt između obima sječe drvne mase i zaštite životne sredine, kao i raspoloživog gradskoggrađeviskog zemljišta u odnosu na urbanizaciju i funkcije privrednog razvoja. Postojeće rješenje prolaskamagistralnog puta je u direktnom konfliktu sa naseljskom strukturom.Pragovi: Nerazvijena mreža objekata društvene i tehničke infrastrukture i servisa u naseljima gravitacionogpodručja, te ograničena lokalna pristupačnost.Zahtjevi okruženja: Izbjegavanje rizika deforestacije i njenih posljedica, posebno u područjima atraktivnim zarazvoj turizma; formiranje Regionalnog parka „Turjak sa Hajlom”; kontrola svih faktora koji prouzrokujuzagađivanje voda, vazduha i zemljišta.Kontrola seizmičkog rizika: Primjena regularnih mjera u urbanističkim planovima i arhitektonskim projektima.Preduslovi: Poboljšanje društvene i tehničke infrastrukture i poboljšanje lokalne pristupačnosti.3.4.5. Funkcionalne cjeline –prekogranične razvojne zonePrekogranična razvojna zona je zona šireg obuhvata oko državne granice koju mogu sačinjavati gradovi, naseljaili opštine sa sličnim razvojnim potencijalima i/ili problemima u susjednim državama.Prekogranična razvojna zona: Berane, Andrijevica, Rožaje – Peć, Kosovska MitrovicaČini je područje razvojne zone Rožaje i dio Polimske razvojne zone i prekogranična područja Peći i Mitrovice u Srbiji.Prioriteti razvoja: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom priključka autoputa Beograd-Južno primorje odAndrijevice preko Prištine na Niš, izgradnjom pruge od Bijelog Polja preko Berana do Peći, privredna saradnja upodručju industrije, turizma i trgovine i kulturna saradnja.Prekogranična razvojna zona: Pljevlja, Bijelo Polje – Prijepolje, PribojČini je područje razvojne zone Pljevlja i dijela Polimske razvojne zone i prekogranična područja Prijepolja i Priboja uSrbiji.Prioriteti razvoja: Saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela auto puta Beograd – Južno primorje,priključka Pljevalja na prugu Beograd-Bar i energetske distributivne infrastrukture, privredna saradnja u područjuindustrije i trgovine i kulturna saradnja.Strana 174

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtPrekogranična razvojna zona: Pljevlja, Gradac – FočaČini je područje razvojne zone Pljevlja i prekogranična područja Bosne i Hercegovine.Prioriteti razvoja: Saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela magistralnog puta Pljevlja - Gradac – Šula– Foča i dalje prema Sarajevu, energetske distributivne infrastrukture, privredna saradnja u području industrije itrgovine i kulturna saradnja.Prekogranična razvojna zona: Maglić - Bioč - dolina Sutjeske (Plužine - Foča)Sačinjava je područje djelova razvojnih zona Pivsko-Drobnjačke i Durmitorske i prekogranična područja Foče uBosni i Hercegovini.Prioriteti razvoja: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela brze saobraćajnice Nikšić – Plužine –Šćepan Polje, privredna saradnja u području vodoprivrede i energetike, turizma, poljoprivrede i trgovine, zaštiteživotne sredine (planirani regionalni park Maglić-Bioč-Volujak sa Nacionalnim parkom „Sutjeska” i ekološki koridorjugoistočnih Dinarida) i kulturne saradnje.Prekogranična razvojna zona: Nikšić, Vilusi – Trebinje, Bileća, GackoČini je područje razvojne zone Nikšić i prekogranična područja Trebinja, Bileće, Gacka i Nevesinja u Bosni iHercegovini.Prioriteti razvoja: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela Jadransko Jonskog autoputa, izgradnjompruge od Nikšića do Bileće, privredna saradnja u području industrije, vodoprivrede (regilusanje odnosa o korišćenjuvoda Bilećkog jezera), energetike, trgovine i društvenih djelatnosti.Prekogranična razvojna zona: Boka Kotorska – Dubrovnik - TrebinjeSačinjava je područje razvojne zone Boke Kotorske i prekogranična područja Konavala i Dubrovnika u Hrvatskoj iTrebinja u Bosni i Hercegovini.Prioriteti razvoja: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom brze saobraćajnice u primorskom zaleđu, razvojapriobalne plovidbe i saradnje aerodroma Ćilipi i Tivat, privredna saradnja u području turizma, trgovine,vodoprivrede i zaštite životne sredine (Morsko dobro i ekološki koridor primorskih planina), kulturna saradnjanaročito u području zaštite kulturno istorijskog nasljeđa primorskih gradova.Prekogranična razvojna zona: Bazen Skadarskog jezera (Podgorica, Danilovgrad, Bar, Ulcinj-Skadar)Čini je područje razvojnih zona Zetsko-Bjelopavlićke ravnice, Barsko-Ulcinjskog primorja i Skadarskog jezera iprekogranična područjae Skadra u Albaniji.Prioriteti razvoja: saobraćajna integracija, prvenstveno izgradnjom dijela Jadransko Jonskog autoputa, brzesaobraćajnice u primorskom zaleđu i plovnih puteva na Skadarskom jezeru, privredna saradnja u područjuindustrije, energetike, turizma, poljoprivrede i trgovine i zaštite životne sredine (Skadarsko jezero i ekološki koridori:primorskih planina i zeleni pojas).Prekogranična razvojna zona: Prekogranični park Prokletije (Plav, Gusinje - Albanija)Sačinjava je područje dijela razvojne zone Polimlja i prekograničnog područja masiva Prokletija u Albaniji.Prioriteti razvoja: privredna saradnja u području turizma i zaštite životne sredine (planirani Nacionalni park„Prokletije” i ekološki koridori: zeleni pojas i jugoistočni Dinaridi).3.5. Smjernice za izradu planova područja od posebnog značajaZajednička obilježja prostornih cjelina utvrđenih prethodnim prostornim planom, studijskom osnovom za izradunovog, Ocjenom stanja i perspektive prostornog razvoja - Strategije i na temelju posebnih stručno-naučnihistraživanja, predstavljaju okvir uspostavljanja kriterijuma korišćenja prostora.Jedinstven prostorno-planski zahvat definisaće se prvenstveno, pored prostornih planova opština, planovimapodručja posebne namjene, kao i planovima uređenja urbanih područja, dok za ostala područja posebnog značajaStrana 175

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtrazrada će se vršiti preko detaljnog prostornog plana (autoputevi: Jadransko–jonski i Bar–Boljari, brzesaobraćajnice: Ulcinj–Herceg Novi i Podgorica–Nikšić, regionalni vodovod za vodosnabdijevanje Primorja,magistralni put Risan–Nikšić–Žabljak–Pljevlja i dr.) ili studije o lokaciji.Smjernice za izradu planova za područja od posebnog značaja (javnog interesa), date su kroz sljedeće kategorijedefinisanja prostora:− Obalno područje Jadrana sa Morskim dobrom;− Središnji-kontinentalni djelovi Crne Gore;− Područja posebnih vrijednosti prirode;− Područja sa posebnim problemima i ograničenjima u razvoju;− Ruralna područja kojima je neophodna revitalizacija;− Područja uz državnu granicu (prigranična područja).Obalno područje crnogorskog Jadrana pripada prostorno razvojnoj cjelini države i području Mediterana.Osiguranjem jedinstvenog planskog zahvata treba uspostaviti sistem integralnog upravljanja obalnim područjemkoje je zasnovano na Prostornom planu posebne namjene morskog dobra, opštinskim planovima primorskihopština, a u skladu sa međunarodnim aktivnostima i konvencijama za Mediteran.Glavne prostorne cjeline obalnog područja su: uži obalni pojas akvatorija, zalivi, uvale i ostrva.Glavni djelovi su: izgrađena obala, naselja (istorijski i novi dio), turistički kompleksi, državni lokaliteti uz obalu,prirodna obala i zaštićeni djelovi obale, morfološke cjeline (uvale, rtovi, klifovi, ušća vodotoka, potezi strme obale,prirodne plaže), za koje treba obezbijediti zaštitu prirodne i funkcionalne objedinjenosti i usklađenost planiranja.Uređenje prostora obalnog područja treba da se zasniva na sljedećim osnovnim smjernicama:− Izgradnju i uređenje prostora planirati i sprovoditi na način da se zaštite prirodne, kulturne i tradicionalnevrijednosti obalnog i priobalnog pejzaža, te da se sprovedu mjere za sanaciju i revitalizaciju ugroženih ivrijednih područja prirodne i graditeljske baštine;− Kada je potrebno povećati tj. proširiti građevinska područja gradova i naselja smještenih u obalnom području,uz morsku obalu, to treba činiti po pravilu na prostorima udaljenijim od obala, izuzetno uz obalu i to tako dase izbjegne stvaranje neprekinute zone građenja;− Treba osigurati pristup obali i javni interes za korišćenje tog prostora, kao i mogućnost prioritetnog korišćenjaza rekreaciju i pomorske djelatnosti, te naročito uvesti odgovarajuće režime očuvanja i korišćenja prirodnihplaža;− Određenje jedinstvene cjeline uređenja i zaštite obalnog pojasa te granice morskog dobra na kopnu, mora dase zasniva na funkcionalnim kriterijumima i prirodnim uslovima na način da se osigura cjelovitost planskogzahvata i režima korišćenja prostora morfoloških jedinica i− Zaštita „zelenih koridora” koji povezuju planinsko zaleđe sa obalom od gradnje i intenzivnog korišćenjazemljišta.Središnji-kontinentalni djelovi Crne Gore pripadaju prostorno-razvojnoj cjelini koju čini Nikšićko polje,Nikšićka župa, Bjelopavlićka ravnica, Ćemovsko polje, Gornja i Donja Zeta, velike rijeke Morača i Zeta, prelaznapodručja brdsko–planinske cjeline (Prokletije, Velikog i Malog Garča, Lovćena).Glavne smjernice za planiranje i uređenje područja odnose se na:− Očuvanje cjelovitosti kompleksa poljoprivrednog zemljišta i područja šuma;− Zaustavljanje procesa stvaranja neprekinutih poteza izgradnje uz saobraćajnice;− Osiguranje kvaliteta nadzemnih i podzemnih voda mjerama zaštite;− Usmjeravanje i kontrolu iskorištavanja rudnih bogatstava;− Zaštitu i očuvanje prirodne strukture i vrijednosti prostora uz vodotoke i jezera (Skadarsko jezero, Krupac,Slano, Vrtac, Liverovići i dr.)Za područja posebnih vrijednosti kontinentalne Crne Gore treba istražiti i utvrditi mjere zaštite sa ciljem očuvanjavažne globalne ekološke funkcije velikih šumskih kompleksa i slivova rijeka te očuvanja i korišćenja prirodnihdjelova u prostorima veće koncentracije naselja.Područja posebnih vrijednosti prirode koja predstavljaju nacionalna dobra i zahtijevaju jedinstvenoupravljanje u državi su:Strana 176

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt−−−−−prirodni parkovi i predjeli (nacionalni parkovi, regionalni parkovi, parkovi prirode i posebni porirodnipredjeli);rezervati prirode (opšti i posebni);spomenici prirode;memorijalni spomenici;staništa pojedinih biljnih i životinjskih vrsta.U nacionalnim parkovima prioritet je:− Očuvanje prirode, razvijanje naučno-edukativnog i izletničkog turizma koji mora biti kontrolisan iorganizovan;− Oplemenjivanje i uređivanje postojećih stacionarnih, servisnih, uslužnih i drugih kapaciteta prvenstveno ugranicama postojeće zauzetosti prostora, usklađeno sa interesima zaštite prirode;− Uklanjanje ili promjena sadržaja koji su u konfliktu sa zaštitom prirode i okolinom, a nove locirati u praviluizvan parkova te tako podstaći razvoj naselja izvan granica parka.Od ostalih vrijednih prostora naročito je važno očuvati prirodne karakteristike kontaktnih područja uz zaštićenecjeline i vrijednosti nezašticenih djelova prostora kao što su prirodne obale mora i vodotoka, prirodne šume,meandri, bare, rukavci, kultivisani pejzaž, budući da pripadaju ukupnoj prirodnoj i stvorenoj baštini te državnimsistemima poljoprivrede, vodoprivrede i šumarstva sa posebnim uslovima i zahtjevima.Posebno treba sisitematski istraživati i sprovoditi mjere zaštite područja crnogorskog karsta u cjelini, radi njegoveukupne osjetljivosti, a posebno zbog opasnosti od zagađenja podzemnih voda.Programi razvoja područja sa posebnim problemima i ograničenjima kao što su ostrva, brdsko planinska,te rijetko naseljena područja, treba da naglase komponente prostornog uređenja sa gledišta optimalnih kapaciteta irazmještaja društvenih servisa, specifičnih i fleksibilnih prostornih oblika usluga i djelatnosti, te strateških prioritetau stvaranju uslova za podsticanje razvoja koristeći iskustva ekonomija, resursima oskudnih područja.Na područjima sa ograničenjima u razvoju i degradirane životne sredine, jalovišta i otvorenih rudarskih kopova,treba sprovesti hitne mjere zaustavljanja iseljavanja stanovništva i degradacije resursa, te osiguranje nužneinfrastrukture, a u prvim fazama kompleksnih programa za ta područja treba odrediti prioritete za poboljšanje stanjai istražiti mogućnosti koje pružaju prostorni uslovi u važećim planovima.Sprovođenje nacionalnih programa za područja sa otežanim uslovima razvoja (Sjeverni region), vršiće se na temeljuodredbi važećih prostornih planova uz potrebne izmjene i dopune, kao i razradu na nižim planskim nivoima.Revitalizacija ruralnih područja temelji se, prioritetno, na zaustavljanju procesa napuštanja sela. Sistematskimmjerama treba usporiti emigracije i stvarati pravno-državne povoljne uslove rada, a naročito podsticati opstanak irazvoj početno malim, ali sigurnim ulaganjima u životni standard sela, uključujući kulturne i rekreacijske potrebestanovništva i urbane uslove življenja. Isto tako, treba promovisati osnovne vrijednosti ruralnog nasljeđa, duhovnihi materijalnih dobara i tradicije te obogaćivati veze grada i sela.Ruralnom stanovništvu treba osigurati uslove za revitalizaciju kvalitetnih objekata, ali uz dužnu pažnjutradicionalnom graditeljstvu koja se odražava u poštovanju veličine, oblika i graditeljskih materijala. U cjelokupnomruralnom prostoru treba osigurati savremeni infrastrukturni standard. Telekomunikacije i informatika su osnova zaželjene promjene u ruralnom prostoru, pa njihov razvoj treba posebno podsticati.Poljoprivrednu proizvodnju treba organizovati primjereno karakteristikama pejzaža, te podsticati sisteme plasmana,prerade i usluga, uz potrebnu edukaciju i ostvarenje saobraćajno- infrastrukturnih veza.Treba iskoristiti uticaj savremene informatičke tehnologije, koja će neutralizirati mnoge prednosti grada nad selom.Naglasak mora biti usmjeren prema podizanju vrijednosti lokalnih primarnih proizvoda, korišćenju tradicionalnihvještina, lokalnoj kontroli samostalnog i dioničkog preduzetništva.Treba težiti da prihodi i standard življenja na tim područjima bude u skladu sa onim u razvijenim područjima, auslovi života ruralnog stanovništva približni uslovima gradskog stanovništva.Oživljavanje seoske ekonomije treba da se temelji na kreativnoj integraciji savremenih potrošačkih i proizvodnihtrendova, lokalne baštine, resursa, kulture i vještine.Strana 177

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtNeophodno je donijeti više podsticajnih mjera za razvoj turizma na seoskim imanjima, ali i drugih vrsta turističkeponude u ruralnom prostoru. Politikom planiranja obrade zemljišta i i revitalizacijom naselja treba brinuti i oturističkom kapacitetu ruralnog prostora.Brdsko-planinsko područje Crne Gore predstavlja područje sa najvećim problemima aktiviranja poljoprivrede. Diorazvojnih pitanja obuhvataju posebni programi kao što su oni za razvoj područja uz državnu granicu, razvoj državneinfrastrukture, obnovu gazdinstava i ekološku sanaciju.Područja uz državnu granicu zavise od okolnosti i uređenosti odnosa Republike Crne Gore sa susjednimzemljama. Glavna razvojna usmjerenja odnose se na uređenje graničnih prelaza, razvoj pograničnih gazdinstava idinamiku razmjene dobara, računajući na malogranični promet, zajedničke državne programe, posjećivanja izapošljavanja, kulturne i privredne manifestacije i drugo.Budući da su granična područja u različitom položaju, mjere će se odnositi na:− Osnaživanje funkcija naselja i usluga, naročito onih koji koje doprinose razvoju gazdinstava, kao i ublažavanjuneravnoteže razvijenosti graničnih i ostalih područja države (podsticajne mjere, usmjerena ulaganja,poljporivredni programi i infrastruktura);− Postepeno uspostavljanje cjelovitih graničnih funkcija na jugo-zapadnim i istočnim granicama (od otvaranjasaobraćajnih graničnih prelaza do viših stepena saradnje) i dalje unaprjeđenje postignutog stepena razmjenena sjevernim i zapadnim granicama;− Uspostavljanje zajedničkih ekoloških kriterijuma korišćenja i zaštite graničnih resursa (vodotoci, prirodnecjeline, ribarstvo);− Razvojne ciljeve treba sprovoditi politikom povratka stanovništva i potpune integracije infrastrukturnihmreža i kapaciteta u crnogorske sisteme.3.6. Smjernice za izbor programa održivog razvojaPrincipi i kriterijumi za izbor programa održivog razvoja dati su u Poglavlju Projekcije održivog razvoja, a sprovodićese i prema Nacionalnoj stratigiji održivog razvoja Crne Gore (NSOR CG), koja je usvojena u formi nacrta.NSOR CG se zasniva na globalno prihvaćenim principima održivog razvoja, definisanim kroz Deklaraciju iz Rija iAgendu 21, Deklaraciju i Plan implentacije iz Johanesburga, kao i na principima Milenijumske deklaracije UN (kojisu pretočeni u Milenijumske razvojne ciljeve (MRC). U dokumentu Vizije održivog razvoja Crne Gore, ovi principi susažeto prikazani na slijedeći način:− Integrisanje pitanja životne sredine u razvojne politike;− Internalizacija troškova vezanih za životnu sredinu (tj. prevođenje eksternih troškova degradacije životnesredine u interne troškove zagađivača/korisnika) kroz implementaciju principa zagađivač/korisnik plaća;− Učešće svih društvenih aktera/zainteresovanih strana u donošenju odluka, konsultacije, dijalog i partnerstva;− Pristup informacijama i pravdi;− Jednakost među generacijama i jednakost unutar iste generacije (uključujući i rodnu ravnopravnost);− Princip predostrožnosti, tj. zahtjev da se očuva prirodna ravnoteža u okolnostima kada nema pouzdanihinformacija o određenom problemu;− Princip supsidijarnosti (hijerarhije odnosno međuzavisnosti) između lokalnog i globalnog nivoa;− Pristup uslugama i finansijskim resursima koji su neophodni za zadovoljavanje osnovnih potreba.Ovi principi predstavljaju prizmu kroz koju su sagledani postojeći problemi i izazovi za održivi razvoj Crne Gore,odnosno okvir u kome su definisani ciljevi, zadaci i mjere za sprovođenje politika održivog razvoja. Oni takođepredstavljaju smjernice koje će voditi ukupan proces implementacije NSOR.Polazeći od gore-navedenog, održivi razvoj (kako u Crnoj Gori tako i globalno) podrazumijeva 11 :− Uravnotežen i pravičan ekonomski razvoj koji se može održati u dužem vremenskom periodu;− Smanjenje siromaštva, kroz osnaživanje siromašnih i obezbjeđivanje njihovog boljeg pristupa neophodnimuslugama i sredstvima;11 Kao što je definisano u dokumentu Okvirne smjernice održivog razvoja Crne GoreStrana 178

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt−−−−−−Učešće svih zainteresovanih strana u procesu odlučivanja (centralne i lokalne vlasti, nevladine organizacije,privatni/ poslovni sektor, profesionalne organizacije, sindikat), uz izgradnju dijaloga i povjerenja i uz razvojdruštvenog kapitala;Pažljivo upravljanje i očuvanje (u najvećoj mogućoj mjeri) neobnovljivih resursa;Racionalna/održiva upotreba energije i prirodnih resursa (vode, zemljišta, šuma, itd.);Minimiziranje otpada, efikasno sprječavanje i kontrola zagađenja, i minimiziranje ekoloških rizika;Unaprjeđenje sistema obrazovanja i zdravstva i poboljšanja u pogledu ravnopravnosti polova;Zaštitu kulturnih identiteta.3.7. Smjernice lokalnoj samoupravi za sprovođenje planaPored zakonom o Planirarinju i uređenju prostora definisanim obavezama, prvenstveno oko poštovanja hijerarhije iusklađenosti planova, ovim planom se definiše i obaveza rezervisanja i čuvanja prostora za planirane namjene nanivou Crne Gore (infrastrukturni koridori, građevinsko zemljište, zaštite prirode i kulturnih dobara, poloprivrednog išumskog zemljišta, voda, eksploatacije mineralnih sirovina, upravljanje otpadom i unutrašnjom i prekograničnomregionalnom saradnjom). To znači da lokalne samouprave prilikom izrade svojih prostornih i regulacionih planova,kao prostornu polaznu osnovu koriste izvode iz PPRCG za svoje teritorije. Obaveza obrade je da po sadržini i formibude kompatibilna sa sadržinom i formom prostornog plana.3.8. Institucionalna informatička podrška za ostvarivanje prostornog planaZa uspostavljanje informacionog sistema Prostornog plana Republike, neophodno je kroz institucije nadležne zanjegovo funkcionisanje na svim nivoima (republički i lokalni nivo) sprovesti sljedeće aktivnosti:− Izrada projekta;− Edukacija - obuka kadrova;− Tehničko i tehnološko opremanje;− Obrada podataka i formiranje i održavanje baze podataka i− Formiranje nedostajućih institucija.Imajući u vidu potrebe primjene, praćenja i inovacije Prostornog plana, kao i potrebe prostornog i urbanističkogplaniranja i zaštite životne sredine na drugim nivoima upravljanja, a na osnovu rezultata odgovarajućih stručnih inaučnih istraživanja, treba pristupiti sistematskom radu na uvođenju i razvoju prostornog (geografskog)informacionog sistema, usklađenog sa informacionim sistemom o životnoj sredini. Prioritetno će biti izrađen samprojekt razvoja informacionog sistema o prostoru (i međusobnog usklađivanja sa informacionim sistemom o životnojsredini). Projekt će sadržati tri dijela: (1) dijagnozu stanja informatike o prostoru i životnoj sredini, statističkim idrugim informacionim sistemima; (2) koncepciju razvoja informacionog sistema o prostoru Republike i (3)koncepciju razvoja informacionog sistema Prostornog plana.Procesi u okviru ovog podsistema dekomponovani su na sljedeći način:1.1. Razvoj i kontrola primjene pravila za upravljanje prostorom1.1.1. Razvoj i uvođenje pravila za upravljanje prostorom1.1.2. Kontrola primjene pravila za upravljanje prostorom1.2. Upravljanje razvojem prostora1.2.1. Planiranje aktivnosti u vezi razvoja prostora1.2.2. Planiranje razvoja prostora1.2.3. Realizacija detaljnog plana razvoja prostora1.3. Upravljanje eksploatacijom i održavanjem prostora1.3.1. Planiranje eksploatacije i održavanja prostora1.3.2. Evidentiranje i analiziranje stanja prostora1.3.3. Vršenje upravnih funkcija u vezi prostoraStrana 179

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtGlobalni proces razvoja i kontrole primjene pravila za upravljanje prostorom obuhvata poslove u vezi pripreme,razvoja, donošenja, uvođenja, kao i kontrole primjene pravila za upravljanje prostorom. U okviru sprovođenjakontrole primjene pravila za upravljanje prostorom obavljaju se i poslovi u vezi definisanja i otklanjanjaneusaglašenosti. Ova grupa poslova je neophodna da bi se stvorili uslovi da se svi segmenti upravljanja prostoromrade na propisan način i u skladu sa jedinstvenim standardima, metodama i kontrolnim mehanizmima za njihovuprimjenu.Proces razvoja i uvođenja pravila za upravljanje prostorom obuhvata poslove u vezi definisanja vrste i obimaeksternih propisa i akata (međunarodni propisi, konvencije, standardi i slično), koji se moraju primjenjivati u oblastiupravljanja prostorom. Proces obuhvata i poslove u vezi razvoja i uvođenja vlastitih propisa i akata, odnosno pravilaposlovanja, kao standarda za vršenje funkcije upravljanja prostorom. Analiziranje kompletnosti skupa razvijenih iuvedenih pravila za upravljanje prostorom je sastavni dio ovog procesa. Cilj je da se stvore uslovi za kontinuiranounaprjeđenje pravila poslovanja u ovoj oblasti.Proces kontrole primjene pravila za upravljanje prostorom obuhvata poslove u vezi analiziranja primjene pravila zaupravljanje prostorom u konkretnim situacijama, definisanja neusaglašenosti i nalaganja mjera za otklanjanje tihneusaglašenosti. Praćenje realizacije mjera i otklanjanje neusaglašenosti je takođe obuhvaćeno.Globalni proces upravljanja razvojem prostora obuhvata poslove planiranja aktivnosti, zatim neposredne poslove uvezi realizacije i poslove u vezi realizacije detaljnih planova razvoja prostora.Proces planiranja aktivnosti u vezi razvoja prostora sadrži poslove na izradi plana, praćenju njegove realizacije ianaliziranju stanja te realizacije. Izrada, praćenje i analiziranje realizacije ovog plana realizuje se u okviru planiranjaukupnih aktivnosti državnih organa na upravljanju državnim poslovima.Proces planiranja razvoja prostora obuhvata poslove na izradi i praćenju realizacije svih vrsta prostornih iurbanističkih planova. Analiziranje realizacije ovih planova je sastavni dio ovog procesa i radi se sa ciljem da sepreduzimaju mjere za njihovo permanentno održavanje.Proces izrade i praćenja realizacije prostornog plana podrazumijeva pripremu i realizaciju planiranja prostora, nasvim nivoima donošenja prostornih planova. Vrši se utvrđivanje i ocjena stanja prostornog uređenja, izrada idonošenje programa prostornog planiranja, izrada i donošenje plana. Pored toga, vrši se izrada i donošenjeprograma uređ|enja prostora, uključujući praćenje i analizu realizacije plana. Mjerama se obezbjeđuje otklanjanjeodstupanja od plana ili se pristupa njegovom inoviranju.Proces generalnog urbanističkog planiranja obuhvata poslove u vezi generalne razrade prostornog plana razvoja zaprostorne cjeline od značaja. Generalni urbanistički plan se najčešće radi za gradove i druga urbanizovana područja.Procesom su obuhvaćeni svi poslovi i postupci u vezi izrade, praćenja realizacije i analiziranja ostvarivanja planskihpretpostavki, uključujući i mjere za otklanjanje odstupanja ili pristupanja njegovom inoviranju.Detaljno planiranje prostora se posmatra na nivou razvoja lokacije. Obuhvata detaljno urbanističko ili detaljnoprostorno planiranje, što zavisi od prostora za koji se planovi donose. Slično kao naprijed, ovaj proces obuhvata sveposlove u vezi izrade i donošenja detaljnog plana, praćenja njegove realizacije i analiziranja stepena realizacije sadonošenjem i praćenjem realizcije odgovarajućih mjera.Proces realizacije detaljnih planova razvoja prostora obuhvata poslove u vezi realizacije planskih postavki i sadržajarazvoja prostora. Proces obuhvata izradu i izdavanje detaljnih uslova za investiranje, izdavanje i kontrolu saglasnostina projektnu dokumentaciju, izdavanje odobrenja za realizaciju investicije, kontrolisanje uslova realizacije investicijei izdavanje dozvole za upotrebu investicije. Vršenje urbanističkog i građevinskog nadzora u svim fazama realizacijeinvesticije je sastavni dio poslova ovog procesa. Vršenje nadzora nad realizacijom investicije podrazumjeva ipreduzimanje svih predviđenih mjera za otklanjanje odstupanja, uključujući i povlačenje odobrenja za realizacijuinvesticije.U slučajevima kada se država javlja kao investitor i realizator detaljnih planova razvoja prostora, izvan investiranja ujavne radove, proces obuhvata i vršenje svih poslova u vezi organizovanja i obavljanja prethodnih i pripremnihradova za investiranje, organizovanja i izrade urbanističko-tehničke dokumentacije za investiciju i praćenjerealizacije investicije.Proces upravljanja eksploatacijom i održavanjem prostora obuhvata poslove u vezi ukupnog upravljanjaeksploatacijom i održavanjem prostora. Pod upravljanjem eksploatacijom i održavanjem prostora podrazumevaju seStrana 180

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrtnaročito poslovi u vezi izrade i praćenja realizacije plana aktivnosti, evidentiranja i analiziranja stanja i eksploatacijeprostora, kao i vršenja upravnih funkcija u vezi stanja i eksploatacije prostora.Proces planiranja aktivnosti u vezi eksploatacije i održavanja prostora sadrži poslove na izradi plana, praćenjunjegove realizacije i analiziranju stanja te realizacije. Izrada, praćenje i analiziranje realizacije ovog plana realizuje seu okviru planiranja ukupnih aktivnosti državnih organa na upravljanju državnim poslovima.Evidentiranje i analiziranje stanja prostora predstavlja jedan od najvažnijih procesa za realizaciju u okviru ovogpodsistema. Naime, realizacijom ovog procesa stvara se informaciona osnova koja je neophodna za realizaciju svihfaza životnog ciklusa upravljanja prostorom. Pored toga, formiraju se i podaci koji su neophodni za vršenje brojnihdrugih državnih poslova izvan funkcije upravljanja prostorom. Sadržajima su obuhvaćeni podaci o geodetskimosnovama, geometriji elemenata prostora i parametrima koji karakterišu njihovu eksploataciju, svim aspektimakvaliteta elemenata prostora. Kroz sadržaje o kvalitetu elemenata prostora sadržani su podaci o geološkoj istaženostisastava i osobina tla, sastavu i kvalitetu vazduha, tla i vode, kao i vrstama i stepenima njihove zagađenosti.Obavljanjem osnovnih geodetskih radova i vođenjem prostornog registra stvaraju se uslovi za evidentiranje svihpredviđenih sadržaja o elementima prostora. Razvojem sistema geodetskih mreža obezbjeđuje se uklapanje državneteritorije u jedinstvene svjetske mjerne sisteme. Formiranjem i održavanjem registra prostornih jedinica stvaraju seuslovi da se raznorodne teme podataka sa jednog nivoa prezentiranja sažimaju i vode na drugim nivoima. Registromse uspostavljaju jednoznačne veze među različitim prostornim jedinicama. Jednoznačno povezivanje se obezbe|ujeizme|u detaljnih tačaka u prostoru, adresa, parcela, građevinskih blokova, katastarskih opština, popisnih krugova,statističkih krugova, mjesnih zajednica, naseljenih mesta, opština, regiona, i drugo.Evidentiranje geometrije i eksploatacionih parametara elemenata prostora po pravilu podrazumijeva sve poslove isadržaje koje obezbjeđuje vođenje katastra nepokretnosti i katastra podzemnih vodova i instalacija. Pored togaobuhvaćeni su i poslovi u vezi vođenja evidencija o funkcionalnim parametrima svih prirodnih i stvorenih elemenataprostora (struktura objekata, investiciona vrijednost, namjena, koristan prostor i slično).Analiza kvaliteta elemenata prostora podrazumijeva sve vidove evidentiranja parametara o sastavu i kvalitetuelemenata prostora, odnosno elemenata vazduha, vode i tla. Snimanjem se obuhvataju i mjerenja parametara svihvrsta zagađivača životne sredine i o tome se formiraju odgovarajući sadržaji. Obradom snimljenih parametarautvrđuju se elementi kvaliteta prostora, odnosno životne sredine. Vršenjem analize stanja kvaliteta životne sredineizvode se zaključci i utvrđuju se potrebne mjere koje se moraju preduzimati u sklopu ukupne politike razvoja ieksploatacije prostora.Obavljanjem poslova geodetske i svih drugih inspekcija, čiji je osnovni zadatak da ustanove neregistrivane promjeneu prostoru i pojave koje su od uticaja na degradaciju životne sredine obezbeđuje se dopunski uticaj na efikasnostodržavanja evidencija o prostoru, kao i na sprječavanje uzroka degradacije životne sredine.Proces u okviru koga se obezbjeđuje vršenje upravnih funkcija države u vezi upravljanja prostorom obuhvata posloveu vezi izrade svih vrsta podloga o elementima prostora. Podloge podrazumijevaju različite namjene, sadržaje irazmjere u kojima se izrađuju. Pored toga, proces obuhvata i izdavanje svih vrsta dokumenata, zainteresovanimvlasnicima i korisnicima elemenata prostora. Svi ostali izveštaji i pregledi nijesu tretirani i biće razrađivani kasnije,tokom izrade Studije o izradi informacionog sistema a prije izrade Predloga Plana.Strana 181

Strana 182Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt4. PREPORUKE ZA REALIZACIJU PLANAU postupku izrade do donošenja novog Prostornog plana, potrebno je studijsku osnovu dopuniti sa izradom studije„Instrumenti implementacije PPRCG, sa regionalizacijom odnosno decentralizacijom ostvarivanja PPRCG nalokalnoj ravni” i studijom o „Informatičkoj podršci PPRCG”.Studijom „Instrumenti implementacije PPRCG”, sagledali bi se svi implentacioni mehanizmi, potrebni za realizacijuPPRCG-a, i utvrdili načini njihovog povezivanja sa važećim zakonodavstvom. Ona bi opredijelila zadatke pojedinihvladnih resora po pitanjima izvođenja sektorskih segmenata PPRCG i međuresorskog usklađivanja. Odredila bi ipreciznije opredjeljenje programa značajnih za izvođenje PPRCG, npr. razvoja naselja, razvoja sela i seoskihpodručja, razvoja društvene infrastrukture, naročito u područjima sa posebnim potencijalima i problemima (npr.prigraničnim i brdovitim/planinskim), razvoja tehničke infrastrukture (saobraćaj, komunalna infrastruktura,energetska infrastruktura). Studija bi precizno podijelila uloge pojednim vladinim resorima u vezi sa pitanjimaprostornog razvoja, kulturnog nasljeđa i životne sredine, da bi se obezbijedila usklađenost pojednih razvojnihstrategija, dokumenata i prostornih akata Republike Crne Gore i opština sa PPRCG, kao i praćenje izvođenja PPRCG.Kao važan dio studije treba da budu preporuke za izmjene, dopune i usaglašavanje seta zakona, uredbi i pravilnikakoji se odnose na prostorni razvoj.Studija „Informatička podrška PPRCG” treba da obezbijedi između ostalog definisanje klasa podataka, u prvom redusisteme indikatora, za pripremanje, donošenje i monitoring ostvarivanja implementacije Plana. Osim ovoga, onatreba da opredijeli strateške pravce u primjeni informacionih tehnologija u upravljanju prostorom korišćenjuprirodnih resursa i zaštiti životne sredine u Crnoj Gori u okviru informacionog sistema Elektronske Vlade.Osim navedenih studija, poželjno je završiti i strategije razvoja po pojedinim oblastima: Strategija razvoja energetikeRCG do 2025. godine; Strategija razvoja proizvodnje hrane i razvoja ruralnih područja (Crnogorska poljoprivreda iEvropska unija); Strategija razvoja saobraćaja Crne Gore; Strateška procjena uticaja na životnu sredinu, prema članu19. Zakona o planiranju i uređenju prostora.4.1. Zakonsko obezbjeđenje uslova za sprovođenje planaNeophodni uslovi za sprovođenje Prostornog plana Republike Crne Gore propisani su Zakonom o planiranju iuređenju prostora (članovi 11, 12, 13 , 14, 15. i 16.).4.2. Predlog prioritetnih akcijaNakon usvajanja PPRCG, radi njegove operacionalizacije preporučuju se sljedeće aktivnosti:− Donošenje Programa planiranja i uređenja prostora;− Usaglašavanje (izrada ili revizija) prostornih planova područja posebne namjene i prostornih planova opština igeneralnih urbanističkih planova centara lokalnih zajednica i− Izrada i uspostavljanje jedinstvenog informacionog sistema Prostornog plairanja – GIS.4.3. Aspekti institucionalne podrške realizaciji Prostornog plana Republike4.3.1. Obaveze organa, oranizacija i institucija u realizaciji PPR-aRadi izrade i realizacije prostorno planske dokumentacije i praćenja stanja u prostoru, utvrđuju se obaveze svihorgana učesnika u procesu, kako slijedi.Državni nivoSkupština Republike Crne Gore nakon usvajanja PPR-a, donosi:Strana 183

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt−−−Petogodišnji program planiranja i uređenja prostora;Jednom godišnje razmatra i usvaja izvještaje o stanju uređenja prostora;Usvaja predloge planske dokumentacije na državnom nivou.Vlada Republike Crne Gore:− Donosi Petogodišnji program planiranja i uređenja prostora;− Jednom godišnje utvrđuje izvještaje o stanju uređenja prostora;− Utvrđuje odluke o pristupu izradi prostorno-planske dokumentacije od državnog značaja;− Obrazuje Savjet za prostorno uređenje radi stručne ocjene planskih dokumenata;− Donosi odluku o utvrđivanju nacrta planskih dokumenata na državnom nivou i− Utvrđuje pravilnik o jedinstvenoj sadržini, metodološkom pristupu izrade i obrade prostorno-planskedokumentacije.Ministarstvo zaštite životne sredine i uređenja prostora:− Priprema petogodišnji program planiranja i uređenja prostora;− Priprema izvještaje o stanju uređenja prostora;− Utvrđuje način i vodi dokumentacionu osnovu o prostoru;− Formira i vodi jedinstven informacioni sistema o prostoru u saradnji sa lokalnom samoupravom;− Priprema odluke o pristupu izradi prostorno planske dokumentacije, na bazi petogodišnjeg i godišnjegprograma rada;− Vodi postupak pripreme i izrade planske dokumentacije na državnom nivou;− Izrađuje pravilnik o sadržini planskog dokumenta, bliže kategorije namjene površina, jedinstvene grafičkesimbole i ostale sadržaje i− Organizuje i vodi postupak javne rasprave o nacrtu Prostornog plana.Nivo lokalne samoupraveSkupština jedinice lokalne samouprave:− Donosi petogodišnji i jednogodišnji program planiranja i uređenja prostora;− Jednom godišnje razmatra i usvaja izvještaje o stanju uređenja prostora i− Usvaja predloge planske dokumentacije na lokalnom nivou.Izvršni organ jedinice lokalne samouprave:− Utvrđuje odluke o pristupu izradi prostorno-planske dokumentacije;− Utvrđuje petogodišnji program planiranja i uređenja prostora;− Donosi odluku o utvrđivanju nacrta planskih dokumenata na lokalnom nivou;− Jednom godišnje utvrđuje izvještaje o stanju uređenja prostora i− Obrazuje Opštinski savjet za prostorno uređenje radi stručne ocjene planskih dokumenata (predlog).Sekretarijat za planiranje i uređenje prostora lokalne samouprave:− Priprema petogodišnji program planiranja i uređenja prostora;− Priprema izvještaje o stanju uređenja prostora;− Utvrđuje način i vodi dokumentacionu osnovu o prostoru;− Vodi informacioni sistema o prostoru, u saradnji sa resornim ministarstvom;− Priprema odluke o pristupu izradi prostorno planske dokumentacije, na bazi petogodišnjeg i godišnjegprograma rada;− Vodi postupak pripreme i izrade planske dokumentacije na lokalnom nivou i− Organizuje i vodi postupak javne rasprave.4.3.2. Obezbjeđenje potrebnih studija, istraživanja neophodnih za realizaciju PPR-aOstvarivanje Prostornog plana biće podržano realizacijom posebnih programa nadležnih organa u Republici(planova, projekata, strategija, politika, studija, ekspertiza, istraživanja i dr.) u sljedećim oblastima:− Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore;− Dugoročna demografska politika Republike;− Zemljišna politika Crne Gore;Strana 184

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt− Nacionalni program za područja sa otežanim uslovima razvoja - Sjeverni region;− Nacionalni program za prigranična područja;− Program racionalnog korišćenja i štednje energije;− Dugoročni razvoj energetike;− Strategija proizvodnje hrane i razvoja ruralnih područja;− Strategija razvoja pomorstva;− Dugoročni program razvoja šumarstva;− Planska i tehnička dokumentacije za razvoj saobraćajne mreže do 2020;− Integralna zaštita životne sredine u Republici, sa izradom katastara zagađivača komponenti životne sredine(vazduha, vode i tla);− Zaštita i korišćenje voda sa izradom katastra sanitarnih zona zaštite vodoizvorišta;− Zaštita prirodnih dobara i Strategija očuvanja i zaštite biodiverziteta sa Akcionim planom;− Izrada Crvene knjige flore Crne Gore;− Izrada Crvene knjige faune Crne Gore;− Nacionalna strategija odbrane;− Izrada prostorno-planerskog atlasa Crne Gore;− Ažuriranje katastra nepokretnosti i katastra podzemnih objekata i instalacija;− Izrada državnih sektorskih karata (R 1:5000, 1:10.000 i 1:25.000);− Izrada karata pogodnosti terena za urbanizaciju Crne Gore (R1:5000, 1:10.000, 1:25.000, 1:50.000,1:100.000);− Izrada seizmogeoloških mikroreonizacija i regionalizacija Crne Gore (R1:5000, 1:10.000, 1:25.000, 1:50.000,1:100.000 );− Izrada arheološke karte Crne Gore;− Zaštita i revitalizacija nepokretnih kulturno istorijskih dobara sa izradom plana zaštite (atlasa);− Izrada programa upravljanja (menadžmenta) za urbana jezgra zaštićena nacionalnim zakonodavstvom;− Program vitalno uređenih gradova i naselja u Republici;− Prostorne i urbanističke norme i standardi za opremanje naselja u Republici;− Projekat reforme sistema korišćenja građevinskog zemljišta;− Program saradnje sa susjednim zemljama u oblasti prostornog uređenja i zaštite životne sredine, zaštiteprirodnih dobara i razvoja turizma u prigraničnim područjima;− Razvoj slobodnih zona u Republici;− Prilagođavanje zakonske regulative u domenu prostornog i urbanističkog planiranja, zaštite životne sredine iizgradnje objekata u skladu sa propisima Evropske unije;− Institucionalno-upravljački, informaciono-upravljački i ekonomski problemi regulacije u oblastimaorganizacije i uređenja prostora, naseljskog razvoja i zaštite životne sredine, u uslovima pluralističkog društva iuvođenja tržišnog sistema;− Istraživanje prostornih faktora Republike i istraživanje mjera za plansko usmjeravanje razvoja posebnihpodručja (prigranična, brdska, planinska i druga);− Istraživanje obezbjeđivanja vode u pašnjačkim područjima (karst) ;− Izrada metodologije za praćenje (monitoring) i ocjenu ostvarivanja (evaluacija) Prostornog plana RepublikeCrne Gore;− Procjena kapaciteta životne sredine i osjetljivosti prostora Crne Gore, sa izradom karte ekološkog potencijalaCrne Gore sa elementima ekoloških ograničenja i konflikata i karte ekološkog rizika sa elementima ekološkeizdržljivosti u postojećim i budućim (projektovanim) uslovima;− Istraživanje obnovljivih energetskih izvora i potencijala;− Istraživanja za potrebe korišćenja i upravljanja vodnim resursima;− Istraživanje metodologije prostornog planiranja turističkih prostora i istraživanje potencijala za turizam ikomplementarne aktivnosti;− Istraživanje intelektualnog kapitala Crne Gore i− Program izbora potencijalnih lokacija za golf terene.Strana 185

Strana 186Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtC – SADRŽAJ MAPE GRAFIČKIH PRILOGAPostojeće stanje / Existing State1. Međunarodni položaj Crne GorePosition in Europe2. Administrativna podjelaAdministrative Zones3. Namjena površinaLand Use Pattern4. Geološke pojave i procesiGeological Processes and Occurrences5. Seizmička regionalizacija i hazardSeismic Hazard and Rayons6. Visinske zoneElevation Zones7. Nagibi terenaSlopes8. Zaštita životne sredineProtection of the Environment9. Mreža naselja, objekata društvene i tehničke infrastruktureSettlement, Social and Technical Infrastructure Network10. Ograničenja i konflikti prostornog razvojaConstraints and Conflicts in Physical Development11. Postojeće stanje prostornog razvojaCurrent State of Physical DevelopmentPlanirano stanje / Projections1. Zaštita životne sredine – projekcijaProtection of the Environment - projection2. Mreža naselja, objekata društvene i tehničke infrastrukture – projekcijaSettlement, Social and Technical Infrastructure Network - projection3. Struktura prostornog razvoja – projekcijaStructure of physical development - projectionStrana 187

Strana 188Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - Nacrt

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtAnex – Pregled namjene korišćenja prostora i bilansa prirodnihresursa i potencijalaTabela 29. – Pregled povrišina po namjeni korišćenjaNazivPovršina ukm²Postotak(%)1. Poljoprivredno zeljište 5171 37,442. Šumsko zemljište 5446 39,433. Naselja, putevi, kamenjar, vodene površine i ostalo 3195 23,13UKUPNO 13.812Tabela 30. – Pregled najvažnijih neobnovljivih mineralnih sirovinaVrsta mineralne sirovine Kategorija Rezerve u 10 3 tona1. Ugalj - mrkolignit A+B+C1 74.394,3B+C1 129.136C1 29.4302. Tvrdi mrki ugalj B+C1 50.782C1 106.9633. Treset Procjena 39.0004. Crveni boksit A+B+C1 45.281B+C1 224C1 110procjena 7775. Bijeli boksit A+B+C1 364B+C1 225C1 11616. Olovi i cink B+C1 14.818C1 11.629C1+C2 10.150C2 2910C2+D 22007. Bakar C1+C2 7296procjena 12.0008. Živa C2 200Vrsta mineralne sirovine Kategorija Rezerve u m 3 mase9. Arhitektonski – ukrasni kamen A+B+C1 5.036.261B+C1 2.280.006C1 1.975.000C2 10.000.000procjena preko 40.000.00011. Bigar C2+C2 432.466procjena 300.00012. Opekarske gline A+B+C1, B+C1 i C1 25.000.000Strana 189

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtTabela 31. – Pregled najvažnijih izvorišta vode procjenjene izdašnostiNazivMjera (lit/s)1. Sliv Jadranskog mora 25.0002. Sliv Crnog mora 21.300UKUPNO 46.300Tabela 32. – Pregled korišćenja voda crpljenjem iz podzemnih izdaniNazivMjera (lit/s)1. Sliv Jadranskog mora 57002. Sliv Crnog mora 30UKUPNO 5730Tabela 33. – Pregled obnovljivih hidroenergetskih resursaNazivMjera1. Voda koja odlazi sa teritorije Crne GoreCrna Gora 600 m3/s2. Hidroenergetski potencijal 9846 GWh godišnjeTehnički iskoristiv hidroenergetski portencijal u3. prirodnom tokudo 4798 GWh godišnjeTehnički iskoristiv hidroenergetski portencijal sa4. prevođenjima6370 GWh godišnje5. Iskorišćeni hidroenergetski portencijal u 2004. godini 2231 GWhTabela 34. – Pregled neobnovljivih elektroenergetskih resursaNazivMjera u GWh1. Energetski potencijal uglja u Pljevljima 642.0002. Energetski potencijal uglja u Beranama 70.000UKUPNO 712.000Strana 190

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtIzvori/LiteraturaIzvori za opšta polazištaAgenda HABITAT, Istambul, 1996.Agenda 21 Rio de Žaneiro, 1992.Berlinska deklaracija, UN, 2004.Deklaracija o Crnoj Gori ekološkoj državi, 1990. godineDokumenti INTERREG IIIB-CADSESKritički osvrt na realizaciju važeće prostorno-planske i urbanističke dokumentacije: prostorni planovi za područjaposebne namjene, prostorni planovi opština i generalni urbanistički planoviLjubljanska deklaracija o prostornoj dimenziji održivog razvoja CEMAT, Ljubljana, 2003.Master planovi (razvoja turizma, upravljanja čvrstim i tečnim otpadom i dr.).Milenijumski razvojni ciljevi, UNDP, februar 2003.Projekat SS-AE. Sektorske i podsektorske studije (Analize i ekspertize) za potrebe Prostornog plana Crne Gore:Demografski razvitak; Elementarne nepogode i drugih hazardi&Strategija smanjenja seizmičkog rizika; Energetika;Kulturna baština; Odbrana i civilna zaštita; Pomorska privreda; Poljoprivreda, šumarstvo, lov i ribolov; Prirodnekarakteristike; Prirodne i pejzažne vrijednosti prostora i zaštita prirode; Razvoj društvenih djelatnosti; Rudarstvo iindustrija; Saobraćaj i komunikacije; Trgovina, bankarstvo, agencije i ostale usluge; Turizam; Upravljanje otpadom;Urbanizacija, razvoj naselja i funkcija urbanih centara; Vodoprivreda i hidrotehnički sistemi, GTZ, Vlada RepublikeCrne Gore, Univerzitet Crne Gore, RZUP, april-avgust 2005.Vodoprivredna osnova Republike Crne GoreStudije/istraživanjaMillenium Development Goals, UNDP, february 2003.Pravci razvoja CG ekološke države, Drugi i treći izveštaj, Ekološki ciljevi održivog razvoja Crne Gore i njihovaintegracija u privrednim djelatnostima, ECPD, Podgorica, Beograd, Februar 1997.Pravci razvoja CG ekološke države, Prvi izveštaj, Analiza dosadašnjeg razvoja i stanja životne sredine u CrnojGori, ECPD, Podgorica, Beograd, Oktobar 1996.Pripremna dokumentacija za rad na Prostornom planu Republike Crne Gore (u periodu 2003-2005): Radniprojekt za izradu Plana; Program izade Plana, Pristup i metodologija rada; i Program izrade i projektni zadaci zadodatne ad hoc studije, Montenegroinženjering, Institut za arhitektutu i urbanizam Srbije, Urbanistični inštitutRepublike Slovenije, Podgorica, Beograd, LjubljanaProjekat SS-AE. Sektorske i podsektorske studije (Analize i ekspertize) za potrebe Prostornog plana Crne Gore:Demografski razvitak; Elementarne nepogode i drugih hazardi&Strategija smanjenja seizmičkog rizika;Energetika; Kulturna baština; Odbrana i civilna zaštita; Pomorska privreda; Poljoprivreda, šumarstvo, lov iribolov; Prirodne karakteristike; Prirodne i pejzažne vrijednosti prostora i zaštita prirode; Razvoj društvenihdjelatnosti; Rudarstvo i industrija; Saobraćaj i komunikacije; Trgovina, bankarstvo, agencije i ostale usluge;Turizam; Upravljanje otpadom; Urbanizacija, razvoj naselja i funkcija urbanih centara; i Vodoprivreda ihidrotehnički sistemi, GTZ, Vlada Republike Crne Gore, Univerzitet Crne Gore, april-avgust 2005.VISION PLANET, Strategies for Integrated Spatial Development of the Central European, Danubian and AdriaticArea. 1. Background Report. 2. Guidelines and Policy Proposals, Vienna, January-April 2000.Razvojni i drugi dokumentiAgenda ekonomskih reformi, Vlada Republike Crne Gore, Podgorica, mart 2003.Agenda ekonomskih reformi od 2005. do 2007, Vlada Republike Crne Gore Podgorica, 2005.Integral Solid Waste Management in the Republic of Montenegro, Public Enterprise MONTENEGRO COAST,Podgorica, 1998.Integralni tekst Prostornog plana Republike Crne Gore do 2000. godine, Službeni list Republike Crne Gore,17/1997.Makroekonomski ambijenti u Crnoj Gori u 2004. godini, Centralna banka Crne Gore, Podgorica, 2005.Strana 191

Prostorni plan Republike Crne Gore do 2020. godine - NacrtMaster plan. Strategija razvoja turizma do 2020. godine, Ministarstvo turizma Vlade Republike Crne Gore,Podgorica, 2002.Program razvoja planinskog turizma u Crnoj Gori, Ministarstvo turizma Republike Crne Gore, Međunarodniinstitut za turizam, Ljubljana maj 2005. godineProstorni plan područja posebne namjene za Morsko dobro Crne Gore (Predlog), RZUP, MonteCEP, Podgorica,Kotor, 2005.Prostorni plan Republike Crne Gore (1987) i Izmjene i dopune Prostornog plana Republike Crne Gore (1991. i 1997.godine).Pravci razvoja CG ekološke države, ECPD, Podgorica, Beograd, 2002.Regional Water Supply System. General Layout, Public Enterprise MONTENEGRO COAST, Podgorica, 1998.Strategija razvoja i redukcija siromaštva Crne Gore, Vlada Republike Crne Gore, Ministarstvo rada i socijalnogstaranja, Podgorica, 2003.Strategija razvoja turizma Crne Gore do 2010. godine, Vlada Republike Crne Gore, Podgorica, 1996.Crnogorska poljoprivreda i Evropska Unija (Strategija razvoja proizvodnje hrane i ruralnih područja) , Nacrt,Ministrarstvo poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede Vlade Republike Crne Gore, Podgorica, oktobar 2005.Strategija razvoja energetike Republike Crne Gore do 2025. godine (Realizovani energetski bilansi, knjiga A),Ministarstvo ekonomije Vlade republike Crne Gore, Ljubljana 2006.Strategija razvoja saobraćaja Crne Gore, Nacrt, Ministarstvo saobraćaja Vlade Republike Crne Gore, Podgorica2006.Nacionalna strategija održivog razvoja Crne Gore, Nacrt, Ministarstvo zaštite životne sredine i uređenja prostoraVlade Republike Crne Gore, Podgorica 2006.Izvori za kartografske ilustracije i prilogeProstorni plan Republike Crne Gore (1986, 1997), Republički zavod za urbanizam PodgoricaVodoprivredna osnova Crne Gore (2002), Institut Jaroslav Černi Beograd i JP Vodovod i kanalizacija PodgoricaStudijska osnova – Sektorske studije i ekspertize (2005), RZUP Podgorica i Univerzitet Crne Gora PodgoricaStrana 192