Janar 2011 - Gazeta "Korça"

8LIBRA TË RINJ:Enver HasaBujar BalliuALFRED NOBELSUEDITRILL?Ndihej i lodhur dhe çapitejngadalë. Mëngjesi parisian,ngazëllehej me diellin ehareshëm. Ka kaluar natë tëtrazuar, turbulluar prejëndrrash. Vdekja e të vëllait,Ludvigut, mpirje, hidhësi, edhepse vinte e largët, e qetë, epritshmë. U ul në lokalin ezakonshëm për të pirë kafen emëngjesit. Mbi tavolinë prejgazetës nxinin shkronjat elajmit, “Vdiq Alfred Nobel…Tregëtari i vdekjes…” Redaktorii gazetës kishte ngatërruaremrin e të vdekurit. Pas tronditjessë parë prej cilësimeveposhtëruese, ngushëlloi veten.“Vdekja viziton për së gjallivetëm ata që mund të maten metë”. Mendja fluturoi të gjejë tëtjerë që patën lexuar nekrologjinëe tyre. Kompozitori FrancList, dergjej në lëngatë. Duarttretur nga sëmundja, fytyra prejmejti mezi duronte peshën eflokëve të gjata. Gazeta “Etual”botoi lajmin e vdekjes por aijetoi dhe shumë vjet të tjerë.Parisi i surprizonte të ardhuritpër bujë e famë edhe në këtëmënyrë. Vështronte mbi faqene gazetës të rradhitura fjalët“tregëtar i vdekjes” dhepërfytyroi të goditurit, tëpërgjakurit, të gjymëtuarit, tëcopëtuarit, të masakruarit, tëpërzënët nga kjo jetë prejplasjes së dinamitit. Mesvegimeve shfaqet fytyra eEmilit, vëllait të vrarë gjatëeksperimenteve përçudnuarprej shpërthimit. Mbetindërdyshas. Kjo ngatërresëështë belbëzim i kujtesës sëplagosur apo kumt hyjnor? Kishlexuar dikur se Aristotelit ipëlqente të citonte serioziteti ikundërshtarit duhet hedhurposhtë me të qeshur dhe eqeshura e tij duhet mposhtur meseriozitet”. Po të mos ish në mesvdekja e dy vellezërve ky lajmvërtet do të buronte humor;tani i dallohej vetëm cinizmi.Artikulli, shkruar me qetësi tëpaturpshme, të pabesë ndërsenankth, frikë, ngatërron ku ështëjeta e ku vdekja. Shkëndijoirrufeshëm mendimi të kapërcentevdekjen duke shkelur frikën. Ekeqja duhej asgjesuar me forcëne mendjes. Shkronjat, fjalët,lëvizin prej faqes dhe ndërtuanidetë e para të testamentit që dotë shkruhej disa vite më vonë;“Interesat vjetore të shpërndahençdo vit në formëçmimesh…”Që pesëdhjetë epesëvjeçar me dëshira projekte,ëndërr.JetaLindi në Stokholm të Suedisë më21 tetor 1833. I ati, EmanuelNobel, arkitekt, ndërtues urash,konstruktor mjetesh luftarakendërtoi biznes të suksesshëm. Nëvitin 1837 u vendos në ShënPetërburg, Rusi. Alfredi nukndoqi shkollë publike, popërmes pedagogëve privatë morikulturë në kimi, letërsi dhe gjuhëtë huaj. U largua nga familja dhendërtoi jetë të pavarur nëmoshën 17-vjeçare. Në Francëbashkë me Askamo Sbieron,zbuluesin e nitroglicerinë, thelloinjohuritë në fushën er kimisë. Pasnjë viti në SHBA me ndihmën eXhon Erikson (John Erickson),ndërtues anijesh luftarake,-K o r ç a-Poezi nga:Eduart SulollariMall i harruarE butë kjo natë…E njëjta hënë, përvëluar nga etjaNë shtratin e lumenjve të syve të tuNiset në udhëtim.Së largu…Buzëve të ftohtaVelat prej akulli shkëlqejnë.Si pëlhurë e prerëBie nataParqeve ku vjeshta flokët kreh.Po ti nuk vjen…Heronjtë e lodhur të ëndrraveMe shpatat thyer dimritVdesin në blunë e tradhëtuartë agimit.13 tetor 2010, e mërkurëShiU këput dita…Trëndafilat një e nga një u bënë muzgMollëzat e erës përkëdhelin kopështinKu fshihet hënëza ngrënë nga shiratShkëmbinjëve të natësYjet shuhen…Një tjetër botëRri zgjuar me muaDhe ma mban ndezur të fshehtënNjë grusht me re bie mbi liqenDhe bën shi portretin tëndE shtunë 19 qershor 2010përforcoi dijet në fushën efizikës. Në vitin 1852 u kthye nëShën Peterburg, punoi nëfabrikën e të atit që prodhontelëndë ushtarake për ushtrinëruse. Në vitin 1859 vendoset nëSuedi. Ngre në periferi tëStokholmit një fabrikë përprodhimin e nitroglicerinës kuzbuloi lëndën plasëse me emrin“Dinamit”. Pas kësaj arritjeje dhemjaft patentave të tjera, u bë njënga industrialistët më tëmëdhenj të kohës. Pasuriashtohej me ritme të shpejta dhefitimet qenë të jashtëzakonshme.Vdiq në Sanremo te Italisë më 10dhjetor 1896.ÇMIMI NOBELNë Testamentin e tij AlfredNobel vendosi: tre të katërtat epasurisë të përdoren përthemelimin e Fondacionit“Çmimi Nobel”.“… Shuma e interesave ndahennë pjesë të barabarta një pjesëpersonit që ka bërë shpikjen osezbulimin më të rëndësishëm nëfushën e fizikës; një pjesëpersonit që ka bërë zbulimin osepërsosjen më të rëndësishme nëfushën e kimisë; një pjesëpersonit që ka bërë zbulimin mëtë rëndësishëm në fushën efiziologjisë ose të mjekësisë;një pjesë personit që ka krijuarjanar 2011Përrenjtë e natësLindën një pasdite të vontëGrykave,Ku perëndimi i përflakurMe kokën në duart e horizontitGdhend verbërinë e vetNofullave të kodrësMbllaçitinBritmat e hutuara të hënësTë uriturGjymëtyrë pambrojturMe eshtrat e bardhaTë njomaGjunjët e livadheveJoshinNotojnë tokës…As ëndrra,As kujtimeRrëzohen tatëpjetaveLuginat me prill ngjyerNataNjë e nga njëFenerët gëlltitPastaj,Si një nuse lakuriqNë shtratin e deteveHyjnë pa zhurmë e bujë.14 prill 2010 e mërkurëVonëBie nga drurët muzguDhe fushës dergjet drita e hënësU harrua dita…Tani nata hedh penelata kapriçioze,Telajos, me përrenjtëe ndërkryer nga dhimbjaPogradec, 10 gusht 2010punimin më të shquar ngapikpamja e prirjeve ideale nëfushën e letërsisë; dhe së fundinjë pjesë personit që do të ketëbërë numrin më të madh tëveprimtarive më të mira përvëllazërimin e kombeve,Për zhdukjen ose pakësimin eforcave të përhershmeushtarake dhe për institucionalizimine Kongreseve tëPaqes”. -Dorëzimi i Çmimit,medaljes së artë dhe Diplomësbëhet më 10 dhjetor të çdo viti.Shuma monetare ne vitin e parëtë shpërndarjes më 1901, ishte35 000 dollarë, ndërsa në vitin2009 shuma e shpërblimit arritinë 1.4 milion dollarë.GJINKALLA DHE MILINGONASi këndoi gjinkallë e marrëGjithë beharë,E pa pisk se ishte trokëKur i ra dimri mbi kokë:Mënjanë s’kish vënë ushqimeMiza a krimba, as një thërrime,Shkoi t’ia qajë hallin dhe zinëMilingonës që e kish fqinjë,Dhe e luti që t’i huaj’Ca pak grurë për disa muajDerisa të dilte dimri.“Sa të bën, unë ta paguajPara gushtit, besa-besë,Kapital dhe interesë.”Milingona s’të jep hua,Ja që e ka këtë të metë;“Verës ç’bëje, a s’më thua?”I tha cinxërit të shkretë.-Drekë e darkë, që pa gëdhirë,Un’këndova e bëra pallë.-Qysh? Këndove? Shumë mirë,Dhe tani kërce, gjinkallë!FABULAnga LA FONTENBRETKOSA QË DO TËTRASHET SA NJË KABretkosa sa një ve,Pa një ka sa një deveDhe nakari nuk e la,Desh të trashet sa një ka.Kur vu këtë gjë ndër mëndVate u shtri ndë një vëndDuke ngrën’ e duke pirëQë të fryhet ca më mirë-Shihni, shihni sa u rrita.Thërrit e thoshtë përdita.-Mos u mburr’ e mos u mbaj,I thoshnë shoqet e saj.-Shihni, nukë jam sa demi?-Jo! –Shikoni. – Jo, të themi.-Pa shikoni këtë barkSi të kaut. – Jo, je lark! –Bretkosa, nga marasi,U fry, u fry gjersa plasi.Shumë njerz ndë këtë botëThonë se janë të zotë;Si bretkosa mendohenMburren e lëvdohen.