Standardet e të Nxënit dhe Arritjes 2.pdf - Instituti i Zhvillimit te Arsimit

STANDARDETE TË NXËNIT

7HYRJEStandardi përbën një sistem kërkesash ose parametrashtë pranuar si normë shtetërore për arsimin në sektorë tëndryshëm.Standardi krijon një marrëdhënie të caktuar ndërmjet shtetit dheshoqërisë. Marrëdhënia është e bazuar në realizimin e politikës nëfushën e arsimit dhe përmban në vetvete pranimin dhe zbatimin edetyrimit reciprok.Standardet e të nxënit përcaktojnë çfarë duhet të dinë dhe tëjenë në gjendje të bëjnë nxënësit në fushën e njohurive, të aftësivedhe të qëndrimeve, pasi të kenë mbaruar një nivel (cikël) të caktuarshkollimi. Dokumenti i standardeve të të nxënit shoqërohetplotësohet edhe me nivelet e arritjes së nxënësve në përfundim tëklasës së 6-të dhe në përfundim të klasës së 9-të.Reforma e sistemit arsimor në tërësi dhe reforma e arsimitbazë në mënyrë të veçantë synon të sjellë ndryshime cilësoree të qëndrueshme, që të përfshijnë e të lëvizin sistemin nëtërë gjerësinë dhe thellësinë e tij.Ndryshimi i strukturës së arsimit bazë (1-6 dhe 7-9):• nevoja për rritjen e efektivitetit të brendshëm dhe tëjashtëm të sistemit arsimor;• nevoja për të siguruar dhe për të rritur në mënyrë tëvazhdueshme cilësinë e shërbimit arsimor;

8• nevoja për të mbikqyrur dhe për të vlerësuar cilësinëe arsimit;• akreditimi dhe integrimi i arsimit shqiptar në familjenevropiane etj.kërkojnë si domosdoshmëri, përveç të tjerash, edhe rishikimine standardeve të të nxënit. Rishikimi i standardeve të të nxënitështë një ndër objektivat më të rëndësishëm të reformës aktualetë arsimit bazë në Shqipëri.Standardi njëson pikat e referencës për zhvillimin dhevlerësimin e të gjithë sistemit arsimor, si dhe të marrëdhënievetë tij me shtetin dhe shoqërinë shqiptare në përgjithësi,veçanërisht në kushtet e ritmeve dhe të përmasave të ndryshme tëzhvillimeve që kanë pjesët e veçanta të sistemit arsimor, veçanërishtnë vendin tonë.Standardet, nga vetë natyra e tyre, synojnë të vendosinnjë raport optimal ndërmjet objektivave të zyrtarizuar, tëvendosur nga lart dhe hapësirës e fleksibilitetit që duhettë kenë faktorët e tjerë, që do t’i zbatojnë ato në kushtet errethanat e larmishme lokale.Hartimi i standardeve të rishikuara) në nivel strategjik dheafatgjatë:• synon sigurimin dhe rritjen e cilësisë së tërë sistemitarsimor shqiptar, vënien e tij në funksion të kërkesavetë reja aktuale dhe perspektive të shoqërisë, si dheintegrimin e tij në sistemet arsimore të vendeve tëzhvilluara demokratike;• krijon mundësinë e përcaktimit të cilësisë së sistemitarsimor, të monitorimit, të verifikimit dhe të vlerësimittë përmbajtjes së tij nga shoqëria dhe shteti;• krijon dhe do siguron sistemin e referimit përndryshimet graduale afatshkurtra, afatmesme dheafatgjata në arsim;

9• rrit shkallën e vlefshmërisë dhe të përdorimit tërrjedhojave të vlerësimit të sistemit arsimor.Në këtë mënyrë, standardet, sidomos pjesa e niveleve tëarritjes ofrojnë kritere të njësuara për vlerësimin e njohurive,të shkathtësive e shprehive të nxënësve, si dhe kritere tëhollësishme për vlerësimin e nivelit të realizimit të objektivave.Ato mundësojnë edhe sigurimin e të dhënave më të plota emë të besueshme për vlerësimin dhe përmirësimin e të gjithësistemit në tërësi.Hartimi i standardeve është mbështetur në përvojën dhetraditën tonë më pozitive. Ato, në të njëjtën kohë, reflektojnëedhe përvojën bashkëkohore.Hartimi i tyre është ndihmesë e rëndësishme përpërcaktimin e linjave themelore të asaj se çfarë duhet të mësojnëdhe për çfarë duhet të jenë të aftë nxënësit në fushën përkatësetë dijes. Ato ndihmojnë shoqërinë të njësojë objektivat në secilënfushë, duke siguruar drejtimin e duhur të organizimit të vetëprocesit të të nxënit dhe të mësimdhënies.Standardet nuk janë konceptuar si statike dhe të pandryshueshme.Duke mbajtur vulën e kohës, ato mbartin,njëkohësisht, edhe mundësinë e ndryshimeve që vetë realitetidhe shkolla diktojnë me dinamizmin e tyre.Standardet në vetvete nuk mund të përmirësojnë nëmënyrë mekanike arritjet e nxënësve ose të shkollës. Për tëarritur këto standarde, nxënësve dhe shkollave duhet t’usigurohen mundësi të tilla që nxënësit, nëpërmjet mësimit dheaktiviteteve shkollore, të fitojnë njohuritë e domosdoshme dhetë formojnë shkathtësitë, shprehitë dhe qëndrimet e duhurapër jetën, shkollimin e mëtejshëm, punën dhe pjesëmarrjenqytetare.

10Standardet janë ndërtuar në bazë ciklesh shkollimi, praato përcaktojnë në mënyrë sintetike çfarë duhet të dinë dhe tëjenë të aftë të bëjnë nxënësit në fund të klasës së nëntë.Kjo zgjedhje lidhet me fleksibilitetin dhe hapësirat qëstandardet duhet t’u lejojnë përdoruesve të tyre në bazë tëkërkesave të kohës dhe të hapësirës së zbatimit të tyre. Kjozgjidhje u mendua e mjaftueshme për të njësuar arritjet enxënësve në nivel kombëtar, nga njëra anë, dhe për të krijuarfleksibilitetin e lejuar dhe të domosdoshëm, nga ana tjetër.Në këtë mënyrë, standardi shfaqet aq i përcaktuar, sa tadrejtojë procesin e edukimit drejt një objektivi të qartë dhe aqi përgjithshëm dhe i pa përcaktuar, sa të mos cenojë larminëdhe gjerësinë e këtij procesi.Kur flasim për standarde për nxënësin, në të vërtetë kemiparasysh njohuritë, shkathtësitë e shprehitë dhe qëndrimet me tëcilat ai duhet t’i zotërojë në nivele të ndryshme shkollimi.Në zgjedhjen e njohurive standard në këtë draft kemi bërëkujdes që ato:• të jenë në funksion të realizimit të qëllimeve kombëtaretë arsimit;• të burojnë nga kërkesat e Kornizës Kurrikulare tëArsimit Parauniversitar;• të jenë në funksion të synimeve të përgjithshme tëlëndës;• të jenë në përputhje me moshën;• të marrin parasysh përvojat personale të nxënësve;• të marrin parasysh dijet që nxënësit marrin nga lëndëte tjera.Standardet janë organizuar në disa linja kryesore.Kjo u krijon hapësira përdoruesve të zgjerojnë njohuritë,

11shkathtësitë e shprehitë që duhet të zotërohen në varësi tëkërkesave, në ndryshim, të jetës, të arsimimit të mëtejshëm etë punës.Linjat përcillen te nxënësi në përputhje me nivelet eshkollimit, veçoritë specifike të nxënësve dhe kushtet në tëcilat funksionon shkolla, duke krijuar mundësinë për lidhjeose integrim me lëndë të tjera.Kjo zgjidhje, ndër të tjera, është bërë:• për të krijuar fleksibilitet në arritjen e standardeve;• për të krijuar hapësirat e domosdoshme për trajtimine problemeve ekzistuese dhe të reja, që mund tëpërfshihen në to, sipas niveleve dhe viteve.Standardet e të nxënit u ofrojnë jo vetëm shkollës, por tëgjithë punonjësve të arsimit, vendimmarrësve, prindërve etj.elemente të rëndësishme për zhvillimin e arsimit.Ato mund të përdoren:nga vendimmarrësit në fushën e arsimit:• për të parashikuar dhe për të projektuar ndryshimetnë arsim;• për të rishikuar dhe për të vlerësuar kurrikulën ekzistueseshtetërore;• për të vlerësuar arritjet në nivel kombëtar.nga pushteti lokal dhe shkollat:• për të qenë bashkautorë në hartimin e kurrikulës dhetë programeve lëndore, në kuadrin e detajimeve dheplotësimeve të tyre, sipas veçorive lokale;• për të rishikuar dhe vlerësuar programet lëndore dheveprimtaritë shkollore në përgjithësi;

12• për të ofruar ide dhe alternativa zgjidhjesh për procesine të mësuarit dhe të vlerësimit.nga mësuesit:• për të përcaktuar synimet dhe objektivat e orës sëmësimit, të temës (kapitullit) ose të lëndës;• për të unifikuar kriteret dhe nivelet e vlerësimit të nxënësve;• për të vlerësuar praktikat e të mësuarit në shkollë ejashtë saj;• për të zhvilluar ide për procesin e të mësuarit dhe tëvlerësimit.nga prindërit dhe anëtarët e komunitetit:• për të kuptuar ndihmesën e lëndëve në realizimin eqëllimeve të përgjithshme të shkollimit;• për të vlerësuar cilësinë e edukimit në shkollë e nënivel lokal;• për të gjykuar për zhvillimin e fëmijëve të tyre në fushënpërkatëse të njohurive, shkathtësive e shprehive.nga trajnuesit:• për të planifikuar, drejtuar, zhvilluar dhe vlerësuarveprimtaritë për trajnimin e studentëve dhe tëmësuesve në shërbim.

STANDARDET E TË NXËNITFusha:MATEMATIKËKoordinatore:Erlira KOCIGrupi i punës:Edmond LULJA (Kryetar)Erlira KOCILindita MUKLIRamazan FEJZOAgron TATOSotir RRAPODorina RAPTI

14 STANDARDET E TË NXËNIT1. HYRJEFusha e matematikës synon të pajisë nxënësit me modelete të menduarit matematik, me idetë bazë dhe strukturatmatematikore, të nevojshme për të kuptuar rolin qëmatematika luan në botën që na rrethon dhe për ta përdorurmatematikën në plotësimin e nevojave jetësore të individit siqytetar i përgjegjshëm.Matematika shkollore është një nga faktorët kyç nëpërgatitjen e nxënësve sipas kërkesave të shoqërisë së sotme.Nëpërmjet mësimit të matematikës, nxënësit aftësohendhe fitojnë besim në përdorimin e numrave dhe kuptimine marrëdhënieve ndërmjet tyre, përsosin aftësitë e matjes,të ndërtimit dhe të interpretimit hapësinor. Ata mësojnë tëgrumbullojnë, të organizojnë dhe të interpretojnë të dhëna, tëgjykojnë për mundësinë e ndodhjes së ngjarjeve e dukurive,të modelojnë e të zgjidhin matematikisht situata të ndryshmepraktike, të mendojnë në mënyrë abstrakte, si dhe të zbulojnëe të kuptojnë dobinë e matematikës në jetën reale.Të mësuarit e matematikës ndikon ndjeshëm në formimine aftësisë për t’u marrë me veprimtari intelektuale, të aftësisëpër të gjykuar dhe të aftësisë krijuese. Fusha e matematikëspërmban vetëm lëndën e Matematikës. Standardet ematematikës përbëjnë një nga dokumentet kryesorekurrikulare të hartuara në nivel qendror dhe përcaktojnë në

MATEMATIKË15mënyrë të përgjithshme pritshmëritë për nxënësit në fushëne matematikës në fund të arsimit bazë.Ato janë organizuar sipas 6 linjave të matematikës:1. Numri dhe veprimet me numra.2. Matjet.3. Gjeometria.4. Algjebra dhe funksioni.5. Statistika dhe probabiliteti.6. Proceset matematike:• zgjidhja problemore;• komunikimi matematik dhe paraqitjet;• arsyetimi dhe vërtetimi matematik;• lidhjet konceptuale;• përdorimi i teknologjisë.Për secilën linjë janë formuluar disa standarde. Standardete secilës linjë mbështeten në mënyrë të ndërsjellë në standardete linjave të tjera.Standardet kanë karakter të përgjithshëm, por reflektohenmë konkretisht në programet e matematikës për secilënklasë, të hartuara gjithashtu në nivel qendror. Standardete pesë linjave të para reflektohen në programet e lëndëssë Matematikës, duke u detajuar në njohuri e shprehimatematikore konkrete për secilën klasë. Standardet e linjëssë proceseve matematike u adresohen programeve të çdoklase, por në përshtatje me njohuritë përkatëse.

16 STANDARDET E TË NXËNIT2. STANDARDET SIPAS LINJAVELINJA 1: Numri dhe veprimet me numraStandardet• Nxënësit përdorin kuptimin e numrave dhemarrëdhëniet ndërmjet llojeve të numrave (numra tëplotë, thyesa, numra dhjetorë etj, për të paraqitur sasinë botën reale.• Nxënësit përdorin kuptimin e veprimeve me numra,algoritmet e veprimeve me numra dhe lidhjet ndërmjettyre, për të bërë njehsime me mend, njehsime meshkrim dhe parashikime të përafërta të rezultateve.LINJA 2: MatjetStandardet• Nxënësit përdorin kuptimin e matjes dhe të njësive tëmatjes, për të dalluar cilësitë e matshme të objekteve,për të përshkruar mjedisin që i rrethon, duke mature përdorur numrat dhe për të parashikuar me afërsirezultatin e matjes.• Nxënësit zbatojnë procese të matjes, përzgjedhinteknika dhe formula të përshtatshme për të kryermatje direkte dhe indirekte.

MATEMATIKË17LINJA 3: GjeometriaStandardet• Nxënësit dallojnë, përshkruajnë dhe klasifikojnë figuradhe trupa gjeometrikë bazuar në vetitë e tyre.• Nxënësit përdorin arsyetimin, vërtetimin për tëzbuluar e provuar marrëdhënie gjeometrike.• Nxënësit përcaktojnë vendndodhjen me anë tëkoordinatave.• Nxënësit ndërtojnë shëmbëllimin sipas një transformimigjeometrik dhe shpjegojnë e përdorin zbatime praktiketë transformimeve gjeometrike.LINJA 4: Algjebra dhe FunksioniStandardet• Nxënësit zbulojnë ligjësi dhe përdorin kuptimin përfunksionin për të modeluar e paraqitur marrëdhëniefunksionale në disa mënyra.• Nxënësit përdorin simbole algjebrike për të modeluarmarrëdhënie dhe situata matematikore.• Nxënësit zbatojnë procedura algjebrike në transformimete shprehjeve dhe zgjidhjen e ekuacioneve einekuacioneve.LINJA 5: Statistika dhe probabilitetiStandardet• Nxënësit lexojnë, kuptojnë dhe interpretojnë tëdhëna statistikore për të marrë vendime në jetën epërditshme.

18 STANDARDET E TË NXËNIT• Nxënësit mbledhin, organizojnë dhe vlerësojnëtë dhëna statistikore në funksion të një qëllimi tëcaktuar.• Nxënësit përdorin konceptet bazë të probabilitetit, tënevojshme për jetën e përditshme.LINJA 6: Proceset matematikeStandardetZgjidhja problemore• Nxënësit përshkruajnë, modelojnë matematikishtdhe zgjidhin situata problemore që krijohen brendamatematikës, të marra nga lëndët e tjera dhe ngapërvojat e përbashkëta të jetës së përditshme;• Nxënësit përzgjedhin dhe përdorin strategji tëpërshtatshme për të gjetur zgjidhjen.Komunikimi matematik dhe paraqitjet• Nxënësit përdorin komunikimin (nëpërmjet të lexuarit,të shkruarit, diskutimit, të dëgjuarit, të pyeturit) për tëorganizuar dhe qartësuar të menduarin matematik.• Nxënësit përdorin gjuhën e matematikës për t’ushprehur matematikisht qartë.• Nxënësit përdorin paraqitje të ndryshme për tëmodeluar, organizuar dhe komunikuar idetë e tyrematematikore, dukuri fizike dhe dukuri sociale.

19Arsyetimi, argumentimi dhe vërtetimi matematik• Nxënësitkuptojnë rëndësinë e arsyetimit, argumentimitdhe vërtetimit si aspekte themelore të matematikës.• Nxënësit përzgjedhin dhe përdorin lloje të ndryshmearsyetimi dhe metodash vërtetimi.Lidhjet konceptuale• Nxënësit kuptojnë ndërtimin e koncepteve matematikepërmes njëri-tjetrit për të formuar një të tërë dhepërdorin varësitë ndërmjet koncepteve matematike.• Nxënësit dallojnë lidhjen e koncepteve matematikeme ato të fushave të tjera jashtë matematikës.• Nxënësit ndjekin zhvillimin e koncepteve matematikepërgjatë kohës dhe në kultura të ndryshme.Përdorimi i teknologjisë• Nxënësit përdorin teknologjinë për të mbledhur,analizuar, komunikuar dhe zbuluar informacionmatematik.• Nxënësit përdorin teknologjinë si mjet për të zgjidhurproblema dhe për të verifikuar zgjidhjet.• Nxënësit përdorin teknologjinë për zbatime tëmatematikës në shkencat e tjera.

STANDARDET E TË NXËNITFusha:SHKENCA NATYROREKoordinatore:Yllka SPAHIUGrupi i punës:Marita HAMZAYllka SPAHIUDritan SPAHIUIlo MELELindita GODOShpresa GORANAMirela PETIAleko MIHONami XHOMARAMimoza MILOEvis MASTORIMirela GURAKUQI

22 STANDARDET E TË NXËNIT1. HYRJEFusha e shkencave të natyrës është baza e perceptimitdhe e të kuptuarit të botës për nxënësit. Ajo synon tëzhvillojë formimin e nxënësve:• për të përmirësuar jetën e tyre;• për të kuptuar dhe zbatuar proceset, mënyrat e tëmenduarit dhe qëndrimet e sjelljet;• për të kuptuar dhe zbatuar njohuritë në jetën epërditshme;• për të patur një formim të përgjithshëm në shkencë, nëmënyrë që të ndjekin me sukses studimet e mëtejshmedhe të konkurrojnë në tregun e punës.Fusha e shkencave të natyrës në arsimin bazë përbëhetnga lëndët: Biologji, Fizikë, Kimi dhe Gjeografi.Standardet e fushës së shkencave të natyrës janëorganizuar sipas linjave. Standardet e 5 linjave të para kanëtë bëjnë me proceset, mënyrat e të menduarit dhe qëndrimete sjelljet gjatë hulumtimit të natyrës dhe u adresohen tëgjitha lëndëve të fushës. Standardet e linjave të tjera kanë tëbëjnë me përmbajtjet lëndore të fushës. Standardet përbëjnënjë nga dokumentet kryesore kurrikulare të hartuara nënivel qendror dhe përcaktojnë në mënyrë të përgjithshmepritshmëritë për nxënësit në fushën e shkencave të natyrës nëfund të arsimit bazë.

SHKENCA NATYRORE232. STANDARDET SIPAS LINJAVELINJA 1: Kërkimi shkencorStandardi• Nxënësit zotërojnë njohuri, aftësi, qëndrime tënevojshme për të realizuar kërkimin shkencor, për t’izbatuar ato gjatë identifikimit të problemit, ngritjes sëhipotezës, grumbullimit dhe analizës së të dhënave,raportimit të rezultateve, duke përdorur instrumentete përshtatshme.LINJA 2: SiguriaStandardi• Nxënësit zbatojnë shprehitë dhe shkathtësitë e sigurisënë përdorimin e pajisjeve dhe lëndëve të rrezikshmenë të gjitha veprimtaritë brenda dhe jashtë klasës, dukendjekur udhëzimet dhe rregullat e sigurisë.LINJA 3: Shkenca dhe teknologjiaStandardi• Nxënësit kuptojnë marrëdhëniet ndërmjet shkencësdhe teknologjisë, shpjegojnë se shkenca zhvillonteknologjinë dhe se teknologjitë e reja nxitin zhvillimine kërkimit shkencor.

24 STANDARDET E TË NXËNITLINJA 4: Shkenca dhe zhvillimi i qëndrueshëmStandardi• Nxënësit kuptojnë rolin e shkencës në çështjet vendore,kombëtare dhe globale që mbështesin zhvillimin eqëndrueshëm, si ato që lidhen me shëndetin, burimetnatyrore, mjedisin dhe ndikimin e veprimtarisënjerëzore dhe dukurive natyrore mbi të.LINJA 5: Historia dhe natyra e shkencësStandardi• Nxënësit e argumentojnë shkencën si një përpjekjenjerëzore që përdor modele për të përshkruar dheshpjeguar universin, si dhe interpretojnë natyrëne njohurive shkencore dhe zhvillimin historik tëshkencës.DITURI NATYREStandardet e lëndës Dituri Natyre organizohen sipaslinjave të njëjta me ato të lëndëve Biologji, Fizikë, Kimidhe Gjeografi. Për pasojë, ata jepen të detajuar në lëndëtpërkatëse.LINJA 1: Shumëllojshmëria dhe klasifikimi i gjallesaveLINJA 2: Bashkëveprimi gjallesë-mjedisLINJA 3: Qelizat dhe proceset jetësore

SHKENCA NATYRORE25LINJA 4: Sistemet e trupit të njeriut dhe shëndetiLINJA 5: Lëvizja dhe bashkëveprimetLINJA 6: Energjia dhe transformimet e sajLINJA 7: Struktura dhe vetitë e lëndësLINJA 8: Reaksioni kimikLINJA 9: Sistemi diellor dhe TokaLINJA 10: Sistemet fizike dhe humaneLINJA 11: Mjetet gjeografike dhe vendndodhjaBIOLOGJILINJA 1: Shumëllojshmëria dhe klasifikimi i gjallesaveStandardi• Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi dhe qëndrimepër bashkësinë dhe llojshmërinë e organizmave, dukepërdorur rrugën shkencore të njohjes.LINJA 2: Bashkëveprimi gjallesë-mjedisStandardi• Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime përndërvarësinë e organizmave midis tyre dhe mjedisitjetësor.LINJA 3: Qelizat dhe proceset jetësoreStandardi• Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime

26 STANDARDET E TË NXËNITpër strukturën, funksionin e qelizave të gjalla, si dheorganizimin e qelizave në inde, organe dhe sistemeorganesh.LINJA 4: Sistemet e trupit të njeriut dhe shëndetiStandardi• Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime përorganizimin e aparateve dhe sistemeve të trupit tënjeriut dhe marrëdhënien midis funksioneve të tyreme shëndetin mendor dhe fizik.LINJA 5: Trashëgimia dhe evolucioniStandardi• Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime përkonceptet bazë të trashëgimisë dhe evolucionit tëgjallesave.FIZIKËLINJA 1: Lëvizja dhe bashkëveprimetStandardi• Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime mbimarrëdhëniet ndërmjet forcës dhe lëvizjes, mbi ligjet,teoritë, modelet në dukuritë mekanike, termodinamike,elektro-magnetike, dritore, akustike dhe bërthamore.

SHKENCA NATYRORE27LINJA 2: Energjia dhe transformimet e sajStandardi• Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrimepër energjinë dhe llojet e saj, ligjin e ruajtjes dhetransformimit të energjisë në dukuritë mekanike,termodinamike, elektro-magnetike, dritore, akustikedhe bërthamore.KIMILINJA 1: Struktura dhe vetitë e lëndësStandardi:Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime për:• objektin e studimit të kimisë dhe metodën shkencoretë njohjes,• vetitë dhe karakteristikat e lëndëve,• përzierjet dhe ndryshimet e lëndëve,• shndërrimet e lëndëve, grupet e lëndëve,• strukturën e atomit,• tabelën periodike,• lidhjet kimike,• vetitë e metaleve dhe jometaleve,• ujin dhe tretësirat,• strukturën dhe vetitë e hidrokarbureve.LINJA 2: Reaksioni kimikStandardi:Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime për:

28 STANDARDET E TË NXËNIT• reaksionet kimike karakteristike të oksideve, bazave,acideve, kripërave, ajrit, oksigjenit dhe dioksidit tëkarbonit;• reaksionet redoks dhe elektrokiminë;• reaksionet karakteristike të hidrokarbureve.GJEOGRAFILINJA 1: Sistemi diellor dhe TokaStandardi• Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime përpozicionin e Tokës në sistemin diellor, marrëdhënienndërmjet saj dhe trupave të tjerë të këtij sistemi.LINJA 2: Sistemet fizike dhe humaneStandardi• Nxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi dhe qëndrimepër tiparet fiziko - gjeografike dhe humane të mjedisitnatyror, ndërveprimin midis tyre dhe ndryshimet qëvijnë si pasojë e këtij ndërveprimi.LINJA 3: Mjetet gjeografike dhe vendndodhjaStandardi• Nxënësit ndërtojnë njohuri, aftësi dhe qëndrimepër lokalizimin, tiparet fizike dhe humane tëmjedisit natyror, përmes vëzhgimeve në hapësirëngjeografike dhe përdorimit të hartave e mjeteve tëtjera gjeografike.

STANDARDET E TË NXËNITFusha:EDUKIM FIZIK DHE SPORTEKoordinator:Elvira BAZEGrupi i punës:Edi PASHAJAida SHEHUElvira BAZEDritan SALLAKUEvis RRJEPAElvana ALUSHANIBesart NESIMI

30 STANDARDET E TË NXËNIT1. HYRJERoli i fushës së Edukimit fizik dhe sporteve është tënxitë tek nxënësit dëshirën për një mënyrë jetese tëshëndetshme dhe aktive që ndikon pozitivisht nëmirëqenien fizike, mendore dhe shoqërore. Përmes edukimitfizik dhe sporteve, nxënësve u krijohet mundësia për të marrëpjesë në një shumëllojshmëri veprimtarish fizike, vetëm dhenë grup.Veprimtaritë fizike dhe sportive përmirësojnë gjendjenshëndetësore, zhvillojnë aftësitë motorike dhe theksojnërëndësinë e ushtrimit sistematik, disiplinës, konkurrencësdhe veprimtarisë në grup. Kjo fushë i ndihmon nxënësitedhe për ta konsideruar sportin si alternativë karriere në tëardhmen.Standardet e fushës së edukimit fizik dhe sporteve janëorganizuar sipas 5 linjave, të cilat janë:1. Njohuri mbi aktivitetin fizik2. Lëvizja dhe marrëdhënia e saj me trupin e njeriut3. Veprimtari individuale4. Veprimtari në grup5. Veprimtari në natyrë

EDUKIM FIZIK DHE SPORTE312. STANDARDET SIPAS LINJAVELINJA 1: Njohuri për veprimtarinë fizikeStandardet• Nxënësit kuptojnë dhe shpjegojnë dobinë eveprimtarisë fizike dhe sportive në tërësi.• Nxënësit kuptojnë dhe shpjegojnë dobinë e përvojëslëvizore në dimensionin individual dhe në grup nëveçanti.• Nxënësit kuptojnë dhe zbatojnë kushtet e sigurisë nëtë ushtruar.• Nxënësit kuptojnë dhe shpjegojnë dobinë evetorganizimit të veprimtarisë lëvizore në mënyrë tëshëndetshme.LINJA 2: Lëvizja dhe marrëdhënia e saj me trupin enjeriutStandardet• Nxënësit demonstrojnë pozicionet e sakta tëdrejtqëndrimit në vend dhe në lëvizje për një shëndettë mirë të shtyllës kurrizore.• Nxënësit diferencojnë cilësitë fizike dhe demonstrojnëmetodologji të përshtatshme të të ushtruarit të tyre.

32 STANDARDET E TË NXËNITLINJA 3: Veprimtari individualeStandardet• Nxënësit demonstrojnë lëvizje të ndryshme jo-lokomotore(tërheqje, shtytje, ekuilibrim, kthim, rrotullim etj.),lokomotore (ecje, vrapim, kërcim etj.) dhe i përdorin atonë situata të ndryshme lëvizore e sportive.• Nxënësit demonstrojnë lëvizje të ndryshmemanipulative me mjete (hedhje, pritje, goditje,xhonglim etj.) dhe i përdorin ato në situata lëvizore esportive.LINJA 4: Veprimtari në grupStandardet• Nxënësit demonstrojnë aftësi në përdorimin eshprehive motorike, kombinimeve lëvizore gjatëveprimtarive të ndryshme fizike, si dhe përdorin saktërregullat e lojërave lëvizore dhe sportive.• Nxënësit demonstrojnë aftësi të përshtatjes dhe krijimittë lojërave të reja lëvizore, kanë aftësi bashkëpunimidhe respektimi të partnerit/kundërshtarit.LINJA 5: Veprimtari në natyrëStandardet• Nxënësit demonstrojnë aftësi të përshtatjes sëveprimtarisë fizike me kushtet e mjedisit natyror.• Nxënësit demonstrojnë aftësi të orientimit në natyrëdhe vendosin marrëdhënie të qëndrueshme me të.

STANDARDET E TË NXËNITFusha:TEKNOLOGJIKoordinatorë:Irida SINAEdlira SINAGrupi i punës:Ilia NINKAArdiana SULAEdlira SINAIrida SINAAntoneta PREÇIAlqi MUSTAFAIMirela ANDONIAdmir KRAJA

34 STANDARDET E TË NXËNIT1. HYRJEArsimi teknologjik është një komponent thelbësor ikurrikulës. Në një botë ku ndeshesh me shumë llojeteknologjish, të cilat janë pjesë e jetës së përditshmepër të gjithë njerëzit, nxënësit duhet të pajisen me aftësi përt’u përballur me to me vetëbesim. Është po aq e rëndësishmeqë nxënësit të vlerësojnë dhe të kuptojnë marrëdhënienkomplekse ndërmjet teknologjisë dhe shoqërisë. Si qytetarë,ata duhet të jenë të aftë të bëjnë gjykime vetjake mbi çështjetqë lidhen me ndikimin e teknologjisë në jetën e tyre, nëshoqëri dhe në mjedis.Nxënësit e moshës digjitale vijnë në shkollë me njohuri,gjykime, opinione dhe pyetje të marra nga burime tëpafundme digjitale të informacionit, të cilat mësuesi duhet t’ikonsiderojë si pjesë të kurrikulës në tërësinë e saj.Sipas Bibeau (2004a 1) ): “TIK-u në edukim përveç përmirësimittë mënyrave të komunikimit, menaxhimit dhe përmirësimit tëprocesit të mësimdhënies ka edhe një përparësi tjetër. Përparësiaështë se mundëson të mësuarin (përgjatë gjithë jetës, forcon lidhjetnëpërmjet shkëmbimit të eksperiencës me vendet e zhvilluara,mundëson një komunikim direkt pa humbje informacioni). Kylloj komunikimi mund të jetë mundësia e ndjekjes së praktikaveonline, projekte kolektive, punë personale. Gjithashtu, ai siguronvazhdimësi gjatë gjithë kohës, duke përmirësuar procesin e të nxënitsi në klasë, ashtu edhe jashtë saj.1) Bibeau, R. (2004a). Répertoire des répertoires de scénarios pédagogiqueset d’activités d’apprentissage avec les TIC. Document télé-accessible à l’adressesuivante:

TEKNOLOGJI35Teknologjia dhe TIK-u, si pjesë e rëndësishme e kësajfushe, janë një formë e veçantë e veprimtarisë krijuese, kunjerëzit ndërveprojnë me mjediset e tyre, duke përdorurmaterialet, inputet dhe proceset e duhura në përgjigjetë nevojave, dëshirave dhe mundësive të tyre. Fusha eteknologjisë integron shprehitë për zgjidhjen e problemeveedhe realizimin e produkteve dhe të sistemeve të dobishme.Nxënësit, përmes TIK-ut, aftësohen për të kërkuar, për tëzgjeruar, për të përpunuar informacione dhe për t’i vënë atonë shërbim të punës dhe të jetës së përditshme.Teknologjia duhet të ofrojë edhe mundësinë që nxënësittë fitojnë njohuri e aftësi fillestare në fusha të caktuara tëveprimtarisë shoqërore e profesionale, që do t’ua hapin atyremë shumë dyert për botën e punës dhe për të vazhduararsimimin ose kualifikimin e tyre të mëtejshëm.Sipas Kornizës kurrikulare, fusha e Teknologjisë synonqë, gjatë arsimit bazë, nxënësit:• të zbulojnë dhe të vlerësojnë ndikimin e teknologjisënë ekonomi, në shoqëri dhe në mjedis, në të kaluarën,në të tashmen dhe në të ardhmen;• të integrojnë njohuri dhe shkathtësi/shprehi për gjetjene zgjidhjeve për probleme të thjeshta teknologjike;• të vlerësojnë dhe të zbatojnë në praktikë njohuritë enevojshme për çështjet e shëndetit dhe të sigurisë;• të përdorin programet kryesore kompjuterike nëshërbim të të nxënit;• të pajisen me aftësitë e nevojshme për të thelluarnjohuritë e tyre në këtë fushë;• të pajisen me grupe të ndryshme aftësish që lidhenme veprimtari e profesione të ndryshme;• të komunikojnë dhe të shprehin aftësitë e tyre krijuese,duke përdorur larmi formash shprehëse, si: fjalë,grafikë, modele etj.

36 STANDARDET E TË NXËNIT2. ORGANIZIMI I STANDARDEVE TË FUSHËSStandardet e fushës së teknologjisë janë organizuar sipaslinjave të mëposhtme:• Teknologjia dhe sistemet teknologjike.• Teknologjia e informacionit dhe komunikimit.• Komunikimi grafik.• Materialet teknologjike.• Strukturat dhe mekanizmat.• Teknologjia dhe veprimtaria ekonomike.Organizimi i Fushës së TeknologjisëTeknologjia einformacionitdhekomunikimit(TIK)KomunikimigrafikTeknologjiadhe sistemetteknologjikeTeknologjiaStrukturat dhemekanizmatMaterialetteknologjikeTeknologjiadhe veprimtariaekonomike

TEKNOLOGJI373. STANDARDET SIPAS LINJAVELINJA 1: Teknologjia dhe sistemet teknologjikeStandardi• Nxënësit përkufizojnë teknologjinë dhe sistemetteknologjike dhe analizojnë marrëdhëniet dhendikimin e tyre në zhvillimin e shoqërisë njerëzoredhe të mjedisit rrethues.LINJA 2: Komunikimi grafikStandardi• Nxënësit lexojnë dhe interpretojnë skica dhe vizatimetë objekteve të thjeshta teknike, si dhe përdorin mënyratë thjeshta të komunikimit grafik për të prezantuar idedhe paraqitur këto objekte.LINJA 3: Materialet teknologjikeStandardi• Nxënësit dallojnë materialet teknologjike të llojevetë ndryshme dhe përshkruajnë vetitë e përdorimet etyre.LINJA 4: Strukturat dhe mekanizmatStandardi• Nxënësit përshkruajnë ndërtimin dhe funksionimin estrukturave dhe mekanizmave të thjeshta teknologjike,

38STANDARDET E TË NXËNITsi dhe tregojnë përdorimin e tyre në sistemetteknologjike të sotme.LINJA 5: Teknologjia dhe veprimtaria ekonomikeStandardi• Nxënësit analizojnë ndikimin e teknologjisë nëveprimtaritë ekonomike, si dhe planifikojnë erealizojnë produkte dhe shërbime të thjeshta, mepërdorimin e materialeve, veglave dhe proceseve tëthjeshta teknologjike.TEKNOLOGJIA E INFORMACIONIT DHE KOMUNIKIMIT - TIKNxënësit sot duhet të dinë të mësojnë në mënyrë efektive,të jenë krijues në jetë dhe të përshtaten me zhvillimet e njëbote digjitale. Standardet e TIK-ut, janë të ndara në 6 linja.Për secilën linjë jepen standardet e matshme si mëposhtë:• Krijimtaria dhe risia.• Komunikimi dhe bashkëpunimi.• Kërkimi dhe gjetja e informacionit.• Mendimi kritik problem-zgjidhës dhe vendimmarrja.• Shoqëria digjitale.• Operacionet bazë dhe konceptet teknologjike.

TEKNOLOGJI39Krijimtariadhe risiaOperacionet bazëdhe konceptetteknologjikeKomunikimi dhebashkëpunimiShoqëriadigjitaleKërkimidhe gjetja einformacionitMendimi kritikproblem-zgjidhësdhe vendimmarrjaLINJA 1: Krijimtaria dhe risiaStandardi• Nxënësit përdorin teknologjinë për të zhvilluar tëmenduarit kritik dhe krijues apo për të nxitur risinëdhe krijimtarinë në produktet dhe proceset e punës sëpërbashkët.LINJA 2: Komunikimi dhe bashkëpunimiStandardi• Nxënësit përdorin mediat digjitale dhe mjediset e punëspër të komunikuar dhe për të punuar bashkërisht,

40STANDARDET E TË NXËNITduke marrë parasysh distancën, e cila ndihmon dhembështet të mësuarin individual dhe kontribuon nëmësimin nga të tjerët.LINJA 3: Kërkimi dhe gjetja e informacionitStandardi• Nxënësit zbatojnë mjete digjitale për të mbledhur,analizuar, vlerësuar, përdorur, përpunuar dhe raportuarinformacionin nga burime të ndryshme. Përzgjedhja dhevlerësimi i burimeve dhe mjeteve digjitale realizohet nëbazë të specifikave dhe qëllimeve të detyrave.LINJA 4: Mendimi kritik, problem - zgjidhës dhevendimmarrjaStandardi• Nxënësit përdorin aftësitë e të menduarit kritik përtë planifikuar, për të hulumtuar e për të menaxhuarprojektet, për të zhvilluar strategji, për të zgjidhurprobleme dhe arritur në vendimmarrje në bazë tëinformacionit të fituar, duke përdorur mjetet dheburimet e duhura digjitale.LINJA 5: Shoqëria digjitaleStandardi• Nxënësit kuptojnë aspektet etike, kulturore dheshoqërore, që lidhen me teknologjinë. Ato zbatojnëpërdorimin e përgjegjshëm të softuerëve dhe sistemevetë Teknologjisë së Informacionit dhe Komunikimit.

41LINJA 6: Operacionet bazë dhe konceptet teknologjikeStandardi• Nxënësit kuptojnë qartë funksionimin dhe përdoriminnë mënyrë efektive dhe krijuese të sistemeve tëteknologjisë.2. EKONOMI SHTËPIAKELINJA 1: Tekstilet dhe mirëmbajtjaStandardet• Nxënësit eksplorojnë tekstilet, aksesorët dhepërdorimin e tyre.• Nxënësit realizojnë produkte të thjeshta me materialetë ndryshme tekstile përmes qepjes me dorë apo memakina qepëse familjare.• Nxënësit hekurosin dhe pastrojnë tekstilet sipaspërbërjes.LINJA 2: Mirëmbajtja e mjedisit shtëpiak, kopshtitStandardet• Nxënësit eksplorojnë format, ndërtimin dhepërdorimin e objekteve në mjedisin shtëpiak dhekopsht, si dhe arredimin e këtij mjedisi.• Nxënësit ndërtojnë objekte të thjeshta për përdorimshtëpiak, me anë të veglave dhe pajisjeve të thjeshtatë punës.

42• Nxënësit skicojnë arredimin e mjedisit shtëpiak, dukepërdorur paraqitjen grafike.• Nxënësit realizojnë në kushte konkrete mirëmbajtjen,pastrimin, dekorimin e mjedisit të ndenjes dhe fjetjes,duke përdorur mjetet dhe materialet e duhura.• Nxënësit përdorin pajisje të thjeshta elektroshtëpiakesipas manualit të përdorimit.LINJA 3: Gatimi dhe ruajtja e ushqimeveStandardet• Nxënësit hulumtojnë gamën e ushqimeve sipasvakteve, mënyrat e përpunimit të tyre për një ushqyerjetë shëndetshme.• Nxënësit realizojnë receta të thjeshta dhe tradicionaletë zonës, duke demonstruar teknika të thjeshta tëpërgatitjes, si dhe duke përdorur mjetet e kuzhinës.

STANDARDETE arritjeve

45hyrjeI. KonceptiStandardet e arritjeve përcaktojnë nivelet e pritura ose tëdallueshme të aftësive të nxënësve në kuadrin e vlerësimit tënjë detyre, të dhënë në bazë të standardeve të të nxënit.Standardet e arritjes (të përkufizuara si më lart), nësisteme të ndryshme arsimore, gjenden në terma të ndryshme.Ato gjenden me termat anglisht “performance standards”,“performance indicators”, “achievement standards”,“benchmarks” etj., që në gjuhën shqipe, me marrëveshje, ikemi quajtur “Standarde arritjeje”.Fjala “standard” lidhet me faktin që, përmes tyre,unifikohen, brenda mundësive, kriteret për vlerësimin enxënësve nga çdo shkollë e mësues dhe krijohen mundësipër të minimizuar subjektivizmin e skajshëm në vlerësimine tyre.Fjala “nivele” shpreh rezultatet e ndryshme që arrijnënxënës të ndryshëm në përpjekjet e tyre për të arriturstandardin e shpallur të të nxënit. Çdo nivel, në thelb, ofronkritere të njësuara për vlerësimin e njohurive, të shkathtësivee shprehive të nxënësve dhe kritere të hollësishme përvlerësimin e nivelit të realizimit të objektivave.Përshkrimet e standardeve të arritjes nuk janë shteruese,ato nuk dublojnë standardet e të nxënit dhe nuk duhet të

46dëmtojnë fleksibilitetin e tyre në zbatim. Ato nuk zëvendësojnërezultatet e programeve lëndore të ciklit 1-9.II. NiveletStandardet e arritjes, në paketën tonë kurrikulare, gjendennë tre nivele, pa llogaritur nivelin pakalues:1. Niveli bazë2. Niveli mesatar3. Niveli i lartëÇdo nivel përmban aftësi të grupuara në bazë të nivelit tëaftësive të të menduarit, pra si aftësi të ulëta, mesatare dhetë larta të të menduarit, të lidhura ngushtë me njohuritë dhekonceptet në fushën përkatëse të dijes. Në këtë mënyrë, atoshërbejnë si bazë për vlerësimin e nxënësve në procesin e tënxënit. Në çdo rast, krahasimi i tyre bëhet me standardet e tënxënit që janë bazë për zhvillimin e programeve lëndore, mbitë cilat zhvillohet, në përgjithësi, procesi i të mësuarit dhe përrrjedhojë, edhe i vlerësimit.Në përgjithësi, aftësitë e të menduarit (intelektuale)grupohen në:1. aftësi për të identifikuar dhe për të përshkruar;2. aftësi për të shpjeguar dhe për të analizuar;3. aftësi për të vlerësuar, për të marrë dhe për të mbrojturqëndrime të caktuara.1. Aftësia për të identifikuar dhe për të përshkruar• Të identifikosh do të thotë të zbulosh kuptimin e gjërave,sendeve, dukurive të prekshme ose jo të prekshme

47(bardhësia, drejtësia, barazia etj). Të identifikosh diçkado të thotë ta dallosh atë nga diçka tjetër, ta klasifikoshose ta gruposh sipas ngjashmërisë etj.• Të përshkruash do të thotë dallosh, me shkrim ose megojë, karakeristikat kryesore të një sendi ose dukurie.Këto mund të jenë sende të prekshme, konkrete, pormund të jenë edhe procese, institucione, qëllime etj.2. Aftësia për të shpjeguar dhe për të analizuar• Të shpjegosh do të thotë të identifikosh, të përshkruash,të qartësosh ose të interpretosh diçka, për shembull,shkaqet e ngjarjeve, kuptimin e ngjarjeve ose idevetë caktuara, arsyet për ndërmarrjen e veprimeve oseqëndrimeve të caktuara.• Të analizosh do të thotë të ndash diçka në pjesët e sajpërbërëse për të qartësuar kuptimin ose rëndësinë esaj, për shembull, për të kuptuar shkaqet e ngjarjeve,pjesët përbërëse dhe pasojat e ideve, e proceseve tëcaktuara natyrore ose shoqërore.3. Aftësia për të vlerësuar, për të marrë dhe për tëmbrojtur qëndrime të caktuara• Të vlerësosh do të thotë të përdorësh kritere osestandarde për të gjykuar, për shembull, për anët eforta ose të dobëta të qëndrimeve që lidhen me çështjetë caktuara, synime, mjete etj.• Të marrësh një qëndrim të caktuar do të thotë tëpërdorësh kritere ose standarde për të arritur në njëqëndrim që individi e zgjedh nga një numër i caktuarqëndrimesh ose e krijon vetë.

48• Të mbrosh një qëndrim të caktuar do të thotëtë përdorësh argumente dhe fakte që mbështetinatë qëndrim ose të kundërshtosh një qëndrim tëcaktuar duke marrë parasysh edhe argumentet që ikundërvihen qëndrimit tënd.Tre grupimet e mësipërme të aftësive intelektuale janëbaza për përcaktimin e niveleve të arritjes.III. PërdorimiPërveç unifikimit në nivel kombëtar të kritereve tëvlerësimit të nxënësve, standardet e arritjes:• krijojnë mundësinë e përcaktimit real të cilësisësë kërkuar të sistemit arsimor, të monitorimit, tëverifikimit dhe të vlerësimit të tij nga shoqëria dheshteti;• krijojnë dhe sigurojnë sistemin e referimit përndryshimet graduale afatshkurtëra, afatmesme dheaftagjata në arsim;• rritin shkallën e vlefshmërisë dhe përdorimit tërezultateve të vlerësimit të sistemit arsimor.IV. MetodaPërvoja e deritanishme njeh dy metoda ose pikënisjekryesore për hartimin e standardeve të arritjes: metodënrelative dhe metodën absolute.Metoda relative mbështetet në strategjinë e vlerësimit qëi referohet një vlere e cila shërben si normë krahasimi. Për

49shembull, arritjet e një shkolle, në një vit të dhënë, përdorensi normë me të cilën krahasohen arritjet në vitet në vijim. Kjonormë përdoret si pikë referimi për vlerësimet e mëtejshme.Në bazë të kësaj strategjie, edhe nivelet e arritjeve të nxënësveinterpretohen duke u krahasuar me arritjet e një grupi tjetërnxënësish që pranohen si grup normë.Kjo metodë, megjithëse është e shpejtë, ka dizavantashete mëposhtme:• Ajo të çon në kritere të vendosura në mënyrëarbitrare.• Ndryshimet në arritje ndërmjet nxënësve, mund tëduken shumë të vogla ose shumë të mëdha dhe përrrjedhojë krijon vlerësime fiktive.• Pavarësisht se cilat janë nivelet e referimit, gjithmonëdo të ketë mësues dhe nxënës që do t’i vlerësojnë atoshumë të larta (tepër ambicioze) dhe shumë të ulta (tëpapërfillshme).Metoda absolute mbështetet në strategjinë e vlerësimitnë bazë të kritereve të parapërcaktuara (standardeve) dhepërcakton shkallën në të cilën nxënësit kanë përvetësuar njëstandard të paracaktuar të nxëni. Interpretimi i arritjeve tënxënësve, mbi bazën e kësaj metode, nuk varet nga arritjet enxënësve të tjerë.Meqë e tërë kurrikula jonë bazohet në standarde tëmiratuara në nivel kombëtar, metoda absolute është bazapër hartimin e modelit të standardeve të arritjes, pra edhe tëvlerësimit të nxënësve.Metoda absolute e përdorur në procesin e hartimit tëstandardeve të arritjes krijoi mundësinë që nivelet e arritjes:• të hartohen në nivel kombëtar, nga specialistë tëkurrikulës dhe nga ekspertë lëndorë;

50• të jenë unifikuara për të gjithë;• të njihen paraprakisht nga të gjithë;• të gëzojnë miratimin në nivel kombëtar;• të mos bazohen në matjen e asaj që nxënësit janë të aftëaktualisht të bëjnë etj.

STANDARDET E arritjeveFusha:MatematikëLënda: Matematikë Cikli: 1-9Koordinatore:Erlira KOCIGrupi i punës:Edmond LULJA (Kryetar)Erlira KOCILindita MUKLIRamazan FEJZOAgron TATOSotir RRAPODorina RAPTI

52 STANDARDET e arritjeve1. HYRJEHartimi i standardeve të arritjes për fushën e matematikësështë kryer në kuadrin e reformës aktuale të arsimitbazë, si një nga faktorët që mundësojnë dhe garantojnërealizimin dhe vlerësimin e cilësisë në arsim.Standardet e arritjes janë të lidhura ngushtësisht mestandardet e të nxënit. Standardet e të nxënit tregojnë atë çkanxënësi duhet të dijë dhe të bëjë, ndërsa standardet e arritjes eplotësojnë këtë kuadër me përshkrimin se si nxënës të një klase,por të niveleve të ndryshme, e demonstrojnë përvetësimin estandardeve të të nxënit. Në hartimin e standardeve të arritjespër fushën e matematikës janë patur parasysh:Korniza Kurrikulare e Arsimit Parauniversitar, Standardete të nxënit të fushës së matematikës, veçoritë moshore tënxënësve, si dhe përvoja e deritanishme e mësuesve në punëne diferencuar dhe në vlerësimin e nxënësve.Në parim janë përcaktuar 3 nivele nxënësish: niveli bazë/iulët, niveli mesatar dhe niveli i përparuar/i lartë. Këto nivelekorrespondojnë përkatësisht me grup notat: 5-6; 7-8 dhe 9-10të sistemit tonë të vlerësimit.Përveç përshkrimit të profilit të përgjithshëm, secilinivel është specifikuar edhe në secilën linjë në përshtatje mestandardet e të nxënit të linjës.Standardet e arritjes përshkruajnë arritjet sipas tri nivelevetë nxënësve në përfundim të arsimit fillor dhe për tri nivelet enxënësve në përfundim të arsimit të mesëm të ulët.

Matematikë532. KËRKESA PËR ZBATIMIN E STANDARDEVETË ARRITJESStandardet e arritjes do të përdoren nga mësuesit, hartuesite teksteve shkollore e materialeve të tjera ndihmëse përprocesin mësimor, specialistët e vlerësimit dhe inspektorët earsimit.Në veçanti, standardet e arritjes do ta ndihmojnë mësuesinpër të planifikuar mësimdhënien, punën e diferencuar, për tëvlerësuar objektivisht nxënësit dhe për të ndikuar pozitivishtnë progresin e tyre.Hartimi i instrumenteve të vlerësimit të arritjes të tënxënit duhet kryer duke u mbështetur në nivelet e arritjes qëjanë përshkruar në dokumentin e standardeve të arritjes.

54STANDARDET e arritjeve3. REZULTATET E TË NXËNIT SIPAS CIKLEVENë përfundim të klasës së 6-tëNxënësit përdorin numra të mëdhenj natyrorë bazuarnë konceptin e vend-vlerës, veprojnë me numra me anë tëkatër veprimeve: mbledhje, zbritje, shumëzim, pjesëtim,me shkrim, me mend dhe me makinë llogaritëse; kanëzgjeruar kuptimin dhe veprimet me thyesa, numra dhjetorë epërqindje; zgjidhin një gamë të konsiderueshme problemash,duke përdorur vetitë e veprimeve dhe strategji të ndryshmeme shkrim dhe me mend. Bazuar në njohuritë e linjës sënumrit e veprimeve me numra, nxënësit njihen me konceptetdhe gjuhën algjebrike si mjete për të modeluar situata tëthjeshta problemore; zbulojnë dhe përdorin vetitë e figuravedhe trupave gjeometrikë dhe zhvillojnë më tej aftësitë e tyrematëse në kontekste të ndryshme; përdorin simetrinë nëmodelime të ndryshme; paraqesin të dhënat dhe arsyetojnë,duke përdorur gjuhën e matematikës në përputhje menjohuritë. Nxënësit përdorin rregulla dhe ndjekin udhëzime;janë të aftë të punojnë në grup dhe kanë besim në aftësitë etyre në matematikë.

Matematikë55Në përfundim të klasës së 9-tëNxënësit përdorin kuptimin e veprimeve me numra,algoritmet e veprimeve me numra dhe lidhjet ndërmjet tyre,për të bërë njehsime me mend, njehsime me shkrim dheparashikime të përafërta të rezultateve; zbatojnë procese tëmatjes dhe përzgjedhin teknika dhe formula të përshtatshmepër të kryer matje direkte dhe indirekte; përdorin arsyetimee vërtetime të thjeshta për të zbuluar e provuar marrëdhëniegjeometrike; përcaktojnë vendndodhjen me anë tëkoordinatave; shpjegojnë e përdorin disa transformimegjeometrike; modelojnë algjebrikisht situata matematikoredhe marrëdhënie funksionale; mbledhin dhe interpretojnëtë dhëna statistikore dhe përdorin konceptet fillestare tëprobabilitetit në situata praktike nga jeta e përditshme.Nxënësit përdorin metoda të ndryshme në përftimin dhepërpunimin e informacionit; argumentojnë veprimet e bëradhe përfundimet e gjetura; nxjerrin përfundime në bazë tëvëzhgimeve; punojnë me një fokus të caktuar dhe janë aktivënë grup; mbajnë një qëndrim pozitiv ndaj matematikës dhejanë të përgjegjshëm për dobinë e saj.

56STANDARDET e arritjeve4. PËRSHKRIM I PËRGJITHSHËM I 3 NIVELEVENiveli i lartëNxënësit që janë në këtë nivel demonstrojnë arritjet e tyresipas karakteristikave të mëposhtme:• Nxënësit përdorin njohuritë e shprehitë në mënyrë tëpavarur dhe krijuese në situata të reja e të panjohurapër ta.• Nxënësit janë të aftë të zgjidhin situata të ndryshmeproblemore dhe të mbrojnë pikëpamjet dhe qëndrimete tyre me argumente logjike.• Nxënësit janë të aftë të sintetizojnë njohuritë dheshprehitë e fituara në kuadrin e një të tëre; ata janë tëaftë, jo vetëm të krahasojnë në mënyrë kritike atë qëkanë mësuar me realitetin, por edhe ta zbatojnë atë nëjetën e tyre të përditshme.• Nxënësit në mënyrë të pavarur formulojnë dhe shprehinqëndrimet dhe opinionet e tyre, përcaktojnë kriteret etyre të sjelljes dhe veprimit, parashikojnë pasojat dhejanë tolerantë dhe të aftë të respektojnë dhe vlerësojnëqëndrimet dhe këndvështrimet e ndryshme.• Nxënësit demonstrojnë shprehi të zhvilluara të tëmenduarit kritik për veprimtaritë e tyre intelektuale.

Matematikë57Niveli i mesëmNxënësit që janë në këtë nivel demonstrojnë arritjet e tyresipas karakteristikave të mëposhtme:• Nxënësit kuptojnë plotësisht dhe riprodhojnëmaterialin e mësuar, dallojnë ligjësitë; identifikojnëproblemet, duke bërë dallimin e informacioneve tërëndësisë së dorës së parë nga ato të parëndësishmepër problemin në fjalë.• Nxënësit përdorin materialin mësimor, shprehitë dheqëndrimet e fituara në përputhje me shembujt e ofruarnë situata analoge ose të ngjashme dhe zgjidhin detyrasipas modeleve të ngjashme me modelet e ofruara.• Nxënësit shprehin qëndrimin e tyre personal ndajmaterialit të mësuar, duke vepruar më shumë nënivelin e pohimeve dhe konkluzioneve të formuluarase sa në nivel analize; ata demonstrojnë shprehitë ekomunikimit dhe të bashkëveprimit.• Nxënësit i kryejnë detyrat me vëmendje/kujdes, dukedemonstruar aftësi dhe vullnet.Niveli bazëNxënësit që janë në këtë nivel demonstrojnë arritjet e tyresipas karakteristikave të mëposhtme:• Nxënësit kuptojnë detyrën, bëjnë dallimin ndërmjethollësive të rëndësishme dhe të parëndësishme,përkufizojnë konceptet kryesore; formulojnë/përshkruajnë situata të përcaktuara/të njohura,zgjidhin detyra sipas modeleve të ofruara.• Nxënësit kryejnë detyrat e dhëna me pak ose pa interes

58STANDARDET e arritjevepër zgjerimin e njohurive të tyre dhe kanë nevojë përmbikëqyrje.• Nxënësit përgjigjen vetë për materialin e kuptuarmësimor dhe komunikojnë e bashkëveprojnë nëmënyrë të kënaqshme me shokët dhe stafin mësimor.STANDARDET E ARRITJES SIPASCIKLEVE DHE LINJAVEKLASAT 1-6LINJA 1: Numri dhe veprimet me numraStandardet e të nxënitNxënësit përdorin kuptimin e numrave dhe marrëdhënietndërmjet llojeve të numrave (numra të plotë, thyesa, numradhjetorë etj.), për të paraqitur sasi në botën reale. Ata përdorinkuptimin e veprimeve me numra, algoritmet e veprimeve menumra dhe lidhjet ndërmjet tyre, për të bërë njehsime memend, njehsime me shkrim dhe parashikime të përafërta tërezultateve.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• përdorin në mënyrë të pavarur kuptimin për numrin,për të kaluar me lehtësi nga një paraqitje e numrit, në

Matematikë59një tjetër (brenda bashkësisë së mësuar të numrave);• kryejnë katër veprimet me numra natyrorë dheveprimet e mësuara me numra thyesorë e dhjetorë dhepërzgjedhin e zbatojnë vetitë e veprimeve për gjetjenme mend të një rezultati;• parashikojnë, argumentojnë dhe kontrollojnë rezultatin;• përzgjedhin e zbatojnë strategjinë e përshtatshme nëzgjidhjen e problemave me numra natyrorë, thyesorëdhjetorë e përqindje, në situata të reja.Niveli i mesëmNxënësit:• kalojnë nga një paraqitje e numrit në një tjetër;• zbatojnë algoritmet e veprimeve për numrat natyrorë,numrat thyesorë e numrat dhjetorë, kryejnë veprimeme mend, gjejnë përqindjen e një numri;• parashikojnë rezultatin e një veprimi, kontrollojnërezultatin dhe zgjidhin problema me veprime menumra natyrorë, numra thyesorë, numra dhjetorë mesituata nga jeta e përditshme, të njohura për ta.Niveli bazëNxënësit:• dallojnë dhe çiftojnë paraqitje ekuivalente të numrave(në bashkësinë e mësuar të numrave);• përdorin shpesh mjetet konkrete ose skema ndihmësepër zgjidhjen e situatave të thjeshta problemore qëpërmbajnë veprime me numra natyrorë, numradhjetorë e thyesa, si dhe për gjetjen e përqindjes.

60STANDARDET e arritjeveLINJA 2: MatjetStandardet e të nxënitNxënësit përdorin kuptimin e matjes dhe të njësive të matjes,për të dalluar cilësitë e matshme të objekteve, për të përshkruarmjedisin që i rrethon, duke matur e përdorur numrat dhe përtë parashikuar me afërsi rezultatin e matjes. Ata zbatojnëprocese të matjes, përzgjedhin teknika dhe formula tëpërshtatshme për të kryer matje direkte dhe indirekte.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• në mënyrë të pavarur dhe bazuar në arsyetim, nxjerrinpërfundime dhe zbulojnë formula (për perimetrin dhesyprinën e katrorit dhe drejtkëndëshit; për vëllimin ekubit e kuboidit);• zbatojnë formulat që kërkojnë matje në situata të rejame të cilat ata nuk janë të familjarizuar, duke kaluarlehtësisht nga një njësi matjeje në tjetrën;• përdorin lehtësisht raportorin;• parashikojnë, në mënyrë të pavarur, përfundimin enjë matjeje.Niveli i mesëmNxënësit:• në mënyrë të pavarur, zbatojnë formula (për perimetrindhe syprinën e katrorit dhe drejtkëndëshit; për

Matematikë61vëllimin e kubit e kuboidit) në situata matematikoredhe në situata nga jeta e përditshme;• bëjnë shndërrime të një njësie matjeje në tjetrën;• përdorin raportorin për matjen e këndeve;• bëjnë parashikime të pjesshme, por të vlefshme përpërfundimin e një matjeje.Niveli bazëNxënësit:• zbatojnë (me mbikëqyrje) formula (për perimetrin dhesyprinën e katrorit dhe drejtkëndëshit; për vëllimine kubit e kuboidit) në figura e trupa të vizatuar dheme anë të matjeve në objekte konkrete nga mjedisipërreth;• përdorin, me mbikëqyrje, raportorin.LINJA 3: GjeometriaStandardet e të nxënitNxënësit dallojnë, përshkruajnë dhe klasifikojnë figuradhe trupa gjeometrikë bazuar në vetitë e tyre. Ata përdorinarsyetimin, vërtetimin për të zbuluar e provuar marrëdhëniegjeometrike.Nxënësit përcaktojnë vendndodhjen me anë tëkoordinatave dhe ndërtojnë shëmbëllimin sipas njëtransformimi gjeometrik dhe shpjegojnë e përdorin zbatimepraktike të transformimeve gjeometrike.

62STANDARDET e arritjevePërshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• në mënyrë të pavarur, zgjidhin situata problemoreqë kërkojnë zbatimin e vetive të figurave gjeometrike(përfshirë rrethin) e në veçanti të katërkëndëshave dhetë marrëdhënieve ndërmjet dy drejtëzave e të largësisësë një pike nga një drejtëz;• përdorin me lehtësi kompasin, raportorin dhe skuadrën,për të kryer ndërtime të caktuara gjeometrike.• zbulojnë ndryshimet dhe ngjashmëritë ekatërkëndëshave dhe trupave gjeometrike bazuar nëvetitë e tyre;• krijojnë modele të ndryshme bazuar në simetrinëboshtore.Niveli i mesëmNxënësit:• përdorin vetitë e figurave dhe trupave gjeometrike përtë klasifikuar;• ndërtojnë simetriken e një figure sipas një simetrieboshtore;• dallojnë marrëdhëniet ndërmjet dy drejtëzave dhendërmjet drejtëzës e pikës;• përdorin kompasin, raportorin dhe skuadrën për tëkryer ndërtime të caktuara gjeometrike.

Matematikë63Niveli bazëNxënësit:• me mbikqyrje, dallojnë vetitë e figurave dhe trupavegjeometrike të mësuar dhe i përdorin në zbatime tëthjeshta.• ndërtojnë simetriken e një figure të thjeshtë sipas njësimetrie boshtore;• përdorin, me ndihmë, veglat gjeometrike, për të kryerdisa ndërtime të thjeshta gjeometrike.LINJA 4: Algjebra dhe FunksioniStandardet e të nxënitNxënësit zbulojnë ligjësi dhe përdorin kuptimin përfunksionin, për të modeluar e paraqitur marrëdhëniefunksionale në disa mënyra. Ata përdorin simbole algjebrike,për të modeluar marrëdhënie dhe situata matematikore dhezbatojnë procedura algjebrike në transformimet e shprehjevedhe zgjidhjen e ekuacioneve e inekuacioneve.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• krijojnë ligjësi dhe modelime për marrëdhëniefunksionale, bazuar në kuptimin për vargun,funksionin dhe simbolet algjebrike;• reduktojnë, në mënyrë të pavarur, shprehje me variabla

64STANDARDET e arritjeveose pa variabla bazuar në kuptimin e veprimeve dhevetitë e tyre;• zgjidhin në mënyrë të pavarur ekuacione dheinekuacione (në përshtatje me njohuritë e shprehitë emësuara) dhe parashikojnë me afërsi rezultatin.Niveli i mesëmNxënësit:• dallojnë dhe plotësojnë sipas një ligjësie;• zbatojnë kuptimin për veprimin e kundërt për tëzgjidhur ekuacione e inekuacione (në përshtatje menjohuritë e shprehitë e mësuara);• reduktojnë shprehje me variabla ose pa variabla bazuarnë kuptimin e veprimeve dhe vetitë e tyre.Niveli bazëNxënësit:• dallojnë, me mbikëqyrje, modele të thjeshta numerike,dhe plotësojnë sipas një ligjësie;• zbatojnë kuptimin për veprimin e kundërt për tëzgjidhur ekuacione e inekuacione (në përshtatje menjohuritë e shprehitë e mësuara);• reduktojnë, me mbikëqyrje, shprehje të thjeshtame variabla ose pa variabla bazuar në kuptimin eveprimeve dhe vetitë e tyre.

Matematikë65LINJA 5: Statistika dhe probabilitetiStandardet e të nxënitNxënësit lexojnë, kuptojnë dhe interpretojnë të dhënastatistikore për të marrë vendime në jetën e përditshme. Atambledhin, organizojnë dhe vlerësojnë të dhëna statistikorenë funksion të një qëllimi të caktuar. Nxënësit përdorinkonceptet bazë të probabilitetit, të nevojshme për jetën epërditshme.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• krijojnë paraqitje me tabela ose me diagrame me shtylla,vlerësojnë dhe interpretojnë të dhëna të mbledhuradhe të paraqitura me tabela ose me diagrame meshtylla dhe kalojnë nga njëra paraqitje në tjetrën;• zbulojnë situata probabilitare të thjeshta nga jetae tyre e përditshme dhe përdorin terminologjinë epërshtatshme për t’i përshkruar ato.Niveli i mesëmNxënësit:• paraqesin të dhëna të gatshme me tabela ose mediagrame me shtylla dhe interpretojnë paraqitje tëgatshme me tabela ose me diagrame me shtylla;• duke përdorur terminologjinë, përshkruajnë situataprobabilitare të thjeshta nga jeta e tyre e përditshmedhe përdorin terminologjinë e përshtatshme për t’ipërshkruar ato.

66STANDARDET e arritjeveNiveli bazëNxënësit:• bëjnë, me mbikëqyrje, interpretime të pjesshme përtë dhëna të paraqitura me diagrame me shtylla osetabela;• përshkruajnë mundësinë e ndodhjes së një ngjarjeje tëpërcaktuar qartë.LINJA 6: Proceset matematikeStandardet e të nxënitNxënësit modelojnë matematikisht dhe zgjidhin situataproblemore që krijohen brenda matematikës, të marra ngalëndët e tjera dhe nga përvojat e përbashkëta të jetës sëpërditshme, duke përzgjedhur strategji të përshtatshme.Nxënësit përdorin komunikimin, gjuhën e matematikës dheparaqitje të ndryshme, për të organizuar të menduarin, përt’u shprehur matematikisht qartë, për të modeluar idetë etyre matematikore, dukuri fizike dhe dukuri sociale.Nxënësit përzgjedhin dhe përdorin lloje të ndryshmearsyetimi dhe metodash vërtetimi. Nxënësit dallojnëdhe përdorin varësitë ndërmjet koncepteve matematikedhe lidhjen e tyre me konceptet e fushave të tjera jashtëmatematikës. Ata përdorin teknologjinë për të mbledhur,analizuar, komunikuar dhe zbuluar informacion matematikdhe për të zgjidhur problema e verifikuar zgjidhjet.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit, në koherencë me njohuritë e shprehitë:

Matematikë67• përdorin parashikimin, për të parashikuar rezultatet eveprimeve;• veçojnë lehtësisht informacionin e nevojshëm për tëzgjidhur problemin;• zbatojnë strategji të ndryshme në zgjidhjen e situataveproblemore me kontekste të njohura dhe jo tënjohura;• përdorin arsyetimin, për të argumentuar e komunikuarzgjidhjen dhe për të nxjerrë përfundime.Niveli i mesëmNxënësit, në koherencë me njohuritë e shprehitë:• përdorin strategji të përshtatshme për zgjidhjen e njësituate problemore;• përdorin gjuhën matematike të përshtatshme për tëkomunikuar hapat e ndjekura dhe rezultatin;• përdorin arsyetimin joformal dhe deri diku formalpër të argumentuar zgjidhjen dhe për të nxjerrëpërfundime.Niveli bazëNxënësit, në koherencë me njohuritë e shprehitë:• zbatojnë një nga strategjitë bazë të mësuara përzgjidhjen e problemave me një hap ose një nga hapat eproblemave me shumë hapa;• dallojnë pjesërisht informacionin e nevojshëm nga ai ipanevojshmi;• kuptojnë modelimin matematik të situatave të thjeshtaproblemore;• kontrollojnë zgjidhjen, me mbikëqyrje dhe me anë tëpyetjeve ndihmuese;

68STANDARDET e arritjeve• komunikojnë pjesërisht me terminologji matematikoredhe nxjerrin disa përfundime logjike.KLASA 7-9LINJA 1: Numri dhe veprimet me numraStandardet e të nxënitNxënësit përdorin kuptimin e numrave dhe marrëdhënietndërmjet llojeve të numrave (numra të plotë, thyesa, numradhjetorë etj.), për të paraqitur sasi në botën reale. Ata përdorinkuptimin e veprimeve me numra, algoritmet e veprimeve menumra dhe lidhjet ndërmjet tyre, për të bërë njehsime memend, njehsime me shkrim dhe parashikime të përafërta tërezultateve.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• përdorin kuptimin e numrave të plotë, numravethyesorë, numrave dhjetorë, numrave realë, përqindjes,fuqisë, raportit dhe marrëdhëniet ndërmjet bashkësivenumerike në zgjidhjen e problemave matematikedhe në situata konkrete të simuluara ose nga jeta epërditshme;• kalojnë lehtësisht nga çdo paraqitje e numrit në njëtjetër ekuivalente (për shembull, thyesë në numërdhjetor);

69• demonstrojnë aftësi shumë të mira llogaritësepavarësisht nga madhësia e numrit dhe përzgjedhin epërdorin vetitë e përshtatshme të veprimeve me numrapër të bërë parashikime ose vlerësime të rezultateve;• përdorin saktë komunikimin matematik dhe arsyetiminpër të argumentuar zgjidhjen e situatave problemore.Niveli i mesëmNxënësit:• përdorin kuptimin e numrave të plotë, numravethyesorë, numrave dhjetorë, numrave realë, përqindjes,fuqisë, raportit dhe marrëdhëniet ndërmjet bashkësivenumerike në zgjidhjen e problemave matematike dhenë situata konkrete nga jeta e përditshme;• shkruajnë një numër racional në mënyra të ndryshme,duke përdorur kuptimin e numrave thyesorë, numravedhjetorë, numrave realë, përqindjes, fuqisë, raportit;• tregojnë përkatësinë në një bashkësi numerike dhe tëpaktën një nga marrëdhëniet e përfshirjes ndërmjetbashkësive numerike;• kalojnë nga një paraqitje e numrit në një tjetërekuivalente me të;• demonstrojnë aftësi të mira (me gabime të vogla)llogaritëse dhe përdorin disa veti të veprimeve menumra për të bërë parashikime ose vlerësime tërezultateve;• përdorin (jo gjithmonë saktë) komunikimin matematikpër të argumentuar zgjidhjen e situatave problemore.

70LINJA 2: MatjetStandardet e të nxënitNxënësit përdorin kuptimin e matjes dhe të njësive të matjes,për të dalluar cilësitë e matshme të objekteve, për të përshkruarmjedisin që i rrethon, duke matur e përdorur numrat dhe përtë parashikuar me afërsi rezultatin e matjes. Ata zbatojnëprocese të matjes, përzgjedhin teknika dhe formula tëpërshtatshme për të kryer matje direkte dhe indirekte.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• përcaktojnë matjet e përshtatshme për një situatë tëdhënë dhe gjykojnë për përshtatshmërinë e matjeve tëkryera;• përpilojnë dhe zbatojnë strategji për të zgjidhurproblema me disa hapa me matje, duke përdorurformulat e përshtatshme;• bëjnë parashikimin dhe vlerësimin e rezultatit tëmatjes dhe marrin vendime bazuar në të.Niveli i mesëmNxënësit:• përdorin formula: për të njehsuar sipërfaqet e figuraveplane (drejtkëndësh, trekëndësh, trapez, romb,paralelogram, qark) veçmas dhe të kombinuara;sipërfaqen dhe vëllimin e disa trupave gjeometrikë;

71• kryejnë matje praktike dhe bëjnë njehsime bazuarnë to.Niveli bazëNxënësit:• përdorin formulat për njehsimet bazë në figura dhetrupa gjeometrikë të thjeshtë.LINJA 3: GjeometriaStandardet e të nxënitNxënësit dallojnë, përshkruajnë dhe klasifikojnë figuradhe trupa gjeometrikë bazuar në vetitë e tyre. Ata përdorinarsyetimin, vërtetimin për të zbuluar e provuar marrëdhëniegjeometrike.Nxënësit përcaktojnë vendndodhjen me anë të koordinatavedhe ndërtojnë shëmbëllimin sipas një transformimi gjeometrikdhe shpjegojnë e përdorin zbatime praktike të transformimevegjeometrike.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• arsyetojnë mbi bazën e vetive të figurave gjeometrike,trupave gjeometrikë, kuptimit të figurave të ngjashme,teoremave të mësuara për trekëndëshin, rrethin,katërkëndëshin për të zgjidhur situata problemore;• krijojnë modele të ndryshme bazuar në simetrinë

72boshtore me dhe pa sistem koordinativ dhedemonstrojnë kuptimin për përdorimin praktik tëzmadhimit dhe zvogëlimit;• përdorin varësitë ndërmjet funksioneve trigonometrike.Niveli i mesëmNxënësit:• përdorin vetitë e figurave gjeometrike, trupavegjeometrikë, kuptimin e figurave të ngjashme, teoremate mësuara për trekëndëshin, rrethin, katërkëndëshinnë situata zbatimi;• krijojnë modele të ndryshme bazuar në simetrinëboshtore, me dhe pa sistem oordinativ dhe përdorinkuptimin për zmadhimin dhe zvogëlimin;• përkufizojnë funksionet trigonometrike të këndit tëngushtë dhe gjejnë vlerën e tyre për këndet bazë tëtrekëndëshit kënddrejtë.Niveli bazëNxënësit:• përdorin, me mbikëqyrje, disa veti të figurave gjeometrikee trupave gjeometrikë, kuptimin e trekëndëshave tëngjashëm, teoremën e Pitagorës për raste të thjeshta;• dallojnë tangenten ndaj rrethit dhe pozicionet reciproketë dy rrathëve;• ndërtojnë shëmbëllimin e një figure të thjeshtë sipasnjë simetrie boshtore dhe zmadhimin e zvogëlimin.

74• zgjidhin ekuacione të fuqisë së dytë;• kryejnë veprime me shprehje shkronjore dhe shpjegojnëmodelimin algjebrik të një situate problemore.Niveli bazëNxënësit:• plotësojnë një model numerik ose algjebrik sipas njëligjësie;• zgjidhin ekuacione të thjeshta;• plotësojnë paraqitjen tabelare nisur nga paraqitjagrafike për një funksion të dhënë.LINJA 5: Statistika dhe probabilitetiStandardet e të nxënitNxënësit lexojnë, kuptojnë dhe interpretojnë të dhënastatistikore për të marrë vendime në jetën e përditshme. Atambledhin, organizojnë dhe vlerësojnë të dhëna statistikorenë funksion të një qëllimi të caktuar. Nxënësit përdorinkonceptet bazë të probabilitetit, të nevojshme për jetën epërditshme.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• përzgjedhin, në mënyrë të pavarur, një lloj paraqitjejetë dhënash dhe argumentojnë përzgjedhjen;• analizojnë të dhëna të paraqitura në mënyra të

75ndryshme, duke përdorur kuptimin për mesataren,modën, medianën;• përpunojnë dhe interpretojnë të dhëna, duke përdorurdendurinë relative.Niveli i mesëmNxënësit:• paraqesin me disa mënyra një grup të dhënash dheanalizojnë të dhëna të paraqitura në mënyra tëndryshme, duke përdorur kuptimin për mesataren,modën, medianën;• përpunojnë dhe interpretojnë të dhëna, duke përdorurdendurinë relative.Niveli bazëNxënësit:• kuptojnë përfundimet e nxjerra nga një paraqitje ethjeshtë të dhënash dhe, me mbikëqyrje, paraqesin tëdhëna të thjeshta sipas një mënyre;• dallojnë, me mbikëqyrje, modën, medianën dhemesataren në paraqitje të gatshme të thjeshta;• gjejnë probabilitetin e ngjarjeve të thjeshta.LINJA 6: Proceset matematikeStandardet e të nxënitNxënësit modelojnë matematikisht dhe zgjidhin situataproblemore që krijohen brenda matematikës, të marra ngalëndët e tjera dhe nga përvojat e përbashkëta të jetës së

76përditshme, duke përzgjedhur strategji të përshtatshme.Nxënësit përdorin komunikimin, gjuhën e matematikës dheparaqitje të ndryshme, për të organizuar të menduarin, përt’u shprehur matematikisht qartë, për të modeluar idetë etyre matematikore, dukuri fizike dhe dukuri sociale.Nxënësit përzgjedhin dhe përdorin lloje të ndryshmearsyetimi dhe metodash vërtetimi. Nxënësit dallojnëdhe përdorin varësitë ndërmjet koncepteve matematikedhe lidhjen e tyre me konceptet e fushave të tjera jashtëmatematikës. Ata përdorin teknologjinë për të mbledhur,analizuar, komunikuar dhe zbuluar informacion matematikdhe për të zgjidhur problema e verifikuar zgjidhjet.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit, në koherencë me njohuritë e shprehitë:• përdorin arsyetimin konkret dhe abstrakt përmodelimin matematik të situatave;• zbulojnë ligjësitë në strukturat dhe modelet dhe bëjnëpërgjithësime;• në mënyrë strategjike zgjedhin metodën, mjetin dheteknologjinë;• zgjidhin problema me një dhe me shumë zgjidhje,rutinë dhe jo-rutinë (brenda dhe jashtë matematikës)dhe e paraqesin, e argumentojnë ose e gjykojnëzgjidhjen me saktësi;• janë të aftë të zbulojnë lidhjet ndërmjet konceptevematematike, të komunikojnë idetë e tyre dhe tëvlerësojnë të menduarin matematik të të tjerëve;

77• përdorin parashikimin për të parashikuar rezultatetdhe zgjidhjen e problemave.Niveli i mesëmNxënësit, në koherencë me njohuritë e shprehitë:• përdorin arsyetimin konkret dhe abstrakt për tëmodeluar matematikisht situata në kontekste tënjohura për ta;• përzgjedhin informacionin e nevojshëm për zgjidhjene një probleme dhe përdorin një strategji ose njëprocedurë për zgjidhjen e problemave me shumëhapa nga kontekste të ndryshme (brenda dhe jashtëmatematikës);• komunikojnë matematikisht idetë e tyre, gjykojnë përzgjidhjen dhe nxjerrin disa përfundime logjike;• kuptojnë përdorimin e mjeteve të përshtatshme dheteknologjisë;• janë të aftë të kuptojnë ligjësitë në strukturat dhemodelet që vlejnë për përgjithësime;• organizojnë dhe komunikojnë idetë e tyre dhe kuptojnëtë menduarin matematik e strategjitë e të tjerëve;• përdorin parashikimin për të gjykuar për rezultatet.Niveli bazëNxënësit, në koherencë me njohuritë e shprehitë:• dallojnë me mbikëqyrje informacionin e nevojshëm tënjë problemi;• përdorin një strategji ose një procedurë për zgjidhjen enjë problemi me një hap ose të një hapi nga një problem

78me shumë hapa dhe në kontekste me të cilat ata janë tëfamiljarizuar;• bëjnë, me mbikëqyrje, modelimin matematik tësituatave të thjeshta problemore;• paraqesin, me mbikëqyrje, rezultatin dhe bëjnëpërpjekje për të organizuar dhe komunikuar idetë etyre.

79STANDARDET E arritjeveFusha:Shkenca natyroreLënda: Fizikë, Kimi, Biologji, Dituri natyre Cikli: 1-6, 7-9Koordinatore:Yllka SPAHIUGrupi i punës:Marita HAMZAYllka SPAHIUDritan SPAHIUIlo MELELindita GODOShpresa GORANAMirela PETIAleko MIHONami XHOMARAMimoza MILOEvis MASTORIMirela GURAKUQI

80STANDARDET e arritjeve1. HYRJEStandardet e arritjes përbëjnë një dokument kurrikular nëfunksion të zbatimit të synimeve dhe të objektivave tëkurrikulës, e shprehur në trajtën e fushave kurrikularedhe lëndëve përkatëse.Standardet e arritjes së fushës së shkencave të natyrës janëhartuar duke u bazuar në Standardet e të nxënit të fushës sëshkencave të natyrës dhe të lëndëve që e përbëjnë atë.Ndërsa standardet e të nxënit përcaktojnë se çfarëduhet të dinë dhe të bëjnë nxënësit në përfundim të një cikliarsimor, standardet e arritjes përshkruajnë se si nxënësit edemonstrojnë përvetësimin e standardeve të të nxënit sipasniveleve të përcaktuara të arritjes.Standardet e arritjes janë hartuar në bazë cikli, qënënkuptojnë arsimin fillor, i cili zgjat në klasat 1-6 dhe arsimii mesëm i ulët, i cili përfshin klasat 7-9 të arsimit bazë.Për çdo standard të nxëni është hartuar standardi iarritjes, duke përfshirë si standardet e përbashkëta të fushëskurrikulare, po ashtu edhe standardet e lëndëve që përbëjnëfushën.Nivelet e arritjes të përcaktuara precizohen në tri shkallë:niveli i ulët, niveli mesatar dhe niveli i lartë. Këto nivelekorrespondojnë përkatësisht me grup-notat: 5-6; 7-8 dhe9-10.

shkenca natyrore812. KËRKESA PËR ZBATIMIN E STANDARDEVETË ARRITJESStandardet e arritjes janë një dokument kurrikular nëndihmë dhe mbështetje të vlerësimit të arritjes në të nxënë.Standardet e arritjes duhet të shërbejnë si dokument orientuesnë fushat kurrikulare për të hartuar instrumente adekuate tëvlerësimit të arritjes të nxënësve në të dyja ciklet e arsimitbazë. Ato u drejtohen mësuesve, vlerësuesve, inspektorëvedhe specialistëve të fushave të ndryshme të edukimit.Hartimi i instrumenteve të vlerësimit të arritjes në tënxënë duhet kryer duke u mbështetur në nivelet e arritjesqë janë parashikuar për çdo standard arritjeje. Niveli i ulëtpërshkruan kriteret që përcaktojnë një zotërim bazik tëpërmbajtjes së standardeve të të nxënit.Niveli mesatar përshkruan kriteret që përcaktojnënjë zotërim mesatar të qëndrueshëm të përmbajtjes sëstandardeve të të nxënit.Niveli i lartë përshkruan kriteret që përcaktojnë njëzotërim në nivel të lartë të përmbajtjes së standardeve të tënxënit.

82STANDARDET e arritjeve3. PËRMBLEDHJE E STANDARDEVE TËARRITJES SIPAS CIKLEVE/FUSHAVEDHE LËNDËVE3.1 STANDARDET E FUSHËS. KLASAT 1-6PËRSHKRIMET E NIVELEVE SIPAS LINJAVELINJA 1: Kërkimi shkencorStandardi i të nxënitNxënësit zotërojnë njohuri, aftësi, qëndrime të nevojshmepër të realizuar kërkimin shkencor, për t’i zbatuar ato gjatëidentifikimit të problemit, ngritjes së hipotezës, grumbullimitdhe analizës së të dhënave, raportimit të rezultateve, dukepërdorur instrumentet e përshtatshme. Ata formulojnë pyetjeshkencore; realizojnë e vrojtime dhe matje; grumbullojnë tëdhëna; prezantojnë rezultate; shpjegojnë përfundime.

shkenca natyrore83Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• formulojnë pyetje që mund të hetohen në mënyrëshkencore dhe vendosin si të gjejnë përgjigjet, dukepërzgjedhur burime të ndryshme informacioni;• parashikojnë pasojat e mundshme të veprimeve tëtyre nëpërmjet provave paraprake, llojin e të dhënaveqë do të grumbullojnë, mjetet që do të përdorin;• realizojnë një eksperiment duke ndryshuar njërinfaktor dhe duke mbajtur faktorët e tjerë të pandryshuarpër të vëzhguar ose matur ndikimin;• përdorin pajisje dhe lëndë të ndryshme dhe ndërmarrinveprime për të kontrolluar rreziqet;• realizojnë vrojtime dhe matje sistematike përfshirëpërdorimin e TIK për grumbullimin e të dhënave;• kontrollojnë vrojtimet dhe matjet duke i përsëritur ato;• përdorin një gamë të gjerë të metodave përfshirëdiagramet, tabelat, grafikët dhe TIK për të prezantuartë dhëna në mënyrë të përshtatshme dhe sistematike;• bëjnë krahasime dhe identifikojnë modele të ndryshmeose marrëdhënie në vrojtimet, matjet apo në të dhënate tjera; përdorin vrojtime, matje apo të dhëna të tjerapër të nxjerrë konkluzione;• marrin vendime nëse konkluzionet janë në përputhjeme parashikimet;• përdorin njohuritë dhe të kuptuarit e tyre shkencorpër të shpjeguar vrojtimet, matjet, të dhëna të tjera apokonkluzione; rishikojnë punën e tyre dhe punën e tëtjerëve dhe përshkruajnë rëndësinë dhe kufizimet.

84STANDARDET e arritjeveNiveli mesatarNxënësit:• formulojnë pyetje që mund të hetohen dhe tentojnë tëgjejnë përgjigjet duke përdorur burime informacioni;• parashikojnë pasojat e mundshme të veprimeve tëtyre, të dhënat që do të grumbullojnë, mjetet që do tëpërdorin;• realizojnë një eksperiment për të vëzhguar ose maturndikimin; përdorin pajisje dhe lëndë të njohura dhendërmarrin veprime për të kontrolluar rreziqet;• realizojnë vrojtime dhe matje të drejtpërdrejta përfshirëpërdorimin e TIK për grumbullimin e të dhënave;• kontrollojnë vrojtimet dhe matjet; përdorin metoda tëndryshme përfshirë diagramet, tabelat, grafikët dheTIK për të prezantuar të dhëna;• bëjnë krahasime dhe identifikojnë modele të thjeshtaose• marrëdhënie në vrojtimet, matjet apo në të dhënat edrejtpërdrejta;• përdorin vrojtime, matje apo të dhëna të drejtpërdrejtapër të nxjerrë konkluzione;• përpiqen të verifikojnë nëse konkluzionet janë nëpërputhje me parashikimet;• përdorin njohuritë dhe të kuptuarit e tyre shkencor përtë shpjeguar vrojtimet, matjet, të dhëna të drejtpërdrejtaapo konkluzione;• rishikojnë punën e tyre dhe përshkruajnë rëndësinëdhe kufizimet.

shkenca natyrore85Niveli bazëNxënësit:• formulojnë pyetje të ndryshme, përdorin eksperiencadhe burime të thjeshta informacioni dhe ndërtojnëstrategji për t’iu përgjigjur pyetjeve, parashikojnëpasojat e mundshme të veprimeve të tyre dhearsyetojnë kur një eksperiment është i padrejtë;• ndjekin instruksione të thjeshta për të kontrolluarrreziqet për veten e tyre dhe për të tjerët, eksplorojnëduke përdorur në mënyrën e duhur të kuptuarit e tëparit, të dëgjuarit, nuhatjen, prekjen dhe shijen, si edhebëjnë vëzhgime dhe grumbullojnë të dhëna prej tyre,komunikojnë gjetjet në mënyra të ndryshme dukepërfshirë TIK-un;• bëjnë krahasime të thjeshta dhe identifikojnë modeleapo marrëdhënie të thjeshta, krahasojnë përfundimetme pritshmëritë dhe provojnë t’i shpjegojnë ato dukeu mbështetur në njohuritë dhe të kuptuarit e tyre,rishikojnë punën e tyre dhe ofrojnë shpjegime për tëtjerët.LINJA 2: SiguriaStandardi i të nxënitNxënësit zbatojnë shprehitë dhe shkathtësitë e sigurisënë përdorimin e pajisjeve dhe lëndëve të rrezikshme në tëgjitha veprimtaritë brenda dhe jashtë klasës, duke ndjekurudhëzimet dhe rregullat e sigurisë.

86STANDARDET e arritjevePërshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• zbatojnë gjithmonë dhe në mënyrë të ndërgjegjshmerregullat e sigurisë në shkollë, klasë dhe jashtë tyre;• identifikojnë paraprakisht kushtet në të cilatveprimtaria mund të mos jetë e sigurt dhe tregojnë sesi mund të parandalohen aksidentet në të gjitha rastete mundshme;• përdorin pajisjet, kimikatet dhe mjetet sipasudhëzimeve;• zhvillojnë veprimtari shkencore gjithmonë në praninëe mësuesit.Niveli mesatarNxënësit:• tregojnë rregullat e sigurisë në shkollë, klasë dhe jashtëtyre, dhe i zbatojnë ato në mënyrë të ndërgjegjshme;• identifikojnë paraprakisht kushtet në të cilatveprimtaria mund të mos jetë e sigurt, por tregojnë mendihmë se si mund të parandalohen aksidentet;• përdorin pajisjet, kimikatet dhe mjetet sipasudhëzimeve;• tentojnë rrallë të zhvillojnë veprimtari shkencore edhepa praninë e mësuesit.

shkenca natyrore87Niveli bazëNxënësit:• tregojnë pjesërisht rregullat e sigurisë në shkollë, klasëdhe jashtë tyre;• identifikojnë me ndihmë kushtet në të cilat veprimtariamund të mos jetë e sigurt;• përdorin me ndihmë pajisjet, kimikatet dhe mjetet;• tentojnë shpesh të zhvillojnë veprimtari shkencoreedhe pa praninë e mësuesit.LINJA 3: Shkenca dhe teknologjiaStandardi i të nxënitNxënësit kuptojnë marrëdhëniet ndërmjet shkencës dheteknologjisë, shpjegojnë se shkenca zhvillon teknologjinë dhese teknologjitë e reja nxitin zhvillimin e kërkimit shkencor.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• shpjegojnë me shembuj të gjetur vetë se si shkenca dheteknologjia janë rezultate të veprimtarisë njerëzore;• shpjegojnë me shembuj të gjetur vetë, rolin e shkencësnë zhvillimin e teknologjisë; argumentojnë meshembuj të gjetur vetë, përparësitë dhe mangësitë qësjell zbatimi i një teknologjie të re;• kërkojnë në mënyrë të pavarur një informacion të ridhe janë përherë kureshtarë rreth zbulimeve shkencoredhe zbatimeve të tyre në jetën e përditshme.

88STANDARDET e arritjeveNiveli mesatarNxënësit:• ilustrojnë me shembuj të gjetur vetë, se si shkenca dheteknologjia janë rezultate të veprimtarisë njerëzore;• përshkruajnë me shembuj të gjetur vetë, rolin eshkencës në zhvillimin e teknologjisë;• përshkruajnë përparësitë dhe mangësitë që sjellzbatimi i një teknologjie të re;• kërkojnë me ndihmë një informacion të ri dhe janëshpesh kureshtarë rreth zbulimeve shkencore dhezbatimeve të tyre në jetën e përditshme.Niveli bazëNxënësit:• ilustrojnë me shembuj të dhënë se si shkenca dheteknologjia janë rezultate të veprimtarisë njerëzore;• përshkruajnë me shembuj të dhënë përparësitë dhemangësitë që sjell zbatimi i një teknologjie të re;• gjejnë me ndihmë informacion të ri dhe rastësishtshprehin interes rreth zbulimeve shkencore dhezbatimeve të tyre në jetën e përditshme.LINJA 4: Shkenca dhe zhvillimi i qëndrueshëmStandardi i të nxënitNxënësit kuptojnë rolin e shkencës në çështjet vendore,kombëtare dhe globale që mbështesin zhvillimin eqëndrueshëm, si ato që lidhen me shëndetin, burimet natyrore,mjedisin dhe ndikimin e veprimtarisë njerëzore dhe dukurivenatyrore mbi të.

shkenca natyrore89Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• shpjegojnë me shembuj të thjeshtë dhe në mënyrëkrijuese varësinë e ndërsjellë të jetës, të cilësisë sësaj, burimeve natyrore dhe mjedisit dhe si ndikojnëndryshimet në këtë varësi;• përshkruajnë mënyra dhe zhvillojnë veprimtari tëthjeshta me të cilat mund të ruhen burimet natyroredhe ilustrojnë me shembuj pse është e nevojshmeruajtja e tyre;• bëjnë vrojtime në mjedis dhe japin në mënyrë krijuesemendime për masat dhe kujdesin për të mënjanuarshpërdorimin e burimeve në natyrë dhe për të mbrojturmjedisin.Niveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë me shembuj të thjeshtë të dhënë,varësinë e ndërsjellë të jetës, të cilësisë së saj, burimevenatyrore dhe mjedisit dhe si ndikojnë ndryshimet nëkëtë varësi;• përshkruajnë mënyra dhe zhvillojnë me ndihmëveprimtari të thjeshta me të cilat mund të ruhenburimet natyrore dhe ilustrojnë me shembuj pse ështëe nevojshme ruajtja e tyre;• bëjnë vrojtime në mjedis dhe përcaktojnë masat dhekujdesin për të mënjanuar shpërdorimin e burimevenë natyrë dhe për të mbrojtur mjedisin.

90STANDARDET e arritjeveNiveli bazëNxënësit:• përshkruajnë me ndihmë varësinë e ndërsjellë të jetës,të cilësisë së saj dhe mjedisit;• përshkruajnë me shembuj të dhënë pse është enevojshme të ruhen burimet natyrore;• bëjnë me ndihmë të mësuesit vrojtime në mjedis dhezgjedhin nga sugjerimet e dhëna masat dhe kujdesinpër të mënjanuar shpërdorimin e burimeve në natyrëdhe për të mbrojtur mjedisin.LINJA 5: Historia dhe natyra e shkencësStandardi i të nxënitNxënësit e argumentojnë shkencën si një përpjekje njerëzoreqë përdor modele për të përshkruar dhe shpjeguar universin,si dhe interpretojnë natyrën e njohurive shkencore dhezhvillimin historik të shkencës.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• shpjegojnë me shembuj të thjeshtë lidhjet dhe varësitë,mbështetur në vrojtime;• ilustrojnë me shembuj se si kanë ndryshuar njohuritëshkencore dhe të kuptuarit e tyre;• bëjnë shpjegime të thjeshta shkencore, i vërtetojnë atonëpërmjet provave dhe argumenteve logjike, dukepërdorur modele të ndryshme shkencore;

shkenca natyrore91• japin shembuj të thjeshtë se si shkenca përparon përshkak të nevojave të njeriut dhe përshkruajnë ngjarjeose njerëz që kanë dhënë kontribut të çmuar përshkencën gjatë historisë;• kryejnë eksperimente të thjeshta, duke demonstruarprocesin sistematik të mbledhjes, organizimit dheanalizimit të të dhënave.Niveli mesatarNxënësit:• japin shembuj të thjeshtë të lidhjeve dhe të varësive,mbështetur në vrojtime;• evidentojnë me shembuj ndryshimin e njohuriveshkencore dhe të kuptuarit e tyre;• bëjnë me ndihmë shpjegime të thjeshta shkencore, sidhe i vërtetojnë ato duke përdorur modele të dhënashkencore;• japin shembuj të thjeshtë se si shkenca përparon përshkak të nevojave të njeriut dhe përshkruajnë ngjarjeose njerëz që kanë dhënë kontribut të çmuar përshkencën gjatë historisë;• kryejnë eksperimente të thjeshta, sipas një procesisistematik të mbledhjes, organizimit dhe analizimit tëtë dhënave, të cilat jepen paraprakisht.Niveli bazëNxënësit:• evidentojnë me ndihmën e mësuesit ndryshimin enjohurive shkencore dhe të kuptuarit e tyre në shembujtë dhënë paraprakisht;

92STANDARDET e arritjeve• bëjnë me ndihmë shpjegime të thjeshta shkencore,duke përdorur modele të dhëna shkencore;• japin shembuj të thjeshtë se si shkenca përparon përshkak të nevojave të njeriut dhe përshkruajnë ngjarjeose njerëz që kanë dhënë kontribut të çmuar përshkencën gjatë historisë;• kryejnë me ndihmë eksperimente të thjeshta, sipasnjë procesi sistematik të mbledhjes, organizimit dheanalizimit të të dhënave, të cilat jepen paraprakisht.3.2 STANDARDET E FUSHËS SË SHKENCAVE TË NATYRËSKLASAT 7-9PËRSHKRIMET E NIVELEVE SIPAS LINJAVELINJA 1: Kërkimi shkencorStandardi i të nxënitNxënësit zotërojnë njohuri, aftësi, qëndrime të nevojshmepër të realizuar kërkimin shkencor, për t’i zbatuar ato gjatëidentifikimit të problemit, ngritjes së hipotezës, grumbullimitdhe analizës së të dhënave, raportimit të rezultateve, dukepërdorur instrumentet e përshtatshme.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• përdorin njohuritë dhe të kuptuarit e tyre shkencorpër të konkretizuar idetë e tyre në një formë që mundtë vrojtohen dhe të vendosin mbi një qasje të caktuar;

shkenca natyrore93• vendosin të përdorin të dhëna nga përvoja tëdrejtpërdrejta apo nga burime sekondare;• ndërmarrin punë paraprake dhe bëjnë parashikime;• përcaktojnë faktorët kyç që duhet të merren nëkonsideratë gjatë grumbullimit të të dhënave dhe si tëdhënat mund të grumbullohen në kontekste në të cilatfaktorët nuk mund të kontrollohen lehtësisht;• vendosin sasinë e të dhënave që duhen grumbulluardhe teknikat, mjetet dhe lëndët që duhen përdorur;• përdorin një gamë pajisjesh dhe lëndësh të përshtatshmedhe ndërmarrin veprime për të kontrolluar rreziqet përvete dhe për të tjerët;• kryejnë vrojtime dhe matje përfshirë TIK-un përgrumbullimin e të dhënave në një shkallë precizionitë përshtatshme;• kryejnë vrojtime dhe matje të mjaftueshme në fushëpër të shmangur gabimin dhe për të përftuar të dhënatë besueshme;• përdorin një gamë të gjerë të metodave përfshirëdiagram, tabela, grafik, dhe TIK-un për të prezantuardhe për të komunikuar të dhëna cilësore dhe sasiore;• përdorin diagrame, tabela, grafikë, përfshirë strukturatë përshtatshme për të identifikuar modele osemarrëdhënie në të dhënat;• përdorin vrojtime, matje dhe të dhëna të tjera për tënxjerrë konkluzione;• vendosin deri në cilin nivel këto konkluzionembështesin një parashikim apo lejojnë të bëhenparashikime të tjera;• përdorin njohuritë dhe të kuptuarit e tyre shkencor përtë shpjeguar dhe për të interpretuar vrojtimet, matjetapo të dhëna të tjera, si edhe konkluzionet;

94STANDARDET e arritjeve• vlerësojnë anomalitë në vrojtime ose matje dheprovojnë t’i shpjegojnë ato;• gjykojnë nëse të dhënat janë të mjaftueshme për tëmbështetur konkluzionet dhe interpretimet e bëra;• sugjerojnë përmirësime të metodave të përdorura.Niveli mesatarNxënësit:• përdorin njohuritë e tyre për të konkretizuar idetë nënjë formë që mund të vrojtohen drejtpërdrejt;• përdorin të dhëna nga përvoja të drejtpërdrejta;• ndërmarrin punë paraprake dhe bëjnë parashikimekur është e mundur;• përcaktojnë faktorët që duhet të merren në konsideratëgjatë grumbullimit të të dhënave;• vendosin sasinë e të dhënave që duhen grumbulluardhe mjetet e lëndët që duhen përdorur;• përdorin pajisje e lëndë të përshtatshme dhe ndërmarrinveprime për të kontrolluar rreziqet;• kryejnë vrojtime dhe matje përfshirë TIK-un përgrumbullimin e të dhënave;• kryejnë vrojtime dhe matje për të përftuar të dhëna tëbesueshme;• përdorin metoda të ndryshme përfshirë diagrame,tabela, grafikë dhe TIK-un për të prezantuar dhe përtë komunikuar të dhëna;• përdorin diagrame, tabela, grafikë për të identifikuarmodele ose marrëdhënie në të dhënat;• përdorin vrojtime, matje për të nxjerrë konkluzione;• vendosin deri në cilin nivel këto konkluzionembështesin një parashikim;

shkenca natyrore95• përdorin njohuritë e tyre shkencore për të shpjeguarvrojtimet, matjet dhe konkluzionet;• vëzhgojnë anomalitë në vrojtime ose matje dheprovojnë t’i shpjegojnë ato;• gjykojnë nëse të dhënat janë të mjaftueshme për tëmbështetur konkluzionet; sugjerojnë përmirësime tëmetodave të përdorura kur është e mundur.Niveli bazëNxënësit:• përdorin njohuri të thjeshta për t’i zbatuar në praktikë,të cilat mund të vrojtohen drejtpërdrejt;• përdorin të dhëna të thjeshta nga matjet dhe vrojtimet;• ndërmarrin veprimtari përgatitore kur është e mundur;përcaktojnë të dhënat që duhet të grumbullohen dhemjetet që duhen përdorur;• përdorin pajisje dhe lëndë të thjeshta dhe ndërmarrinveprime për të kontrolluar rreziqet;• kryejnë vrojtime dhe matje të thjeshta përfshirë TIKunpër grumbullimin e të dhënave;• përdorin metoda të thjeshta përfshirë TIK-un për tëprezantuar të dhëna;• përdorin diagrame, tabela, grafikë për të identifikuarmodele të thjeshta;• përdorin vrojtime, matje për të nxjerrë konkluzione;• përdorin njohuritë e tyre për të shpjeguar vrojtimetdhe matjet;• vëzhgojnë anomalitë në vrojtime ose matje;• gjykojnë mbi sasinë e të dhënave;• sugjerojnë përmirësime të matjeve ose vrojtimeve kurështë e mundur.

96STANDARDET e arritjeveLINJA 2: SiguriaStandardi i të nxënitNxënësit zbatojnë shprehitë dhe shkathtësitë e sigurisënë përdorimin e pajisjeve dhe lëndëve të rrezikshme në tëgjitha veprimtaritë brenda dhe jashtë klasës, duke ndjekurudhëzimet dhe rregullat e sigurisë.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• realizojnë kërkime dhe hetime shkencore brenda dhejashtë klasës, duke zbatuar në mënyrë të ndërgjegjshmerregullat dhe udhëzimet e sigurisë;• identifikojnë kushtet që cenojnë sigurinë para se tëkryejnë veprimtarinë shkencore dhe tregojnë se simund të mënjanohen aksidentet në të gjitha rastet emundshme;• përdorin pajisjet, kimikatet dhe mjetet sipasudhëzimeve dhe në mbikëqyrjen e mësuesit;• asistojnë mësuesin në rast emergjence;• zbatojnë protokolle të përshtatshme të sigurisë, kurzhvillojnë veprimtari shkencore në klasë dhe jashtësaj.Niveli mesatarNxënësit:• realizojnë kërkime dhe hetime shkencore brendadhe jashtë klasës, duke zbatuar shpesh në mënyrë tëndërgjegjshme rregullat dhe udhëzimet e sigurisë;

shkenca natyrore97• identifikojnë me ndihmë kushtet që cenojnë sigurinëpara se të kryejnë veprimtarinë shkencore dhe tregojnëse si mund të mënjanohen aksidentet jo në të gjitharastet e mundshme;• përdorin pajisjet, kimikatet dhe mjetet sipasudhëzimeve në mbikëqyrjen e mësuesit;• shpesh asistojnë mësuesin në rast emergjence;• tregojnë protokolle të përshtatshme të sigurisë,shpesh zbatojnë ato në mënyrë të ndërgjegjshme, kurzhvillojnë veprimtari shkencore në klasë dhe jashtësaj.Niveli bazëNxënësit:• tregojnë rregullat e sigurisë në shkollë, klasë dhe jashtëtyre;• identifikojnë me ndihmë kushtet në të cilat veprimtariamund të mos jetë e sigurt;• përdorin me ndihmë pajisjet, kimikatet dhe mjetetsipas udhëzimeve;• tentojnë shpesh të zhvillojnë veprimtari shkencoreedhe pa praninë e mësuesit;• asistojnë rrallë mësuesin në rast emergjence.LINJA 3: Shkenca dhe teknologjiaStandardi i të nxënitNxënësit kuptojnë marrëdhëniet ndërmjet shkencës dheteknologjisë, shpjegojnë se shkenca zhvillon teknologjinë dhese teknologjitë e reja nxitin zhvillimin e kërkimit shkencor.

98STANDARDET e arritjevePërshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• analizojnë me shembuj të gjetur vetë se si shkenca dheteknologjia janë rezultate të veprimtarisë njerëzore;• vlerësojnë me shembuj të gjetur vetë rolin e shkencësnë zhvillimin e teknologjisë;• analizojnë përparësitë dhe mangësitë që sjell zbatimi injë teknologjie të re;• kërkojnë në mënyrë të pavarur informacion të ri dhejanë përherë kureshtarë rreth zbulimeve shkencoredhe zbatimeve të tyre në jetën e përditshme.Niveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë se si shkenca dhe teknologjia janërezultate të veprimtarisë njerëzore;• shpjegojnë rolin e shkencës në zhvillimin e teknologjisë;shpjegojnë përparësitë dhe mangësitë që sjell zbatimii një teknologjie të re;• kërkojnë me ndihmë të mësuesit informacion të ri dheshprehin shpesh kuriozitet rreth zbulimeve shkencoredhe• zbatimeve të tyre në jetën e përditshme.Niveli bazëNxënësit:• përshkruajnë me shembuj të dhënë se si shkenca dheteknologjia janë rezultate të veprimtarisë njerëzore;

shkenca natyrore99• përshkruajnë pjesërisht përparësitë dhe mangësitë qësjell zbatimi i një teknologjie të re;• gjejnë me ndihmë informacion të ri dhe rastësishtshprehin interes rreth zbulimeve shkencore dhezbatimeve të tyre në jetën e përditshme.LINJA 4: Shkenca dhe zhvillimi i qëndrueshëmStandardi i të nxënitNxënësit kuptojnë rolin e shkencës në çështjet vendore,kombëtare dhe globale që mbështesin zhvillimin eqëndrueshëm, si ato që lidhen me shëndetin, burimet natyrore,mjedisin dhe ndikimin e veprimtarisë njerëzore dhe dukurivenatyrore mbi të.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• shpjegojnë në mënyrë krijuese varësinë e ndërsjellë tëjetës, të cilësisë së saj, burimeve natyrore dhe mjedisit,si dhe analizojnë se si ndikojnë ndryshimet në këtëvarësi;• përshkruajnë mënyrat dhe zhvillojnë veprimtari me tëcilat mund të ruhen burimet natyrore dhe arsyetojnëpse është e nevojshme ruajtja e tyre;• vendosin lidhje logjike të bazuara në vrojtime dhejapin mendime për masat dhe kujdesin për sigurimine zhvillimit të qëndrueshëm duke mënjanuarshpërdorimin e burimeve të kufizuara në natyrë dheduke mbrojtur mjedisin.

100STANDARDET e arritjeveNiveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë varësinë e ndërsjellë të jetës, të cilësisë sësaj, burimeve natyrore dhe mjedisit dhe sesi ndikojnëndryshimet në këtë varësi;• përshkruajnë me shembuj të dhënë mënyrat me tëcilat mund të ruhen burimet natyrore dhe nevojën përruajtjen e tyre;• përshkruajnë lidhje të bazuara në vrojtime dhe shpeshjapin mendime për masat dhe kujdesin për sigurimine zhvillimit të qëndrueshëm, duke mënjanuarshpërdorimin e burimeve të kufizuara në natyrë dheduke mbrojtur mjedisin.Niveli bazëNxënësit:• përshkruajnë me ndihmën e mësuesit varësinë endërsjellë të jetës, cilësisë së saj dhe mjedisit;• përshkruajnë me shembuj të dhënë pse është enevojshme të ruhen burimet natyrore;• bëjnë vrojtime në mjedis dhe zgjedhin nga sugjerimete dhëna masat dhe kujdesin për të mënjanuarshpërdorimin e burimeve në natyrë dhe për të mbrojturmjedisin.LINJA 5: Historia dhe natyra e shkencësStandardi i të nxënitNxënësit e argumentojnë shkencën si një përpjekje njerëzore

shkenca natyrore101që përdor modele për të përshkruar dhe shpjeguar universin,si dhe interpretojnë natyrën e njohurive shkencore dhezhvillimin historik të shkencës.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• vendosin lidhje të sakta, të bazuara në vrojtime dhe tëdhëna;• ilustrojnë në mënyrë krijuese se si kanë ndryshuar dhejanë përvetësuar njohuritë shkencore;• japin shpjegime shkencore, i vërtetojnë ato nëpërmjetprovave dhe argumenteve logjike, duke përdorurparime, modele dhe teori të ndryshme shkencore;• shpjegojnë me shembuj se si shkenca përparon përshkak të nevojave të njeriut dhe përshkruajnë ngjarjeose njerëz që kanë dhënë kontribut të çmuar përshkencën gjatë historisë;• kryejnë eksperimente, duke demonstruar procesinsistematik të mbledhjes, organizimit dhe analizimit tëtë dhënave.Niveli mesatarNxënësit:• shpjegojnë lidhje të bazuara në vrojtime dhe të dhëna;• ilustrojnë me shembuj të dhënë se si kanë ndryshuardhe janë përvetësuar njohuritë shkencore;• japin shpjegime shkencore, duke përdorur provadhe argumente logjike, parime e modele dhe teori

102STANDARDET e arritjevetë ndryshme shkencore; përshkruajnë se si shkencapërparon për shkak të nevojave të njeriut;• përshkruajnë ngjarje ose njerëz që kanë dhënë kontributtë çmuar për shkencën gjatë historisë;• kryejnë eksperimente, duke demonstruar aftësi përprocesin e mbledhjes, organizimit dhe raportimit të tëdhënave.Niveli bazëNxënësit:• përshkruajnë në situata të thjeshta lidhje të bazuara nëvrojtime dhe të dhëna;• ilustrojnë me ndihmë shembuj të dhënë se si mësohenndryshimet e njohurive shkencore dhe të kuptuarit etyre;• përdorin me ndihmë modele për të shpjeguar njëkoncept fizik;• përshkruajnë ngjarje ose njerëz që kanë dhënë kontributtë çmuar për shkencën gjatë historisë;• kryejnë eksperimente, duke demonstruar një numër tëkufizuar të aftësive të domosdoshme për procesin embledhjes, organizimit dhe raportimit të të dhënave.3.3. STANDARDET E ARRITJEVE LËNDËS DITURI NATYREKLASAT 1-6Në përfundim të klasës së 6-të:Nxënësit përshkruajnë unitetin dhe shumëllojshmërinëe organizmave; bashkëveprimin e gjallesave midis tyre

shkenca natyrore103dhe mjedisit jetësor; ndërtimin dhe funksionet kryesoretë aparateve dhe sistemeve të trupit të njeriut dhe lidhjenmidis tyre; burimet, llojet, shndërrimet dhe përdorimete energjisë në jetën e përditshme si dhe lidhjen ndërmjetforcës dhe lëvizjes; vetitë dhe karakteristikat e lëndëve,ndryshimet e lëndëve, ndarjen e lëndëve nga përzierjet dheshndërrimet e tyre; pozicionin e Tokës në sistemin diellor,marrëdhënien ndërmjet saj dhe trupave të tjerë të këtijsistemi, tiparet fiziko-gjeografike dhe humane të mjedisitnatyror, ndërveprimin midis tyre dhe ndryshimet që vijnësi pasojë e këtij ndërveprimi, lokalizimin e këtyre tipareve,përmes vëzhgimeve në hapësirën gjeografike dhe përdorimittë hartave e mjeteve të tjera gjeografike.LINJA 1: Shumëllojshmëria dhe klasifikimi i gjallesaveStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime përunitetin dhe shumëllojshmërinë e organizmave, duke përdorurrrugën shkencore të njohjes.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• krahasojnë karakteristikat e organizmave përfaqësuesvetipikë të grupeve taksonomike të bimëve dhekafshëve dhe proceset jetësore të tyre;• klasifikojnë me lehtësi gjallesat sipas sistemevetë thjeshta të klasifikimit, duke përdorur një sërëkarakteristikash të përbashkëta;

104STANDARDET e arritjeve• shpjegojnë me anë të shembujve se si gjallesatndryshojnë karakteristikat e tyre në përshtatje mekushtet e mjedisit.Niveli mesatarNxënësit:• shpjegojnë karakteristikat kryesore fizike tëpërfaqësuesve tipikë të grupeve taksonomike tëbimëve dhe kafshëve dhe përshkruajnë procesetjetësore të tyre;• klasifikojnë shpesh gjallesat sipas sistemeve të thjeshtatë klasifikimit, duke përdorur një sërë karakteristikashtë përbashkëta;• shpjegojnë shpesh me anë të shembujve se si gjallesatndryshojnë karakteristikat e tyre në përshtatje mekushtet e mjedisit.Niveli bazëNxënësit:• renditin karakteristikat kryesore fizike të përfaqësuesvetipikë të grupeve taksonomike të bimëve dhe kafshëvedhe përshkruan me ndihmën e mësuesit procesetjetësore të tyre;• klasifikojnë vetëm me ndihmën e mësuesit gjallesatsipas sistemeve të thjeshta të klasifikimit, dukepërdorur një sërë karakteristikash të përbashkëta;• përshkruajnë vetëm me ndihmë se si gjallesatndryshojnë karakteristikat e tyre në përshtatje mekushtet e mjedisit.

shkenca natyrore105LINJA 2: Bashkëveprimi gjallesë-mjedisStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime përbashkëveprimin e gjallesave midis tyre dhe mjedisit jetësor.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• analizojnë me anë të shembujve rolin e prodhuesve, tëkonsumatorëve dhe të dekompozuesve në një zinxhirushqimor dhe janë në gjendje të ndërtojnë zinxhirëushqimor.Niveli mesatarNxënësit:• shpjegojnë me anë të shembujve rolin e prodhuesve,të konsumatorëve dhe dekompozuesve në një zinxhirushqimor dhe shpesh janë në gjendje të ndërtojnëzinxhirë ushqimorë.Niveli bazëNxënësit:• identifikojnë me disa pasaktësi rolin e prodhuesve, tëkonsumatorëve dhe dekompozuesve në një zinxhirushqimor dhe vetëm me ndihmën e mësuesit janë nëgjendje të ndërtojnë zinxhirë të thjeshtë ushqimorë.

106STANDARDET e arritjeveLINJA 3: Sistemet e trupit të njeriut dhe shëndetiStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime përorganizimin e aparateve dhe sistemeve të trupit të njeriutdhe marrëdhënien midis funksioneve të tyre me shëndetinmendor dhe fizik.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• shpjegojnë ndërtimin e organeve kryesore dhefunksionet e tyre te njeriu;• analizojnë ndryshimet bazë që ndodhin te njeriu gjatëprocesit të rritjes;• shpjegojnë rregullat e mbrojtjes së shëndetit dhe izbatojnë ato.Niveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë organet kryesore dhe funksionet e tyrete njeriu;• përshkruajnë ndryshimet bazë që ndodhin te njeriugjatë procesit të rritjes;• renditin rregullat e mbrojtjes së shëndetit dhe nëmënyrë të ndërgjegjshme bëjnë përpjekje për zbatimine tyre.

shkenca natyrore107Niveli bazëNxënësit:• identifikojnë me disa pasaktësi organet kryesore dhefunksionet e tyre te njeriu; përshkruajnë me ndihmëne mësuesit ndryshimet bazë që ndodhin te njeriu gjatëprocesit të rritjes;• renditin disa nga rregullat e mbrojtjes së shëndetit, pornuk janë të ndërgjegjshëm për zbatimin e tyre.LINJA 4: Lëvizja dhe bashkëveprimetStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime mbimarrëdhëniet ndërmjet forcës dhe lëvizjes, mbi ligjet,teoritë, modelet në dukuritë mekanike, termodinamike,elektromagnetike, dritore, akustike.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• Përshkruajnë lëvizjen mbështetur tek vendndodhja,trajektorja, drejtimi, shpejtësia e trupave; përshkruajnëbashkëveprimin ndërmjet trupave mbështetur nëndryshimin e formës së trupave, shpejtësisë, fërkimitdhe drejtimit të lëvizjes së tyre; tregojnë me shembujtë thjeshtë lidhjen ndërmjet lëvizjes dhe forcës dheshfrytëzimit të saj në jetën e përditshme, si p.sh:makinat e thjeshta.

108STANDARDET e arritjeve• Përshkruajnë me shembuj të thjeshtë lidhjenshkak-pasojë ndërmjet forcës dhe lëvizjes; gjejnëmatematikisht me anë të formulës v = s/t vlerën eshpejtësisë, zhvillojnë në mënyrë të pavarur hetime tëthjeshta që provojnë këtë lidhje; ndjekin etapat e njëvëzhgimi dhe bëjnë dallimin ndërmjet një vëzhgimi tërëndësishëm dhe një tjetri më pak të rëndësishëm.• Përdorin instrumente dhe teknika të thjeshta, si:termometrin, vizoren, kronometrin, enë matëse,peshore, forcëmatës, për të mbledhur dhe regjistruartë dhënat mbi gjatësinë, peshën, masën, kohën;regjistrojnë dhe paraqesin gjetjet dhe përfundimet memetoda të shumëllojshme.• Skicojnë dhe bëjnë objekte dhe eksperimente tëthjeshta me materiale dhe instrumente të ndryshëm,si: ujë, karton, plastikë, sustë, orë, orë me rërë, orëme ujë, rrotull, parashutë, lodra të ndryshme etj.;shpjegojnë se një eksperiment nuk quhet i ndershëmdhe i besueshëm nëse nuk kontrollohen të dhënat,nuk përsëriten provat dhe eksperimentet; zbatojnërregullat e sigurisë.Niveli mesatarNxënësit:• Përshkruajnë lëvizjen mbështetur tek vendndodhja,trajektorja, drejtimi, shpejtësia e trupave; përshkruajnëbashkëveprimin ndërmjet trupave mbështetur nëndryshimin e formës së trupave, shpejtësisë, fërkimitdhe drejtimit të lëvizjes së tyre; me një shembull tëdhënë nga jeta e përditshme tregojnë lidhjen ndërmjetlëvizjes dhe forcës, p.sh. : te makinat e thjeshta.

shkenca natyrore109• Gjejnë matematikisht me anë të formulës v = s/tvlerën e shpejtësisë; zhvillojnë hetime të thjeshtaqë provojnë lidhjen ndërmjet forcës dhe lëvizjes;përshkruajnë etapat e një vëzhgimi dhe dallojnë mendihmë ndërmjet dy vëzhgimeve, se cili është më irëndësishëm se tjetri.• Përdorin instrumente dhe teknika të thjeshta, si:termometrin, vizoren, kronometrin, enë matëse,peshore, forcëmatës, për të mbledhur dhe regjistruarnë një format të dhënë paraprakisht të dhënat mbigjatësinë, peshën, masën, kohën; regjistrojnë dheparaqesin me ndihmë gjetjet dhe përfundimet memetoda të shumëllojshme.• Skicojnë me ndihmë dhe bëjnë objekte dheeksperimente të thjeshta me materiale dhe instrumentetë ndryshëm, si: ujë, karton, plastikë, sustë, orë, orë merërë, orë me ujë, rrotull, parashutë, lodra të ndryshmeetj.; pranojnë se një eksperiment nuk quhet i ndershëmdhe i besueshëm nëse nuk kontrollohen të dhënat,nuk përsëriten provat dhe eksperimentet; zbatojnërregullat e sigurisë.Niveli bazëNxënësit:• Përshkruajnë me ndihmë lëvizjen mbështetur tekvendndodhja, trajektorja, drejtimi, shpejtësia etrupave; përshkruajnë me ndihmë bashkëvepriminndërmjet trupave mbështetur në ndryshimin e formëssë trupave, shpejtësisë, fërkimit dhe drejtimit tëlëvizjes së tyre; japin shembuj nga jeta e përditshme tëzbatimit të forcës dhe lëvizjes.

110STANDARDET e arritjeve• Zëvendësojnë madhësitë fizike në formulën e dhënë v= s/t, për të gjetur matematikisht vlerën e shpejtësisë;zhvillojnë hetime të thjeshta që provojnë lidhjenndërmjet forcës dhe lëvizjes; përshkruajnë etapat enjë vëzhgimi dhe dallojnë me ndihmë ndërmjet dyvëzhgimeve, se cili është më i rëndësishëm se tjetri.• Përdorin me ndihmë instrumente dhe teknika tëthjeshta, si: termometrin, vizoren, kronometrin, enëmatëse, peshore, forcëmatës, për të matur gjatësinë,peshën, masën, kohën; regjistrojnë gjetjet dhepërfundimet.• Bëjnë me ndihmë sipas udhëzimeve të dhëna objektedhe eksperimente të thjeshta me materiale dheinstrumente të ndryshëm, si: ujë, karton, plastikë,sustë, orë, orë me rërë, orë me ujë, rrotull, parashutë,lodra të ndryshme etj.; zbatojnë rregullat e sigurisë.LINJA 5: Energjia dhe bashkëveprimet e sajStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime për energjinëdhe llojet e saj, ligjin e ruajtjes dhe transformimit të energjisënë dukuritë mekanike, termodinamike, elektromagnetike,dritore, akustike.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• Përshkruajnë me shembuj të thjeshtë disa dukuri të

shkenca natyrore111thjeshta mekanike, elektrike, termodinamike, dritore,akustike, dhe zbatimet e tyre në jetën e përditshme,si p.sh.: bashkëveprimi mes magneteve, roli dhepërdorimi i saktë i baterive në objekte të përditshmedhe lodra, qarku elektrik, ngrohja dhe ftohja, bymimidhe tkurrja, përhapja e dritës në vijë të drejtë dheformimi i hijes, pasqyrimi dhe përthyerja e dritës,tingulli dhe përhapja e tij në mjedise të ndryshmeetj.; përshkruajnë kushtet në të cilët zhvillohen dhevrojtohen këto dukuri.• Përshkruajnë nëpërmjet hetimeve varësinë e ndriçimittë llambës me llojin e qarkut elektrik (seri ose paralel), endryshimit të nxehtësisë me temperaturën, e përhapjessë dritës dhe tingullit me llojin e mjedisit, e burimit tëenergjisë me llojin e saj.• Përdorin në mënyrë të pavarur instrumente dhe teknikatë thjeshta, si: termometrin, vizoren, kronometrin,enë matëse, peshore, forcëmatës, për të mbledhurdhe regjistruar të dhënat mbi gjatësinë, peshën,masën, kohën; regjistrojnë dhe paraqesin gjetjet dhepërfundimet me metoda të shumëllojshme.• Bëjnë vetë objekte dhe eksperimente të thjeshta memateriale dhe instrumente të ndryshëm, si: ujë, karton,plastikë, dru, hekur, magnet, bateri, qark elektrik,burime drite, burime energjie, burime tingulli, rrotull,parashutë, pasqyrë, kaleidoskop, lodra të ndryshmeetj.; shpjegojnë se një eksperiment nuk quhet indershëm dhe i besueshëm nëse nuk kontrollohentë dhënat, nuk përsëriten provat dhe eksperimentet;zbatojnë rregullat e sigurisë.

112STANDARDET e arritjeveNiveli mesatarNxënësit:• Përshkruajnë me shembuj të dhënë disa dukuri tëthjeshta mekanike, elektrike, termodinamike, dritore,akustike, dhe zbatimet e tyre në jetën e përditshme,si p.sh.: bashkëveprimi mes magneteve, roli dhepërdorimi i saktë i baterive në objekte të përditshme dhelodra, qarku elektrik, ngrohja dhe ftohja, bymimi dhetkurrja, përhapja e dritës në vijë të drejtë dhe formimii hijes, pasqyrimi dhe përthyerja e dritës, tingulli dhepërhapja e tij në mjedise të ndryshme etj.; përshkruajnëme shembuj të dhënë nga jeta e përditshme kushtet nëtë cilët zhvillohen dhe vrojtohen këto dukuri.• Përshkruajnë me ndihmë varësinë e ndriçimit tëllambës me llojin e qarkut elektrik (seri ose paralel), endryshimit të nxehtësisë me temperaturën, e përhapjessë dritës dhe tingullit me llojin e mjedisit, e burimit tëenergjisë me llojin e saj.• Përdorin instrumente dhe teknika të thjeshta, si:termometrin, vizoren, kronometrin, enë matëse,peshore, forcëmatës, për të mbledhur dhe regjistruar tëdhënat mbi gjatësinë, peshën, masën, kohën; regjistrojnëdhe paraqesin sipas një formati të dhënë gjetjet dhepërfundimet me metoda të shumëllojshme.• Skicojnë me ndihmë dhe bëjnë objekte dhe eksperimentetë thjeshta me materiale dhe instrumente të ndryshëm,si: ujë, karton, plastikë, dru, hekur, magnet, bateri, qarkelektrik, burime drite, burime energjie, burime tingulli,rrotull, parashutë, pasqyrë, kaleidoskop, lodra tëndryshme etj.; pranojnë se një eksperiment nuk quheti ndershëm dhe i besueshëm nëse nuk kontrollohen

shkenca natyrore113të dhënat, nuk përsëriten provat dhe eksperimentet;zbatojnë rregullat e sigurisë.Niveli bazëNxënësit:• Përshkruajnë me ndihmë nëpërmjet shembujve tëdhënë disa dukuri të thjeshta mekanike, elektrike,termodinamike, dritore, akustike, dhe zbatimet etyre në jetën e përditshme, si p.sh.: bashkëveprimimes magneteve, roli dhe përdorimi i saktë i baterivenë objekte të përditshme dhe lodra, qarku elektrik,ngrohja dhe ftohja, bymimi dhe tkurrja, përhapja edritës në vijë të drejtë dhe formimi i hijes, pasqyrimidhe përthyerja e dritës, tingulli dhe përhapja e tij nëmjedise të ndryshme etj.; përshkruajnë me ndihmëkushtet në të cilët zhvillohen dhe vrojtohen këtodukuri.• Tregojnë në shembuj të dhënë varësinë e ndriçimit tëllambës me llojin e qarkut elektrik (seri ose paralel), endryshimit të nxehtësisë me temperaturën, e përhapjessë dritës dhe tingullit me llojin e mjedisit, e burimit tëenergjisë me llojin e saj.• Përdorin me ndihmë instrumente dhe teknika tëthjeshta, si: termometrin, vizoren, kronometrin, enëmatëse, peshore, forcëmatës, për të mbledhur dheregjistruar të dhënat mbi gjatësinë, peshën, masën,kohën; regjistrojnë gjetjet dhe përfundimet.• Bëjnë me ndihmë sipas udhëzimeve të dhëna objektedhe eksperimente të thjeshta me materiale dheinstrumente të ndryshëm, si: ujë, karton, plastikë, dru,hekur, magnet, bateri, qark elektrik, burime drite,

114STANDARDET e arritjeveburime energjie, burime tingulli, rrotull, parashutë,pasqyrë, kaleidoskop, lodra të ndryshme etj.; zbatojnërregullat e sigurisë.LINJA 6: Struktura dhe vetitë e lëndësStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime për: vetitëdhe karakteristikat e lëndëve, ndryshimet e lëndëve, ndarja elëndëve nga përzierjet, shndërrimet e lëndëve.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• identifikojnë, shpjegojnë dhe zbatojnë njohurishkencore mbi vetitë dhe karakteristikat e lëndëve,ndryshimet e lëndëve, ndarja e lëndëve nga përzierjet,shndërrimet e lëndëve në një shumëllojshmëritë situatave jetësore komplekse; marrin vendimebazuar në burime të ndryshme informacioni dhe nëpërfundime të arritura;• demonstrojnë qartë dhe në mënyrë konsistente tëmenduarit dhe të arsyetuarit e avancuar shkencorkimik dhe demonstrojnë vullnetin për të përdorurarsyetimin e tyre shkencor, për të mbështetur zgjidhjetë situatave jo të zakonshme në fushën e kimisë dhe nëzbatimin e saj praktik;• përdorin njohuri shkencore kimike, zhvillojnëargumente dhe mbajnë qëndrime në mbështetje të

shkenca natyrore115rekomandimeve dhe vendimeve që përqendrohen nësituata personale, sociale dhe globale.Niveli mesatarNxënësit:• zbatojnë dhe analizojnë në mënyrë efektive vetitëdhe karakteristikat e lëndëve, ndryshimet e lëndëve,ndarja e lëndëve nga përzierjet, shndërrimet e lëndëve;përzgjedhin dhe integrojnë përfundime nga kimiadhe zbatimet e saj praktike me aspektet e situatavekonkrete jetësore;• reflektojnë mbi veprimet e tyre dhe prezantojnëvendime, duke u bazuar në njohuri dhe të dhënashkencore kimike.Niveli bazëNxënësit:• përshkruajnë dhe interpretojnë në kontekste tëfamiljarizuara dhe hartojnë konkluzione bazuar nëhulumtime të thjeshta mbi vetitë dhe karakteristikat elëndëve, ndryshimet e lëndëve, ndarja e lëndëve ngapërzierjet, shndërrimet e lëndëve;• arsyetojnë dhe interpretojnë në mënyrë të drejtpërdrejtërezultatet e hulumtimeve të thjeshta kimike dhe tëzbatimeve praktike.

116STANDARDET e arritjeveLINJA 7: Sistemi diellor dhe TokaStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime përpozicionin e Tokës në sistemin diellor, marrëdhënien ndërmjetsaj dhe trupave të tjerë të këtij sistemi.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• interpretojnë vendin e Tokës në sistemin diellor,marrëdhënien ndërmjet saj, Diellit, Hënës dhe trupavetë tjerë të këtij sistemi, rolin e Diellit si burimi i dritësdhe ngrohtësisë për jetën në Tokë;• shpjegojnë, përmes shembujve konkretë, si njohjashkencore e hapësirës ka ndryshuar në sajë të zhvillimittë teknologjisë.Niveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë vendin e Tokës në sistemin diellor,marrëdhënien ndërmjet saj, Diellit, Hënës dhe trupavetë tjerë të këtij sistemi, rolin e Diellit si burimi i dritësdhe ngrohtësisë për jetën në Tokë;• përshkruajnë, përmes shembujve të dhënë, si njohjashkencore e hapësirës ka ndryshuar në sajë të zhvillimittë teknologjisë.

shkenca natyrore117Niveli bazëNxënësit:• identifikojnë vendin e Tokës në sistemin diellor,marrëdhënien ndërmjet saj, Diellit, Hënës dhe trupavetë tjerë të këtij sistemi, rolin e Diellit si burimi i dritësdhe ngrohtësisë për jetën në Tokë;• evidentojnë që njohja shkencore e hapësirës kandryshuar në sajë të zhvillimit të teknologjisë.LINJA 8: Sistemet fizike dhe humaneStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime përtiparet fiziko-gjeografike dhe humane të mjedisit natyror,ndërveprimin midis tyre dhe ndryshimet që vijnë si pasojë ekëtij ndërveprimi.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• analizojnë veçoritë fiziko-gjeografike të mjedisitnatyror, duke kaluar në mënyrë graduale nga mjedisii afërt në një kontekst më të gjerë;• përshkruajnë, përmes shembujve të sjellë ngavëzhgimet e tyre, si dukuritë dhe proceset natyrore (era,shiu, tërmetet, vullkanet etj.) ndikojnë në modelimin epeizazhit natyror;

118STANDARDET e arritjeve• vlerësojnë lidhjen dhe ndërvarësinë ndërmjet mjedisitnatyror dhe atij të ndërtuar nga njeriu, duke dhënëshembuj konkretë si mjedisi natyror ndikon në jetën ekomunitetit dhe anasjellas.Niveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë veçoritë fiziko-gjeografike të mjedisitnatyror, duke kaluar në mënyrë graduale nga mjedisii afërt në një kontekst më të gjerë;• përshkruajnë, përmes shembujve të dhënë, si dukuritëdhe proceset natyrore (era, shiu, tërmetet, vullkanetetj.) ndikojnë në modelimin e peizazhit natyror;• përshkruajnë lidhjen dhe ndërvarësinë ndërmjetmjedisit natyror dhe atij të ndërtuar nga njeriu, dukedhënë shembuj konkretë si mjedisi natyror ndikon nëjetën e komunitetit dhe anasjellas.Niveli bazëNxënësit:• evidentojnë veçoritë fiziko-gjeografike të mjedisitnatyror, duke kaluar në mënyrë graduale nga mjedisii afërt në një kontekst më të gjerë;• identifikojnë si dukuritë dhe proceset natyrore (era,shiu, tërmetet, vullkanet etj.) ndikojnë në modelimine peizazhit natyror;• evidentojnë lidhjen dhe ndërvarësinë ndërmjetmjedisit natyror dhe atij të ndërtuar nga njeriu, dukedhënë shembuj konkretë si mjedisi natyror ndikon nëjetën e komunitetit dhe anasjellas.

shkenca natyrore119LINJA 9: Mjetet gjeografike dhe vendndodhjaStandardi i të nxënitNxënësit ndërtojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime përlokalizimin, tiparet fizike dhe humane të mjedisit natyror,përmes vëzhgimeve në hapësirën gjeografike dhe përdorimittë hartave e mjeteve të tjera gjeografike.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• përshkojnë itinerare të caktuara në hapësirën përrethtyre, duke identifikuar dhe përdorur ata vetë disapika referimi dhe/ose drejtimet V, L, J, P; përdorin, nëmënyrë të pavarur, simbolet dhe shkallën e zvogëlimit,për të gjetur në plan dhe në hartë vendndodhjet eobjekteve më të rëndësishme, që gjenden në hapësirëne afërt e të mesme (p.sh.: shtëpitë, shkolla, bibliotekaetj.);• përdorin, me lehtësi, fjalorin e mësuar gjeografik(vendndodhje, distancë, itinerar, plan, hartë, simbol,peizazh etj.) për të komunikuar gjetjet e tyre ngavëzhgimet e kryera në mjedisin natyror dhe human.Niveli mesatarNxënësit:• përshkojnë itinerare të caktuara në hapësirën përreth

120STANDARDET e arritjevetyre, duke përdorur përmes ndihmës së mësuesit pikareferimi dhe/ose drejtimet V, L, J, P;• përdorin, me ndihmë, simbolet dhe shkallën e zvogëlimitpër të gjetur në plan dhe në hartë, vendndodhjet eobjekteve më të rëndësishme, që gjenden në hapësirëne afërt e të mesme (p.sh.: shtëpitë, shkolla, bibliotekaetj.);• përdorin fjalorin e mësuar gjeografik (vendndodhje,distancë, itinerar, plan, hartë, simbol, peizazh etj.) nëkomunikimin me gojë dhe me shkrim.Niveli bazëNxënësit:• ndjekin itinerare të caktuara në hapësirën përreth tyre,duke i orientuar përmes pikave të referimit dhe/osedrejtimeve V, L, J, P;• identifikojnë simbolet dhe shkallën e zvogëlimit për tëgjetur në plan dhe në hartë, vendndodhjet e objektevemë të rëndësishme, që gjenden në hapësirën e afërt etë mesme (p.sh.: shtëpitë, shkolla, biblioteka etj.);• përdorin fjalor të thjeshtë gjeografik përgjatëkomunikimit të informacionit.3.4. STANDARDET E ARRITJEVE TË lëndës Biologji.KLASAT 7-9Në përfundim të klasës së 9-të:Nxënësit shpjegojnë unitetin dhe shumëllojshmërinë eorganizmave, duke përdorur rrugën shkencore të njohjes;

shkenca natyrore121shpjegojnë përbërjen dhe strukturën e ekosistemeve,interpretojnë dhe japin shembuj të bashkëveprimit tëgjallesave midis tyre dhe mjedisit jetësor; shpjegojnëndërtimin dhe funksionet e qelizave të gjalla, organizimin etyre në inde, organe dhe sisteme organesh dhe lidhjen midistyre; përshkruajnë dhe shpjegojnë organizimin e aparatevedhe sistemeve të trupit të njeriut dhe marrëdhënien midisfunksioneve të tyre me shëndetin mendor dhe atë fizik;përshkruajnë konceptet bazë të trashëgimisë, lidhjen e tij meriprodhimin dhe shpjegojnë me anë të shembujve si kanëevoluar qeniet e gjalla përfshirë edhe njeriun.LINJA 1: Shumëllojshmëria dhe klasifikimi i gjallesaveStandardi i të nxënitNxënësit të demonstrojnë njohuri, aftësi dhe qëndrime përunitetin dhe diversitetin e organizmave, duke përdorur rrugënshkencore të njohjes.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• analizojnë karakteristikat e gjallesave, përfaqësuesetipike të grupeve kryesore taksonomike dhe iklasifikojnë ato në mënyrë të pavarur, duke përdorurme lehtësi metoda dhe teknika të ndryshme përklasifikimin e tyre.

122STANDARDET e arritjeveNiveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë karakteristikat e gjallesave që janëpërfaqësuese të grupeve kryesore taksonomike, dukepërdorur skema të thjeshta për klasifikimin e tyre.Niveli bazëNxënësit:• Identifikojnë me ndihmën e mësuesit gjallesat dhepërshkruajnë me vështirësi skemat për klasifikimin etyre.LINJA 2: Bashkëveprimi gjallesë-mjedisStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime përndërvarësinë e organizmave midis tyre dhe mjedisit jetësor.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• shpjegojnë fluksin e materies dhe të energjisë në njëekosistem;• analizojnë me anë të shembujve nga jeta e përditshmevarësinë e ndërsjellë të organizmave me mjedisin;• shpjegojnë shkaqet dhe format e ndotjes së mjedisit dheinterpretojnë përmes shembujve pasojat për jetesën eekosistemeve dhe vetë njeriut.

shkenca natyrore123Niveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë fluksin e materies dhe të energjisë në njëekosistem;• përshkruajnë me anë të shembujve nga jeta epërditshme varësinë e ndërsjellë të organizmave memjedisin;• përshkruajnë shkaqet dhe format e ndotjes së mjedisitdhe shpjegojnë me anë të disa shembujve pasojat përjetesën e ekosistemeve dhe vetë njeriut.Niveli bazëNxënësit:• identifikojnë me ndihmë fluksin e materies dhe tëenergjisë në një ekosistem;• identifikojnë me ndihmë, me anë të shembujve nga jetae përditshme, varësinë e ndërsjellë të organizmave memjedisin;• identifikojnë me vështirësi shkaqet dhe format endotjes së mjedisit.LINJA 3: Qelizat dhe proceset jetësoreStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime përstrukturën, funksionin e qelizave të gjalla, si dhe organizimine qelizave në inde, organe dhe sisteme organesh.

124STANDARDET e arritjevePërshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• analizojnë dhe japin shembuj të lidhjes midis strukturësdhe funksionit të organeleve të qelizës;• analizojnë ndryshimet midis qelizës bimore dheqelizës shtazore;• shpjegojnë organizimin e qelizave në inde, organedhe sisteme organesh dhe me lehtësi japin shembuj tëlidhjes midis ndërtimit dhe funksionit të qelizave nëorgane të specializuara.Niveli mesatarNxënësit:• shpjegojnë dhe japin shembuj të lidhjes midisstrukturës dhe funksionit të organeleve të qelizës;• krahasojnë ndryshimet midis qelizës bimore dheqelizës shtazore;• përshkruajnë organizimin e qelizave në inde, organedhe sisteme organesh dhe japin shembuj të lidhjesmidis ndërtimit dhe funksionit të qelizave në organetë specializuara.Niveli bazëNxënësit:• përshkruajnë vetëm me ndihmë ndërtimin e qelizëseukariote, si dhe lidhjen midis strukturës dhefunksionit të organeleve të qelizës;

shkenca natyrore125• renditin me vështirësi ndryshimet midis qelizësbimore dhe qelizës shtazore;• identifikojnë organizimin e qelizave në inde, organedhe sisteme organesh, si dhe, me ndihmë, japinshembuj të lidhjes midis ndërtimit dhe funksionit tëqelizave në organe të specializuara.LINJA 4: Sistemet e trupit të njeriut dhe shëndeti Standardii të nxënitStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime përorganizimin e aparateve dhe sistemeve të trupit të njeriutdhe marrëdhënien midis funksioneve të tyre me shëndetinmendor dhe fizik.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• analizojnë dhe japin shembuj të lidhjes midis strukturësdhe funksionit të organeve bazë njeriut;• zbatojnë gjithmonë rregullat e mbrojtjes së shëndetitdhe mbajnë qëndrime të vendosura për të ruajtur njëstil jete të shëndetshëm.Niveli mesatarNxënësit:• shpjegojnë ndërtimin e organeve bazë të trupit të

126njeriut dhe shpesh japin shembuj që tregojnë lidhjenmidis strukturës dhe funksionit të tyre;• shpjegojnë rregullat e mbrojtjes së shëndetit dheshpesh herë tregojnë kujdes në zbatimin e tyre.Niveli bazëNxënësit:• përshkruajnë disa nga organet bazë të trupit të njeriutdhe vetëm me ndihmën e mësuesit tregojnë lidhjenmidis strukturës dhe funksionit të tyre;• njohin rregullat e mbrojtjes së shëndetit, por nuk janëtë ndërgjegjshëm për zbatimin e tyre.LINJA 5: Trashëgimia dhe evolucioniStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime për konceptetbazë të trashëgimisë dhe evolucionit të gjallesave.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• analizojnë dhe japin shembuj që mbështesin idetëbazë të evolucionit biologjik të llojeve, që llojet e sotmejanë më të zhvilluara se ato që kanë jetuar kohë mëparë dhe se ndryshimet në kushtet e mjedisit mundtë sjellin për pasojë evoluimin ose zhdukjen e llojevenëse ato nuk janë të afta të përshtaten;

127• shpjegojnë si transmetohet informacioni gjenetik nganjëri brez te tjetri gjatë procesit të riprodhimit;• diskutojnë, sjellin shembuj të përdorimit tëbioteknologjisë nga njeriu, si dhe mbajnë qëndrimerreth çështjeve etike të saj.Niveli mesatarNxënësit:• shpjegojnë idetë bazë të evolucionit biologjik tëllojeve, që llojet e sotme janë më të zhvilluara se llojetqë kanë jetuar kohë më parë dhe se ndryshimet nëkushtet e mjedisit mund të sjellin për pasojë evoluiminose zhdukjen e tyre nëse ato nuk janë të afta tëpërshtaten;• përshkruajnë transmetimin e informacionit gjenetiknga njëri brez te tjetri gjatë procesit të riprodhimit;• përshkruajnë dhe shpesh sjellin shembuj të përdorimittë bioteknologjisë nga njeriu dhe diskutojnë rrethçështjeve etike të saj.Niveli bazëNxënësit:• përshkruajnë me ndihmë idetë bazë të evolucionitbiologjik të llojeve, që llojet e sotme janë më tëzhvilluara se llojet që kanë jetuar kohë më parë dhese ndryshimet në kushtet e mjedisit mund të sjellinpër pasojë evoluimin ose zhdukjen e tyre nëse ato nukjanë të afta të përshtaten;• përshkruajnë me vështirësi transmetimin einformacionit gjenetik nga njëri brez te tjetri gjatëprocesit të riprodhimit;

128• përshkruajnë vetëm me ndihmën e mësuesitpërdorimin e bioteknologjisë nga njeriu dhe nuk mundtë diskutojnë rreth çështjeve etike të saj.3.5. STANDARDET E ARRITJEVE TË lëndës Fizikë.KLASAT 7-9Në fund të klasës së 9-të:Nxënësit shpjegojnë marrëdhënien ndërmjet forcës, masësdhe lëvizjes së trupave; përcaktojnë format e ndryshme tëenergjisë, shpjegojnë shndërrimet e saj; shpjegojnë përdorimete saj në jetën e përditshme, kryejnë hetime shkencore dhezgjidhin probleme në situata të ndryshme, përdorin pajisje dheinstrumente, zbatojnë rregullat e sigurisë gjatë veprimtarivebrenda klasës dhe jashtë saj.LINJA 1: Lëvizja dhe bashkëveprimetStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime mbimarrëdhëniet ndërmjet forcës dhe lëvizjes, mbi ligjet,teoritë, modelet në dukuritë mekanike, termodinamike,elektromagnetike, dritore, akustike.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• klasifikojnë tiparet dalluese dhe karakteristikat kryesore

129të lëvizjes drejtvizore të njëtrajtshme dhe njëtrajtësishttë ndryshuar dhe të bashkëveprimit gravitacional,elektrik, magnetik dhe elektromagnetik ndërmjettrupave, analizojnë kushtet në të cilët zhvillohen dhevrojtohen këto lëvizje dhe bashkëveprime, shpjegojnëme shembuj shkaqet dhe efektet e këtyre lëvizjevedhe bashkëveprimeve, shpjegojnë me shembuj lidhjenndërmjet lëvizjes, masës dhe forcës, demonstrojnënë mënyrë krijuese shfrytëzimin e tyre në jetën epërditshme;• dallojnë se ç’veti fizike të trupit apo aspekt të lëvizjesdhe bashkëveprimit karakterizojnë madhësitë fizike,si: koha, gjatësia, shpejtësia, shpejtësia mesatare,nxitimi, nxitimi i rënies së lirë, masa, pesha, forca, forcae rëndesës, forca e Arkimedit, shtypja atmosferike,prurja;• shpjegojnë me shembuj lidhjet shkak-pasojë qëshprehin ligji i parë dhe i dytë i Njutonit, ligji i Paskalit,ligji i Arkimedit; formulojnë dhe i zbatojnë këto ligjematematikisht në zgjidhjen e problemave; zhvillojnëgjithmonë në mënyrë të pavarur eksperimente qëprovojnë vërtetësinë e tyre; zbatojnë në mënyrëkrijuese këto ligje në situata të ndryshme; japinshembuj të shfrytëzimit të tyre në teknologji dhe nëjetën e përditshme; tregojnë kufijtë e zbatimit të tyre;• vrojtojnë me vëmendje dukuritë mekanike, elektrike,magnetike, elektromagnetike dhe objekte fizike qëshërbejnë si burim informacioni për këto dukuri;nxjerrin gjithmonë problemin që duhet studiuar;formulojnë gjithmonë dhe në të gjitha situatathipotezën për zgjidhjene problemit; paraqesin dhesistemojnë të dhënat e eksperimenteve mekanike,

130elektrike, magnetike dhe elektromagnetike (në tabela,grafikë etj); krahasojnë, sistemojnë, analizojnë esintetizojnë të dhënat dhe rrjedhimet nga vrojtimetdhe eksperimentet; punojnë në mënyrë të pavarur dhenë grup për kryerjen e një detyre mësimore; nxjerrintë dhënat e nevojshme nga burimet e ndryshme tëinformacionit;• ndërtojnë dhe përdorin forcëmatësin; shpjegojnëfunksionin e barometrit, altimetrit, manometrit,kronometrit dhe i përdorin ata; skicojnë një eksperimenttë thjeshtë mekanik, elektrik, magnetik; hartojnërelacionin me shkrim për zhvillimin dhe përfundimin enjë eksperimenti të kryer; zbatojnë rregullat e sigurisë;përdorin saktë terminologjinë fizike.Niveli mesatarNxënësit:• dallojnë tiparet dalluese dhe karakteristikat kryesoretë lëvizjes drejtvizore të njëtrajtshme dhe njëtrajtësishttë ndryshuar dhe të bashkëveprimit gravitacional,elektrik, magnetik dhe elektromagnetik ndërmjettrupave, përshkruajnë kushtet në të cilët zhvillohendhe vrojtohen këto lëvizje dhe bashkëveprime,shpjegojnë me shembuj të dhënë shkaqet dhe efektet ekëtyre lëvizjeve dhe bashkëveprimeve, përshkruajnëlidhjen ndërmjet lëvizjes, masës dhe forcës, shpjegojnëshfrytëzimin e tyre në jetën e përditshme;• dallojnë në shembujt e dhënë se ç’veti fizike të trupit apoaspekt të lëvizjes dhe bashkëveprimit karakterizojnëmadhësitë fizike, si: koha, gjatësia, shpejtësia, shpejtësiamesatare, nxitimi, nxitimi i rënies së lirë, masa, forca,

131forca e rëndesës, pesha, forca e Arkimedit, shtypjaatmosferike, prurja;• përshkruajnë me shembuj lidhjet shkak-pasojë qëshprehin ligji i parë dhe i dytë i Njutonit, ligji iPaskalit, ligji i Arkimedit; formulojnë dhe i paraqesinkëto ligje matematikisht por jo gjithmonë i përdorinsaktë në zgjidhjen e problemave; zhvillojnë shpesheksperimente që provojnë vërtetësinë e tyre; zbatojnëkëto ligje në situata të ndryshme të dhëna; përshkruajnëme shembuj të dhënë shfrytëzimin e tyre në teknologjidhe në jetën e përditshme; tregojnë vetëm për disaraste kufijtë e zbatimit të tyre;• vrojtojnë me vëmendje dukuritë mekanike, elektrike,magnetike, elektromagnetike dhe objekte fizike qëshërbejnë si burim informacioni për këto dukuri;evidentojnë shpesh problemin që duhet studiuar;formulojnë shpesh dhe në shumicën e situatavehipotezën për zgjidhjen e problemit; paraqesin dhesistemojnë të dhënat e eksperimenteve mekanike,elektrike, magnetike dhe elektromagnetike (në tabela,grafikë etj); krahasojnë, sistemojnë, analizojnë esintetizojnë të dhënat dhe rrjedhimet nga shumica evrojtimeve dhe eksperimenteve; punojnë në mënyrë tëpavarur dhe në grup sipas udhëzimeve të dhëna përkryerjen e një detyre mësimore; nxjerrin të dhënat enevojshme nga shumica e burimeve të sugjeruara tëinformacionit;• ndërtojnë dhe përdorin forcëmatësin; përshkruajnëfunksionin e barometrit, altimetrit, manometrit,kronometrit dhe i përdorin ata; skicojnë sipasudhëzimeve të dhëna një eksperiment të thjeshtëmekanik, elektrik, magnetik; hartojnë relacionin

132me shkrim për zhvillimin dhe përfundimin e njëeksperimenti të kryer; zbatojnë rregullat e sigurisëeksperimentet dhe veprimtaritë nga mekanika,elektriciteti, të zhvilluara brenda dhe jashtë klasës;përdorin në përgjithësi saktë terminologjinë fizike.Niveli bazëNxënësit:• dallojnë me ndihmë në raste të thjeshta disa ngatiparet dalluese dhe karakteristikat kryesore tëlëvizjes drejtvizore të njëtrajtshme dhe njëtrajtësishttë ndryshuar dhe të bashkëveprimit gravitacional,elektrik, magnetik dhe elektromagnetik ndërmjettrupave, përshkruajnë me ndihmë në situata të thjeshtatë dhëna kushtet në të cilët zhvillohen dhe vrojtohenkëto lëvizje dhe bashkëveprime, përshkruajnë meshembuj të dhënë shkaqet dhe efektet e këtyre lëvizjevedhe bashkëveprimeve, përshkruajnë në situata tëthjeshta të dhëna lidhjen ndërmjet lëvizjes, masësdhe forcës, përshkruajnë me shembuj të thjeshtëshfrytëzimin e tyre në jetën e përditshme;• përshkruajnë madhësitë fizike, si: koha, gjatësia,shpejtësia, shpejtësia mesatare, nxitimi, nxitimi i rëniessë lirë, masa, forca, forca e rëndesës, pesha, forca eArkimedit, shtypja atmosferike, prurja;• përshkruajnë me shembuj të dhënë ligjin e parë dhetë dytë të Njutonit, ligjin e Paskalit, ligjin e Arkimedit;formulojnë dhe i paraqesin me ndihmë këto ligjematematikisht por i përdorin rrallë në zgjidhjen eproblemave; zhvillojnë me ndihmë eksperimente tëthjeshta që provojnë vërtetësinë e tyre; zbatojnë me

133ndihmë këto ligje në situata të ndryshme të dhëna;listojnë shembuj të shfrytëzimit të tyre në teknologjidhe në jetën e përditshme;• vrojtojnë në mënyrë të drejtuar dukuritë mekanike,elektrike, magnetike, elektromagnetike dhe objektetfizike që shërbejnë si burim informacioni për këtodukuri; evidentojnë me ndihmë problemin që duhetstudiuar; formulojnë me ndihmë në situata të thjeshtahipotezën për zgjidhjen e problemit; paraqesin dhesistemojnë me ndihmë të dhënat e eksperimentevemekanike, elektrike, magnetike dhe elektromagnetike(në tabela, grafikë etj); krahasojnë dhe sistemojnë tëdhënat dhe rrjedhimet nga vrojtimeve dhe eksperimentetë thjeshta; punojnë në mënyrë të drejtuar për kryerjene një detyre të thjeshtë mësimore; nxjerrin me ndihmëtë dhënat e nevojshme nga burime të sugjeruara tëinformacionit;• përdorin forcëmatësin; përdorin me ndihmëbarometrin, altimetrin, manometrin, kronometrin;skicojnë në mënyrë të drejtuar një eksperiment tëthjeshtë mekanik, elektrik, magnetik; hartojnë mendihmë relacionin me shkrim për zhvillimin dhepërfundimin e një eksperimenti të kryer; zbatojnëshpesh në mënyrë të detyruar rregullat e sigurisëeksperimentet dhe veprimtaritë nga mekanika,elektriciteti, të zhvilluara brenda dhe jashtë klasës;përdorin herë pas here me gabime terminologjinëfizike.

134Linja 2: Energjia dhe bashkëveprimet e sajStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime për energjinëdhe llojet e saj, ligjin e ruajtjes dhe transformimit të energjisënë dukuritë mekanike, termodinamike, elektromagnetike,dritore, akustike.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• klasifikojnë tiparet dalluese dhe karakteristikatkryesore të disa dukurive mekanike, elektrike,elektromagnetike, termodinamike, dritore, akustike,si p.sh.: elektrizimi, induksioni elektromagnetik,shkëmbimi termik, difuzioni, avullimi, kondensimi,shkrirja, ngurtësimi, sublimimi, eklipset e Diellitdhe Hënës, ylberi, vala, interferenca, difraksioni,dispersioni, pasqyrimi dhe përthyerja e valëve,tingulli, jehona etj., analizojnë kushtet në të cilëtzhvillohen dhe vrojtohen këto dukuri, shpjegojnëme shembuj shkaqet dhe efektet e këtyre dukurive,shpjegojnë me shembuj lidhjen ndërmjet nxehtësisë,punës dhe energjisë, demonstrojnë në mënyrë krijueseshfrytëzimin e këtyre dukurive në jetën e përditshme;• dallojnë se ç’veti fizike të trupit apo aspekt të dukurisëkarakterizojnë madhësitë fizike, si p.sh.: puna, fuqia,energjia, dendësia, temperatura, kapacitet termik,nxehtësia specifike, nxehtësi latente, nxehtësia e

135dobishme, nxehtësia e harxhuar, fuqia kalorifike,rendimenti, nxehtësia specifike e avullimit dhekondensimit, e shkrirjes dhe ngurtësimit, intensiteti,rezistenca, tensioni, perioda, frekuenca, amplituda,gjatësia e valës, treguesi i përthyerjes, fuqia optike,largësia vatrore etj;• shpjegojnë me shembuj lidhjet shkak-pasojë qëshprehin ligji i ruajtjes dhe shndërrimit të energjisë,ligji i Omit, ligji i induksionit elektromagnetik, ligji ipërthyerjes, ligji i pasqyrimit, ligji i Boil-Mariotit, ligjii Sharlit, ligji i Gej-Lysakut, ekuacioni i përgjithshëm igjendjes së gazit; i formulojnë dhe i zbatojnë këto ligjematematikisht në zgjidhjen e problemave; zhvillojnëgjithmonë në mënyrë të pavarur eksperimente qëprovojnë vërtetësinë e tyre; zbatojnë në mënyrëkrijuese këto ligje në situata të ndryshme; japinshembuj të shfrytëzimit të tyre në teknologji dhe nëjetën e përditshme; tregojnë kufijtë e zbatimit të tyre;• shpjegojnë modelin e gazit ideal, modelin e ndërtimitmolekular të lëndës në tri gjendjet agregate të saj,modelin e atomit; formulojnë rregullën e artë tëmekanikës dhe zbatojnë rregullën e dorës së majtë;• vrojtojnë me vëmendje dukuritë mekanike, elektrike,magnetike,elektromagnetike,termodinamike, dritore,akustike dhe objekte fizike që shërbejnë si buriminformacioni për këto dukuri; nxjerrin gjithmonëproblemin që duhet studiuar; formulojnë gjithmonëdhe në të gjitha situatat hipotezën për zgjidhjen eproblemit; paraqesin dhe sistemojnë të dhënat eeksperimenteve mekanike, elektrike, magnetike;• elektromagnetike, termodinamike, dritore, akustike (nëtabela, grafikë etj); krahasojnë, sistemojnë, analizojnë

136e sintetizojnë të dhënat dhe rrjedhimet nga vrojtimetdhe eksperimentet; punojnë në mënyrë të pavarur dhenë grup për kryerjen e një detyre mësimore; nxjerrintë dhënat e nevojshme nga burimet e ndryshme tëinformacionit;• ndërtojnë dhe përdorin një elektroskop të thjeshtë,një elektromagnet të thjeshtë, një teleskop të thjeshtë,një mikroskop të thjeshtë, një periskop të thjeshtë;shpjegojnë funksionin dhe përdorin voltmetrin,ampermetrin, reostatin, siguresën, prizmin, thjerrën,pasqyrën, xhamin zmadhues;• shpjegojnë ndërtimin dhe funksionin e elektromotorit,gjeneratorit, transformatorit, ziles elektrike;• skicojnë një eksperiment të thjeshtë mekanik, elektrik,magnetik, termodinamik, dritor, akustik;• hartojnë relacionin me shkrim për zhvillimin dhepërfundimin e një eksperimenti të kryer; zbatojnërregullat e sigurisë; përdorin saktë terminologjinëfizike.Niveli mesatarNxënësit:• dallojnë tiparet dalluese dhe karakteristikat kryesore tëdisa dukurive mekanike, elektrike, elektromagnetike,termodinamike, dritore, akustike, si p.sh.: elektrizimi,induksioni elektromagnetik, shkëmbimi termik,difuzioni, avullimi, kondensimi, shkrirja, ngurtësimi,sublimimi, eklipset e Diellit dhe Hënës, ylberi, vala,interferenca, difraksioni, dispersioni, pasqyrimi dhepërthyerja e valëve, tingulli, jehona etj., përshkruajnëkushtet në të cilët zhvillohen dhe vrojtohen këto lëvizje

137dhe bashkëveprime, shpjegojnë me shembuj të dhënëshkaqet dhe efektet e këtyre dukurive, përshkruajnëlidhjen ndërmjet nxehtësisë, punës dhe energjisë,shpjegojnë shfrytëzimin e këtyre dukurive në jetën epërditshme;• dallojnë në shembujt e dhënë se ç’veti fizike të trupitose aspekt të dukurisë karakterizojnë madhësitë fizike,si p.sh.: puna, fuqia, energjia, dendësia, temperatura,kapacitet termik, nxehtësia specifike, nxehtësi latente,nxehtësia e dobishme, nxehtësia e harxhuar, fuqiakalorifike, rendimenti, nxehtësia specifike e avullimitdhe kondensimit, e shkrirjes dhe ngurtësimit,intensiteti, rezistenca, tensioni, perioda, frekuenca,amplituda, gjatësia e valës, treguesi i përthyerjes, fuqiaoptike, largësia vatrore etj;• përshkruajnë me shembuj lidhjet shkak-pasojë qëshprehin ligji i ruajtjes dhe shndërrimit të energjisë,ligji i Omit, ligji i induksionit elektromagnetik, ligji ipërthyerjes, ligji i pasqyrimit, ligji i Boil-Mariotit, ligjii Sharlit, ligji i Gej-Lysakut, ekuacioni i përgjithshëmi gjendjes së gazit; formulojnë dhe i paraqesin këtoligje matematikisht por jo gjithmonë i përdorinsaktë në zgjidhjen e problemave; zhvillojnë shpesheksperimente që provojnë vërtetësinë e tyre; zbatojnëkëto ligje në situata të ndryshme të dhëna; përshkruajnëme shembuj të dhënë shfrytëzimin e tyre në teknologjidhe në jetën e përditshme; tregojnë vetëm për disaraste kufijtë e zbatimit të tyre;• vrojtojnë me vëmendje dukuritë mekanike, elektrike,magnetike, elektromagnetike, termodinamike, dritore,akustike dhe objektet fizike që shërbejnë si buriminformacioni për këto dukuri; evidentojnë shpesh

138problemin që duhet studiuar; formulojnë shpeshdhe në shumicën e situatave hipotezën për zgjidhjene problemit; paraqesin dhe sistemojnë të dhënat eeksperimenteve mekanike, elektrike, magnetike,elektromagnetike, termodinamike, dritore, akustike (nëtabela, grafikë etj); krahasojnë, sistemojnë, analizojnë esintetizojnë të dhënat dhe rrjedhimet nga shumica evrojtimeve dhe eksperimenteve; punojnë në mënyrë tëpavarur dhe në grup sipas udhëzimeve të dhëna përkryerjen e një detyre mësimore; nxjerrin të dhënat enevojshme nga shumica e burimeve të sugjeruara tëinformacionit;• ndërtojnë me ndihmë dhe përdorin një elektroskoptë thjeshtë, një elektromagnet të thjeshtë, njëteleskop të thjeshtë, një mikroskop të thjeshtë,një periskop të thjeshtë; përshkruajnë funksionindhe përdorin voltmetrin, ampermetrin, reostatin,siguresën, prizmin, thjerrën, pasqyrën, xhaminzmadhues; përshkruajnë ndërtimin dhe funksionine elektromotorit, gjeneratorit, transformatorit, zileselektrike; skicojnë sipas udhëzimeve të dhëna njëeksperiment të thjeshtë mekanik, elektrik, magnetik,elektromagnetik, termodinamik, dritor, akustik;hartojnë relacionin me shkrim për zhvillimin dhepërfundimin e një eksperimenti të kryer; zbatojnërregullat e sigurisë eksperimentet dhe veprimtaritë ngamekanika, elektriciteti, termodinamika të zhvilluarabrenda dhe jashtë klasës; përdorin në përgjithësi saktëterminologjinë fizike.

139Niveli bazëNxënësit:• dallojnë me ndihmë në raste të thjeshta disa ngatiparet dalluese dhe karakteristikat kryesore të disadukurive mekanike, elektrike, elektromagnetike,termodinamike, dritore, akustike, si p.sh.: elektrizimi,induksioni elektromagnetik, shkëmbimi termik,difuzioni, avullimi, kondensimi, shkrirja, ngurtësimi,sublimimi, eklipset e Diellit dhe Hënës, ylberi, vala,interferenca, difraksioni, dispersioni, pasqyrimi dhepërthyerja e valëve, tingulli, jehona etj., përshkruajnëme ndihmë në situata të thjeshta të dhëna kushtetnë të cilët zhvillohen dhe vrojtohen këto dukuri,përshkruajnë me shembuj të dhënë shkaqet dhe efektetdukurive, përshkruajnë në situata të thjeshta të dhënalidhjen ndërmjet nxehtësisë, punës dhe energjisë,përshkruajnë me shembuj të thjeshtë shfrytëzimin etyre në jetën e përditshme;• përshkruajnë madhësitë fizike, si: puna, fuqia,energjia, energjia e lëvizjes, energjia e lartësisë,energjia mekanike, dendësia, temperatura, kapacitettermik, nxehtësia specifike, nxehtësi latente, nxehtësiae dobishme, nxehtësia e harxhuar, fuqia kalorifike,rendimenti, nxehtësia specifike e avullimit dhekondensimit, e shkrirjes dhe ngurtësimit, intensiteti,rezistenca, rezistenca e njëvlershme, intensiteti i rrymëselektrike, tensioni, perioda, frekuenca, amplituda,gjatësia e valës, treguesi i përthyerjes, fuqia optike,largësia vatrore etj;• përshkruajnë me ndihmë me shembuj të dhënë ligjin eruajtjes dhe shndërrimit të energjisë, ligjin e Omit, ligjin

140e induksionit elektromagnetik, ligjin i përthyerjes, ligjine pasqyrimit, ligjin e Boil- Mariotit, ligjin e Sharlit, ligjine Gej-Lysakut, ekuacionin e përgjithshëm të gjendjessë gazit; formulojnë dhe i paraqesin me ndihmë këtoligje matematikisht por i përdorin rrallë në zgjidhjene problemave; zhvillojnë me ndihmë eksperimente tëthjeshta që provojnë vërtetësinë e tyre; zbatojnë mendihmë këto ligje në situata të ndryshme të dhëna;listojnë shembuj të shfrytëzimit të tyre në teknologjidhe në jetën e përditshme;• vrojtojnë në mënyrë të drejtuar dukuritë mekanike, lektrike,magnetike,elektromagnetike, termodinamike,dritore, akustike dhe objektet fizike që shërbejnë siburim informacioni për këto dukuri; evidentojnë mendihmë problemin që duhet studiuar; formulojnë mendihmë në situata të thjeshta hipotezën për zgjidhjene problemit; paraqesin dhe sistemojnë me ndihmëtë dhënat e eksperimenteve mekanike, elektrike,magnetike, elektromagnetike, termodinamike, dritore,akustike (në tabela, grafikë etj); krahasojnë dhesistemojnë të dhënat dhe rrjedhimet nga vrojtimevedhe eksperimente të thjeshta; punojnë në mënyrë tëdrejtuar për kryerjen e një detyre të thjeshtë mësimore;nxjerrin me ndihmë të dhënat e nevojshme nga burimetë sugjeruara të informacionit;• përdorin me ndihmë pajisjet dhe aparaturat, si p.sh.:elektroskopin, teleskopin, mikroskopin, periskopin,voltmetrin, ampermetrin, reostatin, elektromagnetin,elektromotorin, transformatorin, gjeneratorin,siguresën, prizmin, thjerrat, pasqyrat, xhaminzmadhues etj.; skicojnë me ndihmë një eksperiment tëthjeshtë mekanik, elektrik, magnetik, elektromagnetik,

141termodinamik, dritor, akustik; hartojnë me ndihmërelacionin me shkrim për zhvillimin dhe përfundimine një eksperimenti të kryer; zbatojnë shpesh në mënyrëtë detyruar rregullat e sigurisë në eksperimentetdhe veprimtaritë nga mekanika, elektriciteti,termodinamika, të zhvilluara brenda dhe jashtë klasës;përdorin herë pas here me gabime terminologjinëfizike.3.6. STANDARDET E ARRITJEVE TË lëndës kimi. KLASAT 8-9Në përfundim të klasës së 9-të:Nxënësit zotërojnë njohuritë, aftësitë dhe qëndrimete duhura mbi fushën e studimit të kimisë dhe metodënshkencore të njohjes; vetitë, ndryshimet, shndërrimet elëndëve dhe përzierjeve kimike; strukturën e atomit, tabelënperiodike dhe lidhjet kimike; reaksionet kimike të përbërjeveinorganike; reaksionet redoks dhe elektrokiminë; reaksionetkarakteristike të hidrokarbureve.LINJA 1: Struktura dhe vetitë e lëndësStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime për: objektine studimit të kimisë dhe metodën shkencore të njohjes, vetitëdhe karakteristikat e lëndëve, përzierjet dhe ndryshimet elëndëve, shndërrimet e lëndëve, grupet e lëndëve, strukturën eatomit, tabelën periodike, lidhjet kimike.

142Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• identifikojnë, shpjegojnë dhe zbatojnë njohurishkencore mbi fushën e studimit të kimisë dhe metodënshkencore të njohjes; vetitë, ndryshimet, shndërrimete lëndëve dhe përzierjeve kimike; strukturën e atomit,tabelën periodike dhe lidhjet kimike; reaksionetkimike të përbërjeve inorganike; reaksionet redoksdhe elektrokiminë; reaksionet karakteristike tëhidrokarbureve në një shumëllojshmëri të situatavejetësore komplekse;• marrin vendime bazuar në burime të ndryshmeinformacioni dhe në përfundime të arritura;• demonstrojnë qartë dhe në mënyrë konsistente tëmenduarit dhe të arsyetuarit e avancuar shkencorkimik dhe demonstrojnë vullnetin për të përdorurarsyetimin e tyre shkencor për të mbështetur zgjidhjetë situatave jo të zakonshme në fushën e kimisë dhe nëzbatimin e saj praktik;• përdorin njohuri shkencore kimike, zhvillojnëargumente dhe mbajnë qëndrime në mbështetje tërekomandimeve dhe vendimeve që përqendrohen nësituata personale, sociale dhe globale.Niveli mesatarNxënësit:• zbatojnë dhe analizojnë në mënyrë efektive fushëne studimit të kimisë dhe metodën shkencore të

143njohjes; vetitë, ndryshimet, shndërrimet e lëndëvedhe përzierjeve kimike; strukturën e atomit,tabelën periodike dhe lidhjet kimike; reaksionetkimike të përbërjeve inorganike; reaksionet redoksdhe elektrokiminë; reaksionet karakteristike tëhidrokarbureve;• përzgjedhin dhe integrojnë përfundime nga kimiadhe zbatimet e saj praktike me aspektet e situatavekonkrete jetësore;• reflektojnë mbi veprimet e tyre dhe prezantojnëvendime, duke u bazuar në njohuri dhe të dhënashkencore kimike.Niveli bazëNxënësit:• përshkruajnë dhe interpretojnë në kontekste tëfamiljarizuara dhe hartojnë konkluzione bazuar nëhulumtime të thjeshta mbi fushën e studimit të kimisëdhe metodën shkencore të njohjes; vetitë, ndryshimet,shndërrimet e lëndëve dhe përzierjeve kimike;strukturën e atomit, tabelën periodike dhe lidhjetkimike; reaksionet kimike të përbërjeve inorganike;reaksionet redoks dhe elektrokiminë; reaksionetkarakteristike të hidrokarbureve;• arsyetojnë dhe interpretojnë në mënyrë të drejtpërdrejtërezultatet e hulumtimeve të thjeshta kimike dhe tëzbatimeve praktike.

144LINJA 2: Reaksioni kimikStandardi i të nxënitNxënësit demonstrojnë njohuri, aftësi, qëndrime për:reaksionet kimike karakteristike të oksideve, bazave,acideve, kripërave, ajrit, oksigjenit dhe dyoksidit tëkarbonit; reaksionet redoks dhe elektrokiminë; reaksionetkarakteristike të hidrokarbureve.Përshkrimet e niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• identifikojnë, shpjegojnë dhe zbatojnë njohurishkencore mbi reaksionet kimike karakteristike tëoksideve, bazave, acideve, kripërave, ajrit, oksigjenitdhe dyoksidit të karbonit; reaksionet redoksdhe elektrokiminë; reaksionet karakteristike tëhidrokarbureve në një shumëllojshmëri të situatavejetësore komplekse;• marrin vendime bazuar në burime të ndryshmeinformacioni dhe në përfundime të arritura;• demonstrojnë qartë dhe në mënyrë konsistente tëmenduarit dhe të arsyetuarit e avancuar shkencorkimik dhe demonstrojnë vullnetin për të përdorurarsyetimin e tyre shkencor për të mbështetur zgjidhjetë situatave jo të zakonshme në fushën e kimisë dhe nëzbatimin e saj praktik;• përdorin njohuri shkencore kimike, zhvillojnëargumente dhe mbajnë qëndrime në mbështetje të

145rekomandimeve dhe vendimeve që përqendrohen nësituata personale, sociale dhe globale.Niveli mesatarNxënësit:• zbatojnë dhe analizojnë në mënyrë efektive reaksionetkimike karakteristike të oksideve, bazave, acideve,kripërave, ajrit, oksigjenit dhe dyoksidit të karbonit;reaksionet redoks dhe elektrokiminë; reaksionetkarakteristike të hidrokarbureve;• përzgjedhin dhe integrojnë përfundime nga kimiadhe zbatimet e saj praktike me aspektet e situatavekonkrete jetësore;• reflektojnë mbi veprimet e tyre dhe prezantojnëvendime, duke u bazuar në njohuri dhe të dhënashkencore kimike.Niveli bazëNxënësit:• përshkruajnë dhe interpretojnë në kontekste tëfamiljarizuara dhe hartojnë konkluzione bazuarnë hulumtime të thjeshta për reaksionet kimikekarakteristike të oksideve, bazave, acideve, kripërave,ajrit, oksigjenit dhe dyoksidit të karbonit; reaksionetredoks dhe elektrokiminë; reaksionet karakteristike tëhidrokarbureve;• arsyetojnë dhe interpretojnë në mënyrë të drejtpërdrejtërezultatet e hulumtimeve të thjeshta kimike dhe tëzbatimeve praktike.

146

147STANDARDET E arritjeveFusha:Edukim fizik dhe sporteEdukim fizik dhe sporte Cikli: 1-6, 7-9Koordinator:Elvira BAZEGrupi i punës:Edi PASHAJAida SHEHUElvira BAZEDritan SALLAKUEvis RRJEPAElvana ALUSHANIBesart NESIMI

148STANDARDET e arritjeve1. HYRJERoli i fushës së edukimit fizik dhe sporteve ështëtë nxitë te nxënësit dëshirën për një mënyrë jetesetë shëndetshme dhe aktive që ndikon pozitivishtnë mirëqenien fizike, mendore dhe shoqërore. Përmesedukimit fizik dhe sporteve, nxënësve u krijohet mundësiapër të marrë pjesë në një shumëllojshmëri veprimtarishfizike, vetëm dhe në grup. Veprimtaritë fizike dhe sportivepërmirësojnë gjendjen shëndetësore, zhvillojnë aftësitëmotorike dhe theksojnë rëndësinë e ushtrimit sistematik,disiplinës, konkurrencës dhe veprimtarisë në grup.Standardet e arritjeve në lëndën e Edukimit fizik dhe sportesigurojnë mundësinë e zbatimit të niveleve të pritura ose tëdallueshme të aftësive të nxënësve në kuadrin e vlerësimittë një detyre, të dhënë në bazë të standardeve të të nxënit.Standardet e arritjeve janë një mjet organizativ, i cili u jepmësuesit mundësinë për të gjetur përmbajtje specifike tëaftësive të grumbulluara së bashku në nivelet arsimore:arsimi fillor, klasat 1-6 dhe arsimi i mesëm bazë klasat 7-9,në mënyrë që çdo mësues të mund të identifikojë se çfarëaftësisë duhet të mësohen për çdo standard të veçantë të tënxënit, të tilla si: aftësi lëvizore, të ushqyerit, të sigurisë, tëbashkëpunimit etj.

Edukim fizik dhe sporte1492. KËRKESA PËR ZBATIMIN E STANDARDEVETË ARRITJESStandardet e arritjes janë një dokument kurrikular nëndihmë dhe mbështetje të vlerësimit të arritjeve në të nxënë.Standardet e arritjes duhet të shërbejnë si dokument orientuesnë fushat kurrikulare, për të hartuar instrumente të vlerësimittë arritjeve të nxënësve në të dy ciklet e Arsimit Bazë. Atoju drejtohen mësuesve, vlerësuesve, inspektorëve dhespecialistëve të fushave të ndryshme të edukimit. Hartimi iinstrumenteve të vlerësimit të arritjeve në të nxënë duhet kryerduke u mbështetur në nivelet e arritjeve, që janë parashikuarpër çdo standard arritjeje. Niveli bazë përshkruan kriteret qëpërcaktojnë një zotërim bazik të përmbajtjes së standardeve tëtë nxënit. Niveli mesatar përshkruan kriteret që përcaktojnënjë zotërim mesatar të qëndrueshëm të përmbajtjes sëstandardeve të të nxënit. Niveli i lartë përshkruan kriteretqë përcaktojnë një zotërim në nivel të lartë të përmbajtjes sëstandardeve të të nxënit.

150STANDARDET e arritjeve3. PËRMBLEDHJE E STANDARDEVE TË ARRITJESPËR LËNDËN EDUKIM FIZIK, 1-6Në fund të klasës së 6-të nxënësit:• shpjegojnë efektet afatshkurtra dhe afatgjata tëaktivitetit fizik mbi trupin e njeriut, si dhe nevojën eushtrimit me një aktivitet të shumëllojshëm;• argumentojnë efektet pozitive të përvojës lëvizore nëarritjen e përfitimeve të shumta;• argumentojnë si dhe pse të ushqehen në mënyrëtë shëndetshme dhe në shërbim të një aktiviteti tëkënaqshëm fizik;• zbatojnë rregullat e duhura për nxehjen e trupit deri nëpërgatitjen e përshtatshme për aktivitete të ndryshmefizike, zbatojnë rregulla të “Fair-play-t” gjatë ushtrimitme aktivitet fizik e sportiv;• zbatojnë rregullat kryesore të veshjes dhe sigurisë nëpërshtatje me aktivitetin fizik;• përshkruajnë shenjat e lodhjes, dhe mënyrat përshmangien e tyre;• zbatojnë mënyrat e duhura të ruajtjes së gjymtyrëvenga dëmtimet e mundshme;• zbatojnë mënyrat e duhura të matjes së pulsit (frekuencëskardiake);• argumentojnë dobinë e organizimit të mënyrë të

Edukim fizik dhe sporte151pavarur të aktivitetit fizik;• demonstrojnë në situata të shumta pozicione të saktatë drejtqëndrimit në vend dhe në lëvizje;• diferencojnë cilësitë fizike dhe aftësitë koordinative, sidhe demonstrojnë metodologji të përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• demonstrojnë lëvizje të ndryshme jo-lokomotore,lokomotore dhe manipulative me mjete, si dhei përdorin ato në situata të ndryshme lëvizore esportive;• demonstrojnë aftësi në përdorimin e shprehivemotorike, kombinimeve lëvizore gjatë veprimtarive tëndryshme fizike;• zbatojnë saktë rregullat e lojërave lëvizore dhesportive;demonstrojnë aftësi të përshtatjes dhe krijimittë lojërave të reja lëvizore;• si dhe demonstrojnë aftësi të përshtatjes së veprimtarisëfizike me kushtet e mjedisit natyror, zbatojnë saktërregullat e marshimit në natyrë.STANDARDET E ARRITJES NË LËNDËN EDUKIM FIZIKSIPAS CIKLEVE DHE LINJAVE. KLASAT 1-6LINJA 1: Njohuri mbi aktivitetin fizikStandardi i të nxënit 1Nxënësit shpjegojnë dobinë e veprimtarisë fizike dhesportive në tërësi.

152STANDARDET e arritjevePërshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• shpjegojnë efektet afatshkurtra dhe afatgjata tëveprimtarisë fizike dhe sportive mbi organizmin enjeriut;• shpjegojnë nevojshmërinë e ushtrimit me një aktivitetfizik të shumëllojshëm, në shërbim të zhvillimit tëgjithanshëm dhe harmonik të organizmit;• shpjegojnë efektet pozitive që sjell ushtrimi me aktivitetfizik e sportive, në organizmin e njeriut.Niveli mesatarNxënësit:• tregojnë disa nga efektet afatshkurtra dhe afatgjatatë veprimtarisë fizike dhe sportive mbi organizmin enjeriut;• shprehin nevojshmërinë e ushtrimit me një aktivitetfizik të shumëllojshëm, në shërbim të zhvillimit tëgjithanshëm dhe harmonik të organizmit.Niveli bazëNxënësit:• tregojnë me vështirësi disa nga efektet afatshkurtradhe afatgjata të veprimtarisë fizike dhe sportive mbiorganizmin e njeriut;• shprehin me vështirësi nevojshmërinë e ushtrimitme një aktivitet fizik të shumëllojshëm, në shërbim

Edukim fizik dhe sporte153të zhvillimit të gjithanshëm dhe harmonik tëorganizmit.Standardi i të nxënit 2Nxënësit shpjegojnë dobinë e përvojës lëvizore në dimensioninindividual dhe në grup në veçanti.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• argumentojnë efektet pozitive të përvojës lëvizore nëarritjen dhe ruajtjen e peshës, në krijimin e humoritpozitiv, arritjen e rezultateve të mira akademike,punës në grup etj;• zbatojnë rregullat e duhura të nxehjes së trupit nëpërshtatje me llojin e aktivitetit fizik e sportiv që dotë kryhet;• zbatojnë rregullat e “Fair-Play-t” gjatë aktivitetit fizikdhe sportiv.Niveli mesatarNxënësit:• tregojnë efektet pozitive të përvojës lëvizore në arritjendhe ruajtjen e peshës, në krijimin e humorit pozitiv,arritjen e rezultateve të mira akademike, punës nëgrup etj;• zbatojnë me ndihmën e mësuesit disa nga rregullat eduhura të nxehjes së trupit në përshtatje me llojin eaktivitetit fizik e sportiv që do të kryhet;

154STANDARDET e arritjeve• zbatojnë disa nga rregullat e “Fair-Play-t”gjatëaktivitetit fizik dhe sportiv.Niveli bazëNxënësit:• tregojnë disa nga efektet pozitive të përvojës lëvizorenë arritjen dhe ruajtjen e peshës, në krijimin e humoritpozitiv, arritjen e rezultateve të mira akademike,punës në grup etj;• zbatojnë me vështirësi disa nga rregullat e duhura tënxehjes së trupit në përshtatje me llojin e aktivitetitfizik e sportiv që do të kryhet;• demonstrojnë zbatimin e disa prej rregullave e “Fair-Play-t” gjatë aktivitetit fizik dhe sportiv.Standardi i të nxënit 3Nxënësit zbatojnë kushtet e sigurisë në të ushtruar.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• zbatojnë rregullat kryesore të veshjes dhe sigurisë nëpërshtatje me aktivitetin fizik;• identifikojnë shenjat e lodhjes;• zbatojnë teknika për shmangien e shenjave të lodhjes;• zbatojnë mënyrat e duhura të ruajtjes së gjymtyrëvenga dëmtimet e mundshme gjatë të ushtruarit meaktivitet fizik e sportiv;

Edukim fizik dhe sporte155• zbatojnë mënyrat e duhura të matjes së pulsit (frekuencëskardiake);• argumentojnë rëndësinë e respektimit të rregullavetë veshjes dhe të sigurisë gjatë ushtrimit të aktivitetitfizik dhe sportiv.Niveli mesatarNxënësit:• zbatojnë disa nga rregullat kryesore të veshjes dhesigurisë në përshtatje me aktivitetin fizik;• njohin disa nga shenjat e lodhjes; zbatojnë me ndihmëne mësuesit teknika për shmangien e shenjave tëlodhjes;• zbatojnë më ndihmën e mësuesit mënyrat e duhuratë ruajtjes së gjymtyrëve nga dëmtimet e mundshmegjatë të ushtruarit me aktivitet fizik e sportiv;• zbatojnë me ndihmën e mësuesit mënyrat e duhura tëmatjes së pulsit (frekuencës kardiake).Niveli bazëNxënësit:• zbatojnë me vështirësi disa nga rregullat kryesore tëveshjes dhe sigurisë në përshtatje me aktivitetin fizik;• dallojnë me vështirësi shenjat e lodhjes;• zbatojnë me vështirësi teknika për shmangien eshenjave të lodhjes;• zbatojnë me vështirësi mënyrat e duhura të ruajtjessë gjymtyrëve nga dëmtimet e mundshme gjatë tëushtruarit me aktivitet fizik e sportiv;• zbatojnë me vështirësi mënyrat e duhura të matjes sëpulsit (frekuencës kardiake).

156STANDARDET e arritjeveStandardi i të nxënit 4Nxënësit shpjegojnë dobinë e vetorganizimit të veprimtarisëlëvizore në mënyrë të shëndetshme.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• arsyetojnë se çfarë është vetorganizimi i veprimtarisëlëvizore;• argumentojnë dobinë e organizimit të mënyrë tëpavarur të aktivitetit fizik në mënyrë të kënaqshme etë shëndetshme;• zbatojnë rregullisht në mënyrë të pavarur një plan tëthjeshtë javor kushtuar aktivitetit fizik e sportiv.Niveli mesatarNxënësit:• identifikojnë se çfarë është vetorganizimi i veprimtarisëlëvizore;• përshkruajnë dobinë e organizimit të mënyrë tëpavarur të aktivitetit fizik në mënyrë të kënaqshme etë shëndetshme;• zbatojnë rregullisht me ndihmën e një të rrituri(mësues ose prind) një plan të thjeshtë javor kushtuaraktivitetit fizik e sportiv.

Edukim fizik dhe sporte157Niveli bazëNxënësit:• shprehin me vështirësi se çfarë është vetorganizimi iveprimtarisë lëvizore;• shprehin me vështirësi dobinë e organizimit në mënyrëtë pavarur të aktivitetit fizik në mënyrë të kënaqshmee të shëndetshme;• zbatojnë me vështirësi një plan të thjeshtë javorkushtuar aktivitetit fizik e sportiv.LINJA 2: Lëvizja dhe marrëdhënia e saj me trupin enjeriut.Standardi i të nxënit 1Nxënësit demonstrojnë pozicionet e sakta të drejtqëndrimitnë vend dhe në lëvizje për një shëndet të mirë të shtyllëskurrizore.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• argumentojnë diferencën midis pozicioneve të sakta(drejtqëndrimeve) dhe të pasakta të qëndrimit tështyllës kurrizore në vend dhe në lëvizje;• argumentojnë përfitimet që sjell aplikimi në jetën epërditshme të drejtqëndrimeve të shtyllës kurrizoredhe ndikimet pozitive te shëndeti;• demonstrojnë mënyrat e duhura të drejtqëndrimit nëvend dhe në lëvizje;

158STANDARDET e arritjeve• zbatojnë mënyrat e duhura të drejtqëndrimit në vend,në lëvizje, në situata të ndryshme lëvizore e sportive.Niveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë diferencën midis pozicioneve të sakta(drejtqëndrimeve) dhe të pasakta të qëndrimit tështyllës kurrizore në vend dhe në lëvizje;• përshkruajnë përfitimet që sjell aplikimi në jetën epërditshme të drejtqëndrimeve të shtyllës kurrizoredhe ndikimet pozitive te shëndeti;• demonstrojnë me ndihmë të mësuesit mënyrat eduhura të drejtqëndrimit në vend dhe në lëvizje;• zbatojnë me ndihmë të mësuesit mënyrat e duhuratë drejtqëndrimit në vend, në lëvizje, në situata tëndryshme lëvizore e sportive.Niveli bazëNxënësit:• identifikojnë me vështirësi diferencën midis pozicionevetë sakta (drejtqëndrimeve) dhe të pasakta të qëndrimittë shtyllës kurrizore në vend dhe në lëvizje;• tregojnë disa nga përfitimet që sjell aplikimi në jetëne përditshme të drejtqëndrimeve të shtyllës kurrizoredhe ndikimet pozitive te shëndeti;• demonstrojnë me vështirësi mënyrat e duhura tëdrejtqëndrimit në vend dhe në lëvizje;• zbatojnë me vështirësi mënyrat e duhura tëdrejtqëndrimit në vend, në lëvizje, në situata tëndryshme lëvizore e sportive.

Edukim fizik dhe sporte159Standardi i të nxënit 2Nxënësit diferencojnë cilësitë fizike dhe demonstrojnëmetodologji të përshtatshme të të ushtruarit të tyre.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• diferencojnë cilësitë fizike: përkulshmëri e shtyllëskurrizore dhe lëvizshmëri e artikulacioneve (fleksibilitetin),qëndrueshmëria, shpejtësia dhe forca e shpejtë;• diferencojnë aftësitë koordinative: baraspeshim (ekuilibër)statik e dinamik, orientimi dhe ritmizimi; demonstrojnëmetodologjitë e përshtatshme të të ushtruarit të tyre;• argumentojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmine njeriut në jetën e përditshme.Niveli mesatarNxënësit:• diferencojnë me ndihmën e mësuesit cilësitë fizike:përkulshmëri e shtyllës kurrizore dhe lëvizshmëri eartikulacioneve (fleksibilitetin), qëndrueshmëria, shpejtësiadhe forca e shpejtë;• diferencojnë me ndihmën e mësuesit aftësitëkoordinatave: baraspeshim (ekuilibër) statik e dinamik,orientimi dhe ritmizimi;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• tregojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme.

160STANDARDET e arritjeveNiveli bazëNxënësit:• diferencojnë me vështirësi cilësitë fizike: përkulshmërie shtyllës kurrizore dhe lëvizshmëri e artikulacioneve(fleksibilitetin), qëndrueshmëria, shpejtësia dhe forca eshpejtë;• diferencojnë me vështirësi aftësitë koordinative:baraspeshim (ekuilibër) statik e dinamik, orientimi dheritmizimi;• demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• identifikojnë me vështirësi efektet e ushtrimit të tyrembi organizmin e njeriut në jetën e përditshme.LINJA 3: Veprimtari individualeStandardi i të nxënit 1Nxënësit demonstrojnë lëvizje të ndryshme jo-lokomotore(tërheqje, shtytje, ekuilibrim, kthim, rrotullim etj.),lokomotore (ecje, vrapim, kërcim etj.) dhe i përdorin ato nësituata të ndryshme lëvizore e sportive.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• demonstrojnë lëvizje të ndryshme jo-lokomotore:tërheqje, shtytje, ekuilibrim, kthim, rrotullim etj;• demonstrojnë lëvizje të ndryshme lokomotore: ecje,vrapim, kërcim etj;

Edukim fizik dhe sporte161• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• argumentojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmine njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë përdorimin e tyre në situata të ndryshmelëvizore e sportive dhe gjatë jetës së përditshme.Niveli mesatarNxënësit:• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit lëvizje tëndryshme jo- lokomotore: tërheqje, shtytje, ekuilibrim,kthim, rrotullim etj;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit lëvizje tëndryshme lokomotore: ecje, vrapim, kërcim etj;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• tregojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit përdorimin etyre në situata të ndryshme lëvizore e sportive dhegjatë jetës së përditshme.Niveli bazëNxënësit:• demonstrojnë me vështirësi lëvizje të ndryshmejo-lokomotore: tërheqje, shtytje, ekuilibrim, kthim,rrotullim etj;• demonstrojnë me vështirësi lëvizje të ndryshmelokomotore: ecje, vrapim, kërcim etj;• demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;

162STANDARDET e arritjeve• njohin disa nga efektet e ushtrimit të tyre mbiorganizmin e njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë me vështirësi përdorimin e tyre nësituata të ndryshme lëvizore e sportive dhe gjatë jetëssë përditshme.Standardi i të nxënit 2Nxënësit demonstrojnë lëvizje të ndryshme manipulative memjete (hedhje, pritje, goditje, xhonglim etj.) dhe i përdorinato në situata lëvizore e sportive.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• demonstrojnë lëvizje të ndryshme manipulative memjete: hedhje, pritje, goditje, xhonglim etj;• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• argumentojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmine njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë përdorimin e tyre në situata të ndryshmelëvizore e sportive dhe gjatë jetës së përditshme.Niveli mesatarNxënësit:• demonstrojnë me ndihmë të mësuesit lëvizje tëndryshme manipulative me mjete: hedhje, pritje, goditje,xhonglim etj;

Edukim fizik dhe sporte163• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• tregojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë më ndihmën e mësuesit përdorimin etyre në situata të ndryshme lëvizore e sportive dhegjatë jetës së përditshme.Niveli bazëNxënësit:• demonstrojnë me vështirësi lëvizje të ndryshmemanipulative me mjete: hedhje, pritje, goditje, xhonglimetj;• demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• përshkruajnë disa nga efektet e ushtrimit të tyrembi organizmin e njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë me vështirësi përdorimin e tyre nësituata të ndryshme lëvizore e sportive dhe gjatë jetëssë përditshme.LINJA 4: Veprimtari në grupStandardi i të nxënit 1Nxënësit demonstrojnë aftësi në përdorimin e shprehivemotorike, kombinimeve lëvizore gjatë veprimtarive tëndryshme fizike, si dhe përdorin saktë rregullat e lojëravelëvizore dhe sportive.

164STANDARDET e arritjevePërshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• demonstrojnë aftësi në përdorimin e shprehivemotorike dhe kombinimeve lëvizore gjatë veprimtarivetë ndryshme fizike;• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• argumentojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmine njeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë saktë rregullat e lojërave lëvizore dhesportive.Niveli mesatarNxënësit:• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit aftësi nëpërdorimin e shprehive motorike dhe kombinimevelëvizore gjatë veprimtarive të ndryshme fizike;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• përshkruajnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmine njeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë më ndihmën e mësuesit rregullat e lojëravelëvizore dhe sportive.Niveli bazëNxënësit:• demonstrojnë me vështirësi aftësi në përdorimin e

Edukim fizik dhe sporte165shprehive motorike dhe kombinimeve lëvizore gjatëveprimtarive të ndryshme fizike;• demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• tregojnë disa nga efektet e ushtrimit të tyre mbiorganizmin e njeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë me vështirësi rregullat e lojërave lëvizore dhesportive.Standardi i të nxënit 2Nxënësit demonstrojnë aftësi të përshtatjes dhe krijimittë lojërave të reja lëvizore, kanë aftësi bashkëpunimi dherespektimi të partnerit/kundërshtarit.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• krijojnë duke përshtatur në mënyrë të pavarur lojëratë reja lëvizore;• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• argumentojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmine njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë aftësi bashkëpunimi dhe respektimi tëpartnerit/kundërshtarit.

166STANDARDET e arritjeveNiveli mesatarNxënësit:• krijojnë duke përshtatur me ndihmën e mësuesit lojëratë reja lëvizore;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• tregojnë disa nga efektet e ushtrimit të tyre mbiorganizmin e njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë disa aftësi bashkëpunimi dhe respektimitë partnerit/kundërshtarit.Niveli bazëNxënësit:• krijojnë duke përshtatur me vështirësi lojëra të rejalëvizore; demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• tregojnë disa nga efektet e ushtrimit të tyre mbiorganizmin e njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë aftësi të pakta bashkëpunimi dherespektimi të partnerit/kundërshtarit.LINJA 5: Veprimtari në natyrëStandardi i të nxënit 1Nxënësit demonstrojnë aftësi të përshtatjes së veprimtarisëfizike me kushtet e mjedisit natyror.

Edukim fizik dhe sporte167Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• demonstrojnë aftësi të përshtatjes së veprimtarisëfizike me kushtet e mjedisit natyror;• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme të kryerjessë marshimit në natyrë;• argumentojnë efektet e ushtrimit të tij mbi organizmine njeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë saktë rregullat e marshimit në natyrë.Niveli mesatarNxënësit:• demonstrojnë me ndihmë të mësuesit aftësi tëpërshtatjes së veprimtarisë fizike me kushtet e mjedisitnatyror;• demonstrojnë me ndihmë të mësuesit metodologjitë epërshtatshme të kryerjes së marshimit në natyrë;• shpjegojnë efektet e ushtrimit të tij mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë me ndihmën e mësuesit rregullat e marshimitnë natyrë.Niveli bazëNxënësit:• demonstrojnë me vështirësi aftësi të përshtatjes sëveprimtarisë fizike me kushtet e mjedisit natyror;

168STANDARDET e arritjeve• demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të kryerjes së marshimit në natyrë;• përshkruajnë disa nga efektet e ushtrimit të tij mbiorganizmin e njeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë me vështirësi rregullat e marshimit nënatyrë.Standardi i të nxënit 2Nxënësit demonstrojnë aftësi të orientimit në natyrë dhevendosin marrëdhënie të qëndrueshme me të.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• demonstrojnë aftësi të orientimit në natyrë dhevendosin marrëdhënie të qëndrueshme me të;• argumentojnë rëndësinë e respektimit të natyrës dhemjedisit që na rrethon;• demonstrojnë respekt për natyrën dhe mjedisin që irrethon.Niveli mesatarNxënësit:• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit aftësi tëorientimit në natyrë dhe vendosin marrëdhënie tëqëndrueshme me të;• shpjegojnë rëndësinë e respektimit të natyrës dhemjedisit që na rrethon;

Edukim fizik dhe sporte169• demonstrojnë respekt për natyrën dhe mjedisin që irrethon.Niveli bazëNxënësit:• demonstrojnë me vështirësi aftësi të orientimit nënatyrë dhe vendosin marrëdhënie të qëndrueshme metë;• përshkruajnë rëndësinë e respektimit të natyrës dhemjedisit që na rrethon;• demonstrojnë pak respekt për natyrën dhe mjedisinqë i rrethon.PËRMBLEDHJE E STANDARDEVE TË ARRITJESPËR LËNDËN EDUKIM FIZIK, 7-9Në fund të klasës së 9-të nxënësit:• argumentojnë domosdoshmërinë e ushtrimit me njëaktivitet fizik të rregullt e të vazhdueshëm në shërbimtë arritjes së një forme fizike të qëndrueshme;• përshkruajnë konceptin e fitnesit dhe kontributin eaktivitetit fizik në arritjen e tij;• zbatojnë rregullat e “Fair-Play-t” gjatë aktivitetit fizikdhe sportiv;• zbatojnë rregullat kryesore të veshjes dhe sigurisë nëpërshtatje me aktivitetin fizik;• zbatojnë në praktikë mënyra të dhënies së ndihmës sëparë në raste të traumave që ndodhin gjatë aktivitetitfizik;

170STANDARDET e arritjeve• hartojnë dhe vënë në praktikë një plan individual punenë funksion të përmirësimit të gjendjes fizike;• përshkruajnë ndryshimet që pëson pulsi gjatëngarkesave të ndryshme fizike dhe zbatojnë mënyrate duhura për matjen e tij;• demonstrojnë në situata të shumta, pozicione të saktatë drejtqëndrimit në vend dhe në lëvizje;• diferencojnë cilësitë fizike dhe aftësitë koordinative, sidhe demonstrojnë metodologji të përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• demonstrojnë lëvizje të ndryshme jo-lokomotore,lokomotore dhe manipulative me mjete, si dhei përdorin ato në situata të ndryshme lëvizore esportive;• demonstrojnë aftësi në përdorimin e shprehivemotorike, kombinimeve lëvizore gjatë veprimtarivetë ndryshme fizike;• zbatojnë saktë rregullat e lojërave lëvizore dhesportive;• demonstrojnë aftësi të përshtatjes dhe krijimit tëlojërave të reja lëvizore, si dhe aftësi bashkëpunimidhe respektimi të partnerit/kundërshtarit;• demonstrojnë aftësi të përshtatjes së veprimtarisëfizike me kushtet e mjedisit natyror.LINJA 1: Njohuri mbi aktivitetin fizikStandardi i të nxënit 1Nxënësit shpjegojnë dobinë e veprimtarisë fizike dhe sportivenë tërësi.

Edukim fizik dhe sporte171Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• argumentojnë domosdoshmërinë e ushtrimit me njëaktivitet fizik të shumëllojshëm, në shërbim të zhvillimittë gjithanshëm dhe harmonik të organizmit.Niveli mesatarNxënësit:• shpjegojnë domosdoshmërinë e ushtrimit me njëaktivitet fizik të shumëllojshëm, në shërbim të zhvillimittë gjithanshëm dhe harmonik të organizmit.Niveli bazëNxënësit:• tregojnë më vështirësi domosdoshmërinë e ushtrimitme një aktivitet fizik të shumëllojshëm, në shërbimtë zhvillimit të gjithanshëm dhe harmonik tëorganizmit.Standardi i të nxënit 2Nxënësit shpjegojnë dobinë e përvojës lëvizore në dimensioninindividual dhe në grup në veçanti.

172STANDARDET e arritjevePërshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• shpjegojnë konceptin e fituesit;• argumentojnë kontributin e aktivitetit fizik në arritjene fituesit;• zbatojnë rregullat e “Fair-Play-t” gjatë aktivitetit fizikdhe sportiv.Niveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë konceptin e fituesit;• tregojnë kontributin e aktivitetit fizik në arritjen efituesit;• zbatojnë me ndihmën e mësuesit rregullat e “Fair-Play-t” gjatë aktivitetit fizik dhe sportiv.Niveli bazëNxënësit:• tregojnë ç’është fituesi;• identifikojnë me vështirësi kontributin e aktivitetitfizik në arritjen e fituesit;• zbatojnë me vështirësi rregullat e “Fair-Play-t” gjatëaktivitetit fizik dhe sportiv.

Edukim fizik dhe sporte173Standardi i të nxënit 3Nxënësit zbatojnë kushtet e sigurisë në të ushtruar.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• zbatojnë rregullat kryesore të veshjes dhe sigurisë nëpërshtatje me aktivitetin fizik;• zbatojnë në praktikë mënyrat të dhënies së ndihmës sëparë në raste të traumave që ndodhin gjatë aktivitetitfizik.Niveli mesatarNxënësit:• zbatojnë me ndihmën e mësuesit rregullat kryesore tëveshjes dhe sigurisë në përshtatje me aktivitetin fizik;• zbatojnë me ndihmën e mësuesit mënyrat e dhëniessë ndihmës së parë në raste të traumave, që ndodhingjatë aktivitetit fizik.Niveli bazëNxënësit:• zbatojnë me vështirësi rregullat kryesore të veshjesdhe sigurisë në përshtatje me aktivitetin fizik;• zbatojnë me vështirësi disa mënyra të dhënies sëndihmës së parë në raste të traumave, që ndodhingjatë aktivitetit fizik.

174STANDARDET e arritjeveStandardi i të nxënit 4Nxënësit shpjegojnë dobinë e vetorganizimit të veprimtarisëlëvizore në mënyrë të shëndetshme.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• arsyetojnë mbi dobinë e organizimit në mënyrë tëpavarur të aktivitetit fizik, në mënyrë të kënaqshme etë shëndetshme;• hartojnë një plan individual pune në funksion tëpërmirësimit të gjendjes fizike;• vënë në praktikë një plan individual pune në funksiontë përmirësimit të gjendjes fizike;• tregojnë ndryshimet që pëson pulsi gjatë ngarkesavetë ndryshme fizike;• zbatojnë mënyrat e duhura për matjen e tij.Niveli mesatarNxënësit:• shpjegojnë dobinë e organizimit në mënyrë të pavarurtë aktivitetit fizik, në mënyrë të kënaqshme e tëshëndetshme;• hartojnë me ndihmën e mësuesit një plan individualpune në funksion të përmirësimit të gjendjes fizike;• vënë në praktikë me ndihmën e mësuesit një planindividual pune në funksion të përmirësimit tëgjendjes fizike;

175• tregojnë ndryshimet që pëson pulsi gjatë ngarkesavetë ndryshme fizike;• zbatojnë me ndihmën e mësuesit mënyrat e duhurapër matjen e tij.Niveli bazëNxënësit:• përshkruajnë dobinë e organizimit në mënyrë tëpavarur të aktivitetit fizik, në mënyrë të kënaqshme etë shëndetshme;• hartojnë me ndihmën e mësuesit një plan individualpune në funksion të përmirësimit të gjendjes fizike;• vënë në praktikë me vështirësi një plan individualpune në funksion të përmirësimit të gjendjes fizike;• dallojnë me vështirësi ndryshimet që pëson pulsi gjatëngarkesave të ndryshme fizike;• zbatojnë me vështirësi mënyrat e duhura për matjene tij.LINJA 2: Lëvizja dhe marrëdhënia e saj me trupin enjeriutStandardi i të nxënit 1Nxënësit demonstrojnë pozicionet e sakta të drejtqëndrimitnë vend dhe në lëvizje për një shëndet të mirë të shtyllëskurrizore.

176Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• vlerësojnë diferencën midis pozicioneve të sakta(drejtqëndrimeve) dhe të pasakta të qëndrimit tështyllës kurrizore në vend dhe në lëvizje;• arsyetojnë mbi përfitimet që sjell aplikimi në jetën epërditshme të drejtqëndrimeve të shtyllës kurrizoredhe ndikimet pozitive te shëndeti;• demonstrojnë mënyrat e duhura të drejtqëndrimit nëvend dhe në lëvizje;• zbatojnë mënyrat e duhura të drejtqëndrimit në vend,në lëvizje, në situata të ndryshme lëvizore e sportive.Niveli mesatarNxënësit:• shpjegojnë diferencën midis pozicioneve të sakta(drejtqëndrimeve) dhe të pasakta të qëndrimit tështyllës kurrizore në vend dhe në lëvizje;• përshkruajnë përfitimet që sjell aplikimi në jetën epërditshme të drejtqëndrimeve të shtyllës kurrizoredhe ndikimet pozitive te shëndeti;• demonstrojnë me ndihmë të mësuesit mënyrat eduhura të drejtqëndrimit në vend dhe në lëvizje;• zbatojnë me ndihmë të mësuesit mënyrat e duhuratë drejtqëndrimit në vend, në lëvizje, në situata tëndryshme lëvizore e sportive.

177Niveli bazëNxënësit:• identifikojnë me vështirësi diferencën midispozicioneve të sakta (drejtqëndrimeve) dhe të pasaktatë qëndrimit të shtyllës kurrizore në vend dhe nëlëvizje;• tregojnë disa nga përfitimet që sjell aplikimi në jetëne përditshme të drejtqëndrimeve të shtyllës kurrizoredhe ndikimet pozitive te shëndeti;• demonstrojnë me vështirësi mënyrat e duhura tëdrejtqëndrimit në vend dhe në lëvizje;• zbatojnë me vështirësi mënyrat e duhura tëdrejtqëndrimit në vend, në lëvizje, në situata tëndryshme lëvizore e sportive.Standardi i të nxënit 2Nxënësit diferencojnë cilësitë fizike dhe demonstrojnëmetodologji të përshtatshme të të ushtruarit të tyre.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• analizojnë diferencat në shfaqjen e cilësive fizike,si: përkulshmëria e shtyllës kurrizore dhe lëvizshmëria eartikulacioneve (fleksibilitetin), qëndrueshmëria, shpejtësiadhe forca e shpejtë;• analizojnë diferencat në shfaqjen e aftësive koordinative:baraspeshim (ekuilibër) statik e dinamik, diferencimi motor,orientimi dhe ritmizimi;

178• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• analizojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme.Niveli mesatarNxënësit:• përshkruajnë me ndihmën e mësuesit diferencimetnë shfaqjen e cilësive fizike: përkulshmëri e shtyllëskurrizore dhe lëvizshmëri e artikulacioneve (fleksibilitetin),qëndrueshmëri, shpejtësi dhe forcë e shpejtë;• përshkruajnë me ndihmën e mësuesit diferencimet nëshfaqjen e aftësive koordinative: baraspeshim (ekuilibër)statik e dinamik, diferencim motor, orientim dhe ritmizim;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• tregojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme.Niveli bazëNxënësit:• diferencojnë me vështirësi cilësitë fizike: përkulshmërie shtyllës kurrizore dhe lëvizshmëri e artikulacioneve(fleksibilitetin), qëndrueshmëri, shpejtësi dhe forcë eshpejtë;• diferencojnë me vështirësi aftësitë koordinative:baraspeshim (ekuilibër) statik e dinamik, diferencim motor,orientim dhe ritmizim;• demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;

179• identifikojnë me vështirësi efektet e ushtrimit të tyrembi organizmin e njeriut në jetën e përditshme.LINJA 3: Veprimtari individualeStandardi i të nxënit 1Nxënësit demonstrojnë lëvizje të ndryshme jo-lokomotore(tërheqje, shtytje, ekuilibrim, kthim, rrotullim etj.),lokomotore (ecje, vrapim, kërcim etj.) dhe i përdorin ato nësituata të ndryshme lëvizore e sportive.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• demonstrojnë lëvizje të ndryshme jo-lokomotore:tërheqje, shtytje, ekuilibrim, kthim, rrotullim etj;demonstrojnë lëvizje të ndryshme lokomotore: ecje,vrapim, kërcim etj;• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• analizojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë përdorimin e tyre në situata të ndryshmelëvizore e sportive dhe gjatë jetës së përditshme.Niveli mesatarNxënësit:• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit lëvizje të

180ndryshme jo- lokomotore: tërheqje, shtytje, ekuilibrim,kthim, rrotullim etj;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit lëvizje tëndryshme lokomotore: ecje, vrapim, kërcim etj;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• përshkruajnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmine njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit përdorimin etyre në situata të ndryshme lëvizore e sportive dhegjatë jetës së përditshme.Niveli bazëNxënësit:• demonstrojnë me vështirësi lëvizje të ndryshme jolokomotore:tërheqje, shtytje, ekuilibrim, kthim, rrotullimetj;• demonstrojnë me vështirësi lëvizje të ndryshmelokomotore: ecje, vrapim, kërcim etj;• demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• përshkruajnë vetëm disa nga efektet e ushtrimit të tyrembi organizmin e njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë me vështirësi përdorimin e tyre nësituata të ndryshme lëvizore e sportive dhe gjatë jetëssë përditshme.Standardi i të nxënit 2Nxënësit demonstrojnë lëvizje të ndryshme manipulative memjete (hedhje, pritje, goditje, xhonglim etj.) dhe i përdorinato në situata lëvizore e sportive.

181Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• demonstrojnë lëvizje të ndryshme manipulative memjete: hedhje, pritje, goditje, xhonglim etj;• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• analizojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë përdorimin e tyre në situata të ndryshmelëvizore e sportive dhe gjatë jetës së përditshme.Niveli mesatarNxënësit:• demonstrojnë me ndihmë të mësuesit lëvizje tëndryshme manipulative me mjete: hedhje, pritje, goditje,xhonglim etj;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• shpjegojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmine njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë më ndihmën e mësuesit përdorimin etyre në situata të ndryshme lëvizore e sportive dhegjatë jetës së përditshme.Niveli bazëNxënësit:• demonstrojnë me vështirësi lëvizje të ndryshme

182manipulative me mjete: hedhje, pritje, goditje, xhonglimetj;• demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• përshkruajnë vetëm disa efektet e ushtrimit të tyrembi organizmin e njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë vështirësi në përdorimin e tyre nësituata të ndryshme lëvizore e sportive dhe gjatë jetëssë përditshme.LINJA 4: Veprimtari në grupStandardi i të nxënit 1Nxënësit demonstrojnë aftësi në përdorimin e shprehivemotorike, kombinimeve lëvizore gjatë veprimtarive tëndryshme fizike, si dhe përdorin saktë rregullat e lojëravelëvizore dhe sportive.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• demonstrojnë aftësi në përdorimin e shprehivemotorike dhe kombinimeve lëvizore gjatë veprimtarivetë ndryshme fizike;• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• analizojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë saktë rregullat e lojërave lëvizore dhesportive.

183Niveli mesatarNxënësit:• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit aftësi nëpërdorimin e shprehive motorike dhe kombinimevelëvizore gjatë veprimtarive të ndryshme fizike;• demonstrojnë me ndihmën e mësuesit metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• shpjegojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmine njeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë më ndihmën e mësuesit rregullat e lojëravelëvizore dhe sportive.Niveli bazëNxënësit:• demonstrojnë me vështirësi aftësi në përdorimin eshprehive motorike dhe kombinimeve lëvizore gjatëveprimtarive të ndryshme fizike;• demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;• përshkruajnë vetëm disa efektet e ushtrimit të tyre mbiorganizmin e njeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë me vështirësi rregullat e lojërave lëvizore dhesportive.Standardi i të nxënit 2Nxënësit demonstrojnë aftësi të përshtatjes dhe krijimittë lojërave të reja lëvizore, kanë aftësi bashkëpunimi dherespektimi të partnerit/kundërshtarit

184Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• përshtatin dhe krijojnë në mënyrë të pavarur lojëra tëreja lëvizore;• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme të tëushtruarit të tyre;• analizojnë efektet e ushtrimit të tyre mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë aftësi bashkëpunimi dhe respektimi tëpartnerit/kundërshtarit.Niveli mesatarNxënësit:• përshtatin dhe krijojnë me ndihmën e mësuesit lojëra•të reja lëvizore;demonstrojnë me ndihmën e mësuesit metodologjitëe përshtatshme të të ushtruarit të tyre;• shpjegojnë disa nga efektet e ushtrimit të tyre mbiorganizmin e njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë disa aftësi bashkëpunimi dhe respektimitë partnerit/kundërshtarit.Niveli bazëNxënësit:• përshtatin dhe krijojnë me vështirësi në lojëra të rejalëvizore. demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të të ushtruarit të tyre;

185• përshkruajnë vetëm disa efektet e ushtrimit të tyre mbiorganizmin e njeriut në jetën e përditshme;• demonstrojnë aftësi të pakta bashkëpunimi dherespektimi të partnerit/kundërshtarit.LINJA 5: Veprimtari në natyrëStandardi i të nxënit 1Nxënësit demonstrojnë aftësi të përshtatjes së veprimtarisëfizike me kushtet e mjedisit natyror.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• demonstrojnë aftësi të përshtatjes së veprimtarisëfizike me kushtet e mjedisit natyror;• demonstrojnë metodologjitë e përshtatshme tëkryerjes së marshimit në natyrë;• analizojnë efektet e ushtrimit të tij mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë saktë rregullat e marshimit në natyrë.Niveli mesatarNxënësit:• demonstrojnë me ndihmë të mësuesit aftësi tëpërshtatjes së veprimtarisë fizike me kushtet e mjedisitnatyror;• demonstrojnë me ndihmë të mësuesit metodologjitë epërshtatshme të kryerjes së marshimit në natyrë;

186• shpjegojnë efektet e ushtrimit të tij mbi organizmin enjeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë me ndihmën e mësuesit rregullat e marshimitnë natyrë.Niveli bazëNxënësit:• demonstrojnë me vështirësi aftësitë e përshtatjes sëveprimtarisë fizike me kushtet e mjedisit natyror;• demonstrojnë me vështirësi metodologjitë epërshtatshme të kryerjes së marshimit në natyrë;• përshkruajnë vetëm disa efektet e ushtrimit të tij mbiorganizmin e njeriut në jetën e përditshme;• zbatojnë me vështirësi rregullat e marshimit nënatyrë.Standardi i të nxënit 2Nxënësit demonstrojnë aftësi të orientimit në natyrë dhevendosin marrëdhënie të qëndrueshme me të.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartëNxënësit:• demonstrojnë aftësi të orientimit në natyrë dhevendosin marrëdhënie të qëndrueshme me të;• analizojnë rëndësinë e respektimit të natyrës dhemjedisit që na rrethon;• demonstrojnë respekt për natyrën dhe mjedisin që narrethon.

187Niveli mesatarNxënësit:• demonstrojnë me ndihmë të mësuesit aftësi tëorientimit në natyrë dhe vendosin marrëdhënie tëqëndrueshme me të;• shpjegojnë rëndësinë e respektimit të natyrës dhemjedisit që na rrethon;• demonstrojnë respekt për natyrën dhe mjedisin që narrethon.Niveli bazëNxënësit:• demonstrojnë me vështirësi aftësi të orientimit nënatyrë dhe vendosin marrëdhënie të qëndrueshme metë;• tregojnë rëndësinë e respektimit të natyrës dhe mjedisitqë na rrethon;• demonstrojnë pak respekt për natyrën dhe mjedisinqë na rrethon.

188

189STANDARDET E arritjeveFusha:TeknologjiTIK-ut dhe Ekonomi Shtëpiake. Cikli: 4-6 & 7-9Koordinatorë:Irida SINAEdlira SINAGrupi i punës:Ilia NINKAArdiana SULAEdlira SINAIrida SINAAntoneta PREÇIAlqi MUSTAFAIMirela ANDONIAdmir KRAJA

190STANDARDET e arritjeve1. HYRJENxënësit e moshës digjitale vijnë në shkollë me njohuri,gjykime, opinione dhe pyetje të marra nga burime tëpafundme digjitale të informacionit, të cilat mësuesiduhet t’i konsiderojë si pjesë të kurrikulës në tërësinë esaj. Por gjithashtu, është po aq e rëndësishme që nxënësittë vlerësojnë dhe të kuptojnë marrëdhënien kompleksendërmjet teknologjisë dhe shoqërisë. Si qytetarë, ata duhettë jenë të aftë të bëjnë gjykime vetjake mbi çështjet që lidhenme ndikimin e teknologjisë në jetët e tyre, në shoqëri dhenë mjedis. Për më tepër, kjo lëndë i ndihmon nxënësit përtë planifikuar, projektuar dhe zhvilluar praktikisht mjete,metoda apo procese të thjeshta teknologjike, si dhe për tëbërë vlerësimin e produktit përfundimtar.Aftësitë e përfshira do të zhvillohen në mënyrë progresive,ku nxënësit orientohen në zbatimin e fazave të përcaktuarapër zgjidhjen e problemeve të thjeshta teknologjike.Nisur nga ky këndvështrim për TIK-un dhe teknologjinëjanë hartuar standardet e arritjes së fushës. Këto standardetjanë bazuar në 6 linjat kryesore të standardeve të të nxënit përlëndën e TIK-ut dhe në tri linja për lëndën Ekonomi Shtëpiake,dhe për secilën linje janë dhënë tre nivele të standardit tëarritjes. Duhet përmendur që këto nivele nuk duhen parë sitë ndara nga njëri-tjetri, por si vazhdimësi e rritjes së nivelittë nxënësit.

teknologji191Sipas Kornizës kurrikulare, fusha e teknologjisë synonqë gjatë arsimit bazë nxënësit:• të zbulojnë dhe të vlerësojnë ndikimin e teknologjisënë ekonomi, në shoqëri dhe në mjedis, në të kaluarën,në të tashmen dhe në të ardhmen;• të integrojnë njohuri dhe shkathtësi/shprehi për gjetjene zgjidhjeve për probleme të thjeshta teknologjike;• të vlerësojnë dhe të zbatojnë në praktikë njohuritë enevojshme për çështjet e shëndetit dhe të sigurisë;• të përdorin programet kryesore kompjuterike nëshërbim të të nxënit;• të pajisen me aftësitë e nevojshme për të thelluarnjohuritë e tyre në këtë fushë;• të pajisen me grupe të ndryshme aftësish, që lidhenme veprimtari e profesione të ndryshme;• të komunikojnë dhe të shprehin aftësitë e tyre krijuese,duke përdorur larmi formash shprehëse, si: fjalë,grafikë, modele etj.

192STANDARDET e arritjeve2. STANDARDET E FUSHËS SË TEKNOLOGJISËArsimi teknologjik është një komponent thelbësor i kurrikulës.Në një botë ku ndeshesh me shumë lloje teknologjish, të cilat janëpjesë e jetës së përditshme për të gjithë njerëzit, nxënësit duhettë pajisen me aftësi për t’u përballur me to me vetëbesim. Ështëpo aq e rëndësishme që nxënësit të vlerësojnë dhe të kuptojnëmarrëdhënien komplekse ndërmjet teknologjisë dhe shoqërisë.Si qytetarë, ata duhet të jenë të aftë të bëjnë gjykime vetjake mbiçështjet që lidhen me ndikimin e teknologjisë në jetën e tyre, nëshoqëri dhe në mjedis.Teknologjia duhet të ofrojë edhe mundësinë që nxënësit tëfitojnë njohuri e aftësi fillestare në fusha të caktuara të veprimtarisëshoqërore e profesionale, që do t’ua hapin atyre më shumë dyertpër botën e punës dhe për të vazhduar arsimimin ose kualifikimine tyre të mëtejshëm.Standardet e fushës së teknologjisë janë organizuar sipaslinjave të mëposhtme:• Teknologjia dhe sistemet teknologjike• Teknologjia e Informacionit dhe Komunikimit: do jetë lëndë mëvete dhe do trajtohet si një linjë e madhe më vete• Komunikimi grafik• Materialet teknologjike• Strukturat dhe mekanizmat• Teknologjia dhe veprimtaria ekonomike

teknologji193Organizimi i Fushës së Teknologjisë në mënyrë skematikeTeknologjia einformacionitdhekomunikimit(TIK)KomunikimigrafikTeknologjiadhe sistemetteknologjikeTeknologjiaStrukturat dhemekanizmatMaterialetteknologjikeTeknologjiadhe veprimtariaekonomike

194STANDARDET e arritjeve2.1 Standardet ARRITJEVE sipas linjave TË FUSHËS.klasa 4-6PËRSHKRIMET E NIVELEVE SIPAS LLINJAVELINJA 1: Teknologjia dhe sistemet teknologjikeStandardi i të nxënitNxënësit përkufizojnë teknologjinë dhe sistemet teknologjikedhe analizojnë marrëdhëniet dhe ndikimin e tyre në zhvillimine shoqërisë njerëzore dhe të mjedisit rrethues.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit analizojnë ndikimin e teknologjisë në zhvillimine shoqërisë njerëzore dhe të mjedisit rrethues.Niveli mesatar• Nxënësit dallojnë llojet e sistemeve teknologjike.Niveli bazë• Nxënësit përkufizojnë nocionin “Teknologji” dhe“Sistem Teknologjik”.

teknologji195LINJA 2: Komunikimi grafikStandardi i të nxënitNxënësit lexojnë dhe interpretojnë skica dhe vizatime tëobjekteve të thjeshta teknike, si dhe përdorin mënyra tëthjeshta të komunikimit grafik për të prezantuar ide dheparaqitur këto objekte.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit përdorin mënyra të thjeshta të skicimit.Niveli mesatar• Nxënësit lexojnë një skicë të thjeshtë apo vizatim.Niveli bazë• Nxënësit përdorin mjete të thjeshta të vizatimit.LINJA 3: Materialet teknologjikeStandardi i të nxënitNxënësit dallojnë materialet teknologjike të llojeve tëndryshme dhe përshkruajnë vetitë e përdorimet e tyre.

196STANDARDET e arritjevePërshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit interpretojnë vetitë kryesore fizike, kimike,teknologjike të materialeve.Niveli mesatar• Nxënësit krahasojnë materialet e të njëjtit tip, lloj.Niveli bazë• Nxënësit listojnë lloje të ndryshme të materialeveteknologjike.LINJA 4: Strukturat dhe mekanizmatStandardi i të nxënitNxënësit përshkruajnë ndërtimin dhe funksionimin estrukturave dhe mekanizmave të thjeshta teknologjike, sidhe tregojnë përdorimin e tyre në sistemet teknologjike tësotme.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit tregojnë përdorimin e gjerë të mekanizmavedhe strukturave.

teknologji197Niveli mesatar• Nxënësit përshkruajnë ndërtimin e mekanizmave tëthjeshta teknologjike.Niveli bazë• Nxënësit listojnë llojet e strukturave që përdoren nëfusha të ndryshme.LINJA 5: Teknologjia dhe veprimtaria ekonomikeStandardi i të nxënitNxënësit analizojnë ndikimin e teknologjisë në veprimtaritëekonomike, si dhe planifikojnë e realizojnë produkte dheshërbime të thjeshta, me përdorimin e materialeve, veglavedhe proceseve të thjeshta teknologjike.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit përdorin vegla të thjeshta, si dhe procese tëthjeshta teknologjike.• Nxënësit realizojnë e zbatojnë planin e hartuar prejtyre për prodhimin e një produkti apo ofrimin e njëshërbimi (fitimprurës) me përdorimin e materialeve,veglave dhe proceseve të thjeshta teknologjike. ( p. sh:“Tezga e pijeve të ftohta”; për këtë, nxënësit hartojnë një planpër “shitjen“ e pijeve të ftohta, duke planifikuar: shpenzimetpër frutat, akullin, shtrydhësen, gotat, llogaritin çmimin eshitjes së pijes dhe fitimin).

198STANDARDET e arritjeveNiveli mesatar• Nxënësit hartojnë plane për të realizuar produkte dheshërbime.• Nxënësit hartojnë një plan të thjeshtë pune përrealizimin e një produkti ose shërbimi të thjeshtë nëformën e një veprimtarie ekonomike (fitimprurëse),(p. sh: “Tezga e pijeve të ftohta”; për këtë, nxënësit hartojnënjë plan për “shitjen” e pijeve të ftohta, duke planifikuar:shpenzimet për frutat, akullin, shtrydhësen, gotat, llogaritinçmimin e shitjes së pijes dhe fitimin.).Niveli bazë• Nxënësit eksplorojnë (vëzhgojnë nga afër) lidhjen dherolin e teknologjisë në veprimtarinë ekonomike.2.2 Standardet ARRITJEVE sipas linjave TË FUSHËS.klasa 7-9PËRSHKRIMET E NIVELEVE SIPAS LINJAVELINJA 1: Teknologjia dhe sistemet teknologjikeStandardi i të nxënitNxënësit përkufizojnë teknologjinë dhe sistemet teknologjikedhe analizojnë marrëdhëniet dhe ndikimin e tyre në zhvillimine shoqërisë njerëzore dhe të mjedisit rrethues.

teknologji199Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit sintetizojnë termin teknologji dhe sistemteknologjik.Niveli mesatar• Nxënësit ndajnë një sistem në disa nënsisteme më tëvogla.Niveli bazë• Nxënësit listojnë sisteme të ndryshme teknologjike.LINJA 2: Komunikimi grafikStandardi i të nxënitNxënësit lexojnë dhe interpretojnë skica dhe vizatime tëobjekteve të thjeshta teknike, si dhe përdorin mënyra tëthjeshta të komunikimit grafik për të prezantuar ide dheparaqitur këto objekte.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit lexojnë skica të thjeshta dhe i interpretojnëato.

200STANDARDET e arritjeveNiveli mesatar• Nxënësit përdorin mjete dhe mënyra për skicim.Niveli bazë• Nxënësit përkufizojnë skicën dhe vizatimin ethjeshtë.LINJA 3: Materialet teknologjikeStandardi i të nxënit 1Nxënësit dallojnë materialet teknologjike të llojeve tëndryshme dhe përshkruajnë vetitë e përdorimet e tyre.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit interpretojnë përdorimet që kanë materialete ndryshme teknologjike.Niveli mesatar• Nxënësit krahasojnë vetitë fizike, kimike dheteknologjike që shfaqin ato.Niveli bazë• Nxënësit përkufizojnë materialet teknologjike më tëpërdorshme.

teknologji201LINJA 4: Strukturat dhe mekanizmatStandardi i të nxënitNxënësit përshkruajnë ndërtimin dhe funksionimin estrukturave dhe mekanizmave të thjeshta teknologjike, sidhe tregojnë përdorimin e tyre në sistemet teknologjike tësotme.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit bashkojnë dhe interpretojnë rolin e tyre nëfusha të jetës.Niveli mesatar• Nxënësit të vizatojnë ndërtimin e mekanizmave tëthjeshta dhe të strukturave.Niveli bazëNxënësit dallojnë llojet e mekanizmave dhe strukturavenë teknologji.LINJA 5: Teknologjia dhe veprimtaria ekonomikeStandardi i të nxënitNxënësit analizojnë ndikimin e teknologjisë në veprimtaritëekonomike, si dhe planifikojnë e realizojnë produkte dhe

202STANDARDET e arritjeveshërbime të thjeshta, me përdorimin e materialeve, veglavedhe proceseve të thjeshta teknologjike.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit përdorin materiale, vegla dhe mjete të thjeshtateknologjike duke vlerësuar rolin e teknologjisë nëjetën e përditshme..Niveli mesatar• Nxënësit analizojnë dhe planifikojnë realizimin eprodukteve dhe shërbimeve.Niveli bazë• Nxënësit vlerësojnë rolin e teknologjisë në jetën epërditshme.

teknologji2033. Kërkesa për zbatimin e Standardevetë Arritjes për lëndën e tik-utPër realizimin me sukses së lëndës së TIK-ut në klasë,mësuesit duhet t’i kushtojnë shumë rëndësi realizimit tëpunëve praktike në laboratorët e informatikës. Gjithashtu,disa njohuri nuk lidhen vetëm me përdorimin e TIK-ut podhe me përvetësimin e aftësive digjitale dhe risive nëpërmjetTIK-ut.Në këtë lëndë i kushtohet rëndësi e veçantë disa ngaobjektivave të mëposhtëm:Nxënësit janë të aftë:• të përdorin mjete të ndryshme teknologjike, si: aparatidigjital, kamerat, blogjet, programin Paint për tëzhvilluar komunikimin, si dhe të menduarin kritikdhe krijues;• të organizojnë dhe të komunikojnë informacion, dukepërdorur mjetet e duhura të komunikimit teknologjikdhe për të komunikuar me të tjerët (p.sh.: e-mail,internet, video-konferencë, word-processor, të krijojnëpostera mbi një temë të caktuar);• të përshkruajnë se si teknologjia ndryshon jetën,shoqërinë dhe veten;• të instalojnë dhe të përdorin pajisjet për input, si:mausin, tastierën, mikrofonin dhe të tjera për ruajtjene informacioneve;

204STANDARDET e arritjeve• të përdorin programet kryesore kompjuterike, si:Word, PowerPoint, Excel;• të përdorin me saktësi komandat e tastierës, komandate menusë së programeve dhe të lundrimit në web;• të përdorin shumëllojshmëri të mediave dheteknologjisë, në dobi të veprimtarive mësimore dhekrijimit të produkteve;• të përdorin imazhet dixhitale për të modifikuar osekrijuar vepra të artit për një prezantim digjital;• të shpjegojnë avantazhet dhe disavantazhet nëpërdorimin e teknologjive të ndryshme, për të ofruarinformacionin për një audiencë të synuar. (Përshembull: të krahasojnë komunikimin përmes videovedhe mjeteve të komunikimit masiv; e-mail, CD-ROM,messenger.);• të praktikojnë përdorimin e teknologjive të ndryshmepër të ofruar informacionin për një audiencë të synuar(për shembull: të krahasojnë komunikimin e tyrepërmes videove dhe mjeteve të komunikimit masiv;e-mail, CD-ROM, messenger);• të zbatojnë disa nga hapat bazë të gjuhës së programimitdhe të vlerësojnë rëndësinë e programimit për jetëndhe për punën në të ardhmen.Duke u bazuar në këto objektiva, janë hartuar edhestandardet e arritjes. Për arritjen me sukses të këtyrestandardeve, mësuesi duhet të përdorë shpesh vlerësiminformues dhe projektet kurrikulare. Në këtë formë nxënësitpërparojnë shpejt, ndihen më pranë me lëndën, ndihentë motivuar, sepse vlerësimi shërben për ta si një guidë, indihmon të përparojnë në të mësuarin e tyre.

teknologji2054. Kërkesa për zbatimin e Standardevetë Arritjes pËr lëndënEKONOMI SHTËPIAKEGjatë marrjes dhe përpunimit të njohurive në lëndënEkonomi shtëpiake, duhet t’i kushtohet koha dhe vëmendja eduhur zhvillimit të:• aftësive të përgjithshme, si: komunikimit, transferimittë informacionit, të menduarit kritik dhe krijues,zhvillimit të karakterit dhe të estetikës;• aftësive për të eksploruar, planifikuar, zbatuar dhevlerësuar veprimtaritë konkrete teknologjike tëparashikuara në linjat e programit;• aftësive të posaçme lëndore në lidhje me përdorimin ematerialeve, mjeteve dhe veglave të thjeshta të punës,në lidhje me interpretimin e skicave, udhëzuesve tëpërdorimit, interpretimin e simboleve, si dhe aftësivepër të përgatitur produkte të ndryshme të parashikuarasipas linjave të programit;• qëndrimeve, si: qëndrimit gjatë punës në grupe, sidhe gjatë punës individuale, mirëmbajtjes së mjedisitdhe mjeteve të punës, vëmendjes ndaj rregullave tësigurisë.Gjatë përpunimit të njohurive nxënësve duhet t’ukrijohet mundësia të punojnë detyra tematike, projektekurrikulare, të zgjidhin situata problemore nga jetaetj.

206STANDARDET e arritjevePjesë e përpunimit të njohurive është vlerësimi i realizimittë objektivave, i cili ka për qëllim të nxjerrë në pah shkallën earritjeve të nxënësve, nëpërmjet të hapave të mëposhtëm:Realizimi i fazës “Eksplorimi”, kërkon që nxënësit:• të shqyrtojnë një gamë të gjerë të objekteve tëpërditshme;• të eksplorojnë lirisht sesi një varg i formave, i objektevedhe i strukturave të tjera mund të bëhen duke përdorurnjë shumëllojshmëri të materialeve;• të shqyrtojnë sesi disa objekte mund të përmirësohen osetë përshtaten;• të eksplorojnë sesi njerëzit pëlqejnë karakteristikat ecaktuara të objekteve dhe të hetojnë arsyet e këtyreparapëlqimeve (parapëlqimet në: formë, ngjyrë, cilësi,strukturë e material, prakticitet në përdorim etj.).Realizimi i fazës “Planifikimi”, kërkon që nxënësit:• të përdorin njohuritë dhe rezultatin e hetimeve për tëidentifikuar nevojat dhe mundësitë për të përmirësuarnjë objekt ose mjediset në kontekste familjare (p.sh.,duke ditur se bimët kanë nevojë për ujë, mund tëfillojnë konceptimin e pajisjes për ujitje, rezultatet enjë sondazhi të mbeturinave, mund të nxisin bërjen ekoshave të rinj të mbeturinave);• të zhvillojnë aftësinë për të skicuar;• të prezantojnë skica e modele, duke përdorur mediatë ndryshme;• të organizojnë mjedisin dhe mjetet e punës, dukemarrë parasysh kufizimet e burimeve.Realizimi i fazës “Zbatimi” kërkon që nxënësit:• të realizojnë objekte dhe veprimtari të ndryshme;

teknologji207• të identifikojnë problematikën gjatë zbatimit të skicave,të recetave, të modeleve;• të zbatojnë teknikat artizanale gjatë realizimit tëveprimtarive të ndryshme;• të përdorin një gamë të mjeteve, të materialeve, tëveglave të punës.Realizimi i fazës “Vlerësimi”, kërkon që nxënësit:• të vlerësojnë ndikimin pozitiv dhe atë negativ tëpunimit për vete dhe për mjedisin përreth;• të diskutojnë qëndrueshmërinë, efikasitetin dheformën e objekteve të tjera të realizuara;• të justifikojnë idetë, materialet, procedurat dheteknikat e përdorura dhe të tregojnë përmirësime tëmundshme;• të vlerësojnë veprimtarinë dhe produktin përfundimtar,duke iu referuar planit të veprimit, skicës, recetës osemodelit;• të kryejnë llogaritje të thjeshta të kostos së materialevetë produktit përfundimtar.Fazat e sipërpërmendura mund të realizohen shumë mirëdhe të përshtaten edhe për mësuesit e TIK-ut, pasi edhe TIK-u,ashtu si ekonomia shtëpiake, kanë rëndësi në realizimin mesukses të proceseve dhe produkteve të kërkuara.

208STANDARDET e arritjeve5. STANDARDET E ARRITJES SIPAS CIKLEVEDHE LËNDËVE5.1. LËNDA E TIK-UT. KLASAT 4-6Në përfundim të klasës së 6-të:Nxënësit njohin përmbajtjen e Excel-it dhe disa ngaopsionet kryesore të motorëve të kërkimit dhe broëser-ve.Nxënësit mësojnë të kërkojë informacion në mënyrë më tëdetajuar, si dhe aftësohen në ruajtjen dhe në përzgjedhjenmë të mirë të tij. Në klasën e 6-të, nxënësit praktikojnë mëshumë njohuritë dhe aftësitë e tyre për të qenë njohës më tëmirë të specifikave kompjuterike, të cilat shtohen çdo ditë emë shumë. Në këtë klasë synohet që nxënësi të zhvillojë mëshumë aftësinë e të menduarit kritik dhe krijues dhe të jetënë gjendje të zgjidhë problemet e vogla, që mund të dalinkur hedh apo përpunon disa informacione në kompjuter.Kjo lidhet me shfrytëzimin e koncepteve, që lidhen mekompleksitetin e mëtejshëm të përmbajtjes së TIK-ut, të tilla,si: World Wide Web, magazinimi i të dhënave dhe rikthimi.Në këtë klasë është e rëndësishme që nxënësve t’u jepen herëpas here detyra në grup, në mënyrë që ata të mësojnë nganjëri-tjetri.

teknologji209PËRSHKRIMET E NIVELEVE SIPAS LINJAVELINJA 1: Kreativiteti dhe inovacioniStandardi i të nxënit:Nxënësit përdorin teknologjinë për të zhvilluar të menduaritkrijues dhe konstruktiv apo për të nxitur risinë dhe krijimtarinënë produktet dhe proceset e punës së përbashkët.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit identifikojnë prirjet dhe bëjnë parashikimepër prirjet e tyre.Niveli mesatar• Nxënësit përdorin mjete të ndryshme teknologjike (si:aparatin digjital, kamerat, blogjet, programin Paintpër të zhvilluar komunikimin, si dhe të menduarinkritik dhe krijues).Niveli bazë• Nxënësit përdorin njohuritë e marra për të zhvilluaridetë e tyre.• Nxënësit realizojnë punime origjinale në mënyrëindividuale ose duke punuar në grup.

210STANDARDET e arritjeveLINJA 2: Komunikimi dhe bashkëpunimiStandardi i të nxënitNxënësit përdorin mediat digjitale dhe mjediset e punës përtë komunikuar dhe për të punuar bashkërisht, duke marrëparasysh edhe distancën, e cila ndihmon/mbështet të mësuarinindividual dhe kontribuon në mësimin nga të tjerët.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit angazhohen me nxënësit e kulturave tëtjera nëpërmjet komunikimeve online duke zhvilluarvetëdijen kulturore dhe të kuptuarit global për jetën.• Nxënësit shpjegojnë avantazhet e disavantazhet nëpërdorimin e teknologjive të ndryshme për të ofruarinformacionin për një audiencë të synuar (p.sh:krahasojnë komunikimin përmes videove dhe mjetevetë komunikimit masiv; e-mail CD-messenger, ROM.)Niveli mesatar• Nxënësit përdorin imazhet digjital-e për të modifikuarose krijuar vepra të artit për një prezantim digjital.Niveli bazë• Nxënësit organizojnë dhe komunikojnë informacion,duke përdorur mjetet e duhura të komunikimitteknologjik, për të mbledhur informacion e për të

teknologji211komunikuar me të tjerët (p.sh: e-mail, internet, videokonference,word-processor, krijojnë postera mbi njëtemë të caktuar).LINJA 3: Kërkimi dhe gjetja e informacionitStandardi i të nxënitNxënësit aplikojnë mjete digjitale për të mbledhur, analizuar,vlerësuar, përdorur, përpunuar dhe raportuar informacioninnga burime të ndryshme. Përzgjedhja dhe vlerësimi i burimevedhe mjeteve digjitale realizohet në bazë të specifikave dheqëllimeve të detyravePërshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit identifikojnë burimet e informacionit bazuarnë këndvështrimin analitik për gjykimin e tyre (p.sh.,identifikojnë nëse materiali i marrë nga interneti ështëfakt dhe burimi është primar (parësor) ose sekondar(dytësor).• Nxënësit përdorin bazën e të dhënave nëpërmjetburimeve elektronike apo të shtypit.Niveli mesatar• Nxënësit përpunojnë informacionin e marrëelektronikisht (p.sh., hedhin disa informacione tëmarra nga interneti në një tabelë ose grafik).• Nxënësit përcaktojnë mjetet e duhura teknologjike përqasjen në informata e burime.

212STANDARDET e arritjeveNiveli bazë• Nxënësit organizojnë, mbledhin dhe shfaqin tëdhënat.LINJA 4: Mendimi kritik, problem-zgjidhës dhevendimmarrjaStandardi i të nxënitNxënësit përdorin aftësitë e të menduarit kritik për tëplanifikuar, për të hulumtuar e për të menaxhuar projektet,për të zhvilluar strategji, për të zgjidhur problemet dhe marrinvendime në bazë të informacionit të fituar, duke përdorurmjetet dhe burimet e duhura digjitale.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit ndërtojnë sisteme të teknologjisë sëinformacionit për mbledhjen, përpunimin, daljene informacionit, si dhe dhënien e sqarimeve përrealizimin e projekteve kurrikulare.Niveli mesatar• Nxënësit përshkruajnë sistemet e informimit:mbledhjen, përpunimin, daljen e informacionit, si dhekthimin e informacionit te destinatori.• Nxënësit përshkruajnë se si teknologjia ndryshonjetën, shoqërinë dhe veten tonë.

teknologji213Niveli bazë• Nxënësit sjellin shembuj të punës me teknologjinë,të ndikimit të saj, të zgjidhjeve që na ofron në jetën epërditshme, në bazë të së cilës ne marrim vendimettona.LINJA 5: Shoqëria digjitaleStandardi i të nxënitNxënësit kuptojë aspektet etike, kulturore dhe shoqëroreqë lidhen me teknologjinë. Ato zbatojnë përdorimin epërgjegjshëm të softwareve dhe sistemeve të teknologjisë sëinformacionit dhe komunikimit.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit identifikojnë dhe diskutojnë mbi çështjetthemelore lidhur me përdorimin e përgjegjshëm tëteknologjisë, si dhe pasojat në rast të kundërt.• Nxënësit vlerësojnë mbi ndikimin, avantazhet dhedizavantazhet e teknologjive ekzistuese dhe të reja nëjetën e individit, shoqërisë apo komunitetit.Niveli mesatar• Nxënësit demonstrojnë përdorimin e teknologjisë, dukeu fokusuar në aspektet e sigurisë dhe bashkëpunimit.

214• Nxënësit aplikojnë një seri strategjish dhe punëshekonomike, duke shmangur dëmtimet gjatë përdorimittë teknologjisë së informacionit.Niveli bazë• Nxënësit përshkruajnë dhe demonstrojnë sjelljetpozitive dhe etike kur përdorin teknologjinë si një mjetkomunikimi ose shërbimi apo krijimi të një produkti.LINJA 6: Operacionet bazë dhe konceptet teknologjikeStandardi i të nxënitNxënësit kuptojnë qartë funksionimin dhe përdorimin nëmënyrë efektive dhe produktive të sistemeve të teknologjisë.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit përdorin terminologjinë e duhur gjatëzhvillimit të koncepteve dhe punës me teknologjinë.• Nxënësit përdorin shumëllojshmëri të mediave dheteknologjisë në dobi të aktiviteteve mësimore dhekrijimit të produkteve.Niveli mesatar• Nxënësit instalojnë dhe përdorin pajisjet për input, si:mausin, tastierën, mikrofonin dhe të tjera për ruajtjene informacioneve.

215• Nxënësit plotësojnë të dhënat në spreadsheet dhe ipërpunojnë ato.Niveli bazë• Nxënësit përdorin me saktësi komandat e tastierës, emenysë dhe të lundrimit në web.• Nxënësit publikojnë punë origjinale, duke përdorursoftware të procedimit të fjalës.5.2. LËNDA E TIK-UT. KLASAT 7-9Në përfundim të klasës së 9-të:Nxënësit njohin aspektet më të rëndësishme dhe tënevojshme të gjuhës së programimit. Gjithashtu ata kanëavancuar me hapa të shpejtë në përdorimin e paketës së Officedhe koncepteve kyçe të përdorimit të motorëve të kërkimit.Këto nocione janë të rëndësishme dhe të përhapura në mbarëbotën. Zotërimi i këtyre aftësive dhe njohuritë e avancuarambi Excel-in, programimin dhe internetin, janë çelësi isuksesit profesional të çdo nxënësi. Në fund të kësaj klase,nxënësit janë gati të kalojnë në grafikë dhe në një kuptim mëtë thellë të funksionit të internetit dhe rëndësisë e përdorimittë tij në mënyrë efikase në jetën e përditshme.

216PËRSHKRIMET E NIVELEVE SIPAS LLINJAVELINJA 1: Kreativiteti dhe inovacioniStandardi i të nxënitNxënësit përdorin teknologjinë për të zhvilluar të menduaritkrijues dhe konstruktiv apo për të nxitur risinë dhe krijimtarinënë produktet dhe proceset e punës së përbashkët.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit përdorin mjete kompjuterike që ndihmojnë tërrisin produktivitetin e tyre (word processor, spreadsheet,database), si dhe dinë të manipulojnë e përdorin meefikasitet periferikët kompjuterikë.Niveli mesatar• Nxënësit përdorin mjetet me përmbajtje specifike, softwaredhe simulimet (p.sh., hetimet mjedisit informative,grafikët llogaritës, opsionet e faqeve web), për tëmbështetur të nxënit dhe kërkimin e informacionit.Niveli bazë• Nxënësit përdorin TIK-un për të lehtësuar procesin e tënxënit dhe për të rritur efektivitetin në mësimnxënie.• Nxënësit përdorin mjetet multimediale për tëbashkëpunuar me persona të tjerë dhe për të rriturproduktivitetin e tij.

217• Nxënësit identifikojnë dhe përshkruajnë komponentëtdhe funksionet e një sistemi kompjuterik (hardwaredhe software, input, output dhe pajisjet e ruajtjes sëinformacionit).LINJA 2: Komunikimi dhe bashkëpunimiStandardi i të nxënit:Nxënësit përdorin mediat digjitale dhe mjediset e punës përtë komunikuar dhe për të punuar bashkërisht, duke marrëparasysh edhe distancën, e cila ndihmon/mbështet të mësuarinindividual dhe (kontribuon në) mësimin nga të tjerët.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit dizenjojnë, krijojnë, publikojnë produkte(p.sh., faqe Web, kaseta video, blogje), duke përdorurburimet e duhura teknologjike për një audiencëbrenda dhe jashtë klase.Niveli mesatar• Nxënësit bashkëpunojnë me kolegët apo ekspertët einformatikës, apo moshatarët e tyre, duke përdorurmjetet e telekomunikacionit bashkëpunues, për tëhetuar tema mësimore, për të zgjidhur çështje dheprobleme që mund të lindin në shkollë dhe jashtë saj.

218Niveli bazë• Nxënësit bashkëpunojnë në komunitetin e të mësuaritonline me nxënës të tjerë.• Nxënësit krijojnë animacione origjinale osedokumentarë, duke u bazuar në ngjarjet e komunitetit,lokalitet dhe mjedisit shkollor.LINJA 3: Kërkimi dhe gjetja e informacionitStandardi i të nxënitNxënësit aplikojnë mjete digjitale për të mbledhur, analizuar,vlerësuar, përdorur, përpunuar dhe raportuar informacioninnga burime të ndryshme. Përzgjedhja dhe vlerësimi i burimevedhe mjeteve digjitale realizohet në bazë të specifikave dheqëllimeve të detyrave.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit vlerësojnë saktësinë dhe përshtatshmërinëe burimeve elektronike të informacionit, si dhekritikojnë lidhjen e tyre me problemet e botës reale.Niveli mesatar• Nxënësit vlerësojnë burimet digjitale, për të saktësuarbesueshmërinë e autorit dhe botuesit mbi vërtetësinëdhe aktualitetin e përmbajtjes.

219Niveli bazë• Nxënësit përdorin mjete të teknologjisë së informacionitdhe burime të përshtatshme në kryerjen dhe zgjidhjene një sërë detyrave apo problemeve.LINJA 4: Mendimi kritik, problem-zgjidhës dhevendimmarrjaStandardi i të nxënitNxënësit përdorin aftësitë e të menduarit kritik për tëplanifikuar, për të hulumtuar e për të menaxhuar projektet,për të zhvilluar strategji, për të zgjidhur problemet dhe marrinvendime në bazë të informacionit të fituar, duke përdorurmjetet dhe burimet e duhura digjitale.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit realizojnë një raport përmbledhës rrethecurisë së tyre dhe të mësuarit në kompjuter dhe, pasanalizës së raportit të përfundimeve, janë në gjendje tëjapin rekomandime për zgjidhje alternative.Niveli mesatar• Nxënësit konceptojnë bashkërendimin dhe vepriminmes hardware dhe software apo lidhjes së praktikësme programet aplikative, për të marrë vendime dhezgjidhur probleme.

220• Nxënësit zbulojnë problemet, përcaktojnë pyetjet,zhvillojnë zgjidhjet dhe planifikojnë menaxhimin eaktiviteteve gjatë punës në projekte.Niveli bazë• Nxënësit zbatojnë në mënyrë të pavarur strategji përidentifikimin dhe zgjidhjen e problemeve të ndryshmekompjuterike.• Nxënësit zbatojnë modele informacioni për marrjene vendimeve, duke përdorur mjete dhe burimedigjitale.LINJA 5: Shoqëria digjitaleStandardi i të nxënitNxënësit respektojnë aspektet etike, kulturore dhe shoqëroreqë lidhen me teknologjinë. Ato zbatojnë përdorimin epërgjegjshëm të software-ve dhe sistemeve të teknologjisë sëinformacionit dhe komunikimit.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit identifikojnë mënyrat e cilësimit të pronësisëprivate gjatë aplikimit të teknologjisë.• Nxënësit vlerësojnë mundësitë dhe kufizimet e mediaveteknologjike, si dhe ndikimin e saj mbi komunikimin esotëm dhe përcjelljen e mesazheve.

221Niveli mesatar• Nxënësit arsyetojnë mbi implementimin e rregullavedhe ligjeve ndërkombëtare për përdorimin e drejtëdhe të përgjegjshëm të teknologjisë.• Nxënësit aplikojnë punën në grup me shokët gjatëaplikimit të teknologjisë në klasë.Niveli bazë• Nxënësit identifikojnë, krahasojnë dhe debatojnë mbindikimin dhe efektet e teknologjisë.• Nxënësit dallojnë ndryshimet aktuale të teknologjisësë informacionit dhe ndikimin e tyre në shoqëri.LINJA 6: Operacionet bazë dhe konceptet teknologjikeStandardi i të nxënitNxënësit identifikojnë, përshkruajnë dhe përdorin qartëfunksionimin dhe përdorimin në mënyrë efektive dheproduktive të sistemeve të teknologjisë.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit identifikojnë, përshkruajnë dhe përdorinzgjidhjet e problemeve hardware dhe software gjatëpunës së përditshme me kompjuter.

222Niveli mesatar• Nxënësit demonstrojnë procedurat e duhura të kujdesitdhe mirëmbajtjes së pajisjeve hardware dhe software.• Nxënësit rregullojnë problemet që mund t’u dalingjatë punës në kompjuter.• Nxënësit përdorin në mënyrë të avancuar programetteknologjike.Niveli bazë• Nxënësit përdorin me saktësi komandat e avancuaratë programeve standarde për përpunimin e teksteve,tabelave, videove e fotografive për prezantime, si dhekomandat për programim.• Nxënësit dallojnë dhe kuptojnë ndryshimet meskompjuterëve individuale dhe atyre me qasje në rrjet,dhe dinë të ruajnë të dhënat e tyre private kur punojnënë kompjuterët me qasje në rrjet.• Nxënësit dallojnë konceptet e para të programimit.5.3. LËNDA EKONOMI SHTËPIAKE . KLASAT 4-6Në përfundim të klasës së 6-të:Nxënësit do të jenë të aftë të eksplorojnë, të planifikojnëdhe zbatojnë, si edhe të vlerësojnë veprimtari teknologjikeqë lidhen me materialet tekstile, mjedisin shtëpiak, kopshtine ushqimet, duke i parë ato në aspektin teknologjik dheekonomik, duke marrë si shembull veprimtaritë e jetëssë përditshme, të cilat përmbushen nëpërmjet linjave tëstandardeve:

2231.2.3.Tekstilet dhe mirëmbajtja e tyre.Mirëmbajtja e mjedisit shtëpiak, kopshtit dhe oborrit.Gatimi dhe ruajtja e ushqimeve.PËRSHKRIMET E NIVELEVE SIPAS LINJAVELINJA 1: Tekstilet dhe mirëmbajtja e tyreStandardi i të nxënitNxënësit eksplorojnë lloje të ndryshme tekstilesh, materialeshkonfeksioni dhe mënyrën e tyre të thurjes, si dhe realizojnëprodukte të thjeshta përmes qepjes me dorë, duke përdorurmaterialet dhe mjetet e duhura të punës.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit skicojnë kallëpe dhe realizojnë produkte tëthjeshta përmes qepjes me makina qepëse shtëpiake,duke përdorur materialet dhe mjetet e duhura tëpunës, si dhe hekurosin.Niveli mesatar• Nxënësit skicojnë kallëpe të thjeshta dhe realizojnëprodukte përmes qepjes me dorë dhe mirëmbajnëkonfeksionet.

224Niveli bazë• Nxënësit eksplorojnë lloje të ndryshme tekstilesh dhemënyrën e tyre të thurjes, një gamë konfeksionesh dheaksesorësh përkatës.LINJA 2: Mirëmbajtja e mjedisit shtëpiak, kopshtit dheoborritStandardi i të nxënitNxënësit eksplorojnë objekte në mjedisin shtëpiak, në oborrdhe në kopsht, kujdesen për kopshtin sipas stinëve, ndërtojnëskica të thjeshta arredimi, si dhe realizojnë mirëmbajtjen,pastrimin dhe dekorimin e tij.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit ndërtojnë objekte të thjeshta, duke përdorurvegla dhe materiale të ndryshme.• Nxënësit ndërtojnë skica të thjeshta arredimi, si dherealizojnë mirëmbajtjen, pastrimin dhe dekorimin etij.Niveli mesatar• Nxënësit përdorin pajisje të thjeshta elektro-shtëpiakesipas manualeve dhe instruksioneve përkatëse.• Nxënësit zbatojnë mënyrat e arredimit të mjedisitshtëpiak, kopshtit e oborrit dhe realizojnë mirëmbajtjen,pastrimin dhe dekorimin e tij.

225Niveli bazë• Nxënësit eksplorojnë pajisje të thjeshta elektroshtëpiakesipas manualeve dhe instruksionevepërkatëse.• Nxënësit eksplorojnë objekte në mjedisin shtëpiak,në oborr dhe në kopsht, kujdesen për kopshtinsipas stinëve, duke përdorur vegla dhe materiale tëndryshme.LINJA 3: Gatimi dhe ruajtja e ushqimeveStandardi i të nxënitNxënësit eksplorojnë gamën e ushqimeve, mënyrat e përpunimittë tyre sipas vakteve, për një ushqyerje të shëndetshme, sidhe interpretojnë e përgatitin receta të thjeshta. Nxënësitrealizojnë gatimin e asortimenteve tradicionale të zonëssipas recetave për një ushqyerje të shëndetshme, duke nxjerrënë pah vlerat dhe traditat e zonës.Përshkrimi i niveleve të arritjeveNiveli i lartë• Nxënësit realizojnë gatimin e asortimentevetradicionale të zonës sipas recetave për një ushqyerje tëshëndetshme, duke nxjerrë në pah vlerat dhe traditate zonës.

226Niveli mesatar• Nxënësit zbatojnë procedura të thjeshta tëparapërgatitjes dhe të përpunimit të lëndëve të parasipas recetës, duke përdorur mjetet e punës dhendërkohë aftësohen se si ta shërbejnë asortimentin egatuar.Niveli bazë• Nxënësit eksplorojnë gamën e ushqimeve, mënyrat epërpunimit të tyre sipas vakteve për një ushqyerje tëshëndetshme, si dhe interpretojnë e përgatitin recetatë thjeshta.

227

228

229

230

231

232

233

234

235

236

237

238

239

240

241

242

243

244

245

246

247

248

249

250

251

252

253

254

255

256

257

258

259

260

261

262

263

264

265

266

267

268

269

270

271

272

273

274

275

276

277

278

279

280

281

282

283

284

285

286

287

288

289

290

291

292

293

294

295

296

297

298

299

300

301

302