malarstwo polskie w polskich kolekcjach prywatnych

More documents

Recommendations

Info

(Czachórskich, Żmurków, Styków), bo Manggha swoim ściśle indywidualnym wyborem pragnął kształtować polską estetykę. Na ile było to trafne świadczy niekwestionowane znaczenie wybranych przezeń artystów w historii polskiej sztuki. Zamieszkawszy w Krakowie w 1901 r., niedługo potem przekazał on kolekcję Muzeum Narodowemu, zachowując nad nią wszelako pełną, dyktatorską nieledwie kontrolę, co zainspirowało Boya-Żeleńskiego do napisania wielce złośliwego wiersza*. Dopiero po jego śmierci Muzeum przejęło zbiory ostatecznie. Naukowa pedanteria jednak kazała je arbitralnie pokawałkować pomiędzy poszczególne działy, przez co to arcydzieło kolekcjonerskie dziś już niestety nie istnieje, chociaż prawie wszystkie jego elementy zachowały się nienaruszone. Omówione powyżej trzy wielkie kolekcje miały charakter wyjątkowy, bynajmniej jednak nie były czymś odosobnionym. W tych latach można doliczyć się co najmniej kilkudziesięciu poważniejszych zbiorów malarstwa polskiego, mniejszych zaś i całkiem niewielkich zespołów było z pewnością kilkaset. To samo można powiedzieć o okresie międzywojennym. Chwalewik wymienia malarstwo w przypadku czterech i pół setki kolekcji i zbiorów, z czego większość zawierała obrazy polskie – w samej Warszawie było ich ponad osiemdziesiąt (często była to główna specjalność zbieraczy). Sztukę współczesną częściej kolekcjonowano w większych miastach (Warszawa, Lwów, Kraków, Wilno, Łódź) niż w ośrodkach prowincjonalnych czy na wsi, gdzie często tradycyjnie występowały dzieła „starszej szkoły” lub portrety rodzinne. Prawdziwym ewenementem była kolekcja zgromadzona przez dekadenckiego czeskiego pisarza Jiriego Karaska ze Lvovic. Przyjaciel Przybyszewskiego, blisko związany z krakowskim środowiskiem artystów i poetów, zgromadził niemały zespół dzieł polskiego modernizmu. Były wśród nich obrazy, rysunki i rzeźby takich twórców, jak Wyspiański, Wyczółkowski, Malczewski, Dunikowski, Biegas, ale też Matejko, Grottger, Juliusz Kossak, Chełmoński i Aleksander Gierymski. Stanowią one jeden z rzadkich przypadków fascynacji naszą sztuką wśród cudzoziemców. Kolekcje tych lat znane są tylko wyrywkowo, głównie te, które zasiliły zbiory publiczne. Bolesław Orzechowicz, ziemianin galicyjski, podarował swoją Muzeum Narodowemu im. Jana III we Lwowie (1921) – znajdowały się w niej nie tylko obrazy Leopolskiego, Rodakowskiego, Loefflera, Brandta, Siemiradzkiego, Pruszkowskiego, Axentowicza i Wyspiańskiego, ale też broń, meble, zegarki. Dominik Wittke-Jeżewski grafiką wzbogacił Muzeum Narodowe warszawskie i z tego powodu zapomina się o jego niemałej kolekcji Muzea i kolekcje 8. L. de Laveau, Biały koń na pastwisku ze zbiorów Józefa Landau; repr. wg katalogu aukcji zbiorów J. Landau, Frankfurt n/M, Rudolf Bangel, 24-25.05.1910 8. L. de Laveau, White Horse in Pasture, from the Józef Landau collections; reproduced after: auction catalogue of the J. Landau collections, Frankfurt n/M, Rudolf Bangel, 24-25 May 1910 malarstwa, w której zgromadził dzieła Suchodolskiego, Piwarskiego, Gersona, Brandta, Kotsisa, Malczewskiego, Pankiewicza. Do tego samego muzeum już po ostatniej wojnie trafiły niektóre obrazy należące do lekarza Franciszka Goldberg-Górskiego (m.in. Chełmońskiego, obu Gierymskich, Malczewskiego, Pankiewicza, Podkowińskiego, Ślewińskiego, Wyspiańskiego). Adwokat Leon Papieski z kolei na mocy testamentu stał się jednym z darczyńców Zachęty. Spośród bardzo wielu innych wspomnijmy tylko zbiory Juliusza Hermana w Warszawie (Matejko, A. Gierymski, Axentowicz, Fałat, Wyczółkowski, Malczewski, Wojtkiewicz) oraz dość rozległe pod względem chronologicznym kolekcje radcy Franciszka Macharskiego w Krakowie (Czechowicz, Bacciarelli, Matejko, Grottger, Siemiradzki, Wyspiański, Stanisławski) i Stanisława Zarewicza, kustosza Muzeum Narodowego im. Jana III we Lwowie (Bacciarelli, Lampi, Loeffler, Kotsis, Brandt, Malczewski). Szczególnie interesujące wydają się obrazy zgromadzone w Paryżu przez chemika, Józefa Landaua. Bogata w prace Stanisławskiego, Axentowicza, Pankiewicza, de Laveaux, Meli Muter, a także artystów łódzkich: Trębacza, Pilichowskiego, Hirszenberga, kolekcja ta była jakby zwierciadłem, w którym odbijało się środowisko artystów polskich przewijających się przez stolicę Francji na przełomie stuleci; została ona sprzedana na aukcji we Frankfurcie n. Menem w 1910 roku. Na specjalną uwagę zasługuje również zespół, który Edward Reicher umieścił w swojej willi w Aleksandrowie Kujawskim, a potem w Warszawie. Były w nim szkice Matejki i Norwida, płótna Orłowskiego, Brandta, Gierymskich, Grottgera, Stanisławskiego, Wyspiańskiego, Mehoffera, a także Leopolda Gottlieba i Meli MUZEALNICTWO 213
214 Muzea i kolekcje Muter, wraz z nader interesującym zespołem portretów i autoportretów artystów malowanych na paletach. Niemniej nie wolno zapominać, że przedstawiony powyżej obraz polskiego kolekcjonerstwa jest mocno wyidealizowany – mówimy bowiem o wybitnych wyjątkach. Codzienność była mniej piękna. Deklarowany zachwyt nad sztuką polską wcale nie był jednoznaczny z uznaniem dla jej rzeczywistej klasy artystycznej. Niska na ogół kultura plastyczna i powszechny brak zrozumienia dla wartości malarskich powodowały, że percepcja obrazów ograniczona była niemal wyłącznie do ich warstwy anegdotycznej. Pozwalało to na tolerowanie, a nawet w skrajnych przypadkach wysoką ocenę miernoty, jeśli tylko zachowany został „narodowy charakter” dzieła. Trzeba w tym widzieć efekt porozbiorowego pietyzmu dla dziedzictwa własnej kultury, ale też i bardzo konserwatywnych nawyków estetycznych. Toteż współczesne malarstwo europejskie nie zdobyło sobie żadnego uznania. Wystawa nowej sztuki francuskiej zorganizowana w Muzeum Narodowym w Warszawie w 1938 r., chociaż nadspodziewanie dobrze przyjęta przez krytykę, budziła niesmak niemałej części publiczności. Jednocześnie jednak słabo reagowano także na najciekawsze zjawiska artystyczne na gruncie rodzimym. Lepszymi ocenami cieszył się jeszcze „elegancki modernizm” kapistów, ale inni twórcy awangardowi – formiści, uniści, konstruktywiści – dość ciężko torowali sobie drogę do upodobań nawet wytrawniejszych zbieraczy, które jakby zatrzymały się na la belle époque przed I wojną światową. Kolejna wojna zrujnowała polskie kolekcjonerstwo prywatne, ale ostatecznie dobiła je dopiero epoka PRL. W wyniku walk 1939 r. oraz powstania warszawskiego w 1944 r. niemal całkowitemu unicestwieniu uległy zbiory ordynacji Przezdzieckich, Zamoyskich i Krasińskich oraz wiele innych mniejszych kolekcji zwiezionych do stolicy. Niewiele w sumie wiemy na temat tego okresu. W czasie okupacji w Warszawie działało niemało antykwariatów, do których trafiało wiele zbiorów, szczególnie żydowskich, wyprzedawanych z powodu ciężkich, a niejednokrotnie skrajnych warunków egzystencji ich właścicieli. Po wojnie zaś władza ludowa, znosząc poważniejszą własność prywatną, podcięła same podstawy kolekcjonerstwa. Co więcej, dekret o reformie rolnej z późniejszymi aneksami w jakimś sensie postawił taką działalność poza prawem. Zbiory o wartości historycznej, artystycznej lub naukowej, a wiec w zasadzie wszelkie, miały stać się własnością MUZEALNICTWO państwa. Kolekcje Potockich z Krzeszowic i Reyów z Przecławia skonfiskowała bezpieka, ustanowiono państwową kuratelę nad krakowskim muzeum Czartoryskich. W ramach „bitwy o handel” likwidacji uległ prywatny obrót sztuką, w miejsce którego od początku lat 50. pojawiła się państwowa Desa. Kolekcjonerstwo – rozrywka arystokracji i burżuazji – miało zniknąć wraz z dawnym światem, a jego rolę odtąd pełnić miały państwowe muzea (zawsze niedoinwestowane i głównie przez to pozbawione szans na stworzenie znaczniejszych kolekcji). Kolekcjonerstwo jest jednak zbyt głęboko zakorzenioną potrzebą ludzką, by dekrety władzy były w stanie ją stłumić. Toteż całkowicie nie zamarło ono i za PRL-u, chociaż dla popularnych mediów kolekcjoner na ogół jeśli nie był przestępcą, to kimś wysoce podejrzanym albo przynajmniej dziwacznym (ścigał go kpt. Żbik w komiksie i por. Borewicz w serialu telewizyjnym). Dawniejsze, ale i nowe malarstwo polskie odnajdowało więc miejsce dla siebie w prywatnych kolekcjach (np. Wiesława Ochmana, Bolesława i Liny Nawrockich), szczególnie w schyłkowym okresie tej epoki. Zbieracze jednak raczej nie nagłaśniali swoich dokonań, a w ich rolę weszli z powodzeniem dyrektorzy kilku muzeów (Łódź, Wrocław, Bydgoszcz). Jako postać szczególną trzeba tu koniecznie wspomnieć Bożenę Kowalską, która w latach 70. i 80. dla „Galerii 72” przy Muzeum Okręgowym w Chełmie Lubelskim na podstawie całkowicie osobistych wyborów zgromadziła wybitny zespół polskiej awangardy. Znaczące zbiory prywatne powstawały wówczas poza granicami. Ich twórcom (m.in. Tom Podl, Wojtek i Ewa Fibakowie, Marek Mielniczuk) zawdzięczamy „odkrycie” i popularyzację jednego z istotniejszych obszarów naszego malarstwa, jakim była polska école de Paris. Po 1989 r. natomiast kolekcje dość szybko odrodziły się w kraju i obecnie można chyba mówić o ich nienajgorszym rozwoju. Zainteresowania większości poważniejszych i skromniejszych zbieraczy koncentrują się tradycyjnie na legendarnym dla sztuki polskiej okresie końca XIX i pierwszych dziesięcioleciach ubiegłego wieku, ale obejmują one także twórczość czasów powojennych, a w ostatnich latach można dostrzec rosnące zainteresowanie sztuką najnowszą. Z tych, którzy chętnie publicznie ujawniają swoją pasję wymieńmy tylko Piotra Voelkela, Grażynę Kulczyk, Krzysztofa i Dariusza Bieńkowskich, Krzysztofa Musiała, Antoniego Michalaka.
Page 1 and 2: 204 Muzea i kolekcje Tomasz F. de R
Page 3 and 4: 206 Muzea i kolekcje ro wtedy, kied
Page 5 and 6: 208 Muzea i kolekcje wy XIX stuleci
Page 7 and 8: 210 Muzea i kolekcje wolnych zawod
Page 9: 212 Muzea i kolekcje niezbyt udana
Page 13: 216 Muzea i kolekcje prime tendenci

malarstwo polskie w polskich kolekcjach prywatnych

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?