malarstwo polskie w polskich kolekcjach prywatnych

Jeśli chodzi o malarstwo, to znaczący wzrost jego
statusu w kulturze XIX-wiecznej Europy sprawił, że
również i tę dziedzinę zaczęto postrzegać jako bardzo
ważne świadectwo kultury. Toteż poszukiwano
„szkoły polskiej” w przeszłości, równolegle starając
się przewidzieć jej przyszłość. W aspekcie historycznym
znaczenie kluczowe miał tu opublikowany przez
Rastawieckiego, wspomniany już na wstępie Słownik
malarzów polskich, tudzież obcych w Polsce osiadłych lub
czasowo w niéj przebywających (1850, 1852, 1855). Był
to pierwszy zestaw istotniejszych dzieł i nazwisk ich
twórców, nierzadko wygrzebanych ze starych papierów
w archiwach. Ustanawiał obowiązujące hierarchie,
gdzie naczelne miejsce zajęli artyści czasów stanisławowskich
– Bacciarelli, Norblin, Smuglewicz, Czechowicz,
Vogel, dostarczał także dość dokładnych informacji
o twórcach pierwszej połowy XIX stulecia. Niewiele
silniejszych talentów w czasach dawnych kazało
autorowi rozszerzyć „polski krąg artystyczny” o cudzoziemskich
przybyszów – czasem grubo na wyrost, jak
w przypadku Elisabeth Vigée-Lebrun, której pobyt na
naszych ziemiach nie jest zaświadczony, niezależnie od
wielu prac wykonanych przez nią na zlecenie polskich
magnatów. Współgrało to bardzo z ówczesną praktyką
kolekcjonerską. Zresztą sam Rastawiecki posiadał
niemały zbiór obrazów polskich, który – co wydaje się
oczywiste – był jakby unaocznieniem idei jego publikacji.
Obrazy dawne i z epoki stanisławowskiej (Andreasa
Stecha, Louisa de Silvestre’a, Bacciarelliego, Lampiego,
Grassiego, Norblina, Smuglewicza, Walla) sąsiadowały
z pracami twórców współczesnych zbieraczowi (Blanka,
Brodowskiego, Gładysza, Peszki, Kostrzewskiego,
Hadziewicza, Głowackiego, Rustema, Suchodolskiego,
Zaleskiego). Kolekcję tę, wyjątkową jeszcze w swojej
koncentracji na sztuce polskiej, przejął znany amator
z Wielkopolski Seweryn Mielżyński; potem stała się
podstawą zespołu malarstwa polskiego Poznańskiego
Towarzystwa Przyjaciół Nauk (ob. Muzeum Narodowe
w Poznaniu).
Na ogół w środkowych dziesięcioleciach XIX w.
malarstwo narodowe – dawne, ale stopniowo także
współczesne – pojawiało się w galeriach i gabinetach
obok dzieł łączonych z wielkimi szkołami europejskimi.
Karol Hoppen, radomski aptekarz oraz miłośnik sztuki
i sam malarz, obok obrazów i rycin włoskich, francuskich
oraz „flamandzkich” (m.in. jakoby Ahaswerusa
i Ester Rembrandta) włączył do swojej kolekcji rysunki
i płótna Bacciarelliego, Smuglewicza, Lampiego, Głowackiego.
Podobną strukturę miały zbiory niektórych
warszawskich malarzy, np. Jana Feliksa Piwarskiego,
Bonawentury Dąbrowskiego, Aleksandra Lessera. Jako
wręcz emblematyczną można tu natomiast wskazać
Muzea i kolekcje
3. F. Kostrzewski, Tomasz Zieliński; repr. wg „Świat” 36, 1923
3. F. Kostrzewski, Tomasz Zieliński; reproduced after: ”Świat” 36,
1923
kolekcję Tomasza Zielińskiego. Galeria w jego kieleckiej
willi liczyła ponad czterysta płócien, z czego niemal
połowę stanowiły prace twórców polskich. Część
europejska, znana głównie ze źródeł, mogła reprezentować
niezły poziom artystyczny, o czym świadczą
dwa zachowane w warszawskim Muzeum Narodowym
obrazy Alessandra Magnasca. Część polska obejmowała
tak dzieła mistrzów dawniejszych (Czechowicz,
Smuglewicz, Graff, Tokarski), jak i artystów współczesnych,
m.in. Michałowskiego, Suchodolskiego, Pęczarskiego,
Głowackiego, Zaleskiego, Szermentowskiego.
Zieliński, dawny policjant w Warszawie, następnie zaś
naczelnik powiatu w Kielcach, utrzymywał z nimi dość
zażyłe kontakty, często podejmując ich we własnym
domu. Mogli tam studiować dawne malarstwo, które
jakby promowało zawieszone obok ich własne prace.
Bardzo istotna jest też postać Andrzeja Mniszcha,
jednego z ważniejszych naszych zbieraczy, a jednocześnie
utalentowanego malarza. Na początku drugiej poło-
MUZEALNICTWO
207