Prawo w działalności zwiÄ zkowej - Verlag Dashofer

Zespó³ autorów pod redakcj¹dr Ewy Wronikowskiej oraz Grzegorza KlimaszewskiegoPrawow działalnościzwiązkowejPoradnikdla związkówzawodowych

Zespó³ autorów pod redakcj¹dr Ewy Wronikowskiej oraz Grzegorza KlimaszewskiegoPrawow dzia³alnoœcizwi¹zkowejPoradnikdla zwi¹zkówzawodowychCopyright © 2005−2009Dashofer Holding Ltd. & Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o. WarszawaISBN 978-83-88285-23-3Wydawnictwo Verlag Dashofer Sp. z o.o.ul. Senatorska 12, 00-082 Warszawatel. (+22) 559 36 00, 559 36 66fax: (+22) 829 27 27, 829 27 00www.dashofer.plRedaktor odpowiedzialny: Monika Tyœkiewicz-Karpiñskae-mail: tyskiewicz@dashofer.plSk³ad: NOVA Monika Stru¿kiewiczDruk: SEMAFIC, WarszawaOpracowanie edytorskie: Anna £ukasikWszelkie prawa zastrze¿one, prawo do tytu³u i licencji jest w³asnoœci¹ Dashofer Holding Ltd. Kopiowanie,przedrukowywanie i rozpowszechnianie ca³oœci lub fragmentów niniejszej publikacji, równie¿ nanoœnikach magnetycznych i elektronicznych, bez zgody wydawcy jest zabronione. Ze wzglêdu na sta³ezmiany w polskim prawie oraz niejednolite interpretacje przepisów wydawnictwo nie ponosi odpowiedzialnoœciza zamieszczone informacje.

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 1, str. 1Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowych5.1. ZWOLNIENIA I URLOPY DZIA£ACZYZWI¥ZKOWYCH5.1.1. ZWOLNIENIA DLA DOKONANIADORA•NYCH CZYNNOŒCI ZWI¥ZKOWYCHPracownik ma prawo do zwolnienia od pracy zawodowejz zachowaniem prawa do wynagrodzeniana czas niezbêdny do wykonania doraŸnej czynnoœciwynikaj¹cej z jego funkcji zwi¹zkowej, je¿eliczynnoœæ ta nie mo¿e byæ wykonana w czasie wolnymod pracy (art. 31 ust. 3 ustawy o zwi¹zkach zawodowych).Jest to uprawnienie niezale¿ne od zwolnieniaz obowi¹zku œwiadczenia pracy i przys³ugujepracownikom pe³ni¹cym funkcje zwi¹zkowe − nietylko cz³onkom zarz¹du zwi¹zku. Wskazany artyku³dotyczy cz³onków zak³adowej organizacji zwi¹zkowej.Podobn¹ zasadê, w odniesieniu do dzia³aczystruktur ponadzak³adowych, zawiera art. 25 ustawy.zwolnieniao charakterzedoraŸnymPrawo do doraŸnego zwolnienia przys³uguje pracownikowi,je¿eli jest to czynnoœæ:1) doraŸna (np. udzia³ w zebraniu, w spotkaniu z pracodawc¹,w negocjacjach, szkoleniu);2) wynikaj¹ca z jego funkcji zwi¹zkowej (np. cz³onkostwow komisji rewizyjnej lub zarz¹dzie);3) która nie mo¿e byæ wykonana w czasie wolnymod pracy (o tym, czy czynnoœæ mo¿e byæ wykonanaw czasie wolnym od pracy, decyduje czasi charakter konkretnej czynnoœci).Z doraŸnego zwolnienia skorzystaæ mog¹ nie tylkoosoby dzia³aj¹ce w zarz¹dzie zak³adowej organizaczerwiec2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 1, str. 25.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejcji zwi¹zkowej, lecz tak¿e inni pracownicy, którzype³ni¹ jakiekolwiek funkcje w organizacji zwi¹zkowej(np. cz³onkowie komisji rewizyjnej).UWAGA!Regulacja art. 31 ustawy nie dotyczy cz³onkówzarz¹du korzystaj¹cych ze zwolnienia od pracy naokres kadencji, chyba ¿e wskazane zwolnienie odbywasiê w niepe³nym wymiarze czasu pracy.czynnoœcidoraŸneW jêzyku potocznym przez s³owo „doraŸny’’ rozumiesiê „dorywczy’’, „okolicznoœciowy’’. ZwrotemdoraŸnej czynnoœci mo¿na wiêc okreœliæ dzia³aniejednorazowe, krótkotrwa³e, s³u¿¹ce realizacji funkcjizwi¹zkowych, np. udzia³ w negocjacjach z pracodawc¹dotycz¹cych zmiany uk³adu zbiorowegopracy. W piœmiennictwie prezentowany jest pogl¹d,i¿ czynnoœci¹ o charakterze doraŸnym jest równie¿udzia³ w kilkudniowym szkoleniu zwi¹zkowym.Indywidualne zwolnienie od obowi¹zku œwiadczeniapracy dla za³atwienia doraŸnych spraw zwi¹zanychz pe³nion¹ funkcj¹ zwi¹zkow¹ nie zale¿y oduznania pracodawcy, ale od istnienia obiektywnychprzes³anek okreœlonych w tym przepisie (wyr. SN z6.06.2001 r. I PKN 460/00, Prok.i Pr. 2002/12 str. 48).UWAGA!Prawo do doraŸnych zwolnieñ przys³uguje tak¿epracownikowi, który pe³ni funkcje zwi¹zkowe pozazak³adem pracy (art. 25 ust. 2 ustawy o zwi¹zkachzawodowych).Z wnioskiem o udzielenie doraŸnego zwolnienia odpracy powinna wyst¹piæ organizacja zwi¹zkowa,do której nale¿y pracownik, w zwi¹zku z czym koczerwiec2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 1, str. 3Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychnieczne jest dokonanie doraŸnych czynnoœci. Mo¿etego dokonaæ sam pracownik, jednak¿e musi byæ topoparte odpowiednim zaœwiadczeniem ze stronyzwi¹zku (pisemny wniosek). Nale¿y zaznaczyæ, ¿epracodawca ma prawo uzyskaæ informacje dotycz¹ceprzyczyn zwolnienia i czasu jego trwania. Formazawiadomienia pracodawcy nie jest okreœlona wprzepisach. W tej sytuacji skuteczne jest zwróceniesiê do pracodawcy w dowolnej formie. Najlepsz¹form¹ pod wzglêdem dowodowym jest jednak formapisemna.Udzielenie zwolnienia jest zawsze uzale¿nione odwyra¿enia zgody przez pracodawcê. Dopuszczalnejest tak¿e dzia³anie pracodawcy, który zechce dokonaæoceny zgodnoœci zwolnienia i jego wykorzystaniaprzez zwolnionego pracownika, polegaj¹ce nakontroli sposobu wykorzystania takiego zwolnienia(sprawdzenie, czy pracownik dokonuje czynnoœciw okreœlonym miejscu i czasie). Warto zaznaczyæ,¿e ustawodawca nie ustanawia ¿adnych limitów codo liczby osób wskazanych we wniosku organizacjizwi¹zkowej. Ponadto pracodawca nie mo¿e ustanawiaæ¿adnych limitów co do liczby godzin w ci¹guroku upowa¿niaj¹cych do doraŸnego zwolnienia.Za czas zwolnienia pracownik zachowuje prawo dowynagrodzenia. Pracownik, który w okresie zwolnienia,przewidzianego w art. 31 ust. 3 oraz art. 25ust. 2 ustawy, nie wykonuje doraŸnej czynnoœci wynikaj¹cejz jego funkcji zwi¹zkowej, korzysta z tegozwolnienia bezprawnie. Nara¿a siê w ten sposóbna szereg negatywnych konsekwencji, w szczególnoœcipracodawca poza ¿¹daniem zwrotu wyp³aconegowynagrodzenia, mo¿e tak¿e rozwi¹zaæ z nimstosunek pracy w trybie natychmiastowym (art. 52§1 pkt 1 K.p.).czerwiec 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 1, str. 45.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejczerwiec 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 2, str. 1Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowych5.1.2. ZWOLNIENIA OD PRACY CZ£ONKAZARZ¥DUKolejnym obowi¹zkiem pracodawcy a uprawnieniemle¿¹cym po stronie zwi¹zku zawodowego jestudzielenie zwolnieñ od pracy cz³onkom zarz¹du zwi¹zkuzawodowego (art. 31 ustawy o zwi¹zkach zawodowych).Prawo do zwolnienia z obowi¹zku œwiadczeniapracy na okres kadencji w zarz¹dzie zwi¹zkuprzys³uguje:1) czêœciowo jednemu pracownikowi w miesiêcznymwymiarze godzin równym liczbie cz³onkówzatrudnionych w zak³adzie pracy, gdy ichliczba jest mniejsza od 150;2) jednemu pracownikowi, gdy zwi¹zek liczy od150 do 500 cz³onków zatrudnionych w zak³adziepracy;3) dwóm pracownikom, gdy zwi¹zek liczy od 501do 1000 takich cz³onków;4) trzem pracownikom, gdy zwi¹zek liczy od 1001do 2000 takich cz³onków;5) kolejnemu pracownikowi za ka¿dy rozpoczêtynowy tysi¹c, gdy zak³adowa organizacja zwi¹zkowaliczy ponad 2000 cz³onków zatrudnionychw zak³adzie pracy;6) w niepe³nym wymiarze godzin i wtedy mo¿eono byæ udzielane wiêkszej liczbie pracowników,zgodnie z zasadami zawartymi w punktachpoprzedzaj¹cych.czerwiec 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 2, str. 25.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejPrzy respektowaniu wskazanych zasad zwolnieniew niepe³nym wymiarze godzin mo¿e byæ udzielanewiêkszej liczbie pracowników − cz³onków zarz¹duzak³adowej organizacji zwi¹zkowej.Prawo do zwolnienia z obowi¹zku œwiadczenia pracyna okres kadencji przys³uguje tylko pracownikowiwybranemu do zarz¹du zak³adowej organizacjizwi¹zkowej (wyr. SN z 7 grudnia 1999 r. I PKN 654/99, OSNP 2001 nr 9 poz. 302). Natomiast zak³adow¹organizacj¹ zwi¹zkow¹, w myœl uchwa³y S¹duNajwy¿szego z dnia 24 kwietnia 1996 r., I PZP 38/95 (OSNP 1996/23/353), jest taka jednostka organizacyjna,która zasiêgiem swojego dzia³ania obejmujejednego pracodawcê w rozumieniu art. 3 K.p.Tego rodzaju organizacj¹ jest zwi¹zek zawodowyoraz zak³adowa jednostka organizacyjna jednolitegozwi¹zku zawodowego zrzeszaj¹ca pracowników danegozak³adu pracy.UWAGA!W przypadku prawa do zwolnienia z obowi¹zkupracy podstawê jego ustalenia stanowi liczba cz³onkówzatrudnionych w zak³adzie, do tej liczby niewliczymy emerytów, rencistów bêd¹cych cz³onkamizwi¹zku je¿eli nie s¹ pracownikami zak³adu.W zale¿noœci od wniosku zarz¹du zak³adowej organizacjizwi¹zkowej zwolnienia od pracy udzielanes¹ z zachowaniem prawa do wynagrodzenia lub bezp³atnie.Warto przypomnieæ, ¿e pracownikiem, zgodnie z art.2 K.p. jest osoba zatrudniona na podstawie umowyo pracê, powo³ania, wyboru, mianowania lub spó³dzielczejumowy o pracê. Oznacza to, ¿e z uprawnieniaprzewidzianego w art. 31 ust. 1 ustawy o zwi¹zczerwiec2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 2, str. 3Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychkach zawodowych nie korzysta osoba œwiadcz¹capracê na innej podstawie ni¿ stosunek pracy.Osoby œwiadcz¹ce pracê na innej podstawie ni¿ stosunekpracy (np. osoby wykonuj¹ce pracê na podstawieumów zlecenia), zgodnie z art. 2 ust. 7 ustawyo zwi¹zkach zawodowych, mog¹ pe³niæ funkcjêcz³onka zarz¹du zak³adowej organizacji zwi¹zkowej,nie s¹ jednak uprawnione do zwolnienia ze œwiadczeniapracy na podstawie art. 31 ust. 1 cytowanejustawy. Ustawodawca stwierdza, ¿e zwolnienie odpracy przys³uguje wy³¹cznie cz³onkom zarz¹du zak³adowejorganizacji zwi¹zkowej. Nale¿y podnieœæ,¿e regulacja przewidziana w art. 31 ust. 1 ustawynie obejmuje pracownika bêd¹cego cz³onkiem zwi¹zkuzawodowego, którego zak³adowa organizacjazwi¹zkowa wskaza³a we wniosku skierowanym dopracodawcy jako pe³ni¹cego funkcjê cz³onka zarz¹du,ale który faktycznie nie zasiada w zarz¹dzie danejorganizacji.Pracownik, w stosunku do którego pracodawcawstrzymuje siê z decyzj¹ w kwestii zwolnienia good œwiadczenia pracy, nie mo¿e samowolnie zaprzestaæwykonywania obowi¹zków wynikaj¹cychze stosunku pracy. Takie zachowanie pracodawcamo¿e uznaæ za ciê¿kie naruszenie podstawowychobowi¹zków pracowniczych, umo¿liwiaj¹ce zastosowanieodpowiednich œrodków dyscyplinuj¹cych,poczynaj¹c od kary porz¹dkowej, a koñcz¹c na rozwi¹zaniustosunku pracy bez wypowiedzenia na podstawieart. 52 §1 pkt 1 K.p.Zwolnienia od œwiadczenia pracy nie mo¿e równie¿udzieliæ zak³adowa organizacja zwi¹zkowa. W przepisachprawa pracy przewidziane s¹ jednak œrodkidyscyplinuj¹ce pracodawcê w omawianej kwestii.czerwiec 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 2, str. 45.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejZgodnie ze stanowiskiem S¹du Najwy¿szego, wyra-¿onym w wyroku z 5 czerwca 1996 r., I PRN 37/96(OSP 1997/3/51), spór powsta³y w zwi¹zku z ¿¹daniemzwolnienia pracownika z obowi¹zku œwiadczeniapracy na okres kadencji w zarz¹dzie zak³adowejorganizacji zwi¹zkowej podlega rozstrzygniêciuprzez s¹d pracy. Zwi¹zek zawodowy zarzucaj¹cpracodawcy utrudnianie wykonywania dzia³alnoœcizwi¹zkowej mo¿e podj¹æ dzia³ania okreœlone w ustawiez dnia 23 maja 1991 r. o rozwi¹zywaniu sporówzbiorowych (Dz.U. Nr 55, poz. 236, ze zm.).Po zakoñczeniu zwolnienia pracownik powinienprzyst¹piæ do œwiadczenia pracy na poprzednio zajmowanymstanowisku. Zgodnie z wyrokiem SNz 4 kwietnia 2002 r. I PKN 233/01, OSNP 2004 nr 6poz. 96) pracownik zwolniony w ca³oœci lub w czêœciz obowi¹zku œwiadczenia pracy na okres kadencjiw zarz¹dzie zak³adowej organizacji zwi¹zkowejma obowi¹zek niezw³ocznie i bez uprzedniego wezwaniapracodawcy przyst¹piæ do pracy po up³ywietej kadencji. Niewykonanie tego obowi¹zku uprawniapracodawcê do wyci¹gniêcia konsekwencji dyscyplinarnych,a¿ do rozwi¹zania umowy o pracêbez wypowiedzenia w³¹cznie, nie powoduje jednakwygaœniêcia stosunku pracy.Oznacza to, ¿e pracownik ma obowi¹zek przyst¹pieniado pracy z w³asnej inicjatywy i to niezw³oczniepo zakoñczeniu zwolnienia.Gdyby pracownik nie podj¹³ pracy, pracodawca mo-¿e nie tylko za¿¹daæ zwrotu nienale¿nie pobranegowynagrodzenia (art. 80 K.p.), ale zastosowaæ wobecpracownika tak¿e inne œrodki dyscyplinuj¹ce (np.karê porz¹dkow¹), nie wy³¹czaj¹c rozwi¹zania stosunkupracy bez wypowiedzenia na podstawie art.52 §1 pkt 1 K.p.czerwiec 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 2, str. 5Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychPracownik ma obowi¹zek przyst¹pienia do pracy wodpowiednim wymiarze tak¿e wtedy, gdy zarz¹d zak³adowejorganizacji zwi¹zkowej nie poinformowa³pracodawcy o zmianie okolicznoœci uzasadniaj¹cychudzielenie zwolnienia od pracy (uchwa³a SNz 20 stycznia 1999 r. III ZP 25/98 OSNP 1999 nr 17poz. 541).W zakresie udzielania zwolnieñ od pracy szczegó-³owe regulacje zawiera rozporz¹dzenie Rady Ministrówz dnia 11 czerwca 1996 r. w sprawie trybuudzielania urlopu bezp³atnego i zwolnieñ od pracypracownikom pe³ni¹cym z wyboru funkcje w zwi¹zkachzawodowych oraz zakresu uprawnieñ przys³uguj¹cychpracownikom w czasie urlopu bezp³atnegoi zwolnieñ od pracy (Dz. U. Nr 71, poz. 336)wydane na podstawie art. 25 ust. 1 2 i art. 31 ust. 2ustawy o zwi¹zkach zawodowych.Zgodnie ze wskazanym rozporz¹dzeniem pracodawcajest obowi¹zany, na wniosek zarz¹du zak³adowejorganizacji zwi¹zkowej, zwolniæ pracownikaz obowi¹zku œwiadczenia pracy na okres kadencjiw zarz¹dzie tej organizacji, je¿eli zak³adowa organizacjazwi¹zkowa wyka¿e we wniosku, ¿e zachodz¹okolicznoœci uzasadniaj¹ce udzielenie zwolnienia,(o których mowa w art. 31 ust. 1 ustawy o zwi¹zkachzawodowych).Wniosek powinien zawieraæ:1) wskazanie pracownika, któremu zwolnienie odpracy ma byæ udzielone;2) wskazanie okolicznoœci uzasadniaj¹cych udzieleniezwolnienia od pracy;3) wskazanie, ¿e zwolnienie od pracy ma byæ udzielonez zachowaniem prawa do wynagrodzeniaalbo bezp³atnie;4) okreœlenie wymiaru i okresu zwolnienia od pracy.czerwiec 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 2, str. 65.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejNale¿y podkreœliæ, i¿ ustawodawca nie wymaga,aby organizacja zwi¹zkowa udowodni³a, czy chocia¿byuprawdopodobni³a swoj¹ liczebnoœæ. Kwestiata jest przedmiotem ustaleñ s¹du w razie sporupowsta³ego w zwi¹zku z odmow¹ udzielenia zwolnienia.Zarz¹d zak³adowej organizacji zwi¹zkowej jest obowi¹zanypoinformowaæ pracodawcê o ustaniu okolicznoœciuprawniaj¹cych pracownika do korzystaniaze zwolnienia od pracy (np. zmniejszenie liczbycz³onków zwi¹zku zawodowego w zak³adzie, pracowniknie jest ju¿ cz³onkiem zarz¹du zwi¹zku). Wrazie ustania okolicznoœci pracownik ma obowi¹zekprzyst¹pienia do pracy.Z art. 31 ust. 2 ustawy wynika jednoznacznie, ¿eo tym, czy zwolnienie ma charakter p³atny czy bezp³atnydecyduje o tym wy³¹cznie zwi¹zek zawodowy.Tym samym reprezentant praw i interesów pracowniczychzachowuje w tym zakresie pozycjêuprzywilejowan¹. Pracodawca jest obowi¹zany wpe³ni respektowaæ decyzjê organizacji zwi¹zkowej,nawet je¿eli decyzja ta jest dla niego niekorzystna.wynagrodzenieza czas zwolnieniaWynagrodzenie od pracodawcy, przys³uguj¹ce pracownikowiw okresie zwolnienia od pracy, ustalasiê wed³ug zasad obowi¹zuj¹cych przy obliczaniuekwiwalentu pieniê¿nego za urlop wypoczynkowy.Pracodawca stosuje tu zasady okreœlone w rozporz¹dzeniuMinistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegó³owych zasadudzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wyp³acaniawynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentupieniê¿nego za urlop (Dz.U. Nr 2, poz. 14,ze zm.). W wynagrodzeniu tym uwzglêdnia siê doczerwiec2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 2, str. 7Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychdatki za pracê w warunkach szkodliwych dla zdrowia,je¿eli w okresie zwolnienia od œwiadczenia pracynie ustaje dotychczasowe nara¿enie pracownikana oddzia³ywane takich warunków.Wynagrodzenie ustala siê ponownie w razie zmianyzasad wynagradzania ogó³u pracowników lub grupyzawodowej, którymi pracownik by³by objêty, gdybynie korzysta³ ze zwolnienia od pracy (§ 6 rozporz¹dzenia).UWAGA!Przy obliczaniu wynagrodzenia, dodatkowe wynagrodzeniaza pracê w warunkach szkodliwychdla zdrowia, trudnych, szczególnie uci¹¿liwych,uci¹¿liwych lub niebezpiecznych uwzglêdnia siê,je¿eli w czasie zwolnienia od pracy nie ustaje dotychczasowenara¿enie pracownika na oddzia³ywanietakich warunków.Korzystanie przez pracownika ze zwolnienia odpracy w niepe³nym wymiarze godzin nie pozbawiago tych uprawnieñ pracowniczych, które, zgodnie zprzepisami prawa pracy, s¹ uzale¿nione od wykonywaniapracy w pe³nym wymiarze czasu pracy.Pracownik korzystaj¹cy ze zwolnienia od pracy zachowujeprawo do œwiadczeñ wynikaj¹cych z tytu-³u zatrudnienia u pracodawcy udzielaj¹cego zwolnienia,zgodnie z przepisami okreœlaj¹cymi zasadyprzyznawania takich œwiadczeñ (§ 8 rozporz¹dzenia).Ma zatem prawo do dodatkowego wynagrodzeniarocznego (tzw. trzynastki), œwiadczeñ z ZFŒS.czerwiec 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 2, str. 85.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejPRZYK£ADCzy pracownikowi zwolnionemu z pracy (na podstawieart. 25 ustawy o zwi¹zkach zawodowych) nale¿ywyp³acaæ premiê uzale¿nion¹ od wyników pracy?Nie, je¿eli premia jest uzale¿niona od wyników pracypracownika, których oczywiœcie pracownik nieosi¹ga bowiem, pracuje na rzecz zwi¹zku zawodowego.dodatkowaumowaz dzia³aczemzwi¹zkowymW zwi¹zku ze zwolnieniem pracownika od œwiadczeniapracy na okres kadencji w zarz¹dzie zak³adowejorganizacji zwi¹zkowej wy³ania siê problem,a mianowicie czy dopuszczalne jest zawarcie przezstrony (pracodawcê i pracownika zwolnionego z obowi¹zkuœwiadczenia pracy) dodatkowej umowy zleceniao wykonanie pracy tego samego rodzaju jakw umowie o pracê, œwiadczonej po godzinach pracy.Generalnie bowiem strony stosunku pracy uprawniones¹ do zawarcia dodatkowej umowy, w którejdzia³acz zwi¹zku zawodowego zobowi¹¿e siê dowykonania okreœlonych prac. Nasuwa siê jednakpytanie jakie warunki powinna spe³niaæ ta dodatkowaumowa.S¹d Najwy¿szy w uchwale z 12 kwietnia 1994 r.,I PZP 13/94 (OSNP 1994/3/39) orzek³, ¿e umowa zleceniazawarta przez pracodawcê z pracownikiem zatrudnionymw pe³nym wymiarze czasu pracy, przewiduj¹cawykonanie przez niego po godzinach (zaustalonym w umowie wynagrodzeniem) pracy tegosamego rodzaju, co okreœlony w umowie o pracê,stanowi umowê uzupe³niaj¹c¹ umowê o pracê. Zapracê wykonan¹ na podstawie umowy cywilnoprawnejpracownik nabywa prawo do wynagrodzeniaw wysokoœci okreœlonej w tej umowie, nie ni¿-szej jednak ni¿ wynika to z art. 151 1 K.p. W uzasadnieniuS¹d Najwy¿szy wskaza³, ¿e dopuszczalczerwiec2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 2, str. 9Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychnoœæ zawarcia i skutki spornej umowy nale¿y oceniæna podstawie przepisów prawa pracy, stosuj¹c wszczególnoœci art. 15 1 K.p. Nale¿y przypomnieæ, ¿ezgodnie z art. 15 1 §1 K.p. praca w godzinach nadliczbowychdopuszczalna jest tylko w razie koniecznoœciprowadzenia akcji ratowniczej dla ochrony¿ycia lub zdrowia ludzkiego, albo dla ochrony mienialub usuniêcia awarii oraz w razie szczególnychpotrzeb pracodawcy.Podobne stanowisko w zakresie zastêpowania pracyw godzinach nadliczbowych umowami cywilno--prawnymi zaj¹³ SN w wyroku z dnia 30 czerwca2000 r. II UKN 523/00 (OSNP 2002/1/22). Omówioneorzeczenie S¹du Najwy¿szego sk³ania do nastêpuj¹cychwniosków. Po pierwsze, dopuszcza siê zawieraniedodatkowych umów cywilnoprawnych zcz³onkiem zarz¹du organizacji zwi¹zkowej, któryjest zwolniony od œwiadczenia pracy w pe³nym wymiarzegodzin, pod warunkiem, i¿:1) praca nie jest wykonywana w warunkach okreœlonychw przepisie art. 22 K.p.;2) po drugie, pracodawca zawieraj¹c umowê zleceniaobowi¹zany jest do przestrzegania przepisówprawa pracy, w szczególnoœci zasad dotycz¹cychgodzin nadliczbowych oraz odpoczynku,dobowego i tygodniowego.Stanowisko S¹du Najwy¿szego budzi jednak pewnew¹tpliwoœci. Wydaje siê, ¿e strony (pracodawca i pracownikzwolniony z obowi¹zku œwiadczenia pracy)s¹ uprawnione do zawarcia umowy cywilnoprawnej,która rzeczywiœcie spe³nia warunki okreœlonew art. 734 K.c.czerwiec 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 1, podrozdzia³ 2, str. 105.1. Zwolnienia i urlopy dzia³aczyzwi¹zkowychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejczerwiec 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 1, str. 1Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ Socjalnych5.7. ZAK£ADOWY FUNDUSZ ŒWIADCZEÑSOCJALNYCH5.7.1. UWAGI OGÓLNEZgodnie z art. 16 Kp. pracodawca, stosownie do mo¿-liwoœci i warunków, zaspokaja bytowe, socjalne orazkulturalne potrzeby pracowników. Wskazana normama charakter zasady prawa pracy, co oznacza,¿e stanowi ona jedynie ogóln¹ powinnoœæ pracodawcy,nietworz¹c¹ po stronie pracowników prawa dodomagania siê wskazanych œwiadczeñ. Kolejna regulacjaKodeksu pracy w tym zakresie to norma art.94 pkt 8, gdzie ustawodawca na³o¿y³ na pracodawcêobowi¹zek zaspokajania, w miarê posiadanychœrodków, socjalnych potrzeb pracowników. PomimowyraŸnego obowi¹zku pracodawcy w tym zakresietak¿e ta norma nie uprawnia pracowników do ¿¹daniazaspokojenia potrzeb socjalnych przez przyznanieokreœlonych œwiadczeñ. Po pierwsze dlatego, ¿enorma ma charakter ogólny, a ponadto obowi¹zekuzale¿niony jest od tego czy pracodawca uzna i¿ posiadaœrodki finansowe na tê dzia³alnoœæ, czy te¿nie. Aby nie dopuœciæ do dowolnoœci w zakresie dzia-³alnoœci socjalnej oraz skonkretyzowaæ ten obowi¹zekpracodawcy, uchwalono ustawê o zak³adowymfunduszu œwiadczeñ socjalnych (ustawa z dnia 4 marca1994 r.; Dz. U. z 1996 r. Nr 70, poz. 335, z póŸn.zm.; cyt. dalej jako ustawa o funduszu socjalnymlub ustawa).podstawa prawnaluty 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 1, str. 25.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejW art. 1 ustawy o funduszu socjalnym uregulowanotworzenie i gospodarowanie zak³adowym funduszemœwiadczeñ socjalnych (zwanym dalej Funduszem),wskazuj¹c jednoczeœnie zakres podmiotowy pracodawcówzobowi¹zanych do jego tworzenia.Zakres przedmiotowy obejmuje natomiast:1) prowadzenie dzia³alnoœci socjalnej;2) dofinansowanie zak³adowych obiektów socjalnychoraz3) tworzenie zak³adowych ¿³obków, przedszkolioraz innych form wychowania przedszkolnego.Od 1 stycznia 2009 r. mo¿liwe jest przeznaczanieœrodków funduszu na tworzenie ¿³obków i przedszkoliZmiana zosta³a dokonana ustaw¹ z dnia 6grudnia 2008 r. o zmianie ustawy − Kodeks pracy orazniektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 23, poz. 1654).UWAGA!Dzia³alnoœæ socjalna jest tylko jednym z celów, najaki przeznaczane s¹ œrodki funduszu.Zgodnie z przepisami ustawy o zwi¹zkach zawodowych− art. 27 − na jakie cele bêd¹ przeznaczoneœrodki funduszu okreœla siê w regulaminie zak³adowegofunduszu œwiadczeñ socjalnych uzgadnianymze zwi¹zkami zawodowymi (o czym dalej). Œrodkimog¹ byæ przeznaczone na wszystkie cele lub wy-³¹cznie na jeden np. prowadzenie dzia³alnoœci socjalnej.dzia³alnoœæsocjalnaprowadzonadobrowolniePracodawcy nie objêci jej przepisami mog¹ prowadziædzia³alnoœæ socjaln¹ na zasadzie dowolnoœci.¯aden przepis bowiem, poza ustaw¹ o funduszu socjalnym,nie obliguje ich do obowi¹zku jej prowadzenia.luty 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 1, str. 3Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychPracodawcy niepodlegaj¹cy regulacjom ustawy o zak³adowymfunduszu œwiadczeñ socjalnych mog¹dobrowolnie prowadziæ dzia³alnoœæ socjaln¹. Zawszemog¹ dobrowolnie tworzyæ Fundusz lub wyp³acaæœwiadczenia urlopowe (art. 3 ust. 3 ustawy).Je¿eli jednak poinformowali pracowników o odmowierealizowania dzia³alnoœci socjalnej w tych formach,mog¹ prowadziæ j¹ w odmiennych formach.Dzia³alnoœæ ta mo¿e byæ prowadzona na zasadachjednostronnie przez nich ustalonych lub ewentualnieuzgodnionych z za³og¹ lub zwi¹zkami zawodowymi.Pracodawcy mog¹ wiêc uznaniowo przyznawaæpracownikom pewne œwiadczenia (dofinansowaniewypoczynku, œwiadczenia przedœwi¹teczne)lub te¿ zobowi¹zaæ siê do tego rodzaju dzia³alnoœciw aktach wewn¹trzzak³adowych (np. regulaminie wynagradzania)lub w umowach o pracê, zawieranychz pracownikami. O ile w pierwszym przypadkudzia³alnoœæ socjalna nie ma charakteru roszczeniowegopo stronie pracowników to w przypadku uregulowaniatej dzia³alnoœci w aktach wewnêtrznychlub umowach takie roszczenia po stronie pracownikapowstaj¹.PRZYK£ADW zak³adzie produkcyjnym zatrudniaj¹cym 15 pracownikóww pe³nym wymiarze czasu pracy, gdziepracodawca nie podlega obowi¹zkowi tworzenia zak³adowegofunduszu œwiadczeñ socjalnych (dobrowolniego nie tworzy i nie wyp³aca œwiadczenia urlopowego),pracownicy powo³uj¹c siê na regulacje kodeksupracy w zakresie dzia³alnoœci socjalnej ¿¹daj¹od pracodawcy wprowadzenia œwiadczeñ socjalnych− dofinansowania wypoczynku letniego. W takiejsytuacji, pracodawca nie ma obowi¹zku realizacji ¿¹dañpracowników. Tego rodzaju œwiadczenia mo¿eprzyznaæ lecz nie musi. Kodeks pracy nie daje pracownikomprawa do ¿¹dania takich œwiadczeñ.luty 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 1, str. 45.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejluty 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 2, str. 1Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ Socjalnych5.7.2. PODSTAWOWE POJÊCIAUstawa o funduszu socjalnym pos³uguje siê pojêciamiprawnymi, które w swoisty sposób zdefiniowanezosta³y na u¿ytek ustawy. Poni¿ej wskazanezosta³y najwa¿niejsze definicje uregulowane w art.2 ustawy.Dzia³alnoœæ socjalna − us³ugi œwiadczone przez pracodawcówna rzecz ró¿nych form wypoczynku, dzia-³alnoœci kulturalno-oœwiatowej, sportowo-rekreacyjnej,opieki nad dzieæmi w ¿³obkach, przedszkolachoraz innych formach wychowania przedszkolnego,udzielanie pomocy materialnej − rzeczowej lub finansowej,a tak¿e zwrotnej lub bezzwrotnej pomocyna cele mieszkaniowe na warunkach okreœlonychumow¹ (pkt 1).UWAGA!Od 1 stycznia 2009 r. dzia³alnoœæ socjalna obejmujeus³ugi œwiadczone na rzecz opieki nad dzieæmiw ¿³obkach, przedszkolach oraz innych formachwychowania przedszkolnego. Zmiana pojêcia dzia-³alnoœci socjalnej we wskazanym zakresie zosta³adokonana ustaw¹ z dnia 6 grudnia 2008 r. o zmianieustawy − Kodeks pracy oraz niektórych innychustaw (Dz. U. Nr 237, poz. 1654).luty 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 2, str. 25.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejNale¿y zauwa¿yæ, ¿e ustawa o funduszu socjalnympoza rozszerzeniem dzia³alnoœci socjalnej dopuszczatak¿e by œrodki Funduszu mog³y byæ przeznaczanena samo tworzenie zak³adowych ¿³obków, przedszkolioraz innych form wychowania przedszkolnego.Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy o funduszu socjalnymreguluje ona przeznaczanie œrodków funduszum.in. na tworzenie zak³adowych ¿³obków, przedszkolioraz innych form wychowania przedszkolnego(art.1 ust.1 ustawy).dofinansowaniewypoczynkuw ramachdzia³alnoœcisocjalnejW art. 2 pkt 1 ustawy o funduszu socjalnym wskazano,¿e dzia³alnoœæ socjalna to m.in. us³ugi œwiadczonena rzecz ró¿nych form wypoczynku. Wraz zezmian¹ ustawy z dniem 1 stycznia 2009 r. dokonanouogólnienia polegaj¹cego na odniesieniu siê wy-³¹cznie do pojêcia wypoczynku bez rozró¿nienia nawypoczynek krajowy i zagraniczny. W ustawie jednakwci¹¿ mo¿emy przeczytaæ o dofinansowaniu wypoczynkukrajowego w art.8 ust. 2a. Zmieniaj¹c ustawêustawodawca wyraŸnie przeoczy³ koniecznoœæuporz¹dkowania w tym zakresie art. 8. Wydajesiê koniczne wskazanie jak ten przepis nale¿y odczytywaæ.Od 1 stycznia 2003 r. ustaw¹ z dnia 26 lipca 2002 r.o zmianie ustawy − Kodeks pracy oraz o zmianieniektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 135, poz. 1146)wprowadzono w art. 8 ust. 2a wskazuj¹cy, ¿e us³ugii œwiadczenia, m.in. w zakresie ró¿nych form wypoczynku,mog¹ byæ finansowane z Funduszu, je-¿eli s¹ œwiadczone wy³¹cznie na terenie kraju. Zasadata dotyczy tak¿e dop³at z Funduszu do takichus³ug lub œwiadczeñ.W wyroku Trybuna³u Konstytucyjnego, który zapad³28 marca 2007 r. w sprawie wniosku RzecznikaPraw Obywatelskich z listopada 2004 r., Trybuna³orzek³ niezgodnoœæ z Konstytucj¹ RP przeluty2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 2, str. 3Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ Socjalnychpisów art. 2 pkt 1 oraz art. 8 ust. 2a ustawy z 4 marca1994 r. o zak³adowym funduszu œwiadczeñ socjalnychw zakresie, w jakim przepisy te uniemo¿liwiaj¹pracownikom skorzystanie z us³ug œwiadczonychprzez pracodawcê na rzecz ró¿nych form wypoczynku,dzia³alnoœci kulturalno-oœwiatowej i sportowo-rekreacyjnej,jeœli s¹ one œwiadczone poza terenemkraju.Trybuna³ uzna³ bowiem, ¿e wprowadzenie dodatkowegokryterium do skorzystania z ulgowych us³ugi œwiadczeñ socjalnych (tylko na terenie Polski) prowadzido sytuacji, w której osoby, które by³y uprawnionedo korzystania z dop³at ze wzglêdu na swoj¹sytuacjê ¿yciow¹ i materialn¹ nie bêd¹ mog³yz nich skorzystaæ jedynie z tego powodu, ¿e spêdzaj¹urlop poza granicami Polski. W praktyce prowadzito do znacznego ograniczenia wolnego wyborumiejsca spêdzania wypoczynku. Ponadto, zdaniemTrybuna³u, ograniczenie to jest szczególnie dotkliwew przypadku cudzoziemców pracuj¹cych naterenie Polski. Uniemo¿liwia bowiem tym osobomkorzystanie z us³ug i œwiadczeñ funduszu, jeœli spêdz¹wypoczynek urlopowy w swoim ojczystymkraju. Nosi to znamiona dyskryminacji ze wzglêduna obywatelstwo, co narusza konstytucyjn¹ zasadêniedyskryminacji z jakiejkolwiek przyczyny. Wyrokwszed³ w ¿ycie 18 kwietnia 2007 r. (dzieñ og³oszeniaw Dz. U. Nr 69 poz. 467) i od tego dnia zacz¹³on obowi¹zywaæ znosz¹c przepisy ustawy nakazuj¹cedofinansowanie wy³¹cznie krajowychwczasów. Zatem zmiana ustawy w tym zakresie niejest dodatkowo konieczna.UWAGA!Bior¹c pod uwagê ten wyrok Trybuna³u Konstytucyjnegonale¿y uznaæ, ¿e chocia¿ ustawa o funduszusocjalnym we wskazanym przepisie odwo-luty 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 2, str. 45.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej³uje siê do wypoczynku krajowego, nie jest w tymzakresie obowi¹zuj¹ca, bowiem chodzi tutaj zarównoo wypoczynek krajowy, jak i zagraniczny.Coroczny odpis podstawowy to równowartoœæ dokonanychodpisów na rachunek bankowy Funduszuw wysokoœci oraz na zasadach wskazanych w ustawie(pkt 2).Zak³adowe obiekty socjalne to oœrodki wczasowei kolonijne, domy wypoczynkowe, sanatoria,ogrody dzia³kowe, obiekty sportowo-rekreacyjne,¿³obki i przedszkola oraz obiekty s³u¿¹ce dzia³alnoœcikulturalnej (pkt 4).Osoby uprawnione do korzystania z Funduszuto pracownicy i ich rodziny, emeryci i renciœci, bylipracownicy i ich rodziny oraz inne osoby, którympracodawca przyzna³ w regulaminie prawo korzystaniaze œwiadczeñ socjalnych finansowanych z Funduszu(pkt 5).Przedsiêbiorca to osoba fizyczna, osoba prawna,a tak¿e jednostka organizacyjna nieposiadaj¹caosobowoœci prawnej, je¿eli przedmiot jej dzia³alnoœciobejmuje prowadzenie dzia³alnoœci gospodarczej(pkt 6).Ustawa o funduszu socjalnym nie definiuje pojêciapracownika i pracodawcy. W tym zakresie nale¿ysiê pos³u¿yæ definicjami zawartymi w Kodeksie pracy,które podane s¹ ni¿ej.Pracodawca to jednostka organizacyjna, choæby nieposiada³a osobowoœci prawnej, a tak¿e osoba fizyczna,je¿eli zatrudniaj¹ one pracowników (art. 3 Kp).Pracownik natomiast to osoba zatrudniona na podstawieumowy o pracê, powo³ania, wyboru, mianowanialub spó³dzielczej umowy o pracê (art. 2 Kp).luty 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 3, str. 1Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ Socjalnych5.7.3. RODZAJE DZIA£ALNOŒCI SOCJALNEJZ Funduszu mog¹ byæ finansowane jedynie te rodzajedzia³alnoœci socjalnej, które s¹ objête ustawow¹definicj¹ dzia³alnoœci socjalnej. Wykluczonejest finansowanie œwiadczeñ przyznanych pracownikomw zwi¹zku z ich zatrudnieniem w okreœlonejfirmie, takich jak: polisy ubezpieczeniowe, zakwaterowanie,dowóz do pracy, wy¿ywienie, sk³adki naubezpieczenie spo³eczne.Zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawy o zak³adowym funduszuœwiadczeñ socjalnych, pracodawcy korzystaj¹ze œrodków finansowych Funduszu na dzia³alnoœæsocjaln¹ polegaj¹c¹ na:1) œwiadczeniu us³ug na rzecz ró¿nych form wypoczynkuzarówno krajowego, jak i zagranicznego_ w tej kategorii mieœci siê zarówno wypoczynekzorganizowany przez zak³ad, przez innepodmioty jak i przez pracownika we w³asnymzakresie (tzw. wczasy pod grusz¹), co mo¿e obejmowaæobozy i kolonie letnie czy zimowe dladzieci i m³odzie¿y, wczasy pracownicze i profilaktyczne,pobyty w sanatoriach, wypoczyneksobotnio-niedzielny;2) dzia³alnoœci kulturalno-oœwiatowej _ w tej kategoriimieœci siê miêdzy innymi organizowanieimprez teatralnych, oœwiatowych, zakup biletówna takie imprezy;luty 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 3, str. 25.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej3) dzia³alnoœci sportowo-rekreacyjnej _ w tej kategoriimieœci siê miêdzy innymi organizowanieró¿nych form rekreacji, imprez sportowych wycieczek,spartakiad), zakup biletów na imprezysportowe;4) œwiadczeniu us³ug na rzecz opieki nad dzieæmiw ¿³obkach, przedszkolach oraz innych formachwychowania przedszkolnego;5) udzielanie pomocy rzeczowej (œwiadczenia rzeczowe,bony pieniê¿ne);6) udzielanie pomocy finansowej (zapomogi);7) udzielanie zwrotnej pomocy na cele mieszkaniowena warunkach okreœlonych umow¹;8) udzielanie bezzwrotnej pomocy na cele mieszkaniowena warunkach okreœlonych umow¹.Nale¿y zaznaczyæ, ¿e art. 1 ust.1 ustawy o funduszusocjalnym wskazuje, ¿e œrodki Funduszu mog¹ byæprzeznaczone na dofinansowanie zak³adowychobiektów socjalnych. Zgodnie z art. 2 pkt 4 ustawys¹ to oœrodki wczasowe i kolonijne, domy wypoczynkowei sanatoria, ogrody dzia³kowe, obiekty sportowo-rekreacyjne,¿³obki, przedszkola oraz obiekty s³u-¿¹ce dzia³alnoœci kulturalnej. Jest to wyliczenie wyczerpuj¹cei obiekty nie wymienione w przepisie,np. zak³adowe kluby sportowe, jako niebêd¹ce obiektamisocjalnymi, nie mog¹ byæ dofinansowywane zeœrodków Funduszu. Pracodawca mo¿e ze œrodkówFunduszu sfinansowaæ imprezê zorganizowan¹ przezklub zak³adowy, ale nie mo¿e przekazaæ ¿adnychœrodków na jego potrzeby.Nale¿y zwróciæ uwagê, ¿e ustawodawca w art. 1ustawy pos³uguje siê pojêciem „dofinansowanie’’,a nie „finansowanie’’, co wyklucza przeznaczanieœrodków funduszu na utrzymanie obiektów socjalnych,gdy¿ pe³ne koszty ich utrzymania obci¹¿aj¹pracodawcê. Do kosztów tych mo¿na zaliczyæ m.in.:luty 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 3, str. 3Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ Socjalnych1) remonty i konserwacje;2) utrzymanie czystoœci;3) ogrzewanie;4) oœwietlenie;5) p³ace personelu i sk³adki na ubezpieczenie spo-³eczne.Dofinansowanie nale¿y zatem rozpatrywaæ w ramachdzia³alnoœci socjalnej. Mo¿e polegaæ na przekazaniuœrodków na sfinansowanie konkretnych zakupów,dzia³alnoœci okreœlonej placówki (np. dofinansowaniedo utrzymania ka¿dego dziecka w ¿³obkulub przedszkolu) lub imprez organizowanych(np. przez zmniejszenie odp³atnoœci za zorganizowaniewczasów, kolonii).PRZYK£ADPracodawca dofinansowuje utrzymanie oœrodka wypoczynkowego,stanowi¹cego obiekt socjalny. Twierdzi,¿e na podstawie art. 1 ust. 1 ustawy o funduszusocjalnym jest to jego obowi¹zek. Czy jest to zgodnez przepisami i czy zwi¹zkom zawodowym przys³uguj¹jakieœ uprawnienia w tym zakresie?Nie, z przepisu art. 1 ust. 1 ustawy nie mo¿na wywodziæobowi¹zku Funduszu do ponoszenia kosztówutrzymania tych obiektów socjalnych. Kosztyutrzymania zak³adowych obiektów socjalnych, kosztyinwestycji socjalnych oraz koszty remontówobiektów socjalnych s¹ kosztami dzia³alnoœci podstawowejzak³adu pracy.Wydatkowanie œrodków Funduszu we wskazany sposóbstanowi podstawê roszczenia zwrotu œrodkówna rzecz funduszu. Roszczenie w tym zakresie przys³ugujezwi¹zkom zawodowym.luty 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 3, str. 45.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejPonadto œrodki funduszu mog¹ byæ przeznaczone natworzenie zak³adowych ¿³obków, przedszkoli orazinnych form wychowania przedszkolnego. W tymprzypadku nale¿a³oby wskazaæ, ¿e mo¿liwe by³obyprzeznaczenie œrodków na adaptacjê budynków, wyposa¿anieitp. Pojêcie tworzenie nale¿y rozumieæszeroko nawet jako przeznaczenie œrodków na zbudowanieodpowiedniego budynku.W zakresie pomocy mieszkaniowej przepisy omawianejustawy jednoznacznie stanowi¹, ¿e mo¿ebyæ ona udzielana osobom uprawnionym w formiezwrotnej lub bezzwrotnej, na warunkach okreœlonychumow¹. Niedopuszczalne jest wiêc np. wydatkowanieFunduszu na budowê zak³adowych domówmieszkalnych.zakres dzia³alnoœcisocjalnejw regulaminiefunduszuW zakresie dzia³alnoœci socjalnej prowadzonej przezpracodawców zasadnicze znaczenie ma regulamin,który stanowi wewnêtrzne Ÿród³o prawa w tym zakresie.Reguluje on zakres i zasady finansowania dzia-³alnoœci socjalnej. W tym jednak zakresie powstajeproblem. Doœæ czêsto bowiem w regulaminach szerokiepojêcie dzia³alnoœci socjalnej jest zawê¿anedo zakresu najbardziej odpowiadaj¹cego za³odze.St¹d te¿ w niektórych regulaminach dzia³alnoœæ socjalnau pracodawcy ograniczona jest do niektórychjej przejawów, np. tylko dofinansowania wypoczynkuletniego pracowników, œwiadczeñ okolicznoœciowychoraz pomocy materialnej w okresie przedœwi¹tecznym,z pominiêciem innych jej form. Nale-¿y przypomnieæ, ¿e zgodnie z art. 2 pkt 1 ustawydzia³alnoœæ socjalna to us³ugi œwiadczone przezpracodawców na rzecz ró¿nych form wypoczynku(zarówno krajowego, jak i zagranicznego), dzia³alnoœcikulturalno-oœwiatowej, sportowo-rekreacyjnej,opieki nad dzieæmi w ¿³obkach, przedszkolach orazluty 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 3, str. 5Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ Socjalnychinnych formach wychowania przedszkolnego (od 1stycznia 2009 r.), udzielanie pomocy materialnej, rzeczowejlub finansowej, a tak¿e zwrotnej lub bezzwrotnejpomocy na cele mieszkaniowe.To czy praktyka taka jest zgodna z prawem wymagaszerszego omówienia. W tej materii ukszta³towa³ysiê bowiem dwa pogl¹dy. Wed³ug pierwszegoz nich takie ograniczenia dzia³alnoœci socjalnej, naktór¹ mog¹ liczyæ pracownicy, z regu³y powinny wynikaæz regulacji wewn¹trzzak³adowych − zak³adowegoregulaminu œwiadczeñ socjalnych obowi¹zuj¹cegou danego pracodawcy. Zgodnie bowiem zart. 8 ust. 2 ustawy zasady i warunki korzystaniaz us³ug i œwiadczeñ finansowanych z Funduszu orazzasady przeznaczania œrodków Funduszu na poszczególnecele i rodzaje dzia³alnoœci socjalnej okreœlapracodawca w regulaminie ustalanym zgodnieze zwi¹zkami zawodowymi.Oznacza to, ¿e decyduj¹ce znaczenie w zakresieœwiadczeñ dla pracowników ma regulamin Funduszu.Regulamin ten jest Ÿród³em prawa o charakterzewewn¹trzzak³adowym, obowi¹zuj¹cym pracodawcêjak i pracowników.Zatem wed³ug tego pogl¹du pracodawca w regulaminiemóg³by dokonaæ wyboru, na jakie aspektydzia³alnoœci socjalnej mog³yby byæ przeznaczoneœrodki Funduszu.Przedstawione stanowisko jest tylko jednym w tejsprawie. W przeciwnym pogl¹dzie wskazuje siê bowiem,¿e dzia³alnoœæ socjalna jest zdefiniowana wustawie i oznacza us³ugi œwiadczone przez pracodawcówna rzecz ró¿nych form wypoczynku, dzia-³alnoœci kulturalno-oœwiatowej, sportowo-rekreacyjnej,udzielanie pomocy materialnej, rzeczowej lub filuty2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 3, str. 65.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejnansowej, a tak¿e zwrotnej lub bezzwrotnej pomocyna cele mieszkaniowe na warunkach okreœlonychumow¹ (art. 2 pkt 1). Zatem ustawa definiujejej zakres, co oznacza, ¿e nie mo¿e byæ ona ograniczonaw aktach wewn¹trzzak³adowych, poniewa¿by³oby to sprzeczne z art. 9 Kp. Zgodnie z nim postanowieniaregulaminów nie mog¹ byæ mniej korzystnedla pracowników ni¿ przepisy Kodeksu pracyi innych ustaw.UWAGA!Zawê¿enie zakresu przedmiotowego dzia³alnoœcisocjalnej mog³oby ograniczaæ uprawniania ustawowepracowników, przez co dzia³ania pracodawcy− odpowiedzialnego za treœæ regulaminu −mog³yby byæ uznane za wykroczenie.¯adne ze stanowisk nie zosta³o jednak jeszcze potwierdzone,jako prawid³owa wyk³adnia przez jakikolwiekorgan: czy to s¹dy, ministerstwo pracy, czyPIP.PRZYK£ADW regulaminie zak³adowego funduszu œwiadczeñ socjalnychnie przewidziano mo¿liwoœci finansowania(dofinansowania) jakichkolwiek form wypoczynkuani dla pracowników, ani dla ich rodzin. Zatempracownik wed³ug pierwszego stanowiska nie maprawa wnosiæ o przyznanie takiego œwiadczenia, poniewa¿nie jest ono przewidziane w katalogu œwiadczeñ.Wed³ug drugiego pogl¹du takie ograniczeniejest niezgodne z prawem bowiem ogranicza zakresustawowej definicji dzia³alnoœci socjalnej i stanowiwykroczenie. Pracownicy maj¹ wiêc prawo postulowaniao finansowanie tego rodzaju dzia³alnoœcisocjalnej.luty 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 3, str. 7Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychBior¹c pod uwagê powy¿ej przedstawione stanowiskabezpieczniej, z punktu widzenia pracodawcy,by³oby uwzglêdnianie w regulaminie zfœs dzia³alnoœcisocjalnej w sposób pe³ny, odpowiadaj¹cy definicjiustawowej, tak¿e w zakresie finansowania¿³obków i przedszkoli (nale¿y pamiêtaæ, ¿e ze œrodkówFunduszu mog¹ byæ one tak¿e utworzone) i skierowanietym samym do pracowników oferty w zakresiemo¿liwoœci ubiegania siê o tego rodzaju œwiadczenia.jak okreœliædzia³alnoœæsocjaln¹w regulaminiefunduszuRegulamin powinien jednak precyzowaæ ka¿dy rodzajdzia³alnoœci socjalnej, np. w odniesieniu do finansowaniaró¿nych form wypoczynku dok³adnieokreœlaæ, jakie formy wypoczynku s¹ finansowanez Funduszu i w jakim zakresie, z jak¹ czêstotliwoœci¹wskazuj¹c przyk³adowo, ¿e finansuje siê wypoczynekletni dzieci, czy te¿ raz do roku (dwa razydo roku) dofinansowuje siê wypoczynek pracownikówi ich rodzin. Podobnie nale¿y okreœliæ, którepodmioty i w jakim zakresie s¹ uprawnione do œwiadczeñi us³ug z Funduszu (pracownicy, pracownicyi rodziny, czy dzieci pracowników).Obowi¹zuj¹ce przepisy nie narzucaj¹ ¿adnego konkretnegosposobu ani propozycji podzia³u œrodkówFunduszu na cele socjalne. Pracodawcy maj¹ wiêcw tych sprawach pe³n¹ samodzielnoœæ. W przypadku,gdy u pracodawcy dzia³aj¹ zwi¹zki zawodowepodzia³ œrodków wymaga uzgodnienia z nimi. Podzia³œrodków na poszczególne rodzaje dzia³alnoœcipowinien byæ rozpoznaniem potrzeb osób uprawnionychw zakresie objêtym planowanymi formamipomocy. Podzia³ œrodków na poszczególne rodzajedzia³alnoœci socjalnej mo¿e byæ ustalony w sposóbsztywny − procentowy − w postanowieniach zak³adowegoregulaminu œwiadczeñ socjalnych lub te¿luty 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 3, str. 85.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejprzybraæ formê coroczn¹ w postaci planu wydatkowaniaœrodków (lub planu rzeczowo-finansowego).W tym drugim przypadku podzia³ odpisu na poszczególneformy dzia³alnoœci socjalnej ma charakterzmienny i ustalany jest corocznie.UWAGA!W praktyce plany wydatkowania œrodków Funduszuczy plany rzeczowo-finansowe wymagaj¹ uzgodnieniaze zwi¹zkami zawodowymi. Czêsto bowiempostanowienia regulaminu Funduszu niezawieraj¹ konkretnych i sztywnych postanowieñ wtym zakresie i odsy³aj¹ do tego rodzaju planów wydatkowaniaœwiadczeñ, corocznie ustalanych na pocz¹tkuroku lub do koñca I kwarta³u.Dotychczasowe doœwiadczenia z dzia³alnoœci socjalnejwykaza³y, i¿ podstawow¹ form¹ pomocy dlaosób uprawnionych jest:1) finansowanie lub dofinansowanie letniego i zimowegowypoczynku dzieci i m³odzie¿y organizowanegolub zakupionego przez zak³ady pracylub indywidualnie przez pracowników;2) finansowanie lub dofinansowanie wczasów pracowniczych;3) finansowanie lub dofinansowanie leczenia sanatoryjnego;4) pomoc rzeczowa przyznana osobom znajduj¹cymsiê w szczególnie trudnej sytuacji ¿yciowej;5) przyznanie zapomóg pieniê¿nych udzielanychw wypadkach losowych;6) udzia³ w imprezach okolicznoœciowych;7) œwiadczenia okolicznoœciowe przyznawane pracownikomprzed œwiêtami (bony pieniê¿ne, œwiadczeniarzeczowe, œwiadczenia pieniê¿ne).luty 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 3, str. 9Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychW zakresie pomocy mieszkaniowej do najczêœciejspotykanych form bêd¹ nale¿a³y po¿yczki na:1) zakup mieszkania lub budowê domu;2) uzupe³nienie wk³adów mieszkaniowych;3) remont lokali i budynków mieszkalnych;4) modernizacje lokali i budynków mieszkalnych;5) kaucje wymagane przy uzyskaniu mieszkania;6) adaptacje pomieszczeñ na cele mieszkalne;7) pokrycie kosztów wykupu lokali mieszkalnychna w³asnoœæ;8) pokrycie kosztów na przekszta³cenie lokatorskiegoprawa do lokalu spó³dzielczego w prawow³asnoœciowe.W zwi¹zku z now¹ form¹ dzia³alnoœci socjalnej, jak¹jest mo¿liwoœæ od 1 stycznia 2009 r. œwiadczeniaus³ug na rzecz opieki nad dzieæmi w ¿³obkach, przedszkolachoraz innych formach wychowania przedszkolnego(art. 2 pkt 1 ustawy) oraz brakiem jakichkolwiekdoœwiadczeñ i zwyczajów w tym zakresie,nale¿a³oby zatem przepis ten stosowaæ wprost jakomo¿liwoœæ pomocy w zakresie opieki nad dzieæminp. finansowanie lub dofinansowanie op³at za pobytdzieci w takich placówkachNale¿y pamiêtaæ, ¿e us³ugi na rzecz opieki nad dziæmi,o których mowa w art.2 pkt 1 ustawy, nie musz¹byæ œwiadczone tylko w sytuacji, gdy istnieje takaprzyzak³adowa placówka − pomoc tê nale¿y traktowaæszerzej. W uzasadnieniu ustawy z dnia 6 grudnia2008 r. (zmieniaj¹cej ustawê o funduszu socjalnym)wskazywano, ¿e te zmiany maj¹ umo¿liwiaæ wykorzystaniezak³adowego funduszu œwiadczeñ socjalnychdo tworzenia przyzak³adowych ¿³obków orazprzedszkoli, jak równie¿ finansowanie z funduszuopieki nad dzieæmi w przedszkolach i ¿³obkach.luty 2009

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 3, str. 105.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejU poszczególnych pracodawców mo¿na dokonywaæpodzia³u Funduszu na poszczególne cele socjalne.Mo¿na w ramach dzia³alnoœci socjalnej dowolnieustalaæ zarówno cele, na które chc¹ przeznaczyæ omawianeœrodki jak i warunki ich przyznawania (wa¿-ne jest jednak by nie zawê¿aæ zakresu przedmiotowegodzia³alnoœci socjalnej). Oznacza to przedewszystkim rodzaj œwiadczeñ, wysokoœæ i czêstotliwoœæprzyznawania pomocy, okresy i zasady sp³atypo¿yczek, wysokoœæ ich oprocentowania, warunkizaniechania poboru odsetek, rodzajów zabezpieczeniasp³aty zad³u¿enia. Regulacje w tym zakresieuwzglêdnione musz¹ byæ w regulaminie zak³adowegofunduszu œwiadczeñ socjalnych.UWAGA!Regulamin zak³adowego funduszu œwiadczeñ socjalnychokreœla wy³¹cznie zasady przyznawaniaœwiadczeñ (prowadzenia dzia³alnoœci socjalnej w zak³adzie),czyli zawiera normy o charakterze ogólnym.Oznacza to tak¿e, ¿e postanowienia regulaminunie maj¹ charakteru roszczeniowego, bowiemnie kszta³tuj¹ praw podmiotowych (którychmo¿na dochodziæ przed s¹dem) poszczególnychpracowników. Aby mo¿na by³o mówiæ o prawie dookreœlonego œwiadczenia musi byæ ono przyznanepracownikowi.luty 2009

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 4, str. 1Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ Socjalnych5.7.4. OSOBY UPRAWNIONE DO ŒWIADCZEÑZ ZAK£ADOWEGO FUNDUSZUŒWIADCZEÑ SOCJALNYCHZgodnie z art. 2 pkt 5 ustawy o funduszu socjalnymosobami uprawnionymi do korzystania z Funduszu s¹:1) pracownicy zatrudnieni w pe³nym i niepe³nymwymiarze czasu pracy bez wzglêdu na podstawênawi¹zania stosunku pracy;2) cz³onkowie rodzin pracowników;3) emeryci i renciœci;4) cz³onkowie rodzin emerytów i rencistów;5) inne osoby, którym pracodawca przyzna³ prawokorzystania ze œwiadczeñ socjalnych finansowanychz funduszu w regulaminie.Ustawa wskazuje zakres podmiotowy osób uprawnionychdo korzystania z funduszu, nie precyzje natomiast,jak nale¿y definiowaæ okreœlone podmioty.W zakresie pracowników maj¹ oni prawo do korzystaniaze œwiadczeñ Funduszu bez wzglêdu na wymiarzatrudnienia, podstawê nawi¹zania stosunkupracy, moment zatrudnienia, korzystania z urlopów(macierzyñski, wychowawczy, opiekuñczy, zdrowotny).Jedynie ograniczenia mo¿e nieœæ sytuacja,w której pracownik korzysta z urlopu bezp³atnego.W tym okresie bowiem dochodzi do zawieszeniapraw i obowi¹zków zarówno po stronie pracownikajak i pracodawcy.paŸdziernik 2008

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 4, str. 25.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejPRZYK£ADPracownik zosta³ zatrudniony w po³owie roku. W takiejsytuacji zakres jego œwiadczeñ nie mo¿e byæobni¿ony proporcjonalnie do okresu zatrudnienia.Bowiem korzystanie z Funduszu jest uzale¿nione odsytuacji socjalnej, a nie sta¿u pracy u pracodawcy.Podobnie jak korzystanie z Funduszu nie mo¿e byæograniczone ze wzglêdu na dodatkowe zatrudnienie,czy prowadzon¹ dzia³alnoœæ gospodarcz¹. W tymprzypadku tak¿e rozstrzyga kryterium socjalne.Problemy mog¹ siê pojawiæ tak¿e w odniesieniu dookreœlenia „rodziny pracownika’’. Ustawa o funduszusocjalnym nie definiuje bowiem tych osób. W takimprzypadku decyduj¹ce znaczenie maj¹ postanowieniazak³adowego regulaminu œwiadczeñ socjalnych.Wskazuj¹c kr¹g tych podmiotów mo¿napos³u¿yæ siê pojêciami zawartymi w innych regulacjachprawnych, gdzie za cz³onków rodziny uwa-¿a siê:1) wspó³ma³¿onka;2) pozostaj¹ce na utrzymaniu i wychowaniu dzieciw³asne, przysposobione oraz przyjête na wychowaniew ramach rodziny zastêpczej, dzieci wspó³ma³¿onków,jak równie¿ pozostaj¹ce na utrzymaniuosoby uprawnionej wnuki i rodzeñstwow wieku do 18 lat, a je¿eli siê ucz¹ − do czasuukoñczenia nauki, nie d³u¿ej ni¿ do ukoñczenia25 roku ¿ycia;3) niekiedy tak¿e inne osoby: rodzice, teœciowieo ile pozostaj¹ we wspólnym gospodarstwie domowymlub s¹ na utrzymaniu pracownika (ustawaz dnia 17 grudnia o emeryturach i rentachz FUS t.j. Dz. U. z 2004 r. Nr 39, poz. 353 ze zm.).W ustawie o œwiadczeniach rodzinnych (ustawaz dnia 28 listopada 2003 r. t.j. Dz. U. z 2006 r. Nr139, poz. 992 z póŸn. zm.) za rodzinê uznaje siêpaŸdziernik 2008

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 4, str. 3Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ Socjalnychnastêpuj¹cych cz³onków rodziny: ma³¿onków, rodzicówdzieci, opiekuna faktycznego dziecka orazpozostaj¹ce na utrzymaniu dzieci w wieku doukoñczenia 25. roku ¿ycia, a tak¿e dziecko, któreukoñczy³o 25. rok ¿ycia legitymuj¹ce siê orzeczeniemo znacznym stopniu niepe³nosprawnoœci, je-¿eli w zwi¹zku z t¹ niepe³nosprawnoœci¹ rodzinieprzys³uguje œwiadczenie pielêgnacyjne; do cz³onkówrodziny nie zalicza siê dziecka pozostaj¹cegopod opiek¹ opiekuna prawnego, dziecka pozostaj¹cegow zwi¹zku ma³¿eñskim, a tak¿e pe³noletniegodziecka posiadaj¹cego w³asne dziecko(art. 3 pkt 16).Zakres tych osób jest jednak szeroki, szczególnie je-¿eli chodzi o dzieci do 25 roku ¿ycia. W regulaminiemo¿na dookreœliæ pojêcie cz³onków rodziny pracownika.Decyduj¹ce znaczenie w okreœlaniu cz³onkówrodziny maj¹ osoby zwi¹zane ze sob¹ wiêzi¹prawn¹ lub pokrewieñstwem, które pozostaj¹ z pracownikiemwe wspólnym gospodarstwie domowym,czyli korzystaj¹ z wyników jego pracy i partycypuj¹w kosztach utrzymania. Inaczej mówi¹c s¹ tocz³onkowie rodziny utrzymuj¹cy siê z po³¹czonychdochodów.PRZYK£ADCzy w regulaminie zak³adowego funduszu œwiadczeñsocjalnych mo¿na ustaliæ, ¿e prawo do korzystaniaze œwiadczeñ maj¹ dzieci pracownika doukoñczenia 18 roku ¿ycia?Tak, jest to o tyle czytelna granica, ¿e wraz z ukoñczeniem18 lat dziecko nabywa pe³noletnioœæ, como¿e uzasadniaæ wy³¹czenie ich z zakresu œwiadczeñ.Nie ma w tym przypadku koniecznoœci przesuwaniatej granicy do czasu ukoñczenia nauki (np.studiów wy¿szych) chocia¿ oczywiœcie jest to dopuszczalne.paŸdziernik 2008

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 4, str. 45.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejNajwiêcej problemów stwarza jednak okreœlenie„emeryt lub rencista − by³y pracownik’’. Pomocnejest tutaj stanowisko S¹du Najwy¿szego. Zgodniez uchwa³¹ S¹du Najwy¿szego z dnia 15 listopada1991 r., I PZP 56/91, (OSNC 1992, nr 4, poz. 63)zak³ad pracy obowi¹zany jest obj¹æ opiek¹ socjaln¹takiego emeryta i rencistê, dla którego ten zak³adpracy by³ ostatnim miejscem pracy przed przejœciemna emeryturê lub rentê, i to niezale¿nie odtego, czy odszed³ z niego na emeryturê lub rentê poraz pierwszy, czy te¿ „ponownie’’.Chodzi zatem o zak³ad, który by³ ostatnim miejscempracy przed skorzystaniem przez pracownikaze œwiadczeñ − emerytury lub renty. Bez znaczeniawydaje siê fakt, zatrudnienia emeryta lub rencistypodczas korzystania z tych œwiadczeñ emerytalno--rentowych. Bowiem S¹d Najwy¿szy wskaza³ naostatnie miejsce pracy przed zaprzestaniem pe³nejaktywnoœci zawodowej.Ustawa pozostawia otwarty zakres osób, które mog¹korzystaæ z funduszu. Mog¹ byæ to osoby, którymzak³ad pracy przyzna³ w regulaminie funduszuprawo korzystania ze œwiadczeñ funduszu, np. emerycii renciœci ze zlikwidowanych zak³adów pracy,dzieci z domu dziecka, pracownicy œwiadcz¹cy pracêna podstawie umowy zlecenia, cz³onkowie rodzinpo zmar³ych pracownikach i by³ych pracownikach− je¿eli byli na ich utrzymaniu przed œmierci¹.paŸdziernik 2008

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 5.1, str. 1Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ Socjalnych5.7.5. TWORZENIE FUNDUSZU5.7.5.1. Obowi¹zek tworzenia funduszuZgodnie z art. 3 ust. 1 i 2 ustawy o funduszu socjalnym− zak³adowy fundusz œwiadczeñ socjalnych tworz¹pracodawcy:1) sfery bud¿etowej;2) którzy zatrudniaj¹, wed³ug stanu na dzieñ 1 styczniadanego roku, co najmniej 20 pracownikóww przeliczeniu na pe³ne etaty.pracodawcy sferybud¿etowejObowi¹zkiem tworzenia Funduszu s¹ objêci pracodawcysfery bud¿etowej, bez wzglêdu na liczbê zatrudnionychpracowników. Obowi¹zek ten zosta³ zawê¿onydo okreœlonej grupy pracodawców, a mianowicieod 1 stycznia 2003 r. tych, którzy prowadz¹dzia³alnoœæ w formach organizacyjno-prawnych jednosteksektora finansów publicznych, o których mowaw art. 20, 21 i 24-27 ustawy z dnia 30 czerwca2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. Nr 249poz. 2104). Dotyczy to jednostek bud¿etowych, zak³adówbud¿etowych i gospodarstw pomocniczychjednostek bud¿etowych. Najbardziej powszechn¹ form¹s¹ jednostki bud¿etowe, przez które rozumie siêjednostki organizacyjne sektora finansów publicznych,które pokrywaj¹ swoje wydatki bezpoœrednioz bud¿etu, a pobrane dochody odprowadzaj¹ na rachunekodpowiednio dochodów bud¿etu pañstwa lubbud¿etu jednostki samorz¹du terytorialnego (art. 21).W formie tej dzia³aj¹ m.in. organy administracji rz¹paŸdziernik2008

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 5.1, str. 25.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejdowej i samorz¹dowej, s¹downictwa, wojska, policji,pomocy spo³ecznej, ochrony zdrowia, prokuratury.Fundusz jest obowi¹zkowo tworzony przez pracodawcówzatrudniaj¹cych nauczycieli objêtych przepisamiKarty Nauczyciela oraz w szko³ach wy¿-szych − wed³ug zasad zawartych w szczególnychustawach okreœlaj¹cych prawa i obowi¹zki tych grupzawodowych (art. 53 ustawy z dnia 26 stycznia1982 r. Karta Nauczyciela − j.t. Dz. U. z 2003 r. Nr118, poz. 1112 z póŸn. zm. oraz art. 157 ustawy zdnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwiewy¿szym − Dz. U. z 2005 r. Nr 164, poz. 1365, zpóŸn. zm.).W art. 1 ust. 2 i 3 ustawy o funduszu socjalnym ustawodawcaupowa¿ni³ Ministra Spraw Wewnêtrznychi Administracji, w porozumieniu z Ministrami Pracyi Polityki Socjalnej oraz Finansów, w stosunkudo pracowników zatrudnionych w podleg³ych imjednostkach sfery bud¿etowej, niebêd¹cych funkcjonariuszamilub ¿o³nierzami zawodowymi, MinistraSprawiedliwoœci, w porozumieniu z Ministrami Pracyi Polityki Socjalnej oraz Finansów, w stosunkudo pracowników zatrudnionych w jednostkach sferybud¿etowej wiêziennictwa, niebêd¹cych funkcjonariuszamis³u¿by wiêziennej, a tak¿e MinistraObrony Narodowej, w porozumieniu z MinistramiPracy i Polityki Socjalnej oraz Finansów, w stosunkudo pracowników cywilnych wojska do okreœleniaw drodze rozporz¹dzenia sposobu tworzeniai gromadzenia œrodków funduszu oraz wysokoœci odpisuna fundusz. Aktualnie w tym zakresie obowi¹zuj¹odpowiednio Rozporz¹dzenie Ministra SprawWewnêtrznych z dnia 11 kwietnia 1995 r. w sprawiesposobu tworzenia i gromadzenia œrodków zak³adopaŸdziernik2008

ZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCA Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 5.1, str. 3Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej5.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ Socjalnychwego funduszu œwiadczeñ socjalnych dla pracownikówzatrudnionych w jednostkach sfery bud¿etowejpodleg³ych Ministrowi Spraw Wewnêtrznych i Administracjioraz wysokoœci odpisu na ten fundusz(Dz. U. Nr 43, poz. 255, z póŸn. zm.) oraz Rozporz¹dzenieMinistra Sprawiedliwoœci z dnia 22 marca1995 r. w sprawie sposobu tworzenia i gromadzeniaœrodków zak³adowego funduszu œwiadczeñsocjalnych dla pracowników zatrudnionych w jednostkachsfery bud¿etowej wiêziennictwa, nie bêd¹cychfunkcjonariuszami S³u¿by Wiêziennej, orazwysokoœci odpisu na ten fundusz (Dz. U. Nr 37,poz. 182).W odniesieniu do pozosta³ych pracodawców kryteriumwarunkuj¹cym obligatoryjne tworzenie funduszujest zatrudnianie, wed³ug stanu na dzieñ 1 styczniadanego roku, co najmniej 20 pracowników wprzeliczeniu na pe³ne etaty.pozostalipracodawcyZgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy o funduszu socjalnym,pracodawcy spoza sfery bud¿etowej, zatrudniaj¹cywed³ug stanu na dzieñ 1 stycznia danego rokumniej ni¿ 20 pracowników, w przeliczeniu nape³ne etaty, mog¹ (ale nie musz¹) stosowaæ rozwi¹zaniaprzyjête w ustawie, tzn. tworzyæ Funduszlub wyp³acaæ œwiadczenie urlopowe (na zasadziewyboru).paŸdziernik 2008

Czêœæ 5, rozdzia³ 7, podrozdzia³ 5.1, str. 45.7. Zak³adowy FunduszŒwiadczeñ SocjalnychZWI¥ZEK ZAWODOWYA PRACODAWCAPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejpaŸdziernik 2008

PYTANIA I ODPOWIEDZI Czêœæ 9, rozdzia³ 6, str. 15Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej9.6. Dzia³alnoœæ zwi¹zkowaPracownik jest cz³onkiem zwi¹zku zawodowego.Istnieje du¿e prawdopodobieñstwo, ¿e zostaniewybrany do zarz¹du zwi¹zków. Czy mo¿na skuteczniewrêczyæ takiej osobie wypowiedzenie zpowodu likwidacji stanowiska pracy (umowa rozwi¹za³abysiê ju¿ po wyborze)?Do momentu wyboru pracownika do w³adz zwi¹zkuzawodowego (zarz¹du zwi¹zku) jego stosunek pracynie podlega szczególnej ochronie. Pracodawcamo¿e zatem wrêczyæ mu wypowiedzenie oraz rozwi¹zaæz nim stosunek pracy na innej podstawie. Natomiastgdy w okresie wypowiedzenia, tzn. od momentuwrêczenia pisma wypowiadaj¹cego umowêo pracê do momentu jej rozwi¹zania pracownik zostaniewybrany do w³adz zwi¹zku zawodowego jegostosunek pracy bêdzie podlega³ szczególnej ochronie.Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o zwi¹zkachzawodowych, pracodawca, bez zgody zarz¹du zak³adowejorganizacji zwi¹zkowej, nie mo¿e wypowiedzieæani rozwi¹zaæ stosunku pracy z imiennie wskazanymuchwa³¹ zarz¹du jego cz³onkiem lub z innympracownikiem bêd¹cym cz³onkiem danej zak³adowejorganizacji zwi¹zkowej, upowa¿nionymdo reprezentowania tej organizacji wobec pracodawcyalbo organu lub osoby dokonuj¹cej za pracodawcêczynnoœci w sprawach z zakresu prawa pracy.W konsekwencji ochronie podlega równie¿ dzia-³acz, któremu wypowiedziano przed wyborem umowêo pracê. Je¿eli do dnia wyboru do w³adz zwi¹zkunie up³yn¹³ jeszcze okres wypowiedzenia, umowao pracê nie rozwi¹¿e siê. Wypowiedzenie bêdziebezskuteczne.Nale¿y jednak pamiêtaæ, ¿e dzia³acz zwi¹zkowy podlegaszczególnej ochronie, je¿eli zosta³ imiennie wskaczerwiec2009

Czêœæ 9, rozdzia³ 6, str. 169.6. Dzia³alnoœæ zwi¹zkowaPYTANIA I ODPOWIEDZIPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejzany przez zwi¹zek zawodowy jako osoba chroniona.Warunkiem objêcia ochron¹ jest dorêczenie przezzwi¹zek zawodowy odpisu uchwa³y zawieraj¹cejwykaz chronionych pracowników. Je¿eli nie zostaniedope³niony ten warunek pracownik mimo, ¿ewchodzi w sk³ad zarz¹du nie podlega ochronie przedrozwi¹zaniem stosunku pracy.Pracownik jest przewodnicz¹cym zwi¹zku zawodowegow zak³adzie pracy. Przedstawi³ pracodawcyzaœwiadczenie lekarskie, z którego wynika,¿e powinien w trakcie choroby le¿eæ. Jednak mimochoroby stawi³ siê w firmie w celu za³atwieniaspraw zwi¹zkowych. Czy z tego powodu pracodawcamo¿e go zwolniæ?W przedstawionej sytuacji pracownik nieprawid³owowykorzystuje zwolnienie lekarskie. Jednak pracodawcanie ma pe³nej swobody rozwi¹zania z nimstosunku pracy. Zwi¹zkowiec jest bowiem przewodnicz¹cymzak³adowej organizacji zwi¹zkowej. Prawdopodobnienale¿y do osób, które zgodnie z art.32 ust.1 ustawy o zwi¹zkach zawodowych, zosta³ywskazane jako osoby podlegaj¹ce ochronie przedwypowiedzeniem i rozwi¹zaniem stosunku pracy.Pracodawca nie mo¿e wiêc bez zgody zarz¹du organizacjizwi¹zkowej wypowiedzieæ ani rozwi¹zaæstosunku pracy oraz zmieniæ jednostronnie warunkówpracy lub p³acy na niekorzyœæ tego pracownika(art. 32 ust. 1 ustawy).W celu wiêc rozwi¹zania stosunku pracy, z powodunieprawid³owego korzystania przez tego pracownikaze zwolnienia lekarskiego, pracodawca powinienuzyskaæ zgodê zarz¹du zak³adowej organizacjizwi¹zkowej. Rozwi¹zanie stosunku pracy z przewodnicz¹cymzwi¹zku bez uzyskania zgody zarz¹duczerwiec 2009

PYTANIA I ODPOWIEDZI Czêœæ 9, rozdzia³ 6, str. 17Prawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowej9.6. Dzia³alnoœæ zwi¹zkowabêdzie niezgodne z prawem. Zwi¹zkowiec mo¿e zaskar¿yætê decyzjê pracodawcy do s¹du pracy. W takimprzypadku jest du¿e prawdopodobieñstwo, ¿es¹d pracy przywróci go do pracy, a pracodawca bêdziemusia³ wyp³aciæ mu wynagrodzenie za ca³y czaspozostawania bez pracy na podstawie art. 47 K.p.czerwiec 2009

Czêœæ 9, rozdzia³ 6, str. 189.6. Dzia³alnoœæ zwi¹zkowaPYTANIA I ODPOWIEDZIPrawo w dzia³alnoœci zwi¹zkowejczerwiec 2009